Scalone dokumenty (43)

Prowadzenie gabinetu dietetycznego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Marta Małysiak Prowadzenie gabinetu dietetycznego 321[11].Z4.02 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 1

Recenzenci: mgr inż. Magdalena Kaźmierczak mgr inż. Joanna Pieczyńska Opracowanie redakcyjne: mgr inż. Ewa Superczyńska Konsultacja: dr hab. inż. Henryk Budzeń Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[11].Z4.02 „Prowadzenie gabinetu dietetycznego”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu dietetyk.

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007


SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie 4 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7

4.1. Identyfikacja firm z zakresu doradztwa żywieniowego działających na lokalnym rynku 7

4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 8 4.1.3. Ćwiczenia 9 4.1.4. Sprawdzian postępów 10

4.2. Podstawy prowadzenia działalności gospodarczej 11 4.2.1. Materiał nauczania 11 4.2.2. Pytania sprawdzające 13 4.2.3. Ćwiczenia 13 4.2.4. Sprawdzian postępów 16

4.3. Rejestracja i podejmowanie działalności gospodarczej w zakresie usług doradczych 17 4.3.1. Materiał nauczania 17 4.3.2. Pytania sprawdzające 18 4.3.3. Ćwiczenia 18 4.3.4. Sprawdzian postępów 20

4.4. Wymagania związane z lokalizacją i standardem wyposażenia gabinetu dietetycznego oraz ochroną środowiska 21 4.4.1. Materiał nauczania 21 4.4.2. Pytania sprawdzające 22 4.4.3. Ćwiczenia 22 4.4.4. Sprawdzian postępów 23

4.5. Zasady promocji usług 24 4.5.1. Materiał nauczania 24 4.5.2. Pytania sprawdzające 25 4.5.3. Ćwiczenia 25 4.5.4. Sprawdzian postępów 26

4.6. Procedury ustalania ceny 27 4.6.1. Materiał nauczania 27 4.6.2. Pytania sprawdzające 28 4.6.3. Ćwiczenia 28 4.6.4. Sprawdzian postępów 30

4.7. Doradztwo indywidualne i zbiorowe 31 4.7.1. Materiał nauczania 31 4.7.2. Pytania sprawdzające 32 4.7.3. Ćwiczenia 32 4.7.4. Sprawdzian postępów 33

4.8. Techniki ewidencji przychodów 34 4.8.1. Materiał nauczania 34 4.8.2. Pytania sprawdzające 36 4.8.3. Ćwiczenia 36 4.8.4. Sprawdzian postępów 37


4.9. Podstawy prawne regulujące obowiązki podatkowe małych firm: karta podatkowa, podatek dochodowy, podatek od towarów i usług 38 4.9.1. Materiał nauczania 38 4.9.2. Pytania sprawdzające 39 4.9.3. Ćwiczenia 40 4.9.4. Sprawdzian postępów 41

4.10. Ubezpieczenia społeczne i zdrowotne 42 4.10.1. Materiał nauczania 42 4.10.2. Pytania sprawdzające 44 4.10.3. Ćwiczenia 44 4.10.4. Sprawdzian postępów 46

4.11. Jakość usług 47 4.11.1. Materiał nauczania 47 4.11.2. Pytania sprawdzające 48 4.11.3. Ćwiczenia 49 4.11.4. Sprawdzian postępów 50

5. Sprawdzian osiągnięć 51 6. Literatura 55


1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu prowadzenia gabinetu dietetycznego, zwłaszcza na etapie zakładania i rejestrowania takiej działalności.

W poradniku zamieszczono: − wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,

abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika, − cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, − materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów

kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej, − zestawy pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści, − ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne, − sprawdzian postępów, − sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi

opanowanie materiału całej jednostki modułowej, − literaturę uzupełniającą.

Jeżeli będziesz miał trudności ze zrozumieniem treści lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

Schemat układu jednostek modułowych

321[11].Z4 Poradnictwo żywieniowe

321[11].Z4.02 Prowadzenie

gabinetu dietetycznego

321[11].Z4.01 Prowadzenie edukacji żywieniowej


2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu prawa, − korzystać z różnych źródeł informacji, − selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje, − stosować zasady i techniki komunikacji werbalnej i niewerbalnej, − nawiązywać i utrzymywać kontakty międzyludzkie, − użytkować nowoczesny sprzęt biurowy, − obsługiwać komputer na poziomie podstawowym, − pracować w grupie, − charakteryzować istotę i rodzaje diet, − określać istotę doradztwa żywieniowego, − wyjaśnić znaczenie postawy przedsiębiorczości, − stosować zasady bezpieczeństwa i ergonomii pracy, − uczestniczyć w dyskusji, prezentacji, − oceniać własne możliwości sprostania wymaganiom wybranego zawodu, − identyfikować własne cechy osobowości, umiejętności, − wykazywać się znajomością podstawowych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, − charakteryzować rynek usług medycznych oraz prawa, które nim rządzą, − charakteryzować źródła prawa, − wskazywać prawa i obowiązki dietetyka, − wskazywać prawa i obowiązki pacjenta, − określać znaczenie przepisów ochrony środowiska i bhp w prowadzeniu działalności

gospodarczej, − określać zasady prowadzenia działalności gospodarczej.


3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

− zidentyfikować firmy poradnictwa żywieniowego działające na rynku lokalnym, − określić potencjalnych klientów przyszłej firmy, − dokonać analizy szans i zagrożeń związanych z prowadzeniem samodzielnego gabinetu

dietetycznego, − opracować ofertę świadczonych usług doradczych, − opracować prosty plan działalności, − określić wymagania dotyczące lokalizacji i wyposażenia gabinetu dietetycznego

oraz ochrony środowiska, − określić koszty związane z otwarciem gabinetu dietetycznego i wskazać źródła

finansowania, − opracować plan promocji oferowanych usług, − przygotować materiały promujące własną działalność gospodarczą, − przygotować dokumenty niezbędne do podjęcia działalności gospodarczej, − określić koszty porad indywidualnych oraz dla odbiorcy zorganizowanego, − skorzystać z przepisów kodeksu pracy dotyczących pracodawcy i pracownika, − zastosować uproszczone formy prowadzenia księgowości, − sporządzić dokumentację niezbędną do rozliczenia się z Urzędem Skarbowym

i Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, − dokonać analizy jakości świadczonych usług, − skorzystać z różnych źródeł informacji.


4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Identyfikacja firm z zakresu doradztwa żywieniowego

działających na lokalnym rynku 4.1.1. Materiał nauczania

Identyfikacja firmy obejmuje zespół środków o charakterze wizualnym oraz szereg

elementów takich, jak jakość obsługi, zasady obsługi klienta, zachowanie i kwalifikacje pracowników, czy organizację działalności. Wszystkie one mają bezpośredni wpływ na kształtowanie tożsamości i wizerunku firmy na rynku, a tym samym wpływają na pozycję firmy na danym rynku i w danej branży. Ta tożsamość wyróżnia firmę spośród innych o tym samym profilu działania. Ma ona wpływ na to jak firma chce być postrzegana. Natomiast o tym, jak ją postrzegają klienci decyduje jej wizerunek, na który bez wątpienia tożsamość ma wpływ. Najbardziej pożądaną sytuacją na rynku jest taka, w której tożsamość jest wyrazista, a wizerunek mocny. Świadczy to o ugruntowanej pozycji przedsiębiorstwa na rynku. Głównym motywem skłaniającym firmy do kształtowania tożsamości przedsiębiorstwa jest oczywiście zysk w sensie ekonomicznym. Wzrasta on wraz z rozwojem pozytywnych relacji z otoczeniem firmy. Nie chodzi tutaj tylko o relacje z klientami, równie ważne jest utrzymanie pozytywnych relacji z własnymi pracownikami. Posiadanie jednolitego wizerunku sprzyja identyfikowaniu się pracownika z firmą, wzrostu morale załogi i zadowolenia z pracy, co prowadzi do zwiększenia wydajności. Ułatwia także nabór nowych pracowników i utrzymanie starych.

Każda firma starając się o to, aby była rozpoznawana, identyfikowana korzysta z różnych środków. Używa do tego wizualnych i niewizualnych atrybutów komunikowania się z otoczeniem i własnymi pracownikami. Wszystkie elementy muszą kojarzyć się z danym przedsiębiorstwem. Pozwoli to na łatwą identyfikację przedsiębiorstwa na rynku. W ten sposób powstaje jednolity system identyfikacji. Wymaga to pewnej ewolucji i rozwoju, bowiem początkowo firmy mają nijaką tożsamość i dopiero na skutek funkcjonowania w otoczeniu, tożsamość i wizerunek są kształtowane. Okres, po jakim to następuje zależy głównie od podejmowanych działań marketingowych i strategii firmy. Ważne, aby kształtowana tożsamość była zgodna z oczekiwaniami i potrzebami klientów. Dlatego konieczne jest przeprowadzanie w tym zakresie badań, wywiadów z potencjalnymi odbiorcami produktów i usług tak, aby poznać ich opinię. Pozwoli to również na zredukowanie niepotrzebnych kosztów, przy jednoczesnym zapewnieniu, że cały system identyfikacji będzie tworzył spójną całość odpowiadającą potrzebom otoczenia.

W ramach identyfikacji firmy powstaje tzw. identity mix, czyli zespół znaków i zachowań, kojarzonych z daną firmą. Przedsiębiorstwa świadczące usługi wyróżniają się właśnie poprzez unikalny system zachowań. Niepowtarzalna forma obsługi klienta pozwoli na łatwą ich identyfikację. Nie istnieją żadne reguły z ilu elementów musi się składać identity mix, a jego opracowanie zleca się z reguły wyspecjalizowanym firmom zewnętrznym, które w odpowiedni sposób dostosują go zarówno do oczekiwań firmy, jak i jej klientów. Na pewno jednak atrybuty składające się na identyfikację firmy muszą być: − łatwe do zauważenia, − przejrzyste i łatwe do zapamiętania, − oryginalne, − zgodne ze stylem firmy i jej specyfiką, − łatwe do wykonania w różnych technikach.


Do podstawowych wyznaczników identyfikacji firmy zaliczamy: − nazwę firmy – jej celem jest wyróżnienie firmy spośród innych działających na rynku.

Powinna mówić o profilu działalności firmy, jej kompetencjach i prestiżu. Powinna być też łatwa do wymówienia, zapamiętania i powinna się wyróżniać wśród innych na rynku. Poza tym należy ją tak dobrać, aby u naszych potencjalnych klientów wywoływała pozytywne skojarzenia,

− symbol firmowy (logo) – służy do podniesienia atrakcyjności wizualnej nazwy, nadaniu jej charakteru i ułatwieniu identyfikacji. Wykorzystywany jest do uatrakcyjnienia materiałów reklamowych, papeterii firmowej i oznakowania produktów. Logo ma charakter graficzny. Dobre logo powinno wyrażać charakter firmy, jej tradycję i prestiż,

− kolor firmowy – jest elementem najszybciej zapamiętywanym i kojarzonym ze wszystkich elementów wizualizacji firmy. Stosuje się go do oznaczenia produktów, symboli graficznych, ekspozycji towaru w miejscu sprzedaży, dekoracji pomieszczeń firmowych, itd. Przy wyborze koloru decydującą rolę odgrywa symbolika koloru, oraz przyjęte standardy. Kolory ciemne kojarzą się z powagą, jaskrawe z dynamiką, jasne z otwartością i nowoczesnością, a pastelowe z finezją i delikatnością. Przyjęte standardy, których łamanie prawdopodobnie nie przyniesie pozytywnych skutków to na przykład kolor biały dla produktów związanych z higieną i medycyną,

− akcydensy – to wszystkie druki, które wspierają działalność firmy. Można do nich zaliczyć druki firmowe (wizytówki, koperty, papier faxowy, itd.), druki biurowe (faktury, rachunki, notatniki, itd.), druki okazjonalne (zaproszenia, plakaty, itd.) oraz druki reklamowe (ulotki, foldery, itd.). Klient obcując z tak przygotowywanymi drukami łatwiej zapamiętuje atrybuty firmy wyróżniające ją spośród innych na rynku,

− oznakowanie i wygląd firmy – architektura i wystrój wnętrza w firmie powinny być jednolite i estetyczne Połączenie tych elementów z kolorem firmowym i odpowiednimi strojami pracowników powinno pozostawić pozytywne wrażenie w świadomości kontrahenta. Klient powinien móc łatwo trafić do siedziby tak, aby nie był zniechęcony szukaniem i błądzeniem. Stosuje się tablice plenerowe wskazujące kierunek, w którym znajduje się firma oraz już na terenie firmy, wysokie flagi najlepiej w kolorze dostosowanym do logo i materiałów reklamowych. Natomiast do niewizualnych elementów kształtujących tożsamość firmy można zaliczyć:

− zachowania pracowników, − reputację i historię firmy, − strategię i filozofię.

Ponadto na system identyfikacji firmy składa się umieszczanie informacji o zakresie jej działalności, siedzibie i godzinach otwarcia wszędzie tam, gdzie klient może się z tym zetknąć. Firmy umieszczają swoje dane w specjalnych katalogach (internetowych lub książkowych, np. Panorama Firm), prasie, na bilbordach oraz na swoich stronach internetowych. Identyfikacja firmy powoduje bowiem, że firma jest zauważana, a tym samym może funkcjonować na rynku. 4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest identyfikacja firmy? 2. Co to jest identity mix? 3. Jakie jest znaczenie identyfikacji firmy? 4. Czym się różni wizerunek od tożsamości? 5. Jakie elementy wizualne mają wpływ na identyfikację firmy? 6. Jakie czynniki niewizualne mają wpływ na identyfikację firmy? 7. Czym firma powinna się kierować tworząc swój system identyfikacji?


4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wyszukaj w dostępnych Ci źródłach informacje na temat gabinetów dietetycznych działających w Twojej okolicy. Wskaż i scharakteryzuj środki, z jakich korzystają one tworząc swój system identyfikacji.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać w literaturze, Internecie, prasie odpowiednie informacje, 2) wypisać elementy systemu identyfikacji, 3) dokonać charakterystyki elementów systemu identyfikacji, 4) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy, 5) dokonać oceny własnych działań.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− poradnik dla ucznia, − literatura dotycząca doradztwa żywieniowego, − komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze, − arkusze papieru formatu A1, − kolorowe kartki formatu A4. Ćwiczenie 2

Opracuj logo gabinetu dietetycznego, uwzględniając odpowiednią nazwę oraz kolory firmowe.


