Peikert, Paul - Kronika dni oblężenia - 1985 (zorg)

7/30/2019 Peikert, Paul - Kronika dni oblenia - 1985 (zorg)

1/158


2/158

Kronika dni obleniaPaul Peikert

Spis treciPrzedmowa do wydania III ...................................................................................................................... 2

Przedmowa .............................................................................................................................................. 3

Kronika dni oblenia 22 I - 30 III 1945 ................................................................................................... 8

Relacja z twierdzy Breslau I-VI 1945 .................................................................................................... 117

Spis ilustracji ........................................................................................................................................ 133

Skorowidz nazw ulic i placw .............................................................................................................. 156

Przedmowa do wydania III

Po ukazaniu si przed 20 laty pamitnikw ks. Paula Peikerta literatura dotyczca wydarze

w oblonej Festung Breslauzostaa wzbogacona nowymi publikacjami. Do wspomnie prace

duchownych ewangelickich ostatniego niemieckiego dziekana Wrocawia Joachima Konrada (Als

letzter Stadtdekan in Breslau, Ulm 1963) i proboszcza w. Barbary Ernsta Horniga (Breslau 1945.

Erlebnisse in einer eingeschlossenen Stadt, Mnchen 1975), czy fragmenty kroniki szpitala w.

Jerzego pira ks. Alfonsa Buchholza (Odra, 1977, nr 5-8). adna z wymienionych prac nie

dorwnywaa jednak Kronice dni obleniaproboszcza w. Maurycego ani bogactwem informacji, ani

gbi refleksji czy wymow moraln. Jej powodzenie u polskich i zagranicznych czytelnikw, jej

wysoka ocena przez recenzentw oraz czste cytowanie w literaturze fachowej i publicystyce s tego

wymownymi dowodami. Upyw czasu nie uszczupli Wartoci tego oryginalnego przekazu

historycznego; wyraone w nim oskarenie militaryzmu i wojny stanowi ojego aktualnoci take

w obecnych czasach.

Dotychczasowe dwa wydania polskie i pi wyda niemieckich nie zaspokoiy zapotrzebowania rynku

ksigarskiego. 40 rocznica wyzwolenia Wrocawia, zbiegajca si niemal z setn rocznic urodzin ks.

Peikerta, stanowi tedy dobr okazj do przypomnienia Kroniki i jej autora.


3/158

Wydawcy

Przedmowa

Wok sprawy zagady Wrocawia w r. 1945 i sensujego obrony urosa pokana literatura

polemiczna. Oblenie miasta w czasie od 15 lutego do 6 maja 1945 r. byo w RFN dugo

przedmiotem dyskusji toczonej w prasie i w osobnych publikacjach przez ludzi o rozmaitej orientacji

spoecznej. Spr trwajcy kilkanacie lat zamyka publikacja komendantw twierdzy von Ahlfena i

Niehoffa So kmpfte Breslau -, ksika ta stanowi prb rehabilitacji dowdztwa niemieckiego we

Wrocawiu1. We wspomnianej polemice brak argumentw rdowych na poparcie wysuwanych tez,

a opieranie si niemal wycznie na osobistych przeyciach, zatartych przez czas, sprzyjao ustalaniu

si czstokro jednostronnych i nieuzasadnionych pogldw. Niecise opisy i faszywe oceny,nierzadko zamierzone, podwaaj warto naukow niektrych zachodnioniemieckich publikacji.

Wydanie zbioru dokumentw niemieckiego dowdztwa twierdzy2stanowi wynik kilkuletnich bada

nad obleniem, prowadzonych w polskim Wrocawiu. Zbir ten, zawierajcy rozkazy, zarzdzenia

i instrukcje wojskowe, pozwala na odtworzenie historii oblenia w 1945 r., szczeglnie za

stosunkw panujcych wewntrz miasta.

Zbir dokumentw wojskowych nie by jedynym rdem do poznania prawdy o stosunkach

panujcych w miecie. Kapitulacj i poprzedzajc j akcj niszczenia dokumentw urzdowych

przetrway bowiem m. in. take materiay przechowywane przez osoby prywatne.

Wrd materiaw niewojskowych, odszukanych w toku bada, na czoo wysuwaj si zapiski

niemieckiego proboszcza parafii w. Maurycego we Wrocawiu, dziekana i radcy duchownego

(Geistlicher Rat), ks. Paula Peikerta. Z podziwu godn pilnoci gromadzi on fakty, spisywa

wspczesne wydarzenia, komentowa je, przeprowadza charakterystyk ludzi i wypadkw.

Interesoway go nie tylko wydarzenia z ycia religijnego, cho z racji swojego zawodu zajmoway go

najbardziej, wiele uwagi powica take sprawom wieckim, przebiegowi wojny itp. Odbiciem tych

rozmaitych zainteresowa proboszcza jest jego pieczoowicie spisana kilkutomowa kronika parafii

w. Maurycego we Wrocawiu przy ul. Traugutta oraz obszerna korespondencja z lat wojny. Z duej

spucizny Peikerta najbardziej interesujco przedstawiaj si jego relacje z czasw oblenia miasta.

S one znakomitym dopenieniem wspomnianego ju tomu dokumentw wojskowych.

Po zakoczeniu dziaa wojennych w Archiwum Archidiecezjalnym we Wrocawiu znalaz si zesp

akt b. niemieckiej parafii w. Maurycego. Dwa jego obszerne poszyty traktuj o interesujcym nas

obleniu Wrocawia w 1945 r. Pierwszy z nich zawiera nie paginowany, a liczcy 172 karty,

maszynopis spity w skoroszycie. Napis na okadce Chronikber die Belagerung Breslaus 1945,

verfasst von Erzpriester Geistlichen Rat Paul Peikertwskazuje na zawarto skoroszytu (sygnatura: OA

1

H. von Ahlfen, H. Niehoff, So kmpfte Breslau, Mnchen 1959.2K. Jonca, A. Konieczny, Festung Breslau. Documenta obsidionis - 16 II-6 V 1945, Wrocaw 1962 (Annales

Silesiae - Supplementum). Por. te K. Jonca i A. Konieczny, UpadekFestung Breslau, Wrocaw 1963.


4/158

Breslau St. Mauritius 32). Maszynopis jest pierwsz kopi, uwierzytelnion w kilku miejscach

wasnorcznym podpisem proboszcza Paula Peikerta.

Skromnie zatytuowana Kronika o obleniu Wrocawia w 1945 r.jest cilej biorc dziennikiem,

opowiadajcym o codziennych wydarzeniach w oblonym miecie i o osobistych przeyciach autora.

Jakby wstp stanowi opis sytuacji we Wrocawiu zagroonym dziaaniami wojennymi, sporzdzonyprzez Peikerta w dniu 22 stycznia 1945 r. Autor przedstawi dokadnie wydarzenia z poowy stycznia,

zwaszcza za nastroje wywoane postpami radzieckiej ofensywy zimowej oraz ewakuacj ludnoci

cywilnej z Wrocawia. Po kilkudniowej przerwie, w dniu 31 stycznia 1945 r., uzupeni opis

szczegow relacj o przebiegu chaotycznej ewakuacji Niemcw wrocawskich w kocu stycznia.

W miar napywu nowych wiadomoci o postpach ofensywy radzieckiej na lsku oraz o losach

uciekinierw wrocawskich na Dolnym lsku Peikert zyska nowy materia, ktry wykorzysta

w kolejnym uzupenieniu z 8 lutego 1945 r. W tej relacji odbiy si take najwiesze wypadki

zachodzce w miecie. Opisywane wydarzenia opatrywa niemal zawsze wasnym komentarzem.

Poczwszy od 8 lutego 1945 r. Peikert spisywa codziennie najwaniejsze wypadki z kadego dnia.

Skoni go do tego zapewne nadmiar wrae, ktre nioso zblianie si frontu i stopniowe zamykanie

piercienia oblenia wok Wrocawia. Autor prowadzi dokadny dziennik do 30 marca 1945 r. Na

tej dacie urywaj si zapiski zawarte w poszycie zaopatrzonym w sygnatur OA Breslau St. Mauritius

32.

Brak dalszych dokadnych relacji za okres od 1 kwietnia do 6 maja wyjania drugi wspomniany wyej

poszyt, zatytuowany Besondere Berichte aus dem Leben der Pfarrgemeinde St. Mauritius und ihres

Pfarrers Paul Peikert(Nadzwyczajne sprawozdania z ycia parafii w. Maurycego i jej proboszcza

Paula Peikerta). Ten 347-stronicowy poszyt (sygnatura: OA Breslau St. Mauritius 53) jest

streszczeniem omiotomowej kroniki parafii w. Maurycego we Wrocawiu, spisanej przez jej

proboszcza, P. Peikerta. Genez streszczenia objani Peikert we wstpie. Dla uchronienia

omiotomowej kroniki parafii przed nalotami wywiz j w kocu 1944 r. do Bodzanowa, swej wsi

rodzinnej w powiecie nyskim. Obawiajc si za jej utraty w okresie powojennej repatriacji ludnoci

niemieckiej ze lska do Niemiec, streci w osobnym tomie najwaniejsze wiadomoci o parafii w.

Maurycego oraz ze swego ycia. Streszczenie obejmuje najwaniejsze wydarzenia w parafii od 1932

do 1945 r. Data 30 stycznia 1946 r. umieszczona pod wstpem wskazuje na zakoczenie prac

redakcyjnych przy streszczeniu.

Z tego obszernego tomu interesuje nas tylko fragment odnoszcy si do okresu oblenia Wrocawia

w 1945 r. Wyodrbni go Peikert jako osobny rozdzia, ktry zatytuowa Bericht ber die Festungszeit

in Breslau von Januar bis Juni 1945(Relacja o Wrocawiu-twierdzy od stycznia do czerwca 1945 r.).

Tytu rozdziau nie jest zbyt precyzyjny, gdy oblenie miasta trwao do niedzieli 6 maja 1945 r.

Mona by wnioskowa, e t relacj napisa autor wczeniej (wskazuje na to data 30 czerwca 1945 r.

na kocu), a dopiero pniej doczy j do streszczenia wspomnianych omiu tomw wywiezionych

do Bodzanowa.

W Relacjiproboszcz Peikert powtrzy niektre szczegy znane ju z Kroniki o obleniu Wrocawia w

1945 r., chocia w innym ujciu, a co najwaniejsze, kontynuowa opis oblenia i swych wasnych

przey od 1 kwietnia do koca czerwca 1945 r.

atwo spostrzec, e opis od 1 kwietnia do koca czerwca jest bardziej zwizy. Brzemiennyw wydarzenia kwiecie opisa ks. Peikert zaledwie na kilku stronach. Poza wstrzsajcym opisem


5/158

poaru w Wielkanoc nie relacjonowa ju szczegowo wypadkw w miecie. Tumaczy to mona

tym, e w Wielki Poniedziaek (2 kwietnia 1945 r.) rozpocza si tuaczka autora. W tym dniu

spona dzielnica od alei Sowackiego a po ul. Traugutta, a wic te probostwo przy ul. Traugutta 34

ijego koci parafialny pod wezwaniem w. Maurycego. Proboszcz musia opuci zgliszcza swej

parafii i uda si na Spolno (pnocno-wschodnia dzielnica Wrocawia). W kwietniu zmienia

wielokrotnie miejsce pobytu. Czste przenosiny, a zapewne take przeycie tragicznej zagady swojej

parafii nie sprzyjay skrupulatnemu prowadzeniu dziennika.

Autentyczno relacji i dziennikw proboszcza Peikerta nie budzi wtpliwoci. Pod dat 25 lutego

1945 r. pisa, e dyktowa swoje relacje bezporednio osobie piszcej na maszynie. Tu ley zapewne

przyczyna braku rkopisw. Obydwa maszynopisy przechowywane w Archiwum Archidiecezjalnym

we Wrocawiu uwierzytelni autor swym podpisem zoonym pod poszczeglnymi relacjami w Kronice

o obleniu Wrocawia w 1945 r. oraz na kocu Relacji o Wrocawiu-twierdzy od stycznia do czerwca

1945 r. Stwierdzilimy, e identyczne podpisy proboszcza Peikerta j zawieraj ksigi chrztw, lubw

i zgonw z 1945 r., przechowywane w rzymskokatolickiej parafii w. Maurycego we Wrocawiu przy

ul. Traugutta 34.

Opisane wyej poszyty nie znalazy si w Archiwum: Archidiecezjalnym przypadkowo. Zoy je tam

proboszcz Peikert z wyranym celem, sformuowanym zreszt dwukrotnie w poszycie OA 53. Pisa

tam na wstpie o swoich relacjach: Ufam, e w ten sposb zachowam je dla bada historycznych.

W zakoczeniu Relacjidoda, e obydwa tomy znajduj si na przechowaniu w Archiwum

Archidiecezjalnym. I koczy: Oby ten dziennik i powysza relacja ukazay kiedy przyszym

pokoleniom, co musieli wycierpie ludzie naszych czasw, i oby miosierny Bg w swojej dobroci

raczy zachowa je przed podobnym nieszczciem. Sformuowania te upowaniaj przyszych

badaczy do ujawnienia prawdy o obleniu miasta. Na marginesie warto doda, e orygina

maszynopisu odnaleziono po duszych poszukiwaniach w Archiwum Metropolitalnym klasztoru

Bonifratrw we Wrocawiu. Tam zachoway si rwnie niektre opublikowane tu zdjcia.

