Janusz Atlas - Atlas Towarzyski - 1991 (Zorg)

8/14/2019 Janusz Atlas - Atlas Towarzyski - 1991 (Zorg)

1/160


2/160

Atlas towarzyski

Janusz Atlas

Mojej Mamie


3/160

ZAMIAST WSTPU

Jena z mich byych n usilnie w swim czasie namawiaa mnie, ebym napisa tak byczajw

ksieczk. Cakiem prawpbne, e w istcie zalea jej na tym, abym napisa niej, gy bya

sb niepskrminych ambicji. Niezalenie prawziwych intencji, plan ten pwi si tyle, e

faktycznie przez wiele lat ukaaem sbie w mylach prawziw histryjk wyarzeniach i luziach,

godnych albo tylko wartych zapamitania i pisania. Jestem przeknany, e wszystk t, c

napisaem -jest praw, chcia byd me inni b cakiem mienneg zania. Nie maj racji.

J.A.


4/160

SPATIF(mj ppek wiata, Warszawa, Aleje Ujazdowskie)

Caa ta histria zaczyna si w knajpie, b te knajpa jest najlepszym punktem niesienia. Spatifby

knajp tyle wyjtkw, e ziaajc na zasazie klubu. Pjawiajcy si tam luzie nie byli

przypakwymi przechniami z ulicy, najpikniejszej zreszt w caym miecie. D Spatifu nie

przychzi si te nigy tylk w celach gastrnmicznych, lecz p t, eby byd, zaistnied, sptkad

si, przmawiad, ewentualnie upid, ale t ju wycznie przy kazji.

D Spatifu wchzi si z ulicy, p schach, na wyski parter w praw. Tak przez ziesitki lat

trafialimy pkju garerbianeg i na pierwsz naturaln przeszk w pstaciach wch,

zmieniajcych si, szatniarzy: Frania i Aasia. Wypaa tu ntwad, e panwie ci byli biegunw

rni. O Franka mna by pyczyd kae pienize, wszystk sprzead i kupid, Aasia - nic.

Przez trzyzieci lat pzsta czwiekiem nieprzemakalnym. Zatem nieprzypakw zasuy sbie

w burzliwych latach siemziesitych na pseunim Jurczyk. Franek zna wszystkich, i Aa te, aleAa uwaa, e te znajmci niczeg nie zbwizuj, lateg nawet Gustawa Hlubka,

wieloletniego prezesa stwarzyszenia aktrw, wiezajceg zreszt firmw knajp niezwykle

rzak, legitymwa z karty wstpu. Tak sbie wbi gwy, i tak mu pzsta.

Z garerby szerkie rzwi prwaziy sali barwej, w ktrej na uwag zasugiway wa stliki p

najblisz cian. Wikszy nazywany by l prfesra Whla alb krcej - Mwi Wieki. Tam

wanie na hnrwym miejscu i w specjalnym ftelu sazan cierpiceg na chrb Buergera

sawneg peratra filmweg, reysera, a jeszcze prze wjn arliweg kmunist, Stanisawa

Whla, a bk przysiaa si stae w miar twarzystw: inny synny peratr filmwy Mieci

Jaha, Wiech, Wayk, rzak Snimski, rne starsze panie i, w charakterze puszczaneg knfiencji junira, Bhan Tmaszewski z n. T twarzystw w miar upywu lat wykrusza si


5/160

rg naturaln, ale zawsze ten jeen stlik pzstawa jakby p chrn. Kelnerki w pierwszej

kolejnci przyjmway zamwienia i nawet kiey wybuchaa awantura, nie zahaczaa nigy stlik

staruszkw. T bya swista enklawa spkju, kultury i brych byczajw. By t take jeyny stlik,

ktreg nie wypaa si przysid bez specjalneg, Whlweg zaprszenia. Niektre

prminentne pstaci, na przekr brym byczajm, uciekay teg stlika. Kim takim by np.

Janusz Minkiewicz, ktry mwi, e siezc przez gzin w ly starcw, za kaym razem czu si

jen ng w grbie. Faktem jenak pzstaje, e ktreg nia, w rku 1981, Mini psze

mu p klacji przy tym wanie stliku, a w ncy umar.

Zgin tragicznie Antni Snimski, umar Wayk, umar take Stanisaw Whl. Stlik pzsta. P

dawnemu siadali przy nim Bohdan Tomaszewski, Pietruski, Jaha, Passenrfer. Ale ju nie

interesowali nikogo.

Drugim wanym stlikiem sali barwej bya la Prutkwskieg. Nieustannie rzbankietwany

Jzek, pierwszy kalamburzysta Plski Luwej, jeyny czwiek, ktry kmunizm traktwa jak

zabaw, sprasza tam swje twarzystw: t wanie n eprawwa alkhlem mziutkichsprtwcw Baeoskieg i Kmara, i jakie tancereczki, i pisenkareczki, i cae tabuny kurwitek, ale

t pier wtey, kiey zsta szefem kabaretu Frik - koszmarnej trupy chaturniczej, ktr

susznie traktwa jak maszynk zarabiania pienizy. T wanie Prutkwski rzprwaza p

Spatifie strip-teaserki z prwincji, plujce na mw z mieszkaniem. Niektrym si nawet ua.

Prutkwski by pstaci, chcia jegwcipy nie naleay szczeglnie wyszukanych. Jakie

waziecia lat temu, pnym wieczrem, najwyraniej p spektaklu, rcz w kierunku baru pa

zwalisty Henryk Bk, aktr d ppularny. Nagle sychad histeryczny wrzask Prutkwskieg: Kt

pucibka?.... Innym razem, a by t w czasach, kiey Jzek str rmanswa z pewn

pisenkark, nagle zerwa si stlika licznie bsazneg przez gci, gaszajc: I Teresy.Ale ja si niej nie umywam....

O teg sameg stlika wsta Prutkwski, lekko tylko podpity, lutowym ppuniem rku 81, eby w

Hybryach sptkad si ze stuentami. Obieca, e wrci prze klacj. Nie wrci ju nigy.

Wjwnicz nastawieni stuenci zaatakwali g str z pzycji plitycznych, i ranie

usposobionego ycia Jzka p prstu trafi szlag. Umar waciwie na czach zbuntwanej

gawiedzi.

Jeszcze jeen spatifwy stlik zasuguje na ntwanie: la generalska. Zasiaali przy nim

emerytwani wysi ficerwie wjska i plicji, barz ziwne twarzystw.Szeni w latachpidziesitych, trturwani i skazywani na mierd generawie: Kurpieska, Skibioski i Skalski, a

bk nich zatwarziali a mierci ubecy: Sienkiewicz i Bryniarski, sympatyczni emeryci. Pstaci

chyba najzabawniejsz w tym twarzystwie by genera Skibioski, czwiek Maczka, ktremu

cuem jakim ua si przeyd trtury w kazamatach Infrmacji Wjskwej. Ot 13 grunia 81, w

niu gszenia stanu wjenneg, Franek Skibioski pjawi si na biezie w penej gali munurwej i

przy orerach. Dpier w klubie kt mu wyjani, e t nie kmunistw wzit za up, ale

odwrotnie.

Spatifem a czasw najwieszych rzzi szef, zwany nieprecyzyjnie kierwnikiem. Pierwszym

wanym szefem, ktreg jenak nie miaem kazji pznad, a ktryprzeprwazi Spatif wUjazwskie, by legenarny Sir - - Sirwski, restauratr barz surwych byczajw. T


6/160

wanie n wymyli instytucj szlabanu, czyli czaswych zakazw wstpu la gci, zachwujcych

si niebyczajnie. Mna by wylecied z klubu za namierne pijaostw, za bur, za nieeleganckie

zachwanie si przy stle i, wbrew pzrm, bya t kara straszna, b pzbawiajca czwieka jeg

naturalneg rwiska. W mim Spatifie takim szi i katem by Kazi Jarszyoski, mczyzna

pstawny, znajcy si na swim fachu, z wyran przyjemnci pielgnujcy siw, eleganck br i

lateg przezywany Hemingwayem. Wczeniej Kazi by praw rk Sira i lateg traycje klubu

kultywwa z nalen temu pwag. Kiey ju zecywa si kmu ad szlaban, nie by

wania.

Byem wiakiem takich cierpieo. W rku chyba 72, reyser Antni Krauze zrbi film Palec by

weug scenariusza, te meg i biecujceg wwczas pisarza, Taeusza Zawieruchy. Z pww,

jak zwykle, idiotycznych film ten nie spba si twarzyszm prpagany urzujcym w

Biaym Dmu. Wyrk KC by agny, b filmu nie n na pk, a jeynie mwin

prawa zrganizwania premiery. Bez zapwiezi i reklamy Palec by mia si pjawid na

ekranie kina Ma Gwaria w Paacu Kultury.

Na spsby s spsby. W pierwszym niu wywietlania p bilety na wieczrny seans ustawia si

kasy uga klejka: reyser, scenarzysta, aktrzy i wszyscy ich znajmi, take oficjalni opiekunowie

filmu, czyli szefwie zespu, ktrzy pucili takieg kulturalneg szknictwa. T spntaniczne

zrganizwanie premiery bez premiery by (c zisiaj mieszy) aktem pewnej wagi, b jenak

sz zgrmazenia znacznej grupy luzi w jenym miejscu i czasie. Nieliczni widzowie z ulicy

mcn byli zziwieni wizc w kinie na prjekcji cakiem nieznanego filmu prawziwy tum

telewizyjnych pstaci, same znane gby. P wch gzinach w Mej Gwarii zapali si

wiat, a wycieczka uaa si w letni czerwcw ncwprst Spatifu. Prawziwy kpt zacz

si pier w szatni, gy kaza si, e Zawierucha wanie ma szlaban! Przyjcie wygla wic

nastpujc: bankiet bywa si w najlepsze przy uym stle, a c p gziny w rzwiach knajpy

pjawia siZawierucha i wajc bagalnie Panie Franiu, ja tylk na minutk! pbiega


7/160

wlneg napenineg p brzegi kieliszka, wypija uszkiem i wraca na ulic, eby pspacerwad.

Oby siem takich kursw i, pbnie jak inni, upi si znacznie, chd w uo trudniejszych

warunkach.

Rnci ziay si w Spatifie. A t Daniel Olbrychski skarci Anrzeja Jarszewicza (c by sensacj

tygnia), a t znwu reyser Wilewski przemyci z zagranicy nwy wynalazek - pistolet gazowy i dlafantazji wystrzeli p stem. P wch minutach pakaa caa knajpa, a Kazi Jarszyoski, cay we

zach, ciekajcych z siwej bry na nieskazitelny tuurek, gasza barz surwy wyrk: rk

szlabanu!

W pierwszych latach ynamiczneg rzwju kraju w Spatifie wa razy w tygniu byway si

ptaocwki. W czwartkigra taper, a w sbty rkiestra w skazie: pianin, banj, marakasy. I nawet

wie me artystki rzebray si naga. Ptem rkiestr zlikwiwan, b bya za rga, i jeynym

staym punktem artystycznym staa si pieo liryczna JestWarszawa w wyknaniu Zsi Grabioskiej,

te zawsze przy tej kazji kmpletnie zapakanej. Grabioska w pierwszym pwjennym teatrze

warszawskim, jeszcze na Praze p chrn Armii Czerwnej, bya Kaziem w pierwszej w PlsceLudowej inscenizacji nierza krlwej Maagaskaru - susznie rezerwujc sbie pczesne miejsce

w historii polskiego teatru.

A jenak Spatifzsze na psy! Pcztkiem koca by pmys nweg ajenta, eby ctrzy miesice

wyrzucad z pracy kelnerki, b trzy miesice t zgnie z keksem pracy tzw. kres prbny i nie

trzeba za persnel pacid skaki ZUS. Tak wic w cigu rku pa cay przez lata sprawzny

persnel, jak metery pjawiay si panienki, zaintereswane gdmi wycznie ertycznie, wic te

w jakim sensie usugw. Byy t jenak pstaci ma fantazyjne. Tylk Dua Ania zstaa

najprawziwsz, licencjnwan kurw i nawet rbia si plneza. W trakcie tych

ubezpieczeniwych czystek wyleciaa z pracy rwnie Maoka-Cycfn, kelnerka wyjtkwa iniepwtarzalna. Miaa t zwyczaj pawania stu tylk tym luzim, ktrychznaa i lubia.

Nieszcznik, ktry nie mia przyjemnci znad Maoki sbicie, szykanwany by bezlitnie. Kiey

usiwazyd zamwienie przechzcej Maoce, sysza: pierl si, baranie!.

Mielimy te prywatn afer kryminaln, kiey t wycwanine kelnerki wprwaziy knajpy

prywatn wk, ktr sprzeaway z gastrnmiczn mar. Ajent si wciek, czeg akurat mia

praw, i wezwa milicj, ale zanim jecha raiwz, rzmyli si, b zesperwane ziewczyny

zagrziy ujawnieniem strm przku publiczneg wielu szwinli szefa. Niemniej, z pracy zstay

wyrzucne, ale z zemsty statnieg wieczra mawiay przyjmwania staych klientw zapaty za

ja i napitek.

Spatifwraca, i bzie wracad, na marginesie najrniejszych wspmnieo. W latach Gmuki i Gierka

by bwiem takim samym centrum kulturalnym, jak Kameralna w latach Bieruta. I tak jak Kamera

(i wiele knajp prze ni) pewneg nia pa, aby ju si nie pnied. I nie wiam waciwie

dlaczego?


8/160

CZYTELNIK(piwnica, ulica Wiejska)

Miejsce t, zwane kawiarni, tak napraw jest barem szybkiej bsugi z jezeniem mwym.

