Marat, Stanisław & Snopkiewicz, Jacek - Ludzie bezpieki - 1990 (zorg)

8/1/2019 Marat, Stanisaw & Snopkiewicz, Jacek - Ludzie bezpieki - 1990 (zorg)

1/284


2/284

Ludzie bezpieki

Dokumentacja czasu bezprawia

Stanisaw Marat, Jacek Snopkiewicz

Spis treci

Od autorw ............................................................................................................................................. 3Ucieczka Jzefa wiaty ........................................................................................................................... 5

Raski - rozkuwanie polityczne ...................................................................................................... 20

Raski - przesuchanie ....................................................................................................................... 34

Oficerowie ............................................................................................................................................. 46

Mokotw w relacji zaogi ...................................................................................................................... 58

Mokotw - agenci celni ......................................................................................................................... 83

Romkowski - samokrytyka ..................................................................................................................... 89

Romkowski - nie pamitam................................................................................................................ 98

Romkowski - czowiek Bieruta............................................................................................................. 107

Fejgin - czowiek Bieruta...................................................................................................................... 118

Pocztek X Departamentu ................................................................................................................... 127

X Departament .................................................................................................................................... 139

X Departament - palenie dokumentw............................................................................................... 151

X Departament - Agnieszka Koryciorz ................................................................................................. 163

Przed procesem ................................................................................................................................... 168

Drzwi zamknite .................................................................................................................................. 182

Berman - nie pamitam ................................................................................................................... 192

Berman - sprawa Anny Duracz ............................................................................................................ 204

Berman - sprawa Mariana Spychalskiego............................................................................................ 209

Stawieni do oczu .................................................................................................................................. 217

Minister Radkiewicz ............................................................................................................................ 229

Ostatnie sowo..................................................................................................................................... 243

Aneks ................................................................................................................................................... 252


3/284

Wykaz skrtw .................................................................................................................................... 282

Od autorw

Ksika ta powstaa z okruchw dokumentw, zezna, osobistych zapiskw oficerw UB, listw,

notatek, stenogramw. W tej ksice mwi przede wszystkim bezpieka. Ofiary przeladowa i tortur,

ludzie skazywani na udrk i mier, pojawiaj si w tle jako dowd, e czas bezprawia zdarzy si

naprawd.

Jako pierwsi dziennikarze dotarlimy w poowie 1988 roku do akt sdowych sprawy generaa

Romkowskiego, pukownikw Raskiego i Fejgina, gwnych postaci Ministerstwa Bezpieczestwa

Publicznego, sdzonych jesieni 1957 roku. Stosy tekturowych teczek powizanych sznurkiem przez

lata opatrzone byy piecztk tajne. Proces ten powinien by sta si pocztkiem destalinizacji

struktur wadzy, by nie tylko aktem sprawiedliwoci i zadouczynienia, ale take odpowiedzie

precyzyjnie na pytanie, jak doszo do bezprawia, do powstania enklaw wyczonych z jakiejkolwiek

kontroli, dziaajcych wedug wasnych praw. Tak si jednak nie stao - proces by pocztkiem

i kocem destalinizacji. Mechanizmy wadzy totalitarnej nie zostay w peni odkryte. Proces

utajniono, a po jego zakoczeniu ograniczono si do opublikowania krtkiego komunikatu. Szczliwy

przypadek sprawi, e moglimy przez wiele miesicy studiowa tajne dokumenty. Dziki CzytelnikomTygodnika Kulturalnego, w ktrym pracowalimy do jego zawieszenia na pocztku 1990 roku, trafiy

do naszych rk dodatkowe relacje i wiadectwa.I tak poznalimy spraw pukownika Duszy i innych

oficerw ledczych- Kaskiewicza, Kdziory, Misiurskiego, czy te sprawy oficerw ledczych Gwnego

Zarzdu Informacji Wojska Polskiego - Kochana, Notkowskiego. Wiele dokumentw, rzecz jasna,

zniszczono, tak jak akta X Departamentu MBP, ktre palone byy w poowie 1954 roku, po ucieczce

pukownika wiaty do Berlina Zachodniego.Nic mona jednak zniszczy wszystkich dokumentw

i zatrze wszystkich ladw. Urzd Bezpieczestwa mia swoj biurokracj produkujc papiery - im

wicej oficer ledczy zapisa papierw podczas przesucha, tym wyej by wyceniany. Wiele

dokumentw dostao si w rce prywatne, wiele kryo po rnych archiwach sdowych

i prokuratorskich, wiele zawieruszyo si w miejscach, gdzie , nikt ich nie szuka, aby spali.

ledztwo przeciwko Romkowskiemu, Raskiemu i Fejginowi - koncentrowao si przede wszystkim

na sprawie Lechowicza-Jaroszewicza, aresztowanych przez grup specjaln UB w padzierniku 1948

roku. Obaj uznani zostali za prowokatorw, dziaajcych wrd polskich komunistw przed wojn i w

czasie okupacji. Ich sprawa miaa dostarczy dowodw przeciwko Wadysawowi Gomuce i

Marianowi Spychalskiemu, odsunitym od wadzy w ramach walki z prawicowo-nacjonalistycznym

odchyleniem. Sprawa Lechowicza-Jaroszewicza zasuguje na oddzieln analiz, gdy dostarcza

unikalnych materiaw o przedwojennych powizaniach polskich komunistw z wywiadem

radzieckim, a take rzuca wiato na okupacyjn histori PPR.


4/284

Majc przed sob tysice strondokumentwskupilimy uwag na strukturze i mechanizmie dziaania

UB, wnikajc w ten sposb w najbardziej mroczny zauek naszej powojennej historii.

Nie wszyscy prokuratorzy badajcy spraw Romkowskiego, Raskiego i Fejgina szli przed laty

naszym tropem. O ile pierwsze przesuchania Raskiego, aresztowanego w kocu 1954 roku,

dostarczaj wielu istotnych faktw mwicych o powstaniu UB ijego dziaaniach w latach 1944-1954,o tyle ledztwo prowadzone w pniejszych latach zawa si i ogranicza do jednej, jedynej sprawy

Lechowicza-Jaroszewicza. Tylko w odpryskach dokumentw znajdowalimy lady torturowania

tysicy akowcw, przeladowania chopw, zwykych obywateli uwaanych za szpiegw

i dywersantw, a take ludowcw, socjalistw, komunistw, wiadkw Jehowy itd. Jest faktem, e

niektrzy z prokuratorw majcych dociec prawdy, wspdziaali wczeniej z UB lub oskarali

w tajnych procesach. Ale nie oni decydowali w 1957 roku, kto i za co ma zosta pocignity do

odpowiedzialnoci. Akt oskarenia przeciwko funkcjonariuszom UB zatwierdzao Biuro Polityczne KC

PZPR. I sekretarz Gomuka i aparat partyjny nie byli i nie mogli by zainteresowani w odkryciu historii

lat 1944-1956. Aparat bezpieczestwa mimo zmiany nazw, opiera sie w gruncie rzeczy na tych

samych ludziach. Bez tego aparatu nie mona rzdzi w systemie totalitarnym.

Prbowalimy najpierw pisa wasnym tekstem, kiedy jednak z wczesnych powodw cenzuralnych

okazao si to niemoliwe, oparlimy si wycznie na dokumentach. Wymagao to znacznie wikszej

pracy, bezustannych poszukiwa, zbierania relacji, rozmw. Rozmawialimy z wieloma byymi

pracownikami UB, zajmujcymi niegdy wysokie stanowiska w aparacie bezpieczestwa. Ludzie ci

uwaaj, e s w porzdku - dziaali zgodnie z obowizujcym prawem lub wykonywali rozkazy.

Rozmawialimy z nimi bez nienawici. Staralimy si poj ich sposb mylenia wwczas, gdy

przesuchiwali i bili, i zrozumie ich dzisiaj, gdy zaczli si ba swoich wasnych yciorysw. Ale to ju

zupenie inna historia, wspczesna.

Jzef wiato ujawni po ucieczce wiele zbrodni dokonanych przez urzdy bezpieczestwa. Od jego

relacji zaczy si prby ujawniania spraw, dokumentw i ludzi zwizanych z UB. Od jego ucieczki

rozpoczyna si te nasza ksika. Pierwsz ofiar wiaty po ucieczce zosta JzefRaski, dyrektor

Departamentu ledczego MBP, jedna z gwnych postaci terroru i bezprawia lat powojennych.

Przesuchania aresztowanego Raskiego wprowadzaj w wiat bezpieki - w pierwsze struktury UB,

do cel Lublina i warszawskiej Pragi. Raski opowiada o swoich przeoonych i podwadnych -

oficerach ledczych, modych ludziach, ktrzy uwierzyli w moc i bezkarno MBP. Raski

wprowadza na Mokotw, do cel, gdzie sam torturowa ludzi. W wizieniu na Mokotowie pojawiajsi stranicy, oficerowie inspekcyjni, naczelnicy, lekarze, agenci celni - ludzie na subie UB.

Sprawa generaa Romana Romkowskiego, wiceministra bezpieczestwa publicznego przenosi

tajemnice resortu w wysze rejony wadzy do Towarzyszy, do Partii, do Bieruta i innych. Towarzysze

rwnie nie s bezpieczni - nad ich prawomylnoci czuwa X Departament MBP i pukownik Anatol

Fejgin. Relacje oficerw X Departamentu i X wydziaw Wojewdzkich Urzdw Bezpieczestwa

Publicznego mwi dzisiaj wicej, ni zamierza powiedzie przed laty wiato - zastpca Fejgina.

Rok po Padzierniku 1956 odby si zamknity proces trzech gwnych postaci tej ksiki -

Raskiego, Romkowskiego i Fejgina. Z wielusetstronicowych stenogramw wybralimy fragmentydotyczce przede wszystkim ludzi, ktrzy stali najwyej - ministra bezpieczestwa publicznego,


5/284

Stanisawa Radkiewicza i Jakuba Bermana, odpowiedzialnego z ramienia partii za resort

bezpieczestwa, drugiego czowieka po Bierucie -- I sekretarzu KC PZPR. Bierut nie doy Padziernika,

zmar w Moskwie w niejasnych okolicznociach. Napisano o nim, za ycia i po mierci, wiele

artykuw i ksiek. Dopiero po latach wyszo na jaw, e towarzysz Tomasz ju w latach

trzydziestych by oficerem ledczym NKWD.

Cay materia dokumentacyjny podzielony zosta na fragmenty opatrzone tytuowymi hasami.

Niektre z nich wydaj si zaskakujce. Ajednak te wanie wydaj si by odpowiednie. Zderzenie

codziennych, prostych sw, choby owki (narzdzia jednej z wyrafinowanych tortur)

z szokujcym, tragicznym sensem jakiego nabray, jest wystarczajco wymowne.

Ksika ma szczegln konstrukcj wewntrzn. Poszczeglne zdarzenia, yciorysy czy opisy

stosowanych metod ledczych znalazy swj lad w zupenie rnych dokumentach. Wybr

stosownych fragmentw dokumentw i ich poczenie najpeniej obrazuj omawian kwesti czy

przypadek, czynic zbdnym wszelki komentarz.

Nie mona ich czyta obojtnie, poszukujc zestawie, liczb i danych statystycznych, ktrych zreszt

w nich nie ma (tego typu ksika zostanie z pewnoci napisana po otwarciu wszystkich tajnych

archiww, z ktrych te najwaniejsze nadal pozostaj niedostpne): Jest to rzecz o ludziach, ktrych

moralno i filozofi krtko kwituj sowa Jzefa Raskiego: by czas, e stosunek do wroga nie by

stosunkiem do czowieka.

Dokumenty przytaczamy w oryginale, nie poprawiajc stylistyki i ortografii, traktujc to jako

dodatkowe rdo informacji o ludziach i czasie. Jedynie we fragmentach stenogramu z procesu

dokonalimy adiustacji umoliwiajcej zrozumienie poszczeglnych kwestii.

Ucieczka Jzefa wiaty

MIKROFON (1). 28 wrzenia 1954 roku Radio Wolna Europa nadao pierwsz audycj JzefawiatyJestem Jzef wiato - mwi do mikrofonu - do niedawna podpukownik UB i wicedyrektor

X Departamentu MBP w Warszawie. A wic departamentu, ktrego zadaniem jest, jak to si mwi

wjzyku komunistycznym, ochrona czystoci ijednoci szeregw partii komunistycznej w Polsce.Z tytuu wysokiego i najbardziej poufnego stanowiska, jakie zajmowaem przez szereg lat w

Ministerstwie Bezpieczestwa Publicznego w Warszawie, miaem dostp do najtajniejszych

dokumentw i informacji Biura Politycznego oraz MBP. Osobicie aresztowaem niemal wszystkich

najwaniejszych dygnitarzy partyjnych i rzdowych, ktrzy pniej znaleli si w wizieniach.