* * *

Relacje proboszcza Peikerta z okresu oblenia przedstawiaj du warto. Spisywane codziennie

utrwaliy pod wpywem bezporednich bodcw wane wypadki poprzedzajce otoczenie miasta oraz

wydarzenia zwizane z obleniem Wrocawia przez wojska radzieckiej 6 armii 1 Frontu Ukraiskiego.

W relacjach Peikerta uderza dokadno podawanych faktw, dotyczcych nie tylko jego parafii, ale i -

co waniejsze - innych dzielnic oblonego miasta. T dokadno przypisywa naley staym

i szerokim kontaktom proboszcza z ludnoci cywiln, z innymi duchownymi i licznymi onierzami,o czym zreszt kilkakrotnie wspomina w dzienniku. Peikert by w okresie oblenia powiernikiem

zarwno licznych parafian, jak te osb, ktre zetkny si z nim przypadkowo. Swoje spostrzeenia

powierzali proboszczowi oficerowie jednostek frontowych, czonkowie Volkssturmu, obserwator

artyleryjski z kocioa w. Elbiety oraz proci ludzie bolejcy nad swoim losem.

Relacje Peikerta s przeto wiernym odzwierciedleniem nastrojw panujcych wrd ludnoci

i wojska. Jemu zawdziczamy m. in. wstrzsajcy opis pobytu kilku tysicy Bugarw, Czechw,

Francuzw i Polakw w obozie przy wczesnej Clausewitzstrae (Bosaka-Haukego). Proboszcz wczy

rwnie do dziennika niektre komunikaty, zarzdzenia i artykuy z prasy codziennej. Uwagi Peikerta

nie uszo adne wane zarzdzenie skierowane przez NSDAP lub wadze wojskowe do ludnocicywilnej. Tre zarzdze aktualnie wydanych spisywa w dosownym brzmieniu bd w streszczeniu.


6/158

W dzienniku znalazy odbicie zarzdzenia o ewakuacji ludnoci poza miasto oraz w obrbie

otoczonego Wrocawia. Szeroko skomentowa cel zarzdzenia gauleitera Hankego i komendanta

Niehoffa o obowizku pracy z 7 marca 1945 r. Dokadnie opisywa akcje Brandkommandos -

specjalnych oddziaw podpalajcych cae cigidomw mieszkalnych w rdmieciu Duszy opis

powici take wypaleniu przez Niemcw niektrych ulic i cennych obiektw jego parafii,

zarzdzonemu rozkazem dowdztwa twierdzy nr 38 z 20 marca (por. dokument nr 128 w Festung

Breslau). Kady fakt podpalenia przez Brandkommandos domw mieszkalnych i obiektw

zabytkowych czy sakralnych autor komentowa szczegowo. Rzecz znamienna, e nawet po ustaniu

dziaa wojennych we Wrocawiu Peikert nie zmieni swej opinii o podpalaczach miasta. Takie

stanowisko zajmowa nadal np. w listach do ksidza Degenhardta z 5 lipca i do niemieckiego jeca

wojennego Bernharda Zimmera z 27 czerwca 1945 r. Dziennik Peikerta jest dokumentem nie

majcym wiele podobnych. Nie tylko obnaa cakowicie z apoteozy obron Wrocawia tak

gloryfikowan przez generaw von Ahlfena i Niehoffa (w So kmpfte Breslau), ale staje si zarazem

oskareniem ich dziaalnoci w oblonym miecie.

W Archiwum Archidiecezjalnym w poszycie zatytuowanym OA Breslau St. Mauritius 51. Personal.

Akten des Erzpr. Paul Peikertzachowaa si te czciowo korespondencja Peikerta. Zgromadzi tu

z naraeniem ycia ulotki zrzucane przez samoloty radzieckie oraz gazetki kolportowane w oblonym

miecie przez antyfaszystowski ruch podziemny. Tre niektrych ulotek cytowa w swym dzienniku.

Pokana cz korespondencji Peikerta, jak sam pisze, spona podczas poaru wielkanocnego.

Chaotyczna ucieczka ludnoci Wrocawia zarzdzona przez gauleitera Hankego, akty terroru

i podpalanie przez wojsko caych cigw domw mieszkalnych dyktoway Peikertowi surowy sd

o samych Niemcach. Podpalaczy miasta, gauleitera Hankego, generaa Niehoffa i soldatesk nazywa

zawsze po imieniu. Pamitnik jego jest ostrym potpieniem reimu hitlerowskiego i wojny. Tym on

cenniejszy, e autor redagowa go przecie jeszcze w czasie panowania gestapo i sdw doranych

we Wrocawiu.

Kim by Paul Peikert? Odpowiedzi na to pytanie dostarcza opisana wyej kronika, ktr wzbogaci

licznymi artykuami z prasy codziennej i korespondencj dotyczcjego osoby.

Paul Peikert urodzi si 1 padziernika 1884 r. w miejscowoci Bodzanw, pow. Nysa, jako syn

stolarza Jzefa Peikerta i Karoliny z domu Rother. Gwnie za namow ciotki, zakonnicy Hortulany,

rodzice zdecydowali si odda syna do gimnazjum. Mody gimnazjalista otacza siostr Hortulan

gbok czci, u niej w zakadzie w Jastrzbiu-Zdroju spdza z reguy wakacje. Nie pozostao to bez

wpywu na uksztatowanie jego charakteru. Po ukoczeniu gimnazjum odby we Wrocawiu studiateologiczne. 20 czerwca 1910 r. otrzymawrd 53 alumnw w kociele w. Krzya wicenia

kapaskie z rk kardynaa Koppa. W dwa dni pniej wici prymicje w rodzinnej miejscowoci.

Potem przyszy dugie lata pracy duszpasterskiej.

Pierwszym miejscem pracy modego ksidza bya parafia Wizw w pow. strzeliskim, gdzie przez

trzynacie miesicy peni obowizki wikarego, zdobywajc sobie wielkie uznanie m. in. za wietne

kazania. W 1911 r. zosta przeniesiony do dolnolskiej diaspory, do Jawora. Czekao go tu trudne

zadanie. Wskutek choroby proboszcza sam prowadzi prac duszpastersk wrd 5000 parafian. Po

dwch latach powoano go na stanowisko wikarego do wrocawskiej parafii w. Henryka, gdzie

pozosta przez niecae trzy lata. Od 1916 r. by duszpasterzem w zakadach wychowawczych wGrodkowie. Jednak i tutaj nie pozosta dugo. Po pewnych nieporozumieniach z kierownictwem


7/158

zakadw przechodzi na pocztku 1918 r. na stanowisko administratora parafii Wrocaw-erniki.

Niedugo potem - 15 listopada 1918 r. powierzono mu funkcje kuratora w Sobicinie pod

Wabrzychem. Praca w tej liczcej 12 tysicy dusz osadzie grniczej dawaa mu wiele zadowolenia

i zamierza pozosta tu ju do koca ycia. Po dwch latach udao mu si tu zorganizowa

samodzieln parafi (1 padziernika 1920 r.). 20 lutego 1923 r. otrzyma nominacj na proboszcza. Ze

swojej pracy w Sobicinie wspomina szczeglnie ywo zorganizowanie w 1926 r. pierwszej procesji

Boego Ciaa. Nie speniy si jednak jego yczenia. W 1928 r. zmar proboszcz i dziekan wabrzyski,

ks. Gense. Z polecenia kurii arcybiskupiej ubiega si o wakujce miejsce. Z alem przyszo mu po

dziesiciu latach opuszcza parafi w Sobicinie. 3 padziernika 1928 r. wprowadzono go uroczycie

do Wabrzycha. Pierwszym dzieem byo tu podjcie prac zwizanych ze wzmocnieniem

fundamentw kocioa parafialnego, potem przystpi do rozbudowy miejscowego Caritasu.

Nastpnie podj budow domu wypoczynkowego dla dzieci i uruchomi sekretariat robotniczy.

Jednoczenie wjego rku spoczywao administrowanie 16 parafiami dziekanatu wabrzyskiego.

W 1932 r. zabrako proboszcza w parafii w. Maurycego. Przebywajcego na wakacjach w Ldku-

Zdroju ks. Peikerta zaskoczya wiadomo o wysuniciu jego kandydatury na to stanowisko przez

prezydenta prowincji. Nie mg w to uwierzy, bo nie ubiega si o to miejsce. Wtpliwoci rozwiaa

kuria, ktra poinformowaa go, e kardyna zaproponowa m. in. jego osob (na 108 kandydatw).

Wabrzych zgotowa mu niezwykle serdeczne poegnanie, a Volksblatt fr das Niederschlesische

Industriegebiet w numerze z 3 wrzenia 1932r., piszc ojego zasugach, podkrela: .... uznawa

zawsze parti Centrum i pras katolick jako konieczno, jako potrzeb pierwszorzdnej wagi,

udziela im wszechstronnego wsparcia i pomocy, za co dzikujemy mu na tym miejscu.

W istocie ks. Peikert by gorcym zwolennikiem partii Centrum, stanowicej w wabrzyskim okrgu

przemysowym niejako przeciwwag nurtu komunistycznego i socjaldemokratycznego. O pracy

Peikerta w parafii w. Maurycego znale mona obfite informacje w obszernym memoriale jednego

z czonkw rady parafialnej. Memoria w wczony, zosta do kroniki parafii. Tu warto przynajmniej

wspomnie o budowie kocioa filialnego pod wezwaniem w. Jzefa przy obecnej ul. Krakowskiej

w latach 1932- 1933, o budowie nowego otarza gwnego w kociele parafialnym, o rozbudowie

i uporzdkowaniu cmentarzy itp.

Doniosym wydarzeniem w yciu parafii stao si aresztowanie Peikerta w sierpniu 1937 r. w wyniku

akcji gestapo, zmierzajcej do ujcia autorw listu otwartego do Goebbelsa, stanowicego

odpowied na znane wystpienia ministra propagandy Rzeszy z 28 maja 1937 r. przeciwko

kardynaowi Mundeleinowi w Chicago. List ten kry w licznych odpisach wrd ludnoci Wrocawia,

poczta dorczya go te pewnegodnia parafii w. Maurycego, gdzie w czasie rewizji w dniu 17

sierpnia 1937 r. gestapo znalazo dwa jego egzemplarze. Tego samego dnia aresztowano wikarych

Georga Hahnela, Alfreda Krmera i Franza Hundecka. Proboszcz Peikert przebywa w tym czasie na

rekolekcjach w Krzeszowie. Tam zosta zatrzymany i jeszcze tego samego dnia wieczorem

przewieziony do wizienia we Wrocawiu. W wydanym 19 sierpnia zarzdzeniu o zastosowaniu

aresztu ledczego zarzucono ksiom, e w miesicach lipcu i sierpniu 1937 r. rozpowszechniali

wiadomie przez wydanie ulotnego listu otwartego do Pana Ministra Rzeszy Dra Goebbelsa

nieprawdziwe i wypaczone twierdzenia, ktre su do tego, by powanie szkodzi dobru Rzeszy

i powaaniu rzdu. Blisko trzymiesiczne ledztwo nie potwierdzio jednak zarzutw i 11 listopada

ks. Peikerta wypuszczono na wolno. Sprawa listw posuya jednak wadzom hitlerowskim za


8/158

pretekst do rozwizania na terenie Wrocawia katolickich stowarzysze modziey mskiej (decyzja

gestapo z 8 wrzenia 1937 r.), ktrych mienie zostao w 1939 r. skonfiskowane przez wadze rejencji.

Wadze kocielne oceniay prac ks. Peikerta nader pozytywnie. W uznaniu jego zasug kardyna

Bertram 26 wrzenia 1940 r. mianowa go radc duchownym (Geistlicher Rat). W latach drugiej wojny

wiatowej kontynuowa sw dziaalno duszpastersk w parafii w. Maurycego przy dzisiejszej ul.Traugutta we Wrocawiu. W styczniu 1945 r. akcja ewakuacji obja take duchowiestwo. Tylko

nielicznym proboszczom i pastorom gestapo pozwolio pozosta we Wrocawiu. W parafii w.

Maurycego pozosta proboszcz Paul Peikert. Swj dziennik redagowa do 31 marca w probostwie tej

parafii. Po wojnie wyjecha do Niemiec. W dniu 18 sierpnia 1949 r. zmar w miejscowoci

Bredenborn, pow. Hxter, w Westfalii. Do chwili mierci by wikarym w Bredenbornie.

Wrd byych parafian ks. Peikert cieszy si du popularnoci. Zgodnie podnoszono jego

nieprzecitne walory osobiste, jego poczucie sprawiedliwoci, budujc powag i wraliwo na

krzywdy ludzkie.

Czytajc pamitnik z okresu oblenia Wrocawia w 1945 r., nie mona zapomina, e Paul Peikert by

Niemcem. By proboszczem, ktry oczywicie nigdy nie podziela zapatrywa komunistw czy

socjaldemokratw. W latach swej pracy duszpasterskiej w Wabrzychu by zwolennikiem hase partii

Centrum. Rzecz znamienna, e niewtpliwie by jednym z niewielu Niemcw, ktrzy czuli si

wspodpowiedzialni za zbrodnie popenione przez nich na narodach ujarzmionych. Kilkakrotnie

podkrela takie stanowisko w swym pamitniku i rzecz godna uwagi podtrzymywa je po wojnie.

W licie do jeca Bernharda Zimmera z 27 czerwca 1945 r., redagowanym w zastpczym mieszkaniu

przy ul. Prdzyskiego 28, ks. Peikert pisa m. in.: Przyszo naszego narodu bdzie niesamowit

drog ofiar i cierpie. Dokd doprowadzi przeklty reim nazistowski nard niemiecki? Teraz musimy

zda rachunek ze zbrodni i blunierstw, ktrych dopuci si taki reim...