Czytelnik jestte jeynym miejscem, ktreg, w sensie twarzyskim, nie zniszczya wjna

Jaruzelska. Prze wjn by t miejsce sptkao na szlaku. W kocu na piwnic sti

picipitrwy gmach najpwaniejszeg wyawnictwa ksikweg, a w mach bk mieciy si

reakcje wysknakawych i pinitwrczych pism tygniwych.

D wietnci Czytelnika najbarziej przyczynili si ziennikarze Kultury, zazwyczaj brze

pinfrmwani, i Taeusz Knwicki, ktry przychzi cziennie ran, a la jeg twarzystwa take

craz liczniejsza grupa luzi. T d ziwne, ale twarzystw psz wanie za Knwickim, a nie za

Antnim Snimskim, ktry na gziny przepuniwe rezerwwasbie stlik U Marca alb w

Wilanwskiej. Tak, na pewn Knwickiemu Czytelnik manajwicej zawziczenia.

I - mrze prwaznej kuchni, i tacjm ugletnieg prezesa Bbenka.

W stanie wjennym piwnica staa si siezib spiskwcw. T by wanie prawziwe Clsseumwystpw Bratkwskieg, ktry barz chcia si ukrywad i niemg zrzumied, e bezpieka

bynajmniej nie ma zamiaru g zamknd. W spsb najbarziej czywisty chpcy Kiszczaka

wykrelili Czytelnika z listy biektw sweg zaintereswania. Przypuszczam, e w czasie wjny

sztab wczy traktwa Czytelnika na zasazie wentylu bezpieczeostwa. Chcia mied

pzycjnistw-gawziarzy skszarwanych w jenym miejscu.

Najbliej lay z ksikami by stlik literack-artystyczny la zby z parma sziwymi wwami p

pisarzach. Tam brylwa praszany Bratkwski. Przy stlikach w gbi sali spiskwali bezrbtni

ziennikarze, ale bezrbtni tylk chwilw, b ju p paru miesicach zacznie pwani suby

w miesiczniku Raar, p t tylk, eby wieczny naczelny Klechta, p zmianie wiatrw, mggrywad pzycjnist. Jeynym czwiekiem w Czytelniku znajcym prawpbnie


9/160

wyznaczne reguy by prezes Bbenek, usawiny na kocu sali p cian i nieustannie

gwkujcy, jak cae t ppiwniczne twarzystw wyywid za nieue pienize, b wazy

chzi take t, eby spiskwicze nie przazili si p miecie.

Z prawziw ciekawci przychziem z nuw Czytelnika, eby ppatrzed sbie na ten

zoolog.


10/160

MELODIA(czyli Paradis, z drugiej strony placu Trzech Krzyy)

Tylk raz sieziaem w jenej kmpanii z Januszem Minkiewiczem, zwanym Miniem. By t ju

barz siwy pan, niewtpliwie przystjny, ale zgity w pak, cieszcy si zasun saw pijaka

(Hask pisa, e Mini ma pjemnd cysterny ltniczej) i peracza serc niewiecich. Wanie ziki

tej rugiej klicznci ls zetkn mnie z Miniem. A by t tak: siezielimy z Mtrakiem przy stliku

w Spatifie, i umawialimy si na alsz czd wieczru z kelnerkami, b zrbi si p pncy i

Franek mruganiem wiata awa znaki, e pra pucid gcinne prgi. Naprzeciwk, z kamienn, jak

zwykle, twarz siezia Mini. Sam. Kiey si pnielimy, kamienny Mini przywa Mtraka

niemym gestem i pinfrmwa, e razem z ziewcztami (ale kniecznie z ziewcztami!) zaprasza

nas na dancing restauracji Melia (awniej nszcej nazw Parais, a si kt papa, e

lokal rozrywkowy vis--vis KC pwinien si nazywad jak barziej swjsk). N, t preptalimy

przez plac Trzech Krzyy tej Melii, dwierkajc z panienkami. Tu bk repta Mini. Przwiami knajpy gn emnstrwa mski tum amatrw ncnych zabaw, ale bramkarz zielnie

brni wejcia, w chwilach szczeglnie krytycznych apic w mcarn o krzes i mynkujc nim

na gw. Wygla t syd grnie, ale na wik Minia cerber rzpgzi si i uprzejmie skni.

Mini, cigle bez swa, skin na nas i weszlimy rka. Kt usuny wskaza stlik.

Mini cay czas milcza. Owrtnie Beatka, barz wiea sia kelnerska. Zacza grad rkiestra, ju nie

pamitam c, pewnie - byle c, a Beatka natychmiast: Ach, jak cunie graj! Jak byam w Krynicy, t

sam grali na fajfach!. Kelner przynis kieliszki. T zabawne pwieziaa Beatka jak byam w

Krynicy, to w Domu Zdrojowym na fajfach podawali takie same kieliszki. Kelner twrzy butelk

wki. Splica! W Krynicy na fajfach tylk t pilimy! Mini cigle niepruszny bawi sikieliszkiem. Beatka pczua si w bwizku nawizad knwersacj: A czy pan by kiey w Krynicy?

I wtey Mini pwiezia tylk jen zanie: Ty, pierl si z t Krynic!, p czym wsta i ali

z gnci. By t ten jeyny raz, kiey syszaem gs cenineg satyryka i pety awangarweg

Janusza Minkiewicza.

Kilka lat pniej, tu prze jeg mierci, wiziaem inn scen. W prze biawej wsze prawie

pusteg Spatifu Mieczysaw F.Rakwski, pier c mianwany wicepremierem w rzzie

generaa Jaruzelskieg. Jak niegy Mtraka, Mini przywa wicepremiera skinieniem palca,

Rakwski psze, Mini c wymamrta, na t wicepremier niby si umiechn, ale zaraz

wrci si na picie i nie ukrywajc wciekci peglwa nastpnej sali, eby usid samtnie.Siezca najbliej Minia Zka Czerwioska zaskrzeczaa gn i piskliwie, jak tylk na ptrafi:

Dbrze mu pwiezia!. A c pwiezia? O jeen gabinet za wczenie...


11/160

POD KOGUTKIEM(lokal zastpczy, rg Piknej i Mokotowskiej)

Latem rku 1976 waze stwarzyszenia artystw zarzziy remnt buynku w Alejach

Ujazwskich. Spatifzamknit, aby niespziewanie p trzech miesicach uruchmid lkal

zastpczy na miejscu restauracji kategrii III, specjalizujcej si wczeniej w prukcji ao z rbiu

(szyld!).

By t rzeczywicie lkal kategrii trzeciej, z barem na stjc w krytarzu, z jen ma, niele

wietln salk frntu, i rug, ktrej kna wychziy na pwrk-stuni, wic zawsze by

tam ciemn jak w grbie. abny, si rzeczy narzucny nastrj sprzyja knsumpcji alkhlu. O ile w

Ujazwskich wypaa zachwywad jakie pzry, chdby z uwagi na mliwd kntrli z wyszych

piter, tyle w Kgutku biesiawan bezkarnie, i chcia architektnicznie by paskunie, lkal

barz szybk sta si ulubinym miejscem cziennych wizyt prawy caej twarzyskiej mietanki.

Przee wszystkim przypmnieli sbie wasnej restauracji sami aktrzy, ktrzy mim wszystk bali

si Hlubka i w gmachu z gabinetem prezesa wleli si na nieg nie natykad. C inneg na

Mktwskiej. Dlateg tam zawsze by tczn. Me t ziwne, ale legeny Kgutka

przyczynia si najbarziej nie jaka wybitna pstad artystycznej Warszawy, lecz skrmna i barz

ma tancereczka, ziewczyna siemnastletnia, ktrejimienia zi ju nikt nie pamita. Nie

wiam take, kt przyprwazi j p raz pierwszy.

Na gcinnych wystpach w stlicy bawi jaki prwincjnalny kabarecik i sby w nim wystpujce

pnwieczrw pr przychziy na klacj. Dziewczyna bya ana i mia, wic szybk trzymaa

wiele fert nclegw. Gzia si na nie, barz pilnujc, eby za kaym razem by t innemieszkanie. P tygniu prwincjnalny kabarecik zwin manele, ale tancereczka zstaa i pjawiaa

si w lkalu ju cziennie trzynastej, z chwil twarcia.

Dziewczyna miaa swj rytm nia. Gcinne prgi mieszkanianweg przyjaciela puszczaa ran, b

gsparz musia przecie id jakiej pracy. Spacerwaa p miecie, glaa sklepy i na bia

wracaa klubu. Tam, wr tumu cigle zmieniajcych si bywalcw, umiejtnie balansujc

pmizy stlikami, ciekawie gubia czas a pncy, kiey trzeba by pjd mu. Zawsze

znalaz si kt, kt tancereczk przygarn. Tak t trwa przez wa alb trzy miesice, a chyba Ko

- czwiek wlny, znalaz p stlikiem kalenarzyk, a w nim ntwany, strna p stronie, data po

acie, szlak stecznych wystpw tancereczki; z paniem nazwisk, aresw i telefnw jej mskichprzyjaci. Dziewczyna prwazia te swist klasyfikacj znajmych. Na statniej strnie ntesu

uya ug list nazwisk, przy kaym z nich stawiaa na wasny uytek stpieo w skali 2 5,

jak w szkle. Zaraz pwia mrzem, b przecie niektrzy znani panwie nie chcieli przywizywad

znajmci z tancereczk wikszej wagi, a ju zupenie nie satysfakcjnway ich wystawine ceny. I

t by pcztek koca kariery ambitnej nastlatki. Przestaa byd zapraszana na nce przyjaci i

znajmci z ni znacznie straciy na atrakcyjnci. Nie majc ju nic zaatwienia w stlicy,

pewneg nia nie przysza klubu. Prawpbnie wyjechaa z Warszawy.

P Kgutkiem urzziem przyjcie weselne p pierwszym z mich lubw i bya t impreza nie

tylk uana, lecz take nierga. Rachunek, jak pamitam, wynis 13 tysicy ztych. Ju nigy nieua si zabawid w grnie szedziesiciu sb za tak mieszne pienize.


12/160

Dm na rgu Piknej i Mktwskiej sti jak sta. Wntrza parteru zstay gruntwnie przerbine

la firmy Interfragrance. api si na tym, e przechzc bk, nie mam anych sentymentalnych

myli.


13/160

BIAY DOM(byy Komitet Centralny byej Polskiej Zjednoczonej PartiiRobotniczej, naprzeciw Melodii)

O Biaym Dmu mwi si w reakcjach z przestrachem, tak jak areszcie kmisariatu

zielnicweg na Wilczej. Zupenie tak, jakby w KC wayy si lsy kaeg z nas.Pniek tak by.

Tam bwiem zapaay kapturwe wyrki za rne przewiny. Skazaniec nie mg nawet zbaczyd

twarzy bezwzglnych sziw. Wszystk t, c kmuklwiek ua si napisad, tam, w KC, by

uwanie czytane i szane: na tak, alb - co gorsza - na nie! P t partia zatruniaa cay tabun

tzw. instruktrw. Faceci ci (take facetki) stawali wyskie pensje, mieszkania pza klejnci i

samchy na talny tylk za t, e uwanie czytali ca gazetw prukcj, prze i p

wydrukowaniu.

Kay tekst, jeeli buzi wtpliwci natury plitycznej, syany by knsultacji Wyziau

Prasy w KC. Ju sam t zarzenie by la autra strzeeniem. Jeeli tekst wraca z akceptacj

ruku, gzie tam, prawpbnie w jakiej karttece przy nazwisku autra stawian fajk alb

znak zapytania. Taka ppularnd w buynku KC miaa fatalne skutki. Dwiaczyem teg na

wasnej skrze.

W samym gmachu byem tylk trzy razy. Ten pierwszy raz na barz licznej knferencji. Dyurny

milicjant kierwa bramy, z ziezioca na lew, gzie krci si miu mziankw w cywilnych

ubraniach. W jaki niewiamy spsb byli ni jenak rni wchzcych zaprsznych. Na czym

plegaa rnica, zrzumiaem u pniej. Ot ci cywilni funkcjnariusze ubrani byli w szczeglny


14/160

spsb skrjne garniturki, prawie tak sam jak sprtwcy wysyani przez luwe paostw na

limpia. Prawpbnie mieli gzie w pziemiach specjalny sklep, w ktrym garnitury te

mna by kupid p przystpnej cenie. I prawpbnie ktra z fabryk ziewych szya

tamw, ale wycznie na zamwienie KC, te garnitury w rnej tnacji klrystycznej i w rnych

rzmiarach, lecz przecie ientyczne - mundury cywilnych funkcjonariuszy. Wic tym pierwszym

razem wysany zstaem na jak wielk nara sali na pitym pitrze, znanej z transmisji

telewizyjnych, b tam byway si psiezenia plenarne Kmitetu Centralneg.


15/160

O c chzi w tej nasiawce - nie pamitam. Prawpbnie wbijan ziennikarzm gw

pytki pynce z ecyzji przerbieniu Plski sieemnastwjewzkiej na

czterziestziewiciwjewzk. W prezyium brylwa twarzysz Ostapczuk, rem z Opla,

ktry wyrni si tym, e w kilka lat pniej, jeszcze w ekazie Gierka, uciek RFN. Wtey ten

Ostapczuk referwa z przejciem suszn ecyzj Biura Plityczneg, a ziennikarze (kilku

najsawniejszych rzpznawaem, b znaem z wizenia) ppierali g swimi wystpieniami w

yskusji i bili brawa. Caa impreza wyaa mi si brzyliwa, nawet nie ze wzglu na przewni

temat, tylk z pwu szczeglnej celebry. By t miertelnie nune i sztuczne, ale ja sieziaem

cichutk przy kocu ugieg stu i ntwaem zawzicie zte myli twarzysza Ostapczuka,

wwczas chyba kierwnika wyziau.

