GLOBALIZACJAAPERSPEKTYWYROZWOJUKRAJWPOSOCJALISTYCZNYCHGrzegorz W. KoodkoGLOBALIZACJAAPERSPEKTYWYROZWOJUKRAJWPOSOCJALISTYCZNYCHTorun, 2001C.!.-{....G~o....-.~:.:,t!..v....~.!:,:.~.~.,~o,~......:t~....,~.t~.Copyright by Grzegorz W. KoodkoTowarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa Stowarzyszenie Wyszej UytecznociDOMORGANIZATORA87-100 Toru, ul. Czerwona Droga 8tel. (+ 48 56) 62-23-807, 62-22-898, 62-23-342,fax (+ 48 56) 62-23-123http://www.tnoik.torun.pl/, e-mail: tnoik tnoik.torun.plWydawnictwoDomOrganizatorajest czonkiemPolskiej Izby KsikiWszystkieprawazastrzeone. adnacztej ksiki niemoebypowielanaani rozpowszechnianazapomocurzdzeelektronicznych, mechanicznych, kopiujcych, nagrywajcychi innych,bezuprzedniegowyraeniazgodyprzezwydawci autora.Zakad Poligraficzno-Wydawniczy POZKAL88-104 Inowrocaw, ul. Cegielna 10/12,tel. (0-52) 35-42-700A R Margita Grabowska,tel./fax (0-56) 654-07-22TELIEPrinted in PolandToruWydanie IDruk ukoczono w 2001 r.ISBN 83-7285-053-4ZBIGNIEWCHMIELMARGITA GRABOWSKAProjekt okadki, opracowanie techniczne:@Opracowanie redakcyjne:ALICJA KOODKOKsika zostaa napisana w ramach projektu badawczego sponsorowanego przezPowszechny Bank Kredytowy SA w WarszawieCopyright by01-821 Warszawa, ul. Hajoty 53 lok. 1tel. (0-22) 669-00-13Zdjcie na okadce:SuperStock Polska Sp. z o.o.$ P I$ TRE$C IROZDZIAI IPosocjalistyczny kapitalizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11ROZDZIAI IIGlobalizacja a posocjalistyczna transformacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21ROZDZIAI IIIOd .enicjan do Internetu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33ROZDZIAI IVWielkatransformacyjna depresja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3ROZDZIAI VKrte cieki zaamania i wzrostu produkcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6ROZDZIAI VITransformacja a odrabianie zalegoci w rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79ROZDZIAI VIINowe szanse, nowe zagroenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91ROZDZIAI VIIIRegionalizm: bezpieczny wehiku globalizacji? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10ROZDZIAI IXwiatowy rynek bez wiatowego rzdu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .119ROZDZIAI XPasywne scenariusze i aktywna polityka na XXI wiek . . . . . . . . . . . . . . . . .129ROZDZIAI XIWnioski dla polityki rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .161ANEK$$TAT\$T\CZN\Cykle wzrostu w wybranych krajach Europy rodkowowschodnieji Wsplnoty Niepodlegych Pastw w latach 1950-2005 . . . . . . . . . . . . . .173$treszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .189$uuuar, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .201Bibiio,raiia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .207Indels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .217\,brane lsiazli Autora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23TABEIE \TEK$C IETabeia 1. C,lie zrostu ,ospodarlach centrainie pianoan,ch, (19089) . . . . . .Tabeia 2. Przeci,tna stopa zrostu PVN (produltu uateriaine,o netto) ,ospodarlach centrainie pianoan,ch iatach 190-89 . . . . . . . . . . . .7Tabeia 3. Recesja i zrost ,ospodarlach posocjaiist,czn,ch.$topa zrostu PKB iatach 19892000 ( %) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9Tabeia 4. Du,osc iaz recesji i zrostu ,ospodarlach posocjaiist,czn,ch iatach 19902000 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67Tabeia . Ranlin, ,ospodarel posocjaiist,czn,ch edu, artosci PKB rolu 1999 i deladzie 199099 (1989100) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76Tabeia 6. Za,raniczne inest,cje bezposrednie iatach 19892000 ( doiarach) . . .94Tabeia 7. Teupo zrostu iatach 200004() oraz slaznili PKB (cen, stae) rolu 2004() (1989100 i 2000100) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .131Tabeia 8. PKB na uieszlanca 1999 i 2003(4)( doiarach edu, par,tetu si, nab,czej) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .133Tabeia 9. Pro,noz, srednie,o roczne,o teupa zrostu PKB iatach 200104() . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .137Tabeia 10. Odrabianie zaie,osci poziouie rozoju przez ,ospodarliposocjaiist,czne pierszej pooie XXI ielu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .139Tabeia 11. Rol osia,ni,cia poziouu rozoju lrajo ,solo rozini,t,ch zaieznosci od sciezel rozoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19\\KRE$\ \TEK$C IE\,lres 1. \slaznili PKB na rol 2000 lrajach posocjaiist,czn,ch uj,ciu reain,u (1989100) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17\,lres 2. Za,re,oan, PKB cia,u dziesi,cioiecia 199099 (1989100) . . . . . . . . .74\,lres 3. Tendencje zrostu siatoej produlcji XX ielu. . . . . . . . . . . . . . . . . .122\,lres 4. Poziou dochodo na poczatlu i loncu XX ielu . . . . . . . . . . . . . . . . . . .124\,lres .1. Aiternat,ne sciezli zrostu perspelt,ie 2001200. . . . . . . . . . . . . . .141\,lres .2. Aiternat,ne sciezli zrostu perspelt,ie 2001200. . . . . . . . . . . . . . .143\,lres .3. Aiternat,ne sciezli zrostu perspelt,ie 2001200. . . . . . . . . . . . . . .14\,lres .4. Aiternat,ne sciezli zrostu perspelt,ie 2001200. . . . . . . . . . . . . . .147\,lres 6. Nadrabianie d,stansu do panst ,solo rozini,t,ch. . . . . . . . . . . . . . . . .17\\KRE$\\ANEK$I E$TAT\$T\CZN\V\,lres 7. C,lie zrostu Z$RR (19088) i Aruenii (19892004) . . . . . . . . . . .17\,lres 8. C,lie zrostu Z$RR (19088) i Biaorusi (19892004) . . . . . . . . . .176\,lres 9. C,lie zrostu Bu,arii (193200) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .177\,lres 10. C,lie zrostu Czechosoacji (19092) i Czechach (1993200) . . .178\,lres 11. C,lie zrostu Z$RR (19088) i Estonii (19892004) . . . . . . . . . . . .179\,lres 12. C,lie zrostu Z$RR (19088) i Vodaii (19892004) . . . . . . . . . .180\,lres 13. C,lie zrostu Poisce (190200) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .181\,lres 14. C,lie zrostu Z$RR (19088) i Rosji (19892004) . . . . . . . . . . . . .182\,lres 1. C,lie zrostu Ruuunii (191200) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .183\,lres 16. C,lie zrostu Czechosoacji (19092) i $oacji (1993200) . . . .184\,lres 17. C,lie zrostu Z$RR (19088) i na Ulrainie (19892004) . . . . . . . . .18\,lres 18. C,lie zrostu Z$RR (19088) i Uzbelistanie (19892004) . . . . . . .186\,lres 19. C,lie zrostu na \,,rzech (191200) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18711ROZDZ IAI IPOSOCJALISTYCZNYKAPITALIZMHistor,cznczadaniczastapicniapanstocj,ospodarlisocjaiist,czncj no,ui roziazaniaui iasci,ui dia ,ospodarli r,nlocj to przcdsi,zi,cic dzicjach iudzlosci bczprcccdcnsoc. Ob, nic olazaio si,, zc licd,s prz,jdzic nau jc potarzac - oiic dojdzic do li,sli r,nlo,ch rcioruisiadzat,uloicjnc,oicilic,obuntuspoiccznc,osprooloanc,obicda inarastajac,ui nicronosciaui spoicczn,ui, co pononic doproadzic uo,iob, do prob storzcnia socjaiist,cznc,o ustroju ,spraicdiioscispoicczncj - ,ospodarl, r,nloa rcaiiach posocjaiist,czn,ch trzcba budoac zscnscu.Nic jcst to - jal onc,daj - spontaniczn, proccs ,ianiania si, lapitaiizuu zotchiani icudaincj. \obccncj iazic rcoiucji naulootcchniczncjuusi to b,c siadouc lsztaitoanic nocj rzccz,istosci ,ospodarczcj, spoicczncj ipoiit,czncj, ltora zsat,sialcja alccptoac poinna prz,tiaczajacai,lszosc zaan,azoan,ch to iclopounc przcdsi,zi,cic narodo, anict,ilo aslic ,rup, rodziu,ch iza,raniczn,ch bcnciicjcnto przcproadzan,ch zuian, naz,anc nic icdzicc diaczc,o ,ciitaui. Zrcszta ionc coraz12Globalizacjaaperspektywyrozwojukrajwposocjalistycznychcz,scicj narzclaja, uazajac, zc uo,i, osia,nac jcszczc i,ccj - ato jcszczci,lsz,u losztcu ,nicciit, ato - co juz ua i,lszc znaczcnic ipra,uat,cznciupiilacjcdiaprz,sziosci-slutclicpicjloord,noancjpoiit,litransioruacji irozoju. Asa to dic poiit,li, czc,o iciu ciaz nic pojuujc. Traca z,i,dnic przcto nic t,ilo ,uas,, aic i,ciit,.Posocjaiist,czna transioruacja to nic porot do ,ospodarli lapitaiist,czncj,odltorcjponadpoiicluczcsnicjodchodzononazasadzictorzcnia ant,tcz, lapitaiizuu. Tcraz uiliani jcstcsu, soista ucicczl,doprzodu,nc,acj,nc,acji,zltorcjzrodzisi,noajalosc.Kapitaiizuui,dz,czasictcz,i,bolozuicniisojcobiiczc,roniczpodpi,cucisnicniaartosci,ltorcdoc,iiizac,jnc,orozojuniosis,stcusocjaiist,czn,.$tadiasnicbicrzcsi,t,slnotadospraicdiiosci,dopradzicjsoiidarnoscispoicczncjii,lszcjodpoicdziainoscicaic,ospoicczcnsta-atalzcpansta-zastannarodocjluitur,inauli,atalzczapouoc t,u, ltorz, saui nic potraiia sobic poradzic.Kapitalizmposocjalistycznyksztaujedopieroswojeoblicze.Bdzietojednakpoczciodmiennajakoodtego,cojuistniejewkrajach,gdzieustrjtenjestczymzupenieoczywistym.Bierzesitostd,ejestemywpewnymsensiegenetycznieobcienispuciznzprzeszociicho mona oddziaywa na ksztat ewolucji nastpujcej po akcie pocz-cia, to pewne cechy przyszoci przez dugi, wielopokoleniowy okres okazu-jsijubyzdeterminowanfunkcjprzeszoci.Anasz,urcirzcspoiczcsncj ,iobaincj iosli uiaia ona przccicz soj szczc,oin, charaltcrinicpotarzainc, jcd,nc soiu rodzaju r,s,.Transioruacjaustrojoa,ab,o,oicuiaiaspoicczn,scns,anict,ilo ciitarna alccptacj,, poinna doproadzic nas do ,icpszcj prz,sziosci. Nicuasi,cozaniao,iadacstccz,bonictauuoznajadostrzcc.Naszaprz,szioscicz,zaiiniahor,zontuidiatc,otaltrudnojazobacz,c,azarazcu tal iato uozna ja sobic ,obrazic iaisz,ic. R,z,lo bi,du nain,ch ,obrazcn zrasta jcszczc bardzicj, ponicaz trajaca juz poi poloicniatransioruacjadan,ch,ospodarclccntrainicpianoan,chEurop,$rodlooschodnicj ipanst b,ic,o Ziazlu Radzicclic,o (Z$RR)1 jcstnicodiaczn,u sliadnilicu ,iobaiizacji. Bcz tcj transioruacji ,iobaiizacjaPosocjalistycznykapitalizm

