Stefania Grodzieńska - Urodził go Niebieski Ptak - 1988 (zorg)

8/9/2019 Stefania Grodzieska - Urodzi go Niebieski Ptak - 1988 (zorg)

1/204


2/204

Urodzi go Niebieski Ptak

Stefania Grodzieska


3/204

Jak go pokochaam

Pisanie o Fryderyku Jr sym jest rzecz bar z tru n i sk mplik wan. Ot Jr sy by p wszechnieznany jak blagier i mit man. Niektrzy twier zili, e w p wieciach z jeg ycia nie by ani s wapraw y. Inni znw, .e tak barwne ycie m g wy awad si zmyl ne. I je ni, i ru zy mieli ptr chu racji. Te najbar ziej niepraw p bne przyg y wy arzyy si napraw ... A niektre

p wieci byy p pr stu aneg tami, ktre wspaniale a apt wa, prze stawiajc siebie jak ichb hatera. Sp zajc razem wiksz czd kupacji- mj m Jerzy Juran t, Fry eryk i ja-i ga alimyg zinami i nieraz p wia a nam ze miechem, jak i kt nabiera si na jeg p wieciMnchhausena - tak j e krela. Je nym z najp waniejszych w w jeg blagierstwa miaa bydhist ria, ktr chtnie p wia a. Ot jak m zieniec sze ulic Wie nia, kie y na jecha kar ccesarz Franciszek Jzef. K nie sp szyy si, wszyscy zaczli uciekad, je ynie m y Fry eryk chwyciza uz y i z naraeniem ycia urat wa cesarza. Ten przyw a g , wyj z kiesz nki z ty zegarek iwrczy swemu zbawcy, p czym jecha. Na k percie zegarka wi nia wygrawer wany napis:B haterskiemu Fry eryk wi Jr syemu z p zik waniem Cesarz Austrii i Krl Wgier FranciszekJzef I.

Bya t wwczas ma znana aneg ta, strawest wana przez Fry eryka. Kry takich aneg twicej i p wtarzan je s bie nawzajem, rwic z kamcy.

A wic nie tr szczmy si zbytni , czy niepraw p bnie brzmice niektre jeg p wiecinapraw si wy arzyy, ch d c wiksz ci z nich wia cz, e tak. Pamitajmy je nak, e s by,ktre p wia aj same nieskazitelnie praw ziwe rzeczy, s niezn nymi nu ziarzami. A synNiebieskieg Ptaka nie mg przecie byd nu ziarzem! I nie by.

Chc p wie zied cz wieku zwyciskim. Sam jeg wygl nasuwa t krelenie. Ur ku, w ziku,elegancji, p g y i inteligencji, p czucia hum ru i wyczucia p wagi nie a si pisad, a a ne z jcieani rola w filmie nie aje najmniejszeg wy braenia Jr sym ywym. On nie na awa si filmu ani nawet do grania na scenie jakiejkolwiek postaci poza Jr sym. Niezwyk d tegk nferansjera p legaa mi zy innymi na niesp tykanym k ntakcie... nie, nie z wi wni. Z kaymwi zem s bn . Bya t magia. Kt nie wi zia, jak Jr sy wych zi na pr scenium i trzymajc lewrk brzeg kurtyny mwi sw je synne pr uszi paostwa, p pr stu niech auje, nie m g wymylidnic oryginalniejszego.

Tu musz mwid pewn zasa , ktrej b si trzymad przy pisaniu tych wsp mnieo. JakWiadomo, Jr sy by Wgrem, p lskieg nauczy si ju jak cz wiek w re nim wieku.Op wia ania, e mwi z bcym akcentem la atk weg efektu, s bez sensu. Wtpi, czyktokolwiek po trzydziestce nauczy si mwid p p lsku bez akcentu. Jzyk zna wietnie, ale pewneb y, mel ia, sp sb wymawiania spg sek z stay mu na zawsze. M gabym z atw ci

tw rzyd f netycznie jeg sp sb mwienia, ale w wikszych p rcjach by by t nuce. B tr bid, przytaczajc p szczeglne jeg zwr ty, a p za tym umwmy si, e r zm wy z nim tw rz wn rmalnej p lszczynie. Fragmenty jeg listw czywicie z stan przepisane w ryginalnejortografii.


4/204

Zanim p wrc Niebieskieg Ptaka, przyt cz pi senk napisan la nieg przez Juran ta wtrzy ziestych latach, ktr Fry eryk szalenie lubi i czst p wtarza w rnych pr gramach na pr bpubliczn ci:

Piosenka wytworna

Gdy cudzoziemiec pozostaje w obcej ziemiI jzyka chce si wzid, Dwch g rzeczy ucz zwykle prze innemi:Mwid: k cham i brze kld. Mnie starczya je na ba, ebym umia kld ch r ba, Wtrcad psiakrew i ch lera tu i tam. A p niewa mnie w tych s wach P witaa p lska m wa, D t la nich sentymencik mam. Ta ch lera t , ch r ba, mie s w , A ch r ba ma, ch lera, jaki w zik. Zwaszcza jeli cz wiek klnie ju na g w , Taki kwiatek ma s czyst d, j rn d, wik! Jest, c k mu si p ba, Tak e tylk brad- wybierad, Powiedzonka jak ta lala, wprost ef-ef:Dla spokoj nych jest ch r ba,

Dla nerw wych jest ch lera, A la ch rych na ek jest psiakrew. A ka e z sw tych ma teg cechy wasne, Sw barw, ciar, nerw wy sz k: Ch r by s przewanie cikie alb jasne, Ch lera trafia zazwyczaj w b k. Lista s wek psich jest znana: Jest psian ga, jest pies pana..., Psia mamusia; psiakrew i psiak d. Przy ch r bie i ch lerze

Chyba ka y c wybierze, Jest la wszystkich wybre nisiw d. B ch lera, t , ch r ba, mie s w , A ch r ba ma, ch lera, jaki w zik! Lecz g y ch lera ziaa sama (i t z r w )-Przy ch r bie brze ad eby pk. G y w cz wieku wciek d wzbiera, G y g rczy c , ch lera, G y g , psiakrew, c , ch r ba, wprawia w gniew, Nic tak ycia nie umili, Jak rbnicie w takiej chwili:


5/204

A choroba! A cholera! A psiakrew!

Wrdmy Niebieskieg Ptaka. By t za ny tu p pierwszej w jnie wiat wej na emigracjir syjski teatrzyk. Jeg twrcami byli znak mici akt rzy estra wi, wyw zcy si z rwnie wietnychkabar etw: Krzyweg Zwiercia a i Niet perza. Niebieski Ptak je zi p st licach caej Eur py,

wsz zie wyw ujc je nak wy entuzjazm sw perfekcj, a je n czenie n wat rstwem. Byam naprzedstawieniu w Berlinie jako kilkuletnie dziecko, bo moja matka i jczym (take emigranci z R sji)nie mieli g zie mnie z stawiad. Nie sprawiaam zreszt zbytnieg k p tu, b natychmiast nap cztku r zmaitych prze stawieo zasypiaam na k lanach mamy i bu z n mnie, kie y trzeba byid mu. Nic ziwneg , e a neg z tych spektakli nie pamitam. Prcz teg je neg je yneg .

Synne przez cae wu ziest lecie miniatur we inscenizacje- jak Wiecz rny zw n, Je en wielbprzesze (w wyk naniu genialneg Wikt ra Chenkina), Bracia Zajcew (pi senki piewane przez bar z bry chrek, z tym tylk , e je neg ze piewakw b la zb), bajecznie k l r waKatarynka-- z stay w pamici ziecka jak i eay harm nijneg p czenia tekstw, muzyki,

wyk nawstwa i scen grafii. K nferansjerem by Junyj. Wr tych wszystkich sk na ci t nstan wi najwaniejszy element spektaklu. Ka e jeg p jawienie si i zejcie z pr sceniumnagra zan najm cniejszymi klaskami, a p jawia si k wu ziestu razy w cigu wiecz ra.Uczniem i nastpc Juneg by Fry eryk Jr sy.Kie y je nak w 1924 r ku Niebieski Ptakprzyjecha na wystpy Warszawy, Jr sy zak cha si w m ziutkiej tancereczce czasu czasu p piewujcej pi senki i p pr stu z sta. G yby nie ten, wy awa by si, prywatny incy ent,zapewne nie mielibymy Hanki Or nwny, a na pewn nie mielibymy znak mitych teatrzykwliterackich, biegajcych tra ycji Ziel neg Bal nika i innych znanych w P lsce maych f rm. TJr sy zaszczepi w Warszawie teatrzyk- nie rewi! - t n stw rzy Or nk, z ktr stan wi przezlata pikn par, t n stw rzy P g rzelsk, Stefci Grsk, elich wsk, Tern, Dymsz,Kruk wskieg i wielu innych w tej p staci, w ktrej natychmiast stali si, jak zi p wie zielibymy,idolami, a wtedy - ulubieocami Warszawy.

Jr synie myli si nig y. W przecitnej tancereczce wyczu przysz Or nk, z zesp u szesnastupiknych Tacjann-girls wy wi Stefci Grsk. Ob jtn publiczn ci s pranistk piknym g sie,lecz skr mnej p sturze (we ug z liwych k legw mierzya k metra), p zbawi 10-centymetr wych bcasw, kryn lin i wys kich kapeluszy. Ubrawszy j w skr mniutk sp niczk zbluzk i pant fle na paskich bcasach, wypchn na scen ur cz pi senkark- Z fi Tern,natychmiast kupi n przez r zgrymasz n wi wni Qui pr qu . Wart wsp mnied, e zb haterskieg ten ra, p pisujceg si repertuarem Kiepury, zr bi L pka, c KazimierzaKruk wskieg wcale nie zachwyca , pki, nie przek na si, kim sta si la Warszawy czasu tejmetamorfozy.

- Nigdy nikogo ni e stw rzyem - z ci si Fry eryk- p pr stu b zieraem ich ze sztucznychatkw i z stawaa g a s b w d:

Ba! Ale n je en t s b w d nie mylnie wyczuwa. Dlaczeg u nas tak ma jest in ywi ualn ciestra wych? Nie mwi wystpujcych aut rach, ale wyk nawcach. Os b w ci s, ale nie maJr syeg , ktry by je bupa.

- Du znaczy intuicja- dyskutowano nieraz. - elich wska mwi tru ny wiersz Tuwima Maa rzeczkaManzanares tak, e sala zastyga, a na w gle nie ma p jcia, e w Hiszpanii jest jaka w jna.


6/204

Jr sy wzrusza rami nami.

- Jaka zn wu intuicja? Kazaem jej cay czas patrzed w lewy reflekt r.

Fakt. Tylk trzeba przewi zied, kt b zie tak patrzy w lewy reflekt r, eby sala zastygaa.

O Jr sym tru n pisad. C chwila myl wymyka mi si z rk (czy m e raczej z g wy), piszcha tycznie, a teg n nie zn si.

- Jeeli zacza c p wia ad- ra zi- i p czas k lejnej ygresji zap minasz, c chciaap wie zied, nie jkaj si, nie stkaj: zaraz, czym t ja mwiam...? Nie milknij przera na, tylkszybk wymyl jakk lwiek puent. Jeli teg nie p trafisz, bierz palt i i mu.

Wanie. Chciaam Fry eryku cz wieku, napisaam Fry eryku reyserze, a tu czekaj w k lejceFryderyk niepowtarzalny konferansjer, Fryderyk w ych wawca, Fry eryk piekun zesp u, Fry erykm ry prze szk , Fry eryk wany, Fry eryk k nspirat r czasu w jny, Fry eryk Wgier z

nar w ci, Austriak z bywatelstwa, ktry tak nas pisa z L n ynu w 1956 r ku:

P z rwcie e mnie t ziemi, ktra mi przez 20 lat aa tyle ra ci ycia, tyle uniesieo i p l tw iw ktr nie b c P lakiem tak wr sem, e ani kld, ani k chad ju nie p trafi inaczej, ni pp lsku.

N tak. Teraz, zapltana w ygresje, p winnam szybk wymylid jakk lwiek puent alb zapad palti mu. a ny gips. Przecie pier zaczam! T zale wie wstp, a ja ju si jkam: zaraz, czymt ja mwiam...?

Na nic plan, ktry s bie przyg t waam. Z anie cignie z anie, ygresja r zi ygresj, ktra r ziygresj, ktra r zi ygresj (c ja z tym r zeniem?) i nic na t nie p ra z. Ale na razie alb

puenta, alb palt . Wybieram puent, ktrej nie musz wymylad, b jest praw ziw p wie zi naczste pytania: laczeg ten p lski Wgier by Austriakiem, a r zin mia jug s wiaosk?

Fryderyk Jr sy ur zi si w latach ziewid ziesitych w wgierskiej r zinie jak je n z je enaci rga zieci. P pierwszej w jnie wiat wej lu n d z jeg str n pt waa, czyli wybieraa

bywatelstw austriackie lub jug s wiaoskie. Fry eryk la em caej r ziny zg si si urz u jug s wiaoskieg . Sie zc w p czekalni; zapali papier sa. Urz nik z kienka wrzasn:

- Tu nie w ln palid!

- A pan pali,- zauway Jr sy.- Bo mnie wolno!

Fry eryk wsta, p wie zia: T nie jest kraj la mnie i przenis si urz u austriackieg . Nieprzypuszcza wte y, jak r g b zie g k szt wad ta ecyzja wa ziecia par lat pniej...

Teraz ju wk paam si reszty. Miaa byd puenta, tymczasem t klasyczny p cztek, jak kim, ktobejmuje wanie wys kie stan wisk : Ur zi si w wiel zietnej r zinie it .

Je my chr n l gicznie. Ch d nie unikn wysk kw na b ki, chr n l gia b zie p pychad akcj iaje na ziej, e kie y brn k oca.