Du ciekawiej, chd znacznie grniej by za rugim razem. Wanie pier c niejaki ukasiewicz,

reaktr naczelny Sztanaru Mych wyrzuci mnie z pracy. A wyrzuci, b mnie nie lubi. A nie

lubi, b pwiaaem nim w reakcji. A pwiaaem, b cklwiekwieziaem jeg ycirysie.

Wieziaem, e w marcu 68 rku by szefem ZMS naUniwersytecie Warszawskim i kiey zacza si tacaa mczarwska awantura, sta plecenie wyawania pisemka ultneg pt. Nasza walka. Na

czterech stronach maszynopisu, odbijanych na pwielaczu, klega zetemeswiec ukasiewicz

rukwa krtk instrukcj: jak rzpznad ya, czym i gzie g uerzyd, eby nie wsta. P takiej

praktyce ziennikarskiej szybk, tu p zakoczeniu stuiw, mianwany zsta szefem caej

akademickiej prasy zetemeswskiej, a stamt przeniesin g w teczce wprst gabinetu

redaktora naczelnego profesjonalnego tygodnika - rganu ZMS Walka Mych. O zawsze t

pism Hanki Sawickiej by periykiem ajackim, ale reaktr naczelny ukasiewicz pczyni jeszcze

znaczny krk naprz. Z Walki Mych awanswa na szefa Sztanaru Mych, w ktrym

wanie pracwaem lat czterech i gy mnie klezy pytali, sk si wzi nwy szef, t ich wanie

uprzejmie infrmwaem. Oni natmiast - czeg ju nie wieziaem - infrmwali ukasiewicza, wic

mnie wyrzuci.

Czas akurat zrbi si krpny, b kilka tygni wczeniej przeciwk pwykm cen zbuntwaa si

lund Ramia i Ursusa i partia zacza plwanie na warchw. Na t plwanie speczeostw

PRL pwiezia wyjtkw perfinie, b plwaniem na cukier w sklepach. Waza musiaa w

trzyziestym rugim rku ynamicznie rzwijajcej si Plski Luwej, w atku aspirujcej

miana ziesiteg mcarstwa wiata, wprwazid kartki na cukier. W atku kartek nie wln by

nazywad kartkami, b le si kjarzyy - z kupacj hitlerwsk. Wymyln wic la nich nazw

bny twarwe. N, t luzie si mieli i na bny te wykupili cukier kmpletnie.

Aparat partyjny enerwwa si i niepki, zwaszcza e wanie wtey uaktywnia si grupa

zawwych pzycjnistw, ktrzy zayli KOR. Jak zawsze w mmentach zagrenia, partia

kniecznie chciaa zaemnstrwad swj si. Esbecja zacza krwcw zamykad w aresztach, ale

natychmiast zaprotestowali plitycy z Zachu. Trzeba by krwcw wypucid, ale cid si

nich i uwnid wiatu, e t margines, e plskie speczeostw myli inaczej i ppiera PZPR. I

takie zadanie postawiono przed rozleniwionym aparatem propagandy partyjnej. Pechowo, bo akurat

wtey, staem si w tryby tej machiny. Nie miaem, czywicie, nic wsplneg ani z pzycj, ani z

KOR-em. Nie znaem ani Kurnia, ani Michnika, ani nikg z ich przyjaci. Ale wanie lateg, e

kg takieg jak ja i mnie pbnych, takich ptek najatwiej by si brad, wezwan mnie,

bezrbtneg, KC na rzmw z zastpc kierwnika wyziau prasy, Grzelakiem. Jenak jak


16/160

sb nic nie znaczc przyja mnie w swim instruktrskim pkju bez wyg twarzyszka

Zwlioska.

Zanim to nastpi, nie zsta mi szczzne p gziny pkry w pczekalni biura przepustek.

Pniej cywil w subwym garnitur ku skierwa mnie winy. Na trzecim pitrze nalazem

waciwy numer pkju.

- Siadajcie.

Obejrzaem si: - Jestem sam - odpowiedziaem.

- Nie udawajcie idioty - rykna Zwlioska - brze wiecie, e wezwalimy was nie la zabawy. C

macie do powiedzenia?

- Nic nie mam pwiezenia, straciem prac, ale nie wiem laczeg. Staraem si stad inn, ale

mi pwiezian, e najpierw musi zg wyrazid KC i p t zg przyszeem

- staraem si mwid spkjnie i rzeczw, b kt yczliwie mi ppwiezia, e w KC nie lubi

przestraszonych.

Zwlioska pzbawia mnie jenak wszelkich zuzeo:

- Wasza sprawa jest pwana, ju wy sknalewiecie, laczeg. Waciwie pwinnimy was wyalid

z szeregw plskieg ziennikarstwa, ale ajemy wam statni szans. Zgsicie si w wyawnictwie i

tam wam pwiez, jak trzymacie prac - twarzyszka Zwlioska naaa swim swm tn

pogardy.

Tego, o czym miaem wiezied, a napraw nie miaem zielneg pjcia, wieziaem sipreni maszynistki w Sztanarze Mych, ktra na plecenie wyziau i p yktan

ukasiewicza napisaa ficjaln pini mnie i mjej pracy. Nigy tej pinii niewiziaem na czy,

ale maszynistka pwieziaa mi w najwikszej tajemnicy, e bya t pinia straszna! ukasiewicz

przestawia mnie jak zatwarziaeg wrga PRL, pegacza warchlskich wystpieo w Ursusie i w

Ramiu, ktreg jenak w pr ua si zemaskwad i unieszkliwid.

Dkanie cztery lata pniej telefnicznie zaprsi mnie na rzmw w tym samym miejscu nwy

zastpca kierwnika wyziau prasy, twarzysz Krlikwski. Czasy byy ju jenak zupenie inne, b

jesieni 80, p cikim bju, sz rejestracji swej Sliarnci, a ziennikarze w masie,

czyli w swim stwarzyszeniu, pwzili ecyzj kniecznci nwienia si, mralnie iorganizacyjnie.

Twarzysz Krlikwski szczzi mi wystawania w biurze przepustek. Cywilny funkcjnariusz

fajkwa mnie na jakiej specjalnej licie, inny zjecha p mnie win i twarzyszy rzwi

gabinetu. Naprzeciwk p knem siezia najnrmalniejszy mczyzna w renim wieku, pgnie

umiechnity. Wskaza miejsce p rugiej strnie biurka i nawet pczstwa kaw. Znwu byem

bezrbtny i ju d har zapytaem, jak ug jeszcze? Twarzysz Krlikwski pwiezia na t,

ebym si nie enerwwa, b nie ma pwu. On sam sbicie przejrza mje ssier i te

sbicie pstara si, abym trzyma satysfakcjnujc mnie rbt. Ale - najzupeniej prywatnie -

razi byd strniejszym w publicznych wypwieziach. I tyle.


17/160

Rzstalimy si z umiechami i uciskiem ni. Nastpneg nia trzymaem pism przyznaniu

etatu w reakcji, ktrej p rku bezskutecznie chciaem si stad. Wiad, czasami w KC

urzway zte rybki.


18/160

SDP

(paacyk przy Foksal, w samym rodku Warszawy)

Ulica Fksal, pprzeczna Nweg wiatu, ale w gegrafii Warszawy t barz wane miejsce.

Wychwaem si tu bk, lecz byem wwczas za may, eby wiezad Kameraln - pierwszy po

wjnie luksuswy lkal gastrnmiczny stlicy. Fksal zreszt przemianwan, na krtk, na ulic

Mziey Jugswiaoskiej.

Wrciem na Fksal pier jak biecujcy aept ziennikarstwa w kocu lat szedziesitych, b

wanie tam, prawie na kocu lepej uliczki miecia si sieziba Stwarzyszenia Dziennikarzy Plskich

- paacyk z przewjennym rwem, synny z teg, e w 1934 rku ukraioski nacjnalista

zastrzeli tam na schach ministra Pierackieg, sanacyjneg szefa resrtu spraw wewntrznych.

Zarzenia teg przez p wieku nie upamitniaa ana tablica i zapewne pier teraz t si zmieni.

W kaym razie mjemu i paru wczeniejszym pklenim paacyk kjarzy si wycznie z siezib

nieruchawych i serwilistycznych wbec kaej wazy plskich ziennikarzy. Wanie tam, ale na

szczcie tylk na chwil, zacza si mja kariera plityczneg ziaacza, aktywisty i nwiciela.

Dzieem przypaku.

Wrzeniwym wieczrkiem rku 80,razem z mim przyjacielem, reaktrem Zawisz raczylimy si

grzak w gcinnym mu paostwa Bratkwskich na ficerskim librzu. Przygnaa nas tam chd

pznania prawy ziejach Plski Luwej. Zapraw t miaa gsid nasza ugletnia szefwa

reakcyjna w Kulisach Hanka Bratkwska. Hanka miaa pikny ycirys zawwy jak jena z

gwnych pstaci legenarneg tygnika P prstu, ktreg ziennikarze w trunych latach

pidziesitych pmgli Gmuce w pwtrnym signiciu p waz i byli prawdziwymi

animatrami Plskieg Paziernika 56. W rk pniej ten sam Gmuka rzbi reakcj w prch i py,

a milicji kaza spawad stuentw emnstrujcych na Placu Narutwicza w brnie gnjnych

dziennikarzy.


19/160

Bratkwska, ktra z pzycji jak najbarziej kmunistycznych bya gwnym ielgiem P prstu,

plega z ca reakcj. Nie spaa na ni jenak kara najcisza: zakaz pracy i pisania (czeg

wiaczy np. Urban). Za winy rewizjnizmu miaa pkutwad na kierwniczym stanwisku w

bulwarowym tygniku Kulisy. I tak pkutwaa cae waziecia trzy lata, a strajkw

sierpniwych. Ptem zacza si bezkrwawa, na razie, rewlucja i my, mzi, chcielimy brad w niej

uzia mrzejsi by starszych klegw. Dlateg Hanka zaprsia nas sweg mu i prawia

Pazierniku, za my suchalimy cignc przy tym weczk. Wieczr tyle by znaczcy, e ju

nastpneg nia, wanie w SDP na Fksal, mia si byd wielki wiec ziennikarski, pczny z

pjciem eklaracji pisania tej pry samej prawdy o kraju i ludziach.

Histryczneg ranka buzilimy si z kleg Zawisz z kacem, niemniej punktualnie stawilimy si w

sali kinwej na pitrze. P chwili bi tum, zrbi si barz ciasn i zaczli swje wystpy mwcy.

Siezielimy z Z. w pitym rzzie, wizc i syszc wszystk kanie, ale ja cierpiaem barz z

pwu kuczliweg pragnienia. Czuem, e jeeli szybk nie napij si piwa, t mnie trafi szlag.

Tymczasem knajp na parterze twierali pier jeenastej i c najmniejp gziny miaem

siezied w cisku, jak na trturach. Przy sknnciach klaustrfbicznych znacza t zupen

tragei.

Chciaem ulyd prawziwym cierpienim i zaczem przysuchiwad si racjm klejnych mwcw.

Wanie wywany zsta pwieziklega Zbigniew Tempski, urzujcy sekretarz generalny

skrumpwaneg Zarzu Gwneg Stwarzyszenia Dziennikarzy Plskich. Mia si, w imieniu

grnie przez partyjniakw ustanwineg zarzu, tumaczyd i przepraszad za t, e lierzy

naszego zawodoweg stwarzyszenia przez lata cae lizali prcze fteli twarzyszy z KC. Tempski nie

mia wybru, musia si kajad, b by na miejscu w pracy. Prawziwi winowajcy, prezes i wiceprezesi,

ekwali si w tym samym czasie w Trybunie Luu i w Biaym Dmu na tajnych naradach.

Bieny Tempski sta na mwnicy, csik tam uka, klryzwa, a wrga mu sala gwizaa i grnie

pmrukiwaa. W kocu przerany tym, c si wk zieje, sekretarz w skrajnej epresji pwiezia

czywiste gupstw. Zaapelwa ramatycznie: Klezy, mam prb, nie wybierajcie mnie wicej!.


20/160

W tym mmencie, przy caym rzygtaniu rganizmu aknceg piwa, staem furii i eby nie pad

trupem na miejscu, pprsiem o gs. Nie spziewajcy si skanalu reaktr Stefan Kzicki

pprsi mnie na mwnic. Zaczem te c ukad tytuem wstpu, chd tak napraw chciaem

pwiezied, i pwieziaem, c inneg. Zwrciem zatem uwag na kamstewk, jakie bez naleyteg

pru przemkn przez t sal, gy pan sekretarz generalny kamliwie zaapelwa, eby g wicej

nie wybierad waz stwarzyszenia. Wskazujc palcem jak prkuratr raziecki ryknem na

spcneg z emcji sekretarza: Panie kleg Tempski! Przecie pana nikt nigy i nigzie nie

wybiera! Przecie pana przyniesin w teczce, jak przutka, jak znaj! Zszeem z mwnicy przy

guszajcych brawach i w atmsferze wielkiej raci. Ktem ka zauwayem, e Tempski ma twarz

w klrze zieleni, ale nie by we mnie litci. Mylaem wycznie piwie. Opuciem umnie sal i

znalazem si w restauracji na parterze. Kelner przynis butelk i p paru ykach wrciem ycia.

I wtey, ju cakiem spkjny, zaczem rejestrwad zaziwiajce reakcje. Ot pchzili mnie

craz t nwi luzie i przyjanie klepic p plecach, szczerzenamawiali, eby c zaczd rbid.