Kronika dni oblenia 22 I - 30 III 1945

Dni styczniowe 1945

Gdy obchodzilimy uroczysto zakoczenia starego roku 1944, mogem zoy wietne sprawozdanieo krzepicym rozkwicie ycia religijnego w parafii, ktre z przewlekajc si wojn przybierao coraz

ywszy i arliwszy charakter. Odsyam tu do mojego listu skierowanego do onierzy frontowych z 8

stycznia 1945 r. i do innych relacji w mojej kronice. Wszelako wszyscy zdawalimy sobie spraw

z tego, e rok 1945 bdzie rokiem decydujcym i przez to najtrudniejszym rokiem dla wschodnich

Niemiec. I stale owiadczaem wobec mojej parafii, osobliwie za przy Nowym Roku, gdy zarzd

kocielny, zarzdy wszystkich stowarzysze i wiele wybitnych osobistoci parafii skadao mi po sumie


9/158

yczenia noworoczne, e pragn, abymy ju wicili zakoczenie roku 1945 iju jego straszne

wydarzenia mieli za sob3.

A wydarzenia te nie day na siebie dugo czeka. Skoro tylko po czasie procznego spokoju na

wschodzie Sowieci zgromadzili gigantyczne armie i ogrom sprztu wojennego, rozpocza si 12

stycznia bitwa zimowa na wschodzie na wilanym przyczku mostowym pod Sandomierzem iBojanowem. Przy pierwszym uderzeniu armii rosyjskiej powiodo si przerwanie frontu na szerokoci

90 km i w gb na 40 km, a w nastpnych dniachruszyy pozostae armie frontu wschodniego od

Batyku a po Karpaty na poudniu; nacaym froncie wschodnim rozgorzaa bitwa zimowa, ktra

w cigu kilku dni zdruzgotaa i zniosa nasz front wschodni, a nasze wojska odrzucia a do granic

Rzeszy. Potne bastiony oporu Warszawa, Czstochowa, Krakw, d, Piotrkw na rodkowym

odcinku, Tyla i Gbin, Wystru, Nidzica na pnocy, Koszyce na poudniu zostay zdobyte szturmem.

19 stycznia rosyjskie armie podeszy do granicy lska pod Kluczborkiem i Kpnem; 21 [stycznia]

Rosjanie zajli miasta Kluczbork, Olesno, Dobrodzie, Gorzw l., Buczyn i Wszystkie okoliczne

miejscowoci. W dniu 22 [stycznia] ostrzeliwano Bytom i Olenic.

I oto w czwartek, 18 [stycznia], wieczorem o godz. 18.45, na Wrocaw dokonay nalotu rosyjskie

samoloty. Celem ataku byy chyba wzy kolejowe, przede wszystkim dworzec przetokowy w

Brochowie. Jedna bomba uderzya w naronik Garvestrae i Alexanderstrae(dzi: Kujawskiej i

Sandomierskiej)4, zniszczya dwa grne pitra, a poniewa bya to tylko bomba burzca, a nie

zapalajca, zapobieono wikszemu poarowi. Okna przy Garvestrae i Alexanderstraeulegy

w wikszej czci rozbiciu. W zabudowaniach kocielnych wyleciao 15 szyb przy Klosterstrae 36

(Traugutta), przy Garvestrae29 uszkodzone zostay szyby w sieni, w probostwie przy Klosterstrae

34 zostay wybite dwiezewntrzne szyby. Nasz koci parafialny nie dozna najmniejszej szkody.

Palec Boy i ojcowskie wstawiennictwo w. Maurycego dobrotliwie sprawoway piecz nad tym

witym przybytkiem.

Wraz z nadciganiem armii rosyjskiej rozpoczto ewakuacj ludnoci lska z obszarw po prawej

stronie Odry. I teraz roztoczy si we Wrocawiu wstrzsajcy widok nieustannie dniem i noc

uciekajcej ludnoci;nieprzerwane sznury chopskich wozw, zaprzonych w konie lub krowy, obok

rcznych wzkw robotnic i kolumn jecw wojennych, obcokrajowcw, Rosjan, Francuzw, Serbw

itd. z saneczkami, na ktrych wieli swe toboki. Straszliwy by widok tych wyniszczonych

i zmarniaych ludzi, ktrzy ze swym skromnym mieniem musieli opuci ziemi ojcw. Co si z ni

stanie, sam jeszcze nie wiem. W Prusach Wschodnich specjalne formacje oprniay mieszkania po

odejciu ich wacicieli i podpalay wsie i osady. lsk jest kwitnc krain chopw, serce si kraje na

widok rodzin chopskich wypdzonych przemoc. Waciciele s niemal bez wyjtku na froncie,

podobnie ich synowie, by moe nawet ich crki. Gwnie s to ludzie starsi i dzieci, ktre siedz na

wozach, lub modsze kobiety, ktre tylko przy pomocy jecw wojennych musiay uprawia swoj

rol. Ta masowa ucieczka przypada w dodatku w ostre dni zimy, gdy temperatura spada do 13 - 15

stopni. Dzieci zamarzaj i ich krewni ukadaj je na skraju ulicy. Donosz, e zwozi si do tutejszych

kostnic pene ciarwki takich zmarznitych dzieci. Moja suca opowiadaa mi dzi, e sama

3Take wlicie z dnia 4 stycznia 1945 r. do brata Teodora zam. Bodzanw nr 299 w pow. Nysa, proboszcz

Peikert pisa: ,.Rok 1945 stanie si chyba dla nas najgorszym rokiem wojny : Archiwum Archidiecezjalne we

Wrocawiu. Rep. OA Breslau St. Mauritius 51.4Dla orientacji wszdzie tam, gdzie nazwa ulicy wystpuje po raz pierwszy, podano w nawiasie nazw aktualn.

Skorowidz nazw ulic wymienionych w tekcie znajduje si ponadto na s. 253-255.


10/158

widziaa 8 zwok dzieci na swej drodze przy szosie strzeliskiej za kolej obwodow i trupa starego

mczyzny w przydronym rowie. Do tutejszych szpitali przywozi si spor liczb uchodcw

z odmroeniami. NSV miaaby tutaj rozlege pole dziaania do praktycznego zastosowania zmysu

spoecznego5. Dla tych zmarznitych, wyndzniaych ludzi w tym wielkim miecie powinno si

postawi kuchnie polowe, by mogli otrzymywa troch ciepej strawy. Ci uchodcy bowiem, przybyli z

Warthelandu6, ju od 3-4 dni byli w drodze, a nawet i duej. Nie monaprzecie przewidzie, gdzie t

rzek uchodcw da si umieci. Wedug zgodnie brzmicych doniesie wszyscy zostali usunici

przemoc ze swych mieszka, ze swych posiadoci, ze swej roli. W przeddzie ubito wszystko bydo

i trzod chlewn. Nie ubite sztuki puszczono wolno. Wrd ostrej zimy wikszo zamarznie. Tego

rodzaju ndzy nie przeywa lsk od czasw wojny 30-letniej; ale wczesn klsk ze wzgldu na jej

rozmiary mona byo jeszcze nazwa znon.

Take Wrocaw doczeka si ewakuacji. Prawdziwa panika i zamt ogarny masy. Dworce kolejowe

s caymi dniami tak przepenione, e przebrnicie przez tumy jest prawie niemoliwoci. Wszystko

toczy si do pocigw, ktre mog przyj tylko ograniczon liczb uciekinierw; najwiksza cz

musi pozosta i prbowa nastpnym razem. Tak wic wikszo ludzi zabiera wzki dziecice

i niezbdny baga, pieszo udajc si szos w niepewne. Obok chopskich wozw cign nieprzerwane

kolumny mieszczan, ktrzy na wzkach dziecicych i kolaskach wioz sw chudob ku nie znanej

jeszcze i wtpliwej przystani. Od tych kobiet i dzieci wymaga si, aby ogromn drog przebyy pieszo.

Obiecuje si im, e w Jaworzynie bd miay poczenie kolejowe, ale drog z Wrocawia do

Jaworzyny musz przeby pieszo. Skoro za dotr do Jaworzyny tam ten sam widok przepenionego

dworca. Pewna obwodowa grupa partyjna na terenie tutejszej parafii zawiadomia matki, e

nastpnego dnia rano o godzinie 9 powinny si stawi na punkcie zbornym; dzieci miano zaadowa

na ciarwk, matki natomiast z wikszymi dziemi musiay dug drog do Lubania (120 km)

przeby pieszo. S to wymagania, ktrym nie sprosta nawet najsilniejszy organizm, zwaszcza eludzie wskutek wojennego niedoywienia i udrk tych czasw s bardzo wycieczeni. Nigdy chyba nie

stany w wiadomoci ludziom tak przejmujco i wyranie sowa Zbawiciela: A procie, aby ucieczka

wasza nie bya w zimie... [Mat. XIV 20].

Dzisiaj jest 22 stycznia. Poczwszy od czwartku 19 [stycznia]7cignie teraz nieprzerwana rzeka

uchodcw dniem i noc i nie mona jeszcze przewidzie, kiedy ona wyschnie. Rozporzdzenie to8

jest zbrodni popenion na niemieckim narodzie, jest popychaniem do mierci. Ze wiebodzic

doniesiono mi telefonicznie, e tam u podna gr pitrzy si rzeka uchodcw. W zimnych

stodoach, w zamarych, lodowato zimnych fabrykach lokuje si tumy uchodcw. Kto uali si nad

ndz tego ludu? Rzd niemiecki zada od niego najwyszej ceny i zagrabi mu wszystko, a teraztake jego ojczyzn, i przyszo porzuci rol, za ktr ci wszyscy mczyni walcz. Okrutnie rzuca si

na ofiar cay nard, bo niemieckiemu narodowi odjto cakowicie prawo wspdecydowania o swym

losie. Sta si jedynie krwaw ofiar swoich wodzw. Powicenia tej wojny straciy sens, odkd

5NSV Skrt od Nationalsozialistische Volkswohlfahrt. tj. Narodowosocjalistyczna Opieka Spoeczna.

6Wartheland - obszar ziem polskich wczonychdo Rzeszy na mocy dekretu Hitlera z 8 padziernika 1939 r..

stanowicy prowincj ze stolic w Poznaniu; pierwotn nazw Reichsgau Posenzmieniono rozporzdzeniem z29 stycznia 1940 r. na Reichsgau Wartheland.7Dzie 19 stycznia przypada wpitek.

8Autor mia na myli rozkaz gauleitera Dolnego lska. Karla Hankego, z dnia 19 stycznia 1945 r. w sprawie

bezwzgldnej ewakuacji Wrocawia. Zpowodu braku dostatecznej iloci rodkw transportu niezbdnych doprzeprowadzenia ewakuacji gauleiter wyda nazajutrz nowy rozkaz, wzywajcy ludno cywiln do opuszczeniamiasta na piechot.


11/158

kady wie, e wojna ta jest dla nas przegrana; co do jej sprawcw nie ma nikt najmniejszej

wtpliwoci.

Jake straszny nasta sd Boy nad narodem, ktrego rzd odrzuci Boga ijego prawa. Oby si Bg

zmiowa nad niewypowiedzian ndz naszego narodu, a niechaj niedola ta bdzie rdem

rzetelnego opamitania si i duchownego powrotu do tego, co jest zbawieniem wszystkich ludw: doBoga w Trjcy jedynego.

Wr., dnia 22 I 1945

Paul Peikert

radca duchowny i dziekan,

proboszcz u w. Maurycego

Wrocaw, dnia 31 stycznia 1945 r.

Dni styczniowe 1945Cig dalszy relacji z 22 I 1945 r.

W mojej ostatniej relacji z 22 I zwrciem uwag, e do tumw cigncych z okrgu Warty

i prawobrzenych obszarw Odry9doczya si fala uchodcw ze stolicy lska, Wrocawia.

Wrocaw liczy okoo 700 000 mieszkacw, naley zatem do najwikszych miast Rzeszy

wielkoniemieckiej10

. I cho niedole uchodstwa, ktrych przykadem od poowy stycznia byy

niekoczce si kolumny uciekajcych ludzi i zwierzt, odstraszay mieszkacw wielkiego miasta od

puszczania si w obliczu zimy na niepewne koleje tuaczki, to jednak podjto gwatown propagand

za usuniciem cywilnej ludnoci z Wrocawia. Propaganda ta karmia ludzi niesamowitymi bredniamio okruciestwach bolszewikw, na ktre naraone byy przede wszystkim kobiety i dziewczta.

Potem znw stosowano najostrzejsz presj, a nawet terror, gdy kad rodzin odwiedza delegat

kierownikw obwodowych grup partyjnych11 i zmusza psychicznie do ucieczki z dziemi i starcami.

Zagroono, e pozostajcy nie otrzymaj kart ywnociowych albo bloki, w ktrych mieszkaj, zostan

wysadzone w powietrze. Groono nawet, o czym wiem z pewnego rda, e nasze wasne SS nie

zawaha si wyda na hab nasze mode dziewczta.

