Szczepienia ochronne

niektóre problemy

Stefania Giedrys-Kalemba

Katedra i Zakład Mikrobiologii i Immunologii

Układ immunologiczny - odpornościowy

• powstał jako ochrona przed patogenami (antygenami)

• ma zdolność rozpoznawania antygenów własnych (self) od obcych (non self)

• podstawowe cechy: (podstawa stosowania szczepień ochronnych) * swoistość rozpoznania antygenu a następnie * wytworzenia swoistej odpowiedzi immunologicznej: komórkowa, humoralna (klucz-zamek) * pamięć immunologiczna szybsza i bardziej efektywna odpowiedź po powtórnym zetknięciu się z

antygenem

Budowa układu limfatycznego (1-2% masy ciała)

• narządy pierwotne (centralne):

* grasica – rozwój i dojrzewanie limfocytów T

* szpik kostny – rozwój i dojrzewanie limfocytów B

• narządy wtórne (obwodowe): kooperacja T i B z antygenem, współdziałanie z fagocytami i komórkami pomocniczymi

* śledziona * węzły chłonne * tkanki „śluzówkowe”- MALT (GALT, BALT), SALT,

kępki Peyera..

Typy odporności

wrodzona (nieswoista) od urodzenia

nabyta (swoista)powstaje latami

reakcja natychmiastowa wymaga czasu pomiędzy ekspozycją a odpowiedzią

nieswoista antygenowo nieswoista, jednakowa reakcja dla różnych patogenów fagocytoza, aktywacja dopełniacza, naturalna cytotoksyczność

antygenowo swoistaodpowiedź wysoce swoistahumoralna- przeciwciałakomórkowa - swoiście uczulone komórki Tfagocytoza immunologicznacytotoksyczność zależna od przeciwciał

pamięć nie powstajepowstaje pamięć dla antygenu !!!cel szczepień ochronnych

Odpowiedź komórkowa Odpowiedź humoralna

Antygen musi być przetworzony przez komórkę APCAPC prezentuje antygen limfocytowi T - rozpoznanieLimfocyt T ulega proliferacji, wytwarza cytokiny, staje się komórką efektorową T

Za swoistą odpowiedź immunologiczną odpowiedzialne sąlimfocyty

Szczepienia ochronne

• podanie odpowiednich antygenów wytworzenie czynnej odpowiedzi i komórek pamięci

• najskuteczniejszy sposób zapobiegania zakażeniom, realizowany wg kalendarza szczepień

• szczepienie dzieci - satysfakcjonujące, dorosłych - nie

• wg Światowego Banku Rozwoju - najbardziej opłacalna inwestycja zdrowia publicznego

* ochrona indywidualna + efekt populacyjny (starzenie się populacji, wzrost aktywności ludzi młodych, migracje,

więcej grup ryzyka zakażenia) określenie „szczepionka” (ang. vaccine) - wprowadził Pasteur dla uczczenia

osiągnięć Jennera (vaccinia virus – wirus ospy krowiej = wakcynacja) nazwę rozszerzono na wszystkie czynniki wywołujące swoistą odpowiedź łagodzącą

infekcje i inne reakcje na antygen

Typy antygenów w szczepionkach

• żywe naturalne

• żywe odzjadliwione = atenuowane

• pełne, zabite

• toksoid (anatoksyna)

• fragmenty subkomórkowe, podjednostki wirusowe

• rekombinanty DNA

• żywe naturalne drobnoustroje lub blisko spokrewnione ospa - wirus krowianki rzadko stosowane

• żywe odzjadliwione = atenuowane (mutacje, niższa temperatura) Polio – szczepionka doustna wg Sabina, odra, świnka, różyczka, żółta febra, Rotavirus, BCG

możliwość rewersji szczepu do zjadliwego, niebezpieczeństwo u osób z niedoborem odporności,

trudniejsza atenuacja bakterii niż wirusów

• pełne, zabite (inaktywacja formaliną) Polio – szczepionka wg Salka, wścieklizna, grypa, HAV, krztusiec, dżuma, cholera, dur brzuszny

bezpieczniejsze, ale wirusowe wywołują głównie odpowiedź humoralną, a ważniejsza jest komórkowa,

• toksoid (anatoksyna) (inaktywacja formaliną),

tężec, błonica, cholera tylko w niektórych chorobach, najbardziej skuteczne

fragmenty subkomórkowe, podjednostki wirusowe

• polisacharydy otoczkowe: S.pneumoniae, H.influenzae b, N.meningitidis łączy się z nośnikiem białkowym, stymulują wytwarzanie IgM, swoiste przeciwciała blokują adherencję do nabłonków

• antygen powierzchniowy: HBsAg swoiste przeciwciała blokują adherencję i wnikanie do komórki wrażliwej (początkowo izolowano z krwi nosicieli)