I dlatego, midzy innymi, w centrali bezpieki w Warszawie znaj mnie wszyscy i wiedz, jak rol

odgrywaem. Ale nie tylko w Warszawie. Znaj mnie te we wszystkich wojewdzkich organach

bezpieczestwa. Bo ja gwnie podpisywaem instrukcje i rozkazy X Departamentu, wysyane do

terenowych organw wojewdzkich.


6/284

YCIORYSwiato urodzi si w 1905 roku we wsi Medynakoo Zbaraa, jego ojciec - waciwe nazwisko

Fleichfarb - pracowa w mynie. Nie ukoczy szkoy podstawowej. W modoci dziaa w organizacji

syjonistycznej Gordonia, a nastpnie w Komunistycznym Zwizku Modziey na terenie Krakowa.

Od 1936 roku dziaa w zwizkach zawodowych. W yciorysie napisanym wasnorcznie w maju 1945

roku stwierdza, e wzi udzia w kampanii wrzeniowej. Wraz z 6 Dywizj dostaem si do niewoli

pod Cieszanowem (20 wrzenia 1939 r.). Podczas wysiedlania wychodcw zostaem wysany do

Gorkowskoj obastii, gdzie pracowaem w charakterze brygadiera a do 1941 roku. Nastpnie

wyjechaem do redniej Azji, pracujc w charakterze szewca, a do dnia wstpienia do 1 Dywizji T.

Kociuszki - maj; 43 rok.

Ppk Jzef wiato, zastpca dyrektora X Departamentu MBP

Przed mikrofonem wiato pogbia ten fragment swego yciorysu: Kiedy widziaem stosunek NKWD

i komunistw sowieckich do starych komunistw polskich, nie przyznawaem si do mojej przeszoci

komunistycznej. Pracowaem wtedy w maym gospodarstwie wiejskim. Tam zostaem wezwany do

urzdu mobilizacyjnego i miaem pj do armii sowieckiej. Oficerowi, ktry mnie przesuchiwa

powiedziaem, e oczywicie jestem gotw natychmiast, ale chciabym przedtem cign moj

matk, ktra jest pod okupacj niemieck. W dwa tygodnie po tym owiadczeniu aresztowano mnie

i wywieziono do obozu pracy.

Po amnestii w 1942 roku wcielony zosta do batalionu pracy, z ktrego wydosta si, gdy rozpocztoformowanie dywizji kociuszkowskiej. W Sielcach - pisz - ukoczyem szko podoficerw

politycznych, biorc udzia w bojach pod Lenino jako zastpca dowdcy plutonu. Za bj pod Lenino

otrzymaem stopie chorego i pracowaem jako z-ca dowdcy kompanii cznoci, a nastpnie jako

instruktor ds. politycznych Samodzielnego Dywizjonu Artylerii Samochodowej, a do dnia wzicia

Pragi. W tym okresie bior udzia we wszystkich bojach 1 Dywizji. Jednoczenie, z ramienia Dywizji,

organizuj wadz administracyjn w powiecie Garwolin i w Misku Mazowieckim.

Po zajciu Pragi otrzymaem z ramienia Wydziau Politycznego WP zadanie zorganizowania Biura

Werbunkowego ochotnikw do Wojska Polskiego. W tym okresie otrzymaem stopie

podporucznika.


7/284

Z wojska wiato zostaje oddelegowany do organw bezpieczestwa. Twierdzi, epocztki swojej

kariery zawdzicza poparciu generaa Konrada wietlika, zastpcy szefa Wydziau Politycznego 1

Dywizji, pniejszego wiceministra bezpieczestwa oraz poparciu Romana Romkowskiego, ktrego

zna jeszcze przed wojn. W tym czasie Romkowski szybko awansowa, z kierownika wydziau na

dyrektora Departamentu I (w skad tego departamentu wchodzi wwczas Wydzia ledczy z

Raskim) i pomocnika ministra Radkiewicza. wiato nie oszczdza w swych relacjach

Romkowskiego, z ktrym pozostawa w zayych stosunkach.

Mocnym fundamentem kariery bya take wsppraca z NKWD. Po przeniesieniu do Wojewdzkiego

Wydziau Bezp. Publicznego (w Warszawie - przyp.) pracuj w operacyjnej grupie ppk. Lichaczowa,

biorc czynny udzia w likwidacji Biaowiey, a nastpnie w operacyjnej grupie pk. Michajowa.

Likwidacja Biaowiey polegaa na rozbrojeniu terenu, czyli aresztowaniach elementw

reakcyjnych, gwnie ukrywajcych si onierzy AK i BCh, a take ludnoci cywilnej. Operacj

przeprowadzay gwnie oddziay NKWD dowodzone przez pukownika Pawa Michajowa. Akowcw

wywoono transportami z Biaegostoku.1

Najwiksz jednak zasug wiaty, w pierwszym okresie pracy w UB, by udzia w rozpracowaniu

i porwaniu w marcu 1945 roku 16 przywdcw Polski podziemnej z wicepremierem rzdu

emigracyjnego, Jankowskim, i ostatnim dowdc AK generaem Okulickim. Roman Romkowski pisze o

wiatle w swoich notatkach: Bliej poznaem go w latach 1947-48, kiedy peni funkcj zastpcy

szefa WUBP Krakw. Miaem w tym czasie o nim dodatnie opinie od towarzyszy doradcw, z ktrymi

wsppracowa on w latach 1944-45 w grupie operacyjnej. Mia si pono szczeglnie wyrni

w niektrych przedsiwziciach operacyjnych, midzy innymi przy aresztowaniu grupy 162.

Od 1945 roku wiato kry po wojewdzkich urzdach bezpieczestwa. By zastpc szefa WUBP w

Warszawie, Olsztynie i Krakowie. Awansowa do stopnia majora. Do pracy w MBP ciga gowiceminister Romkowski jesieni 1948 roku, kiedy powstaje grupa specjalna do przeprowadzania

ledztwa w sprawie wielkiej prowokacji w partii, majcego zacz si od aresztowania Lechowicza i

Jaroszewicza.

wiato sta na czele komrki operacyjno-administracyjnej. Dysponowa wasnym sekretariatem,

kartotek, sekcj inwigilacji, grup biurowo-sprawozdawcz i grup operacyjn. Podporzdkowany

1Podstaw do przeprowadzenia tego rodzaju operacji byo porozumienie zawarte 26 lipca 1944 roku,

okrelajce stosunki pomidzy wojskami radzieckimi z administracja PKWN. Pierwszy artyku porozumienia

mwi W strefie dziaa wojennych na terytorium Polski po wkroczeniu wojsk radzieckich, wadza najwysza iodpowiedzialno we wszystkich sprawach dotyczcych prowadzenia wojny - w okresie czasu niezbdnego dlaprzeprowadzenia operacji wojennych - koncentruje si wrku wodza naczelnego wojsk radzieckich. Artykusidmy natomiast poddawa jurysdykcji radzieckich sdw wojskowych ludno polsk za przestpstwapopenione wstrefie operacji wojennych. Dokument jednak nie precyzowa rodzaju przestpstw, nie okrelatake szerokoci (w praktyce przyjmowano, e wynosi ona 100 km) wojskowej strefy operacyjnej, co m.in.wedug interpretacji wczesnych wadz, dawao podstawy prawne do aresztowania i wywiezienia do Moskwy16 przywdcw Polski podziemnej.Natomiast 20 lutego 1945 roku podpisany zosta przez Stalina, przewodniczcego Pastwowego KomitetuObrony ZSRR, dokument Problemy Polski, wktrym mowa jest oobowizku wsppracy wojska polskiegoz oddziaami NKWD, polskiego MBP z NKWD - zwaszcza wprzeprowadzaniu aresztw. Na prob RzduPolskiego skierowani bd do Polski doradcy MBP Ipozostajcymi do ich dyspozycji oddziaami NKWD.

Kandydatury doradcw iich liczb uzgodni mia z Rzdem Polskim tow. Beria.2Pk Pimienow wimieniu generaa NKWD Iwanowa (Sierowa) zaprosi polsk delegacj do swojej siedziby w

Pruszkowie przy ul. Pcickiej nr 3 (willa Szulcowej), obecnie ul. 17 Stycznia 11.


8/284

by bezporednio wiceministrowi Romkowskiemu. ledztwem w sprawie Lechowicza-Jaroszewicza

kierowa w pierwszym okresie Raski. wiato zajmowa si stron operacyjn, w tym

aresztowaniami i rewizjami. Otrzymywa kopie wszystkich protokw przesucha, oryginay

w zalakowanej kopercie posyano Bierutowi. Do obowizkw wiaty naleao administrowanie

tajnym wizieniem w Miedzeszynie, podlegaa mu ochrona i oddziaowi. Rwnie wiato mia nadzr

nad tajnym obiektem - will przy ulicy Katowickiej na Saskiej Kpie, gdzie midzy innymi

przesuchiwano Ignacego Log-Sowiskiego, Zenona Kliszk i Aleksandra Kowalskiego.

Czym si kierowaem wysuwajc osob wiaty do tej pracy? - zastanawia si Romkowski po

pierwszych audycjach RWE.

1.Mia on reputacj dyskretnego i ruchliwego pracownika operacyjnego o duych zdolnociach

organizacyjnych.

2. Uchodzi on za b. czonka KZMP.

3. Nie ciyy na nim zarzuty z tytuu pracy w Polsce Ludowej.

4. Nie dysponowaem w stosunku do niego adnymi ujemnymi materiaami odnonie jego przeszoci

osobistej i spoecznej z okresu sprzed 1939 roku ani z okresu wojny.

Powysze dane czerpaem w powanej mierze z formalnych danych ankietowo-personalnych. Bdem

moim byo to, e poprzestaem tylko na danych formalnych i nie podjem prby gbszego

wyjaniania i zbadania wiaty wrd ludzi, ktrzy z nim pracowali lub mogli go zna bliej za cay

okres czasu do zaangaowania go do Biura Specjalnego.

wiato, ju w stopniu podpukownika, zostaje w 1950 roku wicedyrektorem Biura Specjalnego,ktrym kieruje podpukownik Anatol Fejgin3. W styczniu 1952 roku, kiedy powstaje X Departament

czcy wszystkie komrki MBP, zajmuje si parti, utrzymuje stanowisko wicedyrektora i wzmacnia

swoj pozycj. De facto pozycja wiaty - pisze w notatkach Fejgin - zarwno w Biurze Specjalnym

(tzn. w latach 1950-51), jak w znacznej mierze w ramach X Departamentu, bya szczeglna. wiato

by kim wicej ni tylko wicedyrektorem Biura Specjalnego. Z uwagi na to, e ja byem pochonity

cakowicie prac ledcz, pozostaa cz spraw, poza wizi z KC i CKKP oraz sprawami

personalnymi, spoczywaa niemal wycznie w rkach wiaty. Moja kontrola Departamentu bya

fragmentaryczna. wiato zaatwia szereg spraw bezporednio z wiceministrem Romkowskim.

W zwizku z tym powstaway nieraz do nieprzyjemne sytuacje, dualizm. Do na tym, e wiato

wyrs ponad swj etat.

RYSOPIS (1). Zbigniew Bayski4, pracownik RWE, ktry przygotowywa ze wiat jegoaudycje, opisuje swego rozmwc:wiato by niskiego wzrostu, ciemny blondyn, o penej twarzy, grubych wargach i szklanych, szarych

oczach, ktre potrafi patrze nie widzc. Ajednoczenie, w pewnych momentach patrzy tak

przenikliwie, e wydawaoby si przenika rozmawiajcego z nim na wskro, do najgbszych niemal

tajnikw tego, co rozmwca myli. Nie zapomn, jak w czasie jednej z rozmw oywi si nagle,

spojrza na mnie i powiedzia najzupeniej niespodziewanie: Czy pan wie, o co Amerykanie mnie

3

Onominacji Fejgina zadecydowa Bierut. Romkowski wysuwa na to stanowisko wiat.4Zbigniew Bayski, przedwojenny dyplomata, w czasie wojny w 1 Dywizji Grenadierw, oficer do zadaspecjalnych, po wojnie w RWE, a nastpnie w BBC jako szef sekcji polskiej.


9/284

pytaj? Ilu ludzi zabiem, czy te torturowaem tymi oto wasnymi rkami. Czy to nie jestgupie?

Nigdy nikogo nie zabiem ani nie torturowaem, ja tylko wydawaem rozkazy, podpisywaem

wikszo z nich, a potem dopilnowywaem tylko waciwego wykonania tych rozkazw. I to

wszystko.

OWKI. Zeznanie Jzefa DuszyGdy przybyem na Mokotw w grudniu 1948 roku, przymus w toku ledztwa by ju powszechnie

stosowany przez wszystkich oficerw ledczych. Nie byo ani jednego oficera, ktry by tego nie robi.