1) dobrać nazwę do rodzaju działalności, 2) dobrać odpowiednie kolory, 3) zaprojektować znak firmowy, 4) połączyć wszystkie elementy i dobrać formę graficzną, 5) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, − literatura dotycząca doradztwa żywieniowego, − komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze, − arkusze papieru formatu A1, − kolorowe kartki formatu A4.


Ćwiczenie 3 Dokonaj analizy ofert wybranych przez ciebie gabinetów dietetycznych w zakresie

rodzajów i warunków świadczonych przez nie usług i wybierz gabinet, którego propozycja jest najbardziej interesująca. Swój wybór uzasadnij.


1) wyszukać w Internecie i prasie, oferty gabinetów dietetycznych, 2) wypisać zakres działania i katalog usług w poszczególnych gabinetach, 3) wypisać zalety i wady przyjętych rozwiązań, 4) dokonać analizy porównawczej wybranych ofert, 5) wybrać ofertę najbardziej interesującą, 6) dobrać argumenty uzasadniające wybór, 7) przedstawić wyniki pracy na forum grupy.


− poradnik dla ucznia, − literatura dotycząca doradztwa żywieniowego, − komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze, − arkusze papieru formatu A1, − kolorowe kartki formatu A4. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wyjaśnić pojęcie „identyfikacja firmy”? 2) określić podstawowe elementy tworzące system identyfikacji firmy? 3) wyjaśnić znaczenie kolorów dla identyfikacji firmy? 4) wskazać różnicę między tożsamością firmy a jej wizerunkiem? 5) określić zależność między pozycją firmy na rynku jej systemem

identyfikacji?

6) scharakteryzować niewizualne elementy tożsamości firmy? 7) wskazać zależność między pracownikami i historią firmy a jej

wizerunkiem?

8) wyjaśnić pojęcie i znaczenie znaku firmowego? 9) zidentyfikować firmy działające na rynku? 10) zaprojektować logo?


4.2. Podstawy prowadzenia działalności gospodarczej 4.2.1. Materiał nauczania

Definicja działalności gospodarczej zawarta jest w podstawowym akcie prawnym regulującym prowadzenie działalności gospodarczej, czyli w ustawie z dnia 2 lipca 2004 roku O swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2004 roku, Nr 173, poz. 1807). W myśl jej przepisów działalność gospodarcza to zarobkowa działalność: a) wytwórcza – inaczej nazywana jest produkcyjną, a jej celem jest wytwarzanie dóbr

nazywanych produktami lub wyrobami gotowymi, b) budowlana – polega na budowie nowych obiektów lub rozbudowie, remontach

albo modernizacji już istniejących obiektów, c) handlowa – polega na nabywaniu towarów w celu ich dalszej odsprzedaży, d) usługowa – polega na wykonywaniu czynności w celu zaspokojenia potrzeb człowieka.

Te czynności charakteryzuje niepowtarzalność i niematerialność. Poza tym do cech usług zaliczamy: komplementarność (usługa łączy się z danym dobrem, np. wymiana oleju w samochodzie) i substytucyjność (usługa zastępuje kupno dobra, np. naprawa butów).

Ponadto do działalności gospodarczej zalicza się poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodową wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły. Zgodnie z przepisami tej ustawy podstawowymi cechami działalności gospodarczej są: − ciągłość działania, − zorganizowanie podejmowanych czynności, − zarobkowy charakter.

Drugim ważnym aktem stanowiącym podstawę podejmowania działalności gospodarczej jest konstytucja RP. To ona gwarantuje wolność działalności gospodarczej oraz chroni własność prywatną. Wolność (swoboda) działalności gospodarczej nie ma jednak charakteru zasady bezwzględnej, bo można ją ograniczyć, choć tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes państwa. Ograniczeniami takimi są: przepisy prawa, zwłaszcza dotyczące ochrony konsumenta i konkurencji, koncesje, zezwolenia.

Koncesja to akt administracyjny uprawniający do wykonywania określonego rodzaju działalności gospodarczej. Uzyskania koncesji wymagają rodzaje działalności określone ustawą i mające znaczenie dla interesu państwa m.in. budowa i eksploatacja płatnych autostrad, ochrona osób i mienia, obrót paliwami, czy rozpowszechnianie programów radiowych i telewizyjnych. Przed podjęciem decyzji o udzielenie koncesji właściwy organ sprawdza, czy starający się spełnia wymogi formalne, a po jej udzieleniu może przeprowadzać okresowe kontrole. Koncesja udzielana jest na okres nie krótszy niż 2 lata i nie dłuższy, niż 50 lat. Zezwolenie to uchylenie zakazu prowadzenia określonego rodzaju działalności gospodarczej. Jest ono wydawane dla konkretnego przedsiębiorcy i tylko on może z niego korzystać.

Przedsiębiorcą jest podmiot prawa, który prowadzi we własnym imieniu działalność gospodarczą. Może to być zarówno osoba fizyczna (człowiek), osoba prawna, jak i jednostka organizacyjna mająca zdolność prawną. Prowadzi on przedsiębiorstwo, czyli zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych, stanowiący podstawę prowadzenia działalności gospodarczej. Dla klasyfikacji rodzajów przedsiębiorstw oraz przedsiębiorców stosuje się następujące kryteria: forma własności i forma organizacyjno-prawna, rozmiar działalności, rodzaj prowadzonej działalności gospodarczej.


Bez względu jednak na stosowane kryterium, podstawowym celem każdej działalności gospodarczej jest wytwarzanie dóbr i świadczenie usług zaspakajających potrzeby konsumenta oraz wypracowanie zysku z punktu widzenia rachunku ekonomicznego. Dlatego zarówno przed, jak i w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej sporządza się analizę działalności gospodarczej i działań podejmowanych w tym zakresie.

Analiza rynku to działania, które mają na celu uzyskanie informacji na temat potrzeb i oczekiwań klientów na rynku. Podstawą analizy rynku są badania rynkowe, prowadzone po to, aby: 1) ustalić istotę zjawisk i procesów rynkowych określonych ilościowo, np. ile można

sprzedać? za ile? kto, gdzie i kiedy kupuje? 2) ustalić istotę zjawisk, które mówią o motywach działania odbiorców na rynku

np. dlaczego klienci kupują dany produkt? daną usługę? Analiza rynku obejmuje cztery główne dziedziny zjawisk rynkowych: − analizę popytu czyli zapotrzebowania – polega na ustaleniu poziomu zapotrzebowania

na dane dobro lub usługę oraz przyczyn wpływających na ten poziom, − ocenę konkurencji czyli podaży – polega na zebraniu informacji na temat oferty innych

firm tej samej branży i ich metod kontaktów z klientów, − kanały dystrybucji – polega na ustaleniu w jaki sposób produkt, usługa powinien trafiać

do klienta oraz w jaki sposób klient powinien być informowany o produkcie, usłudze, − ocenę stosowania reklamy – polega na ustaleniu, czy stosowane środki reklamy spełniają

swoje zadania. Aby uzyskać jak najwięcej informacji płynących z rynku firmy korzystają z różnych

metod. Do podstawowych metod badań rynkowych zaliczamy: − analizę własnych materiałów źródłowych, np. sprawozdań finansowych, raportów

dotyczących wielkości sprzedaży, raportów dotyczących zatrudnienia, − ankiety, − materiały statystyczne publikowane, np. w rocznikach statystycznych, − informacje zawarte w literaturze fachowej dotyczące oceny firmy wśród konsumentów,

jej pozycji na rynku, pozycji firm konkurencyjnych. Wyniki badań rynkowych uwzględnia się przy sporządzaniu oferty w zakresie sprzedaży

wyrobów i usług, która jest odpowiedzią na potrzeby i oczekiwania klienta. Oferta to propozycja sprzedaży wyrobów na określonych w niej warunkach. Podstawowymi jej elementami są: oznaczenie przedmiotu sprzedaży, określenie ceny, warunków płatności. Elementy zawarte w ofercie mogą być poddane negocjacjom i dostosowane ściśle do życzeń klienta. Na podstawie oferty zawierana jest później umowa z klientem, która uwzględnia ewentualne modyfikacje. Szczegółowe warunki oferty i skutki prawne, jakie wywołuje określone są przepisami prawa w kodeksie cywilnym.

Potrzeby i oczekiwania klientów są również uwzględniane podczas ich obsługiwania, ponieważ jedną powinien podstawowych zasad biznesowych jest to, że klient powinien być zadowolony ze współpracy z daną firmą. Zadowolenie klienta jest gwarancją, iż skorzysta on ponownie z jej oferty oraz przekaże pozytywną opinię innym, co korzystnie wpłynie na kreowanie wizerunku firmy i jej reklamę w otoczeniu. W obsłudze klienta należy więc kierować się następującymi zasadami: − obsługuj tak, jak sam chciałbyś być obsłużony, kieruj się przy tym zasadą szczerości

i przejrzystości, − wyjdź poza standardową obsługę, bo klient lubi poczuć się wyjątkowo, − mów dobrze o klientach przy innych klientach i pracownikach, − słuchaj uwag i zażaleń klientów i pracowników, analizuj je, gdy tylko jest to możliwe,

załatwiaj uprzejmie, zawsze przeproś za pomyłkę lub usterkę,


− udziel klientowi szybkiej odpowiedzi lub kieruj go do osoby, która może sobie poradzić z problemem,

− daj klientowi alternatywę, gdy nie masz akurat towaru, o który prosi, − bądź miły, nie bądź nachalny, pamiętaj, że klient ma prawo do zastanowienia.

Przedsiębiorca musi dysponować kapitałem, który pozwoli mu na pozyskanie elementów majątku. Może on być kapitałem własnym przedsiębiorcy albo kapitałem obcym. Kapitał własny obejmuje zarówno środki finansowe, jak i rzeczowe, np. sprzęt komputerowy, samochód, lokal. Natomiast do podstawowych źródeł kapitału obcego zalicza się: − kredyt bankowy – warunkiem jego uzyskania jest: złożenie stosowanego wniosku,

posiadanie zdolności kredytowej, czyli możliwość jego spłaty, przedstawienie biznesplanu. Musi on zawierać opis i analizę uruchamianego przedsięwzięcia tj. stan finansowy, perspektywy rozwoju i analizę marketingową,

− leasing – polega na odpłatnym udostępnieniu do użytkowania dóbr służących do prowadzenia działalności gospodarczej. Najczęściej dotyczy maszyn, urządzeń oraz innych dóbr długotrwałego użytkowania. Podmiot, który udostępnia dobra to leasingodawca, a korzystający to leasingobiorca, który uiszcza tzw. ratę leasingową,

− pożyczkę – jest to operacja regulowana przepisami Kodeksu Cywilnego polegająca na udzieleniu przez osobę fizyczną lub instytucję określonej kwoty środków pieniężnych na czas oznaczony. Nie jest wymagane określenie celu, na jaki pieniądze zostaną wydatkowane.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest działalność gospodarcza? 2. Jakie są podstawy prawne prowadzenia działalności gospodarczej? 3. Jakie są ograniczenia zasady swobody i wolności gospodarczej? 4. Kto może być przedsiębiorcą? 5. Jakie są kryteria klasyfikowania przedsiębiorstw? 6. Co to jest analiza rynku? 7. Co to jest biznesplan i w jakim celu się go sporządza? 8. Jakie są elementy i założenia oferty? 9. Jakie są podstawowe źródła uzyskania informacji płynących z rynku? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Opracuj ankietę, której celem będzie zbadanie wielkości popytu na usługi w zakresie doradztwa dietetycznego w Twojej okolicy oraz ocena już działających gabinetów dietetycznych.


1) wyszukać w literaturze i Internecie zasadnicze elementy ankiety, 2) wypisać zagadnienia, jakie należy uwzględnić badając popyt, 3) wypisać zagadnienia, jakie należy uwzględnić przy ocenie konkurencji, 4) sformułować pytania, 5) opracować stronę graficzną ankiety, 6) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.


Wyposażenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, − literatura dotycząca prowadzenia działalności gospodarczej, − słownik ekonomiczny, − komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze, − arkusze papieru formatu A1, − kolorowe kartki formatu A4. Ćwiczenie 2

Na podstawie przepisów kodeksu cywilnego oraz materiałów ekonomicznych dokonaj analizy porównawczej kredytu i leasingu. Wskaż kryteria, jakimi przedsiębiorca powinien się kierować przy wyborze jednej z tych form pozyskiwania kapitału oraz możliwości z nimi związane.


1) wyszukać w Internecie, literaturze oraz kodeksie cywilnym odpowiednie przepisy, 2) wypisać cechy leasingu i kredytu, 3) opracować zestawienie przedstawiające cechy wspólne i różnice, 4) określić kryteria, jakie należy uwzględnić przy wyborze jednej z tych form, 5) wskazać zalety i wady leasingu i kredytu, 6) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, − literatura dotycząca działalności gospodarczej, − kodeks cywilny, słownik ekonomiczny, − komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze, − arkusze papieru formatu A1, − kolorowe kartki formatu A4. Ćwiczenie 3

Wskaż, w jakiej formie organizacyjno-prawnej może prowadzić gabinet dietetyczny technik dietetyk, jeśli chce mieć wspólnika, który jest lekarzem, a posiadany kapitał nie przekracza 50 000 zł. Dokonaj analizy dostępnych form i wybierz najkorzystniejszą. Wybór uzasadnij.


1) wyszukać w literaturze i Internecie informacje na temat form organizacyjno-prawnych, 2) wypisać cechy poszczególnych form, 3) wybrać formy spółek osobowych, 4) dokonać analizy zalet i wad poszczególnych spółek w zakresie procedury ich zakładania

oraz odpowiedzialności wspólników, 5) wybrać odpowiednią formę spółki,


6) przedstawić argumenty uzasadniające wybór, 7) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, − literatura dotycząca działalności gospodarczej, − słownik ekonomiczny, encyklopedia ekonomiczna, − komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze, − arkusze papieru formatu A1, − kolorowe kartki formatu A4.

Ćwiczenie 4

Wskaż, elementy, które należy uwzględnić przy tworzeniu biznesplanu oraz opracuj biznesplan w podstawowej formie dla gabinetu dietetycznego.