Rozdzia I13b,iab,nicpcina,tracacprz,t,usojcaioscio,charaltcrid,nauil,.Ronoczcsnic - co aznc - transioruacja ustrojoa naszcj cz,sci siatanicuiaiab,obccnc,ocharaltcru,,d,b,niczrotnicsprz,,ni,t,zniaproccs ,iobaiizacji.Globalizacjatonietylkotworzeniejednegowiatowegorynkutypukapitalistycznego. Jest to take gra interesw na wielk skal, gra ryzykownaikonfliktogenna.Niektrenarodyikrajewyjdnatymkorzystnie,innemniej,ajeszczeinnemogpoczusiwrczprzegranewtychwielkichprzeobraeniach przeomu mileniw. Rzccz przcto t,u, ab, - sloro nicsposobupiasoacsi,do,odnicccntruusiatatcjjcd,ncjsoiurodzaju zarazcu r,aiizacji ispoiprac, - nic dac si, zcpchnac na pcr,icric inic zajac niclorz,stncj poz,cji na slraju ,iobaincj iosli.I to jcst naji,lszc ,zanic, obiiczu ltorc,o stan,iisu, na poczatlu XXI iclu. $toi przcd niu lazd, lraj posocjaiist,czn, - zarono Poisla, jal iTadz,listan, Biaiorus iChoracja, Ulraina iCzcch,. Z,or, niltnic jcst slazan, na nicpoodzcnic, ani tcz nilouu v,.... nic jcst pisan,sulccs. Ios, narodo Europ, $rodlooschodnicj i\spoinot, Nicpodic,i,chPanstnicsazasz,iroanc,iazdach,aicciazstanoianicdolonca zapisana lart, historii, ltora - nicloniccznic loicu - tocz, si, oloi. To u, t, lart, zapisujcu,, bo to u, t, histori, torz,u, - codzicnnic,lazdc,o rolu, loicjn,ch dcladach, przcz nast,pnc poloicnia.Ksiazla ta nic rozpraia ojalius lonlrctn,u lraju posocjaiist,czncjtransioruacji.Traltujconaosz,stlicht,chlrajachrazcuazarazcu olazd,u znich zosobna. Trzcba przcto uuicc ja odcz,tac zpoz,cji caicj ioruacji, aic talzc zpunltu idzcnia poiozcnia, ,zan, za,rozcn ipcrspclt, lazdcj zposzczc,oin,ch transioruoan,ch ,ospodarcl1jczcii nic jcst poicdzianc inaczcj, to rcpubiili bait,clic, cz,ii Iita, Iota iEstonia- choc naicza do ,ospodarcl poradzicclich - sa ujuoanc jalo pansta Europ, $rodlooschodnicj, tal jal to cz,nia or,anizacjc ui,dz,narodoc. Tal i,c daisz,ch cz,sciach lsiazlianaiizoanc sa dic ,ionc ,rup, panst posocjaiist,czn,ch - 13 lrajo Europ, $rodlooschodnicj, iaczajac to trz, pansta bait,clic, oraz 12 b,i,ch rcpubiil radzicclich torzac,ch\spoinot, Nicpodic,i,ch Panst.14Globalizacjaaperspektywyrozwojukrajwposocjalistycznych2W przypadku Polski obroty zinnymi czonkami OECD, ktrych jest tylko 29, stanowiblisko 85 procent caego handlu zagranicznego. Na pozostae prawie 200 krajw wiata przypa-da zatem ledwie okoo 15 procent wartoci polskiego eksportu iimportu, skdind utrzymuj-cego si na relatywnie niskim poziomie.narodowychintegrujcychsizukademwiatowym.Toniejestatwe,gdywrnychmiejscachnamapietransformacjisystemowejrodzsirneryzykazwizanezzakadaniemnietychokularw,ktretrzeba.Ato rowych, ato koskich, ato zniewaciw iloci dioptrii. Iwtedyniewyranie wida.W Polsce mylenie oekonomicznej przyszoci zdecydowanie przysa-nia europocentryzm, ktry bynajmniej nie wynika ztakiego wanie poo-eniakrajuwsensiedosownym,alezzapatrzeniasiwUniEuropejskiniedocenianiefaktu,estajcsijejczci,stawasimusimytakeczci gospodarki wiatowej, rozwijajc zdecydowanie bardziej dynamicznieni wdekadzie lat 90. rozliczne zni zwizki, nie tylko ekonomiczne. PozawsppracikontaktamizUSAwzasadzietenwtekzostaodsunitynamargines. Aw takich okolicznociach atwiej te da si odsun na margi-nes gospodarki wiatowej2.Biaoru nadmiernie orientuje si na zacienianie stosunkw zRo-sj,odwracajcsijakbyniecobokiemdoinnychssiadw,azwaszczadalejpooonychkrajw.Takaopcjaniezbytsprzyjawprowadzeniutejgospodarki na trajektori szybkiego izrwnowaonego rozwoju. Zpewno-cilepiejbyobybardziejdywersyfikowazwizkizewiatem,jelichcesibywpenijegoczci,aniezaciankiemwanie.Takwicwtymprzypadku reorientacja strategii rozwojowej ipodporzdkowanych jej re-form jest szczeglnie podana.Ukraina nadal nie pierwszy zreszt raz stoi na historycznym roz-drou. Jej przyszo mona sobie wyobrazi (atwiej) tak wramach WNP,jak i(trudniej) wonie UE. Trzeba jednak decydowa si na wasny sposbpartycypacji wregionalnych ukadach integracyjnych po to, aby widzie swo-j przyszo iaktywnie j tworzy wszerszym globalnym wymiarze. Ukra-Posocjalistycznykapitalizm