Trzeba tu wyjani, e przymus ten by stosowany do winiw opornych, z ktrymi pracowano przez

par miesicy, a nie byo rezultatw. Mam tu na myli winiw, w stosunku do ktrych by

postawiony zarzut, a oni na ten zarzut nie dawali wyjanie. W takim wypadku referowano

negatywne wyniki ledztwa Raskiemu, wzgldnie wiatle, i oni wtedy dawali polecenie bicia. Byy

te wypadki, e Raski lub wiato przychodzili na przesuchanie, rozpoczynali grzecznie rozmow,

czstowali aresztowanego papierosami, rozmowa si stopniowo zaostrzaa i dochodzio do

rkoczynw z ich strony. Wtedy oficer ledczy bi go dalej -ju bez zezwolenia. Bicie odbywao si

rkami lub gum, przede wszystkim w siedzenie i w pity. Stosowana bya rwnie, wprowadzona

przez wiat w 1948 roku, metoda owka wkadanego midzy palce. Prcz owkw inne formy

przymusu znane byy i stosowane od samego pocztku

KARY REGULAMINOWE w tajnym wizieniu w Miedzeszynie nadzorowanym przez wiat -zlistu Wodzimierza Lechowicza do adwokata Wadysawa Winawera, 15 maja 1956 roku:Obejmoway one: klczenie na pododze z cegie z podniesionymi do gry rkami przez dwie do

piciu godzin (nawet lekkie opuszczenie rk zmczonych wtej pozycji byo podstaw do nowego

ukarania), trwanie przez 1-2 godziny w wycignitej bocznej pozycji (w pobrocie) zjedn rk

ijedn nog opart o podog, osadzenie w betonowym karcerze bez okna o rozmiarach 1,5 na 2 m

nago z obowizkiem klczenia na betonowej posadzce z rkami podniesionymi do gry, na przykad

przez ca noc i z polewaniem wrd nocy zimn wod z kuba, przepdzanie nago korytarzami

z jednoczesnym chostaniem stalowymi prtami, bicie pak gumow po caym ciele, bicie pak

splecion ze stalowych drutw i powleczonych z wierzchu skr po goych pitach, bicie pici

i otwart rk po twarzy i gowie, wizanie w celi w kaftan bezpieczestwa i zakuwanie w kajdanki

zjednoczesnym przykuciem do pryczy.

RYSOPIS (2). Dalszy cig opisu Zbigniewa Bayskiegowiato przez cay czas pyka fajk. Mia ruchy powolne i opanowane, donie grube o krtkich

grubych palcach. Ale jednoczenie byy to ruchy, ktre potrafi by byskawiczne,jeli co go dotknie

i jeeli zachodzi potrzeba. Czsto sucha, jakby nie sysza, ale wiedzia doskonale i pamita, co si

powiedziao. By elegancko, dobrzej czysto ubrany. Dba o swj wygld. Sprawia czasami wraenie

dobrodusznego, niemal rozbawionego dziecka. wiato by z gruntu cyniczny i nie mia adnych

wyrzutw sumienia. O swoich wyczynach i aresztowaniach mwi z umiechem, czasem zoliwym,

czsto pobaliwym jakby opowiada dobry kawa.

ARESZTOWANIE SPYCHALSKIEGO

Otrzymaem - opowiada wiato - rozkaz aresztowania towarzysza Mariana Spychalskiego

i dostawienia go do Warszawy. Dawno przesta ju peni funkcj wiceministra obrony i zosta ju

zdjty z Ministerstwa Budownictwa. Pozostawiono mu jeszcze ochron, jak mia jako czonek Biura

Politycznego. Ale ta ochrona wsppracowaa ju od dawna ze mn. Bo ja wanie, z tytuu moich


10/284

funkcji w X Departamencie, miaem za zadanie rozpracowa Spychalskiego. By tak obstawiony przeze

mnie, e nie mgby kichn, abym o tym nie wiedzia.

W 1950 roku Spychalski wraz ze swoj ochron wyjecha samochodem z Warszawy do Wrocawia,

gdzie pracowa jako jeden z inynierw w odbudowie miasta. Ja wyjechaem samochodem przed nim

i czekaem ju na niego w jego pokoju wjego willi przy ulicy Klaczki we Wrocawiu. Kucharka i dozorcabyli u mnie na subie. I kiedy Spychalski po przyjedzie do Wrocawia przychodzi do siebie, zastaje ju

mnie w swoim pokoju. Za nim wchodzi jego ochrona, ktra mnie widzi i wie, o co chodzi, bo ze mn

pracowaa. Od razu wiedz, dlaczego tu jestem. Spychalski ma przed sob mnie, a za sob swoj

ochron. Znalimy si osobicie. Wita si ze mn, podaje mi rk. Aja ju t rk trzymam i nie

puszczam. Agenci moi rewiduj go. Spychalski zblad troch, aja powiadam: pojedziemy do

Warszawy, towarzyszu. Nie stawia oporu i samochodem odstawiem go do Warszawy, do naszej

willi w Miedzeszynie.

W kontekcie sprawy Spychalskiego i sprawy Tatara - zeznawa Romkowski - bya wielokrotnie

omawiana sprawa odpowiedzialnoci Gomuki. W zwizku z tym bya omawiana na posiedzeniachKomisji (Bezpieczestwa - przyp.) sprawa aresztowania Gomuki. W przededniu procesu Tatara kto

z wczesnego kierownictwa Partii raz jeszcze t spraw podnis. Ja uwaaem, e nie ma adnych

dowodw, e dzi da si jego aresztowania, ajutro pewnie bdzie si da procesu, podczas gdy

brak jest jakichkolwiek materiaw, ktre by uzasadniay tak decyzj. Wtedy Minc w do

gwatowny sposb powiedzia to bdziemy go trzyma 10 lat. Na tym posiedzeniu zapada decyzja

o aresztowaniu.

ARESZTOWANIE GOMUKIW dniu, w ktrym rozpocz si proces Tatara - zeznawa Fejgin - otrzymaem w gabinecie

Radkiewicza, w ktrym znajdowao si kilka osb, dyspozycj aresztowania Gomuki (31 lipca 1951 -przyp.). Bya mowa o tym, e nie bdzie to aresztowanie lecz izolacja, e nie bdzie si bra sankcji od

prokuratora. Sporzdzony zosta odnony dokument, ktrego tre zostaa uprzednio zatwierdzona

przez towarzysza Bieruta, ktry mia by okazany Gomuce przy zatrzymaniu. Jak sobie przypominam,

redakcja tego dokumentu bya kilkakrotnie zmieniana. wiato otrzyma polecenie, zdaje si od

Romkowskiego, opracowania caej akcji zatrzymania. Caa ta akcja miaa te dotyczy ony Gomuki,

z tym e wspomniany dokument jej nie dotyczy. wiato dokona zatrzymania Gomuki ijego ony w

Krynicy. Oboje przewiezieni zostali do Miedzeszyna.

Relacja wiaty w oglnych zarysach jest prawdziwa, poza spraw rewolweru posiadanego przez

Gomuk5.

Zadanie nie byo atwe. Wiedziaem, e Gomuka ma przy sobie rewolwer. Musiaem wic tak

wszystko opracowa, aby kiedy mnie zobaczy, nie strzela do siebie lub do mnie. W Krynicy bya

razem z Gomuk jego ochrona, ktra od dawna ju pozostawaa ze mn w kontakcie. Bo od lat

rozpracowywaem Gomuk. Obstawiaem go dopki by na wolnoci i codziennie niemal trzeba byo

Bierutowi meldowa, co Gomuka robi. Opracowaem wic zadanie w ten sposb, e kiedy wejd do

pokoju Gomuki, to jeden z agentw ochrony bdzie przy oknie, a drugi przy ku. Wyjechaem z

Warszawy w trzy samochody nastpnego dnia po ogoszeniu w Trybunie Ludu aktu oskarenia

5

Relacja oficera, ktry towarzyszy wiatle, mwi olicie Biura Politycznego wzywajcym Gomuk narozmow. Gomuka nie godzi si jecha do Warszawy samochodem, poniewa by chory. wiato obiecywa odKrakowa salonk. Gomuka nie posiada adnego rewolweru.


11/284

przeciwko Tatarowi. Bya godzina 7 rano, kiedy przyjechaem do Krynicy i wszedem do pokoju

Gomuki w nowym Domu Zdrojowym. Jego ony, Zofii, nie byo, bo wysza na chwil na miasto.

Gomuka zna mnie bardzo dobrze. Wszedem wic, powiedziaem dzie dobry i dodaem, e

przyjechaem na polecenie Partii i e mam zabra go ze sob do Warszawy. Na to Gomuka z pocztku

odmwi, e jest teraz na odpoczynku i e do Warszawy nie chce jecha. W midzyczasie wrcia jego

ona i narobia troch ruchu. Uspokajaem j, tumaczyem, e nie ma potrzeby, aby caa Krynica

wiedziaa o tym wyjedzie. I tak rozmawiaem z towarzyszem Wiesawem i jego on od 7 rano do

godziny 10, chcc ich namwi, aby dobrowolnie pojechali ze mn do Warszawy. W kocu Gomuka

ubra si, wsiedlimy zjego on do samochodu i ruszylimy.

Planowaem tak ca podr, aby nie przyjecha do Warszawy w biay dzie. Nie byo to dla mnie ani

przyjemne, ani wygodne, eby caa Warszawa widziaa mnie w towarzystwie generalnego sekretarza

partii w takich warunkach. Zatrzymywaem si wic czsto po drodze. Po wyjedzie z Krynicy

zatrzymaem si pod Krakowem i wysaem jednego z moich ludzi, aby zatelefonowa do

Romkowskiego, e operacja si udaa. Odpoczywalimy jaki czas w lesie w Chcinach koo Kielc.

Ludzi rozstawiem daleko, a sami z Gomuk ijego on rozmawialimy ijedlimy. Rozmawialimy

o wszystkim, tylko nie o sprawach politycznych. Bo Gomuka wiedzia doskonale, e i tak mu nic

wicej nie powiem. Nastpny postj zrobiem koo Radomia. W ten sposb zwlekaem a do zmroku.

A tymczasem w Warszawie nastpio zamieszanie. Bierut i Minc co p godziny niemal zasypywali

Romkowskiego telefonami, co si dzieje. Brakowao im tych kilku godzin, ktre ja spdziem na

postojach. Zaniepokojeni i przeraeni polecili wysa na moje spotkanie radiostacj, aby nawiza ze

mn kontakt. Minem ten wz z radiostacj midzy Kielcami a Radomiem. Nie zatrzymywaem si,

bo i po co. Nic im wicej powiedzie nie mogem poza tym, e operacja si udaa. A za adn cen nie

chciaem wjeda do Warszawy w biay dzie.

Przyjechaem do miasta w nocy i odstawiem Gomuk ijego on wprost do wizienia. Wedug

Romkowskiego, wiato po przywiezieniu Gomuki wezwany zosta przez Bieruta, ktry zoy mu

podzikowanie za dobr robot.

KOLEKCJA MOTYLI

Jeden z kierowcw wiaty, B...owski, przypomnia sobie w 1956 roku, e wielokrotnie wozi grup

operacyjn wiaty na rewizje. W 1952 roku zawiozem na rewizj mieszkaniow wiat, Szp...ow,

Pa...niaka, Lu...sk, Lem...tow oraz goca z X Departamentu na ulicDziadowsk na Woli. Do

mieszkania tego woziem funkcjonariuszy przez kilka dni. Zajci oni byli spisywaniem rzeczy

zakwestionowanych. W mieszkaniu nocowali goniec i Lem...towa, Pa...niak i Kowalski przewieli

ubrania osoby zatrzymanej do wiaty. Po rewizji przewiozem na polecenie wiaty du paczk

z ksikami do mieszkania konspiracyjnego na ulicy Katowickiej. Kierowca Pa...wski z Wie...skim

wywieli z rewidowanego mieszkania szaf biblioteczn, szaf zwyk i gablot z kolekcj motyli.

Pozostay w mieszkaniu meble i sprzt gospodarstwa domowego. Mieszkanie przez blisko rok

pozostawao w dyspozycji MBP, a potem wprowadzi si tam M., pracownik X Departamentu.

Z kilku mieszka B...owski wywozi do konspiracyjnego lokalu przy ulicy Franciszkaskiej meble

kuchenne, amerykank, biurko, kredens, itp. Cz mebli przewieziono do letniej willi w widrach

Wielkich, gdzie wakacje spdzay rodziny wiaty, Fejgina i obanowskiego. Rwnie do widrw, na

polecenie wiaty, przewozi z ulicy Koszykowej meble, odzie, dywany, sprzt gospodarstwa

domowego. W tajnym obiekcie w Miedzeszynie by dla depozytw wyodrbniony pokj, skd wiato


12/284

wynosi radia. Pewnego razu wiato przywiz do Miedzeszyna winia. Oddziaowemu zabroni

wpisania do depozytu zotego zegarka i papieronicy. Cenne przedmioty zabra, mwic, e wpisane

zostan do odrbnej ewidencji.