7/204

Byam uczennic gimnazjum w zi. Wuj stw m i, je yna zam na i wiat wa ga r ziny-ci tka brze si wy aa za m- je zili Warszawy na ka y pr gram Qui pr qu . P p wr cieprzych zili babci, u ktrej wych wywaam si razem z bratem, i p wia ali p k lei wszystkichnumerach. My z b ratem stalimy p rzwiami i p suchiwalimy, b t by nie la zieci. Ci tka

p wia aa tred pi senek, m n l gw i skeczw, pisywaa, c n sia P g rzelska, Or nka i bybar z ciekawie. Na k ocu je nak mwia niezmiennie: T wszystk znak mite,ale Jr sy! Tuci tka (je yna r zs na k bieta w r zinie, ktra brze si wy aa) tracia swj przys wi wyr zs ek i wykrzykiwaa takie zachwyty, e b gaty i wiat wy m jej, za ktreg tak p mylniewysza, a nie, jak m ja matka, za g upca, c jej zreszt ta wanie ci tka wyp minaa, ten mwtrca ystyng wanie: Rzeczywicie, t niezy k nferansjer, ale usp kj si, m ja r ga.

W ten sp sb legen a Jr syeg tara mnie bar z wczenie.

Kie y miaam 13 lat, przyjechaa jakco r ku zi na wakacje m ja matka, stale mieszkajca wParyu. Na zapr szenie krewnej, ci tki mijewskiej, p jechaymy na kilka ni Warszawy. M

ci tki mijewskiej, zwany przez nas ci tkiem mijewskim, pisywa pi senki, b c p za tymn rmalnym cz wiekiem, inynierem czy kim w tym r zaju. Ci tek mijewski a nam wic

arm we bilety M rskieg Oka i Qui pr qu . Z b gatej rewii w M rskim Oku pamitamtylk , e zak chaam si bar z p wanie w Aleksan rze abczyoskim. P za tym nic, s wnie nicnie zapamitaam. M ja matka (starsza, b c b , e mnie 18 lat) p chwalia mj gust,zastrzegajc je nak, e t nie jej typ. D tychczas k chaam si w Aleksan rze Wgierce, ktreg ju

wa razy wi ziaam na scenie. Dug w n cy p cieszaa mnie matka, e nie musz czud si winna wst sunku Wgierki, b przecie m na sk nale k chad wch mczyzn je n czenie!

Nazajutrz byymy w Qui pr qu . W przeciwieostwie M rskieg Oka, p wtrzy si ten sam

fen men, c nieg y z Niebieskim Ptakiem. D zi pamitam pr gram! Wspaniaa akt rkaramatyczna, tu na g cinnych wystpach, Maria M zelewska piewaa pikne pi senki sweg

ma, Mariana Hemara: Chciaabym, a b j si, Kt inny nie umiaby i S wa mi ci. Chr Danaz Or nwna wyk nywa tang zaczynajce si: Mwi lu zie, e ksiyc, alej nie pamitam, alemel ie wszystkich tych pi senek m g zapiewad. By Kruk wski jak L pek, Lawioski z K nra emT mem w szm nces wym ial gu typu wch y w na awce, Or nka piewaa s l . Bywieleinnych wspania ci, ale wszystk przys ni mi m ment, kie y prze kurtyn wysze Fry erykJr sy. Pamitajc p wia ania ci tki w zi, razu p znaam, e t n. By taki, jakim g s biewy braaam, tylk wiele cu wniejszy. P wie zia pr uszi paostwa i m ja matka k pna mniew k stk.

P prze stawieniu na m je r zpaczliwe pytanie, c mam teraz zr bid z Wgierk i abczyoskim, m jatrzy ziest par letnia matka, ktra znaa si na mczyznach, zaw aa: Ty i i tk , masz jeszczewtpliw ci? P czym p stpia nieg nie, b wrcia si ciany i zasna.

Wgierki nig y nie p znaam s bicie- z teatrami ramatycznymi miaam ma k ntaktu - a potemzam r wali g hitler wcy. Wte y, tej n cy, kie y lec b k m jej matki na tapczanie ci tkimijewskiej przy ulicy urawiej 4a, parter w p wrzu, z blem egra waam m je wiep prze nie mi ci, niep zielnie ajc serce Jr syemu, tej n cy nie m gam nawet wy brazids bie, e p lubimy si bar z z przemiym k leg Darkiem abczyoskim, ani tym mniej, e z Jr sym

p czy mnie przyjao s wnie na mierd i ycie, e t n na a kierunek m jemu yciuzaw wemu, e stanie si je nym z najbliszych mi lu zi na wiecie.


8/204

Ot , c pisa nas w 1946 r ku w p wie zi na pierwszy nasz list p z byciu jeg l n yoskiegadresu:

M i najblisi, najmilsi i naj r si przyjaciele!

Za ma znam p lski jzyk, by Wam tumaczyd, jak gb k mnie wzruszy wasz list, jak awn ,aaawn nie czuwane ciep z nieg na mnie wia i jaka gr mna tskn ta za wamimniegarna. Jestem niezmiernie szczliwy, e t , c my wsplnie (w najpikniejszym, nie klepanym, w

najist tniejszym, nie fraze l gicznym teg s wa znaczeniu) przeyli, kaza si czym wiecznym,czym, c nas siebie zbliy i nas ze s b zwiza tak, e p przeczytaniu, p przek chaniuwaszeg listu miaem wraenie, e m ja si stra, u ktrej mieszkam, nie jest mi tak bliska, jak wy,kombatanci moi, konstradalcy 1 m i.

P w jnie przek nalimy si z Juran tem, e nikt, k mpletnie nikt z naszych najbliszych nie cala.

- N i jestemy sami, jak wa palce w n sie- p wie ziaam.- Jak trzy palce w n sie. Przecie jestFryderyk - spr st wa Jurek:

Teraz znw przesk czyam ci tki mijewskiej, urawia 4a, czasw p w jennych. Przesk czyamcay kres, w ktrym r zgrywa si la mnie Jr sy.

1 Stra at p r syjsku cierpied.


9/204

Szarpi z akcentem na o

Min par lat chwili, kie y ziki armwce ci tka mijewskieg p raz pierwszy z baczyamna wasne czy Jr syeg . Wyrniaam si w szk le balet wej w zi, a nawet,w tajemnicy przedm imi wa zami szk lnymi, wystp waam w Teatrze Miejskim na Cegielnianej (teraz jest tam Teatrim. Jaracza). Kre waam ani ka w Jasiu i Mag si na p rankach la zieci, p czas g y Mag sigraa rwnie nieletnia m ja rwienica, Ja zia An rzejewska, z ktr przyjao tych czaswprzetrwaa jej mierci.

Z ln ci taneczne bar z mi si przysuyy; kie y- jak na zamwienie - wyrzucono mnie z wielkimhukiem z gimnazjum, sk rzystaam z tak bajecznej kazji i przeni sam si Warszawy, gdziewstpiam szk y balet wej. St ju tylk kr k, by w r ku 1934 znaled si w zesp lewystpujcym w Cyganerii. By t teatrzyk efemery a, jakie zwyk zaka ad Jr sydla przetrwaniami zy plajt p prze nieg a za eniem nastpneg teatru. Cyganeria miecia si na ulicy Jasnej,rg Sienkiewicza, w l kalu p M rskim Oku.

Tu musz wytumaczyd, laczeg bankrut way teatrzyki tak lubiane przez publiczn d. Pierwszprzyczyn by, czywicie, kryzys, ale wcale nie statni- gae gwiaz . Dla p rwnania p wiem, ekie y niec pniej jak ebiutujca tancerka s listka zarabiaam 250 z tych miesicznie, gwiaz y wtym samym pr gramie miay p 5, 8 i wicej tysicy, rwnie miesicznie.

W Warszawie, prcz rnych maych rewii, zawsze istniay rwn legle wa liczce si teatrzyki: je entypu satyrycznego ( Jr sy), a rugi rewi wy (Wast). Niektre gwiaz y zaatwiay spraw szybk . ay sw jej yrekcji p wyki. Nie m esz? D brze. I gwiaz a wsia aa takswki (wte y

tylko Pogorzelska, Jr sy, Dymsza i Zimioska mieli sam ch y), jechaa Wasta, a p pg zinie tsam takswk wracaa z wia m ci, e Wast ju jej aje an sum, ale na nie chciaaby sitam przen sid.

W tych czasach taki teatrzyk, nigdy nie subsydiowany; nie m g istnied bez gwiaz , wic yrekcjasam bjcz awaa t p wyk. Wszystkie inne gwiaz y natychmiast ay takiej samej p wyki ite staway, b trzeba by liczyd si z tym, e nie tylk gwiaz nie b zie tu, ale- co gorsza - b one tam. W pewn ym m mencie bu et pka, teatr si zamyka, gwiaz y p ziy c tchu anga wadsi k nkurencji, a szaraki zesp u z staway nie tylk bez pracy, ale z nie zapac n statni ga,ktr zreszt ju awn miay przeje z n na kre yt.

Jr sy, jeden jedyny ze wszystkich yrekt rw, nie sier ca w takich wypa kach zesp u. On, ktryw ka ej chwili mg zaanga wad si z bajeczn ga, rganiz wa c k lwiek, aby ad yd k leg m.D takich wanie imprez naleaa Cyganeria, ktra nawet jak przebrna przez kilka pr gramw.

My wszystkie z zesp u taneczneg , ch d stare wyja aczki teatralne (wiek 17 23 lat), byymynieprzyt mne na myl, e p znamy Jr syego. K chaymy si w nim wszystkie i ch d w pr gramiemieli brad u zia znani akt rzy z piknym amantem film wym Ig Symem na czele (ten sam, ktry wczasie kupacji zgin z wyr ku rganizacji p ziemnej), Jr sy by niep rwnywalny.

Pierwszym taocem, jaki prb waymy na tej scenie, by walc z Zemsty Niet perza. Zanim pa w anie inspicjenta Balet na scen!, p ejrzaymy przez ziurk w kulisie, e na pustej wi wni


10/204

siedzi Jr sy, ktry reyser wa pr gram. Pa ymy. Nasze bstw ma nas z baczyd pierwszy raz wniew zicznych ubi rach prb, nie mal wane, nie uczesane! C r bid?!

Bezlitosny d yrekt r Z zisaw Grzyoski zastuka paeczk i z kanau p pyny wiki naszej muzyki.Zm biliz waymy si i cae spite, z i i tycznym sztywnym umiechem wybiegymy na scen. M g

wia czyd p przysig, e nig y w yciu nie u a mi si g rzej zataoczyd. I nie tylk mnie.Przebrnymy k oca i stanymy na pr scenium, czekujc uwag.

- Nnn tak... bar z a ne- p wie zia Jr sy z b lesnym umiechem i wysze z sali.

P biegymy gar er by.

- Nie p ba mu si.

- C si mia p bad, ten knot?

- Dziewcz ta, n nas wyrzuci p tej prbie. - I b zie mia racj- p wie ziaam tragicznie.

- Tak? Teraz si m rzysz, a w piruetach t ty nawalia. I eby wie ziaa, e n wanie naciebiepatrzy. Teraz przez ciebie wszystkie nas wyrzuci.

- Nie bjcie si. Najwyej kae mnie wymienid na inn- westchnam.

Nie uwaaam, ebym taoczya g rzej ni inne, ale wr sie miu a nych, wys kich bl n ynek m nej ur zie byam czarnym kur uplem sylwetce trzynast letnieg ch pca.

Wpraw zie nie kaza mnie wymienid, ale znca si na e mn na prbach.

- Panienki, ustawiamy fina. Staocie k a pana Syma. D brze. Tylk t szarpi afrikanske wicej przodu, jeszcze je pan Sym rozdepcze.

Wszystkie si r zemiay i ja te. D pier z min k leanek zr zumiaam, e ch zi mnie. O tz staam szarpi, b wizk w z akcentem na ! Nie zawsze byam zwykym szarpiafrikanskim. Bywaam francuskim charpi n africain, niemieckim afrikanischer Scharpi mann,r syjsk Szarpi ni Afrikan wn. Ostatni raz p wie zia mnie szarpi afrikanske z akcentemna 26 lipca 1944 r ku, kie y p wizycie u nieg na Filtr wej 68 m 33 wracaam sweg miejsca

pracy, umawiajc si, e wpa n 3 sierpnia. Nie wpa am 3 sierpnia.

P w jnie k resp n walimy ze s b, ale ju nig y nie mia kazji p wie zied mnie szarpi zakcentem na .

K resp n walimy t czciej, t rza ziej. W p wie lat pid ziesitych tw rzyy si m liw ciwyjaz w na Zach . Juran t p jecha Parya i L n ynu w k ocu 1956 r ku w grupie pisarzy ik mp zyt rw. W cigu caeg p bytu w L n ynie nie r zstawa si z Jr sym, od pierwszegosp jrzenia na l tnisku by tak, jakby p egnali si wcz raj wiecz rem.

Ten sam, ten sam - - p wia a na m je pytania- - jest zupenie ten sam, tylk stary i bez pieni zy.Ale nie straci nic ze sw jej m r ci, w ziku, wcipu i prze e wszystkim ciepa. Na m je pytanie


11/204

na l tnisku, c t za zielnica, w ktrej mieszka, p wie zia: JeeliPicadilly Circus jest sercemLondynu, to ja mieszkam w dup ie L n ynu.

W 57 r ku na arzya mi si kazja wyjaz u Parya, g zie jeszcze prze w jnia mieszka grupam ich przyjaci z czasw gimnazjalnych. P stan wiam skrcid p byt w Paryu, aby wie zid

Jr syeg w L n ynie. Napisaam mu tym. W p wie zi przysze list:

L n yn, 25I 57

M ja naj r sza Stefa!