Nastaa nieopisana niedola i nieopisana ndza. Od niemal 10 dni a nawet duej, dworce byy

zatoczoneludmi, co zastraszeni chcieli opuci zagroony obszar. Matki z maymi dziemi, matki

w ciy, starzy, wyndzniali ludzie, z trudem poruszajcy si o lasce, wrd nich dua gromada dziecii modszych kobiet oto by obraz wczesnych dworcw kolejowych. Przez wiele godzin, a nawet dzie

albo i dwa na przejmujcym zimnie musieli uchodcy czeka na dworcach do czasu, a ich

wpuszczono do pocigu ewakuacyjnego. Jaka kobieta z czworgiem maych dzieci (najstarsze w wieku

9Prawobrzene powiaty Dolnego lska zostay ewakuowane na polecenie gauleitera w dniach 19-21 stycznia

1945 r. Rozkazem Hankego z 27 stycznia rozpoczto ewakuacj powiatw lewobrzenych; rozkaz powtrzyaSchlesiscbe Tageszeitung, nr 31 z 4 II 1945 r.10

W 1939 r. Wrocaw liczy 629 tys. mieszkacw. W latach 1943 1944 liczba ta znacznie wzrosa wskutekprzesiedlania ludnoci cywilnej zwielkomiejskich orodkw Niemiec pnocnych i centralnych.11

Wedug stanu z maja 1944 r. Wrocaw by podzielony na 97 obwodowych grup NSDAP (Ortsgruppen na czelez Ortsgruppenleiterami); siedziba Gauleitung miecia si przy wczesnej Eichbornstrae (dzi ul. F. Druckiego-Lubeckiego) nr 2.


12/158

8 lat, najmodsze 8 dni) leaa przez 36 godzin na Dworcu wiebodzkim. Wyczerpana posza potem ze

swymi dziemi do domu, poniewa nie moga odjecha pocigiem. Trafiao si te, e na dworcach

kobiety rodziy przedwczenie z przestrachu i podniecenia wywoanego ucieczk. W potwornym

toku, obadowane licznymi bagaami, gubiy czsto swe dzieci, ktrych nieraz nigdy ju nie

odnajdyway. Wywoywano potem nazwiska tych dzieci, lecz matka si nie zgaszaa. Bywao te, e

matki poszukiway swych dzieci i polecay same ogasza nazwisko, a dziecko nie zgaszao si wicej.

Doniesiono mi, e na samym Dworcu Gwnym zaduszono na mier lub stratowano 60 - 70 dzieci.

Dokd zawiozy pocigi t ogromn liczb uchodcw, nie mona byo dotychczas ustali, gdy

utrzymanie cznoci pocztowej jest ju w ogle niemoliwe. Prawdopodobnie zawioz ich do

Saksonii i Hanoweru, gdzie zetkn si z uciekinierami z zachodnich obszarw granicznych. Tamci

bowiem te wskutek nalotw nieprzyjacielskich i ofensywy skierowanej na Nadreni musieli uchodzi

z gsto zaludnionych obszarw prowincji nadreskiej i Zagbia Ruhry do rodkowych Niemiec.

Nieopisana bya tragedia zmuszonych do ucieczki szos. Nieprzejrzane szeregi kobiet i dzieci

z wzkami dziecicymi lub maymi wzkami rcznymi przecigay ulic. Skutkiem ostrej zimy ulice

pokrywa nieg i ld. Mae wzki przystosowane do gadkich ulic wielkiego miasta rozpadaj si,

trafiwszy na zawiane i oblodzone ulice podmiejskie. Ndzne mienie trzeba wtedy wlec dalej rcznie,

tak e kolumny posuwaj si bardzo wolno naprzd. Wiele dzieci i dorosych zamarzo

w przejmujcym zimnie i lego w rowach przydronych. Oddziay usuwajce te zwoki

(Suchkommandos) znalazy tak wiele trupw, e nie mogy ich pomieci na ciarwkach.

Doniesiono mi wczoraj, e jeden z tych oddziaw zebra ponad 400 zwok dzieci i dorosych na

stosunkowo krtkim odcinku. Zapewne nigdy nie dowiemy si liczby tych, co yciem przypacili

ucieczk podczas srogiej zimy.

Ludno Wrocawia po ewakuacji liczy dzi okoo 180- 200 tys. osb. Gwnie s to ludzie starzy i ich

bliscy, ktrzy woleli nie naraa si na niebezpieczestwa ucieczki. Mimo to organy partyjne stosuj

bezprzykadny terror, aby jeszcze i tych nielicznych usun z Wrocawia, Wrocaw bowiem ma by

utrzymany przez wojsko do ostatka i zachodzi obawa kryzysu ywnociowego przy dugotrwaym

obleniu, jeli tu pozostanie zbyt wielu ludzi. Wczoraj zawrci pocig z uciekinierami skierowany do

Legnicy. Donosz,e wywozi si uciekinierw poza miasto do Ktw Wrocawskich lub Mikini,

a potem musz opuci pocig i dalej ucieka pieszo szos. Rodziny ulegn teraz zupenemu

rozerwaniu. Nie jest ju rwnie moliwe nawizanie kontaktu z krewnymi na froncie. Wskutek

rozbicia frontu wschodniego nie ma ju take moliwoci dotarcia do krewnych za pomoc poczty

polowej12. Do wszystkich cierpie i udrk ucieczki doszed jeszcze niepokj o los najbliszych.

Z mojej parafii ewakuowano ,moe nawet 4/5mieszkacw. Odprawiamy jeszcze wszystkie

naboestwa. Msza w. o godz. 6 ma bardzo sab frekwencj, o godz. 7 w ostatnich dniach dobr,

o godz. 8 bardzo dobr. Zeszej niedzieli obecno na naboestwach bya mierna, chocia jeszcze

cakiem dobra. Naboestwo dla dzieci o godz. 9, ktre zazwyczaj zapeniao koci, straszy pustk,

12Poczta poowa dziaaa woblonym miecie do sprawnie. Korespondencj zzewntrz dostarczay

samoloty ldujce do 31 marca 1945 r. na lotnisku w Gdowie Maym. Po zdobyciu przez wojska radzieckielotniska w Niedziel Wielkanocn 1 kwietnia 1945 r. wywz korespondencji zosta przerwany; cz

korespondencji wysyano odtd z Wrocawia drog radiow. Poczt zzewntrz dostarczay wwczas samolotyzrzucajce bomby zaopatrzeniowe. Proboszcz Peikert otrzyma np. list nadany 25 stycznia 1945 r. w Norwegii,list z Bielawy nadany 5 lutego czy list od krewnych nadany 12 marca w Guchoazach.


13/158

gdy niemal wszystkie dzieci odeszy, a wraz z nimi ich matki. Rwnie na ostatni msz mao kto

przychodzi. Dobrze jest jeszcze o 7 i 8. Rozwaa si moliwo zmniejszenia liczby naboestw.

Jak dotd miasto nie jest jeszcze okrone. Rosjanie okazali si wzgldnie przyzwoici. Nie byo dotd

adnych nalotw. Wczoraj wieczorem o godz. 17.45 rosyjski samolot zrzuci na Kaiserbrcke (most

Grunwaldzki) bomb, ktra odbiwszy si odpoudniowego skraju mostu uderzya w wztramwajowy, zabijajc 8 ludzi. Spokj ubiegej nocy zakca bardzo grzmot armat i uderzenia

granatw. Liczne pociski spady na Klosterstrae, Marthastrae(ukasiskiego), Brockauerstrae

(wistackiego). Trafiony zosta rwnie szpital Bethanien. Msza w. odprawia si wielokrotnie wrd

huku dzia. Jednak wszystko byo dotd na og znone. Czyni si przygotowania do wielkich walk,

gdy obie strony przeprowadzaj koncentracj i wtaczaj na poycie cikie dziaa.

Niechaj w. Jadwiga, niechaj w. Maurycy ochroni nasz parafi i nasze miasto. Niechaj Bg w swej

dobroci i w swym miosierdziu skrci dni utrapienia i da rycho dni wytchnienia, a nade wszystko

niech odmieni osamotnienie gmin, przywodzc na powrt ca rodzin parafialn do posplnego

domu ojcowskiego kocioa parafialnego.

podp. Paul Peikert

radca duchowny i dziekan

Wrocaw, dnia 8 lutego 1945 r.Cig dalszy relacji z 22 I 1945 r.

Kiedy Rosjanie w wyjtkowo szybkim tempie zdobyli w cigu czternastu dni cay obszar midzy Wis

a Odr, nastpio pewne krtkotrwae zahamowanie ich natarcia na linii Odry. Jednake wkrtcezdobyty zosta przede wszystkim grnolski okrg przemysowy, a pod Opolem, Brzegiem, Oaw i

cinaw udao im si zdoby, przyczki na lewym brzegu Odry. Z nich dokonuj obecnie operacji,

o ktrych wynikach i skutkach nie mona jeszcze obecnie wyrokowa. Miasta Brzeg, Oawa, Grodkw

Lewin Brzeski i Skorogoszcz wpady w rce Rosjan. Czowki nieprzyjaciela wysuny si a pod Nys.

Inna grupa armii zamierza prawdopodobnie uderzy poprzez Strzelin, Niemcz na widnic

i wabrzyski okrg przemysowy. Przyczek mostowy pod cinaw posuy do wypadu w kierunku

Legnicy i uyc. Z Wrocawia prowadz jeszcze tylko dwie liniekolejowe: z Dworca wiebodzkiego

linia Wrocaw Jaworzyna l. Szczawienko Jelenia Gra Zgorzelec oraz z Dworca Gwnego linia

Wrocaw Sobtka widnica. Wszystkie pozostae trakty kolejowe s przerwane.

We Wrocawiu powszedni dzie przebiega jak w twierdzy. Terroryzowanie i nagabywanie ludnoci

przez wadze partyjne, aby opucia Wrocaw, przybrao na sile od mojej ostatniej relacji13. Ludno

opiera si temu do ostatka. Najczciej ludzie nie znaj celu i id w nieznane na tuaczk; Pomimo

wszystkich posuni terrorystycznychnie zdarzy si jednak wypadek uycia przemocy fizycznej.

Wikszo domw stoi pustk. Mno si ju jednak w zastraszajcy sposb kradziee

w opustoszaych mieszkaniach. To, co si opowiada o wykroczeniach osb wojskowych i cywilnych

13Ewakuacja ta nastpia wwyniku wykonania rozkazu dowdcy Grupy Korpunej Wrocaw, a zarazem

penomocnika Grupy Armii rodek, generaa Koch-Erpacha, z 31 stycznia 1945 r. O wprowadzeniu kart

uprawniajcych do przebywania wmiecie oraz ozamkniciu dla ludnoci cywilnej dostpu do dzielnicpooonych po prawej stronie Odry; por. Schlesische Tageszeitung, nr 29 z 2 II 1945 r., oraz K. Jonca, A.Konieczny,Festung Breslau. Documenta obdidionis, dokument nr 23.


14/158


15/158

zwok na cmentarz Grabiszyski, donis, e jednego dnia leay tam zwoki szeciu rozstrzelanych

onierzy w mundurach i dwch citych osb17. Drugiego dnia leao tam 36 rozstrzelanych kobiet;

mogy to by cudzoziemki lub ydwki.

Oto potworna likwidacja ludzkich istnie, oto krwawy obd, ktry dotkn ludzko i ktry postawi

czowieka niej bestii.

W ubiegym tygodniu przyszo niespodziewanie zarzdzenie gestapo, e cae duchowiestwo musi

opuci miasto Wrocaw. Uzasadnienie: bezpieczestwo pastwa. Na to podnis si wrd

duchowiestwa gony sprzeciw. Ja take byem zdecydowany pozosta do ostatka z moimi

parafianami i dopiero wtedy opuci parafi, gdy ewakuuj ostatniego. Niestety, niektrzy pastorzy

protestanccy opucili ju swoje gminy. Porzuci take sw parafi proboszcz z Psiego Pola. Wiksza

cz wieckiego duchowiestwa uznaa, e takim poczynaniom wadza kocielna powinna si

zdecydowanie przeciwstawi, a duchowny moe ugi si jedynie przed brutaln przemoc. Wadza

kocielna pertraktowaa z Gauleitung18 i w wyniku tych rozmw zezwolono 21 duchownym na

duszpasterstwo wrd pozostaych jeszcze katolikw. Na zgromadzeniu nastpnego dniaduchowiestwo wieckie uznao niemal jednogonie, e bezwarunkowo nie mona si zgodzi na

adne ustalanie liczby duchownych. Jednake generalny wikariat zaj odmienne stanowisko i w

ponownych rokowaniach przyznano caemu Wrocawiowi 35 duchownych dla opieki nad pozostaymi

katolikami. Zamknito kocioy NMPanny Na Piasku, w. Wincentego, w. Doroty, w. Klemensa

Dworzaka, w. Ducha, w. Rodziny oraz koci parafialny na Psim Polu. Z kapituy katedralnej

pozostay 3 osoby: praat Lange19 oraz kanonicy kapitulni Kramer20 i Niedzballa21; potajemnie

pozosta tutaj ks. biskup sufragan22. Dua cz kapituy katedralnej wyjechaa do Lubania, podczas

gdy ju w pierwszych dniach kryzysu J. E. ks. kardyna i arcybiskup23uda si do swojej rezydencji w

obwodowej grupy NSDAP Klecina Paula Glckela. 4 lutego burmistrza Brochowa Brunona Kurzbacha, 6 lutego -burmistrza Kleciny Eugena Pfanda.17

Egzekucje przez cicie byy dokonywane we wrocawskim wizieniu karnym przy ul. Kleczkowskiej 31. Powojnie ujawniono na podstawie ksig b. 3 obwodu Urzdu Stanu Cywilnego oraz czciowo zachowanych kartpersonalnych winiw nazwiska ponad 800 zgilotynowanych Polakw, Czechw. Sowakw, Niemcw, Rosjan,Francuzw. Belgw itd. Ostatni grup winiw politycznych rozstrzelano na podwrzu wiziennym 6 maja1945 r. krtko przed kapitulacj garnizonu. W latach wojny katami w wizieniu byli m. in. Reindel z Gommern iHehr z Hanoweru; inspektorem administracyjnym by Meyer, zarzdc Jacob , kapelanami kolejno drHannemann i dr Thiel. Por. haso Strafgefngnis Breslau w: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 19391945. Informator encyklopedyczny. Warszawa 1979. s. 572 - 573; tame szczegowa bibliografia. Liststraconych publikuje K. Jonca, eskoslorenti odsouzeni ve vratislavskych vznicich v letech 1940 1945, Slezsky