Will w widrze tak opisuje jeden z oficerw: Urzdzenia tych mieszka skaday si ze sprztw

zajtych jako depozyty po osobach aresztowanych. Mieszkanie wiaty znajdowao si na parterzei skadao si z trzech pokojw i kuchni, mieszkanie Fejgina byo na pitrze, skadao si z dwch

pokojw.

Do suby w willi oddelegowany zosta w lutym 1950 roku stranik z Miedzeszyna, Lewandowski.

Zamieszka w przybudwce, czekajc na obiecane mieszkanie w Warszawie. Opiekowa si will, mia

piecz nad meblami i sprztem zwoonym z mieszka aresztowanych. wiato przyjecha

samochodem ciarowym i rozadowywalimy z samochodu meble i inne przedmioty, pamitam:

tapczan, szaf, krzesa, fotele, biurko. Do willi samochodem przywieziono kuchenne naczynia

i ksiki, garderob damsk, msk, buty, itp. wiato poleci mi przesortowa przywiezione do willi

ksiki. Ksiki nie podpisane nazwiskiem waciciela woy do skrzyni, a opatrzone nazwiskiemwoy do szafy. Ponadto wiato przywiz dwa zegarki na rk, dwa dywany, narzuty na tapczan

oraz aparat fotograficzny. W lipcu Pa...niak przywiz do widra drugi transport mebli, by to

transport z dwch samochodw ciarowych. Na jednym byy meble, dwa ka meblowe, szafa,

maszyna do szycia, itp., przywieziono te naczynia kuchenne. Niejednokrotnie meble byty zabierane

z willi i przewoone w inne miejsce. Pamitam, e zabrane byy ka dziecinne, szafy, itp. W 1951

roku wiato spowodowa przydzia mieszkania dla mnie przy ulicy Zbkowskiej po aresztowanej

Cecylii Piach. Meble z mieszkania Piach zostay wywiezione przez Ku...ka i Pa...wskieg.

Ci ostatni zamieszkali z rodzinami w przybudwce. W willi latem mieszkaa gwnie rodzina wiaty ze

suc.

Kierowca Ma...cki by osobistym kierowc wiaty, przewozi take winiw, przy przewoeniu

zawizywano im oczy, a niekiedy skuwano w kajdanki, a take - tyme samochodem - zwoki do

zakadu na ulic Oczki. Przypomnia sobie, e jesieni 1949 roku przewozi meble z mieszkania przy

ulicy Marszakowskiej 12 w Alej Waszyngtona. Cz mebli pozostaa w mieszkaniu przy ulicy

Marszakowskiej 12, urzdzono tam lokal konspiracyjny. Przesiedleniem mieszkacw

i przewiezieniem mebli kierowa Wie...ski. Gwny lokator, tego mieszkania, zdaje si, by

aresztowany.

W rewizjach bra take udzia T., oddziaowy z Miedzeszyna. Braem udzia w rewizjach mieszka w1952 roku na ulicy Kasprowicza 33a na oliborzu. Kowalski zwierzy si,e tam bya ju rewizja. Na

rewizj uda si wiato i u...ska. Po 25 minutach wiato wyszed z pokoju, majc wypchan teczk,

wczeniej teczka bya pusta. Opuci nastpnie mieszkanie i odjecha samochodem.

u...ska zapakowaa do walizki wen i lepsze rzeczy oraz kupony materiaw. Zabraa skafander,

przecierado, twierdzc, e przyda si dla syna. Zaproponowaa mi take wybranie czego z tych

rzeczy dla siebie. Powiedziaa, e reszta rzeczy przejdzie na skarb pastwa Kowalski wzi

z mieszkania dwa widoczki i przedmioty ze srebra. Na moje pytanie Kowalski odpowiedzia, e to

mieszkanie stanowi wasno przedwojennego dwjkarza, ktry zosta stracony. Aresztowana jest

take ona, tylko dwaj synowie s nawolnoci.


13/284

u...wska do nastpnej walizki woya rne rzeczy, jak sukienk letni w groszki, koszulki, obrusy,

dinsy, wsteczki, koraliki, torb skrzan, dwie lub trzy chusteczki i powiedziaa, e te rzeczy nale

do mnie. I wrczya mi walizk. Ona zabraa pen walizk i dwie wyadowane teczki oraz szkoln

teczk take z rnymi rzeczami. Opiecztowalimy drzwi i udalimy si do domu. Kowalski mwi,e

wiato i u...ska wiele cennych rzeczy wyszabrowali z tego mieszkania. Rwnoczenie Kowalski

mwi, e wiato z mieszkania J. zabra wiele cennych przedmiotw ze zota, wagi okoo 2 kg, ktre

nie zostay ujte w protokle rewizji.

Z ywnoci znalezionej w mieszkaniu ugotowano zup.

UPADEK BERII. 10 lipca 1953 roku wPrawdzie opublikowano informacj o plenum KCKPZR:

Plenum KC KPZR przyjo referat prezydium KC wygoszony przez tow. Malenkowa o zbrodniczej,

antypastwowej i antypartyjnej dziaalnoci awrentija P. Berii, ktra zmierzaa do osabienia

pastwa radzieckiego w interesie obcego kapitau oraz o zdradzieckich prbach postawienia

Ministerstwa Spraw Wewntrznych ZSRR nad Komunistyczn Parti i Radzieckim Rzdem. Plenumpostanowio usun Beri z KC i wykluczy go jako wroga narodu radzieckiego z Szeregw KPZR.

Jednoczenie ogoszono komunikat Prezydium Rady Najwyszej o usuniciu Berii ze stanowiska

wicepremiera oraz ministra spraw wewntrznych i przekazaniu sprawy do Sdu Najwyszego. Istniej

rne wersje ojego mierci. Jedno jest pewne, e w kocu 1953 roku Beria ju nie y. Podzieli los

swoich poprzednikw, szefw bezpieczestwa - Mienyskiego, ktry zgin na posterunku w maju

1934 roku, a prawdopodobnie otruty zosta przez swego nastpc Jagod, z zawodu aptekarza, ktry

straci aski w 1936 roku i zosta pniej rozstrzelany, i wreszcie Jeowa, ktry znikn w grudniu 1938

roku.

Beria mia swoich ludzi w Polsce, zarwno Raski, jak i wiato zwizani byli z NKWD. W MBP

dziaali doradcy - oficerowie NKWD z generaem Lalinem na czele. W sumie pracowa ich w centrali

na ulicy Koszykowej pidziesiciu dwch. wiato opowiada, e mia bezporedni telefon do Berii,

co nie znajduje potwierdzenia w innych relacjach, midzy innymi Fejgina. W Polsce realizowa jednak

jego koncepcje i doskonale wiedzia, co oznacza komunikat z plenum KC KPZR - zapowiada kolejn

czystk. I mia racj, Beria, Merkuow, Dekanosow zostali rozstrzelani. W grudniu 1954 roku skazano

na kar mierci kolejnych wysokich funkcjonariuszy, midzy innymi Abakumowa i Lichaczowa,

z ktrymi wiato wsppracowa w Polsce w latach 1944-45.

UCIECZKAW pitek 3 grudnia 1953 roku pukownik Fejgin wraz ze swoim zastpc, podpukownikiem wiat,

wyjechali pocigiem do Berlina. wiato posugiwa si dokumentami na nazwisko Jzef Mirecki.

W dokumentach zachowaa si karta hotelowa Fejgina. Zamieszkali w hotelu Newa przy

Invalidenstrae, w pokojach 311 i 312. Nastpnego dnia, w sobot, zostali przyjci przez sekretarza

stanu Ministerstwa Bezpieczestwa NRD, Heinricha Mielke6. Przedstawiaj dokumentacj sprawy,

z ktr przyjechali na polecenie Bermana. W 1949 roku ucieka z polskiej misji wojskowej w Berlinie

Zachodnim Wanda Broska, crka jednego z przywdcw SDKPiL, Mieczysawa Broskiego. Zwizana

z KPD i KPP, na pocztku lat czterdziestych znalaza si w agrze na Koymie. Zwolniona zostaa po

osobistej interwencji Bieruta u Stalina. Po powrocie do Polski wstpia do PPR. W 1953 roku zacza

6Kariera Mielke jako szefa bezpieczestwa skoczya si dopiero po upadku Honeckera wkocu 1989 r.


14/284

wystpowa przed mikrofonem RWE, opowiadajc o rozwizaniu KPP i wymordowaniu polskich

komunistw w Zwizku Radzieckim, a take o losie Polakw uwizionych w agrach. wiato twierdzi,

e z niemieck bezpiek omawiano sposb dotarcia do Broskiej i pozbycia si jej. Nastpne

spotkanie wyznaczono na poniedziaek.

Korzystajc z wolnego popoudnia, Fejgin i wiato zwiedzali miasto i trafili do sektora francuskiego.Tam zobaczylimy wielkie sklepy, bardzo adnie urzdzone, ogrom towarw. Weszlimy do sklepu

i zaczlimy kupowa rne rzeczy. Kiedy mielimy zapaci za towar, okazao si, e potrzebne nam

s zachodnie marki i wtedy dopiero zorientowalimy si, e znajdujemy si w Berlinie Zachodnim, tak

e po tym pierwszym wieczorze wrcilimy z powrotem do Wschodniego Berlina.

W niedziel, 5 grudnia, ponownie wybrali si na wycieczk do sklepw. Ja z zamiarem ucieczki -

opowiada wiato - on z zamiarem zakupienia rzeczy, ktre mu si bardzo podobay. Gdy

przyjechalimy do Zachodniego Berlina, wstpiem do jednej takiej budki dla wymiany pienidzy

wschodnich na zachodnie. Pukownik Fejgin by na ulicy przed tym sklepem, czeka na mnie.

Umwilimy si w ten sposb, e nastpnie on wejdzie do sklepu, eby zamieni wschodnie nazachodnie. Tak si z nim uoyem, e liczyem, e przy jego wejciu do sklepu bd mg odej od

niego, zwyczajnie uciec. Bd mia troch czasu na odczenie si. Winien jestem podzikowanie

pukownikowi Fejginowi, e mimo e on, taki dugoletni komunista, osobisty przyjaciel Bieruta

i innych wielkich dziaaczy, e jego pocig do rzeczy tak zwanego zgniego Zachodu, umoliwi mi

pobyt w Zachodnim Berlinie i ucieczk.

Wersja pukownika Fejgina jest inna. W komentarzach7do broszury wiaty pisze: Sprawy wyjazdu

do Berlina, istotnie w sprawie wyjanienia (a nie wyciszenia) roli Broskiej w RWE, polecono nie

wiatle, lecz Fejginowi i nie Berman, lecz Zambrowski zaatwi to z Maternem (czonkiem BP SPJ).

Midzy innymi otrzymaem wwczas list do sekretariatu SPJ, ktry wrczyem osobicie tow.Ulbrichtowi, o czym wiato na szczcie nie wiedzia. wiat doda mi do towarzystwa Romkowski -

na jego usiln prob!!! Niewtpliwie wiato nosi si z zamiarem ucieczki, ale gdyby wiedzia

o poufnym licie do Ulbrichta, chyba staraby si wej w jego posiadanie i na pewno nie omieszkaby

poinformowa swoich nowych mocodawcw.

Kamstwem jest dwukrotne znalezienie si w Berlinie Zachodnim, chyba potrzebne, eby

dyskretnie Fejgina skompromitowa. Nie mielimy pojcia o tym, gdzie wyldowalimy, wszedem,

eby zaopatrzy si w niezbdne zachodnie pienidze, niezbdne do opacenia metra i w czasie,

gdym si o to stara, w trakcie - zwia. Przecie gdyby nie to nieoczekiwane przyjechanie do Berlina

Zach., mgby przygotowa si do ewentualnego wydania mnie Amerykanom. By moe zreszt, eten sposb zniknicia zaplanowa celem podoenia, e si tak wyra, bomby o przeduonym

dziaaniu, a ucieczk wraz i wydaniem mnie byaby zbyt grub ju prowokacj.

W kraju wiato zostawi on, dwoje dzieci i siostr, ktra bya zastpc redaktora naczelnego

Sztandaru Modych.

IDENTYFIKACJA

Po uwolnieniu si od Fejgina zgasza si na posterunek Military Police. Oddaje Amerykanom swj

subowy pistolet, z ktrym nie rozstawa si od pocztku pracy w bezpieczestwie. 6 grudnia,

7Uwagi Anatola Fejgina Niektre elementy dokumentw wiaty - kopia w posiadaniu autorw.


15/284

w poniedziaek, wiato zostaje przewieziony samolotem do Frankfurtu, a 23 grudnia - do

Waszyngtonu. Pracownicy CIA przeprowadzili identyfikacj Jzefa Mireckiego vel Jzefa wiaty.

Sporzdzona zostaa lista osb przebywajcych na Zachodzie, ktre wiato, jako oficer UB,

przesuchiwa w Polsce. Na licie znalaz si Bolesaw Biega, w czasie okupacji sekretarz Rady Jednoci

Narodowej. Biega powiedzia agentom, e wiato przywaszczy jego srebrn papieronic

z dedykacj From Baba i zoty zegarek. Okazao si, e oba te przedmioty wiato nosi przy sobie.