Dlaczeg zi pisz Ciebie? Dlaczeg nie 5 lat temu, r k temu, c ziennie wa razy lubprzynajmniej zaraz p wyje zie Jurka? Dlaczeg nie p trzymaniu Tw ich czarujcych listw?

Czyby tylk lateg , e szary, m n t nny eszcz pa a i e w zwizku z tym m je charatane serce jak nieprawi w funkcj nuje? e sie z sam w mu, f rsy nie mam, by g zie pjd- i w gle-niekamu m r u nabid?

Nie!!! Ju wiem laczeg : w Tw im N w r cznym licie by c , c mnie zelektryz wa ! Piszesz, eistnieje m liw d, e i Ty przyje ziesz z wizyt L n ynu! O!! T , t , t !!! N-Jak to - na lit dB sk- - w takiej chwili nie chwitad si za pir i nie p wie zied Ci, e---, nie zapewnid Ci, e---, aidioci mwi, e umiem pisad, kie y najpr cich sw mi brak, by pisad t cich, wzrusz n ra d,ktr ta na zieja we mnie bu zi -i ju serce jest w p rz ku i jest c si jeszcze m lid i awnzap mniane s w zn wu nabiera sensu: Perspektywa! Innej przecie ju nie ma la mnie, tylk ta: epewneg nia stan epesz, e przyje ziesz! Ze wszystkich mystycznych si p staram si yd tego dnia.

Piszesz: Czd m ich marzeo spenia si w yciu. M e i t ? O p wiem Ci na t : Czd m ichmarze o spenia si w yciu. M e i t ?


12/204

Wiesz c , Stefa, najgupsza na wiecie?- - Ja Ci bar z ser ecznie i czule cauj i c by si nie sta iczeg my nie byliby jeszcze wia kami-

ciskam Ci serca i zawsze b Tw im niezmiennie bliskim

Franusiem.

Anglicy nie dali mi wizy.

Dug , ug p pr gramie w Cyganerii, w ktrym r ku kupacji p czas je nej z nie k oczcychsi r zmw spytaam Fry eryka, laczeg tak mnie wwczas tpi. R zemia si.

- Gwnie z sa yzmu, b wszystk kup waa i zaraz miaa zy w czach. Ale tak napraw t pierwszej chwili z baczyem w t bie takieg rzewneg k mika. P trzeb waem mied w teatrze

jakieg n weg typka i mylaem s bie, e zciebie a si c zr bid. Trzeba by . A nie czekad z tym wrzenia 39 r ku- m ruknam.

Ten pr gram w Cyganerii mia premier w wita wielkan cne 1934 r ku, a nazywa si Wes e jajk .

Z teg kresu p z sta mi w pamici niezbyt u .

Kilka razy u a mi si nielegalnie przykucnd w statnich rz ach wi wni w czasie prb Jrsyego zs listami. Wyrzuca wte y wszystkich z sali. Czst prb wa pi senki a cappella, eby nie by przytym nawet ak mpaniat ra. Obserw waam, jak z niesk ocz n cierpliw ci szuka sp s bwwy bycia z wyk nawcy ka nie teg , c chcia. Jeg genialn d jak reysera p legaa mi zyinnymi na tym, e nie p kazywa, nie wych zi na scen, w zasa zie nie rusza si ze sweg trzeciegrz u na wi wni, a p trafi wszystk przekazad najg rszemu tuman wi. By nie mylny, z grywie zia, czeg p kim m e si sp ziewad. Kaza nieraz p wtarzad fragment bez k oca, nie

yskutujc, nie krytykujc, jak najmniej tumaczc. Uwagi jeg byy najczciej typu: Teraz tak sam ,tylk i c wa kr ki naprz , St p, nie trzy, tylk wa. N t c , e pi senka jest na trzy? Ty zrb

wa. Alb (t pamitam sk nale!): O refrenu pud rce, niech bezra nie wisz. Reszta taksam jak teraz. Nie, nie, nie trzymaj ich puszcz nych, tylk niech napraw wisz. Jak wiekiebasy. Sama t wi ziaam: kie y te rce wreszcie napraw wisiay jak kiebasy, zmienia si nie

tylko interpretacja, ale nawet timbre g su, nawet sp jrzenie naszeg wyk nawcy! A n sam mwi k legw p prbie: Wi zielicie efekciarza? Dramatyczny numer, r bi i entycznie, a n nagle

chwali, b rce wisz!

Z ka ym prac wa inaczej. Byli akt rzy, ktrzy r zumieli g w p s wa. Czasem wcale si niezywa, tylk patrzy. Wyk nawca sam p wtarza, kl, mwi, e teg nie b zie r bi, zaczyna

p cztku i wreszcie za ktrym razem w a: N jak? A Jrsy p wia a sp k jnie: O t sz .K niec prby. Kt nastpny? P tem, p latach, kie y byam ju s listk w Cyruliku Warszawskim,miaam kazj (tak sam z ukrycia) gl ad prby z elich wsk, Tern, a nawet z Or nk.Pamitam, z czym przych ziy na prb, najczciej zr zpacz ne tekstem, bagajce c inneg , b

z teg przecie nic si nie a zr bid. P prbie wych ziy szczliwe alb nieszczliwe, to nie miaznaczenia. Jr sy wak wa je, ile by trzeba, eby n by za w l ny.


13/204

C jeszcze z sta mi w pamici z Cyganerii? By t nie ug p sam bjstwie Stawiskieg ,wielkieg wiat weg playb ya, mili nera, aferzysty. Sensacja nawet jak na we czasy niesychana.

By t emigrant z R sji, yjcy w Paryu. Ma nim pamitam, by chyba rwnie wacicielemsklepw jubilerskich, zgrywa si p najsynniejszych kasynach, mia skan ale z najm niejszymi

k bietami. Pewneg nia, zrujn wany, za u ny, p peni spektakularne sam bjstw wapartamencie jednego z najelegantszych hoteli p aryskich, z stawiajc legen .

Pfina by wanie na ten temat. Sym piewa n stalgiczn pieo, a wszystkie tancerki i m eakt rki taoczyy we wspaniaych k stiumach . Ka a bya innym klejn tem. P naszytymi gstszkiekami p wie nieg k l ru n siymy, jak zi by si t nazywa , bikini. Dr gie kamienie

rapay nas krwi i lubiy pa ad na scenie. C prac witsze zbieray je w przerwie i przez carug czd przyszyway, niechluje wych ziy numeru z ka ym prze stawieniem mniej b gat .

Ja byam szmarag em i zawsze miaam wszystk przyszyte. Pamitam, jak je nej z ziewczt Sym(ten szczyt breg wych wania) sykn na scenie: Rubin, masz cay tyek ysy! Brzmicy szept

p sze w wi wni, p w zenie by gr mne. Kar zapaci... bie ny rubin. Dzienna gaa zwywieszeniem, tak t si nazywa . Sz wywieszenie na tablicy inf rmacyjnej. Kara bya straszna,ale u Jr syeg takie rzeczy nie przech ziy.

P Cyganerii Jr sy tw rzy na Kre yt wej 14 Cyrulika Warszawskieg . Mwi Jr sy tw rzy, ch d by tylk yrekt rem artystycznym. Ale jeg nazwisk krela gatunek i

gwarant wa najwyszy p zi m. Dla nieg stale pisali Tuwim, Hemar, Brzechwa, S nimski i p w licza wu ziest par letni Juran t. Nastpny etap m jej pracy u Jr syeg zaczyna si ju wizad

z Jurandotem.

Pr wa zc Cyrulika, Jr sy rganiz wa je n czenie pr gram la eleganckieg n cneg l kalu wp ziemiach mu na r gu N weg wiatu i Chmielnej ( becnie Rutk wskieg ), p nieparzystejstronie Chmielne j. B ega naleaa cz wieka, ktry mia ambicje. Zapragn wystpw nie bylekogo, bo Jr syeg , i jemu p wierzy sk mplet wanie maeg zesp u artystyczneg . Dla Fry erykabya t czysta chatura, ale p trzeb wa u pieni zy la przepr wa zenia Cyrulika przezrozmaite rafy, a przy kazji, jak zawsze, chcia ad zar bid k leg m, ktrzy w anej chwili byli wp trzebie. Estra ka bya malutka, wic zaanga wan tylk cztery tancerki. I znw na mnie je nwypa y trzy wietne bl n yny.

Na generalnej prbie prcz Jr syeg na wi wni sie zia kilka sb, mi zy innymi mia

k leanka, Ina Jab n wska, wybitna akt rka ramatyczna (p w jnie wystpujca w zi) wt warzystwie jakieg m eg ch pca. Inka braa u zia w pr gramie, piewaa pi senki piknym,niskim g sem. W przerwie wesza gar er by- wystp jej by w rugiej czci- i szepna mnietajemniczo:

- Sp baa si Juran t wi. T ten, c sie zia k mnie. Wraenie by ue. Juran t pisa ju teatrzykw i uch zi za nastpc najlepszych aut rw.

- C mwi?- spytaam ze wspania b jtn ci.

- P wie zia: p ba mi si ta maa czarna.


14/204


15/204

stara si p mc, ustawia zastpstw w tylnych rz ach, a nawet r bi szybk prb, jeli by na tczas.

Obecn d pr fes ra aa mi tr ch tuchy, ale entuzjazm cakiem mi pa . A wic po prostuzapr sz n kilka czy kilkanacie girlasw, aby sk mplet wad zesp. A ja, kretynka, mylaam... Alb jeszcze g rzej: ist tnie p szukuj s listki, ale na zasa zie k nkursu. Pena temperamentu bl n ynka

(bar z z lna k leanka, znaam j, rzecz jasna, ale c z teg ) sk nale taoczya taniecakr batyczny m neg przeb ju Gershwina, a ja, i i tka, przyg t waam taoce parte na wyraziei nastr ju. Bl n ynka z piersiami genialnie bracaa si na rkach w tureckim szpagacie, a ja za chwilmiaam wyginad si ramatycznie, r bic lunatyczne miny. B ja chciaam byd inna. B teraz miaainn!

Bl n ynka sk oczya. K szut p mrucza z Jr sym, p czym spyta, czy ma c jeszcze. Bl n ynkap wie ziaa, e przecie i tak p kazaa trzy numery (tak si mwi ) zamiast wch.

- Dzikujemy, amy ci znad- p wie zia pr fes r i zaw a:- Jest tam jeszcze ktra? Nastpna!

W p bliu nie by trucizny, kurka gazu ani kna skakania, wic p szam na scen psch kach z wi wni. Nie z yam wejd, kie y usyszaam ubstwiany g s:


16/204

- I pr uszi, k g t wi zimy? Szarpi afrikanske! Uk niam si i wyszemraam:

- Mam Valse triste Sibeliusa i tang Plegaria. Trzsc si rk p aam kanau nuty Le n wiB ruoskiemu. By t znak mity pianista, brat p ety i akt ra W zimierza.

Jeli p takim wstpie czytelnik ju wie, e wanie mnie zaanga wan na s listk, t pr sz niemied mi za ze. Nie pisz kryminau i nie usi waam wyw ad napicia.

Nie b wic ug r zw zid si na tym, jak przerwan mi po pierwszych taktach Sibeliusa ikazan zaczd Plegarii, jak p taoczeniu tanga zalega gucha cisza i znw zabrzmia Sibelius, iznw g przerwan .

Jr sy i K szutski wstali. P biegam na prz sceny.

Bagam, pr sz mi p zw lid k oczyd teg Sibeliusa, napraw jest lepszy Plegarii! Alb m e jeszcze c inneg , tamta taoczya trzy!

-- Przestao si mazad i zej tu- przerwa mi Jr sy.

Zeszam.

Patrz, Geniu, na nie umal waa rzs, przewi ziaa, e b zie pakad- p wie zia Jr syz nieukry wan satysfakcj.

- Dlaczeg yrekt r jeszcze znca si na e mn?- wyjkaam. D d tych prywatnych r zmw. Niezn sz, kie y piplaje si sp ufalaj! Aha, bybym zap mnia. Czy t praw a, e A went wicz n si ciw worku po scenie?

- Niepraw a!!! T bya pikna, p wana sztuka i miaam wa wyjcia! Dyrekt r zawsze...

- Cisza! - zagrzmia mj i ea.-Geniu, umw j na prb.

I wysze .

- Przyj jutr na ziesit. B ziemy ustawiad pfina. Nuty Plegarii z staw panu B ruoskiemu, a

tego twojego Sibeliusa m esz s bie zabrad. Zataoczysz g kie y u A went wicza.


17/204

Mwic najsur wszym ze sw ich t nw, K szut bj mnie i p ca wa w p liczek. Kie y przetwarciem Syreny w 1945 r ku w zi Juran t zaanga wa g jak reysera, sp tkalimy si

pierwszy raz p w jnie. Rzuciam mu si na szyj i p wie ziaam, e tamten p caunek p au ycji wCyruliku by je nym z najmilszych, jakie zaznaam.

Tymczasem byam napraw pprzyt mna. Nie wie ziaam je nak, e t punkt zwr tny w m imyciu nie tylk zaw wym:wt e y, w czasie prb pr gramu S oce w Cyruliku, w maju 1937r ku nasta Juran t i by przez 43 lata.

Premiera S oca bya si w ciepy, p g ny wieczr 15 maja.