Rozdzia I15ina to prz,liad ,ospodarli ooibrz,uiu potcncjaic - talzc lapitaiu iudzlic,o - ltora pod latcu lsztaitoania iasncj poz,cji siccic roznic uozc,lorz,stac(aiboinic)sojcpoiozcnic,copoiit,czncisojhistor,czn,czas.Topodczasnajbiizsz,chliilunastuiatrozc,rasi,bataiiaoto,jalicuicjscc zajuic ,iobaincj ioscc. Na pcno nic ccntrainc, aic przccicz nicuusi ono b,najunicj b,c zascianloc. To zaicz, - tal t,u, jal i prz,padlu lazdc,o zpozostai,ch bcz uaia 30 lrajo posocjaiist,czn,ch.\spoiczcsnic p,tanic brzui, co czyni, aby wwyniku rwnoczesnegobiegu transformacji iglobalizacji nie da si zepchn na pozycj zaciankawglobalnejwiosce?$lorojcjccntruustacsi,nicsposobziciuocz,ist,chz,i,do-zarono,co,raiiczn,ch,jalihistor,czn,ch,talclonouiczn,ch, jal ipoiit,czn,ch - to trzcba uicc pou,si, co cz,nic, ab, upiasoac si, chocb, na jcj slraju, aic uiar, lorz,stnic. Dia sz,stlich, anict,ilo dia ,ciit. Diatc,o tcz trzcba uicc dobra stratc,i, rozoju na uiar,t,ch histor,czn,ch ,zan, ato uoziic b,dzic jcd,nic oczas, ,d, intcicltuaiiscizaczasupojua,coidiaczc,otalnaprad,oloisi,dzicjc,clonouisci zaproponuja iascic diu,oiaioc rcioru, idziaiania, apoiit,c, b,da stanic jc slutccznic droz,c iurzccz,istnic. Nadc sz,stlo zas,iudzic uusza t,u razcu do lonca zrozuuicc, oco tal naprad, aicz,u,idolad tal naprad, zuicrzau, oraz poprzcc to, co dobrc isiusznc, nic,odzac si, prz, t,u na to, co szlodiic ibi,dnc.Odliadajac na bol lcstic poiit,cznc iidcoio,icznc, ,ion,u ar,uucntcu na rzccz transioruacji ustrojocj b,io ijcst przclonanic, zc proadzcnic ,ospodarli r,nlocj pi,nic na zrost lonlurcnc,jnosci iciclt,nosci,at,usau,upopra,poziouulonsuupcjiistandarduz,cia.Oczcliano, zc po lrotlotraicj rcccsji no, s,stcu sz,blo prz,nicsic oz,icnic, anast,pnic poszcchnic odczuain, zrost ,ospodarcz,. Rzccz,istosc olazaia si, inna.Rcccsja olrcsu przcjscioc,o traia znacznic diuzcj niz oczcliano,zaiauanic olazaio si, ,i,bszc, aodbudoa poziouu dochodu narodoc,onic przcbic,aia - a liilu prz,padlach nadai nic przcbic,a - tal bczprobicuoo,jaltosobic,obrazai,zaintcrcsoancrzad,ior,anizacjcui,dz,narodoc. Zauiast r,chic,o oz,icnia isz,blic,o zrostu, diu,otraia16Globalizacjaaperspektywyrozwojukrajwposocjalistycznych3W tych ocenach nie s ujte Mongolia, Jugosawia (Serbia iCzarnogra) oraz BoniaiHercegowina ze wzgldu na brak dostatecznie wiarygodnych ispjnych danych. Uwzgldnie-nie tych krajw obniyoby jeszcze wminimalnym stopniu ten wskanik. Dane zlat 1994-99(oparte na oszacowaniach dokonywanych przez organizacje midzynarodowe oraz PlanEcon)przedstawiono wTabeli 3.4W kontekcie ekonomii okrelenie techniczne nie ma znaczenia dosownego, ale odnosisidotechnokratycznychirealizacyjnychwtkwstosowanychpolitykszerzejgospodarczej,aw konkretnych przypadkach fiskalnej, monetarnej, przemysowej, rolnej, handlowej, naukowo-technicznej, dochodowej, spoecznej, edukacyjnej, kulturalnej. Itak na przykad problemproporcji podziau dochodw pomidzy centralny budet pastwa alokalne budety samorz-recesja okazaa si wrezultacie wielk transformacyjn depresj, ktra wcz-cipastwcignasiprzezcaelata90.Cowicej,depresjanajpeniejujawnia si wdwch najwikszych gospodarkach posocjalistycznych rosyj-skiejiukraiskiej.Obejmujonecznieokoo200milionwludzi,czylimniejwicejpoowpopulacjiwszystkich(nieliczcChiniWietnamu)krajw dokonujcych rynkowej transformacji.Popierwszymdziesicioleciutransformacjiobejmujcymlata1990--99 rednia waona produktu krajowego brutto (PKB) dla 25 krajw Euro-py rodkowowschodniej (EW) iWsplnoty Niepodlegych Pastw (WNP)cznie wynosia okoo 68 procent analogicznego wskanika sprzed rozpo-czciatransformacji.WkrajachWNPbyotozaledwie55procent,awEuropie rodkowowschodniej okoo 97 procent3. Do poziomu PKB zroku1989 wkrajach EW udao si powrci ledwie wroku 2000 (Wykres 1),agospodarkom WNP uda si to osign dopiero za lat kilkanacie.Zcapewnocinietegospodziewanosiuprogutransformacji.Zaskoczenie, jakie wywoa tak nieoczekiwany jej przebieg, powoduje istotnerozbienoci wocenach toczcych si wydarze. Rozbiene s zarwno oce-nywyjaniajceprzyczynytakdugotrwaejrecesji,jakiwpniejszymokresie rda szybkiego wzrostu wprzypadku tych krajach, gdzie wzrosttaki rzeczywicie ma miejsce. Dlatego warto wskaza prawidowoci wyjania-jceomawianeprocesy,zwracajcprzytymuwagnawariantyprzyszejpolityki gospodarczej oraz zwizane znimi ograniczenia natury politycznejitechnicznej4.17Wykres1WskanikiPKBnarok2000wkrajachposocjalistycznychwujciurealnym(1989=100)303538465061 61626466676878 78808182 839296103 104105114127020406080100120140ModawiaGruzjaUkrainaTadykistanAzerbejdanRosjaArmeniaotwaLitwaKirgistanTurkmenistanKazachstanRumuniaMacedoniaChorwacjaEstoniaBiaoru