Jeszcze teg sameg nia bylimy pierwsze zebranie tzw. grupy inicjatywnej. By w tym gremium

zaycielskim mniej wicej pitnacie sb. Przewzili nam Wjtek Aamiecki z Literatury i Jerzy

Mikke, ju wtey chyba na emeryturze. Anrzej Rman (wwczas Kurier Plski) wpa na pmys,

eby przy kazji wyjazw elegacyjnych sptykad si na prwincji z innymi, pragncymi nwy

ziennikarzami. Pamitam, e tak misj wypeniaem w Pznaniu i Katwicach. Take Rman

wymyli sam nazw - grupa inicjatywna, na zasazie artu - prwnania z kmunistyczn bjwkNwtki, jaka wylwaa p Warszaw na pcztku rku 42, eby prawie na p wieku uszczliwid


21/160

nas tu parti kmunistyczn. Za ten pmys Rman zapaci ju na pcztku stanu wjenneg

wyrzuceniem z pracy przez kmisj weryfikacyjn. Przypminam sbie, e take twarzysz

Krlikwski w czasie naszej, jake przyjaznej, rzmwy fuka, e ruch nwy ziennikarskiej przybra

prwkacyjn frm, przywaszczajc sbie histryczn nazw.

Sama grupa pczniaa w miar upywajcych ni i szybk uya prgram nazwyczajneg zjazuSDP. W ptajnych rzmwach pjawi si pytanie: kg wybrad na prezesa ju napraw

niezalenej rganizacji zawwej? Najczciej pjawia si w yskusji chyba nazwisk

Krzyagrskieg. Dpier pniej Darek Fikus, wwczas sekretarz w Plityce, zgsi Bratkwskieg.

I taka jest prawa, e p wch tygniach rzmw i nara wymylny zsta Stefan, nie bcy

wcale przy pcztkach nwy. Zaprszny na sptkanie, czywicie, przysze i sta si barz

aktywny. Tak narzi si lier.

Delegatw na zjaz wybieray ka reakcyjne - pzstad p starej strukturze SDP. Pniewa luzie

z grupy inicjatywnej zyskali ju w rwisku spr ppularnd, bez prblemw stalimy

ptrzebne gsy. Faktycznie grupa inicjatywna przestaa ju istnied, a w pkju na Fksal bywaysi craz liczniejsze zebrania elegatw. Przygtwani imprezy bylimy bezbnie. Pwstay nie

tylko listy nazwisk kanyatw nwych waz, ale nawet rzpisany zsta na rle przebieg

imprezy. Chzi t, eby kt z nas - kanie Oskar Sbaoski - zsta przewniczcym braa i

pniej ju tak manipulwa klejnymi wystpieniami, abymy narzucili zjazwi nasz wl. O

pcztku by bwiem wiam, e wr elegatw znajzie si silna grupa funkcyjnych z terenu,

ktrzy przechz specjalne szklenie w KC, a pniewa cay czasniepzielnie rzzili w Plsce

kmunici, nalea si spziewad, e zwyczajni, nie wtajemniczeni elegaci stan p strnie

silniejszych.

Zgnie z naszym scenariuszem miaem zgsid z sali na funkcj przewniczceg bradkanyatur klegi Struga z Przeglu Techniczneg. Nie znacza t wcale, e klega Strug

pwinien przewniczyd, wprst przeciwnie! Kt inny, znienacka, mia wyskczyd z Sbaoskim. eby

by zabawniej, sam klega Strug wiezia wczeniej, e ja g zgsz i e ta kanyatura panie.

Wszystk by si zgnie z planem. Wybrany znaczn wikszci gsw przewniczcy bra

reaktr Sbaoski w jenym zaniu pzikwa za kazane mu zaufanie, ktreg si nie spziewa,

p czym natychmiast wycign z teczki buzik, zapwiaajc, e przemwienia nie mg byd usze

ni 5 minut. Jak pierwszeg pprsi zabranie gsu kg z naszych, wele przku tajnej listy.

Nie wtajemniczeni elegaci, ktrych mim wszystk bya wikszd, siezieli jak zaczarowani.Oniemieli. Na ich czach bywaa si wielka manipulacja, a ni anym spsbem nie byli jej w

stanie zapbiec. wietnie bawiem si pczas teg zjazu, przy kazji rzstajc si ze zuzeniami

prawdzie, demokracji i temu podobnych duperelach. Ju wieziaem, jak trzeba rbid plityk.

Bratkwski w kocu jengnie, b bez knkurencji, wybrany zsta prezesem, a wszyscy nasi

zmiecili si we wazach. Reszt czn z klucza, b nawet nasi rewlucyjni lierzy cakiem

pwanie bali si twarzyszy z KC, zaprsznych na zjaz w charakterze gci hnrwych,

zajmujcych miejsca w pierwszym rzzie.

Im wanie zn fiar bya w gruncie rzeczy prezesura la Bratkwskieg - czwieka z legitymacj

partyjn w kieszeni, w swim czasie szefa rganizacji partyjnej przy warszawskim ziale ZwizkuLiteratw. an miar nie mglimy sbie pzwlid na prezesa bezpartyjneg, wic, przynajmniej w


22/160

chwili pejmwania ecyzji, Bratkwski by kim zamiast. Jeg kariera antykmunisty miaa si

zaczd znacznie pniej.

P zjezie pzstaa mi jena ftgrafia sali i par wspmnieo. Przee wszystkim, za namw

Aamieckieg, przeprsiem za szczeniacki wyskk Tempskieg, ktry by tym najprawziwiej

wzruszny i chyba zapmnia, e mieszyem g publicznie, a przeprsiem prywatnie. Drugimznaczcym epizem by przemwienie, zaprszneg na zd twarzyszm z KC, na klasyczn

rug nk, Zbigniewa Bujaka, mziutkieg szefa Reginu Mazwsze Sliarnci, ktry

ptraktwa w swim wystpieniu ziennikarzy bez taryfy ulgwej, jak na t zasugiwali, czyli jak

ban kamczuchw, i nawet pgrzi palcem, e t si musi skoczyd. A my i tak bylimy zachwyceni,

bilimy mu braw a puchnicia ni, pwstrzymujc napywajce czu zy. By prawy

piknie.

D waz glnplskich - zgnie z wczeniejszymi ustaleniami - nie zstaem wybrany.

Zarezerwwan la mnie miejsce we wazach stecznych SDP, wybieranych na sbnym zjezie,

wa miesice pniej. Ten zjaz mia taki sam przebieg jak impreza centralna. Przemawiaem ibraem si skry tychczaswemu prezeswi - Kuszewskiemu, niezemu cwaniakwi z

Trybuny Luu. Owziczy mi si nsem pid lat pniej.

Przez cay rk 1981 byway si jeszcze na Fksal naray, pczas ktrych zapaawiele wanych

ecyzji i frmuwan eklaracje na temat pmitwci zawu ziennikarskieg. Kmunistm z

naprzeciwka (mieci si tam Dm Kultury Razieckiej) craz mniej si t pba. Pwli SDP

stawa si rganizacj antypaostww. Ja straciem ju zapa ziaalnci plitycznej i w chwilach

najbarziej ramatycznych, kiey wayy si lsy ziennikarskiej wiarygnci, wlaem pitr niej

pid wk z kleg Zawisz i z Jankiem Himilsbachem. Ilekrd Bratkwski spaa na , tylekrd

patrzy wnaszym kierunku z nie ukrywanym brzyzeniem. Wyrazi nawet cht wyania pleceniapersnelwi kelnerskiemu, aby nas nie bsugiwa. Na szczcie Himilsbach interweniwa w pr i,

jak t ptrafi, zecywanie. W takich t klicznciach mja brze zapwiaajca si kariera

plityka skoczya si bezpwrtnie.


23/160

KAMERALNA(restauracja, cigle przy Foksal)

Kamer pisa najkaniej i najaniej jak mna jej legenarny bywalec - Hask. W latach

pniejszych ta zasuna knajpa spsiaa i ywaa tylko dwa razy w roku - w Wigili i w Wielk

Sbt, gy twarzystw schzi si na traycyjneg lezika alb na jajeczk.

Z Kamer czy mnie jeszcze jen wspmnienie. Byem tam na ancingu z reaktrem Baok (jak

sama nazwa wskazuje), ktry wa si w spr z przewaajcymi siami miejscwegpersnelu, wiczstalimy wykpani na ulic alek prze zakoczeniem wieczru. Tu wart wspmnied jeszcze inn

przyg klegi Baoki. Kiey zauway stjce przy barze wie prznie wyglajce ziewczyny.

Pniewa by w twarzystwie klesia, uka wic by nazwyczaj krzystny, pprsili panny najpierw

taoca, a nastpnie na rinka. Rzmwa jak si nie kleia, wic znwu ptaoczyli, znwu wypili,

aby w knsekwencji przenied si mieszkania prywatneg. Ran klega Baoka buzi si z blem

gwy, pprsi siezc na ku i ju ubranziewczyn, eby zrbia herbaty. Ona w pwiezi

zacza nerww gestykulwad, klega Baoka nie mg pjd c chzi. Druga ziewczyna, wanie

przebudzona, zrzumiaa sknale i szybk si ubraa. B panienki kazay si guchnieme.


24/160

SARP

(restauracja architektw, take Foksal)

Przez cae lata paacyk any w pacht architektm niszcza, napraw pikna piwnica mierziaa

stwk. I jak Architekci - jako instytucja - nikmu nie byli p rze. Trzeba by pier Oli

Pazwej, fantastycznej rganizatrki zabaw ncnych, ktr filmwcy wyrzucili z Trbackiej. O c

chzi - t jest temat na cakiem inne pwiaanie, la ziejw SARP-u wane jest jeynie t, e

Ola upatrzya sbie ten wanie lkal. Ngi schzia p rnych urzach zielnicwych, ueraa si z

brygadami remontwymi, a wreszcie ustpnia stecznej lunci pierwszy prawziwy nocny

klub rozrywkowy.

Do SARP-u wchzi si na gb, i t raczej znan. I trun mwid knajpie, b przychzi si tu

najczciej na trzew i p t, eby przmawiad z lumi, anie p prstu si upid. W tych awnych

czasach, kiey Plska rsa w si, a luzim y si statniej, klub czynny by cziennie i kaeg

wieczru c si zia, chdby ziki bramkarzm. Wywzili si ni z krgw sprtwych, byli t

rni masayci, pmcnicy trenerw pnszenia ciarw i nawet jeen zapanik. Barz im si

nie pba, e musz pilnwad lepszych gci, wic z nuw c jaki czas prwkwali bury. Pza

tym ustalali wasn hierarchi wanci zapraszanych sb i bkiem wpuszczali rka swich

znajmych, cinkciarzy raz kbiety uliczne. Tym statnim niezwykle impnwa bcwanie z

artystami i niektre zeprawway si teg stpnia, e mawiay alfnsm wiaczenia pracy,

prywajc na cae nce mziutkich aktrw alb stuentw szky filmwej. P p rku ziaania

ju kanie nie by wiam, ktra ze staych bywalczyo SARP-u jest kurw, a ktra artystk. Tak

si t wszystk przemiesza, e nawet chzi zamiany rl: brze rzwinite, ale

pozbawione talentu aktrki szy na ulic i wizay si z cinkciarzami, a kurwy w stanie spczynkuzachziy w ci z reyserami firnwymi, urzzay im mieszkania i gryway kreacje w ich

debiutanckich obrazach.

Przy takim rzpasaniu byczajw szczcie nie mg trwad ug. Mniej wicej p rku waze

rmiecia mwiy Pazwej prawa zierawy lkalu. Na kak, ktry z architektw z

zarzu gwneg, penicy rl speczneg kuratra, przysze w rku nocy i cakiem

nieptrzebnie wa si w yskusj z bramkarzami, a ni nie rzumiejc, c faktycznie facetwi

chzi, wzili g p bcasy. Wybuch wielki skanal, milicja wszcza leztw i SARP psze p

klucz. Artyci znaleli si na ulicy.

Znwu min rk i piwniczny lkalik wyepta sbie restauratr sp Warszawy jakim miesznym,

zi ju nie przypmnienia, nazwisku - Parabelka czy jak tak. Nwy szef nie mia ju anych

ambicji artystycznych, zalea mu wycznie na kasie. Pniewa w tzw. mizyczasie prstytutki

zyy przucid bienych reyserw filmwych i przeprsid si ze swimi alfnsami, twarzystw t

zacz minwad jak klientela lkalu i prbi si tak, e c nc musiaa interweniwad milicja, a

karetka zmrku w pgtwiu parkwaa na Fksal. Bili si ju wszyscy ze wszystkimi: kelnerzy z

bramkarzami, zzieje ze swimi atwymi kbietami, a wszyscy pspu lali artystw, jeeli tylk

ktry z nich zapmnia si i starym szlakiem przywrwa SARP-u. Tak t pikny pmys Oli

zawcwa mrwni.


25/160

SARP na przemian zamykano, otwieran, likwiwan. Wreszcie w pwie lat siemziesitych

nwe pklenie artystw z plastykiem Jackiem Reszetk pstanwi klub reaktywwad, by twarty

nie cziennie, tylk raz na tyzieo, w pitek. Samzwaocz uknstytuwaa si jaka raa

repertuarwa i zaje si, e w jej imieniu Hania Bakua - malarka awangarwa, umwia si z pani

ajentk, e la artystw bar ma serwwad weczk krajw, a nie rgie Smirnffy. Pani ajentka

nie wywizaa si jak naley z teg przyrzeczenia, wic Bakua przenisa klub Pitek

Krkyla, na Rynek Stareg Miasta. Tam brze by przez miesic, a kelnerzy wzili si za

pszczypywanie panienek, a prze wejciem ustawi si kwiat mskiej mziey starmiejskiej.