Sbornik, Opava 1970. s. 295 - 310; uzupenienie daje A. Konieczny, Jeszcze o patriotach czeskich wwizieniachwrocawskich wlatach II wojny wiatowej. Studia lskie, t. 33. Opole 1978.18

W okresie oblenia siedzib okrgowego kierownictwa NSDAP (Gauleitung) przeniesiono do podziemipaacu Hatzfeldtw przy ul. Wita Stwosza 32.19

Ernst Lange, papieski praat domowy, ur. 8 grudnia 1876r., wicenia kapaskie otrzyma 21 czerwca1904 r.. czonek wrocawskiej kapituy od 30 listopada 1923 r.20

Ks. Joseph Kramer, ur. 15 lipca 1892 r.. wicenia kapaskie otrzyma 20 czerwca 1924 r.. kanonik kapitulnyod 20 czerwca 1939 r.21

Ks. Franz Niedzballa. ur. 28 listopada 1897 r., wicenia kapaskie otrzyma 2 marca 1924 r., kanonikkapitulny od 13 listopada 1940 r.22

Biskup sufragan Joseph Ferche, ur. 9 kwietnia 1888 r. w Pszowie, pow. Rybnik, wicenia kapaskie otrzyma22 czerwca 1911 r., kanonik od 30 czerwca 1931 r., sakr biskupi otrzyma 16 sierpnia 1940 r. Przey

oblenie ipo wojnie zosta biskupem sufraganem w Kolonii, gdzie zmar 23 wrzenia 1965 r.23Kardyna Adolf Bertram, ur. 14 marca 1859 r. w Hildesheim. wicenia kapaskie otrzyma 31 lipca 1881 r.,

w latach 1906- 1914 by biskupem Hildesheim, apo mierci ks. kardynaa Koppa zosta ksiciem biskupem


16/158

Janowej Grze. Jest ubolewania godne, e doszo do rozdzielenia arcybiskupa i kapituy katedralnej24.

Cz kapituy katedralnej powinna bya bezwarunkowo trzyma si w pobliu biskupa i mci si to,

e midzy biskupem a poszczeglnymi kanonikami nigdy nie istniay gbsze braterskie stosunki, lecz

tylko stosunek urzdowy. Ucieczka wikszej czci duchowiestwa z Wrocawia wywara druzgocce

wraenie na duchowiestwie prowincjonalnym i w klasztorach, ktre s niemal cakowicie

pozbawione opieki duszpasterskiej. Take w mojej parafii musieli opuci sw placwk

duszpastersk ks. Kautsch i ojciec Bude. Ks. Kautsch wyjecha do hrabstwa kodzkiego, a ojciec Bude

do swojego macierzystego klasztoru w. Krzya pod Nys. Tak wic zupeniesamotnie peni

obowizki duszpasterskie w parafii. W powszednie dni otwiera si koci o godz. 6, o 6.30

komunikuj po raz pierwszy, o godz. 7 jest msza w.

Dziw bierze, jak licznie przychodz na t msz w., a za kadym razem rozdaje si od 250 do 300

komunii w. W niedziele odprawia si msze w. o godz. 7, 8 i 9.30. Ostatni msz w. celebruje

dyrektor zakadu guchoniemych w Raciborzu, kurator suebniczek NMPanny, ks. Zillmann25,

doywajcy tu we Wrocawiu emerytury. Obecnie mieszka w szpitalu w. azarza i jestem mu

wdziczny, e pomaga mi w niedziel, odprawiajc t ostatni msz.

Pobogosawienia zmarych dokonuj w mieszkaniach ich krewnych. Na cmentarzu26 niepodobna tego

uczyni, gdy nie mam do dyspozycji ani wozu, ani tramwaju. Prawie nie ma w tym czasie chrztw ani

lubw, bo wszystkie przysze matki zostay ewakuowane, a modzi ludzie s na wojnie.

W tych dniach niedoli proboszcz jest bez przerwy oblony. Od rana do wieczora trudno mi znale

godzink dla siebie, a to, co kiedy zdarzao si nadzwyczaj rzadko, dzieje si obecnie do czsto:

dopiero pnym poudniem mog odmwi swoj czstk brewiarza.

Codziennie po poudniu o godz. 4.30 zbieraj si wierni na modlitw racow, a nastpnieudzielam za pomoc cyborium bogosawiestwa sakramentalnego wszystkim parafianom, bez

wzgldu na to, gdzie si znajduj.

W ubiegych dniach mielimy rne naloty. Jednake najgorsz noc, jak dotychczas przeywalimy,

bya ta z 3 na 4 lutego, z soboty na niedziel. Od godziny 20.30 wieczorem do godziny 5.30 rano

nasze miasto znajdowao si pod nieustannym ogniem artylerii bijcej ze wzgrz Wysokiego Kocioa

pod Trzebnic. Wtedy take nasza parafia srodze ucierpiaa. W niedziel zapanowa wrd ludnoci

nastrj silnej depresji i przygnbienia. Nawet na godzin nie mona byo zasn. Dalekonone dziaa

wrocawskim; w 1916r. zosta podniesiony do godnoci kardynaa. Dnia 21 stycznia 1945 r. w asycie sekretarzai sucego wyjecha do letniej rezydencji na zamku Janowa Gra, gdzie doczeka wkroczenia wojsk radzieckich(8 maja 1945 r.). Zmar na udar mzgu 6 lipca 1945 r. Przed mierci otrzyma wiadomo o upadkui zniszczeniu Wrocawia. Wdniu 14 lipca odby si pogrzeb na cmentarzu w Jawornicy(SRS). Por. te Archivfr schlesische Kirchengeschichte, t. VII, Hildesheim 1949, s. 7, 32 i 36.24

W okresie oblenia sprawami Kocioa rzymskokatolickiego zarzdza tzw. generalny wikariat(Generalvikariat). W miecie pozosta wprawdzie biskup Ferche, lecz nie wspdziaa on z generalnymwikariatem. W skad wikariatu wchodzili m. in. ksia kanonicy Kramer, Niedzballa, Lange; jego posiedzeniaodbyway si dwa razy w tygodniu, a uczestniczy w nich stale ks. prof. dr Hermann Hoffmann (znany pacyfista,autor gonej ksiki ImDienste des Friedens. Lehenserinnerungen eines katholischen Europers oraz pracz historii sztuki; ur. 14 lipca 1878 r. wicenia kapaskie otrzyma 23 czerwca 1902 r., po wojnie osiad wLipsku, gdzie zmar 12 stycznia 1972 r.). Por. Chronik des St. Georgen-Krankenhauses, Archiwum

Archidiecezjalne, rep. OA Breslau St. Mauritius 53, s. 300-301.25K.s. dr Felix Zillmann, ur. 20 marca 1886 r.. wicenia kapaskie otrzyma 20 czerwca 1910 r.

26Autor ma na myli cmentarze parafialne przy ul. Kamiennej i na Skowroniej Grze.


17/158

wroga ostrzeliway miasto bez przerwy. Granaty paday w pobliu naszego kocioa parafialnego: na

Lobetheater (dzi nie istnieje), na Garvestrae, na plac w. Maurycego, na szpital w. azarza, na

Brderstrae(Puaskiego), do ogrodu klasztoru OO. Bonifratrw, na Feldstrae(Krasiskiego), na

Brockauerstrae. Chyba z 15 pociskw uderzyo w bezporednie otoczenie kocioa. Powstay due

szkody. Nazajutrz cae pierzeje ulic stay z wybitymi szybami. Take klasztor OO. Bonifratrw i koci

oraz zabudowania w. azarza zostay powanie uszkodzone, szczeglnie kamienica czynszowa.

Powstay rwnie szkody w zabudowaniach na Brderstrae, rg Paradiesstrae (Worcella).

Z woli Boej nasz koci w. Maurycego unikn szkody, podobnie jak i przy wszystkich poprzednich

atakach. Niechaj w. Maurycy wycignie rce nad swoj wityni, bogosawic j i osaniajc.

Take w nocy z 7 na 8 lutego nie mona byo wcale zmruy oka. Tym razem przyczyn nie byy

nieprzyjacielskie dziaa, miotajce niszczycielskie granaty na miasto, lecz bomby, zrzucane przez

pojedyncze samoloty, ktre latay nad naszym miastem i zrzucay na chybi trafi swj straszliwy

adunek na miasto pogrone w ciemnociach. Take i dzisiaj rano syszaem znowu o spustoszeniach,

jakie tu powstay.

Kiedy udaem si na egzekwie przy zmarym na Brderstrae, zauwayem, e caa dzielnica od

Tauentzienstrae(Kociuszki) a po wiadukt kolejowy ma wybite szyby, nie ma zatem na caej

Brderstrae od Klosterstraea po Dworzec Gwny chyba ani jednej szyby.

Osobliwie przygnbiajcy jest w tej dobie brak kontaktu z naszymi bliskimi. Przytacza to nasze matki

do ostatecznoci. Wskutek szybkiego odwrotu i rozpadu frontu wschodniego rozprzga si

cakowicie poczta poowa. W dodatku przychodzce przesyki od krewnych z frontu nie zastaj nikogo

w domu rodzinnym, bo pognano przecie natuaczk 600 000 ludzi z miasta. Niepokj o los

najbliszych gnbi serca ludzkie; docza si do tego nieopisana tsknota za domem i wielki smutekumysw. Niemiecki nasz nard wydano na tak wielk poniewierk, e podobnej historia nie pamita.

Postpy Rosjan nie pozwalaj jeszcze przewidzie, ile osb bdzie jeszcze musiao ucieka; Coraz

bardziej wzbiera strumie uciekinierw, wlewajcy si do rodkowego obszaru Niemiec; a po utracie

wschodnich obszarw rolniczych nie da si przewidzie, jak si wyywi te masy ludzkie. Albowiem

zajte przez Rosjan obszary byy spichlerzem Rzeszy wielkoniemieckiej.

Wanie ogoszono alarm lotniczy, czwarty w cigu 24 godzin. W ten sposb z dnia na dzie pooenie

naszego miasta ogoszonego twierdz27staje si coraz bardziej krytyczne. Dzisiaj komendant twierdzy

wyda ponownie rozkaz opuszczenia miasta przez kobiety poniej 40 lat i ich dzieci28. Tak wic

zmniejszy si jeszcze bardziej liczba pozostaych w miecie ijeszcze bardziej skurczy si garstkawiernych, ktrzy schodz si codziennie we wsplnym domu, w kociele parafialnym, Pragniemy

wytrwa i nieustannie Pana Boga prosi, aby za ordownictwem NMPanny i Matki Boej, w.

Maurycego, niebieskiego patrona naszej wityni, w.Jadwigi, opiekunki naszej ziemi, raczy w swojej

dobroci i askawoci osoniswj przybytek i domostwa naszej parafii i tak oddali od nas widmo

nieprzyjaciela.

Podp. Paul Peikert

27Wrocaw zosta ogoszony twierdz latem 1944 r., podobnie jak m. in. Opole i Gogw.

28

Chodzi tu o zarzdzenie pukownika von Ahlfena z 7 lutego 1945 r.. opublikowane w SchlesischeTageszeitung nr 35 z 8 II. Powtrzono wnim punkt 6 rozkazu generaa Koch-Erpacha z 31 stycznia 1945 r.o zasadach prowadzenia walki; por.Festung Breslau..., dokument nr 23.


18/158

radca duchowny i dziekan

proboszcz u w. Maurycego

[Na ss 19, 20, 21 i 22 proboszcz Peikert przepisa artyku pt.Der schlesische Treckze

Schlesische Tageszeitung

29

, rocznik 16, nr 38, Festung Breslau, niedziela 11 lutego 1945 r.Por. umieszczon po s. 40 fotokopi artykuu. Potem kontynuuje autor swj dziennik.]