To jednak nie wystarczyo. Wielokrotnie przesuchiwany by przy uyciu wykrywacza kamstw.

Wywiad amerykaski zbiera informacje od wiaty przez 10 miesicy, sporzdzono ponad 50

obszernych raportw.

MIKROFON (2). Jan Nowak-Jezioraski, wczesny dyrektor Rozgoni Polskiej RWE, w swojejksice Wojna weterze opisuje przypadek, ktry zadecydowao ujawnieniu ucieczki

wiaty:Data 17 wrzenia 1954 roku utkwia mi mocno w pamici. Bya chyba jedn z najwaniejszych dat

w kalendarzu mego wierwiecza w Radiu Wolna Europa. Pnym wieczorem tego dnia wrczono

kopert zawierajc tam dwikow. Nic wicej. Wbrew przyjtej praktyce nie by do niej

doczony ani tekst, ani raport dziau realizacji programu. Na kopercie kto wykreli nazwisko

urzdnika konsulatu USA w Monachium i wpisa adres Rozgoni Polskiej RWE. W redakcji nie byo ju

nikogo, ale w studiu pracowa reyser Jan Jasiewicz. Poprosiem go o przegranie tajemniczej tamy.

Poszedem do studia z Bayskim. Wszyscy trzej oniemielimy z wraenia, gdy z gonika popyny

pierwsze sowa: Mwi urzdnik Ministerstwa Bezpieczestwa Publicznego.

Tajemnicy nie udao si ju utrzyma. Nowak przekonywa Amerykanw, e wiato jest

najwaniejszym uchodc z Polski od czasu ucieczki Mikoajczyka w 1947 roku. Prezes Komitetu

Wolnej Europy, C.D. Jackson, interweniowa u dyrektora CIA, Allena Dullesa. 28 wrzenia 1954 roku

prokurator generalny USA poinformowa pras o sprawie wiaty. Tego dnia RWE nadao pierwsz

audycj. Cykl Za kulisami bezpieki i partii, nagrywany w Waszyngtonie, emitowany by do koca

1955 roku. Wobec akcji zaguszania podjto decyzj o wysaniu do Polski balonami kilku milionw

broszur z relacjami wiaty. Do kraju doleciao kilkaset tysicy.

OWIADCZENIE ROMKOWSKIEGO z 10 padziernika 1954 roku (fragment)W zwizku ze zdrad wiaty czuj si w obowizku zoy nastpujce owiadczenie:

W czasie pracy w X Departamencie stwierdziem, e wiato swoje obowizki subowe wykonuje

poprawnie pod wzgldem formalnym.

a. Niemniej jednak mogem w tyme czasie zauway, e wiato jako wicedyrektor X Departamentu

sprawy tego departamentu ujmowa przede wszystkim z punktu widzenia techniki pracy, tym

samym apolitycznie.

b. wiato czsto akcentowa, e nie jest politykiem i e zdaniem jego wicej poytku by

przynis, gdyby by zatrudniony w wydziale A8, tam, gdzie -jak on to mwi - nie wymaga si

znajomoci politycznej.

8Samodzielny wydzia A zajmowa si inwigilacj ipodlega bezporednio Romkowskiemu. Wydzia

wykonywa zamwienia poszczeglnych departamentw.


16/284

Bdem moim byo niedostateczne reagowanie na podobne owiadczenia wiaty, ktry w tym czasie

by wicedyrektorem X Departamentu na wskro politycznego. Powinienem by w owym czasie

postawi spraw celowoci dalszego zatrudnienia wiaty w X Departamencie.

c. Od 1952 roku w rnych wynurzeniach wiaty, zarwno przede mn jak i Fejginem, wystpowa

coraz silniej nacjonalistyczno-ydowski sposb reagowania na niektre posunicia personalnew naszym pastwie i w innych krajach demokracji ludowej. W szczeglnoci tego rodzaju wynurzenia

powtarzay si w czasie procesu Slnskiego.

Uwaam, e niedopuszczalnym bdem z mojej strony byo tolerowanie podobnych krytyk ze

strony wiaty. Zamiast klarowa i wyjania, jak to robiem, powinienem by w tym czasie

zareagowa politycznie i organizacyjnie na fakt, e wicedyrektor Departamentu ujmuje sprawy

polityki personalnej i procesw politycznych w krajach demokracji ludowej z pozycji wrcz

antypartyjnych, z pozycji sprzecznych z internacjonalizmem proletariackim.

d. wiato w charakterze wicedyrektora X Departamentu odznacza si w stosunku do moichwsptowarzyszy pracy grubiastwem a nawet niekiedy chamstwem. Nie byo wida u niego, co

powinno cechowa komunist na takim stanowisku, lojalnego i koleeskiego podejcia do

podwadnych i wsptowarzyszy. Napyway mnie skargi na niepartyjny sposb traktowania

pracownikw X Departamentu, ktrych szykanowa,wymyla i podrywa im autorytet.

Zniknicie wiaty, o ktrym nam relacjonowa telegraficznie Fejgin, ktry pniej wyjania t

spraw ustnie i pimiennie, nie spowodowao midzy innymi i u mnie koniecznej i chodnej analizy

wraz ze wszystkimi wynikajcymi std wnioskami operacyjnymi i politycznymi.

Naleao w tym czasie, przyjmujc nawet, e wiato zosta porwany, liczy si z nieuniknionymi,

przykrymi dla nas nastpstwami, naleao zaoy, e nawet w wypadku ewentualnego porwania

wywiad amerykaski za pomoc rodkw przymusu lub przekupstwa skoni go do kompromitujcych

dla nas zezna.

Nawet przyjmujc wariant porwania, naleao natychmiast, i to mona byo zrobi, zabezpieczy si

wjak najszerszej mierze wszelkimi rodkami od skutkw przewidywanych zezna i owiadcze

wiaty. Te rodki, ktre przedsiwzito, byy ograniczone i niedostateczne.

Bdem moim byo przyjcie tezy, ktr duszy czas podtrzymywaem, e wiato zosta porwany,

a nie przeszed do wroga dobrowolnie. Podtrzymywaem zudzenia u siebie i czciowo u innych, e

porwany wiato wytrzyma badania i nie pjdzie na rk Amerykanom. Bd mj wynika, midzyinnymi, zarwno z faszywej oceny pionu moralno-politycznego wiaty, jak rwnie z niedoceniania

metod przekupstwa stosowanych przez wywiad amerykaski. Nie dopuszczaem do siebie koncepcji,

e wiato mg by nie porwany i utrzymujc czciowo innych w tym mniemaniu, i udzc si, e

wytrzyma prby bada, tym samym przyczyniem si do zdemobilizowania naszej czujnoci.

LIST FEJGINADo Komitetu Centralnego PZPR - na rce tow. Mazura (fragment)Przystpujc do scharakteryzowania pewnych zagadnie zwizanych z prac moj jako b. dyrektora,

pocztkowo tzw. Biura Specjalnego, a nastpnie X Departamentu MBP - czynic to dzi, po jawnej

zdradzie mego wieloletniego zastpcy, wiaty, czujc si przede wszystkim zobowizany do

udzielenia odpowiedzi na pytanie: jak to si mogo sta, e pracujc z nim przez 4 lata nierozpoznaem oblicza tego zdrajcy, do odpowiedzi na pytanie, jak to si stao,e zdrajca tego pokroju


17/284

i skali mg si utrzyma i lgn w kolektywie, za ktrego moralno-polityczne oblicze ponosiem

i ponosz cakowit odpowiedzialno.

Nic to, e nie ja dobieraem wiat, em go ju zasta na miejscu naszej w nastpstwie wsplnej

pracy, ani to, e by bardzo dobrze notowany u swego bezporedniego zwierzchnika, czowieka dla

mnie ze wszech miar autorytatywnego, u towarzysza Romkowskiego, oraz u szeregu innychodpowiedzialnych pracownikw Ministerstwa Bezpieczestwa.

Nic to, e wiato bardzo zrcznie maskowa swe oblicze przywdziewajc kolor ochronny ordownika,

nader gorliwego ordownika walki przeciw wrogom Partii i Pastwa, ordownika walki o prawd

obiektywn itp.

Ju rycho po przyjciu do Ministerstwa BP poczyniem pewne spostrzeenia odnonie wiaty,

spostrzeenia, ktre sprowadzayby si z grubsza do nastpujcych - kapralsko-biurokratyczny

stosunek do podwadnych, apodyktyczno, niesmaczne lizusostwo wobec towarzysza

Romkowskiego, nike zainteresowanie zarwno yciem partyjnym jednostki, jak i problemamiideologicznymi, mocny kompleks antyinteligencji, brak obiektywizmu w sdach o ludziach, duo cech

maomiasteczkowego pieniactwa, jednym sowem, cay szereg ujemnych, nieprzyjemnych cech, ktre

midzy innymi spowodoway, i nasze stosunki wzajemne nie przekroczyy w zasadzie ram

subowych, e wyklarowao si u mnie - do zreszt szybko - zdanie, i wiato wymaga duej pracy

nad nim dla wytrzebienia tych wad.

Moim niewtpliwym bdem byo, e gdy si tego rodzaju we mnie pogld uksztatowa, em nie

wysnu wniosku jedynie waciwego, a mianowicie co do niestosownoci utrzymania wiaty na

piastowanym stanowisku. Stanem na stanowisku, i mimo swych wad, racych zarwno mnie, jak

i niektrych innych towarzyszy zjednostki, wiato z uwagi na swe walory jako pracownika, na swe,jak si opieraem na zasyszanych sdach, wyprbowanie w organach BP, moe pozosta na swym

stanowisku, i e stoi jedynie problem trzebienia jego wad. Uwaaem zreszt, e wady dostrzeone u

wiaty nie s jakim wyjtkiem i odkadaem je w znacznej mierze na karb jego drogi rozwojowej

w organach bezpieczestwa, ktra niejednego sabo pod wzgldem ideologicznym przygotowanego,

a szybko awansujcego, przeobraaa w kacyka.

BERMAN owiatle i Fejginie - ze stenogramu procesuMnie najbardziej boli stosunek Fejgina do wiaty. wiato to by zy duch. wiato to by czowiek

pod wzgldem moralnoci poniej poziomu. Dlaczego stary komunista straci wch, dlaczego

pozwala jemudziaa w bezpieczestwie, dlaczego pokrywa jego dziaalno, ktra wyrzdzianieobliczalne szkody. Wicej - w Berlinie by z nim razem, ucieczka bya, wrci, absolutnie nie mam

cienia podejrzenia co do tej sprawy, bo broniem go wtedy, kiedy byy wnioski po powrocie z Berlina,

eby aresztowa... By zalepiony do koca i wtedy, kiedy u mnie w pokoju odbywaa si rozmowa, e

to jest zdrajca, to jest wrg, Fejgin i Romkowski mwili: jak to mona tego rodzaju inwektywy rzuca

pod adresem czowieka, ktry teraz prawdopodobnie jest drczony w lochach w Niemczech

Zachodnich? I mimo to e powoalimy komisj, mimo to e kazalimy wtedy bada, wiele spraw nie

zostao do koca wyjanionych.


18/284

BIURO POLITYCZNE wpadzierniku 1954 roku byo powicone omwieniusytuacji w MBPpo pierwszych audycjach wiaty w RWE. Zachowa si fragment zapiskw Romkowskiegoztego posiedzenia. Skadajc samokrytyk wsprawie wiaty, opiera si midzy innymi nanastpujcych tezach:4. Konsekwentnie idc po linii zaufania do wiaty, upieraem si przy tezie, e zosta porwany, a nie

przeszed dobrowolnie - zdrajca,

- Relacje o porwaniu, jakie byy od samego pocztku od Fejgina, umacniay moj faszyw koncepcj.

- Opinie Milke i towarzyszy radzieckich - e uciek, e Fejgin musia w tym pomc, zostay z tego

powodu przez nas odrzucone, niemniej, zawieray prawd co do zdradzieckiego charakteru ucieczki

samego wiaty.

- Zarozumialstwo - lekcewaenie ich opinii.

5. Ocena samego faktu ucieczki oparta bya nie na przesankach politycznych, przesankach

psychologicznych, co byo przedueniem opinii o wiatle w poprzednim okresie.

Przesanki psychologiczne:

- kocha dzieci,

- usytuowany,

- rodzina, itp.

- nie byo takich oznak, e moe zmieni rodowisko na zachodnie,

- obco ideologiczna odrzuca te wszystkie elementy - rodzin, dzieci, itp.

6. lepota polityczna - brak kolektywnej oceny ludzi i pracy.

W dyskusji zabierali gos pozostali wiceministrowie, Romkowski zanotowa:

Tow. Mietkowski:

Luki w kontroli, nie tylko braki. X Departament by tabu, e on nie zna, co robi X Departament.