Rekombinanty DNA

• klonowanie i ekspresja genu – HbsAg u drożdży • wprowadzanie genów jednego drobnoustroju: * do innego mniej zjadliwego (krowianka, Salmonella, BCG), * do obojętnych wektorów, np. plazmidów * do produktów spożywczych (transgeniczna sałata – obiecujące w krajach afrykańskich) wektor wprowadza się potem do organizmu, gdzie ulega replikacji, a ekspresja odpowiedniego genu dostarcza dużej ilości antygenu in situ, może być rozsiewany przez makrofagi po całym organizmie

* „goły” DNA kodujący antygen (białkowy) można umieścić na kulkach złota i wprowadzić do skóry pod ciśnieniem

Dobra szczepionka musi być:

• Indukować prawidłowy rodzaj odporności – istotny w likwidacji lub unieczynnieniu danego drobnoustroju / toksyny

• Mieć dostateczną immunogenność * żywe są bardziej skuteczne niż zabite * zabite oraz fragmenty komórkowe są wzmacniane adiuwantem lub podawane z

nośnikiem białkowym * aby uzyskać wysoką skuteczność - antygen podaje się kilkakrotnie, 2-3-5 szczepionek

podaje się jednoczasowo – działają wzajemnie jak adiuwanty * podanie domięśniowe/podskórne/ doustne/ w aerosolu

• Bezpieczna - brak objawów choroby, alergicznych, innych

• Trwała w przechowywaniu – problem - żywe drobnoustroje

• Koszt szczepień – BCG - tania, wzw B, rekombinowana - droga

Szczepionki - problemy

• Atenuowane * zalety: indukcja odp. humoralnej i komórkowej, nie wymagają

adiuwantów, długotrwała protekcja * wady: atenuacja prowadzi do utraty immunogenności, ryzyko wzrostu

patogenności, niebezpieczne dla osób z niedoborami, przechowywanie może unieczynnić drobnoustrój

• Inaktywowane, pojedyncze antygeny * zalety: wygodne przechowywanie, indukują przeciwciała, nie ma

ryzyka przy niedoborach * wady: ryzyko zniszczenia istotnych epitopów przy inaktywacji, brak

odpowiedzi miejscowej, konieczność dodawania adiuwantów, protekcja krótkotrwała, wymagają powtarzania dawek

Kalendarz szczepień, obowiązkowe - 2010Dz.Urz.Min.Zdrowia Nr 10, poz.47 z 22 .10.2009

• <24 godz po urodzeniu – WZW B, gruźlica – BCG • 2 miesiąc (po 6-8 tyg.) – WZW B, DTP (błonica, tężec, krztusiec), Hib• 3/4 miesiąc (po 6-8 tyg.) - DTP, PolioI, Hib • 5/6 miesiąc (po 6-8 tyg.) – DTP, PolioI, Hib • 7 miesiąc (po 6-8 tyg.) – WZW B• 13-14 miesiąc – odra+świnka+różyczka• 16/18 miesiąc – DTP, PolioI, Hib• 6 rok – DTaP, PolioO• 10 rok – odra+świnka+różyczka• 11/12 rok – odra+świnka+różyczka - nie ma• 14 rok – WZW B (u nieszczepionych, cykl - 0; 1; 6 miesięcy), Td• 19 rok – Td

Szczepienia obowiązkowe osób narażonych w sposób szczególny - nieodpłatne

• WZW B – pracownicy służby zdrowia, studenci medycyny, uczniowie szkół medycznych, osoby z otoczenia chorych i nosicieli WZW B (rodzina, opiekunowie), chorzy dializowani, z przewlekłym zapaleniem wątroby, zakażenie HIV, przygotowywane do zabiegu w krążeniu pozaustrojowym

• Błonica – osoby z kontaktu, zagrożeni zawodowo (przejścia graniczne), wyjeżdżające do krajów, gdzie są zachorowania, ustalenia w zależności od sytuacji epidemiologicznej

• Tężec – osoby zranione, ciężkie – uodpornienie czynno-bierne

• Wścieklizna – osoby pokąsane, ciężkie (twarz) + surowica

• Dur brzuszny – zależności od sytuacji epidemiologicznej (powódź)

Dodano:• Haemophilus influenzae b - do 2 r.ż. niezaszczepione• Streptococcus pneumoniae - wybrane grupy• Ospa wietrzna - wybrane grupy

Szczepienia zalecane (niefinansowane przez MZ)

• RV - Rotawirusy• Streptococcus pneumoniae• WZW A• WZV B• grypa - przewlekle chorzy, > 55 lat, pracownicy służby zdrowia,

szkół, transportu..• odra, świnka, różyczka, ospa wietrzna• Neisseria meningitidis• Haemophilus influenzae b• kleszczowe zapalenie mózgu• błonica, tężcec - dorosłym co 10 lat• różyczka - młodym kobietom nieszczepionym lub po 10 latach• żółta gorączka

Szczepienie przeciwko grypie sezonowej

Nazwa handlowa Producent Postać leku Opakowanie Zawartość tiomersalu Wskazania

Fluarix GlaxoSmithKline Biologicals - Belgia

zaw. do wstrzyknięć1 ampułkostrzykawka 0,5 ml + igła

nie zawiera po 6. mż.

Influvac Solvay Pharmaceuticals zaw. do wstrzyknięć i.m. i s.c.