1) wyszukać w Internecie i literaturze elementy biznesplanu, 2) wypisać elementy, z jakich składa się biznesplan, 3) opisać znaczenie poszczególnych elementów w planowaniu działalności gospodarczej, 4) określić założenia związane z poszczególnymi elementami biznesplanu, 5) dobrać odpowiednią formę graficzną, 6) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, − literatura dotycząca działalności gospodarczej, − kodeks cywilny, słownik ekonomiczny, − komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze, − arkusze papieru formatu A1, − kolorowe kartki formatu A4. Ćwiczenie 5

Wypisz wady i zalety prowadzenia działalności gospodarczej w formie jednoosobowej.


1) wyszukać w literaturze i Internecie informacje na temat jednoosobowej działalności gospodarczej,

2) wypisać zalety i wady jednoosobowej działalności gospodarczej, 3) wskazać warunki i możliwości prowadzenia jednoosobowej działalności gospodarczej, 4) ocenić przyjęte rozwiązania, 5) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.


Wyposażenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, − literatura dotycząca działalności gospodarczej, − ustawa o swobodzie działalności gospodarczej, − słownik ekonomiczny, − komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze, − arkusze papieru formatu A1, − kolorowe kartki formatu A4. 4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) zdefiniować działalność gospodarczą? 2) wyjaśnić zasadę swobody działalności gospodarczej? 3) wskazać podstawy prawne prowadzenia działalności gospodarczej? 4) wyjaśnić kiedy i w jaki sposób można ograniczyć swobodę

prowadzenia działalności gospodarczej?

5) scharakteryzować istotę analizy rynku? 6) wskazać elementy i istotę biznesplanu? 7) określić kto może być przedsiębiorcą? 8) wymienić formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw? 9) wskazać obszary działalności gospodarczej, na które wymagana jest

koncesja?

10) opracować ankietę do analizy rynku? 11) dokonać analizy porównawczej kredytu i leasingu? 12) wybrać formę organizacyjno-prawną do prowadzenia gabinetu

dietetycznego?


4.3. Rejestracja i podejmowanie działalności gospodarczej w zakresie usług doradczych

4.3.1. Materiał nauczania

Prowadzenie działalności gospodarczej wymaga dokonania szeregu czynności, zwłaszcza na etapie jej zakładania i rejestrowania. Cały proces rozpoczęcia działalności gospodarczej obejmuje następujące etapy: a) znalezienie pomysłu na przedsiębiorstwo – przedsiębiorca musi zastanowić się, jaki ma

być zakres działania przedsiębiorstwa i kto będzie odbiorcą oferowanych przez nie produktów czy usług,

b) pozyskania kapitału – ilość środków finansowych, jaką musi dysponować przedsiębiorca na starcie zależy od rodzaju działalności, którą zamierza on uruchomić, bo będzie musiał ponosić szereg wydatków, np. wynajęcie lokalu, zakup urządzeń, nabycie materiałów, płace pracowników, itp.,

c) wybór formy prawnej przedsiębiorstwa i jego rejestracja – forma organizacyjno- -prawna ma wpływ na to, jakie koszty należy ponieść w związku z tworzeniem własnej firmy, jakim kapitałem należy dysponować w momencie powstania firmy, jakie podatki należy płacić po rozpoczęciu działalności oraz jaka będzie skala ryzyka związana z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa. Przedsiębiorcy rejestrowani są w rejestrze przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym. Osoby fizyczne prowadzące indywidualną działalność gospodarczą wpisywani są do ewidencji działalności gospodarczej prowadzonej przez gminy,

d) uzyskanie numeru statystycznego REGON – podstawą jego uzyskania jest złożenia wniosku na formularzu RG-1, wniosek rozpatruje i numer nadaje właściwy dla siedziby firmy urząd statystyczny. Do wniosku należy dołączyć kserokopię wyciągu z rejestru przedsiębiorców i uiścić stosowną opłatę skarbową. Złożenie wniosku powinno się odbyć w terminie nie dłuższym niż 14 dni od zarejestrowania przedsiębiorstwa.

e) zamówienie pieczęci firmowej – będzie ona potrzebna przy załatwianiu kolejnych spraw związanych z podjęciem działalności gospodarczej. Do jej zamówienia wymagany jest dokument wyciąg z rejestru przedsiębiorców,

f) założenie rachunku bankowego – możemy tego dokonać w każdym banku, który prowadzi obsługę podmiotów gospodarczych. Podstawą założenia i prowadzenia rachunku bankowego jest stosowana umowa. Do jej podpisania konieczne jest: zaświadczenie o rejestracji działalności gospodarczej, wydruk komputerowy z numerem REGON, karta wzorów podpisów osób upoważnionych do dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku, pieczątka firmowa,

g) wybór formy opodatkowania – dokonuje się tego we właściwym terytorialnie Urzędzie Skarbowym. W urzędzie tym uzyskujemy na podstawie złożonego wniosku Numer Identyfikacji Podatkowej, czyli NIP. Dokonujemy też zgłoszenia rejestracyjnego w zakresie podatku VAT i podatku akcyzowego oraz dokonujemy wyboru formy opodatkowania podatkiem dochodowym,

h) zgłoszenie do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – podejmujący działalność jest płatnikiem składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, musi więc dokonać zgłoszenia płatnika składek i osób ubezpieczonych. Zgłoszenia płatnika dokonuje się na specjalnych formularzach ZUS ZFA lub ZUS ZPA, a osób zatrudnionych na formularzu ZUS ZUA w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczenia,


i) prowadzenie dokumentacji związanej z zatrudnieniem pracowników – jeśli przedsiębiorca zatrudnia pracowników ma obowiązek powiadomić inspektora pracy i inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności i liczbie zatrudnionych osób. Każdy pracownik powinien mieć swoją teczkę osobową, w której znajduje się jego kwestionariusz osobowy, dotychczasowe świadectwa pracy, zaświadczenia o odbytych kursach, szkoleniach i kwalifikacjach, umowa o pracę, potwierdzenie zapoznania się z zasadami bhp i regulaminem pracy. Ponadto do prowadzenia usług doradczych wymagane jest często uzyskania specjalnego

zaświadczenia potwierdzającego zdanie egzaminu i nabycie uprawnień do prowadzenia danego typu działalności o charakterze doradczym. Zaświadczenie to może nosić też nazwę certyfikatu albo licencji i jest wydawane przez właściwy w danej dziedzinie organ np. Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Zdrowia, Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeń. Wówczas na etapie rejestrowania działalności osoba jest zobowiązana do przedstawienia stosownego zaświadczenia. 4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie elementy obejmuje proces zakładania działalności gospodarczej? 2. Gdzie są rejestrowane podmioty gospodarcze? 3. Jakie numery musi posiadać podmiot gospodarczy? 4. Co jest wymagane przy zakładaniu rachunku bankowego? 5. Co musi załatwić przedsiębiorca w Urzędzie Skarbowym? 6. Na jakich drukach dokonuje się zgłoszeń do ZUS? 7. Co obejmują akta osobowe pracownika? 8. Czym się charakteryzuje prowadzenie usług doradczych? 9. Jakie kryteria decydują o wyborze formy prawnej działalności gospodarczej? 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Zgromadź i wypełnij druki dokumentów, które są potrzebne do zarejestrowania i prowadzenia działalności gospodarczej w formie gabinetu dietetycznego.


1) wyszukać w literaturze oraz Internecie informacje na temat odpowiednich druków dokumentów i sposobów ich wypełniania,

2) zgromadzić odpowiednie druki, 3) wypełnić druki zgodnie z instrukcją, 4) uporządkować druki według kolejności ich przedstawiania w procesie rejestracji

działalności gospodarczej, 5) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − formularze dokumentów, − komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze.


Ćwiczenie 2 Na podstawie przepisów Kodeksu pracy sporządź zestawienie praw i obowiązków

pracownika i pracodawcy w zakresie nawiązania stosunku pracy oraz wykonywania. W oparciu o to zestawienie oraz przepisy kodeksu sporządź projekt regulaminu pracy obowiązującego w założonym przez Ciebie gabinecie dietetycznym.


1) wyszukać w literaturze, Internecie i Kodeksie pracy odpowiednie informacje, 2) wypisać prawa i obowiązki pracownika, 3) wypisać prawa i obowiązki pracodawcy, 4) określić formę i elementy regulaminu pracy, 5) opracować zapisy regulaminu pracy, 6) dobrać formę graficzną regulaminu, 7) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, − literatura dotycząca działalności gospodarczej, − Kodeks pracy, − komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze, − arkusze papieru formatu A1, − kolorowe kartki formatu A4. Ćwiczenie 3

Planujesz z kolegą otworzyć gabinet dietetyczny. Dokonaj analizy przedsięwzięcia uwzględniając szanse i zagrożenia z nim związane oraz Wasze mocne i słabe strony.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) wyszukać w literaturze, Internecie odpowiednie informacje na temat analizy SWOT, 2) wypisać swoje słabe i mocne strony, 3) wypisać szanse i zagrożenia związane z prowadzeniem gabinetu dietetycznego, 4) dokonać analizy zapisów, 5) sformułować odpowiednie wnioski, 6) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, − literatura dotycząca działalności gospodarczej, − komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze, − arkusze papieru formatu A1, − kolorowe kartki formatu A4.


4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak

Nie

1) scharakteryzować etapy zakładania działalności gospodarczej? 2) rozróżnić poszczególne numery nadawane w procesie zakładania

działalności gospodarczej?

3) wskazać podstawy prawne, które określają procedurę rejestracji? 4) wyjaśnić istotę numeru REGON? 5) wyjaśnić istotę numeru NIP? 6) dobrać odpowiednie formularze do zgłoszenia płatnika i pracownika? 7) wypełnić formularze zgodnie z instrukcją?

8) określić prawa i obowiązki pracodawcy wynikające z zatrudniania pracowników?

9) określić prawa i obowiązki pracownika?


4.4. Wymagania związane z lokalizacją i standardem wyposażenia gabinetu dietetycznego oraz ochroną środowiska


Przy podejmowaniu decyzji o rozpoczęciu prowadzenia działalności gospodarczej bardzo

ważną rolę odgrywa właściwa lokalizacja miejsca, gdzie ta działalność będzie wykonywana. Wybór lokalizacji uzależniony jest zazwyczaj od: − rodzaju działalności –, np. działalność hurtowni, czy wielkich sklepów usytuowana jest

zazwyczaj na obrzeżach miast lub tam, gdzie mogą swobodnie poruszać się samochody dostawcze,

− kategorii klientów – klienci wymagający zamożni, chętniej odwiedzają miejsca ekskluzywne, galerie handlowe,

− środków finansowych – wynajęcie pomieszczenia na działalność w galeriach handlowych, czy też przy głównych ulicach wokół, których tętni życie miasta jest zazwyczaj droższe, niż w pozostałych miejscach. W przypadku lokalizacji gabinetu dietetycznego wyżej wymienione czynniki też będą

miały znaczenie. Przede wszystkim gabinet taki powinien się mieścić tam, gdzie usytuowane są gabinety lekarskie. Pacjent, który ma problem z określonymi schorzeniami, w tym również z utrzymanie prawidłowej wagi lub przestrzeganiem diety, będzie mógł od razu skorzystać z pomocy dietetyka. Mogą też znajdować się obok salonów fitness, spa, czy gabinetów odnowy biologicznej. Często gabinety te usytuowane są w centrum zdrowia i urody, czyli miejscach, które generalnie kojarzą się ze zdrowiem, dbaniem o sylwetkę i zdrowym trybem życia. Generalnie powinny to być miejsca ogólnie dostępne z odpowiednim parkingiem. W miarę możliwości warto je także dostosować do potrzeb osób niepełnosprawnych, poruszających się na wózkach lub niedowidzących poprzez likwidację krawężników, progów, specjalne podjazdy, dostosowanie ubikacji i warunków sanitarnych oraz zapewnienie miejsc parkingowych. Osoby takie również mogą korzystać z usług gabinetu dietetycznego i wszelkie ułatwienia będą dla nich pomocą oraz sprawią, że wybiorą właśnie ten, a nie inny gabinet. Przy wyborze lokalizacji gabinetu warto zwrócić też uwagę na fakt, czy w danej miejscowości będzie zapotrzebowanie na tego typu działalność i w jakim rozmiarze. Z punktu widzenia rachunku ekonomicznego gabinet powinien mieścić się w takim mieście (miejscowości), do którego trafią ludzie z kilku rejonów. Konieczne przy tym jest dostosowanie godzin jego otwarcia do możliwości komunikacyjnych mieszkańców.

Wyposażenie i wygląd gabinetu dietetycznego powinny odpowiadać ogólnym standardom przewidzianym dla miejsc, w których świadczy się usługi o charakterze medycznym. Przede wszystkim powinno być tam czysto i sterylnie. Pomieszczenie musi mieć odpowiednią wielkość i wysokość, co najmniej 2,5 metra. Podłoga musi być łatwo zmywalna. Poza tym w gabinecie musi znajdować się umywalka do mycia rąk z tzw. kaftanem ochronnym wykonanym z płytek ceramicznych. Rozmieszczenie mebli i potrzebnego sprzętu musi zapewnić możliwość prawidłowego przemieszczania się po gabinecie oraz komfort obsługi pacjenta. Należy zadbać o prawidłowe oświetlenie, wykorzystując zarówno oświetlenie naturalne, jak i sztuczne. Musi być również zapewniona wentylacja. Kolorystyka oraz dekoracje powinny być dobrane tak, aby wnętrze miało charakter elegancki oraz stwarzało wrażenie bezpiecznego i profesjonalnego. Gabinet powinien mieć wydzielona część do przeprowadzenia rozmowy z pacjentem oraz do przeprowadzenia stosownego badania. Zapewni to poczucie intymności u pacjenta. Konieczne są więc parawany i wieszaki. Do standardowego wyposażenia gabinetu dietetycznego zalicza się meble, kozetkę,


urządzenia sanitarne, urządzenia biurowe. Komputer w gabinecie dietetycznym służy głównie do prowadzenia ewidencji pacjentów, analizy danych, rejestracji zmian. W każdym gabinecie dietetycznym musi znajdować się też przyrząd do mierzenia wzrostu pacjenta (wysokościomierz) oraz specjalna waga do mierzenia tłuszczu. Pozwala ona na dokładne określenie procentu tkanki tłuszczowej u pacjenta, co z kolei stanowi podstawę układania diety. W gabinecie powinna funkcjonować też poczekalnia oraz recepcja, w której pacjenci mogą czekać na wizytę i umówić się na nią. Meble w poczekalni, jak również w samym gabinecie muszą spełniać zasady ergonomii, czyli być odpowiednio wygodne i wyprofilowane. Poza tym powinna też znajdować się ubikacja z przedsionkiem, czyli miejscem do mycia rąk i odpowiednią wentylacją.