Prze m j s lwk Z sia Tern piewaa Zaman pyt i Kie y b ziesz zak chany. Ten przebjna zawsze sk jarzy mi si z uczuciem gigantycznej tremy. Z sia piewaa na pr scenium, sie zc nabu ce suflera. Kurtyna bya zamknita, na scenie ciemn . M gabym ju ustawid si w prawymtylnym kcie sceny, g zie zaczynaam Plegari. O ka aam je nak t chwil. Staam na planie

wyprana z jakiejk lwiek myli, m lc si tylk , eby ta Z sia jak naj uej bis waa. Jr sy wsze psch ach z gar er by, ktra miecia si w p ziemiu, i stan b k mnie. Pachnia lawen (zawszeuywa w y lawen wej Yar leya) i umiecha si mnie ciep i bez zwykej z liw ci. Z siak oczya pi senk bis w. Jr sy p y palceg si papier sa na kal ryferze. T by jeg rytuaprze wyjciem prze kurtyn. Piplaje (m e tancerki i akt rki bez spec jalnego znaczenia, inaczejtancereczki i akt reczki), t piplaje zakra ay si p czas uszych zap wie zi i apay cuga,wprawnie unikajc zafarb wania papier sa szmink. Wia m by , e zawsze tam ley zapal nypapieros, a piplaje, jak teatr teat rem, nig y nie miay na papier sy i wiecznie ebray alb kra y.Jr sy zna te praktyki, ale nie reag wa na nie, r zumia nasze p trzeby. Zreszt, innymkolegomwystarczy wrcid si na chwil, aby p ny na p pielniczce papier s si z ematerializ wa,

natomiast Jr sy zawsze znaj wa swj nie paek w tym samym miejscu na kal ryferze, n , m etr ch krtszy.

Dzi je nak nie w g wie mi by p ciganie papier sa. Staam w p zie w prawym tylnym kcieciemnej sceny i suchaam zap wie zi. On mnie zap wia a! Nig y nie prb wa w teatrzek nferansjerki, zawsze syszelimy j pierwszy raz na premierze.

- Prousz i paostwa! Z baczycie pewn m s b. O was zaley, czy za par minut puci t scennajszczliwsza, czy najnieszczliwsza ziewczyna w Warszawie. Jej sztuka zasuguje na t , ebyprzyni sa jej szczcie... Ale m e t tylk m je z anie...

Wych zc szybk p s n skrzy a r zsuwajcej si kurtyny, krzykn mnie: Szarpi! B ziebrze!

I by . Sprb wa by nie byd p takiej zapwiedzi!

Opuszczajc scen na tej premierze i p tem wa razy c wieczr przez p na wa miesice, tak,byam najszczliwsz ziewczyn w Warszawie.

W tyme pamitnym pr gramie pfinaem by Walczyk Warszawy Juran ta, przepikniepiewany przez Z siTern. Uczestniczy prawie cay zesp. Ja taoczyam je n ze zwr tek i- ach! -

braam u zia w zbi r wych ew lucjach jak s listka. K chany pr fes r! T ju pewnie n wymyli.


18/204

WALCZYK WARSZAWYTekst: JurandotMuzyka: Zygmunt Wiehler

Dek racja: Jzef Galewski Zosia Tern , Helena Gr sswna, Stefania Gr dzieoska, Marysia N biswna, P la

Szmarwna, Eugeniusz K szutski

W nastpnym pr gramie miaam taoczyd rumb na wys kim, krgym st liku na je nej n ze. T jest - ja na wch n gach, t st lik mia je n. Gena Galewska, ktra pr jekt waa k stiumy wCyruliku, narys waa la mnie c bajk weg . Ogr mna sp nica bya p zszywana wz u zszer kich wstek, przy czym a en k l r si nie p wtarza. Dawa t taki efekt, e kie y weszam na

scen na generalnej prbie, k le zy sie zcy na wi wni zaczli entuzjastycznie klaskad, ctychczas z arza si tylk na wi k elich wskiej w k stiumie zapr jekt wanym przez jej ma,synneg malarza Stefana N rblina. Nie miaam wtpliw ci, e t k stium ma brawa, ale ten dobryp cztek tak mnie p nieci, i w p wie prby skrciam n g. I ebym ch cia spa a ze st lika, nac , nawiasem mwic, wszyscy si szyk wali, ale nie, bracajc si na tej miniatur wej przestrzeni wszybkich i tru nych rytmach, n rmalnie skrciam t ch lern n g, c m gam sp k jnie zr bid wdomu albo na ulicy. Sen o rumbie i o tym cudownym kostiumie przeni si i szlus. Nasz lekarzteatralny - teg nia mia yur laryng l g, ale sprawa bya niesk mplik wana- rzek zupenien rmalnym g sem, e t nic takieg , przyka ad l , a jutra ka y i wes a: Miaaszczcie, za ty zieo b ziesz m ga wstad. Wi ziaam wiksze szczcia. D kt r Ant n wicz leczy

nas ( czywicie arm ) przez ca kupacj, a p w jnie przez ugie jeszcze lata, wsplnie zm ziutk lekark kt r Tulczyosk, zajm wa si anginami m jej crki. Nie mawiaam s bie je nak przyjemn ci wyp minania mu, e m e g yby zamiast nieg wte y mia yur chirurg,m gabym taoczyd na premierze. A kt r niezmiennie p wia a: G yby tak brzuciaprzekleostwami chirurga, t by ci t n g urn.

Tak czy inaczej premiera mi si wymskna. Jr sy je nak nie byby Jr sym, gdyby zabieranej domu, cik zr zpacz nej i zapakanej piplai nie p wie zia czeg na p cieszenie.

- W nastpnym pr gramie tw rzysz usta. Nie zr zumiaam.

- Zagrasz w skeczu i zapiewasz jak zwr tk w finale. Z baczymy, c si z takiej buzi wy b zie.

- Ja nie p trafi... - jknam.

- Zapewne - p wie zia- inaczej zw lnilibymy Or nk lub elich wsk.

W nastpnym pr gramie an mi niewielk, ale znak mit rlk w skeczu, zwr tk w finale... musz j przyt czyd. By t zesp wy numer p tytuem Dr bne g szenia. Ja piewaam:

Sprze am gmach w Genewie wraz z sal p sie zeo Tu zie k mplet krzese sp st jnych sie zeo M e p wstad h tel, kin , restauracja


19/204

Oferty sub Liga, p w : likwi acja.

Ju wte y tak piewa si Li ze Nar w.

W tym czasie zupenie przypa k w by si mj ebiut aut rski. Dla zabawy napisaam skecz

maeoski. Dla zabawy rwnie przeczytaam g Juran t wi, ktry kaza mi id z tym Jr syego.Kie y si wahaam, p wie zia:

Najwyej ci wymieje, a teg chyba z ya si przyzwyczaid.

Dajc skecz Jr syemu, wyjkaam:

- Tylk bagam je n : jak ju yrekt r t wyrzuci k sza, eby mi yrekt r nie kucza. Tak jakbynig y nie by a neg skeczu, brze?

Jr sy mrukn, ebym g nie uczya, jak si ma zach wywad. P kilku minutach zaw a mnie.

- Suchaj, szarpi. W nastpnym pr gramie gram t z elich wsk, ale je en warunek: na nie m esi wie zied, kt t pisa. R zumiesz, e nie zg ziaby si nawet rzucid kiem na tekst piplai.

Skecz sze z trzema gwiaz kami zamiast nazwiska aut ra, a Jr sy wyjania, e jest nim znanypisarz, ktry zastrzeg s bie inc gnit .

Przez cae wa miesice staam w kulisie wa razy ziennie, le zc z zapartym tchem ka y miechwi wni, ka y szmerek i ka e brawk . N , ale te ta bsa a...

Scena maeoska

(M i na w wielkim maeoskim u) M (ju smacznie pi) na (krci si niesp k jnie, p patruje na Ma) Ra i si zepsu . M (pi) na (g niej) Ra i si zepsu ! M (bu zi si) C ... c ... kt si zepsu? na Ra i . M Jakie zn wu ra i ? na Nasze ra i . M Przecie jest zepsute tyg nia. na T te najwyszy czas, eby je naprawid. M Nie m ga p czekad z tym rana, a si bu z? na Jak t s bie wy braasz? Mam nie spad ca n c, tylk czekad rana, eby cip wie zied tym ra iu? M (zasypia) na Ktre i tak jest zepsute tygodnia? (krzyczy) Od tygodnia!M (pi)

na (namyla si) Biba zw nia! M (pi)


20/204

na Biba zw nia!!! M (bu zi si, w panice) C ?! na (ju sp k jnie) Biba zw nia. M Tak? A c si sta ? na Nic. Tak s bie zw nia. Pytaa, c sychad. M Aco ranie to obchodzi... (zasypia) na Pewnie. Czy ciebie w gle c k lwiek bch zi. Tylk by spa. Nawet p r zmawiad niem na. Nig y nie masz czasu. Alb pisz, alb nie masz czasu. M (pi) na Na Kruczej m n gramy haftuj! (p trzsa nim).M (sia a przera ny) C ... c t ... na Przyjmuj haft wania m n gramy. Na Kruczej. M T sk nale, (zasypia) na Wszystkie ay s bie wyhaft wad nabielinie p ciel wej i na brusach. M na te

kazad wyhaft wad k r n z pakami, (krzyczy) Z pakami!!!(p trzsa nim) M (sia a, mruga, ziewa) na Z pakami. K r n. Hrabia nie hrabia, ich t nie bch zi, ni haftuj. M Spad! Bagam ci... (zasypia) na Ty by si czym zainteres wa. a neg ycia kulturalneg . Ksiki nie przeczytasz, teatru nie p j ziesz. Cae n ce przesypiasz. O wch tyg ni mwi si tym balu. Wszyscyp szli. Tylk my w ku, jak te wce. Cae miast na tym balu! (szturcha g ) M (sia a, prawie z paczem) Czeg ty chcesz e mnie??? na Niczeg ciebie nie chc. Obiecujesz, e pj ziemy na ten bal, i raptem wiecz remrezygnujesz. Trudno. Spij sobie.

M (pi) na pij, laczeg nie pisz? Jeeli i tak nie i ziemy na bal. G ybymy szli na bal, t cinnego.M (wstaje) D brze! I ziemy na ten bal. Tylk ciekaw jestem, jak ug b ziesz si terazubierad. na (wyskakuje z ka w k mpletnej bal wejtoalecie , z te pant felki, t rebka) Jestemgotowa.

P w jnie latami graam ten skecz na niezlicz nych imprezach estra wych. Przer biam sytuacj, bna bjaz ach k by nie sigalne, wic m zaywa p bie niej rzemki na krzeseku. Musiaamte zaktualiz wad ial g zg nie z n wymi realiami, na przyka zamiast: Na Kruczej haftujm n gramy, na mwia: Na Kruczej rzucili le zie.

Tymczasem sez n 1938/39 biega k oca. Na Cyrulikiem zawisa gr za zamknicia. Kilka gwiazwi zc, c si wici, szybk zaanga wa si rewii na Kar wej, c przypieczt wa klsk.Wi sna 1939 r ku zastaa nas, jak zwykle w takich wypa kach, nie tylk bez pracy, ale z nie zapac n

statni ga.


21/204

Ludzie Jrosyego

I tym razem Jr sy nie a nam zgind. Zw a Z si Terni Mariana Rentgena - znakomitychpi senkarzy, Lu wika Lawioskieg :- ulubi neg k mika, specjalist szm ncesu, a z m ych-Lul Kryosk, je n z najpikniejszych ziewczt tych czasw, br akt rk, p prze ni grajc uJaracza, Gwidona Boruckiego - wie kryteg pi senkarza i mnie raz pianist Le na B ruoskieg .

- Organizuj t urnee - p wie zia- mam breg impresaria i ju w tej chwili zapewni ne trzy i pmiesica wystpw. Uprze zam: je ziemy bez a nych gwarancji! Obliczymy wszystkim niwki

p wia ajce ga m w teatrze. P paceniu p ry, h teli, k sztw sali i impresaria b ziemy sizielid pr p rcj nalnie gay tym, c z stanie w kasie. Je n stki b ziemy nazywad gaami. Na

przyka , jeli kasa b zie bra i k szty nie rujnujce, t m e na ka eg wypad p wie i wicejga. Ale jeeli starczy tylk na k szta, t nie zarabiamy nic! G yby si z arzy , e nie zwrc sinawet koszt a, paci je impresari i p tem b zie nam strca przy lepszych kasach. Je zid b ziemytrzeci klas, najtaoszymi p czeniami. Niestety, rujn wad nas b h tele. D p cigw nikt namnie b zie zagl a, nat miast wypa a nam zatrzymywad si wycznie w naj r szych h telach. W zi, Krak wie, Lw wie, P znaniu, Kat wicach, Wilnie b usze p byty, ale ua czd trasypr wa zi przez miasteczka, g zie m na wypenid sal tylk raz i alej w r g. Nie wsz zie sh tele. B ziemy n c wad u lu zi, w rnych warunkach. Pr sz si zastan wid. Czekaj nas n ceprzesie ziane na rewnianych awkach trzeciej klasy, tru i zmczenie w cigu p na trzech miesicy,a teg m e si z arzyd, e nic w sumie nie zar bimy. Kt si z ecy uje, ten p pisze um w k oca bjaz u. O p wie jutr .

- Ja ju p wia am- ezwa si Marian Rentgen. - Wiem, e Fry eryk ma la siebie brepr p zycje na cae lat . Ale p niewa n nig y nie puszcza sw ich w bie zie, byby statnimpr siciem, kt by si zastanawia. Pr sita niech si razu ujawni. Ani je n pr si si nieujawni .

Wyjaz nastpi nastpneg nia p zamkniciu sez nu- jake prze wczenie, w marcu! - i, niestety,teatru. Z cikim sercem pak walimy sw je lusterka, z jcia ze cian, mask tki, rczniki,kapcie iinne r biazgi z gar erb. Tak narzekalimy na sp zanie p na szeciu g zin ziennie w tychwilg tnych, usznych piwnicach, na cisk, na ze warunki. A teraz trzeba by pucid te katakumby,byd m e, na zawsze.