Tow. Ptasiski:

Rola i miejsce X Departamentu. Na ten temat byo podzone duo teorii, e X Departament bdzie

istnie tak dugo, a poziom Partii doronie do poziomu pracownikw bezpieczestwa, eto mia

mwi Fejgin (e to mwi kto z czonkw Komisji9).

Rola organizacji partyjnej - dziaaa niemiao, do pewnego stopnia skorumpowana.

- e. usuwa z pracy za krytyk,

9Komisja Bezpieczestwa formalnie zostaa wyoniona przez Sekretariat KC PZPR 24 lutego 1949 r. W jej skad

wchodzili: Bierut, Berman, Radkiewicz, wiceministrowie MBP - Romkowski, Mietkowski, wietlik oraz sekretarzPOP w MBP. W penym skadzie komisja nigdy si nie zbieraa, zposiedze komisji nie sporzdzono protokow,komisja nie skadaa sprawozda ze swojej pracy. X Departament powsta na podstawie decyzji komisji.


19/284

- e na moraln stron . nie zwracanouwagi, e tow. o tym mwili,

- e luki w ocenie ludzi dotycz nie tylko wiaty, e brak kryteriw partyjnych,

- e wyej stawia si interes operacyjny ni partyjny,

- e nieuczciwi pracownicy mog si w naszym aparacie ukry,

- e kontrola jest, ale niedostateczna.

Tow. wietlik:

- e po ucieczce nie omawiano zada na kolegium,

- eniejeden ajdak i zwolniony z aparatu by chroniony (nie krytykowano go).

B.:

- e aparat jest zbiurokratyzowany.

Zapiski, coraz bardziej nerwowym pismem, urywaj si na Bierucie, ktry zapowiedzia wycignicie

wnioskw z beriowszczyzny i przedstawi decyzje Biura Politycznego, midzy innymi reorganizacj

MBP, co oznaczao jego likwidacj, odwoanie Romkowskiego ze stanowiska wiceministra,

skierowanie sprawy Fejgina i Raskiego do CKKP.

KOMUNIKAT PAP (25 X 1954 roku)

PAP komunikuje: W wyniku kontroli zarzdzonejw poowie 1953 r. przez wadze pastwowe, zostay

w niektrych wypadkach ujawnione fakty jaskrawego pogwacenia praworzdnoci ludowej..

W zwizku i tym zostay zarzdzone szczegowe dochodzenia. W toku tych dochodze wadzeweszy na trop prowokatora i agenta wywiadu amerykaskiego, Jzefa wiaty, ktry - faszujc dane

dotyczce swojej przeszoci i maskujc si oraz wykorzystujc brak dostatecznej kontroli - zdoa

usadowi si w aparacie bezpieczestwa publicznego.

Dziaajc jako agent-prowokator, wiato, za pomoc rnych przestpczych machinacji

i fabrykowanych przez siebie faszywych dowodw, prowadzi zbrodnicz akcj oczerniania

i uwikania szeregu obywateli. Wykorzystujc brak waciwego nadzoru, wiato doprowadza

w niektrych wypadkach w celach prowokacyjnych do nieuzasadnionych oskare i aresztowa

upatrzonych przez siebie osb.

Jedn z takich osb by obywatel amerykaski Herman Field10, ktrego spraw wiato sprowokowa

i rozpta ze szczeglnym wyrafinowaniem. Obawiajc si zdemaskowania w wyniku rozpocztych

dochodze, agent-prowokator wiato zdoa uciec za granic i dzi jawnie ju, jako zdemaskowany

agent amerykaskiej dywersji, kontynuuje swoj prowokatorsk robot, wystpujc przez radio ze

stekiem bzdurnych, jak nikczemnych kamstw, oszczerstw i faszerstw. Ta prowokacja jest czci

skadow oglnej kampanii przeciwko Polsce tych czynnikw amerykaskich, ktre nie przebieraj

w rodkach, aby utorowa drog przy pomocy dywersji swym agresywnym celom. Forsuj one

gorczkowo, jak powszechnie wiadomo, odbudow zaborczego Wehrmachtu z kadr hitlerowsk na

czele i przyjmuj od tej kadry jej zbrodnicze metody dziaania.

10Herman Field zosta aresztowany w 1949 roku przez wiat na polecenie Bieruta i Bermana.


20/284

W wyniku zakoczonego dochodzenia ustalono, e zarzuty wysuwane pod adresem Hermana Fielda

s cakowicie bezpodstawnej zosta wic zwolniony, otrzymujc cakowite zadouczynienie.

Przecito rwnie szereg innych bezzasadnie i faszywie skonstruowanych oskare przeciwko

niektrym obywatelom polskim, wypuszczajc na wolno poszkodowanych. Dalsze dodatkowa:

badania w tych sprawach s w toku.

W stosunku do osb winnych braku czujnoci i kontroli zostay wycignite odpowiednie

konsekwencje.

KOMENTARZ (Trybuna Ludu 26 X 1954 roku)Wzmagajmy czujno i wi z masami.

...Faktem jest, e agent-prowokator zdoa si zakra do organw bezpieczestwa. wiadczy to

o niewtpliwym braku czujnoci w niektrych ogniwach naszego aparatu partyjnego i pastwowego,

w szczeglnoci za aparatu bezpieczestwa. Naley wycign z tego wszystkie wnioski. Nie wolno

tolerowa nastrojw samozaspokojenia i nie docenia faktu, e walka klasowa nie sabnie, lecz

zaostrza si, a wrg siga do coraz podlejszych, coraz bardziej podstpnych chwytw...

MIKROFON (3). Odpowied wiaty na komunikat nadana wdwa dni pniej:Porozmawiajmy ze sob otwarcie, towarzyszu Tomaszubo tak was przecie nazywaj najblisi

wsppracownicy. Ja ju mwiem std przez Gos Wolnej Polski od dawna i wiele. Wy odezwalicie

si dopiero przed paromadniami. Ogosilicie oficjalny komunikat i ruszylicie ca pras. Twierdzicie,

e od dawna byem amerykaskim agentem-prowokatorem, aja miaem do, stanem przed

wyborem albo powiedzie wam prawd tam w Warszawie i zosta zlikwidowanym w cichym, tajnym

sdzie, albo zbiec do wolnego wiata i mwi wam prawd std. W pierwszym wypadku dzieci moje

nie znayby prawdy o ojcu, w drugim wypadku wiedz, co o was i o mnie sdzi.

AZYL

wiato otrzyma azyl w USA. Po kilku latach w prasie polskiej ukazaa si notatka, e byy

podpukownik UB zgin w wypadku samochodowym. Jego dawni wsppracownicy twierdz jednak,

e yje do dzisiaj na farmie. To samo powiedzia znany polityk amerykaski polskiego pochodzenia.

Zbigniew Bayski, autor ksiki o wiatle, wydanej w 1985 roku napisa: wiato kocha si

w hodowaniu krlikw i gobi, lubi pracowa w ogrodzie, hodowa kwiaty. Najlepiej czu si na wsi -

jak mwi - na onie natury.

Raski - rozkuwanie polityczne

RYSOPIS

O tym, e czowiek, ktry mnie bi nazywa si Raski wiem od innych winiarek. Dowiedziaam

si od nich wtedy, gdy opowiedziaam im o moim wypadku i opisaam jak on wyglda. Powiedziano

mi od razu, e jest to Raski. Opowiadano mi o nim, e najgorsze s przesuchania prowadzone

przez niego i e teraz w 1952 roku - to on moe uywa przymusu fizycznego i bi aresztowanych, gdytymczasem w latach poprzednich mogli to robi inni oficerowie. Wszyscy si go bali. W ogle


21/284

obecno jego podczas przesuchania, przez jego jakie dziwne zachowanie, wprawiaa w lk.

Mwiono, e to jest ten najwaniejszy, waniejszy od Radkiewicza nawet i mogcy wicej zrobi od

Radkiewicza.

Podaj rysopis Raskiego: brunet, czarne oczy, rysy jak gdyby wschodnie - ormiaskie, cera smaga,

wzrostu wysokiego raczej. Chodzi on zwykle w ubraniu cywilnym. Zaobserwowaam, e nawet kiedyjaki pukownik zachowywa si do niego jak do przeoonego.

Pk Jzef Raski, dyrektor Departamentu ledczego MBP

ARESZTOWANIE RASKIEGOledztwo przeciwko Jzefowi Raskiemu podjte zostao 8 listopada 1954 roku na podstawie

decyzji prokuratora generalnego PRL, Stefana Kalinowskiego. ledztwo zlecone zostao

wiceprokuratorowi Generalnej Prokuratury, Kazimierzowi Kukawce. Raski podejrzany by

o przestpstwo z art. 141 kkwp11popenione w ten sposb, e jako dyrektor Departamentu

ledczego MBP przekroczy granic swych uprawnie i penomocnictw, wyrzdzajc przez to

powan szkod interesom PRL. Jzef Raski aresztowany zosta 8 listopada 1954 roku o godzinie

19.15 przez prokuratora Kalinowskiego po wyjciu z gmachu KC, gdzie skada wyjanienia przed

Centraln Komisj Kontroli Partyjnej. Rewizja wjego mieszkaniu przy ulicy Narbutta dokonana zostaa

przez oficerw MBP w obecnoci prokuratora Kalinowskiego i dyrektor V Departamentu MBP, JuliiBrystygierowej.

REWIZJA

W czasie rewizji zakwestionowano midzy innymi legitymacj partyjn nr 010758, legitymacj

oficersk nr 0739, przepustk nr 563, przepustk wielokrotn nr4653, kart wstpu nr 23, kart

wolnego wstpu nr 330, legitymacj nr 132 wiatowego Kongresu Intelektualistw w Obronie

Pokoju, pozwolenie na bro, tezy do wykadu ledztwo operatywne, 86 sztuk amunicji kalibru 6,35,

26 sztuk amunicji kalibru 7,65, 25 egzemplarzy Kultury, wydawanej w Paryu, 21 rnych gazet

emigracyjnych, gwnie Ora Biaego i broszur wiaty.

11Art. 141 kkwp mwi oprzekroczeniu wadzy, popenieniu czynu jawnie przekraczajcego granic uprawnie

i penomocnictw. Czyn zagroony kar wizienia od 1 do 10 lat (art. 37 kkwp).


22/284

JZEF WIATO O RASKIMW chwili wkroczenia Armii Czerwonej na polskie ziemie wschodnie znajdowa si we Lwowie i tam

syn z donosicielstwa. Sypa do NKWD wszystkich, w tym wielu towarzyszy partyjnych, zarne

odchylenia. Jest przebiegy, bardzo zdolny, ale te z gruntu nieuczciwy, nawet w stosunku do

towarzyszy partyjnych i dlatego jest przez nich bardzo nielubiany.

YCIORYS (1) pisany przez Raskiego 7 wrzenia 1944 roku, nastpnego dnia porozpoczciu pracyw polskich organach bezpieczestwa. Na oryginale dopisek przynazwisku -JzefGoldbergJa, Jzef Raski, urodziem si w Warszawie dnia 13 lipca 1907 r. Ojciec mj pracowa

w charakterze dziennikarza w gazecie Hajnt. Zmar w 1933 r. Matka pracowaa jako szwaczka,

sanitariuszka, itp. Zmara w 1928 r. Siostra Judyta zostaa zamordowana w Warszawie w 1943 r. Brat

Jerzy (Borejsza) znajduje si w Lublinie, major Wojska Polskiego, redaktor Rzeczypospolitej.

Uczyem si w gimnazjum w Warszawie, ktre ukoczyem w 1925 r. W 1929 r. ukoczyem wydzia

prawny Uniwersytetu Warszawskiego, po czym byem aplikantem sdowym do 1932 r. W 1933 r.zostaem aplikantem adwokackim adwokata Bergtala (Warszawa, ul. Sienna 45), za w 1936 roku, po

zdaniu egzaminu adwokackiego, samodzielnie praktykowaem jako adwokat do 1939 r.

Po rozpoczciu dziaa wojennych udaem si do Rwnego. W Kostopolu spotkaem Czerwon Armi.

Rozpoczem prac w osobom oddziele wojskowym, po czym przeszedem do pracy w NKWD

powiatu kostopolskiego (pniej rejonu). W 1940 r. zostaem wezwany do Lwowa, gdzie pracowaem

w Oddziale Politycznym NKWD dla jecw-Polakw z 1939 r..

Po rozpoczciu dziaa wojennych w 1941 r. wyszedem z NKWD ze Lwowa do Starobielska (obz

jecw), stamtd do Saraska (Mord. ASSR), po czym ju zwolniony udaem si do Samarkandy

(Uzbekistan). Tam pracowaem w kochozie, po czym na fabryce chleba w charakterze kontrolnego

wiesobszczia.

W 1944 r. (15 lutego) przybyem do Armii Polskiej Dyw. Traugutta, gdzie suyem w charakterze

oficera pol.-wych. w redakcji Na Zachd, po czym Zwyciymy. Ukoczyem dywizyjn szko

oficerw pol.-wych.