Dlateg klub Pitek barz szybk przeprsi si z pani ajentk i pwrci piwnicy SARP-u, ale

pani ajentka esza i znwu pjawi si kt nwy prwazcy kuchni. Prawie natychmiast sz

znanej chyba wszystkim awantury: na niezawln z bsugi i jakci ptrawaktrk Drt

Staliosknwy ajent nasa patrl plicji. Stalwa zaaa ksiki zaaleo, pan ajent nie pzwli

jenak si jej wpisad z autgrafem, zaczli si wic ganiad p lkalu i w kocu cae twarzystw

wylwa w kmisariacie przy ulicy Wilczej, a spraw przejli w swje rce awkaci. Penmcnik

Stalioskiej prazi jej wad si uczud pinii publicznej, wybitna aktrka renieg pkleniapjawia si wic par razy na ekranie telewizra z pancernym knierzem na szyi, wyjaniajc

gawiezi w prstych nierskich swach, e zstaa brutalnie pbita przez chuliganw

zarzzajcych SARP-em. T jest jakby epitafium la klejnej placwki kulturalnej, ktra p kilku

latach wietnci zapaa w nicd.


26/160

Redakcja stanu wojennego

(Smolna 12, samo rdmiecie)

Tak mniej wicej w czwartym miesicu wjny Jaruzelskiej byem telefniczn rzmw

kntrlwan z panem Kazimierzem Kniewskim. Kazia Kzia uruchamia nwe ctygniwe

pism speczn-kulturalne i wymyli la nieg nazw Tu i Teraz.

Tej pierwszej wjennej wisny by ju kanie wiam, e nie ma pwrtu czasw sprze 13

grunia i taka np. Kultura skierwana zstaa na przemia, a jej zaga rzpzna. Paru sbm

an zrzumienia, e pwinny siz ziennikarstwem rzstad na zawsze, innym - bardziej

ptulnym, e pwinny pjd prac w tytuach nwinych, wic nie nastawinych wrg nwejrzeczywistci. Wykmbinwan przy tym, e skr Kultura miaa z awien awna przyzielny

centralnie papier, c na jej miejsce pwinn byd wyawane. Na reaktra naczelneg waza

upatrzya sbie publicyst z nazwiskiem.

Kniewskieg prze statni wjn nie znaem sbicie. Wieziaem, czywicie, e jest autrem

Pitki z ulicy Barskiej, na pstawie ktrejAleksaner Fr zrbi ciekawy film fabularny;

wieziaem, e lat psiaa malutk synekur w pstaci Magazynu Plskieg - pisma

przerukw, za ktre t przeruki nie paci, ale przee wszystkim wane by t, e by

wspzaycielem Plityki i jenym z barziej wjwniczych jej pir. Kzia by, i jest, tyle

ryginaem, e cierpi na chrniczn mid realneg scjalizmu. Rne naray w KC, uzgnienia iegzekutywy byy mu niezbne ycia. Ten w przeszci zielny nierz AK i wany, umiejcy

brnid wasnych sw publicysta, grmnie pkcha Plsk Luw. P pwrcie z wjny

wiatwej wykmbinwa sbie, e Plska staa tyle wlnci, ile uzgnin w Jacie, i wicej jej

mied nie bzie. Dlateg trzeba rbid wszystk, eby nie by tej wlnci mniej. Kniewski

fantastycznie prazi sbie z screalizmem, sknale wpaswa si w bwizkwe ramy

estetyczne i lateg za Pitk sta nie tylk nagr Bieruta, ale take mieszkanie na

najliczniejszym w nwej rzeczywistci MDM.Barz szybk zsta take paswany na pisarza i

mg publikwad swje ziennikarskie teksty, gzie tylk zapragn (c przynis szk la

knieczneg pczucia krytycyzmu). T wszystk Kniewskim napisa ju w 54-tym Tyrman, ale


27/160

kiey czytaem tcharakterystyk prawie trzyzieci lat pniej, gy ju pznaem Kniewskieg,

zgazaa si c jty!

W systemie wartci Kzi luzie ywi, a take umarli znacz niewiele. Napraw wana jest tylk

Ojczyzna, jaka by na nie bya. Obawiam si, e nawet p piek UB, w czasach stalinwskich,

Kniewski nie wyleczyby si z tej uciliwej chrby. Taki jest. Rwnczenie Kazia nie me sipzbyd wartci glnie humanistycznych, jakby pzaktrynalnych. Brzyzi si na przyka

antysemityzmem i jego tajemnic pzstanie, jak gzi t brzyzenie p aferze marcowej 1968

rku z zaltami wzglem Mczara? Dusza Kazi Kzi pena jest takich mczarw tlerancji ppltanej

z doktrynerstwem, a nawet sekciarstwem.

P sierpniu '8 Kniewski nie tylk nie brazisi na parti, ale pczu si w bwizku wspierad j

wasnym strym pirem i krytycznie wypwiaa si na temat Wasy, a zwaszcza jeg aklitw w

krgach literack-kulturalnych. Nigy nie wybaczy Wrszylskiemu, Kakwskiemu czy Kttwi, e

przejrzeli na czy i zrazili kmunistw. Kzia na c takieg nie mgby sbie pzwlid. On sbist

misj rzumia w ten spsb, aby przy kmunistach trwad koca, nauczajc ich ewentualnielepszych manier. Tyle e kmunici tymi zaltami Kniewskieg przejmwali si reni, traktujc g


28/160

prtekcjnalnie jak zabawneg wariata. Kazia teg lekcewaenia stara si jenak nie zauwaad i

szalenie impnwa mu, e jaki inteligent p kursachpartyjnych, jaki ukaszewicz czy inny

Rokoszewski, zaszczycili go bruderszaftem. Najbarziej jenak impnwa mu Rakwski i Kazia

marzy, eby czekad Plski Luwej p takimi wanie wiatymi rzami. Przy Mietku n sam

realizwaby si jak najzupeniej bezintereswny raca.

Kazia Kzia sta wic tygnik i lkal na ostatnim pitrze przedwojennej kamienicy przy Smolnej.

Wczeniej w tych paru pkjach funkcjnwaa najbarziej nierzeczna gazeta czienna,

ceerzetwski Gs Pracy, ktry nawet WRON-ie niczeg nie by ptrzebny.

P klejnym telefnie, w kocu maja, przyszeem reakcji na gtwe. Bya ju makieta

pierwszeg prbneg numeru. Na miejscu byli take luzie: najziwniejsza zbieranina, jak sbie w

tym czasie mna by wybrazid. Funkcj zastpcy Kazia piastwad mia Zbigniew Safjan, sliny i

czytany przaik, wsprzic kapitana Klssa i znany partyjny oportunista. Pisz t bez zliwci, bo

Safjana lubi i znam lun lat, w swim czasie przyjani si z mim Ojcem, a ja z jeg synami,

zwaszcza starszym, ktry, niestety, zgin tragicznie majc zalewie waziecia lat. W Tu i Teraz

Safjan by p t, eby temperwad namierny temperament Kniewskieg i pilnwad, aby wjskwi

nie pczuli si tknici jen czy rug publikacj. Zastpc by take rasny i yczliwy luzim

staruszek - literat Jan Kprwski, ktremu by abslutnie wszystk jen, gzie pracuje, byle mgpisad t, c chce. A pisaniem swim nie wazi kanie nikmu, b nikt g nie czyta. Nawrnym

intelektualist zsta natmiast Ol Minkwski, pwiecipisarz galanteryjny, bywalec w Nowym

Jorku, milioner po niezliczonej liczbie seriali telewizyjnych i facet o skrystalizowanych ambicjach

politycznych.

Ol kcha kmunistyczn waz, b pzwalaa mu pisad i wynagrazaa swicie, a n by szczliwy,

b pisa kanie tak, jak teg nieg czekiwan. W stanie wjennym jeg akcje wzrsy, b

najbardziej ambitny intelektualista w Biurze Politycznym - Marian Orzechwski by jeg kumplem, a

atkwa, pierwsz mici Ola zapn wszechwany krl betnu Stefan Olszwski, co

szybk mia zawcwad knkretnymi krzyciami. Duy Stefan, chyba jak minister sprawzagranicznych, czst i alek prwa i wielkpaoskim gestem prasza rzweg


29/160

samltu paru nawrnych Kszakw-Opakw, zreszt pci bjga. Wanie ztak zaprszn

ziennikark Trybuny Luu, gzie na bczynie, przeyszalny rmans, nastpnie si zakcha,

nastpnie pani zasza w ci, nastpnie Jaruzelski za swb byczajw wyrzuci g z Biura,

nastpnie Duy Stefan si rzwi z tychczasw twarzyszk Olszwsk, nastpnie matka jeg

ziecka zstaa wysana na stypenium Nweg Jrku, nastpnie n - wczesny emeryt - py w

la za ni, nastpnie, chyba pspu, pprsili azyl. I tak t jeen z melarzy naszeg lsu sam w

pr przesze na utrzymanie aministracji Reagana. Kay plityk Zachu teg szczebla palnby

sbie w eb, a Duy Stefan yje i ma si brze; u lepiej, ni my tu i teraz.

Takie wanie by rwisk naturalne Ola Minkwskieg, ziki czemu mg grywad w redakcji

rl szarej eminencji. Ol prwa i zawa na amach relacje z tych eskapa, bajc, eby przy

kazji sawid mrd Olszwskieg. Reakcja bez sprzeciwu rukwaa te grafmaoskie laurki.

Kniewskiemu ua si przycignd jeszcze par sb z nazwiskami na zasazie wlnych strzelcw.

Dlateg nwy tygnik firmwa nieprzyjemny wizualnie, i take charakterlgicznie, twarzysz

Andrzej Wasilewski - szef PIW-u, ju szykujcy si Biaeg Dmu, gzie mia zstad sekretarzemKC od kultury, a dkaniej trzymania kultury narwej za mr. Pjawi si take zrajca z SDP

Klemens Krzyagrski, barz zlny ziennikarz, wietny reaktr, ktry z pww alkhlwych

ju na pcztku wjny kmpletnie szala i przyj pstaw zamrysty. Zeszmaci si kmpletnie,

gy ju w marcu '82 wypeni misj zaenia Stwarzyszenia Dziennikarzy PRL, czyli cakwicie

dyspozycyjnej wobec WRON-y praswej jaczejki. Zajty wasnym pijaostwem Knur (anie zreszt

ukrywajcy nag prze tczeniem) nie aktywizwa si szczeglnie w Tu i Teraz. Czeka na swj

czas.

Opwiezieli na zaprszenie Kniewskieg waj mzi histrycy z Plskiej Akaemii Nauk:

Wiesiek Wayka i Zbyszek Rykwski, starannie wyksztaceni i utalentwani. Z tym, e barziejutalentowany by Wayka i lateg jest zisiaj nie tylk pwanym publicyst Plityki, ale take

najprawziwszym prfesrem. Rykwski wla chzid na skrty, wic skuma si z Urbanem i nawet

chrapa si funkcji zastpcy rzecznika rzu w gabinecie Rakwskieg, ale ju tylk na gaszenie

wiec. Teraz, kiey sam sta si przewczenie zgaszn wiec, pzstanie w pamici jak pstad

tyle tragiczna, e z chr preylekcj przymierzania za ueg wiele numerw kapelusza.

Jeszcze wie pstaci, przejte jakby w spaku p Kulturze, gne s wspmnienia: bry reprter

Stefan Kozicki i kompletny wariat, ale piekielnie utalentowany i wprost proporcjonalnie niechlujny

Zbyszek Sjewski, czyli Hamiltn. Trch szka, e nie by ju tak zabawny, jak w Kulturze, ale

wanie rs stwrznej przez siebie pstaci i jak na Hamiltna przysta zachwywa si i pisajak rzkapryszny starzec. Wymieniem mniej wicej pw reakcji. Uzupenieniem byli

ziennikarze rnej sprawnci zawwej i intelektualnej, jak t bywa w kaym zesple.

Pierwszy numer, jaki ukaza si rukiem, znacza si tym, e by miertelnie nuny i barz abny,

czeg przyczyniaa si rwnie czarna winieta. Miny mielimy w kaym razie niewyrane i w

pczuciu wstyu z Wayk i Rykwskim, nierzcznym jeszcze wwczas tanemem, uaem si na

bia Spatifu. Przy stliku bk siezia jeen z rebeliantw Plityki Anrzej Krzysztf

Wrblewski. Pprsi nas o egzemplarz. Oa p paru minutach z nie ukrywanym niesmakiem.

Pczulimysi jeszcze grzej, b czywicie AKW mia racj. Wyprukwalimy tchrzliweg,

wjskweg pawia. I anym tumaczeniem by, e nic inneg w warunkach, jakie byy, nie a siwyprukwad.


30/160

Lini pisma wytyczali psuszni, najci literaci. Kniewski ju w trzecim niu stanu wjenneg

publikwa w Trybunie Luu wyjtkw niemry pamflet pt. Zawiem si na plskiej

inteligencji, jakby zupenie zapminajc (cakiem t byd me), e w tym samym czasie kwiat tej

inteligencji zamknity zsta wizieo, eufemistycznie nazwanych internatami. W tym pierwszym

prczu wjny nasi reakcyjni lierzy zachwywali si, jakby urzili si pier 13 grunia. Ju

zielili grub kresk nieawne bje w zwizku literatw i wicie wierzyli, e tym razem

zwycistw kmuny jest ruzgcce i wieczne. Jeynym pcieszeniem by zapa Kniewskieg, ktry

u grzej pisa, ni si zachwywa. W istcie by t barz kulturalny starszy pan, ktry upar si,

eby stanwi nienrmalnemu przyawad cech nrmalnci. W reakcji mna by mwid wszystk,

kld na Jaruzelskieg i spluwad w kierunku Biaeg Dmu. Kazia wszystkieg cierpliwie wysuchiwa,

nawet wspczu, ale rbi swje. T znaczy pzwala nam kanie na tyle, na ile pzwalaa cenzura.