BugariaUzbekistanCzechy SowacjaAlbaniaWgrySoweniaPolska18Globalizacjaaperspektywyrozwojukrajwposocjalistycznychdow ter,torialn,ch na charalter t..t polit,czn,, asposob, cz,li ,technili wiasnie) red,str,bucji strunieni izasobow iinansow,ch poni,dz, t,ni szczeblani to problen techniczn,.$iornuiowan, obszar badawcz, inpliluje strultur, tej lsiazli, uliadanalizowan,ch obszarow oraz lolejnosc elspoz,cji ,iown,ch tez. Podejnuj, tutaj t,llo w,brane, najwazniejsze zpunltu widzenia tolu w,wodow watli. Praca ta stanowi sanodzielna caiosc, ale zarazen jest lont,nuacja, poszerzenien ipo,i,bienien wczesniejsz,ch studiow na tenat ewolucji wspoiczesnej,ospodarliswiatowej,posocjalist,cznejtransiornacjiorazpolit,lirozwojuspoieczno,ospodarcze,o.\,lazinn,chnoichlsiazelposwi,con,ch t,n za,adnienion prz,toczon, jest na loncu. \iele opracowan ipublilacji nozna tez znalezc wnojej witr,nie internetowej pod adresenhttp://kolodko.tiger.edu.pl\ tcj zas lsiazcc rozdziaic 2 ouoionc sa zaicznosci isprz,zcniazrotnc,st,pujaccui,dz,,iobaiizacjaaposocjaiist,cznatransioruacjar,nloa. \rozdziaic 3 zar,soano histor,cznc lorzcnic spoiczcsncj iaz,,iobaiizacji,zracajacprz,olazjiua,,najcjpoprzcdni,dzici,tnastoicczn,ctap.\rozdziaic4przcdstaionozalrcsid,nauil,transioruac,jncj rcccsji, jal ronicz o,oinc pood, ,i,bolic,o zaiauania ,ospodarczc,o.\rozdziai5rozazancsarozuaitcsccnariuszcrcccsji,oz,icniaizrostu, aiboicu proccs, tc post,puja oduicnn,ui sciczlaui poszczc,oin,chpanstachorazrc,ionachEurop,$rodlooschodnicjib,ic,oZ$RR.\rozdziai6biizcjrozpatr,an,jcstpi,szolozcn,trzn,chidostosoansicrzcpoiit,li,ospodarczcj(zcszczc,oin,uuz,i,dnicnicu slutlo ,torzcnia si, prozni inst,tucjonaincj) na zuian, d,nauiliproccsorcain,choraz,ron,anicpoziouorozoju.\rozdziaic7zrocono ua,, nic t,ilo na szansc, jalic starza ,iobaiizacja, aic talzc naziazanc znia za,rozcnia, szczc,oinic ostro odczuanc lrajach transioruacji coraz szcrzcj oticrajac,ch si, na lontalt, iinansoc ihandioc z,iobaina ,ospodarla. D,nauicznic rozijajac, si, rozn,ch cz,sciach siatarc,ionaiizu, ltor, zjcdncj stron, uozc stac si, przcszloda daiszc,o post,Posocjalistycznykapitalizm

Rozdzia I19pu proccsu intc,racji siato,ch r,nlo, zdru,icj zas uozc olazac si, jcjdodatlo,ulataiizatorcu,jcstprzcduiotcupo,i,bioncjanaiiz,rozdziaic 8. Natouiast rozdziaic 9 zraca si, ua,,, zc ,iobaiizacja proadzaca do jcdnoiitc,o r,nlu nic uusi inic poinna proadzic do postaniasiatoc,o rzadu. \,ua,a ona szalzc ,i,bolich zuian inst,tucjonain,chpod latcu uuoziiicnia loord,nacji poiit,li ,ospodarczcj na slai, siatoa. \rozdziaic 10 przcdstaionc sa aitcrnat,nc sccnariuszc sciczcl zrostu,anast,pnicslazancsauoziiosci,borurozn,chstratc,iipoiit,lisprz,jajaccj sz,blicuu zrostoi idiu,otcruinocj stabiinosci proccso rozojo,ch.\rcszcicrozdziaic11zcstaiononioslidot,czaccpozadan,ch licrunlo poiit,li ,ospodarczcj obiiczu ,zan rozojo,ch ,raznic r,sujac,ch si, na poczatlu noc,o iclu.\lontclscict,chroziazanziazlipoui,dz,spoiczcsnaiaza,iobaiizacji iposocjaiist,czna transioruacja staja si, ocz,istc. Toczy sigra. Omiejsce wglobalnej wiosce. Na miar pokole. Uwikana wliczneryzyka, ale chyba przynoszca jeszcze wicej szans. $loro nic uozna z,c,dzic indzicj, to tutaj iasnic trzcba znaiczc, araczcj storz,c sobic sojzauicl. Nicloniccznic inic do lonca b,dzic on iasn,, aic nicch prz,najunicj nic b,dzic sicp,.21ROZDZ IAI I IGLOBALIZACJAAPOSOCJALISTYCZNATRANS.ORMACJAOd oloio dzicsi,ciu iat tocza si, ronoic,ic da proccs, - iasc,nujacc slaia, rozuachcu itcupcu, an,azujacc intcicltuainic, uatcriainic icuocjonainic caia bcz uaia iudzlosc. jcdn,u jcst ,iobaiizacja stosunlo clonouiczn,ch, dru,iu posocjaiist,czna transioruacja. Oba przcnilaja si, zajcunic ioddziaiuja na sicbic torzac szcrc, sprz,zcn zrotn,ch. Zjcdncjstron, intcns,iilujaca si, ,iobaiizacja b,ia ijcst azn,u lataiizatorcu posocjaiist,czncjtransioruacji,zdru,icjnatouiastnicb,iob,tcj,iobaiizacji,prz,najunicj na t, slai, iotalicj d,nauicc, ,d,b, proccsic t,u nic braiudziaiu do nicdana odr,bn, izaulni,t, siat socjaiist,czn, - zpopuiacjarz,du 1,6 uiiiarda iudzi, z,i,ant,czn,ui zasobaui iiciliu potcncjain,upop,tcu na dobra iusiu,i dostarczanc przcz siatoa ,ospodarl,. Trans-formacjaposocjalistycznajestprzetoniezbdnatakeztejprzyczyny,byintegrowanie si lokalnych, narodowych iregionalnych rynkw, co obserwo-walimyjuwlatachwczeniejszych,nabraorozmiarwglobalnych.Zara-22Globalizacjaaperspektywyrozwojukrajwposocjalistycznychzempostpujcaoddawnaintegracjarynkwwiataniesocjalistycznegowywiera wpyw na transformacj ustrojow wnaszej czci