Punkt szczytowy oglnej niedoli obecnej straszliwej wojny stanowi przymusowa ewakuacja ludnoci

ze wschodnich prowincji. Dwanacie milionw ludzi ewakuowano dotd z zachodnich prowincji i z

wielkich miast dotknitych nalotami bombowcw. Jednake obszar objty nalotami by stosunkowo

niewielki w porwnaniu do ogromnej liczby ewakuowanej ludnoci, gdy te posunicia dotyczyy

gwnie wielkich miast i zagbia przemysowego Ruhry. Obecnie wszake ewakuowano wielkie

rolnicze obszary na wschodzie. Prusy Wschodnie, kraj nad Wart, prowincja gdaska, Pomorze, lsk,

Brandenburgia - coraz dalej, niby nienasycona pooga dociera tu ewakuacja, bo te rosyjska

ofensywa zimowa, ktra rozpocza si 12 stycznia, posuwa si dalej, obejmujc due obszary

Dolnego lska na zachd od Odry. Natarcie bolszewikw kieruje si ju na Zgorzelec i zmierza do

i odcicia od Berlina prowincji saskiej z Dreznem. Rosjanie j uderzaj szybciej, ni uciekajca ludno

zdy si usun. Dopdzaj czsto kilometrowe kolumny uciekinierw. Ju nadchodzi wiadomo, e

maj si ewakuowa dalsze powiaty rodkowego lska, zbkowicki, widnicki, strzegomski, jaworski,

kamiennogrski, chocia dopiero co naleao opuci legnicki, redzki, gogowski, chojnowski,

lubiski, gubiski, grski, bolesawiecki i agaski. Ludno moe zabra na ucieczk tylko niewiele

mienia. Konie lub krowy, ktre zabrano, czsto padaj w drodze. Rodzi si wic zasadnicze pytanie,

jak mona bdzie wyywi tyle ludzi, gdy dokadnie zostan zapenione nimi Bawaria i obszar midzyab a Wezer, a spichlerze Rzeszy, rolnicze tereny wschodu, przepady. Ogromne zapasy kartofli

zalegaj jeszcze w kopcach. Nie inaczej ze zboem: wymcono dopiero poow zb w wielkich

majtkach, a na ssiekach chopskich le jeszcze due iloci ziarna. Bydo trzeba byo zostawi. Teraz

zabija si je masowo albo te samo pada z godu czy mrozu.

mier sieje spustoszenie wrd ludzi, szczeglnie wrd dzieci i starcw. Uciekaj najczciej dzieci

i starzy, albowiem wszystkie osoby w sile wieku, zwaszcza mczyni, s przecie w wojsku. Ju teraz

ginie w drodze wiele ludzi z godu i mrozu. mier zbiera straszliwe niwo wrd uciekinierw. Gdy

jeszcze dojd choroby zakane, to dopiero wtedy ndza tej ludnoci bdzie zupena. Widmo godu

przeraajcych rozmiarw zagraa tym stoczonym ludziom.

Na cigle powracajce pytanie o sens obdnego zarzdzenia nawet po najgbszym namyle nie

sposb znale rozsdnej odpowiedzi. Dla uspokojenia ludnoci i zagodzenia gniewu i niechci do

przymusowych posuni kierownictwa partyjnego prasa szerzy wci propagand grozy o rzekomych

okruciestwach Rosjan wobec bezbronnej ludnoci. Dotychczas syszao si na og, e wkraczajcy

Rosjanie postpowali przyzwoicie z ludnoci zajtych miast i osiedli. Poszukuj tylko bonzw

partyjnych, ktrzy naturalnie nie mog spodziewa si niczego dobrego. Zreszt jak bezgraniczn

i straszliw ndz sprowadzia ta partia na nard niemiecki! Zdarzaj si by moe odosobnione

29

Schlesische Tageszeitungbya podczas oblenia jedyn gazet, ktrej ostatni numer ukaza si w dniukapitulacji, tj. 6 maja 1945 r. Od nr 45 z 18 lutego bya oficjaln Frontzeitung der Festung Breslau; redakcjamiecia si przy wczesnym Sonnenplatz (plac PKWN).


19/158

wypadki barbarzyskich wykrocze ze strony Rosjan, ale pomylmy o tym, co wyrzdziy nasze

Waffen-SS i gestapo napadnitym narodom30. Pomylmy o ich otrostwach i bestialstwach wobec

wasnych rodakw w obozach koncentracyjnych. Wspomnijmy o masowych mordach ludnoci

ydowskiej wszystkich krajw. Pomylmy o niegodziwym okruciestwie stosowanym wobec ludnoci

napadnitych narodw. Tylko dlatego mona byo zmusi do takiego desperackiego czynu ludno

wiejsk przy uyciu brutalnej przemocy, czsto pod grob pistoletu, a take wywoujc psychoz

strachu przed bolszewikami, w ktr wtrcia ta nieodpowiedzialna propaganda grozy zwaszcza

kobiety.

Przymusowa ewakuacja jest wdrwk ludw niesychanych rozmiarw, czynem rozpaczy rzdu

wyzbytego wszelkich zasad obyczajowych oraz bilansem ndzy i dwunastoletniego reimu

hitlerowskiego.

Czwartek, 8 lutego 1945

O ile dotychczas zbiorczo z tygodnia na tydzie podawaem wydarzenia i byskawicznie nastpujce

po sobie fakty z czasu rosyjskiej ofensywy zimowej31

, to teraz chc relacjonowa najwaniejsze

wydarzenia z kadego dnia.

Zeszej nocy trwao nieustanne bombardowanie. Pi razy alarm lotniczy. Znowu spora ilo

wybuchw w parafii w wyniku bombardowania. Dalszy niesychany terror w stosunku do pozostaej

ludnoci, aby opucia Wrocaw.

Pitek, 9 lutego 1945

Znw bardzo niespokojna noc z powodu nalotu bombowego. Rosyjskie czogi dotary do Ktw

Wrocawskich, mianowicie z przyczka mostowego na Odrze pod cinaw32. Zameldowano czogi w

Sobtce operujce spod Oawy. Jedna bomba wpada do kaplicy w. Jzefa. Podobnie jedna do

kaplicy NMPanny w Katedrze. Szczliwym trafem by to niewypa. Dwucetnarowa cika bomba

przebija dach kaplicy maryjnej Zakadu w. Jzefa, dostaje si przez sklepienie do kaplicy, nie

eksplodujc jednak. Jakby cudem pozostaje bez szwanku ta okazaa kaplica. W dom w. Jana, w dom

30Jeszcze podczas ewakuacji Niemcy dokonywali zbrodni na winiach sdowych iwiniach obozu

koncentracyjnego Gro-Rosen (podobozy w Brzegu Dolnym i Mioszycach). Dokadniej problem omawia A.Konieczny. Ewakuacja obozu koncentracyjnego Gro-RosenStudia nad Faszyzmem i ZbrodniamiHitlerowskimi, t. II Warszawa Wrocaw 1975, s. 163 189; por. te tego Zbrodnie na Dolnym lsku, [w:] Staniperspektywy bada w zakresie zbrodni hitlerowskich, t. II, Warszawa 1973, s. 115-128.31

Operacje wojsk 1 Frontu Ukraiskiego w 1945r. przedstawia jego dowdca, marszaek I. Koniew, Czterdziestypity, Warszawa 1968. Dziaania wojenne na Dolnym lsku omawia R. Majewski, Dolny lsk 1945-Wyzwolenie, Warszawa-Wrocaw 1982. Por. te A. Konieczny. Wyzwolenie lska w radzieckiej literaturzehistorycznej, Studia lskie, t. 17, Opole 1970?. s. 239 i n., oraz R. Majewski : Problematyka walk o wyzwolenieDolnego lska w radzieckiej literaturze historycznej, lski Kwartalnik Historyczny Sobtka, 1981, nr 4, s. 593

i n.32Opis walk na przedpolach Wrocawia daj: K. Jonca i A. Konieczny, UpadekFestung Breslau, Wrocaw 1963,

oraz R. Majewski iT. Sozaska, Bitwa o Wrocaw,: wyd. II, Wrocaw- Warszawa- Krakw - Gdask 1975.


20/158

parafialny w. Krzya uderza bomba i bardzo je niszczy. Dworzec wiebodzki jest zamknity. W pitek

wieczorem zrzut bomb spowodowany przez nie zaciemniony samochd na Albrechtstrae (Wita

Stwosza) przy poczcie gwnej. Powane uszkodzenia tego gmachu i pobliskich kamienic, take

w oknach kocioa w. Wojciecha i probostwa w. Wojciecha. Szczeglnie due uszkodzenia wykazuj

we Wrocawiu Rynek, Gartenstrae(wierczewskiego), Straeder SA (Powstacw lskich) i

Hindenburgplatz (plac Powstacw lskich).

Sobota, 10 lutego 1945

Z poudnia i poudniowego wschodu w nocy silny huk dzia. Zreszt samoloty noc wzgldnie

oszczdzay miasto. Piercie oblenia wok Wrocawia zamyka si coraz bardziej. Donosz

o poncych wsiach na poudnie od Wrocawia. Po poudniu nad miastem oywione walki powietrzne,

ktre wieczorem znw si wzmagaj. Zagraa znowu cika noc, jak przed 8 dniami. Nadchodziwiadomo, e Zbkowice, Zibice, Jawor, Legnica, Chojnw zostan oddane. Staatenhalle (Hal

Pastw) przy Hali Stulecia trafia bomba; hala spona doszcztnie. Spolno i cae Zalesie na pnoc

od Odry, Zacisze, Biskupin itd. trzeba cakowicie ewakuowa. W parku Szczytnickim ustawia si

baterie dzia, tak e wspaniay park jest w najwyszym stopniu zagroony. Maj burzy domki

letniskowe na Zalesiu i Zaciszu.

Niedziela, 11 lutego 1945

Noc spokojna. Osiem dni temu bya najcisza dotd noc od pocztku oblenia Wrocawia. Z

Wysokiego Kocioa pod Trzebnic strzelay rosyjskie dziaa dalekiego zasigu bez przerwy na nasze

miasto. W mojej parafii liczne detonacje i wielkie spustoszenia na ulicach. Rano o godzinie 6.30 ciki

huk dzia od Trestna. Jasny, soneczny dzie. Na trzech mszach dobra frekwencja. Zamiast

czterdziestogodzinnego naboestwa po poudniu od 16.30 do 17.30 godzinna modlitwa przed

wystawionym Najwitszym Sakramentem z licznym udziaem wiernych. Po poudniu o godz. 13.30

zaarte walki powietrzne nad Wrocawiem33. Nadchodzi wiadomo, e Legnica, Chojnw, roda

lska i Kty Wrocawskie zostay ostatecznie zdobyte przez Rosjan. Przez Oaw i cinaw uderzaj

rosyjskie jednostki przez Sobtk na Kty Wrocawskie. Jeszcze jedna droga otwarta do widnicy,

ktra i tak znajduje si ju pod ogniem dzia nieprzyjacielskich.

Poniedziaek, 12 lutego 1945

33W dniu tym zgin nad Wrocawiem dwukrotny Bohater Zwizku Radzieckiego, genera -major Iwan S. Pobin,

dowdca 6 Korpusu Lotnictwa Bombowego gwardii, ktry prowadzi grup bombowcw Pe-2 na kolejnezadanie bojowe. By to jego 158 lotbojowy; celem ataku by silny punkt oporu Niemcw w jednym

z przedmie Wrocawia. Por. A. Konieczny, Pamici generaa I. S. Pobina, Magazyn Tygodniowy GazetyRobotniczej, 1967, nr 33 (450). z licznych pniejszych publikacji zob. Z. Antkowiak, Minuta nad twierdz,Wieczr Wrocawia, 1981, nr 16 (4116).


21/158

Znowu niespokojna noc. Bomby nad miastem jak noc duga. Znowu trafione ulice mojej parafii.

Przede wszystkim Clausewitzstrae.

Msza wita wczesnym rankiem o godz. 7, jak w ogle msza w. w ostatnich tygodniach, ma bardzo

du frekwencj. Codziennie udziela si 270 - 300 komunii. Odkd pocigi nie kursuj, ustaje

terroryzowanie i nakanianie ludnoci do opuszczenia Wrocawia. Nowe przymusowe ewakuacjeduych obszarw lska. Wielokilometrowe kolumny uchodcw, ndzy, ubstwa cign na gd

i poniewierk. Dzi w nocy pnocne skrzydo wrocawskiego Ratusza trafione bomb. Po poudniu od

16.30 do 17.30 znowu godzinna modlitwa z powodu niemonoci odprawienia

czterdziestogodzinnego naboestwa. Rosjanie zajmuj Legnic i Chojnw, docieraj a do

Bolesawca i agania i zagraaj linii Bobra. Zgorzelec i uyce pod grob przymusowej ewakuacji.

Wtorek, 13 lutego 1945

Do godz. 3 nad ranem noc spokojna. Odtd a do godziny 6 gwatowne bombardowanie z powietrza

i obstrza artyleryjski. Due spustoszenie we Wrocawiu. Dach kocioa Bonifratrw mocno

uszkodzony przez granat. Sklepienie i wntrze kocioa jest nie uszkodzone. Wybite liczne szyby

w klasztorze OO. Bonifratrw i w okolicznych domach. W fabryce konserw Manna, naprzeciw naszej

nieruchomoci przy Klosterstrae 36 detonacja bomby i due zniszczenia. W ssiednim Zakadzie w.

Agnieszki w podwrzu, we wszystkich zabudowaniach niemal wszystkie okna zniszczone z wyjtkiem

kaplicy. Nadchodz rwnie wiadomoci o duych zniszczeniach na caym obszarze miasta.

W probostwie kocioa Boego Ciaa zostay wybite wszystkie szyby. Podobnie szyby piknej wityni.

Ulice parafii w. Maurycego sprawiaj wraenie mocno zniszczonych. Chocia nie dokonano jeszczena Wrocaw adnych wielkich nalotw bombowych, to jednak stopniowo rosn szkody w caym

miecie w nastpstwie codziennych zrzutw. W parafii w. Maurycego ucierpiay najbardziej

nastpujce ulice: Garvestrae, Brderstrae, Feldstrae, Paradiesstrae, Klosterstrae,

Vorverkstrae(J. Dbrowskiego), Lschstrae(Prdzyskiego). Nie ma wic prawie ulicy nie

uszkodzonej. Mwi, e we Wrocawiu wybito ju wicej ni poow szyb. Nasz koci parafialny

szczliwie dotd wyszed bez szwanku. Tak samo probostwo, gdy tymczasem nieruchomoci

Klosterstrae 36, Garvestrae29 maj troch wybitych szyb.

roda popielcowa, 14 lutego 1945

Ubiega noc przesza nadzwyczaj niespokojnie z powodu bombardowania i obstrzau artyleryjskiego.