Od 1924 r. w szkole redniej braem udzia w koach szkolnej modziey, po czym na Uniwersytecie

wstpiem do Zwizku Modziey Komunistycznej - potem KZMP. Zjego ramienia byem w zarzdzie

studenckiej organizacji ZNMS ycie, a prcz tego technikiem na dzielnicy Mokotw i potem Wola

w latach 1928-29. Przeszedem do Komunistycznej Partii Polski w 1931 r., pracowaem

w sdownictwie, po czym zostaem przekazanydo organizowania stowarzyszenia Agwid. Byem

sekretarzem centralnej komrki (tzn. komrki przy CK Agwidu) i generalnym sekretarzem na

Polsk. Po rozwizaniu przez policj org. Agwid, pracowaem przy org. modziey demokratycznej

yd. Modzie Demokratyczna z ramienia partii. Ponadto organizowaem chaupnikw i stw.

chaupnicze. Prac t kontynuowaem po rozwizaniu partii, a do rozpoczcia dziaa wojennych.

W styczniu 1944 r. wyjechaem do Wojska. Z 15 II jestem w I Armii Wojska Polskiego, pocztkowo

w red. 3 Dywizji Na Zachd, za nastpnie sekretarzem odpowiedzialnym Oficerskiej gazety, za

w kocu wojennym korespondentem gazety Zwyciymy.


23/284

YCIORYS (2)Ja wstpiem do bezpieczestwa przypadkowo. Miaem lekk kontuzj. Posali mnie na

przewietlenie rentgenowskie do Lublina. Trafiem do towarzysza i przyjaciela, i zostaem u niego na

noc, zapa mnie szef kadr i zostaem. Ja pracuj w Ministerstwie od 6 wrzenia 1944 r. Pocztkowo

pracowaem jako oficer przy Radkiewiczu, przy kierowniku resortu, po tym pracowaem w archiwum,

dwa miesice czy ptora miesica.

Wkrtce awansowa na zastpc naczelnika samodzielnego wydziau ledczego. W 1945 roku

Raski zosta naczelnikiem wydziau ledczego, a nastpnie dyrektorem Departamentu ledczego.

Po zwolnieniu z MBP, w poowie 1954 roku, zosta dyrektorem naczelnym Pastwowego Instytutu

Wydawniczego z uposaeniem 2800 z miesicznie. W PlW-ie nie pojawia si, do chwili aresztowania

przebywa na urlopie. Odznaczony by Orderem Grunwaldu II i III klasy, Krzyem Oficerskim i Krzyem

Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, a take Zotym Krzyem Zasugi.

NOTATKA WICEMINISTRA ROMKOWSKIEGO tezy do wystpienia na posiedzeniu Biura

Politycznego powiconym omwieniu sytuacji w MBP po pierwszych audycjach wiaty wRWE, padziernik 1954 roku (fragment)Dep. ledczy - Raski

1. Ostra forma ledztwa w poprzednich latach w walce z bandami staa si w pniejszym okresie

metod szkodliw, przerodzia si w awanturnictwo, czego nosicielem by Raski.

2. Pewne osignicia w poprzednim okresie przykryway awanturnictwo, spowodoway ukrywanie

przed nami, oszukiwanie, przez co mymy nie informowali kierownictwa, a tym samym oszukiwali.

3. Ten stan powsta dziki temu, e nie byo dostatecznej kontroli, dostatecznej reakcji - mimo

wydania rozkazw i zarzdze - pozostay dokumentami papierowymi.

4. Sytuacja od 1949 r. Naleao wwczas ukrci awanturnictwo przez zdjcie Raskiego -

niezdjcie nie mogo ukrci awanturnictwa.

5. Obrona Raskiego -jego rzekomych walorw fachowych - niewidzenie gwnych kryteriw

partyjno-politycznych - byo faktycznym pokrywaniem szkodliwej dziaalnoci.

6. Obecna -sytuacja na odcinku ledztw - naley do koca przeprowadzi zapocztkowane zmiany.

Romkowski aresztowany zosta 23 kwietnia 1956 roku.

WYJANIENIA (fragment)Kilka dni po aresztowaniu Raski pisze na papierze podaniowym w kratk, w areszcie, na prob

prokuratora, obszerne wyjanienia.

Od pierwszej chwili mojej pracy znalazem si w okresie bardzo natonej walki z kontrrewolucj,

w okresie, ktry trwa w zasadzie do 48 r. Wpywao na moje uksztatowanie si szereg faktw,

ktrych byem wiadkiem i uczestnikiem. Otwieraem wraz z czerwonoarmistami cele na Zamku12,

gdzie byy setki pomordowanych. Chodzilimy w kauach krwi. Widziaem zamordowanych

12Zamek Lubelski, w czasie okupacji katownia gestapo. Po wyzwoleniu wiziono tam midzy innymi akowcw.


24/284

klucznikw na Zamku podczas ucieczki Kmicica13i 11 skazanych. Widziaem olbrzymi liczb

pomordowanych towarzyszy, udzi mi bliskich. Przypominam sobie zabjstwo gen. wierczewskiego i

31 wopowcw zamordowanych nazajutrz po zabjstwie wierczewskiego. Gdy zobaczylimy w jak

bestialski sposb ich pokrojono i powiartowano14 - pakali starzy pukownicy radzieccy, ktrzy

przeszli ca kampaniwojenn i niejedno widzieli.

Pisz o tym dlatego, e i wiele innych objaww krwawej kontrrewolucji nie mogo pozosta bez

wpywu na mnie. Jeli do tego doda i strat osb mnie najbliszych w czasie okupacji, to wszystko to

- wydaje mi si - odegrao znaczn rol w spotgowaniu mojej nienawici do wroga klasowego, do

przeamywania szeregu inteligenckich oporw, do zajadoci wobec wroga. Ale przecie nie tylko ja to

widziaem. Na tym hartoway si setki towarzyszy z bezpieczestwa,niezalenie od tego czy byli na

powiatach, wojewdztwach czy te w Ministerstwie, a wrd nich i oficerowie ledczy. Mieli oni

o tyle bogatsze dowiadczenie, e wielu I nich przebyo okupacj w kraju, co rwnie nie byo bez

znaczenia i pozostawiao gboki lad szczeglnie na tych, ktrzy byli w obozach (np. tow. Dusza, b.

KZM, by w obozie).

Gdy rozpoczem prac w UB, sekcja ledcza ju istniaa. Na czele jej stali tow. tow. Dominik, a potem

Siedlecki i Grski. Ja pracowaem pocztkowo w archiwach. Do chwili, gdy zostaem skierowany do

ledztwa, nigdy nikogo nie biem, nigdy nie mylaem o tym, eby bi. Zastaem setki aresztowanych,

tak jak to byo w pierwszym okresie, bez adnych dowodw. I tu po raz pierwszy zetknem si

z biciem. Przy mnie bili i starzy towarzysze, i nowi, ktrzy przybyli przede mn. Przypominam sobie

fakt, ktry utkwi mi w pamici po dzi dzie.

Gdy zlikwidowalimy band terrorystw, ktra szykowaa zamach - pracownica nasza i agentka

Hanna R., ktra dostaa si do tej bandy, zawiadomia, i jedn z informatorek tej bandy jest Lilka,

sekretarka kierownika resortu i e zwerbowa j dowdca bandy Zych. Przypominam sobie, jak tow.Romkowski wwczas sam przesuchiwa Zycha ijak bardzo go bi, chcc si dowiedzie, czy istotnie

on zwerbowa Lilk. Pamitam, e pasja i zo, z ktr wtedy odnosili si do wroga, przeraaa mnie.

Jednoczenie doszedem do wniosku, e moje hamulce s chyba wynikiem mojej inteligenckoci, zbyt

maej bojowoci, braku hartu. Pamitam moj rozmow na ten temat z wyjtkowo spokojnymi

zrwnowaonym tow. Siedleckim15, ktry mwi i o swoich oporach. Stosowanie tych metod od

pocztku, metod obcych, nie naszych, metod, ktre wypyway i z koniecznoci, i z nienawici do

wroga - zaciyo bezsprzecznie na caej naszej robocie, na robocie nie tylko i nie przede wszystkim

sekcji ledczej. W tym okresie - wydaje mi si - odbywa si najwiksza infiltracja obcych, wrogich

metod do naszego aparatu. Pamitam gumowe i sprynowe paki, ktre wyapywali pracownicyu policjantw, gestapowcw i ktrych uywanie byo bardzo czste.

W miar porzdkowania spraw, ukadania teczek na aresztowanych, wprowadzenia protokw

przesucha (a nie zapisywania na kartkach, jak to praktykowano a do tego czasu, a w operatywnych

jednostkach czsto a do 48-49 r.), w miar zbierania dowodwzmniejszao si stosowanie

przymusu. Zostawao ono jednak dalej jako jedna z metod, szczeglnie w wypadkach terroru,

13Prawdopodobnie Jaksa - Kmicic - komendant Obwodu Lubelskiego AK.

14

1 kwietnia 1947 r., niedaleko od miejsca mierci Karola wierczewskiego, wpado wzasadzk, zorganizowanprzez UPA, 34 onierzy z 4 grupy manewrowej WOP. 18 zostao zabitych, 4 rannych, 10 zagino bez wieci. 15

Pukownik Jerzy Siedlecki, dyrektor Biura ds. Funkcjonariuszy.


25/284

dywersji, ale nie tylko. Ju w Lublinie zaczo si normalne przesuchiwanie, a pamitam, e osobicie

kadem bardzo silny nacisk na tak zwane przeze mnie amanie ideologiczne.

Rozumujc, e zagadnienie pracy ledczej jest przede wszystkim zwizane z politycznym

i zawodowym szkoleniem aparatu, zaoylimy pierwsi szko ledczych, zmuszalimy oficerw do

czytania gazet. (O moim nastawieniu do pracy niech wiadczy drobny fakt, ktry powtarzalitowarzysze, e gdy w 45 r. do pracy przyjmowaem tow., obecnie majora, Adama K., to jedyne

pytanie, ktre mu zadaem, byo - co czyta i recytowa Sowackiego. Pisz o tych szczegach dlatego,

e one przecie charakteryzuj, czy istotnie dyem do deprawacji ludzi, jakich pracownikw

szukalimy ijakich ledczych chcielimy wychowa). Wydaje mi si, e susznym byoby stwierdzenie

w szkole w Legionowie na podstawie skryptw i zapisanych wykadw, na podstawie odpraw i narad

z naczelnikami ledczymi na wojewdztwach (protokoowanych), ile razy i jak stanowczo

wystpowaem przeciwko przymusowi fizycznemu jako metodzie ledczej. Zreszt stwierdzi to

mog tow. tow. z wojewdztw, a u nas w Dep. ledczym tow. Humer i wielu innych. Oni rwnie

stwierdz, e wystpowalimy niejednokrotnie wobec szefw WUBP z propozycjami personalnymi

wobec naczelnikw, ktrzy stosuj te metody. Rwnie oni stwierdz, e nie stawialimy nigdy

kryterium, e rzekomo dobry oficer ledczy to ten, ktry bije i wyjani, jakie polityczne, zawodowe

i personalne walory decydoway u nas przy poborze oficerw ledczych.

Zanim przejd do omwienia zagadnienia metod pracy ledczej w pierwszym okresie, wydaje mi si

konieczne stwierdzenie nastpujcej okolicznoci. Do ukazania si rozkazu Ministra 013 (50 czy 51

rok16) ledztwo prowadziy wszystkie piony operatywne, tzn. z chwil realizacji operatywne piony nie

przekazyway w zasadzie od razu (za nielicznymi wyjtkami) sprawy do aparatu ledczego, ale

przeprowadzay same tzw. ledztwo wstpne, albo - jak nazywali to pracownicy operatywni -

ledztwo na gorco. Chodzio o zdobycie maksymalnie wielu danych do dalszych wyj, bd

o zakamuflowanie agentury, bd o jedno i drugie. Gros spraw byo przekazywanych do ledztwa

w cigu trzech miesicy, ale byo bardzo duo spraw, ktre przekazywano do aparatu ledczego po

roku, po roku, a niektre nawet po 2 latach. Nie pamitam obecnie przecitnej, ale w niektrych

latach wahaa si w granicach 1-3 miesicy. Wydaje si mi wanym stwierdzeniem fakt, i szereg

rodkw przymusu stosowanowanie w tym okresie, przy czym dla aresztowanego nie stanowio

rnicy, w ktrej jednostce i kto go bi. Faktem jest, e wikszo pobi miaa miejsce nie w aparacie

ledczym, o czym wiadcz i cyfry absolutne i wzgldne z Biura do spraw Funkcjonariuszy. Ale

aresztowani mwili o biciu w ledztwie.

W Departamencie ledczym rwnie stosowalimy rodki przymusu. Jakie przyczyny si na to zoyy?