Poza tym w prowadzeniu gabinetów dietetycznych ważne jest przestrzeganie wymogów dotyczących ochrony środowiska. Wymogi te dotyczą zużywania wody, energii elektrycznej, odprowadzania ścieków i prawidłowego gospodarowania odpadami. Wynikają one ze standardów unijnych związanych z polityką ekologiczną. Gabinet dietetyczny musi mieć więc podpisaną umowę o wywóz śmieci i nieczystości. Jego kanalizacja sanitarna musi spełniać określone wymogi, a woda używana w gabinecie musi mieć potwierdzenie o jej przydatności do spożycia wydawane przez właściwą miejscowo stację sanitarno-epidemiologiczną. 4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie czynniki mają wpływ na dobór lokalizacji działalności? 2. Co należy wziąć pod uwagę przy wyborze lokalizacji gabinetu dietetycznego? 3. Jakie zasady obowiązują przy urządzaniu gabinetu dietetycznego? 4. Na czym polega dostosowanie gabinetu do potrzeb osób niepełnosprawnych? 5. Co powinno się znaleźć w gabinecie dietetycznym? 6. Jakie wymogi związane z ochroną środowiska muszą spełniać gabinety dietetyczne? 4.4.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Opracuj projekt graficzny wnętrza gabinetu dietetycznego z opisem jego wyposażenia. Określ czynniki, które uwzględniłeś realizując projekt.


1) wyszukać w literaturze i Internecie zasady projektowania wnętrz, 2) zapoznać się z ofertą producentów mebli do gabinetów lekarskich, dietetycznych, itp., 3) wyszukać elementy wyposażenia gabinetu dietetycznego, 4) opracować koncepcję odpowiedniego połączenia mebli oraz wyposażenia, 5) dobrać kolorystykę, 6) opracować graficznie projekt wnętrza z uwzględnieniem odpowiednich zasad, 7) sporządzić opis elementów wyposażenia, 8) wskazać czynniki, mające wpływ na koncepcję projektu, 9) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.


Wyposażenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, − literatura dotycząca przygotowania do świadczenia usług, − komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze, − arkusze papieru formatu A1, − kolorowe kartki formatu A4. 4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) scharakteryzować czynniki mające wpływ na wybór lokalizacji

gabinetu dietetycznego?

2) wskazać zasady dotyczące doboru kolorów wnętrz? 3) wskazać zasady dotyczące rozmieszczenia mebli w gabinecie? 4) wyjaśnić na czym polega dostosowanie wnętrz do potrzeb osób

niepełnosprawnych? 5) okreslić urządzenia, jakie powinny się znaleźć w gabinecie

dietetycznym? 6) wymienić warunki związane z ochroną środowiska, jakie musi

spełnić gabinet dietetyczny? 7) wyjaśnić, w jaki sposób wygląd i lokalizacja gabinetu wpływa na

identyfikację firmy przez otoczenie?


4.5. Zasady promocji usług


Jednym z niezbędnych elementów prowadzenia działalności gospodarczej jest prawidłowa komunikacja z nabywcami. Polega ona na wzajemnej wymianie informacji między producentami, a konsumentami. Producenci informują o swoich wyrobach, warunkach zakupu, a konsumenci o swoich oczekiwań i potrzebach. Dla producentów w tym zakresie dużą rolę odgrywają działania promocyjne.

Promocja to szereg działań o charakterze informacyjnym prowadzonych w celu pozyskania potencjalnych odbiorców dóbr lub usług. W jej skład wchodzą następujące obszary: a) reklama – jest to działalność podejmowana przez sprzedawcę lub producenta w celu

takiego poinformowania klienta o towarze lub usłudze, aby wzbudzić jego zainteresowanie i nakłonić do kupna. Obejmuje ona różne formy, np. reklama telewizyjna, prasowa, radiowa, bilboardy, itp. Reklama pełni przede wszystkim funkcje informacyjne i jest płatna, a reklamodawca ma bezpośredni wpływ na jej treść,

b) promocja sprzedaży - polega na podwyższaniu skłonności potencjalnego klienta do zakupu określonego dobra lub usługi poprzez przyznanie mu dodatkowych korzyści z tym związanych. W zakresie promocji sprzedaży można skorzystać z następujących środków: − środki związane z manipulowaniem ceną produktu, np. sezonowe obniżki cen, − środki związane z produktem, które obejmują pokazy, wystawy, degustacje,

demonstracje, − środki związane z osiągnięciem przez konsumenta innych korzyści, np. gratis,

karnety, karty rabatowe, udział w konkursie, itp., c) sprzedaż osobista – polega na tym, że sprzedawca, producent lub usługodawca prowadzi

bezpośrednią rozmowę z zainteresowanym klientem, informując go o korzyściach związanych z zakupem danego dobra, usługi.

d) public relations – są to stosunki przedsiębiorstwa z otoczeniem, czyli dostawcami, odbiorcami, organizacjami i instytucjami państwowymi. Celem przedsiębiorstwa jest bowiem kształtowanie pozytywnych opinii o przedsiębiorstwie. Dlatego wszelkie działania podejmowane w ramach public relations powinny być starannie planowane, głównie poprzez określenie grupy odbiorców oraz środków oddziaływania,

e) sponsoring – polega na finansowaniu różnych przedsięwzięć po to, aby w czasie ich trwania rozpowszechniać nazwę przedsiębiorstwa i informacje o zakresie jego działania. Z reguły są to imprezy o charakterze masowym, często transmitowane lub opisywane w prasie, np. zawody sportowe, koncerty, imprezy lokalne, wybory miss, itp. Informacja o świadczonych usługach powinna być zawsze odpowiednio eksponowana,

tak, aby klient nie miał problemów z jej uzyskaniem. Powinna ona być umieszczana: − na zewnątrz zakładu na szyldzie i formie znaków informacyjnych z wykorzystaniem logo

firmy i innych symboli związanych z jej wizerunkiem i identyfikacją, − wewnątrz zakładu w postaci eksponowania podstawowych informacji w oknie

wystawowym i na wywieszkach na ścianie. Wszystkie te informacje powinny zawierać czas pracy, ceny, terminy wykonywania

usług. Można też opracować informacje w formie ulotek, folderów i innych materiałów promocyjnych z nazwą jednostki świadczącej usługi.



Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jaką rolę pełni komunikacja z nabywcami? 2. Co to jest promocja? 3. Jakie elementy obejmuje promocja? 4. Na czym polega reklama? 5. Z jakich środków korzysta promocja sprzedaży? 6. Co to jest public relations? 7. Na czym polega sponsoring? 4.5.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Opracuj ofertę usług świadczonych przez założony przez Ciebie gabinet dietetyczny, z uwzględnieniem różnych potrzeb pacjentów.


1) wyszukać w literaturze i Internecie informacje na temat zasad sporządzania oferty, 2) wypisać zakres świadczonych usług, 3) uwzględnić nazwę firmy, logo i kolory firmowe, 4) opracować formę graficzną oferty, 5) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.


− poradnik dla ucznia, − literatura dotycząca świadczenia usług, − słownik ekonomiczny, encyklopedia ekonomiczna, − komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze, − arkusze papieru formatu A1, − kolorowe kartki formatu A4. Ćwiczenie 2

Zaprojektuj materiały promujące własny gabinet dietetyczny (ulotka, folder, wizytówka).


1) wyszukać w literaturze i Internecie charakterystyki materiałów promocyjnych, 2) wypisać elementy, które należy uwzględnić przy tworzeniu materiałów promocyjnych, 3) dopasować formę materiałów do potrzeb i wieku klientów, 4) opracować formę graficzną materiałów, 5) przygotować ulotkę, folder i wizytówkę, 6) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.


Wyposażenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, − literatura dotycząca świadczenia usług, − komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze, − arkusze papieru formatu A1, − kolorowe kartki formatu A4. Ćwiczenie 3

Przeprowadź rozmowę (inscenizację) z klientem, który jest zainteresowany zakresem usług świadczonych w gabinecie dietetycznym oraz warunkami korzystania z tych usług. Przekonaj go, że Twój gabinet jest najlepszy na lokalnym rynku.


1) przeczytać materiał nauczania z poradnika i literatury, 2) wyszukać w literaturze i Internecie informacje na temat promocji usług i sprzedaży

osobistej, 3) wypisać zasady obowiązujące podczas sprzedaży osobistej, 4) dobrać argumenty oraz odpowiednie sformułowania, 5) dobrać właściwy styl komunikacji, 6) przygotować odpowiednią rozmowę (inscenizację), 7) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy (przeprowadzić rozmowę).


− poradnik dla ucznia, − literatura dotycząca świadczenia usług, − materiały firm doradczych, − komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze. 4.5.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) określić podstawowe elementy promocji? 2) scharakteryzować znaczenie reklamy w procesie promocji? 3) określić istotę i zasady sprzedaży osobistej? 4) scharakteryzować public relations? 5) wyjaśnić wpływ działań marketingowych na pozycję firmy na rynku? 6) scharakteryzować sponsoring? 7) przeprowadzić rozmowę z klientem promującą usługi? 8) opracować materiały promocyjne? 9) opracować ofertę usług świadczonych przez gabinet dietetyczny?


4.6. Procedury ustalania ceny


Cena jest to ilość pieniędzy, jaką należy zapłacić za nabycie jednostki danego towaru, dobra lub usługi. Jest to wartość towaru lub usługi wyrażona w pieniądzu. W gospodarce rynkowej cena najczęściej kształtowana jest na skutek relacji między popytem a podażą, czyli między tym, jakie jest zapotrzebowanie na dane dobro lub usługę, a tym, jaka jest jego produkcja. Wraz ze wzrostem ceny popyt na dane dobro lub usługę maleje, a kiedy cena spada popyt wzrasta. Natomiast wielkość podaży wzrasta wraz ze wzrostem cen. Ceny są więc kształtowane poprzez informacje płynące z rynku (np. o cenach paliwa), zachowania konsumenta i producentów. Bardzo rzadko zdarza się, że cena jest kształtowana na drodze administracyjnej, bowiem ceny urzędowe charakteryzują gospodarkę centralnie planowaną. Generalnie więc cenę ustala się: − na podstawie kosztów, czyli nakładów związanych z produkcją lub świadczeniem usług, − w odniesieniu do popytu, − w relacji do cen konkurencji, − na podstawie obserwacji sytuacji rynkowej.

Należy mieć również na uwadze wynagrodzenie za pośrednictwo handlowe (marża, prowizja) oraz podatki (VAT, akcyza).

Marża jest to stosunek zysku do ceny sprzedaży. Zysk to z kolei różnica między ceną sprzedaży, a kosztem pozyskania towaru. W zależności od tego, na jakim etapie marża jest naliczana wyróżniamy: marżę producenta, marżę hurtownika i marżę detalisty, czyli podmiotu, który jako ostatni w kanale dystrybucji sprzedaje produkt lub usługę. Dlatego też rozróżnia się cenę producenta, cenę hurtową oraz ceną detaliczną. Ta ostatnia jest najwyższa ze względu na to, że uwzględnia wszelkie możliwe obciążenia, jakie występują w procesie przekazania produktu od producenta do odbiorcy (konsumenta).

Cena końcowa wraz ze wszystkimi jej obciążeniami nazywa się ceną brutto. Całość działań związanych z ustalaniem ceny dla osiągnięcia celów biznesowych nazywa się polityką cenową lub strategią cenową. Ważną rolę w tym zakresie odgrywa kalkulacja cen.

Kalkulację cen w formie narzutów na koszty rozpoczyna się od obliczenia kosztu jednostkowego, a następnie dodaje się określony narzut. Najczęściej są to narzuty standardowe, uproszczony narzut może przyjąć regułę: koszt jednostkowy pomnożony przez, np. trzy daje cenę detaliczną produktu. Decyzje oparcia ceny na kosztach przeciętnych wpływają w sposób bezpośredni na wielkość sprzedaży i dochody. Cena detaliczna jest ustalana na podstawie pożądanego przez producenta zysku i przyznanej pośrednikom marży. Metoda ta jest prosta i łatwa w zastosowaniu. Stosowana jest przeważnie wtedy, gdy produkcja trwa przez długi czas, np. produkcja urządzeń przemysłowych, metoda ta stosowana jest także podczas gwałtownej inflacji. Jej uzupełnieniem jest kalkulacja kosztów. Są to procedury obliczeniowe mające na celu ustalenie wielkości jednostkowych kosztów wytworzenia produktu lub usługi. Kalkulacja ułatwia również prowadzenie analizy poziomu kosztów, ich kontrolę oraz umożliwia prawidłowe ustalenie poziomu cen zbytu na produkowane wyroby i usługi. Do podstawowych metod kalkulacji kosztów zaliczamy: − metodę wstępną, − wynikową, − podziałową, − doliczeniową.

Koszt to wyrażone wartościowo zużycie środków pracy, przedmiotów pracy, samej pracy oraz usług obcych. Koszty są różnie klasyfikowane, ale do podstawowych rodzajów


zaliczamy: koszty stałe, np. płace pracowników biurowych, czynsz, itp. (nie zależą od ilości wyprodukowanych wyrobów, czy świadczonych usług) oraz koszty zmienne, np. opłaty za energię, zakup materiałów, itp. (zależą od wielkości produkcji i ilości świadczonych usług).

W przypadku usług ich ceny mają często inną nazwę, np. czynsz, czesne, prowizja, abonament. Ceny usług świadczonych na rynku przez wielu różnych usługodawców mogą być porównywalne (np. przejazd określonej trasy taksówką) albo nieporównywalne (np. porada lekarska). W przypadku usług porównywalnych klienci większą wagę przywiązują przy wyborze usługodawcy do ceny.