Szczeglnie powane szkody wyrzdzono na Ofenerstrae(Krakowskiej). Rano niezwykle dua

frekwencja na naboestwie. Ludzie garn si do stou Paskiego i do i przyjcia krzya popielcowego

z powiconym popioem. W poudnie nieprzyjacielski nalot bombowy na poudnie miasta

i ostrzeliwanie przez nieprzyjacielsk artyleri. Wyrzdzono due szkody w tej dzielnicy, zwaszcza na

Hohenzollernstrae(Sudeckiej). Powanie ucierpia protestancki koci w. Jana. Poudnie miasta

oczekuje szturmu nieprzyjaciela. Nie chce on zdobywa miasta od pnocy, gdzie musiaby sforsowa

stojce na przeszkodzie liczne odnogi Odry, lecz od poudnia. Na cmentarzu otaczajcym koci w.

Maurycego za murem osadza si gniazdo karabinu maszynowego skierowane na poudniowy wschd.


22/158

Udao si przeszkodzi w zainstalowaniu posterunku obserwacyjnego na wiey naszego kocioa.

Dniem i noc potne wstrzsy od wysadzania starych domw w miecie na gruz pod barykady.

Zburzono tak te domy, ktre zostay przeznaczone do rozbirki w planach regulacji urbanistycznej.

Dotyczy to przede wszystkim domw przy Siehdichfur (ul. Widok), Dominikanerplatz (pl.

Dzieryskiego) i Weisse Ohle (Janickiego).

Czwartek, 15 lutego 1945

Stosunkowo spokojna noc. Gorliwo parafian, w uczszczaniu na naboestwa nie ustaje, lecz

wzrasta w okresie postu. Dzie jest sotny, burzliwy, temperatura znona. Rosjanie zajli Klecin

i zagraaj miastu od poudnia. Wrocaw jest ju cakiem otoczony. Drugi piercie wok miasta

tworzy si przez wzicie Zotoryi, Jawora, Strzegomia, gdy Jawor, Legnica i roda lska s ju

w rkach Rosjan. Tamto skrzydo Rosjan zdaje si uderza na widnic. Cmentarz na Grabiszynku jestzagroony. Za starym cmentarzem w. Maurycego przy Steinstrae(Kamienna) ustawiono bateri

dzia. Na cmentarzu am Lerchenberg (Skowronia Gra) stao zeszej nocy wielkie stado byda,

samopas biegajce zwierzta, ktre spdzono w jedno miejsce. Na cmentarzu dokonano wielkiego

spustoszenia. Wieczorem okoo godz. 18.30 nieprzyjaciel podj na nowo naloty. O godz. 20.45

bomba lotnicza uderza naprzeciw naszej posesji kocielnej przy Klosterstrae w star szko w.

Maurycego, powodujc gwatown eksplozj. Powstay powane straty: drzwi domu wyrwane, ramy

okienne na ppitrze i na pierwszym pitrze wyamane, a wszystkie szyby wybite. W domu

z granitowych schodw odpady kawaki, ciana mocno uszkodzona. Szczliwym trafem nie ucierpia

aden czowiek. Otoczenie jest rwnie mocno zniszczone. W Zakadzie w. Agnieszki, ktry dopiero

we wtorek rano bomba wybuchajca na ssiednim podwrzu fabryki Manna pozbawia wszystkichokien w oficynie, teraz rozbite zostay take wszystkie ocalae okna, wychodzce na Klosterstrae.

Rwnie zniszczeniu ulegy okna pierwszego i drugiego pitra naszej posesji przy Garvestrae 29.

Bardzo zniszczona jest ssiednia posesja komunalna Biblioteki Miejskiej i zabudowania po przeciwnej

stronie ulicy.

I znw szczliwy trafem nasz drogi koci parafialny zosta zachowany od wikszych szkd.

Zauwaono tylko kilka drobnych zadrani na oknach. w. Maurycy i w. Jadwiga wznosili

opiekucze rce nad swym przybytkiem.

Oby Bg w dobroci i miosierdziu swoim nadal mia w swej askawej pieczy nasz duchowny domojcowski, nasz drogi koci w. Maurycego. To byoby najwiksze nieszczcie, jakie spotkaoby

parafi w. Maurycego. Zgroza zniszczenia przepenia cay dom.

Pitek, 16 lutego 1945


23/158

Po niespokojnej nocy donosz, e Rosjanie s w Wojszycach i Otaszynie. Odezwa komendanta

twierdzy zwraca szczegln uwag na powag sytuacji34. Po poudniu o godz. 4 toczyy si zacite

walki powietrzne. Z tego powodu nie mona odprawi Drogi Krzyowej. Do kocioa przyszo

dwudziestu czonkw Volkssturmu, id do spowiedzi i przyjmuj komuni w. Rosjanie dali

komendantowi twierdzy ultimatum, aby podda miasto w cigu 24 godzin. Ultimatum pozostaje bez

odpowiedzi35. Od godz. 16 nieustannie kr nad miastem nieprzyjacielskie eskadry lotnicze. Obszar

powietrzny jest pod ich cakowit kontrol. Nasza obrona przeciwlotnicza jest saba i bez znaczenia.

Wskutek tych nalotw powstaj w miecie powane szkody. O godz. 16 macierzysty dom szarytek,

Zakad w. Jzefa przy Josephstrae(w. Jzefa) dostaje 7 pociskw. Macierzysty dom sistr wraz

z kaplic maryjn leg cakowicie w gruzach. Jednej siostry nie mona byo wydoby spod gruzu. Pi

zostao ciko rannych. Podobnie trafiony zosta i powanie uszkodzony nowicjat po przeciwnej

stronie ulicy. Znajdujca si w nim kaplica Serca Jezusowego zostaa doszcztnie zniszczona. Take

konwikt arcybiskupi dla chopcw przy placu Katedralnym otrzyma jeden pocisk. rodkowa cz

tego gmachu zostaa bardzo zniszczona, a dwa pitra zerwane. Srodze ucierpiaa te kuria wikariuszy

katedralnych, kuria sufragana i paac arcybiskupi. Rwnie witrae Katedry. Zawali si duy pasaw formie uku pomidzy macierzystym domem szarytek a nowicjatem. Tego samego wieczoru

uderzya bomba w dach kocioa w. Bernarda. Bomba przebia sklepienie, rozerwaa szeroko

wizanie dachu, odrywajc niemal cay dach, tak eobnaona wiba sterczy ku niebu.

O zniszczeniach wewntrz tego kocioa nie mam dotd informacji. Cika bomba spada przy

kociele Boego Ciaa. Przylege zabudowania doznay wielkich szkd. Wybite zostay m. in. wszystkie

szyby i okna kocioa Boego Ciaa. Powstay take due zniszczenia w probostwie Boego Ciaa. Nie

wspomniano tu jeszcze o szkodach wyrzdzonych w pozostaych dzielnicach miasta.

Sobota, 17 lutego 1945

Nad miastem kr przez ca noc cikie bombowce i myliwce nieprzyjacielskie. Nasza obrona, jak

zwykle, wyjtkowo saba. Przez cay dzie padaj nieprzyjacielskie bomby na miasto. Towarzyszy im

huk licznych detonacji od wysadzanych blokw mieszkalnych rdmiecia36. Jest to znami czasu, e

obrano wanie te trudne dni naszego miasta na burzenie blokw, ktre planowano w normalnych

czasach jako odnowienie rdmiecia. Mieszkacw tych blokw w wikszoci ewakuowano pod

przymusem. Wolno im byo zabiera tylko nieliczne rzeczy. Cae wyposaenie domu musiao

34Autor nawizuje tu do odezwy generaa-majora von Ahlfena z 15 lutego 1945 r, wydanej w zwizku

z cakowitym okreniem miasta przez wojska radzieckie. Zapowiedziano w niej m. in. dalsz akcj wyburzaniadomw wmiecie; Schlesische Tageszeitung, nr 43 z 16 II 1945 r.35

Por. Schlesische Tageszeitung, nr 45 z 18 II 1945 r. Do komendanta twierdzy wrocawskiej wezwanie dopoddania si skierowa pukownik Luitpold Steidle, wiceprzewodniczcy Zwizku Oficerw Niemieckichi penomocnik Komitetu Narodowego Wolne Niemcy. Por. Sie kmpften fr Deutschland. Zur Geschichte desKampfes der Bewegung Freies Deutschland bei der 1. Ukrainischen Front der Sowjetarmee, Berlin 1959, s.425-426. Por. te A. Konieczny. Ruch oporu wczasie oblenia Wrocawia w 1945 roku , Studia lskie, t. V,Katowice 1962. s. 143- 144.36

Pod koniec lutego 1945 r. Niemcy burzyli cigi domw przy wczesnej Siebenradgasse (ul. Siedmiu K) i przyDominikanerplatz (plac F. Dzieryskiego). Por. F. Grieger, Wie Breslau fiel, Stuttgart 1948, s. 25; K. Jonca, The

Destruction ofBreslau. The FinalStruggle of Germans in Wrocaw in 1945, Pozna 1961, s. 13; tene.Zburzenie m Wrocawia w 1945 r. wwietle nieznanych dokumentw, Studia lskie, t. V, Katowice 1962, s.85.


24/158

pozosta. Domy wysadza si w powietrze nie zabezpieczywszy uprzednio wjakikolwiek sposb

wyposaenia mieszka (bielizny, mebli, pamitek rodzinnych). Sprzt domowy pochaniaj

gigantyczne masy gruzu. Pitrz si wysokie gry gruzu wymieszanego z meblami, bielizn i obrazami.

Akcja wysadzania zatacza szerokie krgi w obrbie miasta. Planuje si nawet wysadzenie w powietrze

Muzeum Archeologicznego. Rodzi si pytanie, jak bdzie mona zastpi te domy i mieszkania, kto

w przyszoci usunie te olbrzymie zway gruzu? Tu znw wida skutki szalestwa militaryzmu. Po

poudniu przychodzi znowu do spowiedzi 50 czonkw Volkssturmu. Wikszo przyjmuje komuni

w. Po poudniu pocisk pada przy Ohlauufer 9 (Al. J. Sowackiego) i zabija kobiet o nazwisku Anna

Hahn. Nie mona ju grzeba na cmentarzu (Skowroniej Grze), ani te przy Steinstrae, bo wskutek

podejcia Rosjan do kolei obwodowej s one pod ogniem artylerii. Rosjanie zrzucaj masowo na

miasto ulotki nastpujcej treci37:

1. ulotka:

Do lskiego pospolitego ruszenia. Czonkowie Volkssturmu! W zwierzcym strachu przed

sw nieuniknion zagad nazici rzucaj was przeciw zwycisko kroczcej Armii Czerwonej.

udz si, e kosztem waszej mierci przedu swe wasne ndzne ycie. Jestecie ostatnim

misem armatnim Hitlera. Lecz nic nie moe uratowa hitlerowskich Niemiec przed

ostateczn klsk. Nie ma siy, ktra by zdoaa powstrzyma potn lawin zwycisko

prcej naprzd Armii Czerwonej. Dni Hitlera ijego krwawego reimu s policzone. Was - 60-

letnich mczyzn i 16-letnich chopcw, kalekich i chorych ludzi, zaopatrzonych w opaski i ze

strzelby - wysya si przeciwko rosyjskiej artylerii i czogom! Gdyby to nie byo dla was takie

straszne, sami wymialibycie t ostatni awantur zbankrutowanego Hitlera. Czonkowie

Volkssturmu! Armia Czerwona nie walczy ze spokojn ludnoci ijeli natychmiast porzucicie

szeregi armii Hitlera, bdziecie mogli nadal wykonywa wasz prac. Jednake kady, ktoz broni w rku przeciwstawi si zwyciskiemu pochodowi Armii Czerwonej, zostanie

bezwzgldnie zniszczony. Jeli chcecie y, jeli chcecie uchroni przed zniszczeniem wasze

miasta i wsie, wasze domostwa, to zdejmijcie wasze opaski, porzucie bro i idcie do domu.

Udzielajcie tej samej rady wszystkim niemieckim onierzom, ktrych zobaczycie, niech

natychmiast skadaj bro.

Pamitajcie: Dalszy opr przeciwko Armii Czerwonej oznacza dla was pewn mier. Przy

yciu pozostaje tylko ten, kto natychmiast zerwie z Hitlerem, porzuci bro, pjdzie do domu

lub podda si do niewoli.

Dowdztwo Armii Czerwonej

2. ulotka:

50 niemieckich generaw da natychmiastowego zakoczenia wojny! Przez zwyciski marsz

wojsk radzieckich w cigu niecaych 10 dni wojna przeniosa si szerokim frontem znad Wisy

do Niemiec.

37W okresie oblenia ks. Peikert zebra spor ilo ulotek idoczy je do teczki wasnych spraw osobowych,

przechowywanej w Archiwum Archidiecezjalnym we Wrocawiu, sygn. OA Breslau St. Mauritius 51, 24.Personal-Akten des Erzpr. Paul Peikert bei St. Mauritius zu Breslau. Cz ulotek pochodzi z konspiracyjnej

drukarni antyhitlerowskiej organizacji niemieckiego ruchu oporu. Por. te H. Gleiss, Rote Botschaften vomNachthimmel - Sowjetische Flugblatt-Propaganda ber der Festung Breslau von Jannuar bis Mai 1945, DerSchlesier, 1962, nr 18 - 21.