1 ampułkostrzykawka 0,5 ml + igła

nie zawiera od 6. mż.

Influvac Solvay Pharmaceuticalszaw. do wstrzyknięć i.m. i s.c.

10 ampułkostrzykawek 0,5 ml + igła

nie zawiera od 6. mż.

Vaxigrip Sanofi Pasteur zaw. do wstrzyknięć i.m. i głęboko s.c.

1 ampułkostrzykawka 0,5 ml

nie zawiera od 6. mż.

Vaxigrip Junior Sanofi Pasteurzaw. do wstrzyknięć i.m. i głęboko s.c.

1 strzykawka 0,25 ml nie zawiera 6.-35. mż.

Szczepienie przeciwko grypie pandemicznej

Szczepionki przeciwko grypie sezonowej - 2009/2010

Inaktywowana szczepionka przeciwko grypie (rozszczepione wiriony - split) Fluarix, Vaxigrip,Podjednostkowa sub-unit (oczyszczona hemaglutynina i neuraminidaza): Influvac

Co zawiera Influvac 2009/2010• Substancjami czynnymi szczepionki są hemaglutynina i neuraminidaza, A/Brisbane/59/2007 (H1N1) - wariant szczepu

A/Brisbane/59/2007 (IVR-148) 15 mikrogramów HA * A/ Brisbane/10/2007 (H3N2) - wariant szczepu A/Uruguay/716/2007 (NYMC X-175C) 15 mikrogramów

B/Brisbane/60/2008 – wariant szczepu B/Brisbane/60/2008 15 mikrogramów HA

• w dawce 0,5 ml

• Szczepionka ta jest zgodna z zaleceniami WHO (dla półkuli północnej) i decyzją UE na sezon 2009/2010

• Inne składniki szczepionki to: potasu chlorek, potasu diwodorofosforan, disodu fosforan dwuwodny, sodu chlorek, wapnia chlorek dwuwodny, magnezu chlorek sześciowodny, woda do wstrzykiwań.

2005/2006: A/New Caledonia/20/99, A/California 7/2004, B/Shanghai/361/20022006/2007: A/New Caledonia/20/99, A/Visconsin 67/2005 B/Malaysia/2506/20042007/2008: A/Wisconsin/67/2005 (H3N2) A/Solomon Islands/3/2006 (H1N1) B/Malaysia/2506/2004

Szczepionki przeciwko grypie pandemicznej: A H1N1

Nazwa handlowa Producent Postać leku OpakowanieZawartość tiomersalu

Wskazania

Pandemrix (1) GlaxoSmithKline Biologicals - Belgia

zaw. i emulsja do sporządzania emulsji do wstrzyknięć

50 fiolek po 2,5 ml zaw. (10 dawek: 10 x 0,25 ml) + 50 fiolek po 2,5 ml emulsji (10 dawek: 10 x 0,25 ml); objętość (5 ml) otrzymana po zmieszaniu 1 fiolki zaw. z 1 fiolką emulsji stanowi 10 dawek szczepionki; 1 dawka = 0,5 ml

zawiera po 6. mż.

Focetria Novartis Vaccines and Diagnostics zaw. do wstrzyknięć i.m. 1 ampułkostrzykawka 0,5 ml nie zawiera od 6. mż.

Focetria (2) Novartis Vaccines and Diagnostics zaw. do wstrzyknięć i.m.

10 fiolek wielodawkowych 95 ml)

(10 dawek na fiolkę) 1 dawka = 0,5 ml

zawiera od 6. mż.

Celvapan (3) Baxter AG zaw. do wstrzyknięć i.m.20 fiolek wielodawkocyh(10 dawek na fiolkę) 1 dawka = 0,5 ml

nie zawiera od 6. mż.

1. Rozszczepiony wirion, inaktywowana + Adiuwant AS03 A/California/7/2009 (H1N1) wariant wirusa (X-179A) 3,75 mikrograma hemaglutyniny, namnażany w zarodkach kurzych 2. Antygeny powierzchniowe (hemaglutynina i neuraminidaza) wirusa grypy+ Adiuwant MF59C.1 A/California/7/2009 (H1N1)v wariant wirusa (X-179A) 7,5 mikrograma hemaglutyniny, namnażane w zarodkach kurzych 3. Cały wirion, namnażany na komórkach Vero, inaktywowany, A/California/07/2009 (H1N1)v 7,5 mikrograma** hemaglutyniny

Szczepienia - co dalej?

• Warunek nadrzędny - bezpieczeństwo szczepionek - stała kontrola

• Nowe szczepionki - bardzo drogie - państwa biedne - czy uzyska się efekt populacyjny?

• Stare - suboptymalna skuteczność, różnorodność gatunków, np. BCG

• Zmienność drobnoustrojów - wirus grypy, HIV

• Objawy uboczne? - szczepionka MMR (świnka, odra, różyczka - autyzm?) - zmniejszenie szczepień - epidemie odry !

• Szczepionki przeciw pasożytom - wciąż w fazie eksperymentalnej - polimorfizm form pasożyta, zmienność (malaria)