Za t sam bra na swje plecy bwizki serwitutwe, te wszystkie wstpniaki cuwnej mianie

narwej wiamci przy pmcyczgu, i te hasa, e jest brze, kiey napraw nie mg byd

gorzej.

Przy tak uych bcieniach pism by tyle przyzwite, e nieagresywne. Nie sta si w kaym

razie tygnikw mutacj Trybuny Luu czy nierza Wlnci, c sprawi, e twarzysze z KC

pczuli si zawiezeni. Chyba p trzech tygniach zwane zsta wic pierwsze zebranie

prgramwe, pczas ktreg Wasilewski zpian na ustach usiwa nas ustawid. Byem w tym

zesple przestatnim, me nawet skocznym utsierem, ale jak pierwszy skntrwaem

Wasilewskieg, wprst wymiewajc jeg emaggiczne bujy azie specznym w kraju, ktry

wasnymi rkma sam si zaaresztwa. I sta si c, czeg abslutnie ani ja, ani nikt z zespu si

nie spziewa. Twarzysz literat-yrektr i zausznik generaa Jaruzelskieg zacz si wycfywad

rakiem, tumaczyd, e nie by jeg zamiarem bawid si z nami w czerwonego komisarza i e w gle

me a si pnied fantazji, a pism nie jest takie ze. Zrzumiaem, e Wasilewski jenak si bi.

W Tu i Teraz bawiem si w reprta, c reakcji nie przeszkaza, ale bchzi j reni.

Czytelnikw - tak, b chcia nie by jakieg bjktu prasy, nasz ambitny tygnik nie cieszy si

pczytnci. By zwyczajnie nuny.

Naiwny jak zieck Kniewski mim wszystk ryzykwa. Ot np. tu prze witami Beg

Narzenia sta telefn z Okcia. Okaza si, e najspkjniej pstanwia wrcid kraju

(pitnacie lat p ucieczce) zrw szurnita Alicja Lisiecka. Kazia krespnwa z ni, rzmawia

par razy bc w Lnynie i, czywicie, namawia pwrtu. N i Alicja z caym bytkiem

emigracyjnym, czyli jen walizeczk - wrcia. Ale suby graniczne miay j na licie wrgw PRL i

nie chciay wpucid. Kniewski gzie tam w Biaym Dmu prbwa interweniwad, ale sta

kpa. Pbn sam Jaruzelski by przeciw, b lubi i ceni pukwnika Zauskieg, ktry si kcha z

Lisieck, zanim prysna, a ptem si zaama, zapi i umar z teg wszystkieg. Dlateg szurnitej

Alicji nie wypuszczn z ltniska i nastpnym samltem wyekspeiwan z pwrtem Lnynu.

Wrcid mga pier p ptra rku, ale Kniewski nie mia ju pisma.

Craz barziej szargsi si na Smlnej Ol Minkwski, pewny pparcia kumpli z Biaeg Dmu.

Prawpbnie uwaa, e Kazia jest za stary i za mikki na te czasy. Twarzysze zapragnli bwiem

zgnied pzycj artystyczn-literack ptg geniuszu intelektualistw partyjnych i Minkwski

uwierzy, e n ma stand na czele teg szwarnu kzakw uzbrjnych w nahajki. Dlateg zacz

Kniewskiemu winid. azi KC, tam si naraza i bezranie rzkaa rce: n by chcia


31/160

wprwazid w reakcji nwy nastrj i naleny nwej rzeczywistci pats, ale nie me, b

Kniewski rzzi autkratycznie. Gzie z bku przygla si temu milczcy Safjan, zakchany w

swich, rzeczywicie craz lepszych, pwieciach, wstrzymywanych jenak w ruku przez towarzyszy,

ze wzglw wychwawczych. Tak t zawizaa si w Tu i Teraz w najwikszej tajemnicy frna,

czyhajca na ptknicie Kazi Kzi i trpeujca wszelkie prby pisania prku i przyzwicie.

Akurat tak jak zakoczy si prces karny MaciejaSzczepaoskieg, pamitneg gierkweg prezesa

Telewizji i ecyzj plityczn, przy pmcy paru sztuczek prawnych, wypuszczn g na wlnd.

Wtey Minkwski, ktry w przeszci ziki Szczepaoskiemu zarbi kup frsy, zrganizwa w

reakcji yskusj majc na celu mralne zrehabilitwanie byeg prezesa. Spisa j i pfrun w

klejn pr ciepych krajw. Mielimy czas na przeczytanie ziea. Najlepiej byby maszynpis

wyrzucid ksza, lecz na t nie chcieli si zgzid twarzysze. Sekretariat,w penym przumieniu z

Kniewskim, zastswa wic taki manewr: w tym samym numerze Tu i Teraz, na statniej

klumnie, ukaza si malutki felietnik Rykwskieg, mieszajcy i Szczepaoskieg, i wszystkich

zatrskanych jeg lsem yskutantw. Minkwski wrci i razem z Safjanem, bircym uzia w

rzecznej yskusji uzia, zyli na pimie i przesali pczt rezygnacje! T mia byd ecyujcy,

stateczny cis. Ale nie by... Kniewski tym razem zachwa si jak stuprcentwy mczyzna.

Rezygnacje przyj i wyrzuci bu panw z reakcyjnej stpki, chd ni wanie zaznaczyli, e w stpce

chc pzstad, niby la bra pisma. Teraz spziewalimy si wetu jakieg Wasilewskieg czy

Nawrckieg. Lecz nic si z pzru nie sta. Biay Dm przyj wiamci zmiany

wewntrzreakcyjne i wszystk mia pzstad p staremu. Nie pzsta. Tygnik z barz

granicznym krgiem czytelnikw sta si z nia na zieo ulubinym przez twarzyszy i cenzur

chpcem bicia. an wglu w teksty uzgnienia i ptem tygniami te teksty

przetrzymywane byy w teczkach niskich funkcjnariuszy KC. T by prces zbierania ww na

antyscjalistyczn lini Tu i Teraz i przygtwania pgrzebu Kniewskieg jak reaktranaczelnego. Redakcja funkcjonowaa zalewie wa i prku, kiey ten pgrzeb sta si faktem: Kazia

mia ejd na emerytur, a nas - persnel zaplanwan przepzid. C si i sta w klicznciach

obrzydliwych.

Obya si enujca urczystd pegnania Kazi. Z twarzyszy pjawi sitylk gupi jak but, rbny

cwaniak i karierwicz Jachacz, nwy kierwnik wyziau prasy KC. Ten tpy aparatczyk bez lau

twrczeg rbku klepa Kniewskieg prtekcjnalnie p ramieniu i umiarkwanie chwali.

Zasuna funkcjnariuszka RSW Teplina wrczya bukiet gzikw i kpert z jak lich apwk.

Caa impreza trwaa p gziny.

Inneg nia urzzilimy w reakcji pegnalny bankiet. Przysz paru wsppracwnikw i przyjaci

pisma: Passent, Kauyoski, Urban, ktry mia stay felietn, zreszt wyjtkw brzyliwy, b

plityczny i wciekle agresywny. Najpierw ppisywa g nazwiskiem, ale kiey brazi psw z

Osmaoczykiem na czele, grzeba stary pseunim Jan Rem i awa alej. Wszyscy czywicie

wiezieli, e t naal Urban, ale w tych latach ttalneg absuru nikg caa ta przebieranka ani nie

ziwia, ani nie burzaa.

Na tym bankiecie pwieziaem Kniewskiemu, e chcia na cae ycie zapamitam g jak

czwieka sympatyczneg, nie mg zrzumied, laczeg jest uparty jak ziecko i kurczowo trzyma

si kmunistyczneg chaata, chd kmunici z gruntu zepsuci, zemralizwani, nieuczciwi i cyniczni

nie okazali mu nawet pzrw przyzwitci. A Kazia rzbrajajc rzy rce i pwiezia: Nie


32/160

wiem, nie ptrafi inaczej, kcham mj kraj i tylk t jest wane, ja si nie licz.... Ostatni naiwny

fantasta. Barz lubi Kniewskieg i barz ceni zaww przyg, jak ane mi by z nim

przeyd.

W gle Tu i Teraz kjarzy mi si przyjemnie. Ostr bankietwalimy zarwn w miejscu pracy, jak

w mieszkaniach prywatnych. Wprst breg tnu nalea przynajmniej raz w tygniu silnie sinachlad. T by najwaciwszy spsb terapii czyszczajcej, b w gruncie rzeczy kay z nas mia

sbie za ze, e klabruje z reimem. Ale tprzecie nie by przymuswe. Jeeli mnie chzi, t

p prstu chciaem pisad, yd w reakcji. Ple w tym zawzie by zawsze: za Gmuki, za Gierka,

za Kani, i za Jaruzelskieg inaczej byd nie mg. I w kocu kay z nas rbi kanie t sam, c

wczeniej, b szczliwym trafem ua si Kniewskiemu skmpletwad zesp luzi w wikszci

nrmalnych, a nie partyjnych pakarzy. A i tak najwicej jbw zbiera Leszek ulioski, niewiarygnie

agny czwiek i sliny krytyk literacki, tylk za t,e a si wybrad szefem jaczejki. Pwa

reakcji t byli partyjni, pwa - bezpartyjni. I my - bezpartyjni mielimy atkw satysfakcj, e

bezkarnie lylimy partyjnych, a ni te belgi znsili w pkrze. D nsu zlni byli jenak tylk

Minkowski z Safjanem.

Na statnim klegium Kniewski przeczyta nam prywatny list, jaki trzyma chrujceg paru

miesicy, wic chyba nie bywajceg na Smlnej pana Stanisawa Zielioskieg. Barz bry pisarz

pisa sereczneg klegi - trch grszeg pisarza mniej wicej t sam, c ja pwieziaem

Kniewskiemu wprst: e kmunici t wrena bana i e nie naley si z nimi klegwad. I szka -

pisa Zielioski - e zrbilimy la nich cklwiek, chcia - przypmina - za sam przystpienie

redagowania Tu i Teraz jacy wcipnisie rzwi mieszkao Zielioskieg i Kniewskieg wysmarwali

gwnem. Tak t mkn si wiek trumny.

P pgrzebie przychzilimy jenak pracy. Zapachnia wisn i pjawi si na Smlnej prezes SDPRL Klemens Krzyagrski zwany Knurem, ktry na bczku skmpletwa sbie kierwnictw

reakcji. Byli t mzi wjwnicy realny scjalizm, wic nawet nie zasuguj na przytczenie ich

nazwisk. Upirny by pmys, aby przywaszczyd sbie stary i brze kjarzcy si czytelnikm tytu -

Kultura. Zupenie jak na UB Knur wzywa luzi pjeyncz na przesuchanie, wypytywa, jaksi

wiz w nwej reakcji. Byy t imprezy pniajce. Wybraem si gabinetu nweg naczelneg z

niejak ciekawci i bez wikszych emcji. Cay czas miaem rugie miejsce pracy, wic nie grzi

mi wylwanie na bruku. Pza tym pierwszy tekst w yciu napisaem na zamwienie Knura,

wrcawskiej Ory. Znaem g bcjeszcze zieckiem, lubili si z Ojcem, ktreg wanie kilka

tygni wczeniej ficjalnie egna na Pwzkach.

Krzyagrski rzmawia ze mn cklwiek ziwnie, jak tak urzw, wygla na t, e mia

problemy natury psychicznej. Szajbus - pmylaem - ale me mu przejzie, i wyszeem. Inni mieli

kpty, b ich p prstu wygni. Krzemieo si ppakaa. Wayka psze mu si przyjrzed,

Rykowski - nie. Obaj zreszt natychmiast stali fert pracy w Plityce; pbnie jak

Kniewskiemu Bijak umliwi pwrt, wic zniknli bez pegnania. Jnaswi, nie barz

korzystnie dla samego siebie, pmgem w zaatwieniu pracy w Interpressie. Nasz tychczaswy

sekretarz reakcji by zawsze pjtnym uczniem w tym zawzie i luzim, ktrzy mu pmagali we

wspinaczce p szczeblach mikrej karierki, lubi pkaad winie. Wicznie musia, tak mu

yktwa serce i rozum. Per saldo wysze na swoje.


33/160

Na miejsce wyrzucnych Krzyagrski zaangawa pracy zgraj nieuacznikw i panalfabetw. I

zmieni tytu Tu i Teraz na Kultur. T ju bya gazinwka, z ktrej p p rku tak, jak staem,

wyszeem i zrbi mi si u lepiej. B trzeba by wyjd razu, zstawiajc Knura z butelk.

Skoczy zreszt ple, narzucny i wyrzucny z Literatury i ukrywajcy si teraz prze

rwiskiem jak sztanarwy zrajca.