Czynnikami, które mają wpływ na kształtowanie ceny usług są: − standard usługi, − miejsce świadczenia usługi, − czas wykonania usługi, − czas korzystania z usługi, − indywidualne cechy usługobiorcy, − kwalifikacje personelu, − stosowane materiały, − przedmiot usługi, − renoma i pozycja usługodawcy na rynku. 4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest cena? 2. Jaka jest zależność między ceną a popytem? 3. Jaka jest zależność między ceną a podażą? 4. Jakie czynniki ogólne mają znaczenie przy kształtowaniu się ceny? 5. Co to jest marża? 6. Od czego zależy wielkość ceny? 7. Jakie czynniki kształtują ceny usług? 8. Kiedy ceny są porównywalne? 9. Na czym polega kalkulacja kosztów? 10. Czym się różni koszt zmienny od stałego? 4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź zamówienie ilościowe środków chemicznych potrzebnych do prowadzenia gabinetu dietetycznego (np. mydło, ręczniki papierowe itp.). Wyszukaj w Internecie ceny, po jakich takie środki można zakupić i dokonaj kalkulacji wartości zamówienia.


1) określić ilościowe zapotrzebowanie na wybrane środki, 2) wyszukać w Internecie oferty cenowe wybranych środków, 3) dokonać kalkulacji kosztu jednostkowego, 4) określić wartość zamówienia dla poszczególnych rodzajów towarów, 5) określić ogólną wartość zamówienia,


6) sporządzić zamówienie, 7) przedstawić wyniki pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, − literatura dotycząca planowania działalności gospodarczej, − komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze. Ćwiczenie 2

W oparciu o przyjęte przez Ciebie założenia w biznesplanie dotyczące prowadzenia gabinetu dietetycznego oraz średnie ceny usług tego rodzaju, dokonaj kalkulacji dwóch wybranych usług, jaki będziesz świadczyć.


1) wyszukać w literaturze i Internecie informacje na temat czynników kształtujących ceny usług,

2) wyszukać w Internecie i ofertach gabinetów dietetycznych ceny usług, 3) określić koszty, jakie są związane z prowadzeniem gabinetu dietetycznego, 4) dokonać kalkulacji kosztu jednostkowego, 5) ustalić wysokość marży, 6) obliczyć cenę brutto, 7) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy, 8) przeprowadzić ocenę własnych działań.

Wyposażenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, − literatura dotycząca planowania działalności gospodarczej, − encyklopedia ekonomiczna, − komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze. Ćwiczenie 3

Wykaż relację, jaka zachodzi między cenami usług a lokalizacją punktów usługowych i materiałami, z których one korzystają oraz scharakteryzuj czynniki kształtujące ceny usług.


1) dokonać analizy czynników kształtujących ceny usług, 2) wykazać zależność między lokalizacją a ceną usługi, 3) wykazać zależność między materiałami stosowanym w gabinecie usługowym a ceną

usługi, 4) podać odpowiednie przykłady, 5) ocenić zjawisko, 6) przedstawić wyniki pracy na forum grupy.


Wyposażenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, − literatura dotycząca planowania działalności gospodarczej, − komputer z dostępem do Internetu, − encyklopedia ekonomiczna, − materiały piśmiennicze. 4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) określić czynniki wpływające na cenę usług? 2) rozróżnić cenę netto i cenę brutto? 3) wyjaśnić istotę kalkulacji cen? 4) scharakteryzować istotę kształtowania się cen w gospodarce

rynkowej? 5) scharakteryzować istotę i cel analizy kosztów? 6) dokonać kalkulacji kosztów zakupu materiałów? 7) wykazać zależność pomiędzy poszczególnymi czynnikami a ceną? 8) rozróżnić koszty stałe i zmienne? 9) obliczyć cenę brutto i netto? 10) wskazać zależność między ceną a długością kanału dystrybucji?


4.7. Doradztwo indywidualne i zbiorowe 4.7.1. Materiał nauczania

Jednym z rodzajów działalności usługowej jest świadczenie usług o charakterze doradczym. Obejmują one zespół czynności, który ma zaspokoić potrzeby danego klienta w ustalonym przez niego zakresie. W zależności od ilości podmiotów, dla których usługa jest świadczona rozróżnia się: a) doradztwo indywidualne – skoncentrowane jest na rozwoju jednostki i polega

na indywidualnej pomocy klientowi, który znalazł się w trudnej sytuacji, lub ma problem, z którym sam nie może sobie poradzić. Problemy te mogą mieć różne źródło np.: gospodarcze, rodzinne, psychiczne, zdrowotne. W zależności od potrzeb i oczekiwań pacjenta dobierane są metody, jakie stosowane będą w ramach świadczenia usługi. Przede wszystkim podstawą prowadzenia doradztwa indywidualnego jest bezpośrednia rozmowa z osobą zainteresowaną, tak, aby jak najlepiej poznać jej potrzeby i oczekiwania. Rozpoznanie takie jest konieczne, żeby poprawnie dobrać środki zapewniające efektywne zaspokojenie potrzeb. Czas realizacji takiej usługi jest różny w zależności od problemu i może obejmować jedno lub kilka spotkań, albo nawet cały ich cykl. W ich trakcie doradca oraz klient wspólnie pracują nad znalezieniem prawidłowego rozwiązania. Metodami, jakie stosuje się w tym zakresie są, np.: testy psychologiczne, testy osobowości, wytrzymałości, wywiady, sprawdziany kompetencji, ćwiczenia. Ich przedmiot oraz zakres są dobierane zawsze indywidualnie do korzystającego z usługi, a wykonanie ćwiczeń, czy testów musi być dobrowolne. Doradztwo indywidualne świadczone jest w różnych dziedzinach. Obejmuje poradnictwo medyczne, zawodowe, finansowe, prawne. W zakres doradztwa indywidualnego wchodzą też wszelki porady związane z kreowaniem wizerunku, doborem fryzury, makijażu, stroju. Doradztwo musi być tak prowadzone, aby wzmocnić poczucie własnych kompetencji u klienta, określić jego predyspozycje, możliwości, no i zawsze spełnić oczekiwania związane z usługą w zakresie przedmiotu jej świadczenia, jak i komfortu oraz profesjonalizmu obsługi,

b) doradztwo zbiorowe (grupowe) – prowadzone jest dla określonych grup osób, które są zainteresowane określonym tematem, zagadnieniem, czy też rozwiązaniem podobnych problemów. Zajęcia prowadzone są pod kierunkiem wykwalifikowanego doradcy, trenera, który poprzez realizację określonego programu stymuluje grupę w działaniach zmierzających do uzyskania przyjętych celów. Mają one formę warsztatów, czyli obejmują zarówno pogadankę, jak i ćwiczenia, pracę własną, itp. Przedmiot zajęć jest różny w zależności od potrzeb danej grupy lub jednostki zlecającej świadczenie usług. Z doradztwa grupowego korzystają bowiem, np. szkoły, przedsiębiorstwa, organizacje pozarządowe. Przeprowadzają one ankiety wśród osób, które mają zostać objęte szkoleniem, w celu rozpoznania oczekiwań i potrzeb danego zespołu, grupy. Po ich przeanalizowaniu ustalają, jakie zagadnienie mają charakter priorytetowy i z tego zakresu jest organizowane szkolenie. Mogą to być jednak potrzeby samej firmy, która ma określone zamierzenia w stosunku do swoich pracowników. Czas trwania usług w ramach doradztwa grupowego uzależniony jest od przyjętego programu. Usługi te mogą być realizowane w siedzibie podmiotu świadczącego usługi, w siedzibie zleceniodawcy lub w innym miejscu ustalonym przez strony.


Doradztwo indywidualne i zbiorowe może dotyczyć też porad medycznych, w tym dietetycznych. W zakresie indywidualnym polegać będzie na ustalaniu dla konkretnego pacjenta diety w odniesieniu do wyników jego badań, zaleceń lekarskich i oczekiwań. Natomiast w zakresie grupowym może wiązać się z profilaktyką i promocją zdrowia dotyczącą zdrowego trybu życia i zapobieganiu chorobom.


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest doradztwo? 2. Jakie są rodzaje doradztwa? 3. Czym charakteryzuje się doradztwo indywidualne? 4. Na czym polega doradztwo zbiorowe? 5. Jaka jest rola firm doradczych w zaspakajaniu potrzeb klienta? 6. Jakie metody i środki stosowane są w działalności doradczej? 7. Jaki jest cel działalności doradczej? 4.7.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Przygotuj listę pytań, które mogą być pomocne w rozpoznaniu potrzeb i oczekiwań klienta, co do zakresu i rodzaju usługi.


1) znaleźć w Internecie lub literaturze przykłady obsługi pacjenta, 2) określić o co i w jaki sposób można zapytać pacjenta, 3) sformułować pytania, 4) przedstawić wyniki pracy na forum grupy.


− poradnik dla ucznia, − literatura dotycząca doradztwa, − komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze, − arkusze papieru formatu A1, − kolorowe kartki formatu A4. Ćwiczenie 2

Przygotuj propozycję przeprowadzenia warsztatów dla przedszkolaków oraz uczniów szkoły średniej, których celem będzie przedstawienie zasad zdrowego odżywiania.


1) wyszukać informacje w literaturze i Internecie na temat metod nauczania stosowanych w przedszkolach i szkołach średnich,

2) wypisać dopuszczalne i skuteczne metody nauczania, 3) dobrać metody i środki do wieku osób, które będą korzystać z warsztatów,


4) określić cel główny i etapy jego osiągania, 5) przygotować treści ćwiczeń, z jakich należy skorzystać, 6) wskazać pomoce naukowe, jakie można wykorzystać, 7) przedstawić wyniki pracy na forum grupy.


− poradnik dla ucznia, literatura dotycząca planowania warsztatów (szkoleń), − komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze, − arkusze papieru formatu A1, − kolorowe kartki formatu A4. 4.7.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) zdefiniować pojęcie doradztwa? 2) określić cele doradztwa i usług doradczych? 3) określić formy świadczenia usług doradczych? 4) scharakteryzować poszczególne rodzaje doradztwa? 5) wyjaśnić rolę usług doradczych w kształtowaniu i zaspokajaniu

potrzeb klienta?

6) określić metody stosowane w poradnictwie indywidualnym? 7) określić metody stosowane w poradnictwie grupowym? 8) rozpoznać potrzeby i oczekiwania klienta, co do zakresu i rodzaju

usługi?


4.8. Techniki ewidencji przychodów

4.8.1. Materiał nauczania Przychód to uzyskany lub należny wpływ wartości, korzyści materialnych w ramach

prowadzonej działalności gospodarczej. W świetle obowiązujących przepisów prawa podatkowego oraz zasad rachunkowości rozróżnia się: − przychody ze sprzedaży towarów lub usług – obejmują one wartość, którą stanowi suma

iloczynów ilości sprzedanych wyrobów, towarów, robót lub usług oraz właściwej dla nich jednostkowej ceny sprzedaży,

− przychody finansowe – obejmują wartość uzyskaną ze sprzedaży papierów wartościowych, dywidendy otrzymywane z tytułu posiadanych akcji, odsetki uzyskiwane od lokat bankowych, obligacji, weksli.

− przychody operacyjne. Przychód należy odróżnić od dochodu, bo dochód to przychody pomniejszone o koszty.

Z kolei dochód pomniejszony o podatek dochodowy to zysk: PRZYCHÓD – KOSZTY UZYSKANIA PRZYCHODU = DOCHÓD (zysk brutto), DOCHÓD – PODATEK DOCHODOWY = ZYSK NETTO.

Rodzaj kosztów uzależniony jest od rodzaju i wielkości działalności gospodarczej. Do podstawowych należą: − składki na ubezpieczenie w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych, − koszty prowadzenia księgowości przez biuro rachunkowe, − zakup materiałów, surowców, towarów, narzędzi, itp., − opłaty za energię elektryczną, gaz, telefon, − czynsz za wynajęcie lokalu, − koszty promocji i reklamy, − koszty użytkowania samochodu.

Jeżeli koszty przewyższą przychody to oznacza, że działalność przynosi straty. Dlatego ważne jest przeprowadzenie ich kalkulacji.

Prowadzenie rejestru zmian zachodzących w zakresie przychodów nazywamy ewidencją przychodów. Warunki oraz zasady jej prowadzenia określa ustawa o rachunkowości i odpowiednie rozporządzenia ministerstwa finansów. Podstawą tej ewidencji jest księga przychodów i rozchodów. Techniki jej prowadzenie są różne. Może ona być prowadzona ręcznie, poprzez dokonywanie zapisów na specjalnych formularzach, gdzie w odpowiednie kolumny oznaczające strony kont nanosi się dane o przychodzie lub rozchodzie. Są też specjalne programy komputerowe, pozwalające na prowadzenie takiej księgi w wersji elektronicznej z możliwością wydruku odpowiedniej strony z odpowiednimi operacjami.

Jeżeli zdecydujemy się na prowadzenie księgi za pomocą programu komputerowego, księga będzie uznana za prowadzoną prawidłowo, jeżeli będziemy: − posiadali pisemną instrukcję obsługi programu komputerowego, − w taki sposób wykorzystywać program komputerowy, który zapewni bezzwłoczny wgląd

w treść dokonywanych zapisów oraz wydrukowanie wszystkich danych w porządku chronologicznym, zgodnie z wzorem księgi,

− przechowywali zapisane dane na nośnikach informacji do czasu wydruku zawartych na nich danych, w sposób chroniący przed zniszczeniem lub zniekształceniem tych danych albo naruszeniem ustalonych zasad ich przetwarzania.


Na koniec każdego miesiąca w czasie zapewniającym prawidłowe i terminowe rozliczenia z budżetem, lecz nie później niż do 20 dnia każdego miesiąca za miesiąc poprzedni, mamy obowiązek sporządzenia wydruku zapisów dokonanych za dany miesiąc. Wydruk powinien być zgodny z wzorem księgi określonym w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Finansów w tym zakresie. Jeżeli program komputerowy nie zapewnia wydrukowania księgi według wzoru określonego w załączniku nr 1 do rozporządzenia, mamy obowiązek założenia księgi. Po zakończeniu miesiąca powinniśmy sporządzić wydruk komputerowy zawierający podsumowanie zapisów za ten okres i wpisać do odpowiednich kolumn księgi sumy miesięczne wynikające z tego wydruku.