GOCINNOD Tekst i muzyka: Bro nisaw H r wicz Zosia Tern

NIEMIERTELNE TANGO Stefanja Gr zieoska

Tu za ebiut waam jak s listka, tu tw rzyam usta (mia m g ad, e nie zamknam icht ), tu z girlasa staam si praw ziwym cz nkiem znak miteg zesp u z nazwiskiem na afiszu.


22/204

Maymi literami, ale c z teg ? I tak czytywaam je z rwnym wzruszeniem z ka eg afisza namiecie. egnaj Kre yt w 14, egnaj Cyruliku, egnaj wa razy ziennie piewany w finale hymnie:

Cyrulik Warszawski na Kredytowejgoli, goli, goli, goli jak lala!

z akcentem na statnim a. egnaj kal ryferze, na ktrym lea palcy si papier s Jr syeg , ajcp czucie jakieg bezpieczeostwa, egnajcie upi rne sch y z gar er by na plan. Perfi niep wbijane gw zie zahaczay i ary najsprawniej nawet uniesi n ug sukni, a przewspaniaezapachy z bufetu na le sigay na scen.

Tu chc si zatrzymad. Bufet wa, pani Kazia, bya mistrzyni g t wania. Jej sztufa a szpik wanas nin m ga byd z b najlepszych wiat wych restauracji. Ja am j raz w yciu, a by t tak.Marian Rentgen, ktry bar z mnie lubi, a mieszka w ssie ztwie na P znaoskiej, n p numerem3, a ja naprzeciwk p 12 (te my st j), i zawsze razem wracalimy piesz p pn cy, t mj

r gi przyjaciel Rentgen, z ktrym r zumielimy si wietnie, ch d by starszy e mnie 26 lat,zauway, e bi r u pani Kazi nie miennie wie kanapki z jajkiem na twar i z musztar . Nicziwneg , zarabiaam najmniej ze wszystkich, a pani Kazia awaa mi te kanapki w cenie k sztu,

ebym miaa pretekst i m ga w przerwie mi zy w ma prze stawieniami sie zied w bufecie. Byat tylk je na z klitek p ziemi, ale jaka atrakcyjna la mnie! T , e niektrzy je li befsztyki zp l wicy czy filet mign n na grzance, by zupenie naturalne.

Drugieg wrzenia Rentgen ur czycie z y mi yczenia imienin we i p wie zia:-

- Stawiam ci k lacj u pani Kazi. M esz wybrad naj r sze anie. Tylk si nie kryguj!

Bez kryg wania si wykrzyknam:

- Sztufa ! Ale wie p rcje!

Sztufa a kazaa si je nym z nielicznych marzeo, ktre nie r zczar wa p spenieniu.

P teraz wtkiem pani Kazi.

Mieszkaa w Mi zylesiu. Miaa tam tr ch kur i gsi, a w gr zie w ce i warzywa.

W pa zierniku 39 r ku, p kapitulacji, zjawia si u Jr syego z koszykie m penym wiktuaw. Trzebawie zied, e wte y w Warszawie tru n by kupid c k lwiek, nawet g y si mia pieni ze. My ichnie mielimy. Jr sy, ktry, wy awa si taki b gaty, trw ni zawsze wszystk i nig y w yciu nie miaadnych szcz n ci, a my bylimy bez gr sza, z r zicami i m sz si str Juran ta nautrzymaniu. Mieszkalimy wte y u Jr syego i Zosi Tern na 6-go Sierpnia (obecnie Nowowiejska),naprzeciwk k ci a Zbawiciela.

Kie y zjawia si pani Kazia z niepraw p bnym k szykiem, wszyscy rzucilimy si jej w bjcia:

- Pani yje!

- Paostw yj!

P czym zafras walimy si.


23/204

- Zaczynamy si wyprze awad- p wie zia Fry eryk- i wszystk pani spacimy z wielkw ziczn ci, ale w tej chwili, niestety...

Kazia krzykna wzburz na, e chyba nie zamierzamy jej pacid, e nie zasuya na takie trakt wanie,za k g waciwie j bierzemy i zacza pakad. P pakalimy si wszyscy i Kazia jechaa z pustym

k szykiem. Zanim t zr bia, p wie ziaa:

- Wszystk jest p ziau, tylk t jajk , c p yczyam ssia ki, b akurat nie miaam, pr sz,eby by la Stefci. Ju ug t wane na twar , a tu jest tr ch musztar y.

W piwnicach domu na 6- g Sierpnia, przysp s bi nych na schr n, mielimy ju rugieg tyg niaw jny k mplet uch cw z zach nich kraocw P lski, g zie Niemcy weszli razu. Gwnie byy tmatki z ziedmi, b ne miay pierwszeostw w uzyskaniu achu na g w. Mas i mietana zczar ziejskieg k szyka pani Kazi p w r way natychmiast schr nu. Dzielilimy nie mal pyeczce, eby ka e zieck sta . O p cztku up baam s bie szeci miesiczneg An rzejka,

ktreg braam matki w ka ej w lnej chwili, a n p znawa mnie, jak tylk p kazywaam si wschr nie. Wte y ukra am ( zgr z , ja, cz nek k misji r z zielczej!) dwierd kubka masa laAn rzejka, ktreg matka stracia p karm. D awaymy mu teg masa kaszy (te pani Kazi) iAn rzejek mia si brze przez par ni.

Pani Kazia przyje aa w cigu prawie caej kupacji i karmiaa nas. Kie y Jr syego aresztowano24 pa ziernika 1939 r ku, Kazia zacza przyje ad nas. Mieszkalimy wte y na Z tej 75 ur zicw Juran ta (nasz wasn rcznie wyrem nt wan kawalerk na P znaoskiej 12 wraz z caym

mem zaj SS w kilka ni p wejciu). W czasie najg rszych apanek, w czasie baw na szlakuMi zylesie-Warszawa Kazia szmugl waa la nas ch d p kil gramie kart fli, cebul, kapust,

kawaek sera. Usi walimy jej wepchnd statnie wart ci we r biazgi, jakie nam wte y jeszczep z stay, b i na bya ju w bie zie, ale zawsze si braaa. Kie y, na samym nie kupacji,p wie ziaa:

- Pan Juran t przeyje i b zie mia teatr. Pr sz p sa bileterki, b na pr wa zenie bufetu jusi nie pisz.

Pierwsz s b, ktr zaanga wa pan Juran t warszawskiej Syreny, bya bileterka. Prac waatam emerytury. Daremnie Juran t pr p n wa jej intratniejsze zajcie. Zawsze mwia, e latmarzya pracy bileterki, b sp zenie ycia za kulisami t nawet la niej za u .

Tacy ludzie pracowali w teatrach Jr syego.

Sk r ju jestem przy tym temacie, nie w ln mi nie wsp mniedo Stasiowej. Stasiowa, tak samo jakKazia, naleaa elaznej ekipy wszystkich k lejnych teatrw Jr syeg . Zabiera n sw j gwar iulubi nych prac wnikw technicznych, gar er bianych, inspicjentw i wpr wa za ich nastpneg teatru. P w jnie, ju w Warszawie, Juran t wyszuka bryga zist sceny, pana Ressaua(przez je neg z maszynistw up rczywie nazywaneg panem R s em), ktry tej gwar ii nalea.Byam ju wte y, jak t si mwi w teatrze, na stan wisku: aut rka, akt rka, k nferansjer i niektrym

ziwne si wy awa , e bryga zista mnie mwi p imieniu, a ja nieg pr sz pana. Niewie zieli, bie acy, e zna mnie jak piplaj.


24/204


25/204


26/204

wcale nie znaczy , e tak si z arzy ist tnie. Jakim cu em znaj wa la ka eg miejsce, g ziem na by si zamelin wad ch d na jaki czas. P trzeb numer je en by nie z stad na ulicy pg zinie p licyjnej i ta p trzeba na razie przydmiewaa wszystkie inne, ktre pier nazajutrz

away s bie znad. Ot z rk na sercu m g wia czyd, e nikt, znaj my czy bcy, bliski czydaleki , z wygl em czy bez, kt zg si si Fry eryka, nie z sta na ulicy p g zinie p licyjnej.C raz mniej jest yjcych, ktrzy wie z, c t znaczy . D am, e n sam, z elegaliz wany, przezcay ten czas ukrywa si p ucieczce z Szucha.

Najwaniejszym z niezaw nych a resw Fry eryka by pewien may mek w G bkach pWarszaw. Nalea Z fii i Gabriela Kijk wskich, naszych r gich przyjaci. Ka y, kt zapuka ich rzwi z imieniem Fry eryka (wwczas Franciszka) na ustach, natychmiast bynie tylkobezinteres wnie przyjm wany, ale jeszcze ywi ny z ub giej kieszeni Gabriela (zwaneg Tat albArchani em), prze w jn specjalisty mi zynar weg prawa l tniczeg w ministerstwiekomunikacji, a podczas okupacji - - urz nika k lej weg na stacji W chy.

G bki sk oczyy si tragicznie 17 marca 1944 r ku. D teg jeszcze wrc. Wpak waam tu up rcj spraw w jennych, aby ju teraz ad czytelnik wi wia m d, kim by ten beztr ski b n-viveurFryderyk.

Na razie te jest marzec, ale 1939 roku, i Jr sy ze sw j gr ma k wybiera si w ugie t urne.


27/204

Hotel Georgea i Morduch Nikczemny

W cigu prawie czterech miesicy bjechalimy s wnie ca P lsk. Wsz zie mielimy k mplety, ai -i mim t nierza k kasa le wie p krywaa k szty, a kilka razy musia nas rat wad impresari . Wrezultacie jednak wszyscy zarobili, i to sporo, a przy tym Jr sy p trafi wytw rzyd tak wspaniayklimat, e nawet w najchu szych niach nie puszcza nas hum r. Kie y wypa a p p gay,wz ychalimy, e zi Bugaria (bugarzy), kie y nic wypaty nie by- Nicea. W sez nie czereni,ktre sprze awan za gr sze na wszystkich per nach, piewalimy nasz hymn na mel i przeb ju.Je en umiech, wicej nic:

G y czerenie w lecie s Je n czenie wszystkie j, B czereniech znak mity jest, O tym wszystkie brze wi!

Rentgen u y te pi senk naszym impresari , Zbigniewie Op lskim, ktry nig y nie z ejm waberetu chraniajceg resztki jeg w sw. P bn w nim nawet spa. piewalimy mu j g nymchrem niezmiennie na ka ym w rcu, g zie nas czekiwa, czst w t warzystwie miejsc wychn tabli (jecha zawsze naprz , eby wszystk przyg t wad), ktrym u awa si wrczyd namkwiaty pier p wysuchaniu:

Zbigniew ma wspaniay kask, C g z wi beretbasque.Bardzo w nim do twarzy mu,

B wygl a tak, jak u.

Je n z ulubi nych naszych zabaw bya- - p pularna zreszt i p w jnie- gra w bajk miecie. Dlaprzyka u wybieram najprzyzw itsz, p w jenn bajk Byt miu i Zabrzu.

- Spjrz! Wart by t m ziewczyn...

- Eee... Za brze dka.

Bajka na Sieradz:

- Sieradze od...

Kie y kt kucza, mwi si tylk : A znasz bajk Siera zu?

Je enaci r lu zi przecitnej wieku p wyej trzy ziestki sia ywa g zinami na map P lski iwymyla bajki miastach.

Inn zabaw by uka anie marzeo kalamburzysty (nazwa Tuwima). Ot przyka : marz, ebybr aty pr fes r uniwersytetu nazwiskiem Majer my si w styl w urz z nej azience. Wte ym na by napisad fraszk:

Biber Majer w birecie.Na bidermajer bidecie.


28/204

Takie zabawy przech z w nag. Ka y, kt kie yk lwiek uleg p bnemu szaleostwu, brze tzna. Bywa , e kt wymyli c w r ku n cy. Obch zi wte y wszystkie p k je, bu zi k legw irecyt wa im bajk lub marzenie. P kilku nie przespanych n cach w p cigu, znalazszy si wluksus wych p k jach pierwsz rz neg h telu, p trafilimy przesie zied w je nym z p k jw rana - grajc. Nikt si nie p y! Ran przybiega zr zpacz ny Zbyszek, w ajc:

- Oni si w gle nie ka li spad! Trzeba by wynajd je en p kj! Pac tyle pieni zy, bi r la nichnajlepsze i naj r sze p k je, a ni nawet nie zajrzeli. Jutr K st p l, n zne kwatery, t niem glicie...

- Cicho! - krzykn Lawioski.- Kostopol! Dziw ko stop ol... Zaraz, co taka d ziwka m e st pid? Na l?

- Olka.

- C ty! Jak si t pi Olka?

--. Zwyczajnie. W morzu.

W niach pr sperity ch zilimy naj r szych l kali i ylimy jak mili nerzy... a nastpnejNicei.

Zreszt, nie zawsze hulanki byway si na nasz k szt. Czsto na widok naszej kompanii przysiadalisi st lika miejsc wi b gacze i kie y przych zi pacenia, kelner mwi z gb kim uk nem:

- Dzikuj mistrz m, ju zaatwi ne.

Przy czym z reguy kelnerzy egnali Jr syeg wiele niszymi uk nami ni fundatora.

Kie y r zmawialimy na ten temat w czasie ugiej n cy w p cigu. Mielimy wtpliw ci, ale Jr sy wyjani:

- T nie jest a ne pieczeniarstw . Oni s przewia czeni, e my t niemy w f rsie. Pieczeniarstwby by, g yby fun at r wie zia, e jestemy g li. Oni nas nie karmi. Oni nam stawiaj. N rmalnie,

jak milioner milionerowi.

Tu p wtrz, e sam Jr sy by najh jniejszym cz wiekiem, jakieg sp tkaam. By r zrzutny,wielk paoski, nig y nie wie zia, ile ma pieni zy i nie przywizywa teg wagi. atw mu,mylaam, wszystk ma, c chce, je zi lanci, na wszystk m e s bie p zw lid. Dzi nie ma, t jutr b zie mia. B gaty cz wiek, nawet jak akurat nie ma, t te jest b gaty!