34/160

HILTON(Niekaska 30, Saska Kpa)

Na Niekaoskiej wynajmwa przez uszy czas mieszkanie na paszu Jerzy Cnta - artysta

niezaleny. Nie tak zupenie niezaleny, b w kocu z gu zapisa si trupy kabaretwej,

ziaajcej przy Zjenczeniu Patritycznym Grunwal. Syna na z teg, e wybierajc si na

prwincj puszczaa przem nalepiacza plakatw z wybitymi wielgachn czcink nazwiskami

gwiaz: Pietrzaka, Frnczewskieg, Gajsa. Publicznd awaasi na t nabierad, nie zauwaajc

cakiem rbniutkieg pisku, e tych wszystkich sawnych uawad bzie wanie Juru Cnta raz

jeg rwnie utalentwani klezy: Dupski, Dziziaa i Wymczek. Ale zanim t si sta, Juru

pmieszkiwa w stlicy, chwytajc si rnych zajd artystycznych gwnie w filmie. Ju nawet

rezerwwan la nieg epizy pijaneg Cygana, alb pijaneg lzaka, b przecie ani w pierwszym,

ani w rugim wypaku wcale nie musia grad. Wystarczy w zupenci, e by na planie.

Jerzy Cnota, artysta niezaleny

Dawn, awn temu Cnta stuiwa rusycystyk w Krakwie, a pniewa p pijaku zabawnie si

wygupia, wic trafi nawet na eski Piwnicy p Baranami i zapiewa jeen utwr petycki w

uecie z Ew Demarczyk. Zbaczy t Kazimierz Kutz, ktry wanie wtey, p kniec lat

szedziesitych, przygtwywa si realizacji Sli ziemi czarnej - pierwszego filmu ze swojego

wspaniaeg tryptyku. Kmpletujc bsa przypmnia sbie pijanym lzaku bskakujcym

Demarczyk. Trzeba g znaled, tylk jak n si nazywa? Cipa, Rura, Pchwa... aha, Cnta! Tak t Juru

zsta ceninym aktrem plskieg filmu.


35/160

Zzisiek Maklakiewicz (p.) z tej anegtkiptrafi zrbid majstersztyk! Opwiaajc j czst sze

takiej perfekcji, e nalaujc gs Kutza cezi przez zby czterzieci, pidziesit skjarzeo ze

swem cnta. Niestety, w znacznej wikszci nie naaj si ruku.

Na Saskiej Kpie Cnta mieszka w pkju na paszu uej willi, a jeynym isttnym meblem by

wielki st, zwany Hiltnem. Jeg urk plega na tym, e zawsze by zastawiny. Bywa, egsparz nie sprzta tygniami stjcych naczyo, pbnie jak butelek, i ran trzeba by grzebad

w szkle, eby czym w pynie ugasid pragnienie. Ale Hiltn nie by zwyczajnym stem, gy

niezmienne kt p nim spa, bajc tym samym, aby by t nieprzerwanie centrum ycia

twarzyskieg. Najwiksz przyjemnci nw przybyych gci (a pasze czynne by

waziecia cztery gziny na b, nie wyczajc wit paostwwych) by pglanie, kt akurat

p Hiltnem kczuje. Zarza si, e ciekawd zstawaa nagrzna, b wanie rzemaa

uczennica z Mioska Mazwieckieg lubTuszcza, ktra cztery ni wczeniej klejk elektryczn

jechaa stlicy na wagary. Nierzak plegiway te pktem znane z ekranw kinwych

aktrki, pmcniczy persnel kuchenny z ceninych zakaw gastrnmicznych, ale take elektrycy

z WFD, rni szwagrwie ze lska, Wietnamczycy, Murzyni raz reyser filmwy Butrymwicz, ktry

bi wanie rekr wiatwy, gny wpisu Ksigi Guinnessa. Kuba Mrgenstern reyserujcy

Kapitana Klssa wybra sbie Jacka B. jak asystenta. Butrymwicz mia zameldowanie w Krakowie,

ale musia byd w Warszawie, wic prukcja filmu wynaja mu pkj w niergim i brze, b w

centrum, usytuwanym htelu MDM. W tym htelu Butrymwicz kczwa rwn lat pitnacie,

a sta wasne mieszkanie spzielcze na OsieluLazurwa. Tam si zaszy i zestarza.

Spanie p Hiltnem u Cnty nalea breg tnu i kay, kt nie sprbwa teg chdby raz,

nie liczy si w twarzystwie. Przygne ziewczta wzicia przycigay zreszt jak magnes. Ale

mna si by szukad. Najbarziej zreszt szuka si pewneg razu sam gsparz. Buzc si w

gzinach puniwych z przyjemnci sknstatwa, e nie ley p Hiltnem sam, ale w

twarzystwie bez wtpienia kbiety, na c wskazyway krelne szczegy anatmiczne. Pczu si

wietnie, b nic tak nie pprawia mczynie nastrju, jak pczucie brze spenineg bwizku.

Rzejrza si ppkju i c mu si zacz nie zgazad. P pierwsze t, e jeg spnie, zne

rwniutk w kant, spczywaj na krawzi krzesa,tak marynareczka i kszula, a z prczy

rugieg krzesa biy p czach rwniutk une ciuchy picej nieznajmej. Najbarziej ku wzrk

pmaraoczwy kubraczek. W gwie klegi Cnty zalg si straszne pejrzenie. Pbieg kna.

Niestety, nie myli si: pr zaparkwanych przy Niekaoskiej aut uych i mniejszych jrza

wukwy wzek z mit i mietniczk. Dpier p paru latach Juru zakcha si w zi, zsta

jcem i naj si Grunwalu. Trch szka. Lsy Hiltna pzstaj nieznane.


36/160

REMONT(klub studencki, rg Polnej i Trasy azienkowskiej)

W latach sieemziesitych Remnt by miejscem wielu przyjemnych sptkao, gwnie za spraw

klegi Swickieg, ugletnieg stuenta Plitechniki Warszawskiej. Swicki mia zstad

inynierem, ale tak napraw intereswa si filmem, zay wic DKF Kwant i jak najsuszniej

mianwa si jeg prezesem. By t klub z prawziwymi ambicjami. Swicki czarwa filmwcw i

wyuza nich filmy wieutkie jak buki, prze ficjalnymi premierami. Mia bry gust, wic

kkietwa Waj, Knwickieg i Mrgensterna, a nie Petelskieg i Prb. Szybk zyska sympati w

rwisku prawziwych filmwcw i pini czwieka z brze umeblwan gw. D Kwantu

zaczli przychzid Waja z Olbrychskim i Zanussi z Kmrwsk, a za nimi ju kanie wszyscy,

ktrych si Swicki z tak prpzycj zwrci.

W Remoncie z reyserem Markiem Piwowskim (1975)

I tak ze skrmneg prezesa stuenckieg klubu awanswa na prmtra prawziwej sztuki filmowej.

Pniewa mia w gwie rzeczywicie brze pukaane, znajmci krajwe wykrzysta w

kntaktach zagranicznych. Bywa w ambasaach zachnich mcarstw, wani yplmaci w jeg

imieniu pertraktwali z najwikszymi wiatwymi wytwrniami i ziki temu zaczy na zamknite

pkazy trafiad filmy, jakich paostwwy ystrybutr nawet nie mieli si pmyled. Swicki

awanswa jeszcze barziej i za granic przestawian g jak miaegpzycjnist, ktry p

paszczykiem wywietlania filmw rzkaa kmunizm rka.

Niczeg wicej nie by ptrzeba. D Plski, na zaprszenie Swickieg, ale za wasne pienizeprzyjechali Antonioni i Crtzar, Bertolucci za arm wypyczy Ostatnie tang w Paryu, Pasolini


37/160

Sal - 120 ni Smy,a Waja wszem i wbec gasza, e kwantwcy t jeg najlepsi

przyjaciele. Wspaniae kin zafunwa Swicki stuentm i rwiskm pinitwrczym

Warszawy. Na par ni prze zamkniciem w kiciu by w Kwancie Plaoski. Sklimwski przyjecha

tu z Lonynu. Gcili te na rug nk, gnjeni ficjalnie w Zwizku Razieckim, napraw

wspaniali reyserzy: Zelakievicius i Paraanw. Wesz nawet w zwyczaj, e Waja, w wyjtkw

brej wwczas frmie, najpierw w Kwancie pkazywa swje nwe filmy. I wanie nieficjalna

premiera Czwieka z marmuru w Kwancie u Swickieg ebrana zstaa przez Biay Dm

jak wyjtkw perfina prwkacja plityczna.

Bya t rzeczywicie impreza zupenie wyjtkwa. W sali na pitrze, mieszczcej jakie szedset sb,

ubi si chyba ze wa tysice. Nawet amerykaoski ambasar musia siezied na schach.

Wpuszczan stuentw, ale tylk znajmych, i artystw, te tylko znajmych, i reakcj Plityki,

te p znajmci, b w mizyczasie tygnik ten way si ad Swickiemu specjaln nagr za

animwanie ziaao kulturalnych. Film abslutnie prazi publicznd, a yskusja p nim trwaa uej

ni sama prjekcja. I bya t prawziwa yskusja, wymiana przez nikg nie cenzurwanych myli i

wraeo. Prawie natychmiast zacza si nagnka na Waj i scenarzyst cibora-Rylskiego.

Przewzi jej niejaki Rszewski pisujcy i w Trybunie Luu, i w Kulturze, wspmagany przez

mych bjwkarzy z tygnika Ekran. Oszczzam ich, ale niech wiez, e t, c by, nie me

zstad zapmniane.

I tak klega Swicki z uawaneg pzycjnisty sta si pzycjnist licencjnwanym, ale y mu

si craz lepiej, b sawa jeg wypyna alek pza granice kraju. Zaczt g zapraszad na

mizynarwe festiwale i sympzja, jury knkursw i spek w rnych prucenckich

przesiwziciach. Klega Swicki nie zmarnwa szansy i puci luw jczyzn raz Plitechnik

Warszawsk chyba tu prze sam wjn i yje gzie w wlnym wiecie, nie wtpi, e wygnie.

Kwant pzsta naal ambitnym klubem filmwym, ale t ju nie by t sam, c wczeniej. Waja

zreszt te zacz rbid craz grsze filmy. Niewykluczne, e brakuje mu becnci Swickieg.

Kwant mieci si na pierwszym pitrze mu akaemickieg Riviera. Na parterze, strny

Trasy, egzystwa wczesny Remnt waciwy, czyli klub taneczny. By t iealne miejsce

wyjmwania mych, ale ciekawych ycia ziewczt. Tak si zy, e tu bk utrzymywalimy z

ktrem Chacioskim we wjk inny klub twarzyski, tyle e najzupeniej prywatny.

By t mieszkanie, kanie naprzeciwk Remntu, ktre pzstawi ktrwi Chacioskiemu

uytku pewien facet, ktry ua si na uej mamusi w Ameryce.

Sam ktr Chacioski by nie tylk mszym pracownikiem naukowym Akademii Medycznej,

ceninym ziaaczem mziewym i cznkiem PZPR, ale przee wszystkim barz brym

lekarzem-gineklgiem raz biecujcym ziwkarzem. Nat by urziwym brunetem

pwczystym spjrzeniu bkitnych jak chabry czu, ktrymi wprst rzbiera me kbiety, a ne

bezzwcznie paway si kaemu baaniu.

W tym uecie przypaa mi rla inicjatra znajmci z pci nabn, gy ktr z natury by sb

niemia. Mtaem wic klicznci pznania, a ptem rbty, na zasaach rwnpartnerskich,

przystpwa przyjaciel. Barz wes nam si y w takim np. rku 1977, chcia gsparka kraju

pwli chylia si ku upakwi.


38/160

Wiem, e w ekaach wczeniejszych niektrzy intelektualici (Kauyoski!) zakaali i z sukcesem

prwazili pbne prywatne kluby. Ale ni ppeniali by, na ktrych mymy si uczyli. Unikalimy

przee wszystkim jakichklwiek intelektualnych rzmw, nie pyczalimy nikmu ksiek, chdby t

nawet byy najbarziej pszukiwane lektury szklne (czd z naszych znajmych pier czekaa

niecierpliwie na penletnidi w sbisty) ani nie wzilimy kleanek mw, nawet w

prze pncnej, ebysi im w gwach nie pprzewraca. Dziki tym niewzrusznym zasam by

nam jeszcze milej, b najczciej panny zstaway rana. Balimy si miesznci.

Wczeniej nie ba si jej Marek Piwwski i narazi si na zasune rwiny. Ot kiey, gy Mareczek

gci w swim mieszkaniu pewn pann, niespziewanie zazwni telefn. Akurat mia spraw

Piwka Otello - prawziwy krl zielnicy Praga i zieciostwa ruh sereczny sawneg reysera.

Sprawa plegaa na tym, e u Otella by twarzystw i znaczna ildalkhlu, natmiast nie by

Marka, wic si pwinien stawid. Na t Piwek: Nie mg, Otell, jestem z ziewczyn, musz j

prwazid mu.... Na t Otell: Wspczuj, Piwek, nie wieziaem, e ze lepymi si

ustawiasz.... Otell, ktreg pamitam jak przez mg jak wyjtkweg praskieg eleganta, ze zt

plmb i ztym sygnetem, zawsze w biaym elastycznym glfie p marynark, skoczy zreszt

tragicznie, b wyskczy z kna. Cakiem niewykluczne, e kt mu w tym pmg.

Wracajc Remntu: p kniec tygnia, ppuniem, stawalimy sbie z ktrem

Chacioskim na maym balkniku naszej ktwni i przez lrnetk przyglalimy si ziewczynm

stjcym w ugiej klejce p bilety na ysktek. Nastpnie schzilimy na i upatrzne

wyjmwalimy z tej klejki, eby ju pza klejk i za arm wprwazid je rka, albowiem jako

zasueni ziaacze stuenckieg ruchu kulturalneg psiaalimy stae karty wstpu wszystkich

przybytkw stuenckiej bhemy w caym kraju.