Podstawą prowadzenia księgi przychodów i rozchodów jest podatek naliczany od osiągniętego dochodu wg stawek 19%, 30% i 40% od nadwyżki. Rejestruje się (księguje) wszystkie operacje finansowe, czyli zarówno przychody, jak i rozchody. Od przychodów odejmuje się koszty i uzyskuje się podstawę opodatkowania. Od podstawy nalicza się podatek, a od podatku odejmuje się składkę ZUS na ubezpieczenie zdrowotne. Ponieważ odpowiedzialność za właściwe obliczenia w tym zakresie spada na przedsiębiorcę, a kary są wysokie, zaleca się prowadzenie tej formy ewidencji przychodów przez biuro rachunkowe. Ważne jest także przestrzeganie terminów, bo do dnia 20 każdego miesiąca należy zapłacić podatek za poprzedni miesiąc. Szczegółowe zasady prowadzenia księgi reguluje rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 26 sierpnia 2003 r. w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów (Dz. U. nr 152, poz. 1475 z późn. zm.). Z kolei to, jakie podmioty powinny prowadzić podatkową księgę przychodów i rozchodów, zwaną dalej „księgą”, wymienione zostało w art. 24a ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tj. Dz. U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.). Obowiązek prowadzenia księgi ciąży przede wszystkim na wykonujących działalność gospodarczą: − osobach fizycznych, − spółkach cywilnych osób fizycznych, − spółkach jawnych osób fizycznych, − spółkach partnerskich.

Jak stanowi § 10 rozporządzenia Ministra Finansów, księgę powinno się zakładać na dzień 1 stycznia roku podatkowego lub na dzień rozpoczęcia działalności gospodarczej. W przypadku, gdy jesteśmy obowiązani do prowadzenia ewidencji sprzedaży, również mamy obowiązek założenia ewidencji sprzedaży na dzień 1 stycznia roku podatkowego lub na dzień rozpoczęcia działalności gospodarczej. Na podatników został nałożony obowiązek zawiadomienia w formie pisemnej naczelnika urzędu skarbowego o prowadzeniu księgi w ciągu 20 dni od dnia jej założenia. W praktyce często w urzędach przygotowane są specjalne druki, na których składamy takie zawiadomienie. Jeżeli rozpoczynamy działalność gospodarczą, zawiadomienie składamy wraz ze wszystkimi dokumentami, które należy złożyć, aby zarejestrować działalność w urzędzie skarbowym, np. osoba fizyczna rozpoczynająca działalność gospodarczą składa NIP-1 aktualizacyjny, VAT-R (jeżeli będzie podatnikiem VAT) wraz z koniecznymi załącznikami, takimi jak: wpis do ewidencji działalności gospodarczej, umowa o otwarcie rachunku bankowego, umowa najmu lokalu, umowa o prowadzenie księgi, itd. Wszelkie zmiany związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, np. zmiana formy opodatkowania, zmiana biura prowadzącego księgę czy zmiana siedziby, powinny być zgłaszane do Urzędu Skarbowego na właściwych formularzach aktualizacyjnych, np. NIP-1.



Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest przychód? 2. Jakie są rodzaje przychodów? 3. Jaka jest zależność między przychodem, dochodem a zyskiem? 4. Jakie jest znaczenia kosztów dla przychodów? 5. Co to jest ewidencja przychodów? 6. W jakiej formie może być prowadzona księga przychodów i rozchodów? 7. Jakie są wymogi dotyczące prowadzenia księgi komputerowo? 8. Jakie są podstawy prawne określające zasady prowadzenia księgi przychodów

i rozchodów? 9. Jakie obowiązki dla przedsiębiorcy wynikają z tej formy opodatkowania? 4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź schemat (wraz z opisem) przedstawiający, w jaki sposób powstaje zysk przedsiębiorcy oraz wskaż, kto i na jakich zasadach może uczestniczyć w jego podziale.


1) wyszukać w literaturze i Internecie informacje na temat zysku, 2) określić zależność między przychodem, kosztami, dochodem, podatkiem dochodowym,

a zyskiem, 3) wskazać zasady dzielenia zysku, 4) wskazać kryteria dzielenia zysku, 5) wskazać podmioty uczestniczące w podziale zysku, 6) sporządzić schemat, 7) przedstawić wyniki pracy na forum grupy.


− poradnik dla ucznia, − literatura dotycząca prowadzenia działalności gospodarczej, − słownik ekonomiczny, − komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze, − arkusze papieru, − kolorowe kartki formatu A4. Ćwiczenie 2

Określ zasady prowadzenia księgi przychodów i rozchodów w formie tradycyjnej i komputerowej. Wskaż zalety i wady poszczególnych form oraz warunki ich stosowania.


1) wyszukać w Internecie i literaturze informacje na temat księgi przychodów i rozchodów, 2) zapoznać się z układem księgi w formie tradycyjnej,


3) zapoznać się z układem księgi w formie komputerowej, 4) dokonać prostych operacji księgowych w obu formach, 5) wskazać zalety i wady poszczególnych form, 6) określić warunki ich stosowania, 7) przedstawić wyniki pracy na forum grupy.


− poradnik dla ucznia, − literatura dotycząca prowadzenia działalności gospodarczej, − akty prawne, − komputer z dostępem do Internetu, − księga przychodów i rozchodów, − program komputerowy dotyczący działalności małych firm, − materiały piśmiennicze, − arkusze papieru A4, − arkusze papieru A1. 4.8.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) zdefiniować pojęcie ewidencji przychodów? 2) zdefiniować pojęcie i źródła przychodów? 3) określić istotę przychodów w kształtowaniu się zysku? 4) rozróżnić formy prowadzenia ewidencji przychodów? 5) wskazać zalety i wady tradycyjnej księgi przychodów i rozchodów? 6) wskazać zalety i wady komputerowej księgi przychodów

i rozchodów?

7) dobrać druki związane z rozliczeniem się z Urzędem Skarbowym oraz prowadzeniem ewidencji przychodów i rozchodów?

8) okreslić podmioty zobowiązane do prowadzenia ewidencji przychodów i rozchodów?

9) wskazać podstawy prawne prowadzenia ewidencji przychodów i rozchodów?


4.9. Podstawy prawne regulujące obowiązki podatkowe małych firm: karta podatkowa, podatek dochodowy, podatek od towarów i usług


Przedsiębiorca obowiązany jest do płacenia podatków i rozliczania się z Urzędem

Skarbowym w zakresie wypracowanych dochodów. Podatki są to przymusowe, bezzwrotne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo od osób fizycznych i prawnych. Wybierając formę opodatkowania należy uwzględnić, która forma jest dozwolona dla danego rodzaju działalności oraz to, która jest najbardziej korzystna. Do najprostszych form opodatkowania należy karta podatkowa i ryczałt.

Karta podatkowa ze względu na swoją uproszczoną formę dozwolona jest dla osób prowadzących działalność gospodarczą o niewielkich rozmiarach (np. lekarz, dietetyk, stomatolog, mających swoje prywatne gabinety). Wysokość podatku, jaki trzeba zapłacić określona jest przez załącznik do ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne. Załącznik ma formę tabeli i jest zmieniany co roku, bo zależy od rodzaju działalności, liczby zatrudnianych pracowników i liczby mieszkańców miejscowości, w której prowadzona jest działalność. Uzyskiwane przychody rejestruje się w specjalnej książce, którą można nabyć w sklepach papierniczych, a od comiesięcznej stawki podatku wynikającej z tabeli odejmuje się składki ZUS na ubezpieczenie zdrowotne. Karta podatkowa z jednej strony jest zatem niezwykle prostą i mało skomplikowaną formą opodatkowania. Z drugiej jednak strony jest niezwykle sformalizowana. Ustawodawca wymaga bowiem od podatników płacących podatek w tej formie określonego zachowania. Jeśli tak nie jest – następuje utrata uprawnienia do korzystania z karty podatkowej. Podatnicy opodatkowani w formie karty podatkowej są obowiązani zawiadomić naczelnika Urzędu Skarbowego o zmianach, jakie zaszły w stosunku do stanu faktycznego podanego w złożonym wniosku o zastosowanie opodatkowania w formie karty podatkowej. Dotyczy to zmian, które powodują utratę warunków do opodatkowania w formie karty podatkowej lub też mają wpływ na wysokość podatku dochodowego w formie karty podatkowej. Będzie to dotyczyło w szczególności zmian w stanie zatrudnienia, miejsca prowadzenia działalności, rodzaju i zakresu prowadzonej działalności, liczby godzin przeznaczonych na wykonywanie wolnego zawodu w zakresie ochrony zdrowia ludzkiego oraz wolnego zawodu w zakresie usług dietetycznych czy liczby godzin przeznaczonych na prowadzenie szkoleń. O zmianach tych podatnik powinien powiadomić w formie pisemnej naczelnika urzędu skarbowego najpóźniej w terminie siedmiu dni od dnia powstania okoliczności powodujących zmiany.

Ryczałt to uproszczona metoda naliczania podatku bez konieczności ustalania podstawy wymiaru podatku. Wysokość podatku zależy od rodzaju prowadzonej działalności i może wynosić 3%, 5,5%, 8,5%, 17% albo 20%. Przychody rejestrowane są w specjalnej księdze „Ewidencja przychodów”. Od przychodu miesięcznego odejmuje się składkę ZUS na ubezpieczenie społeczne. Różnica stanowi podstawę opodatkowania. Od tej podstawy naliczamy podatek, a następnie od należnego podatku odejmujemy składkę ZUS na ubezpieczenie zdrowotne. Wynik tego działania to ostateczna kwota podatku, którą należy zapłacić. Limity dla wyboru tej formy opodatkowania nie są określone dla podmiotów rozpoczynających działalność. Natomiast dla prowadzących działalność samodzielną lub w formie spółki cywilnej, limit na rok 2008 został ustalony na poziomie równowartości 150 000 euro. Limity te wynikają z właściwego rozporządzenia Ministra Finansów i są zmieniane co roku, z uwzględnieniem ogólnej sytuacji gospodarczej.


Podstawową formą podatku jest podatek dochodowy. Należy on do grupy podatków bezpośrednich, czyli pobieranych bezpośrednio od dochodów poszczególnych osób lub zysku firm. Podstawę opodatkowania stanowi dochód, czyli różnica między przychodami a kosztami ich uzyskania. W przypadku osób fizycznych podstawą rozliczenia tego podatku jest zeznanie podatkowe, czyli PIT, a stawki podatku wynoszą 19%, 30% i 40%, w zależności od wypracowanego dochodu. Jest to podatek progresywny, bo jego wysokość wzrasta wraz ze wzrostem osiąganego dochodu. Natomiast w przypadku osób prawnych podatek ten rozliczany jest na formularzach CIT. Przedmiotem opodatkowania jest zysk osiągany przez firmę. Starają się one zmniejszać ten zysk poprzez zwiększanie kosztów, jakie poniosły w związku z wypracowaniem dochodu. Podatek CIT jest podatkiem liniowym, ponieważ dla wszystkich podmiotów jest on ustalony na poziomie 19%.

Podatek VAT, czyli podatek od wartości dodanej, nazywany jest inaczej podatkiem od dóbr i usług. Jest to podatek pośredni, czyli wliczony w cenę dobra lub usługi. Stawki wynoszą 0%, 3%, 5%, 7% i 22%, przy czym ta ostania stawka jest stawką podstawową. Stosowanie tego podatku oraz określenie jego wysokości w odniesieniu do poszczególnych wyrobów i usług określa ustawa z dnia 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług, uwzględniająca wymagania Unii Europejskiej w tym zakresie oraz stosowne rozporządzenia Ministerstwa Finansów. Opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlegają: odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju, eksport towarów, import towarów, wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju, wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów.

Podatnikami podatku od towarów i usług są: − osoby prawne, − jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, − osoby fizyczne wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, bez względu na cel

czy też rezultaty takiej działalności. Podmioty te muszą składać stosowne deklaracje w Urzędzie Skarbowym związane

z rozliczeniem się z tytułu tego podatku. 4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest podatek? 2. Czym się różni podatek pośredni od bezpośredniego? 3. Jakie zasady obowiązują przy prowadzeniu karty podatkowej? 4. Co to jest ryczałt? 5. Jaki podatek dochodowy płacą osoby fizyczne? 6. Jaki podatek dochodowy płacą osoby prawne? 7. Co to jest podatek VAT? 8. Jakie zasady są związane z płaceniem podatku VAT?


4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1 Wystaw odpowiednio fakturę VAT na zamówienie z gabinetu dietetycznego na zakup

środków chemicznych Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać w literaturze i Internecie zasady wypełniania faktury VAT, 2) przygotować druk faktury VAT, 3) wyszukać stawki podatku VAT na określone artykuły, 4) obliczyć cenę netto i cenę brutto, 5) wypełnić fakturę zgodnie z instrukcją, 6) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.


− poradnik dla ucznia, − literatura dotycząca obowiązków podatkowych, − druki faktury VAT, − wykaz stawek podatku VAT, − komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze. Ćwiczenie 2

Wybierz formę opodatkowania odpowiednią dla działalności w formie gabinetu dietetycznego. Wybór uzasadnij.


1) wyszukać w literaturze i Internecie informacje na temat form opodatkowania, 2) wypisać zalety i wady form opodatkowania oraz warunki ich stosowania, 3) wybrać formę opodatkowania właściwą dla gabinetu dietetycznego, 4) sformułować argumenty uzasadniające wybór, 5) przedstawić wyniki pracy na forum grupy.


− poradnik dla ucznia, − literatura dotycząca obowiązków podatkowych, − komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze, − arkusze papieru formatu A1, − kolorowe kartki formatu A4.


Ćwiczenie 3 Uzupełnij fragment zeznania podatkowego (przyjmij, że to Ty jako osoba fizyczna

składasz zeznanie podatkowe) wykorzystując następujące dane: − osiągnięty przychód – 35 000 zł, − koszty uzyskania dochodu – 4 000 zł, − zaliczka na poczet podatku – 2 973 zł, − składki na ubezpieczenie społeczne – 6 549 zł, − składka na ubezpieczenie zdrowotne – 2 276 zł.