P czas w jny przek naam si, e kie y napraw nic, cakiem nic nie mia (p jeg ucieczce zwizienia Juran t a mu k szul na zmian), zupenie si tym nie przejm wa. Zanim w tej rugiejk szuli prze uyam rkawy, upraam mu t, c mia na s bie. On, ten wytw rny, fantastycznyFryderyk Jr sy sie zia zawinity w k c i r zmyla na g s:

- P c cz wiek wi tyle rzeczy? T si przebieraj, t Bal M y, t nie takie spinki, t je wabnak szula miaa byd k d s ni wa, a przysali bia, same pr blemy. A tak sie z s bie, szarpi pierze,

jak wyschnie, to wyp rasuje, w czyst k szul i b szczliwy przez nastpne trzy tyg nie, a

si zabru zi.


29/204

T te kie y w czasie bjaz u wielcy p sia acze stawiali nam kawi ry i szampany, Jr sy wraca si nas i mwi cich :

Tylk bez k mpleksw. Niszczyd buruja.To dobry uczynek.

W sumie tura, jak si wwczas mwi , bya cu wna. Dzi mieszkalimy w Wilnie w Ge rge'u i je limy pstrgi u Karaimw w t warzystwie ziemian hist rycznych nazwiskach, jutr spalimy wmaym y wskim miasteczku u miejsc weg fryzjera, g zie pani fryzjer wa czst waa nask szernym bia em. Smak karpia z r zynkami i mig aami wsp minalimy jeszcze w czasiew jenneg g u. Fryzjer nazywa si M r uch Nikczemny, c umnie bynapisane na szyldzie, ap nazwiskiem, z tymi literami Fryzjer amski, mski it .

Mniej wicej w p wie t urne Jr sy sta wspania wia m d. P wi y si starania l kalteatru przy Marszak wskiej 8, twarcie m e si byd pierwszeg wrzenia (1939 r ku,przypominam). Jr sy skrzywi si.

- Otwarcie z r bimy rugieg wrzenia. Pierwszeg zieci szk, nab eostwa, ur czyst ci, lu zietu p p wr cie z url pu... Nie, t nie jest p wie ni zieo na twieranie teatru.

Jak si kaza , ist tnie nie by p wie ni.

Pewnie z perspektywy czasu i wia m ci alszych wy arzeo ziwna m e si wy awad naszabeztr ska. Czym ni si zajm wali, st jc z je n n g zawiesz n na przepaci? Jak m na bytak yd wygupu wygupu ju nie na pid minut, lecz na minut prze k ocem wszystkieg ?

A przecie teg przepikneg lata 1939 miejsc w ci wyp czynk we byy przepeni ne jak nig y, na

p lskich plaach Helu Or wa tumy, w Tatrach kier le turystw i taternikw, a na le, wZak panem, szaleostw ancingw. Wys cy urz nicy paostw wi, a w ka ym razieich rodzinyzupenie beztr sk zayway wakacji. Nikt nie wierzy w w jn, a jeeli, t prze stawiaa si na jakzwyciski gal p naszych wspaniaych uanw pr st Berlina. Jak si pniej kaza , Jr sy byinneg z ania. (Mia w je r sych zieci zamieszkaych w Wie niu, a tam zapatrywan si nasytuacj mniej ptymistycznie. Oczywicie, ka y mg czytad zagraniczne gazety, ale alarmujceinf rmacje uwaan u nas za straszenie alb miazmaty). Fry eryk, stale k ntaktujcy si ze sw imi

ziedmi, wie zia u , ale nie chcia nam zakcad statnich miesicy. Jemu zaw ziczamy, eprzeylimy jeszcze statni bajk wy czas cieszenia si ka ym niem. Krtkie niep w zenia,niewyg y nieraz tkliwe, trakt walimy za jeg przyka em jak wspaniae przygdy. Nawet

gwiaz y, ktre nig y nie byy zmusz ne prac wad w takich warunkach, nie mieliy si narzekad.

Jak bar z rni si t t urne zisiejszych p nurych tras na ktrych umczeni, zziajaniuczestnicy wiecz rami pij, ran maj kaca, s wiecznie nieza w leni, wci licz h n raria,wysuwaj ania i p pa aj we wzajemne k nflikty. Nie twier z, e tak jest zawsze, ale syd je ziam p w jnie, aby i teg zaznad.

G ziek lwiek przyjechalimy, najwiksz sensacj by Jr sy. Telewizji nie by ,w filmach prawie niewystp wa, na g cinne wystpy nig y nie je zi, a p pularn d jeg w caym kraju przyrwnadm na chyba tylk p pularn ci kapitana Kl ssa w szczyt wym kresie. By legen . Tw rzyli j ci

mieszkaocy anej miejsc w ci, ktrzy, jak m ja ci tka (c t si tak brze za m wy aa),specjalnie je zili Warszawy na ka y jeg pr gram. Kie y p przyje zie n weg miasta


30/204

wych zilimy na ulic, k Jr syeg natychmiast zbiera si tumek i cign za nim, pr szc autografy i za ajc setki pytao. Zazwyczaj Lula Kryoska, Gi ek B rucki i ja, zupenie nieznane twarze,szlimy za nim i w ywalimy wielbicieli:

- Czemu paostw tak blegaj teg faceta? Kt t waciwie jest?

- N , jak t ? T przecie Fry eryk Jr sy!

- A sk - mielimy si - nawet niep bny. My jestemy z teatru Jr syego i razem z nimprzyjechalimy tu na wystpy.

- Ale n mwi takim akcentem, t na pewn n.

- Wielka sztuka - wzruszalimy rami nami- ka y p trafi. T jaki nacigacz, ktry si p szywa. Nape wn b zie chcia p yczyd pieni ze alb nabierad na w k. Ju paru takich sie zi w kryminale.

Ta caa zabawa bywaa si w pewnej leg ci za Fry erykiem, ktry niczeg nie p ejrzewa. Kie y p wie zia nam, e p prze stawieniu przyszli nieg za kulisy jacy paostw , aby g

strzec. Sami nie wi zieli, ale g n si tym mwi, e p miecie krci si h chsztapler, manawet p bny, i p szywa si p nieg , uzyskujc sp re k rzyci materialne. Op wia ajc t ,Jr sy patrzy na nas uwanie, ale my zach walimy kamienne twarze. Przyznalimy si pier pkoniec objazdu.

- Nabrad Jr syeg t ju jest c - - p wie zia i p stawi nam p k niaku.

By klaw , jak si wte y mwi , a przecie czytalimy gazety, suchalimy ra ia. Optaocze wrzaski

Hitlera przejm way reszczem nawet p rnych.

Mielimy stay k ntakt telef niczny z Juran tem, ktry sie zia w Warszawie i pisa brakujcenumery pr gramu twarcia Figara. Pewneg nia Fry eryk zebra nas i zap wie zia, eprzeczyta nam utwr, ktry wanie przysa mu Juran t razem z nutami. Bya t pikna muzykaLe na B ruoskieg w stylu sz pen wskim. Wte y by t c n weg , pier p tem wesz wzwyczaj pitolenie Szopenem pod wszystko.

Augustw

Nad jeziorem augustowskimW ziel n ci i w pmr ku August wska puszcza pi. A nad borem,Nad jezioremTaka cisza, taki sp kj... Czasem przemknie c wr pni, Czasem z ala stuk zici a

I znw cich k a I znw...


31/204

C t ? Jaki zgrzyt, Cisze r z ar, w uszach rga: W immer Deutsches Leben, ist eutscher Gebiet! Ach, tak, t w ssie niej willi Nowe radio nastawili,Strasznie g n gra. Drzemie puszcza nad jezioremZamyl na, ur czysta, Gr wierki ciemne, smuke, Gr s sna r z ysta, A na le mikki mech... A nad mchem czerwony wrzos,A na wszystkim w grze, hen... Der Deutsche braucht K l nien!

Jaki ziwny g s...Taki suchy i bezdusznyJak szczk zamka w karabinie, Nagle znw si krzyk r zwinie Napastliwy, wojowniczy,Jakby kt tym g sem chcia... Wir fordern unseren Lebensraum! Dlaczego on tak krzyczy?Wr tych rzew, lbrzymw czarnych, Nieb sinych i m carnych,

Na t wielk, jasn w , Tchnc cisz i p g Tak bezsilnie i tak miesznie brzmi ten krzyk... Danzig muss zum Reich zurck! Danzig muss zum Reich zurck?... Musi wrcid, b krzyczycie, B acie, b gr zicie, B ju la was cay wiat?... A przypatrzcie si tym s sn m: Wiele lat ju tutaj r sn Wiele, wiele lat...Nie by was, By ten las, Nie b zie was, B zie las.-I niech tam u was mili n ng Parademarszem bije w bruk,Niech gr zi wiatu gniem z zia Germaoska buta, pruski sza,

W na ziei, e g skruszy. My jak te sosny w Augustowie,


32/204

My jak te wierki w August wie,W t ziemi wr li k rzeniami I nic nas st nie ruszy! Niech z megaf nw setny raz Wrzask propagandy wmawia w nas,e licznicie i zbr jni, My jak te sosny w Augustowie,My jak te wierki w August wie W t ziemi wr li k rzeniami I nic nas st nie ruszy! Niech z megaf nw setny raz Wrzask propagandy wmawia w nas,e licznicie i zbr jni, My jak te sosny w Augustowie,

My jak te wierki w August wie, My jestemy sp k jni.

Ten tekst w czasie kupacji z sta zak pany w gr ku Kijk wskich w G bkach. Dlateg cala.

D tekstu Juran t zaczy list. Pisa, e p przez naszych k mp zyt rw p miecie p sza fama tym wierszu, a raczej ju teraz pieni, i e zwrci si nieg P lskie Ra i z pr b zezw leniepierwszeg wyk nania. Juran t uzaleni t ecyzji Jr syeg . Ten natychmiast zw ni zzezw leniem, pr szc tylk , aby zaznacz n , e utwr b zie wyk nywany w teatrze Figar ,

premiera 2 wrzenia teg r ku. Pr b speni n . Au ycja miaa wielkie p w zenie, a c inf rmacji premierze, nie s z, aby ra i min si z praw pierwszy lub statni raz.

Ciesz si, e ten tekst przetrwa. Zacyt waam g w ca ci, b wyjtk w trafnie ilustruje nwczesne nastr je sp eczeostwa i lwiej czci wa z, nie wyczajc w jsk wych. Na je nej z prbwFigarze, chyba w statnim tyg niu sierpnia, znalaz si tr ch sb sp za teatru zaproszonychprzez Jr syeg . Zawsze tak r bi, aby akt rzy z rient wali si w reakcjach publiczn ci. Kie yKrystyna Ankwiczwna wyk nywaa Augustw, g zie w p wie pieni nasi g cie zaczliwstawad. Stali ju k oca, a kie y statni wiersz My jestemy sp k jni p wtarza si w muzycekilkakr tnie, sp ntanicznie zaczli piewad, i t chralne My jestemy sp k jni przela wa nas

ug w czasie blenia i b mbar wania mw, k ci w i szpitali Warszawy. Aby je nak calidhonor biednego wi eszcza, p wie zmy s bie, e summa summarum mia racj i ziak wAugustowskiem ma znajoma lekarka, a nie Hitler.

Nie tylk wrzaski gupieg malarza z kupacyjnej pi senki (Siekiera, m tyka, pika, alasz / przegraw jn gupi malarz) zakcay nam ra d tych piknych, letnich ni R ku Ostatnieg . Z arzya siwte y tajemnicza sprawa, ktrej ramatyczne wyjanienie nastpi p kilku miesicach.

Bylimy wanie w Krak wie. P w zenie gr mne. Otrzsnlimy si z Bugarii i Nicei, ktre trafiaysi w maych, bie nych miasteczkach, gwnie z p w u niskich cen biletw. Inaczej nikt by nie

przysze , a przy tych cenach k mplet p krywa nieraz tylk p w k sztw. Impresari Zbyszekmia wyczucie, ile g zie m na ad. A grad musielimy, b g yby p sza wied, e g zie bya saba


33/204

frekwencja alb w alimy prze stawienie, cay bjaz straciby mark. Umieszczenie w planienie pacalneg miasteczka nastp wa wte y, kie y gr zi bar z ugi i k szt wny przejaz , jeszcze bar ziej eficyt wy. Tak wic w Krak wie, p spaceniu impresaria, bylimy krezusami. C

zieo je zilimy w k lice na atk we k ncerty, w s b ty i nie ziele gralimy trzecie spektakle wn cy, pieni ze lay si na nas ze wszystkich str n. Nawet ja m gam s bie p zw lid na nieliczenie siz gr szem, c by la mnie abs lutn n w ci. Wpraw zie gryz mnie sumienie, b biecalimys bie z Jurkiem, e b ziemy ka ad na meble, ale Jr sy mia na nas wszystkich straszny wpyw!Nawet najskpsi wy awali na praw i lew , przy nim nie sp sb by inaczej yd. Zreszt, t takieprzyjemne...

W wietnym nastr ju wybralimy si wszyscy razem w upalne nie zielne p u nie na spacer. Niepamitam g zie, w ka ym razie na brzeu Krak wa bywaa si jaka ur czyst d czy festyn iprzewalay si tumy. Zwrcilimy uwag, e na nasz wi k cae grupy spacer wiczw zawracay ip ch ziy bliej, e c raz t kt p biega i zagl a Jr syemu w twarz. Bylimy przyzwyczajeni,e jeg wi k bu zi wsz zie sensacj, ale t by c inneg . Utwier zilimy si w naszymniep k ju, kie y przech nie zaczli p ch zid Lawioskieg , Tern lub Rentgena pytajc, czyprze stawienia nie w an . Na razie patrzylimy je n na rugie starajc si zga nd, kt r bikawa.