Rzecz jasna, e nie bez wpywu byo i dowiadczenie oficerw z terenu i fakt, e inne jednostki

stosoway te metody, i oglne teorie, e w pewnych wypadkach jest to konieczne. Ale niezalenie od

tego dziaay jeszcze pewne przyczyny, tak jak je obecnie widz: a) Niski poziom polityczny

i zawodowy oficerw ledczych. Majc do czynienia na og z inteligencj, nasi oficerowie ledczy

czsto przychodzili bezradni wobec postawy i zezna oskaronych. Wzrost poziomu politycznego by

przez cay czas nasz pit achillesow, a ideologicznie i politycznie zdemaskowa i rozbroi wroga

16Na pierwszym procesie Raskiego (19-23 grudnia 1955 r.) ujawniono rozkaz ministra MBP 014/51 z 23

kwietnia 1951 r., ale jedynie w kocowym punkcie 15: Uprzedzam kategorycznie, e w stosunku do winnych

stosowania wobec aresztowanych niedopuszczalnych metod fizycznego gwatu bd wycigane jaknajsurowsze konsekwencje karne. Rozkaz dokadnie przepracowa na odprawach caego aparatu operacyjnegoi ledczego.


26/284

byo bardzo trudno dla sabo jeszcze rozwinitych politycznie towarzyszy. Zdawao mi si wwczas, e

nasze wysiki w tym kierunku s maksymalne. Dzi widz, e tak nie jest. Naleao wwczas za

wszelk cen, nie ogldajc si na nic, da oficerom ledczym wicej czasu i zmusi ich do wikszego

wysiku nad sob. Szczeglnie wyczuwam wano mego bdu z tego wzgldu, e praca oficera

ledczego, jak adna moe inna, wymagaa znacznego uzbrojenia politycznego, gdy przez cay czas

swej pracy znajduje si on w walce z wrogiem. Podczas gdy agenturzysta mia przerwy w tej walce,

wynikajce z charakteru pracy, to ledczy musia cay czas by w walce z wrogiem. Std tyle

nienawici do niego. Bdc czsto le politycznie przygotowany i majc powane luki zawodowe,

pracujc wiele godzin z wielkim napreniem, zastpowa przymusem fizycznym - czsto niesusznie

i z krzywd - prac nad aresztowanym.

Moj win jest, e w obawie przed zaleeniem si spraw, chcc je przyspieszy, majc olbrzymi ich

napyw - ulegem temu potokowi i caej uwagi nie skupiem na walce o poziom polityczny i zawodowy

ledczego.

b) Stosowanie przymusu fizycznego byo z naszej strony atwizn w pracy, wygodnictwem - w wieluwypadkach. Zamiast szuka w inny sposb prawdy materialnej i bez wzgldu na nacisk rnych

jednostek, nie pdzi za wynikami, mymy uatwiali sobie rne sprawy, stosujc niepotrzebnie

przymus, by prdzej dotrze dorezultatw.

c) Stosowaem sam przymus i zezwalaem lub tolerowaem u innych.

d) Stosowanie, zezwalanie i tolerowanie metod przymusu przez tow. Romkowskiego. Wielokrotnie

omawialimy wypadki i meldowalimy o zastosowanym bd proponowanym przymusie, nie

przypominam sobie wielu wypadkw (by moe byy, ale nieliczne), by tow. Romkowski nie zgodzi

si. Dziao si to nie tylko w rozmowach ze mn, lecz i z innymi towarzyszami z departamentu -naszego bdte innego. Wynikao ono - i tak to rozumiaem - z oglnej tezy, i w sprawach wanych

i pilnych wolno stosowa przymus. Ta nieszczsna teoria bya wielk bram dla bezprawia nie tylko

u nas w aparacie ledczym i - wydaje mi si, e nie bd niecisy - nie przede wszystkim w aparacie

ledczym, nie tylko w pierwszym okresie.

Jest rzecz oczywist, e ledczy nie zawsze stosowali przymus za zezwoleniem. Walka nasza jednak

sza po niewaciwej linii. Mymy walczyli o to, by ledczy nie bi samowolnie, podczas gdy naleao

walczy o to, by w ogle w adnych warunkach i pod adnym pozorem nie bi. Bybym w kopocie, jak

rozwiza inaczej np. wypadek nagy z band terrorystw zapan na trasie, po ktrej mia

przejeda przedstawiciel obcego pastwa w 1947 r. Mymy wwczas z tow. Romkowskim i innymibardzo zbili zapanych i wyjanilimy natychmiast spraw. Ale furtk do bicia to si stao. Dzi bijemy,

bo trzeba, ajutro my sami lub inni bili, by uatwi sobie ledztwo. Taka moim zdaniem bya logika

stosowania rodkw przymusu. Nie ulega dla mnie wtpliwoci, e w pewnych wypadkach nie

dabym rady (jak np. wyej wymieniony, a takich byo wicej) i nie sprostabym zadaniom, ale za to

ycie moje osobiste potoczyoby si inaczej.

Nie tyle dla obrony, ale dla penego i prawdziwego obrazu chc stwierdzi, co nastpuje.

Gwn metod ledztwa na Mokotowie nigdy nie byo bicie. Do nas przychodziy w zasadzie

i gwnie centralne sprawy, gdzie na og nie stosowano rodkw przymusu. W lwiej czci spraw nie

ruszano aresztowanych, a pracowano z nimi dc do ich rozkucia politycznego. Do dzi dnia sowo


27/284

rozku nie oznacza rodkw przymusu, lecz oznacza rozbrojenie polityczne i kontrwywiadowe

wroga. W lwiej czci spraw pracowano wyjtkowo sumiennie, walczc o prawd materialn,

obiektywn. Mymy do ostro walczyli o zasad nienacigania spraw. Mielimy wiele star i wiele

niechci ze strony rnych jednostek, ktre dajc niekiedy niepene, bez pokrycia sprawy, day, by

wyj - nie wiadomo na co. Czsto, gdymy sprzeciwiali si przyj tak spraw, tow. Romkowski

mwi: on musi duo wiedzie, trzeba go nacisn. Ale co on ma wiedzie - czsto nie byo wiadomo.

Gwny kierunek ledztwa szed na wykrycie faktycznych wrogw, faktycznych dowodw

i faktycznych sprawcw.

Bardzo duo uwagi zwracalimy na zjednanie aresztowanych. Podbieralimy i zmienialimy oficerw

ledczych, ktrzy z tych lub innych wzgldw nie umieli znale jzyka z aresztowanym. Nie uwaam

za potrzebne szeroko rozpisywa si o tym. Ale rzeczy te - mam wraenie - s powszechnie wiadome.

Przecie wanie Dep. ledczy zapewni aresztowanym opiek lekarsk (potem kady aresztowany by

badany raz miesicznie), dodatkowe jedzenie, diet itd.17.

Twierdz na podstawie faktw, e setki, setki akowcw, eneszetowcw, nawet szpiegw

i terrorystw opucio Mokotw z gbok wiar, e nie oni mieli racj historyczn, ale my. Wielu,

wielu z nich pracuje obecnie i nieraz po odsiadce zwracali si do nas po pomoc. A byy to przecie

najcisze sprawy, praca z tymi ludmi i zaamanie ich nie byo spraw atw. Mymy ich rozbroili nie

kamstwem materialnym, ale prawd materialn, obiektywnym, uczciwym stosunkiem do nich. Chc

poda tu dwa przykady, ktre nasuny mi si teraz:

1. W sprawie krakowskiej Niepoklczyckiego18) skoczy z III p. osk. Strzakowski. Dziki staraniom

naszym, nie szczdzc ani kosztw, ani wysikw uratowalimy mu ycie. Mona by przypuszcza, e

by to nasz obowizek i ludzki, i subowy, choby ze wzgldu na spraw. Ale nie byo naszymobowizkiem po procesie, w rok czy dwa, wzi go do Warszawy i operowa go, by odzyska wadz

w rkach i nogach, i by kompletnie sparaliowany, mg znw chodzi.

2. Gdy jechaem z odzi do Warszawy autem wraz z szefem siatki szpiegowskiej Liceum19, Barbar

Sadowsk, zepsuo si koo, ktre poprawia szofer z oficerem. Ja chodziem z Sadowsk po szosie.

W pewnym momencie poprosia mnie o pozwolenie zaatwienia si. Na jej sowo honoru odpuciem

i ona znika midzy zabudowaniami. Straciem j z oczu, a po 10 minutach wrcia. A przecie bya

ona szefem siatki szpiegowskiej wielkich rozmiarw, nie tylko w Polsce. Wrcia wiedzc, e dostanie

17

Doktor Maria Kamiska, lekarka w wizieniu mokotowskim w latach 45-56 opisywaa sytuacj tak: O tym,czy wizie by badany przez lekarza, decydowa nie lekarz, lecz administracja wizienia, i dalej: W szpitalu(wiziennym) zdarzay si wypadki, e chorych winiw ledczychzabierano na przesuchania bez wzgldu nastan ich zdrowia i bez porozumienia si zlekarzem. Wizienie na Mokotowie podlegao VI Departamentowi(obozy pracy i wizienia), ztym, e oddziay ledcze, Pawilon X i Pawilon A, podlegay bezporednio wadzyDepartamentu ledczego MBP, apniej take Departamentu X.18

Pukownik Franciszek Niepoklczycki, prezes III Zarzdu Gwnego WiN. Proces toczy si przed WojskowymSdem Rejonowym w Krakowie od 11 sierpnia do 10 wrzenia 1947 i. Spord 17 oskaronych, 6 skazano nakar mierci, wtym Franciszka Niepoklczyckiego i Edwarda Strzakowskiego. Strzakowski vel Bzymekoskarony zosta okierowanie siatk szpiegowsk o kryptonimie Izba Kontroli, kontakty z UPA i z ambasadamipastw obcych. W procesie tym skazano 4 dziaaczy PSL - Stanisawa Mierzw (10 lat), Karola Buczka (15 lat),Karola Starmacha (10 lat) i Mieczysaw Kabata (3 lata).19

Wyrok w procesie grupy Liceum ogoszony zosta 18 lipca 1947 r., 14 osb oskarono odywersji szpiegostwo na rzecz barona von Andersona, jak pisaa prasa, czyli gen. Andersa. Barbara Sadowska, w czasieokupacji kurierka AK, skazana zostaa na 9 lat.


28/284

wyrok i istotnie zostaa skazana na 9, czy 13 lat. Jak gboka musiaa by moja wiara w nasz mono

przebudowania jej duszy, jeli na to si zgodziem. Gdyby na Mokotowie metody bicia byy

stosowane masowo, to chyba by Sadowska o tym wiedziaa (mury maj uszy) i nie wrciaby na

tortury, albowiem szeregu wyj jeszcze nam wwczas nie podaa. Obecnie znajdujesi ona na

wolnoci, odszukaa mnie i prosia o wydanie jej nowel. Dlatego j wspomniaem.

Te wybrane z pamici fakty mona by cytowa w nieskoczono. Ale nie o to idzie. Chciaem

wskaza, e nawet w tych najciszych latach linia rozwojowa ledztwa, mimo wielu bdw, bya

w zasadzie lini prawidow, metody byy waciwe, a bicie stosowane nie jako metoda, ale jako

jedna z metod pod naciskiem sytuacji, w wyniku naszego niskiego poziomu i na skutek niedoceniania

dogbnego szkodliwoci niekonsekwentnej walki i niesusznych teorii.

Niech mnie wolno bdzie dla charakterystyki tego okresu pracy ledczej powoa si na dokument

najbardziej autorytatywny, ktry w uchwale z 48 r., krytykujc i wskazujc na bdy w pracy organw

bezpieczestwa, zaznacza jedynie o ledztwie, i wykazuje pewn popraw (cytuj z pamici).

Wreszcie kilka sw o moich stosunkach w tym okresie z przeoonym tow. Romkowskim. Do tow.

Romkowskiego miaem duo szacunku, choby ze wzgldu na sta partyjny i wizienny (siedzia okoo

10 lat)20. Ponadto koczy czy by w Kominternie na szkole. Pod wzgldem partyjnym by on wic dla

mnie autorytetem. Rwnie pod wzgldem zawodowym by on w okresie partyzantki odpowiedzialny

za wszystkie dochodzenia, sam je przeprowadza, podpisywa wyroki. Wielokrotnie i wiele opowiada

nam o tym. Uwaa si za specjalist w tych sprawach. Ten, kto zna tow. Romkowskiego z tego okresu

(gruntownie si zmieni dopiero w 1949-50 r.), wie doskonale, e nie by on dowdc na niby, mia

swoje zdecydowane zdanie i umia narzuca pogldy. Przyzwyczaiem si od pierwszych dni

meldowa mu o wszystkim, nie ukrywaem i nie ukrywam przed nim nigdy niczego, tym bardziej e

tow. Rom

Marat, Stanisław & Snopkiewicz, Jacek - Ludzie bezpieki - 1990 (zorg)

Documents

Transcript of Marat, Stanisław & Snopkiewicz, Jacek - Ludzie bezpieki - 1990 (zorg)