P paru taocach bywalimy ju mcn znuzeni, wic zabieralimy panienki na gr, mu, apotem w nagr z pwrtem Remntu, zwaszcza e na hryzncie pjawiay si ju nwe. Z

czasem trzeba by wejd w spk z bramkarzami, ktrzy wizc nasz przewag stawali szau. Nie

mgli zrzumied, laczeg nam wychzi, a im nie. Ale me lateg nie mgli zrzumied, e byli t

stuenci AWF. W kaym razie la witeg spkju i uprzezajc nieprzyjemne niespzianki na

bramce, ziewczyny z pierwszej zmiany awalimy p piek bramkarzm. Niektre byy tym

zachwycne, b t znacza, e yskteka stoi przed nimi otworem codziennie. A puenta jest taka,

e ktreg nia wiezi nas w mieszkaniu bramkarz z ziewczyn, pniewa kaza si, e jest

na w ciy. Dktr, przez wzgl na wczeniejsz znajmd nie perwa, ale skierwa gzie

trzeba.

Z Remntem jest take zwizana mja najwiksza ziennikarska wpaka. Bawiem tam pewneg

razu bez ktra Chacioskieg, ale te w brym twarzystwie. Rzglajc si p sali zauwayem w

pewnej chwili faceta, ktry barz mi kg przypmina. Skjarzyem, e t musi byd nieznany mi

sbicie, ale barz znany w wiecie francuski sprtwiec, mistrz limpijski w biegu przez ptki -

Guy Drut. Byem mym, ambitnym ziennikarzem, pstanwiem wic przeprwazid z nim

wywia. Nie mglimy si gaad ( francuskim nie mam zielneg pjcia), ale z pmc

pspieszya mi pewna kleanka. Francuz zgzi si pwiaad na pytania i napraw wietnie si

nam gawrzy.

Synny sprtwiec nie mia sprecyzwanych planw na przyszd. P zbyciu zteg mealu naigrzyskach w Mntrealu pstanwi trch pczd i lateg przyjecha Plski. Na zakoczenie


39/160

mieg sptkania Francuz zy autgraf na psunitej kartce papieru. T, e rzmawiam ze

synnym sprtwcem nie usz uwaze klubwych gci, wic Drutwi wszyscy przyglali si z

wielkim zaciekawieniem i p autgrafy ustawia si uga klejka, a kierujcy wwczas Remntem

Walek Dbrwski (zisiaj wiceminister kultury i sztuki) w ramach przysugujceg mu funuszu

reprezentacyjneg pstawi na stle butelk kniaku. Francuz cign alkhl jak prawziwy

zawwiec i wtey zapalia mi si w gwie, ale tylk na chwilk, lampka strzegawcza, e c nie

jest w przku. Milutki wieczr zakoczy si wielkim pijaostwem. Nastpneg nia zanisem

gotowy wywiad Przeglu Sprtweg, gzie przyjt mnie z raci i twartymi raminami.


40/160

Trzy ni pniej bawiem na krtk w Pznaniu i w numerze htelwym suchaem prze snem raia.

W wiamciachsprtwych yurny spiker pinfrmwa, e na zawach w Koblencji mistrz

limpijski Drut startwa wyjtkw w ziesicibju lekkatletycznym i sign rezultat zbliny

rekru wiata! Lampka zapalia si pwtrnie i, niestety, za pn. Wyliczyem sbie natychmiast, e

jeeli faktycznie w Remncie rzmawiaem z Drutem, t natychmiast p ncnej balandze i

niezupenie trzewy musia wsid samltu, wylwad w RFN, z marszu przystpid zaww

i, znajujc si w fantastycznej yspzycji fizycznej, signd rekrwe rezultaty w najtruniejszej

dyscyplinie lekkatletycznej. T by p prstu niemliwe...

Nazajutrz zacza si wielka awantura. Na zawach w Kblencji by Janusz Szewioski (m i trener

Ireny), ktry zna Druta lat, rzmawia z nim sbicie, na kak w czwartek, czyli teg sameg

nia, kiey ja raczyem si z tym samym Drutem kniakiem w Remncie. Alb - alb! Prawa bya

czywicie p strnie Szewiny, zatrunineg zreszt w Przeglzie na etacie ftreprtera. Dla

reakcji publikacja teg wywiau bya, rzecz jasna, kmprmitacj. Dla mnie najgrsze by c

inneg: nie awan mi wiary, e si pmyliem i e pmyk t wykrzysta jaki annimwy

wcipni, chcia bez wtpienia - Francuz. Przeglwcy zarzucali mi kamstw z premeytacj.

Wszystk miaem jakby zmylid, tylk nie barz wiezian p c. Bya kazja wymiewania

mnie, szargania mjeg nazwiska na amach rnych gazet. Znalazem si w prawziwych tarapatach,

byem bez pracy i z przypit atk szusta; nikt nie chcia ze mn pwanie rzmawiad. Czuem si

podle.

O czasu tej histrii min ju pna pitnacie lat, a cigle bija mi si czkawk. Jak t by? -

pytaj mnie stuenci ziennikarstwa na zajciach i kazjnalni wywiawcy. I nsz wraenie, e

nie aj wiary tej histryjce. A przecie yj jej naczni wiakwie, a pza tym jest barziej

malwnicza ni tylk wymylenie ma waneg wywiau przy biurku, na maszyn pisania. C,

luzie cierpi na brak fantazji, lateg ycie wikszci jest tak przeraliwie nune.


41/160

BRISTOL

(Krakowskie Przedmiecie, rg Karowej)

Na Karw chziem szky a matury, cziennie ran mijaem wic najelegantszy wwczas

htel stlicy, nie majc miaci, eby przekrczyd jeg prgi. Jak zwykle, byem spniny, b kiey

wreszcie zaczem bywad w Bristlu, jeg wietnd naleaa ju przeszci.

W Bristlu napraw wane byy trzy miejsca: wewntrzny barek, kierwany przez wie

impnujce blnyny, maa salka w narnej kawiarni, z wejciem prst z ulicy i ncny lkal na

pitrze, strny Karowej.

W barku sptykali si biznesmeni, w latach szedziesitych zwani pasytami. Pija si tam

harcerzyki, czyli wk czyst wybrw zmieszan z skiem pmaraoczwym. Przy kazji mna

si by przyjrzed prawziwym bgaczm PRL, ktrzy swj brbyt musieli ukrywad prze

tajniakami z milicji i urzu skarbweg. Tam te kt pkaza mi Kargula wielkieg aferzyst,nieprawpbneg kmbinatra, a przy tym czwieka gbieg serca, ktreg p Marcu '68

wymiar sprawieliwci luwej i prpagana uczyniy wrgiem publicznym, upiec klasy

rbtniczej i plecem, rzsazajcym scjalizm rka. Tak napraw, t Kargul truni si

przerzutem paczek z zagranicy, sprwaza bele sztuczneg misia, ugpisy, zwane wwczas

pirami kulkwymi, i chyba yletki. Nie by jeynym brtnym hanlwcem w kraju. Jeg naturalne

rwisk liczy kilkaziesit sb i byli t prawpbnie barz zabawwi luzie, b w kocu

ziki nim egzystwa Bristl. Ale czas prsperity skoczy si wanie w kocwce lat

szedziesitych. Wikszd biznesmenw przyskrzynia milicja, a reaktr Aleksaner Rwioski

publikwa reprtaw ksik Aniy Warszawy, nie kryjc na jej kartach sweg brzyzenia la

niecnych praktyk rnych bywalcw kmisw, wacicieli szklarni i fabryczek z zabawkami. I tak

Bristl zacz wad.

Trch inne twarzystw zbiera si w kawiarence, jakby intelektualny am tej samej kasty

specznej: prywaciarze, ale take artyci, ziennikarze, rni wynalazcy na paostwwych psaach,

nie plegajcy wic bezpreniemu ciganiu przez milicj, ale zeprawwani przez wsplne z

prywaciarzami biesiawanie i hazar w wln stjcych willach na Saskiej Kpie, Mktwie i

librzu, gzie nie zaprasza si bcych, tylk samych swich.

Kawiarnia Bristlu tak napraw funkcjnwaa wycznie we wczesnych gzinach

ppuniwych, gy przy paru pcznych stlikach yskutwan zeszrcznych wistach.Nastrj tych sptkao pisa kanie Janusz Gwacki w tmiku swich ebiutanckich pwiaao i

zebra bre recenzje twarzystwa.

Przy bristlwych stlikach zbieraa si pierwsza prawziwa pzycja przeciwk sierminemu

socjalizmowi ustrojowi przee wszystkim przeraliwie nunemu. Tej pierwszej pzycji

emkratycznej nie by atw, b bezpiekaraz p raz wyuskiwaa kg z twarzystwa p byle

jakim pretekstem. Mim wszystk kawiarnia, craz barziej pusta, przetrwaa jeszcze ca

gierkwszczyzn i pier zamknicie na amen Bristlu py kres cziennym sptkanim. Nie

mam z kawiarni Bristlu anych wspmnieo, b nie naleaem teg twarzystwa, a tylk kilka

razy zstaem stlika prszny. Akurat rzmawian bryu, wic te d nun, ale me pprstu nie miaem szczcia.


42/160

Miejscem barziej w Bristlu atrakcyjnym wupprzenich by lkal ncny na Karwej,

ktreg prwazia impnujca architektnicznie kawalkaa schw. Dawniej by tam ancing z

rkiestr, ale za wczesneg Gierka jciec plskieg rock and rolla, Franek Walicki z Gdyni

zrganizwa w Bristlu pierwsz w Warszawie ysktek. By napraw jak na Zachzie, b na

parkietem na estrazie taoczyy ziewczyny z Naya-Naya Magsi Ptckiej. Franek W. za knslet

przebrany by za amerykaoskieg kwbja, a w krytarzu rzstawin szwezkie autmaty gry

jenrkich banytw.

Znajmci zawiera si w barze, i byy t znajmci najrniejsze, b Bristlu mg wejd

kay z ulicy, p warunkiem, e mia przy sbie trch pienizy. Tak napraw t by pierwsze

miejsce w Warszawie, gdzie elita kulturalna miasta brataa si z pwiatkiem. D lkali zamknitych

prstytutki nie miay wejcia, za t w Bristlu stanwiy najbarziej interesujc - z punktu

widzenia personelu - klientel i nawet wln by im wicej, ni innym gcim. Dlateg atkw

atrakcj Bristlu byy awantury i bjki, w mieszanym pciw skazie, ktre jenak koczyy si

szybk, b prze wejciem prawie zawsze czeka yurny raiwz. I tak napraw nikt tam nikmu

nie wyrzza krzywy. P zamkniciu Bristlu par innych knajp barz si stara przejcie

staej klienteli, ale nie ua si t nikmu. W nwych ysktekach na Wis, w Nimfie czy w

Rusace, zbierali si ju tylk alfnsi i kurwy, ktrzy p zi zieo tuk si we wasnym

towarzystwie.

Razem z Bristlem znikna z mapy miasta pewna kategria bankietwiczw-filzfw

warszawskiej ncy. W Bristlu pznaem, na krtk prze tragiczn mierci, Duusia

Pawlikwskieg, muzyklga, aktra filmw Wajy, kchanka wszystkich interesujcych pao

warszawskich w latach pidziesitych,i wanie ncneg, barweg filzfa. Pawlikwski koczy si

i t koczy smutn. Nie rzumia, czy nie chcia zrzumied, marazmu czienneg ycia w Plsce i

pewneg nia wyskczy przez kn. Jeszcze jeen z tragiczneg pklenia niemiertelnych.


43/160

UNIWERSYTET WARSZAWSKI

(cigle na Krakowskim Przedmieciu)

Stuentem wyziau prawa zstaem na rk prze Marcem. Barz impnwaa mi ta uczelnia. Pza

tym Uniwersytet by wspaniale pny, wszystk, c interesujce w rmieciu, znajwa si w

zasigu rki, chzi si Hareny i kcia witeg Krzya, Starplskiej, jeszcze

prze remntem, wic taniej, i Eurpejskieg, gzie w barku restauracyjnym mna by

wwczas zjed najlepiej w caym miecie. Chzi si Kregary na wystawy plastyczne i

tanieg kina Kultura, gzie zawsze byy bre filmy, Hpfera na piw i Bristlu. Nie

puszczajc Krakwskieg Przemiecia mna by zbaczyd wszystk, sptkad wszystkich i mied

kany przegl sytuacji.


44/160

Marzec '68 zacz si w styczniu, kiey za psie pienize cae wyziay chziy na przestawienie

mickiewiczwskich Dziaw z Hlubkiem i w reyserii Dejmka. Teatr Narwy by przecie tu

bk Krakwskieg Przemiecia. Oczywicie,te wypay teatru byy przez kg inspirwane.

Kt ba t, eby stuenci bez truu mgli stad bilety. I barz brze, b t by napraw

fantastyczne przedstawienie.

Niby si nic nie zia, ale wanie w styczniu, w czasie sesji egzaminacyjnej, p zieziocu

uniwersyteckim zaczy azid parami jakie niechlujne ziewczyny i zbierad ppisy na licie Sejmu,

sprzeciwiajcym si zjciu Dziaw z afisza. Bez zastanwienia taki list ppisaem, pbnie

zreszt jak prawie wszyscy mi klezy. Prawie... b kilku zapisa si ZMS i musieli chzid na

zebrania.

Mzie stuencka mjeg pklenia prze Marcem mniej intereswaa si plityk ni znacznie

zdrowszymi kontaktami damsko-mskimi. Nie by prblemu antysemityzmu. Nikg nieziwi,e

kt ma na nazwisk Finkelsztajn, a kt inny Rzencwajg. Oczywicie, kt mg pwiezied w

twarzystwie,

Janusz Atlas - Atlas Towarzyski - 1991 (Zorg)

Documents

Transcript of Janusz Atlas - Atlas Towarzyski - 1991 (Zorg)