P ejrzewalimy gwnie k nkurencyjny zesp p rujcych k legw: Ja zia An rzejewska, Lenaelich wska, Kruk wski, Olsza i chyba Dymsza, w ka ym razie same sawy. Na ich afiszu nazwaimprezy brzmiaa Pici raczki warszawskie, nawizujc m nych wwczas na caym wieciepici raczkw kana yjskich, piciu licznych ziewczynek reklamujcych my Palm live.Wtych czasach k biety nie leczyy si na bez zietn d h rm nami i pici raczki kana yjskie uch ziyza pierwsze i je yne na wiecie, lateg by z nimi tyle huku, nie t , c teraz.

Przyjacielska k nkurencja z pici rakami, jak ich nazywalimy, trwaa przez cay czas bjaz u: czybyli tu przed nami, kto ma lepsze kasy it . O czasu czasu pisalimy s bie nawzajem na afiszach

belywe teksty i bya wietna zabawa. A publiczn ci starcza la bu zesp w.

P ziwnym spacerze ustalilimy, e t pici raki, ktre byy tu nie awn , c wysmayy ibmylalimy zemst.

Oba prze stawienia n rmalne i trzecie atk we przeszy sk nale, a p rugiej- o tej porzek oczylimy n cnyspektakl - p szlimy na k lacj. W h telu wyl walimy na ranem. Tu p rtier

przekaza mi, e kilku g zin telef nuje mnie Warszawa i e jeszcze ma zw nid. Musia t bydJuran t, ktry czst zw ni, ale nig y tej p rze.

Le wie weszam p k ju, telefon.

- Co u was? - spyta, jak zawsze.

- W p rz ku. Czy c si sta ?

- ,U mnie nic. A u was?

- Mwi przecie, e w p rz ku.

- Gracie?


34/204

- A c bymy tu r bili? Pewnie, e gramy! C si gupi pytasz?

- Czy wszyscy gracie? Cay zesp? Objaz trwa alej? Nic si nie zmieni ?

- Czuj, e kt puci pl tk, e mnie wyrzucili, m e t pici raki. Nic p bneg , bar z brze mi

idzie.

- Nie chodzi o ciebie.

- A k g ? Wszyscy brze si maj i za kilka ni je ziemy alej. P wie z c wreszcie!

- To nie na telef n. Jeszcze zi b ziemy u was z Mietkiem. Mieczysaw Cybulski, pikny i p pularnyamant film wy, zi czst gl any w prze w jennych filmach wywietlanych w telewizji, bynarzecz nym Luli Kryoskiej, z ktr zieliam p kj. Mietek mia sam ch i czasu czasu

wie za Lul, zawsze przyw c Juran ta.

Przyjechali niezwykle szybk . D myliam si, e zrezygn wali tym razem z pyszneg bia ku uWierzbickieg w Ra miu, a bya tam je na z najlepszych restauracji w P lsce, cel licznychpielgrzymek. Przeje ad przez Ra m i nie zjed u Wierzbickieg ? P w musia byd ist tny. Irzeczywicie...

Okaza si, e Warszawa szumi wielk sensacj: Fry eryk Jr sy z sta zastrzel ny prze wcz raj wKrak wie. Nasze prze stawienia w ane, nie w ln nam puszczad miasta, trwa przesuchiwanieka eg z nas. Wia m ci byy stupr cent w pewne, b bliscy znaj mi bliskich znaj mych waniewrcili z Krak wa, g zie s bicie bierali pieni ze zwracane w kasie, czytali na wasne czy wp p u ni wej prasie krak wskiej, e prze stawienia w ane z p w w niezalenych i w gle

nie mal na wasne uszy syszeli strzay, jak e pa y ne na ulicy. C charakteru egzekucji byy wie wersje, bie pierajce si na fakcie, e Jr sy by bywatelemaustriackim, czyli po anschlussie -- Reichsdeutschem . Je ni twier zili, e by szpiegiem hitler wskim izastrzel n g nie ficjalnie, ale na p lecenie naszych wa z paostw wych. Dru zy utrzymywali, epita k lumna (wywia hitler wski w P lsce) zga zia g za m w wsppracy.

Kie y Juran t i Cybulski refer wali nam t wszystk , ryczelimy ze miechu. Oni sami zreszt take,szczliwi, e sz bezp stawn pl tk, bawili si i wcipk wali razem z nami. Jr sy stwier zi,e ca hist ri wymyli nasz Zbigniew la zr bienia szumu w k imprezy.

Kie y je nak z stalimy z Jurkiem sami, przestalimy si miad. Zbyt brze znalimy Fry eryka, ebynie czytad wraenia, jakie zr bia na nim wia m d. Zwaszcza Jurek by niesp k jny.

W Warszawie panuje istna psych za. Ch d nikt nie wierzy w w jn, jest m a na wypatrywanieniemieckich szpiegw. P aneksji Czech su eccy Niemcy p kazali si z praw ziwej str ny. Okaza si,e ka y Czech, zamieszkay w tych str nach, mia ju awna sw j teczk w gestap . Ta plotkanie wynika z niep r zumienia lub przypa ku. K mu zaley na wytw rzeniu w nas wzajemnejnieufn ci.

- A ja myl, e kt chce zaszk zid specjalnie Jr syemu. T m liwe. Ale nie wi z cel w ci takiej

wanie pl tki. Chyba eby Niemcy weszli!


35/204

R zemielimy si. O nie, taka m liw d nie wch zia w rachub. G yby nawet miaa byd w jna, ts bie p ra zimy. Tylk pr sz nie myled, e bylimy je ynymi i i tami w Eur pie. Bya nas gr mna,przytaczajca wiksz d, jak wykazaa a nazbyt szybk historia.

Jr sy je nak nalea rw intuicji, c wiel kr tnie p twier zi si w czasie w jny. Nazajutrz

Mietek i Jurek wracali Warszawy. Fry eryk pr wa za Jurka sam ch u.

- Nie je st t wes a hist ria.

- Nie przeje si chyba gupi pl tk?

Ta pl tka nie jest taka gupia. Jeszcze j s bie przyp mnimy!

Nazajutrz wiecz rem Jurek zatelef n wa. Na ich p wia ania Krak wie wszyscy umiechali sip r zumiewawcz i szeptali: Jasne, kazali wam ement wad.

M e niepr p rcj nalnie u miejsca p wiciam temu epiz wi, ale by t zw nek alarm wy.Nawet my, lekk mylni uczestnicy tury, czulimy p wiew gr zy, ktra miaa nam t warzyszyd stalew cigu piciu naj uszych lat ycia.

Na szczcie, pl tka nie m ga si utrzymad, zbyt wiele sb c ziennie wi zia Jr syego na ulicy,w kawiarni, a prze e wszystkim na scenie przy wypeni nej wi wni. Szum znik prawie tak szybk , jak si p jawi i przestalimy tym myled.

Nasz bjaz biega k oca. Ostatnie spektakle byy si w Zak panem i tam zesp si r zwiza.P mnie przyjecha Juran t. Lipiec by przepikny, Jr sy z Z si p stan wili z stad par ni i nas tenamwili.


36/204

Zakopane, pani Maryna i milioner

Teg lata zawizaa si wielka przyjao mi zy Fry erykiem z Z si i nami. Ta przyjao pr wa zia nasp przez straszny czas, ktry ju czeka zaczaj ny. Ta przyjao pr wa zia statnieg listuFry eryka z 1959 r ku, kilka miesicy prze jeg mierci. Ot fragment:

L n n, 21.3.59.

Moi Jurandotowie kochani!

M lc si c wieczr z r wie m ich zieci i najbliszych k ocz zawsze: i trzech Juran tw.*M wa nas i naszej crce- S.G.+. Jeeli mj 20-letni p byt w P lsce i wszystk , c tam przeyem, jeeli mki kupacji i zmartwienia Was, jeeli p wstanie, g nienie p Germaniii bzk ncentracyjny ze wszystkimi k szmarami nie ayby la mnie inneg rezultatu, ni Wasz wsplny listz 10- g luteg , t s z, e wart by t wszystk przeyd i uwaam siebie za p krlewskuwynagr z neg ! Ka e Wasze s w wzruszy mnie ez i wyw a uczucie wielkiejw ziczn ci za Wasz przyjao i br d.

Jest t p wie na nasz list zawia amiajcy g , e ma zapewni ne stan wisk wyka wcy sztukiestra wej w PWST i yrekcj n weg teatru maych f rm, ktry b zie z rganiz wany specjalnie

la nieg . T wszystk wyje na Juran t u wa z kultury i sztuki. Prcz teg zamienilimy ipr wa zilimy ju zamierz neg ksztatu nasze n we mieszkanie, g zie zupenie s bna i nie

krpujca czd czeka na nieg z prawem wasn ci. Niestety:

(...) m i naj r si, tymczasem jakiejk lwiek p ry nie m e byd m wy, jak sur w rzekEskulap.

Losy Zosi Tern u yy si inaczej, ale t mia nastpid w przysz ci. Tymczasem w Zak panem bynam we czwrk tak przyjemnie, e Jr sy zapr p n wa wsplny wyjaz na url p p wy lipca

p wy sierpnia.

Programy Jr syeg prb wa si zawsze najwyej wa tyg nie. Uwaa, e uej nie a siprac wad w napiciu i bez znu zenia, a c pan wania pamici weg , ka y by z b wizanyprzyjd naucz ny nazajutrz p trzymaniu egzemplarza. Je nym u awa si t g rzej, innym lepiej,ale ile czasu szcz za si bez ukaniaca ymi tyg niami! Sam mistrz wymaga la siebie

ostatecznej redakcj i tekstw k nferansjerki pier na generaln prb. Kumul wa p mysywasne, Tuwima, Hemara i statni Juran ta i bar z breg satyryka Ta zia-Ta zia Wittlina (nicwsplneg z a nym innym Wittlinem). Nie tylk nie prb wa nig y na scenie, ale nie uznawasuflera. P pr stu na premierze wych zi prze kurtyn i zap wia a tekstami przyg t wanymi wcz raj tak, e nikt by nie uwierzy, e n t umie na pamid, e nie tw rzy tych synnych zap wie ziteraz, w tej chwili, impr wizujc prze publiczn ci i e przez st prze stawieo b zie mwi tsamo i tak s am ... Jeg wielka sztuka k ntaktu sprawiaa, e nawet my, ktrzy p st razy syszelimyte zap wie zi, bylibymy przysigli, e wpraw zie tekst jest zawsze ten sam, ale e n c zieoinaczej mwi.

Jeszcze k ntakcie: p wia a mi znaj my, e kie y p czas zapowiedzi Jr syeg wrci si nachwil za siebie z jakieg p w u, p czym p wie zia w str n sceny przepraszam. Dug p tym


37/204

spytaam Fry eryka, jak n t r bi, e ka y na wi wni jest pewien, e n wanie na nieg w tejchwili patrzy.

- Mam zeza - p wie zia.

Gra genialnie sp ntaniczn d i mwienie sw imi s wami, w tej chwili wymyl nymi. Na prb generaln nie p wican ani je neg prze stawienia. P statnim spektaklup prze nieg pr gramu, w n cy, zaczynaa si prba i k oczya sio 10 rano w dniu premiery.Wszyscy szli spad, a Jr sy pewnie sze si uczyd, ale teg nikt nie wie. W ka ym razie nikt, naweta na z jeg n nie przyapaa g na tym. M e wystarczy mu tylk sp jrzed w tekst i ju umia?

Nie wszyscy byli takimi szc zciarzami fen menalnej pamici, ch d n twier zi, e t sprawak ncentracji. e jak si myli tym, c si mwi, t nie ma tremy pamici wej, je neg z najg rszychwr gw akt ra.

Prze pierwsz prb ial gu ze mn prze e wszystkim ebra tekst sufler wi. Przez ugie latam jej pracy k nferansjerskiej i wyk nywania m n l gw zik waam w uchu Fry eryk wi zawp jenie mi teg . Nig y nie wystp waam ani nie prb waam z suflerem. T mi tylkprzeszka za . Dziki niemu m gam w czasie m ich sp tkao aut rskich wych zid prze publiczn dbez ksiek i karteluszkw i w cigu g ziny wch pas wywad z g wy repertuar gustwsuchaczy.

Ale wrdmy lipca 39 w Zak panem. Sp zilimy ur cze ni. G ziek lwiek Jr sy znalaz si wgrupie ludzi, au t matycznie, bez najmniejszych starao stawa si piekunem i rganizat rem. Tencz wiek wytwarza niezrwnan atm sfer, ka e wyjcie w jeg t warzystwie by przeyciem. Nie

wiem, jak n t r bi, na czym t p lega , e ka a banalna wyprawa stawaa si witem lawszystkich uczestnikw. By p g ny i peen ra ci ycia, a ne zaamanie si planu sp zeniaczasu, na przyka niesp ziewany eszcz, brak miejsca g zie, g zie mia si zamiar sp zid wieczrczy inne przeszk y nie psuy mu hum ru ani na chwil. Zawsze mwi Palec b y! i e brze sista . Ale te nie zn si, kie y kt zaczyna maru zid. Aut rytatywnie stwier za, e wyszlimy laprzyjemn ci i kt chce j psud, m e sp k jnie wrcid mu.