1) przygotować druk PIT - 37, 2) ustalić, jakie stopy podatkowe obowiązują w roku, którego dotyczy rozliczenie, 3) ustalić, jakie progi podatkowe obowiązują w roku, którego dotyczy rozliczenie, 4) określić przyczyny powstania tych barier, 5) wypełnić formularz zeznania podatkowego zgodnie z instrukcją, 6) przedstawić wyniki pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, − literatura dotycząca obowiązków podatkowych, − druki PIT – 37 wraz z instrukcją, − komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze. 4.9.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) określić formy opodatkowania? 2) rozróżnić ryczałt od karty podatkowej? 3) określić cechy karty podatkowej? 4) określić cechy ryczałtu? 5) rozróżnić podatek bezpośredni i pośredni? 6) określić podatki płacone przez przedsiębiorcę? 7) dobrać formularz rozliczenia podatkowego? 8) wypełnić formularz zeznania podatkowego? 9) obliczyć wartość podatku VAT? 10) wymienić stawki podatku VAT? 11) wymienić przykłady dóbr i usług opodatkowanych podatkiem VAT? 12) wskazać jakie obowiązki ma przedsiębiorca w zakresie rozliczania się

z podatku VAT ?


4.10. Ubezpieczenia społeczne i zdrowotne 4.10.1. Materiał nauczania

Ubezpieczenia społeczne to instrumenty polityki socjalnej państwa, których celem jest zabezpieczenie ubezpieczonych, w tym pracowników i ich rodzin, przed konsekwencjami zdarzeń losowych i innych zdarzeń powodujących utratę lub zmniejszenie dochodów. Podmiotami w zakresie ubezpieczeń społecznych są: a) ubezpieczeni – są to zarówno pracownicy, jak i osoby prowadzące działalność

gospodarczą na własny rachunek, zleceniobiorcy i inne osoby podlegające ubezpieczeniu. Ubezpieczony to zawsze osoba fizyczna,

b) płatnicy składek – są to głównie pracodawcy i zleceniodawcy, ale mogą to być także osoby, które opłacają składki wyłącznie za siebie. Płatnikiem mogą więc być osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki nie posiadające osobowości prawnej, zatrudniające pracowników, np. spółki osobowe. Podstawowym aktem prawnym dotyczącym ubezpieczeń społecznych jest ustawa z dnia

13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887 z późn. zm.). Realizacją przepisów o ubezpieczeniach społecznych zajmuje się Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS).

Ubezpieczenia społeczne dzielimy na: 6) ubezpieczenia emerytalne – w zamian za opłacaną składkę ubezpieczeni po osiągnięciu

określonego wieku (kobiety 60 lat, mężczyźni 65 lat) otrzymywać będą świadczenie pieniężne nazywane emeryturą. Obecny system emerytalny obowiązuje od 1 stycznia 1999 roku i składa się z III filarów:

a) I filar – jest to zreformowany ZUS, a każdy zatrudniony musi w nim obowiązkowo uczestniczyć,

b) II filar – tworzą go Otwarte Fundusze Emerytalne. Nie jest on obowiązkowy dla każdego, a przynależność uzależniono od wieku danej osoby w dniu wejścia ustawy w życie, czyli 1 stycznia 1999 roku. Zgodnie z przyjętymi założeniami przynależność do II filaru przedstawia się następująco: − osoby, które ukończyły 50 lat nie mogą należeć do II filaru, a ich emerytura jest

naliczana na dotychczasowych zasadach, − osoby, które ukończyły lat 30, a nie ukończyły lat 50, mogą, ale nie muszą do niego

należeć, − osoby, które nie ukończyły lat 30 muszą do tego filaru należeć.

c) III filar – ma on charakter dobrowolny, jest formą dodatkowego gromadzenia kapitału i oszczędzania, a środki na nim zgromadzone podlegają dziedziczeniu,

7) ubezpieczenia rentowe – w zamian za opłacaną składkę ubezpieczeni w razie utraty zdolności do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu otrzymują świadczenie pieniężne, czyli rentę. Z funduszu rentowego wypłacane są: − renty rodzinne, − renty z tytułu niezdolności do pracy, − renty szkoleniowe, − zasiłki pogrzebowe,


8) ubezpieczenia chorobowe – składki z tego tytułu są przeznaczane na zasiłki pieniężne na wypadek choroby i macierzyństwa. Z funduszu chorobowego wypłacane są: − zasiłek chorobowy, − zasiłek porodowy, − zasiłek macierzyński, − świadczenie rehabilitacyjne,

9) ubezpieczenia wypadkowe – w zamian za opłacaną składkę wypłacane są świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Składki na poszczególne rodzaje ubezpieczeń oblicza się, jako iloczyn wymiaru składki i

stóp procentowych poszczególnych ubezpieczeń. Stopy te są określone w ustawie dla każdego rodzaju ubezpieczeń osobno, ale są jednakowe dla wszystkich ubezpieczonych. Jedynym wyjątkiem jest ubezpieczenie wypadkowe, bo jego wysokość zależy od ilości zatrudnionych pracowników, poziomu zagrożeń zawodowych i skutków tych zagrożeń.

Podstawą wymiaru składki jest uzyskany przychód, określony jako suma wpływów ze wszystkich źródeł podlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych. W przypadku pracowników jest to kwota dochodów brutto uzyskiwanych przez pracownika, obejmująca także nagrody i premie. Do obliczania składek, potrącania ich i przekazywania do ZUS zobowiązani są płatnicy składek. Pracownik powinien otrzymać od pracodawcy, co miesiąc dokument, jakim jest ZUS RMUA, a z ZUS raz w roku pisemną informację o zgromadzonych na jego koncie środkach.

Ubezpieczenia zdrowotne tworzą system, który zapewnia ubezpieczonym i członkom ich rodzin ochronę ich zdrowia z odprowadzanych przez nich składek. Do ubezpieczeń z tego zakresu ma prawo każda osoba posiadająca obywatelstwo polskie i zamieszkująca na terytorium Polski, która płaci składki, jak również członkowie jej rodziny. Podstawą prawną w tym zakresie jest Ustawa o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz. U. z 1997, Nr 28, poz. 153 z późn. zmianami) oraz Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Ubezpieczenie zdrowotne może mieć charakter obowiązkowy lub dobrowolny. Obowiązkowo ubezpieczeniu temu podlegają osoby, które podlegają też ubezpieczeniu społecznemu (np. pracownicy). Obowiązek ubezpieczenia wymaga spełnienia następujących warunków: − zgłoszenie osoby podlegającej temu obowiązkowi do Narodowego Funduszu Zdrowia

(NFZ), − opłacenie w terminie i zgodnie z przepisami składki.

Spełnienie tych przesłanek powoduje, że ubezpieczeni mogą korzystać bezpłatnie lub częściowo bezpłatnie z porad lekarskich, badań specjalistycznych i leczenia szpitalnego.

Dobrowolnie mogą ubezpieczyć się te osoby, które nie podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego. Ich lista określona jest w wymienionych ustawach. W ustawie określa się też kwotę składki na ubezpieczenie zdrowotne, a jej wysokość zleży od założeń programowych rządu. Zawsze jednak płatnikami są: a) pracodawcy – w przypadku pracowników, b) zleceniodawcy – w przypadku zleceniobiorców i agentów, c) przedsiębiorcy – opłacają składkę sami za siebie.

Płatnicy składek mają obowiązek odprowadzić składki na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne oraz składki na Fundusz Pracy i Gwarantowany Fundusz Świadczeń Pracowniczych. To oni więc obliczają, rozliczają i przekazują odpowiednie kwoty do ZUS.

Podstawowe druki związane z odprowadzaniem składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne to: 1) ZUS ZUA i ZUS ZZA – służą do zgłoszenia rozpoczęcia działalności gospodarczej

i wynikającego z tego tytułu obowiązku odprowadzania składek,


2) ZUS ZFA – zgłoszenie płatnika składek, będącego osobą fizyczną, 3) ZUS ZPA – zgłoszenie płatnika składek, niebędącego osobą fizyczną (np. spółki), 4) ZUS RCA – raport imienny o należnych składkach i wypłaconych świadczeniach, 5) ZUS RZA – raport imienny o należnych składkach na ubezpieczenie zdrowotne, 6) ZUS RSA – raport imienny o wypłaconych świadczeniach i przerwach w opłacaniu

składek, 7) ZUS DRA – deklaracja rozliczeniowa. 4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest system ubezpieczeń społecznych? 2. Jakie rodzaje ubezpieczeń należą do ubezpieczeń społecznych? 3. Kto to jest płatnik składek? 4. Jakie są zasady naliczania składek na ubezpieczenie społeczne? 5. Na jakich zasadach opiera się system emerytalny? 6. Jakie świadczenie wypłacane są z ubezpieczenia rentowego? 7. Od czego zależy składka na ubezpieczenie wypadkowe? 8. Co to jest ubezpieczenie zdrowotne? 9. Jaki charakter może mieć ubezpieczenie zdrowotne i od czego to zależy? 10. Jakie warunki trzeba spełnić przy obowiązkowym ubezpieczeniu zdrowotnym? 11. Jaką rolę pełni ZUS w zakresie funkcjonowania systemu ubezpieczeń społecznych

w Polsce? 12. Jakie są podstawowe druki związane z odprowadzaniem i rozliczaniem składek

na ubezpieczenia? 4.10.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wyszukaj dane dotyczące wysokości składek na poszczególne ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne. Oblicz, o ile odprowadzanie tych składek zmniejsza wysokość otrzymywanego wynagrodzenia, jeżeli wynagrodzenie brutto wynosi 2500 zł. Skorzystaj z formularza listy płac.


1) wyszukać w literaturze i Internecie zasady ustalania wysokości składek na ubezpieczenia zdrowotne i społeczne,

2) wyszukać wysokości aktualnych stawek ubezpieczenia, 3) przygotować formularz listy płac, 4) obliczyć zgodnie z zasadami i instrukcją wysokość poszczególnych składek, 5) uzupełnić formularz listy płac, 6) obliczyć sumę wszystkich składek na ubezpieczenie, 7) obliczyć wysokość wynagrodzenia po odliczeniu składek, 8) przedstawić wyniki pracy na forum grupy.


Wyposażenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, − literatura dotycząca ubezpieczeń społecznych, − komputer z dostępem do Internetu, − formularz listy płac, − program komputerowy dotyczący prowadzenie małych firm, − materiały piśmiennicze. Ćwiczenie 2

W związku z rozpoczęciem działalności gospodarczej i uzyskiwaniem dochodów musisz wybrać Otwarty Fundusz Emerytalny. Dokonaj wyboru w oparciu o przeprowadzoną analizę ofert największych OFE na rynku. Wybór uzasadnij.


1) wyszukać w literaturze, Internecie, prasie fachowej informacje na temat sytuacji poszczególnych OFE,

2) wypisać kryteria, jakie należy wziąć pod uwagę przy wyborze OFE, 3) zapoznać się z ofertą 3 największych OFE, 4) wypisać wady i zalety poszczególnych ofert, 5) wybrać ofertę najkorzystniejszą, 6) przygotować argumenty uzasadniające wybór, 7) przedstawić wyniki pracy na forum grupy.


− poradnik dla ucznia, − literatura dotycząca ubezpieczeń społecznych, − rankingi Otwartych Funduszy Emerytalnych, − komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze, − arkusze papieru formatu A1, − kolorowe kartki formatu A4.

Ćwiczenie 3

Rozpoczynasz działalność gospodarczą i dokonujesz zgłoszenia do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Wypełnij odpowiednie druki w tym zakresie.


1) wyszukać w Internecie oraz literaturze, jakie obowiązki wobec ZUS ma osoba zakładająca działalność gospodarczą,

2) przygotować druki ZUS ZUA i ZUS ZZA, 3) wypełnić druki zgodnie z instrukcją, 4) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.


− poradnik dla ucznia, − literatura dotycząca ubezpieczeń społecznych,


− druki ZUS, − komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze, − arkusze papieru formatu A1, − pisaki kolorowe, − kolorowe kartki formatu A4. 4.10.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) zdefiniować pojęcie ubezpieczania społecznego? 2) zdefiniować pojęcie ubezpieczenia zdrowotnego? 3) określić rodzaje ubezpieczeń społecznych? 4) scharakteryzować system emerytalny w Polsce? 5) określić świadczenia wypłacane z ubezpieczenia rentowego? 6) określić podmioty będące płatnikiem składek? 7) podać podstawy prawne regulujące ubezpieczenia społeczne

i zdrowotne?

8) rozróżnić ubezpieczenia obowiązkowe i dobrowolne? 9) scharakteryzować obowiązki płatnika składek względem ZUS? 10) scharakteryzować podstawę składki na ubezpieczenie społeczne? 11) określić czynniki mające wpływ na wysokość składki na

ubezpieczenie wypadkowe?

12) wypełnić formularze dotyczące zgłoszenia ubezpieczenia do ZUS? 13) wskazać, jakie formularze są niezbędne w zakresie ubezpieczeń

społecznych i zdrowotnych?


4.11. Jakość usług 4.11.1. Materiał nauczania

Usługa to działanie podejmowane zwykle w celach zarobkowych w celu zaspokojenia potrzeb innego człowieka lub organizacji. Jest ona wykonywana w ramach działalności usługowej, która obejmuje czynności wykonywane w celu zaspokojenia potrzeb ludzkich. Do podstawowych cech usług zaliczamy: a) niematerialność – usługa to przede wszystkim czynności, w wyniku których może

powstać dopiero materialne dobro. Usług nie można gromadzić, przechowywać i zazwyczaj są konsumowane w czasie i miejscu ich świadczenia,

b) niepowtarzalność – ta sama usługa ma zazwyczaj inny efekt, bo różny jest zakres podejmowanych działań, czas wykonywania czynności, itp.,

c) substytucyjność – usługa zastępuje kupno nowego dobra, np. naprawa sprzętu AGD, d) komplementarność – usługa jest związana z zakupem i posiadaniem danego dobra,

np. funkcjonowanie serwisów samochodowych. Usługi dzieli się na: − produkcyjne – są to usługi świadczone przez jednego przedsiębiorcę na rzecz innego

przedsiębiorcy, − konsumpcyjne – są to usługi obejmujące wszelkie czynności związane z zaspokajaniem

potrzeb ludności, − ogólnospołeczne – usługi zaspakajające potrzeby gospodarki narodowej jako całości.