globu.Odchodzcnic od poprzcdnic,o ustroju poiit,cznc,o i,ospodarczc,ooraztorzcnicnoc,ozdctcruinoancjcstprzcciczproccsauicn,trzn,ui, ltorc uaja soja iasna, autonouiczna stosunlu do uliadu zcn,trznc,o io,il, id,nauil,. Posocjalistyczna transformacja ustro-jowa to historyczny proces stopniowego przechodzenia od centralnie pla-nowanej gospodarki socjalistycznej opartej na dominacji pastwowej wa-snocirodkwprodukcjiibiurokratycznejregulacjidokapitalistycznejgospodarki wolnego rynku opartej na dominacji wasnoci prywatnej ili-beralnej deregulacji.jcsttonicb,aicziozon,proccsouarunloaniachiiupiilacjachnict,iloclonouiczn,ch,aictalzcspoicczn,chipoiit,czn,ch(Koiodlo1999c). Od stron, clonouiczncj na transioruacj, sliadaja si, trz, ronoic,ic bic,nacc izajcunic zc soba sprz,zonc proccs,:- iibcraiizacji iualroclonouiczncj stabiiizacji:- budo, inst,tucji:- uilroclonouiczncj rcstrultur,zacji.T,ilooczas,,d,proccs,tcbic,naloupiclsooit,usau,uunicji,ccjczasic,uau,docz,nicniaztransioruacjaustrojoa,cz,iiiilidacjastarc,oustrojuizast,poanicu,oprzczno,.jcsiinatouiastzachodzaconaj,zcjdaznich,touau,docz,nicniajcd,niczrcioruauiistnicjacc,os,stcuuulicrunloancnict,icnajc,oznicsicnic,iic-przczpodnicsicnicciclt,nosciclonouiczncjinadanicuuspoiccznicalccptoanc,o charaltcru - r,cz na jc,o utrz,uanic. Tal dziaio si, licd,s ju,osiaii, apoznicj na \,,rzcch i Poiscc, atalzc sch,ilo,uolrcsicistnicniaZiazluRadzicclic,o.Tosz,stlob,ioprzcdrolicu1989, ltor, jcst poszcchnic traltoan, jalo zrotn, punlt na slaii historii, aczloiicl ,i,bolic zuian, s,stcuoc s,ui zrodiaui iciu prz,padlach si,,aja duzo daicj stccz5.Co i,ccj, rcioru, socjaiist,czncj ,ospodarli pianocj ,jasniaja pocz,scipoznicjsz,przcbic,proccsutransioruacji-zaronoodnicsicniuGlobalizacjaaposocjalistycznatransformacja

Rozdzia II235Gdy patrzy si wstecz, atwo da si zauway jak ch upraszczania historii ikojarzeniadat zformalnym nastaniem lub odejciem kogo lub czego, cho niekoniecznie jest to ade-kwatne iprecyzyjne zpunktu widzenia faktycznego zainicjowania jakiej wielkiej zmiany. Cz-sto uywa si dat politycznych zwizanych zdojciem do wadzy si czy jednostek utosamianychsuszniebdniezokrelonymizmianami.Itakprzyjmujesi,eplanowaniecentralnewRosji nastao ju wroku 1917, cho faktycznie zostao wdroone dopiero od roku 1929, czy teNowyadwUSAdatowanyjestodroku1933,chonaprawdurzeczywistnianybydopieropoczwszy od roku 1935. Kiedy za rozpocza si posocjalistyczna transformacja, to si jeszczeokae, gdy historia moe zechcie oceni to nieco inaczej, ni powszechnie czyni si to obecnie.6PKBwPolscespadaprzezokootrzylataodpoowy1989dopoowy1992rokurealniekurczcsiwtymczasieaoprawie20procent.Wielkiwpywnatomiaowczesneprzestrzeleniepolitykistabilizacyjnej,zasekwencjaliberalizacjihandluizlekcewaeniewpywuinstytucjonalnych aspektw zmian ustrojowych na procesy realne. Skutki tych bdw musiay bymozolnie likwidowane wnastpnym okresie (zob. Koodko iNuti 1997). Take Midzynarodowy.undusz Walutowy obecnie nieco inaczej, bardziej krytycznie ni kiedy, ocenia znaczenie tychwczesnych reform dla pniejszego przebiegu transformacji (zob. IM. 2000b, rozdziai III).7\atel cia,iosci reiorn s,stenow,ch wodniesieniu do polsliej ,ospodarli silnie podlresla Poznansli 1996). \szersz,n uj,ciu lonparat,st,czn,n traltuje ot,n Hausner 1999).Na tenat ocen, przebie,u procesu transiornacji zob. Bank wiatowy 1996, Koiodlo 1999a,IM. 2000b oraz Stiglitz 1999. Co do prob teoret,czn,ch uo,olnien elononicznej stron, te,oprocesu zob. ni,dz, inn,ni Blanchard 1997, Koiodlo 1999e, Kornai 2000 oraz Lavigne 1999.doprzebudow,inst,tucjonalnej,jaliprocesowdolonujac,chsi,wsierzerealnej. Relat,wnie lepsze osia,ni,cia nieltor,ch lrajow podczas pierwszejdelad, wiellich przenian - na prz,liad \,,ier cz, $iowenii - sa wduz,nstopniu rezultaten wczesniejsz,ch reiorn wdrazajac,ch paliat,w, rozwiazanr,nlow,ch jeszcze wranach poprzednie,o ustroju. Talze wPolsce reiorn,lat 70., azwiaszcza 80., niai, duze znaczenie dla pozniejszej transiornacji.Todzi,linin-ninoistotn,chbi,dowloncepc,jn,chiinplenentac,jn,ch poczatlu lat 90. - recesja trwaia stosunlowo lrotlo6, apewne nechanizn, r,nlowe zacz,i, dziaiac sz,bciej niz winn,ch ,ospodarlach posocjalist,czn,ch, ltore wczesniej nie podj,i, w,siilow reiornatorslich na prz,liad wb,iej Czechosiowacji cz, Bui,arii).Transiornacj,noznarozpatr,wacwrozn,chprzelrojachizwielupunltowwidzenia,talzepodlatenzachowaniacia,iosciiw,st,powaniaznianwprocesieewolucjis,stenu7.Zwrocn,uwa,,,zenietraltujesi,24Globalizacjaaperspektywyrozwojukrajwposocjalistycznychjalotransioruacjis,stcuocjzuiancharaltcruustrojulapitaiist,cznc,oui,dz, poczatlaui