Wte y, wie p u anym bje zie, bylimy wszyscy- - pr p rcj nalnie, czywicie- przypieni zach, a la Fry eryka, jak ju wsp mniaam, nie by wikszej fraj y, ni wy awanie nawsplne przyjemn ci. Zak piaoskie l kale nie byy jeszcze zapijacz nymi melinami. M na by

wynajd fiakra na ca n c ( rany, nig y w yciu nik mu innemu z meg t czenia nie przysz by tna myl!), p jechad Stryskiej na Cyganw, p tem P r nina czy Ch ch wskiej, naGubawk... Pilimy tylk p par kieliszkw wina, ale piewalimy z Cyganami i taoczylimyczar asza ku ra ci caej sali, ktra si przyczaa, a na Gubawce wybieglimy z naszymszampanem na trawiasty st k i pilimy, patrzc przy wietle ksiyca na pan ram Tatr.

Ran nikt nic nie sypia, szlimy na jak nas neczni n p lank na reglami, palalimy si iga ali, ga ali, ga ali. Znaj walimy si w r ku przepikneg lata, m zi, w najbliszej przysz cikariera do zrobienia - - byd partnerk Jr syego, macie pojecie?! - - napraw bylimy bar zszczliwi, nie ma p c szukadoryginalniejszych kreleo.


38/204

P kilku wietnych niach w Zak panem wrcilimy Warszawy. W p cigu uka alimy planwakacji. Patrzylimy wyczekujc na Fry eryka i susznie. Mia p mys.

Pojedziemy do Zaleszczyk. Pani Maryna ma pensjonat nad samym D niestrem. Trzeba, ebycie razp mieszkali w praw ziwie szyk wnym miejscu. Nie tam a ne h tele pierwszej kateg rii la

n w b gackich. Drewniany m, pikne p k je, wietne je zenie, t warzystw nie niej hrabieg .

- A my? - pisnam.

- My? Kretinko, my je stemy wyej hrabieg .

Jurek zaniep k i si. Nie m glimy s bie p zw lid na alsze szaleostwa, ja miaam na utrzymaniubabci w zi, a n r zicw i uczc si si str. Ojciec jeg lat by bezr b tny na skutekkryzysowych redukcji. A wymarzone meble?

B j si, e la nas t za r ga przyjemn d.

- Czy stary Jr sy kie yk lwiek wpr wa zi was w k p tliw sytuacj? W atku sam mam mapieni zy, przecie t urnee sk oczy si ju ty zieo temu! Daj g w, e b ziemy pacid marne

grosze, a i to z trudem pani Marynie wepchniemy.

- Ale czy b miejsca?

Z sia nie braa u ziau w naszych niep k jach. Bya z Jr sym ju kilku lat i nie miaa wtpliw ci,e jeli n c pr p nuje, t ma t rce i n gi.

Czy b la nas miejsca!- - zachich ta szataosk Fry eryk.- Pani Maryna przesunie paruaryst kratw czy jakieg wielkieg przemys wca g rszych p k jw, zreszt jej rzecz, m eumieci ich w strwce. Na nasz wi k wybiegnie na ganek i rzuci mi si na szyj- - p wie zia

b jtnie, a na wi k miny Z si a:- Ma 75 lat.


39/204

Ob je z Juran tem p mylelimy t sam : aha, synnybla gier i p p wr cie muzastanawialimy si, czyby nie wynajd jakieg p k ju p Warszaw.

Przyjechalimy Zaleszczyk. Furtka pikneg parku tw rzya si, a naganek stylowegorewnianeg m stwa wybiega, p krelam- wybiega! - - wspaniaa siwa ama, w ajc:

- Witam mistrza!

I rzucia si naszemu blagier wi na szyj. Miaa 75 lat.

- Pr simy, pr simy! Maj paostw najlepsze wa p k je z wi kiem na rzek.

Blagier sp jrza na nas ktem ka, ale u a nam si zach wad, jakby nig y nic.

P tem ju nas z jeg str ny ma c za ziwia , ale t by pier p cztek naszej przyjani i jeszczeziaay stere typ we p jcia nim.

P wrc je nak tych ni, ktre sp zilimy w Warszawie mi zy Zak panem a Zaleszczykami.B j si, e tymi ustawicznymi p wr tami zaczynam nu zid (zaczynam???), b m na s bie mia

pis tych ni ar wad. Ale tak bar z chciaabym przekazad niewiaryg ny k ntrast wrzeni wy, tspa nicie ze szczytu na dno.

Na g p kutuje raczej film we wy braenie statnich tyg niach prze w jn. Zagszczajca sicigle atm sfera, z je nej str ny patri tyczne, czy raczej sz winistyczne p hukiwania, a z rugiejpanika, lk, mwi si tylk w jnie, yje si w rytmie marsza t w jsk weg , t p grzeb weg .Istnieli, czywicie, tacy m rzy, ktrzy w ten sp sb przeywali statnie chwile ginceg wiata.Wiksz d je nak n sia k oskie kulary i ziki sw istemu instynkt wi sam zach wawczemu caliate chw ile la siebie. T , e my naleelimy tych rugich, la hist rii nie mia a neg znaczenia.G rzej, e w p bny sp sb nastawieni byli psychicznie lu zie p wie zialni za p lityk i sprawywojskowe.

Tak wic wrcilimy z Zak paneg we wspaniaej f rmie. Jr sy zabra nas n weg teatru. Bywymarz ny! Scena, wi wnia, wszystk ani za mae, ani za ue, kameralne, takich warunkw niemiaa ani Ban a, ani Cyrulik, ani uga kiszka Qui pr qu .

Na anie Jr syeg weszam na scen, aby zaimpr wiz wad taniec euf rii.

- e jeste taka szczliwa, m gc prac wad w takim teatrze, z takim irekt rem. Przy kazjiwyprbujemy scen. - Zwrci si Jurka:- Jak si nie zawali p tym hip p tamem 45 kil ywejwagi, t m e byd ansambl wy mazur.

Na zam wienie wyk naam .seri wys kich sk kw, ktr zak oczyam brawur wym zesk czeniemze sceny na wi wni z krzykiem (b cym cytatem z Cyrulik wej pi senki):

Znalazam tu szczcie! Znalazam tu ra d!

Tu zaimpr wiz wa Juran t:

U ane zamcie...


40/204

A Jrosy:

Lecz wystp by ga d!2 Te chwile wanie, bar ziej jeszcze ni pniejsze wa tyg nie prb,wsp minaam, kie y we wrzeniu w czasie blenia wie zaam urz z ny tu schr n la akt rwmieszkajcych w tych str nach i la l kat rw teg mu. Rannych by ma , ale wiele zasabnid i

ja, jake n zna sanitariuszka, usi waam nied, p m c przera nym pierwszym u erzeniemlu zi m. Tutaj sie zia wwczas Fry eryk, tu Juran t... znalazam tu szczcie- wsp minaam,p ajc k mu kr ple walerian we (w tym byam najlepsza).

Ale jeszcze prze wrzeniem mylaam wej pierwszej wizycie w tym teatrze, p wch tyg niachprb, 28 sierpnia, kie y wiksz d akt rw przysza w mun urach. Byli zm biliz wani, ale jeszcze bezprzy ziau. Premiera miaa si byd w terminie.

. Prezy ent Warszawy, Starzyoski, wia czy Jr syemu, e w razie wybuchu w jny b ziemyteatrem fr nt wym, a zm biliz wani k le zy z stan skier wani przez wa ze w jsk we

uczestnictwa w programie.

Marian Rentgen by ficerem rezerwy, uczestnikiem I w jny i n je en mia ju przy zia. Przysze si p egnad, jutr wicie wyrusza sw jej je n stki.

- Za kilka ni wszystk si r zwieje i uprze zam: jak tylk mnie zw lni, wracam i bia a temu, ktzapie m je pi senki!

Tak mwi, a my wszyscy p takiwalimy, b przecie nie b zie a nej w jny.

Zanim sze , wzi mnie za rk i p cign statnich rz w. Usie limy na k ocu ciemnej

widowni.

Mylaem, e znw b ziemy c n c wracad piesz razem, st mielibymy bliej.

- B ziemy, Marianku! Ju si na t ciesz! Chwil milcza.

- G yby t trwa uej, pamitaj mnie. Pamitaj mnie. P wie zia t wa razy, sysz jeszcze jeg g s. P ca wa mnie w p liczek. Nie byam w stanie art wad, ch d wie ziaam, e a nej w jnynie b zie. P sze . Patrzyam za nim, tym u s bieniem cywila, teraz takim innym, bcym wmun urze ficerskim. Z sta r zstrzelany w Star bielsku. Pamitam nim.

Prba trwaa. K le zy w mun urach piewali na scenie i grali w skeczach, c w niektrych r lachtworz y zaskakujc zbitk.

Ale wrdmy ni lipc wych. Pewneg wiecz ra p szlimy z Fry erykiem i z Z si kina. N wtwarte Palla ium by pikne, eleganckie i m ne. I tu wkrtce mia p wstad je en z wikszych

schr nw warszawskich. I tu zaw r waam kilka razy ja, nieu lna sanitariuszka, i tu nabieraamwprawy w u zielaniu p m cy, przyzwyczajaam si wi ku ran i krwi. Wte y, w lipcu 39, awantam amerykaoski czy angielski film, ktry by sensacj nia. Tematem, ile brze pamitam, byauciecz ka czy te wy alenie grupy lu zi z Reichu. Rzecz ziaa si na statku. P raz pierwszy p kazangestap wcw w ziaaniu.

2 Ga st po rosyjsku ohyda.


41/204


42/204

A potem list przejrzaa uwanie, p w li, Przejrzaa i p ara. Mj B e, nie, nie! Tak przecie byd nie m e, niech nie wie, e a tak j t b li,e jej b zie bez nieg tak le...

B z rw- wszystko wiem - jestem bar z szczliwa, Sama ju chciaam id... N c? Zwyka rzecz... Mam ci syd, wic zrywam. Ty te tak zr biby. I nie b tsknia, n sk , na pewn nie! Pj zisiaj kina, jest braz z B yer... B z rw- jedno wiedz - nie chc uej ukrywad, e nie k chaam ci.

Mj B e, nie k chaa... A jeli uwierzy? Wyrzuci z serca nawet wspomnienia tych dni?Nie, nie, tak byd nie m e, niech niej ch cia przesz d naley! Wic inaczej - spod serca - przez zy...

B z rw- wszystko wiem - nie mcz si na aremnie, Wi ad tak musi byd... e ja?... N t nic... Nie chc, eby przeze mnie... Jeli chcesz id, t i .

Tylk suchaj, pamitaj, na mrz ten szalik n I ju nie pal tak u , wa ziecia sztuk t d! B z rwnie znam jej - m e lepiej e mnie P trafi k chad ci...

Mam poczucie win y, b Juran t nig y nie p zwala ruk wad tekstw lirycznych pi senek bez nut.Ale mam na ziej, e wiele sb przyp mni s bie pikn muzyk i zanuci.

Ja w tym czasie m r waam pi senk i ial gi, ktre miaam wyk nywad jak partnerka Jr syego.Od dawna umiaam je na blach, ale na myl premierze stawaam takich palpitacji, e p pr stuszukaam ratunku w p wtarzaniu bez k oca tekstw.

Na m je bagania przeprb wywanie ich ze mn Jr sy p wia a:

- Kretinko, im gorzej to zrobisz, tym b ziesz lepsza. Grasz bezna ziejne beztalencie, ktre upar siid na scen i przeszka za swemu znak mitemu irekt r wi. Ka y z nas gra siebie, p c prb wad?

Zblia si wyjaz Zaleszczyk. Ka y z nas p ch nity by przyg t waniami premiery, tylk

wieczor ami sp tykalimy si we czwrk, a czasem w k mpanii p wiksz nej kilka sb. Teg latawyjtk w br ziy gr ki kawiarniane, by z czeg wybierad. A m e nie by ich wicej ni


43/204

zwykle, m e tylk mnie tak si wy awa , b nig y t nie pr wa ziam takieg ycia. Pewnegwiecz ra bylimy umwieni z Fry erykiem i z Z si w Alejach Ujaz wskich, g zie wystawi n st likiw gr zie je neg z paacykw. Te paacyki teraz wygl aj zupenie tak sam . Ogr ek

twarcia mia gr mne p w zenie. Mieci si p nieparzystej str nie Alej, chyba g zie w k licyPiknej.

Teg nia Juran t p peni szaleostw i za cae ne na pierwsz rat za meble pieni ze kupimi sukni i kapelusz w je nej z najlepszych warszawskich firm. Ten strj prezent waam na wi sn jak m elka. W niektrych przypa kach akt rki i tancerki miay praw pierw kupu p zni nejcenie, p niewa firma trakt waa t jak reklam.

Teraz pan wie przewrc kartk i puszcz pis m jej t alety, jak pis przyr y.

Sukienka bya z czarneg , mat weg je wabiu, gra bcisa, a plis wany, tak zwana s lejka.Oryginaln d sukni stan wia kiesz nka na lewej piersi. By t bukiet biaych, zamsz wych k nwalii z

wyhaft wanymi ziel nymi ykami i lidmi. Ka y kwiatek by jak ywy, a przy tym wyranie bywi ad, e t kiesz nka. D teg czarny kapelusz gr mnym, paskim r n zie, wietnie sie zcy nam im ga kim uczesaniu, raz biae, zamsz we rkawiczki kcia. Wybaczcie, nie m gam nie

pisad teg str ju! Przez cae ycie uwaaam siza brzy actw , tyle e z br figur. P w jniemiaam u a nych sukien na scen i na ycie, ale tak chwil przeyam tylk raz.

Jr sy z Z si sie zieli ju przy st liku w przepeni nym gr ku. Kie y weszlimy z Juran tem,p czuam, e jestem a na. Nie, p wiem szczerze, ch d nara si na mieszn d: p czuam, e jestem wietna, wspaniaa! e wygl am najlepiej z tych wszystkich eleganckich k b

Stefania Grodzieńska - Urodził go Niebieski Ptak - 1988 (zorg)

Documents

Transcript of Stefania Grodzieńska - Urodził go Niebieski Ptak - 1988 (zorg)