Jakość usług to zespół cech zapewniających satysfakcjonujące zaspokojenie potrzeby nabywców. Do podstawowych cech wpływających na jakość świadczonych usług zaliczamy: 1) niezawodność usługi zgodnie z oczekiwaniami klienta, 2) szybkość działań i reakcji firmy usługowej, 3) fachowość i uprzejmość pracowników stwarzające pewność nabycia wartościowej usługi, 4) empatię, jako indywidualne podejście do potrzeb każdego klienta, 5) namacalność, jako zapewnienie właściwego sprzętu, środków komunikacji.

Osiąganie wysokiej jakości usług wymaga nastawienia na zaspokajanie potrzeb klienta, dbałości o jego satysfakcję, ustalenie wysokiego standardu wykonywanych usług, szybkiego reagowania na uwagi i opinie klientów oraz dbałości o pracowników jako podstawy ich dbałości o klientów. Dla klienta istotną rolę odgrywa zawsze: solidność, dostępność, dostosowanie do potrzeb klienta, kompetencje i zachowanie personelu, zrozumienie jego wymagań, wiarygodność, bezpieczeństwo, wygoda i komfort.

Jakością można i należy zarządzać, po to, aby zapewnić jak najwyższy jej poziom i być konkurencyjnym w stosunku do pozostałych podmiotów działających w danej branży i na danym rynku. Poza tym z odpowiedniej jakości wynikają wymierne korzyści dla przedsiębiorstwa. Do korzyści tych zaliczamy: − lepszą reputację, − mniejszy wysiłek marketingowy, − poprawę sprzedaży usług, − większe zyski, − mniejsze niebezpieczeństwo reklamacji, − niższe koszty.

Klient wybierając usługodawcę ponosi zawsze pewne ryzyko. Ma ono charakter wielowymiarowy i składa się na nie: a) ryzyko fizyczne – ma ono miejsce, np. w przypadku usług osobistych. Wybór

najlepszego chirurga, czy okulisty ma bezpośredni wpływ na zdrowie klienta,


b) ryzyko psychosocjologiczne (emocjonalne) – związane jest z akceptacją wyboru firmy przez środowisko zleceniodawcy. Nietrafny wybór poprzedzony dyskusjami oraz posiadający wielu przeciwników w firmie klienta może wiązać się z nieprzyjemnymi przeżyciami oraz zadowoleniem jego przeciwników,

c) ryzyko finansowe – jest szczególnie ważne w przypadku usług profesjonalnych, gdzie koszt pojedynczego zlecenia jest znaczący,

d) ryzyko utraty czasu – w przypadku pomyłki przy wyborze firmy profesjonalnej, zajmującej się, np. doradztwem, remontami, itp., problemy, które miała ona rozwiązać pozostają nierozwiązane przez długi czas. Minimalizacja ryzyka klienta powinna być realizowana poprzez zagwarantowanie mu

akceptowalnego poziomu jakości świadczenia oraz stworzenie przejrzystego i dostępnego systemu reklamacji.

Reklamacja jest żądaniem klienta kierowanym do sprzedawcy lub wykonawcy usługi, pozostającym w związku z niezadowalającą jakością towaru lub usługi- przede wszystkim żądanie wymiany, naprawy towaru lub poprawienia usługi, jak również żądanie zwrotu pieniędzy za towar lub usługę, bądź obniżenia ceny. Podstawowym aktem prawnym w tym zakresie jest Kodeks Cywilny, oraz w zakresie sprzedaży konsumenckiej przez przepisy Ustawy z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz zmianie Kodeksu Cywilnego (Dz. U. z 2002 r., Nr 141, poz. 1176). Podstawą do składania reklamacji jest dokument potwierdzający zawarcie umowy sprzedaży towaru lub usługi, jakim jest, np. paragon, umowa. Do podstawowych przyczyn składania reklamacji w zakresie usług należą: − usługa nie odpowiada właściwościom, jakie powinny cechować usługę danego rodzaju, − usługa nie odpowiada właściwościom, jakie powinny wynikać z zapewnień usługodawcy, − usługa została wykonana niezgodnie z zasadami obowiązującymi przy wykonywaniu

usług danego rodzaju. Gwarancja to zapewnienie dodatkowych uprawnień, jakie wiążą się z zakupem danej

rzeczy lub skorzystaniem z usługi. Zapewnienie może być złożone przez samego producenta w przypadku sprzedaży towarów, jak i przez wykonawcę usługi. Podstawą żądania skorzystania z dodatkowych uprawnień jest dokument nazywany kartą gwarancyjną.


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest usługa? 2. Jakie cechy charakteryzują usługi? 3. Co to jest jakość usług? 4. Jakie elementy tworzą jakość usług? 5. Na czym polega zarządzanie jakością? 6. Jakie są korzyści związane z zarządzaniem jakością? 7. Jakie ryzyko wiąże się ze świadczeniem usług? 8. Co to jest reklamacja? 9. Co to jest gwarancja?


4.11.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1 Dokonaj analizy porównawczej informacji na temat reklamacji i gwarancji. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać w literaturze i Internecie informacje na temat reklamacji i gwarancji, 2) określić podstawy prawne regulacji reklamacji i gwarancji, 3) wskazać zakres i możliwości stosowania reklamacji, 4) wskazać zakres i możliwości stosowania gwarancji, 5) określić uprawnienia związane z gwarancją i reklamacją, 6) wypisać podobieństwa i różnice między reklamacją i gwarancją, 7) opracować zestawienie w formie graficznej. 8) przedstawić wyniki pracy na forum grupy.


− poradnik dla ucznia, − literatura dotycząca jakości usług, − kodeks cywilny, ustawa o ochronie konkurencji i konsumenta, − komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze, − arkusze papieru formatu A1, − kolorowe kartki formatu A4. Ćwiczenie 2

Zaplanuj rozwiązanie sytuacji, w której klient korzystający z Twoich usług jest niezadowolony z jakości ich świadczenia. Krytykuje poziom obsługi, stosowane materiały i nie chce uiścić opłaty za skorzystanie z usługi. Rozwiąż sytuację.


1) wypisać zasady dotyczące reklamowania usług, 2) przygotować odpowiednie argumenty merytoryczne, 3) dobrać właściwą technikę komunikacji, 4) poinformować klienta o przysługujących mu prawach, 5) wskazać rozwiązanie satysfakcjonujące klienta, 6) określić warunki złożenia reklamacji, 7) przygotować symulację rozmowy, 8) przedstawić wyniki pracy na forum grupy.


− komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze, − arkusze papieru formatu A1, − kolorowe kartki formatu A4.


4.11.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) zdefiniować pojęcie jakości? 2) scharakteryzować korzyści wynikające z jakości? 3) scharakteryzować czynniki wpływające na jakość świadczonych

usług?

4) określić ryzyko, z jakim klient spotyka się korzystając z usługi? 5) wyjaśnić jakie prawa ma niezadowolony klient? 6) określić istotę gwarancji? 7) określić istotę reklamacji? 8) wyjaśnić, jakie znaczenie ma prawidłowe rozpatrzenie reklamacji dla

wizerunku firmy?

9) rozpatrzyć reklamację?


5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA Przeczytaj uważnie instrukcję. 1. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 3. Test zawiera 20 zadań. Wszystkie zadania są wielokrotnego wyboru i tylko jedna

odpowiedź jest prawidłowa. 4. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej Karcie odpowiedzi. 5. Zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź

zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową). 6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 7. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Do systemu identyfikacji firmy nie zalicza się

a) nazwy. b) kwalifikacji pracowników. c) ilości pomieszczeń. d) logo.

2. Promocja to a) sposób prowadzenia ewidencji przychodów. b) działania informacyjne kierowane do klienta. c) element reklamacji. d) rodzaj reklamy.

3. Swoboda działalności gospodarczej wynika z tego, że a) w Polsce obowiązuje system gospodarki centralnie planowanej. b) państwo w żaden sposób nie ingeruje w gospodarkę. c) w Polsce działają mechanizmy gospodarki rynkowej. d) w Polsce nie ma przepisów regulujących zakres wolności gospodarczej.

4. Podatek dochodowy od osób fizycznych jest podatkiem a) progresywnym. b) liniowym. c) degresywnym. d) wyważonym.

5. W wyborze formy opodatkowania a) należy zawsze kierować się przepisami odpowiednich ustaw. b) nie ma znaczenia forma prawna prowadzonej działalności. c) zawsze należy czekać na propozycję Urzędu Skarbowego. d) nie ma znaczenia rodzaj prowadzonej działalności.


6. Cena usługi w gabinecie dietetycznym może zależeć od a) koloru wnętrza. b) ilości zatrudnionych pracowników. c) pory dnia. d) rodzaju mebli.

7. Pytania zadawane klientowi a) muszą być sformułowane w sposób ogólny. b) nie mogą być wykorzystywane do badania rynku. c) mogą dotyczyć jego prywatnych spraw. d) mają służyć poznaniu jego oczekiwań.

8. Podstawowe cechy podatków to a) dobrowolność, bezzwrotność, prywatny charakter. b) przymusowość, bezzwrotność, publiczny charakter. c) przymusowość, zwrotność, publiczny charakter. d) dobrowolność, bezzwrotność, publiczny charakter.

9. Jeżeli musimy uzyskać koncesję na prowadzenie działalności gospodarczej oznacza to, że

a) działalność jest związana z interesem państwa. b) nie musimy rejestrować już działalności gospodarczej. c) w państwie nie obowiązuje zasada swobody działalności gospodarczej. d) musimy działalność prowadzić w formie spółki partnerskiej.

10. Biznesplan stosuje się a) tylko na etapie zakładania działalności gospodarczej. b) w celu uzyskania kredytu bankowego. c) aby uzyskać numer REGON i NIP. d) tylko wtedy, kiedy wymagają tego przepisy ustawy.

11. Podstawowa stawka podatku VAT wynosi a) 22%. b) 15%. c) 7%. d) 0%.

12. Do II filaru mogą należeć a) wszyscy pracujący w styczniu 1999 roku. b) tylko ci, którzy w styczniu 1999 roku podjęli pierwszą pracę. c) tylko ci, którzy w styczniu 1999 roku nie ukończyli 30 lat. d) wszyscy, którzy w styczniu 1999 roku ukończyli 30 lat.

13. Firmy zwracają uwagę na lokalizację, aby a) płacić niski czynsz. b) ich pracownicy mieli blisko do pracy. c) spełnić oczekiwania klientów. d) spełnić ustawowy obowiązek.


14. Zasiłek pogrzebowy wypłacany jest z ubezpieczenia a) chorobowego. b) wypadkowego. c) emerytalnego. d) rentowego.

15. Marżę nalicza się a) na początku kalkulacji ceny, b) na każdym etapie kalkulacji ceny, c) w zależności od rodzaju produktu na różnych etapach kalkulacji ceny, d) na zakończenie kalkulacji ceny.

16. Oferta jest to a) propozycja współpracy. b) propozycja sprzedaży produktów na ustalonych w niej warunkach. c) dokument wykorzystywany do badania oczekiwań klientów. d) element kampanii reklamowej.

17. Metody w zakresie doradztwa indywidualnego a) są takie same w każdym przypadku. b) zawsze muszą obejmować testy osobowości. c) opierają się tylko na rozmowie. d) muszą uwzględniać oczekiwania klienta.

18. Reklamację można stosować a) w każdej sytuacji. b) tylko na podstawie dowodu zakupu. c) tylko w terminie 7 dni od daty zakupu. d) zawsze zamiast gwarancji.

19. Dochód to a) przychód pomniejszony o koszty. b) przychód pomniejszony o zysk. c) zysk pomniejszony o podatek dochodowy. d) koszty pomniejszone o przychód.

20. Formularz CIT jest wymagany przy a) przy dokonywaniu zgłoszeń do ZUS. b) przy staraniu się o kredyt bankowy. c) przy dokonywaniu rozliczeń z Urzędem Skarbowym. d) przy rejestracji działalności gospodarczej.


KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko ……..............................……………………………………………….. Prowadzenie gabinetu dietetycznego Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania Odpowiedź Punkty

1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d

Razem:


6. LITERATURA 1. Bielan K., Pokora K.: Przygotowanie do działalności usługowej. WSiP, Warszawa 2003 2. Borowska G.: Przygotowanie do działalności usługowej. Podstawy rachunkowości.

WSiP, Warszawa 2003 3. Chałek J.: Obsługa klienta. Jakość usług. WSiP, Warszawa 2003 4. Dietl J., Gasparski W. (red.): Etyka biznesu w działaniu, Warszawa 2001 5. Gregorczyk S., Romanowska M., Solińska A., Wachowiak P.: Przedsiębiorczość bez

tajemnic. WSiP, Warszawa 2002 6. Guzera K., Macherek-Mierzejewska J.: Ekonomika przedsiębiorstw – część 1.

Difin, Warszawa 2005 7. Kania J. (red.): Szkoła przedsiębiorczości, czyli jak zostać przedsiębiorcą. Materiały

szkoleniowe. Małopolskie Stowarzyszenie Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Akademii Rolniczej w Krakowie, Kraków 2003

8. Komosa A.: Funkcjonowanie przedsiębiorstwa w warunkach gospodarki rynkowej. Część 1 – Planowanie działalności gospodarczej. Ekonomik, Warszawa 2003

9. Komosa A.: Funkcjonowanie przedsiębiorstwa w warunkach gospodarki rynkowej. Część 2 – Zarządzanie przedsiębiorstwem. Ekonomik, Warszawa 2003

10. Korba J., Smutek Z.: Podstawy przedsiębiorczości. Operon, Gdynia 2003 11. Karczewska L.: Przygotowanie do działalności usługowej. Marketing usług.

WSiP, Warszawa 2004 12. Pacewicz A., Merta T.: Z ekonomią na ty. Centrum Edukacji Obywatelskiej,

Warszawa 2003 13. Piaseczki B.: Ekonomika i zarządzanie małą firmą. PWN, Warszawa – Łódź 2001 14. Sobczak G.: Ekonomika małych przedsiębiorstw. Difin, Warszawa 2004 15. Szamanek K.: Sztuka argumentacji. Słownik terminologiczny. PWN, Warszawa 2001

Scalone dokumenty (43)

Education

Transcript of Scalone dokumenty (43)