XX iclu - licd, to Kc,ncs postrzc,ai ,o jalo corazicpicjiunlcjonujac,siato,r,ncl,aIcninjalocorazbardzicjpazcrn,iupcriaiizu - apoczatlicu iclu XXI, licd, to sz,sc, - aczloiicl roznic artosciujac irca,ujac - postrzc,au, t, ioruacj, przcz pr,zuat ,iobaiizacji. Aprzccicz slaia przcobrazcn ,tautc,o ,tcn lapitaiizu jcst o,rounaitcznosiznauionaprzclsztaiccnjaloscio,ch.jcdnalprzcobrazcntoczac,ch si, arunlach inst,tucjonaincj lont,nuacji - czc,o nic zaliociia nact icila dcprcsja iat 192932, dru,a ojna siatoa iatach 193945 cz, lr,z,s cncr,ct,czn, iat 197377 - nic naz,ano transioruacja.Cz,nnil lont,nuacji jcst nicz,lic doniosi, talzc arunlach transioruacji ito zarono lrajach, ,dzic cjscic iaz, ustrojo,ch przcuiannastapiio bardzicj rad,lainic (jal Ruuunii) cz, tcz tau, ,dzic przcsianliiprzcja,rodzcniasi,noc,oustrojunarastai,juzionicstarc,o(jalPoiscc). Na dobra spra, nic t,ilo boicu nic icu,, licd, transioruacja si, sloncz,, aic nact nic jcst jasnc, licd, si, ona zacz,ia. \doroczn,uraporcic occniajac,u stan ,ospodarli siatocj 2000 rolu Vi,dz,narodo, Iundusz \aiuto, (VI\) traltujc Chin, (a talzc \ictnau ipozostaic pansta Poi,spu Indochinslic,o) jalo ,ospodarli transioruacji taliusau,uznaczcniu,jaliuuz,atc,opoj,ciaobcclrajoE$\i\NP. Talic podcjscic uctodoio,icznc proadzi VI\ do dosc or,,inainc,o nioslu, zc oto Chinach transioruacja ustrojoa rozpocz,ia si, juzrolu 1978, a \ictnauic iIaosic rolu 1986 (IVI 2000b).Talalonliuzja,oi,aiab,uozcunicjszczdziicnic,,d,b,jcjautorz, lonsclcntnic prz,znaii, zc Rosji transioruacja zostaia zapoczatloana jcszczc rolu 1986, licd, to podj,to nicspcinionc dzicio ,..t.,!., a Poiscc rolu 1982 - raz zzapoczatloanicu r,nloo zoricntoancj rcioru, ,ospodarczcj pod parasoicu stanu ojcnnc,o (Bala 1999).Aic ito nic lonicc. Bo co na prz,liad z\,,raui. Cz,z taliu razic nicnaiczaiob, coinac datoania poczatlo ,,icrslicj transioruacji do rolu1968, aju,osioianslicj r,cz do iat 50.. Idojsc do nioslu, zc proccs,transioruac,jnc rozpocz,i, si, bardzo czcsnic i, co i,ccj, naonczas nicstai, sprzccznosci zustrojoa lont,nuacja.Globalizacjaaposocjalistycznatransformacja

Rozdzia II25Probicutozaistccicla,ziciupoodo,anajicpicjuozna,oprzcsicdzic na prz,liadzic Chin, zaz,sz, na o,rou tc,o lraju ibcz uaiapodojcnic jc,o dochodu narodoc,o ,nilu sz,blic,o zrostu ,ospodarczc,o odnotoanc,o czasic, ,d, lrajach E$\ i\NP traia icilatransioruac,jna dcprcsja, coiajaca przcci,tn, poziou PKB caic,o rc,ionuooloio 30 proccnt poronaniu zrolicu 1989. Chinslic przcuian, uajazatcu daiclo idacc iupiilacjc dia caiolsztaitu transioruacji i,iobaiizacji.Bczatpicniaproccsictorzcnia,ospodarlir,nlocjChin,sabardzicj zaaansoanc niz nicjcdna rcpubiila poradziccla. Cz, bcz rc,ionainc,o ,uiaru transioruacji ijcj ,iobain,ch nast,pst louuloiicl prz,sziob, do ,io, olrcsiic na prz,liad ,ospodarl, Turlucnistanu jalo transioruoana,slorostopicniibcraiizacjiizaaansoaniabudo,inst,tucjir,nlo,chjcsttau2000roluunicjsz,,anizciib,iPoiscc1989rolu. Bcz tc,o rc,ionainc,o lontclstu zarono tcn lraj, jal iinnc znajdujaccsi,podobncjs,tuacjiodstron,strulturaincjorazinst,tucjonaincj(naprz,liadKazachstaniubAzcrbcjdzan)b,i,b,conaj,zcjolrcsiancjalo rcioruujacc si, ,ospodarli louunist,cznc.Geopolityczny rozmach transformacji powoduje, e mona si wobecniej ociga, ale nie da si ju przed ni uciec. Wciga ona jak sia grawita-cji iwszystkiemu nadaje kierunek ruchu. Tak jest wPolsce itak jest wChi-nach, gdzie zpewnoci intencj partyjnych reformatorw nie byo (i wwie-luprzypadkachnadalniejest)zniesieniesystemusocjalistycznegoorazzastpienie go kapitalistycznym, ajednak nieubagana logika transformacjiwwarunkach globalizacji do tego wanie prowadzi.Cz,nnillont,nuacjib,najunicjnicprzcstaiiunlcjonoac,ar,czodrotnic. To iasnic siia jc,o lonsclcntnc,o oddziai,ania poodujc,zc pcn,u uoucncic chodziu, no, jaloscioo ctap, ltor, olazujcsi, juz nic t,ic tranicu iazic rcioru, aic przcjscicu do proccsu bardzicjzaaansoanc,o-dotransioruacji.Przclroczonazostajcsuu,acicnia,ltorcj czcsnicj nic potraiiiisu, dostrzcc, tcraz zas idac, zc jcst juz pozanaui.,Tcrazzasoznaczas,tuacj,,ltorcjant,c,pujcsi,nicuchronncdojscicdo,ospodarlir,nlocjrczuitacicjuzdanicjuruchouionc,oproccsu. Ichociaz Chin, nic tauta stron, licd,s rusz,i,, to tau zpcno26Globalizacjaaperspektywyrozwojukrajwposocjalistycznych8Globalizacja innych sfer ludzkiej aktywnoci zwaszcza kultury inauki, atake t..tpolit,czneaspelt,te,oprocesu-niesatutajprzedniotenszersz,chrozwazan.Ocz,wistewszalze jest, ze wiele problenow st,lajac,ch si, bezposrednio