25/158

Armia Czerwona wdara si w gb Grnego lska, Prus Wschodnich i Pomorza. Hitler

przegra wojn nieodwoalnie. On, Hitler, myli tylko o tym, jak by jeszcze troch przeduy

swoje rzdy i swe ycie. Gotw w tym celu jeszcze powici setki tysicy swoich onierzy. S

jednak mowie, zacni i zasueni niemieccy generaowie, ktrzy daj natychmiastowego

zakoczenia wojny. Cay nasz nard zosta wcignity bez reszty do tej niszczycielskiej walki:

na wszystkich frontach wykrwawiaj si mczyni od starca a do chopca, w ojczynie

cierpi kobiety i dzieci od rosncej zawzitoci nieprzyjacielskich nalotw, wykonujc cik

prac. Nigdy jeszcze wojna nie przyniosa naszej ojczynie tyle straszliwych nieszcz. Coraz

blisza jest godzina zaamania pod przytaczajc przewag zjednoczonych przeciwnikw.

Wojna jest przegrana! Rezultatem rzdw i sposobu prowadzenia wojny przez Adolfa Hitlera

s dla Niemiec miliony zabitych, kalek i bezdomnych! Rodziny s rozerwane, nadciga groba

godu, zimna i chorb. Ale nasz nard nie moe zgin. Tote naley t wojn natychmiast

zakoczy.

Tak brzmi odezwa, w ktrej 50 generaw z feldmarszakiem Paulusem i generaem artylerii

von Seydlitzem na czele, zwrcio si 8 grudnia 1944 r. z rosyjskiej niewoli do narodui wojska. Odezwa 50 generaw wskazuje, e w r. 1918 Hindenburg i Ludendorff zadali

zakoczenia wojny, gdy z wojskowego punktu widzenia staa si beznadziejna w obliczu

przewagi aliantw. Niemiecki piechur chce ju od dawna skoczy z wojn. I tylko Hitler ze

swoj klik stoj na drodze do natychmiastowego zakoczenia wojny, ktr przed z gr 5

laty rozptali. Oto powd, dla ktrego wzywaj nard i wojsko do obalenia Hitlera i jego

systemu, do niezwocznego zakoczenia wojny feldmarszaek Paulus, genera artylerii von

Seydlitz, genera-pukownik Strecker, genera artylerii Hell, genera piechoty Vlckers,

genera piechoty Gollwitzer, genera-porucznik Schlmer, genera-porucznik Postel, genera-

major Nedlwig, genera-major Lindemann i 40 innych godnych szacunku niemieckich

generaw, ktrzy widz bezsens dalszego oporu. Obecnie, gdy oddziay sowieckie wtargnydo Niemiec i kontynuuj sw ofensyw z niesychan si i szybkoci, natychmiastowe

zakoczenie wojny jest jedynym ratunkiem dla niemieckiego narodu. Oficerowie i szeregowi!

Idcie za wezwaniem 50 niemieckich generaw! Skoczcie z t wojn, od dawna przez

Hitlera przegran. Zcie bro, zanim bdzie za pno, skorzystajcie zjedynego wyjcia,

ktre si wam nadarza.

3. ulotka:

Niemieccy generaowie przeciwko Hitlerowi i Himmlerowi. Niemieccy oficerowie i onierze!

W ofensywie niebywaych dotd rozmiarw, o niebywaym impecie i tempie, Armia

Czerwona odrzucia Was w cigu niespena 10 dni od Wisy a ku Odrze. Na caym froncie od

Grnego lska po Prusy Wschodnie wojska niemieckie poniosy bezprzykadn klsk.

Wszystka gadanina wadcw faszystowskich bya kamstwem i oszustwem, ktrymi chcieli

wywoa w was poczucie pewnoci i zmusi do dalszej walki. Hitler i Himmler ze swoj

obron narodow[aluzja do nazwy Volkssturm = obrona narodowa, przyp. tum.]

i podobnymi baamuctwami okazali si ponownie oszustami i awanturnikami, dla ktrych

kady rodek jest dobry, aby przeduy wojn i ich zdrone ycie.

Przeciwko Hitlerowi, Himmlerowi i ich systemowi walcz dzi nie tylko wolno miujce

narody caego wiata, lecz take miliony Niemcw, wrd nich generaowie i oficerowieniemieckiego Wehrmachtu. 50 zacnych i zasuonych niemieckich generaw


26/158

z feldmarszakiem Paulusem i generaem artylerii von Seydlitzem na czele ogosio z niewoli

odezw Do narodu i wojska, w ktrej czytamy m. in.:

Polityk Hitler ustanowi w ojczynie rzdy nieograniczonej samowoli. Zama on wszystkie

traktaty zawarte z innymi pastwami i uy niemieckiego wojska, opierajc si na jego

posuszestwie, do swoich podbojw i podporzdkowania sobie innych narodw. Na jego

rozkaz oprawcy Himmlera dopucili si nieludzkich okruciestw w okupowanych krajach,

przez co okryli hab przed wiatem honor niemieckiego imienia. Ta polityka zrywania

traktatw i brutalne amanie prawa narodw zjednoczyy wreszcie wszystkie ludy wiata do

wojny przeciwko Niemcom. Po wyeliminowaniu naszych dowiadczonych dowdcw i po

przejciu jednoosobowego naczelnego dowdztwa przez Hitlera od Stalingradu nastpuje

klska za klsk.

Pomimo to Hitler chce wojn prowadzi dalej. Ta samobjcza kontynuacja wojny, ktra

stracia sens, suy tylko utrzymaniu Hitlera ijego kierownikw partyjnych. Tote SS i partia

zagarny dla siebie kluczowe stanowiska kierownicze.

Nasz nard nie moe zgin! Dlatego trzeba t wojn natychmiast zakoczy.Odezwa do Narodu i Wehrmachtu, podpisana przez feldmarszaka Paulusa, gen. art. von

Seydlitza, gen. pk. Streckera, gen. art. Hella, gen. piechoty Vlckersa, gen. piechoty

Gollwitzera, gen. por. Schlmera, gen. por. Postela, gen. majora Nedtwiga, gen. majora

Lindemanna i 40 innych cenionych niemieckich generaw, koczy si sowami:

Narodzie niemiecki, powsta do zbawczego czynu przeciwko Hitlerowi i Himmlerowi,

przeciwko ich systemowi przynoszcemu zagad!

Wyzwl si sam od niesumiennych i zbrodniczych rzdw, ktre pchaj Niemcy do pewnej

zagady.

Oficerowie i onierze!

Odezwa 50 generaw skierowana jest do kadego z was. Wskazuje ona Niemcom i wamjedyn drog ratunku.

Posuchajcie odezwy 50 generaw i do czynu!

4. ulotka:

Do otoczonej zaogi Wrocawia!

Generaowie, oficerowie i onierze!

Jednostki sowieckie atakujce z lewego brzegu Odry w rejonie roda lska - Legnica

poczyy si z wojskami sowieckimi uderzajcymi na zachd od Oawy-Brzegu i zakoczone

zostao cakowite okrenie oddziaw niemieckich we Wrocawiu.

Jestecie otoczeni przez wojska sowieckie, ktre maj nad wami kilkakrotn przewag

w ludziach i w sprzcie. Piercie ten zaciska si nieubaganie. Pooenie wasze jest

beznadziejne. Wszystkie drogi na zachd s odcite. Legnica leca gboko na waszym

zapleczu jest ju zajta przez Rosjan.

Znikd nie moecie oczekiwa pomocy. Na wschodzie Wehrmacht jest rozgromiony do

szcztu i wycofuje si nieustannie.

Hitler nie ma ani rezerw ludzkich, ani sprztu. On ijego klika doywaj swoich ostatnich dni.

Dowiadczenia zimowych walk pokazuj, e te niemieckie zaogi, ktre stawiaj opr, skazane

s na zagad i bezlitonie zostan zniszczone.


27/158

W ten sposb zostay cakowicie unicestwione zaogi Torunia i Elblga, ruchoma jednostka

bojowa w lasach pod Frankfurtem nad Odr oraz inne otoczone niemieckie zgrupowania,

ktre stawiay opr.

Ale te zaogi, ktre zrozumiay beznadziejno i bezsens oporu i skapituloway, uratoway si

w ten sposb przed pewn zagad.

Tak skapituloway zaogi Brzegu i cinawy i w komplecie ze swymi dowdcami na czele

podday si Armii Czerwonej. Teraz s w peni bezpieczne w rosyjskiej niewoli.

Wasz opr wpynie rwnie niewiele na przebieg rosyjskiej ofensywy jak opr zag

Budapesztu i Poznania, Torunia i Elblga, ktre Rosjanie ju zlikwidowali. Aby unikn

niepotrzebnego rozlewu krwi, aby zapobiec zniszczeniu Wrocawia, dowdztwo sowieckie

proponuje wszystkim niemieckim onierzom i oficerom we Wrocawiu zaprzestanie

bezsensownego oporu, oglne zoenie broni i poddanie si.

Generaowie i oficerowie!

Na was ciy szczeglna odpowiedzialno za ycie waszych onierzy. Powstrzymajcie

zbrodnicz i bezsensown zagad waszychoddziaw. Poddajcie si zwarcie, na czelewaszych jednostek i oddziaw Armii Czerwonej!

Wysyajcie parlamentariuszy na rokowania w celu oddania si do niewoli.

Wywiecie bia chorgiew i maszerujcie ze swymi onierzami w szyku ku naszym pozycjom

bez obaw.

onierze!

czcie si w grupy! Porozumiewajcie si midzy sob. Wysyajcie parlamentariuszy na

rokowania w celu oddania si do niewoli. Jeli wasi oficerowie si temu sprzeciwiaj, to

wybierajcie ze swego grona ma zaufania, pod jego dowdztwem idcie miao do naszych

pozycji i poddajcie, si pierwszemu rosyjskiemu oficerowi.

Wszystkim niemieckim oddziaom ijednostkom, ktre si poddaj, rwnie wszystkimpojedynczym grupom, szeregowcom i oficerom gwarantuje si cakowite bezpieczestwo

w niewoli, dobre warunki yciowe zgodnie z konwencj midzynarodow ojecach

wojennych i powrt do ojczyzny po zakoczeniu wojny.

Dowdztwo Armii Czerwonej

Niedziela, 18 lutego 1945, pierwsza niedziela postu

Noc bardzo oywiona. Ulica znowu zasana ulotkami. Frekwencja na naboestwach wyjtkowo

dobra, szczeglnie o godz. 7 i 8. Liczba komunii jest bardzo dua. Na msz w. o godz. 7 przyszo ok.

100 czonkw Volkssturmu i przystpio do komunii w. Po poudniu, ze wzgldu na due

niebezpieczestwo nalotw, ju o godz. 3 odprawia si z licznym udziaem wiernych uroczysto

lubowania parafii. Radca duchowny Paul Peikert przed uroczystoci wygasza nauk o znaczeniu

i treci lubowania. Przy wystawieniu Najwitszego Sakramentu wierni odpiewali pie do Serca

Jezusowego: Idmy przysiga sercem i usty (Auf zum Schwur mit Herz und Mund), po czym

gremialnie odmwiono spowied powszechn. Nastpnie sowo po sowie odczyta proboszcz tekst

lubowania, ktre wierni powtarzali chrem. Po uroczystym lubowaniu, ktrego zakoczenie brzmi:

Tak nam dopom Bg i Jego wita ewangelia, odpiewano Jezu, dla Ciebie yj. Teraz nastpiopowicenie caej parafii, gdziekolwiek by si znajdowaa, Niepokalanemu Sercu Matki Marii, wedug


28/158

tekstu powicenia Ojca witego Piusa XII. Do tego doczya si pie o przenajwitszej Hostii

i bogosawiestwo sakramentalne. Tekst lubowania docza si do tej czci.

lubowanie parafii w. Maurycego

Na chwa i uwielbienie Trjcy Przenajwitszej, na chwa Najwitszego Serca naszego

Pana i Zbawiciela Jezusa Chrystusa, na chwa Najwitszej Dziewicy i Matki Boej Marii, na

chwa witego mczennika Maurycego, niebieskiego patrona naszego kocioa

parafialnego i parafii, na chwa witej Jadwigi, wspopiekunki naszego domu Boego

i patronki lska, i na chwa wszystkich aniow i wszystkich witych boych, my ksia i lud

pozostaej jeszcze parafii, dzi 18 lutego 1945 r., w pierwsz niedziel witego postu,

w szstym roku strasznej wojny wiatowej, w dniach, w ktrych nasze miasto zamknite jest

zewszd przez wroga i powanie zagroone nieprzyjacielskimi pociskami, w czasie, w ktrym

wiksza cz naszej parafii trwajc bezdomnie na froncie wojny musi spoywa chleb obcejziemi, lubujemy uroczycie:

1.

wito Niepokalanego Poczcia Marii chcemy w naszej parafii obchodzi jako osobliwie

wielk uroczysto z pontyfikaln msz w. i wspln komuni wszystkich wiernych,

z wystawieniem i caodzienn adoracj Najwitszego Sakramentu i uroczystym

powiceniem parafii Niepokolanemu Sercu Marii Matki.

2.

13 maja kadego roku lub w nastpnym tygodniu chcemy urzdza uroczyst procesj do

grobu witej Jadwigi w Trzebnicy. Uczestniczy w niej maj szczeglnie kobiety i wedle

monoci jedna osoba z kadej rodziny.

3.

Tradycj procesji do miejsc cudownych Matki Boej w Bardzie i Wambierzycach chcemy

wkrtce po wojnie ponownie podj w uroczystej formie praktykowane

Peikert, Paul - Kronika dni oblężenia - 1985 (zorg)

Documents

Transcript of Peikert, Paul - Kronika dni oblężenia - 1985 (zorg)