cz, t,llo posrednio ze swiatow,nhandlen iiinansani to talze atr,but, ,lobalizacji. \,starcz, wsponniec chociazb, zor,anizowana przest,pczosc ni,dz,narodowa cz, eielt ,lobalne,o ocieplenia, ltor,ch to problenownie jest juz wstanie sanodzielnie rozwiazac zaden rzad ani nawet ,rupa najbo,atsz,ch panstw.Globalne problemy rozwizuje si przez globalne instytucje. Niestet,, cz,sto jeszcze ich nie nabadz tez nie sa wstanie sprostac w,zwanion wspoiczesnosci. Clobaln,ch problenow natoniastprz,b,wa nan coraz wi,cej.scia lied,s dojda. Nawet, b,c noze, wczesniej niz nieltore lraje na pozorsz,bciej zdazajace lu r,nlowi.Zloleiglobalizacjatoprocestworzeniazliberalizowanegoizinte-growanegowiatowegorynkutowarwikapitauorazksztatowaniesinowegomidzynarodowegoaduinstytucjonalnegosucegorozwojowiprodukcji, handlu iprzepyww finansowych na skal caego wiata (Koiodlo2001a)8.\diu,iuolrcsicarunlach,iobaiizacji,ospodarlar,nloa nic uozc spranic iunlcjonoac ibczloniiiltoo rozijac sojcjui,dz,narodocj lonlurcnc,jnosci, jcsii nic toarz,sza jcj inst,tucjc dcuolrat,cznc,opanstaiob,atcislic,ospoicczcnsta. Tc,oiasnic-anictcz, odrotncj - doodza prz,liad, zuinion,ch iat talich lrajo jal Chiic,Indonczja,KorcaPoiudnioacz,Tajan.\rzccz,istosciinncjnizposocjaiist,czna to iasnic proccs dojrzcania inst,tucji r,nlu - ziibcraiizoanc,oioticranc,onaszcrolicicorazunicjslr,poancstosunlizcsiatcuzcn,trzn,u-,uusiizuian,poiit,cznczuicrzajaccstron,dcuolracji.Vozconaczasauiprzcszladzacrcioruoaniu,ospodarli,aic diu,iu olrcsic sprz,ja tcuu proccsoi, ,d,z demokracja niezale-nie od tego, e jest wartoci sam wsobie jest niezbdna rwnie ipo to,aby wsposb cywilizowany korygowa ekscesy wolnego rynku iuiounc dziaiania jc,o ucchanizuo.Tali,c,iobaiizacja,uuszaiprz,spicszaproccs,dcuolrat,zac,jnc sz,dzic, tal lrajach posocjaiist,czncj transioruacji, jal i z,oia oduicnn,ch arunlach (i prz, inncj spusciznic sicrzc siadouosci spoicczncj) rozn,ch c,iin,ch iub ojslo,ch d,ltaturach Azji, Air,li oraz AucGlobalizacjaaposocjalistycznatransformacja

Rozdzia II27r,li Poiudniocj i$rodlocj. Dojdzic i,c do dcuolrat,zacji talzc Chinach, ltorc nic po raz picrsz, s,ch diu,ich dzicjach podazaja iasnasciczla. Aic transioruac,jno,iobaiizac,jnc sprz,zcnia zrotnc spraia, zcsz,stlic lrajc loncu zrozuuicja, iz spoiczcsnic nic uozna uczcstnicz,csposob scnson, ui,dz,narodo,u podziaic prac, na zasadach inn,chniz lapitaiist,cznc, ponicaz ,ospodarla r,nloa jcst ,ospodarla lapitaiist,czna. Nact dia opoznion,ch zaaansoaniu ustrojocj transioruacji-jalnaprz,liadBiaiorusi-nicuainnc,o,borujalucicczladoprzodu, co oznacza storzcnic talzc tau spranic iunlcjonujaccj ilonlurcnc,jncj lapitaiist,czncj ,ospodarli r,nlocj. Trzcba jcszczc t,ilo doicsc,zc zaistc jcst to ruch ,do przodu, anic stccz.Obatcicilicproccs,,dolonujaccsi,nanasz,choczachnicbczz,rz,toiprzcszlod,uuszasprostac,zaniouzaistcnauiar,noc,ot,siaciccia. Oto trzcba ostatccznic przcbudoac starc strultur, iuporac si,zszcrc,icu no,ch zjaisl, ,ua,ajac,ch odpoicdnic,o podcjscia tcorct,cznc,o iiascic,o dostosoania poiit,li. \szczc,oinosci sektor prywat-ny nie powinien peni roli li tylko gwnego beneficjenta globalizacji itrans-formacji,alemusitezaangaowasigbiejnidotdwrozwizywaniesytuacji kryzysowych inabrzmiaych problemw spoecznych. Roia tc,o scltorazrastanacai,usiccic,zarono,solorozini,t,ch,ospodarlach r,nlo,ch, jal i lrajach rozijajac,ch si, oraz b,i,ch ,ospodarlachccntrainicpianoan,ch,prz,cz,utcjostatnicj,rupicjcsttoprzcdcsz,stliu slutcl trajaccj tau pr,at,zacji na icila slai,.$cltorpr,atn,uusizatcuponosici,lszaodpoicdziainosczaslutli lr,z,so sicrzc produlcji iiinanso, ,d,z nie ma dobrej przyszo-ci gospodarka take wiatowa wktrej dodatkowe korzyci izyski byy-by automatycznie inieustannie prywatyzowane, adodatkowe nakady istra-ty uspoecznianie czy wrcz upastwawiane. To b,iab, s,tuacja nadcr loniiilto,cnna.\jaliusstopniu-juzjcst.Nicuaprzcciczatpiiosci,zclr,z,s, b,da si, od czasu do czasu pojaiac, niczaicznic od dolon,an,ch,siilo zuicrzajac,ch do ich unilni,cia. $cltor pr,atn, ,solo rozini,t,ch panstach przcu,sio,ch - obcjuujac, ui,dz, inn,ui rozuait,chposrcdnilo iinanso,ch, banli iiunduszc incst,c,jnc, iunduszc ,solic28Globalizacjaaperspektywyrozwojukrajwposocjalistycznych,o r,z,la (an,. vI ]..I) cz, tcz chodzacc coraz to noc iuzjc icionarodoclorporacjc-podcjuujaccorazintcns,nicjszadziaiainoscnaslai, ,iobaina, poinicn i,lsz,u niz dot,chczas stopniu brac na sicbicodpoicdziainosc iloszt, s,tuacjach, ,d, ui,dz,narodo, przcpi, lapitaiu nic dajc spodzican,ch poz,t,n,ch ciclto sicrzc rozoju spoicczno,ospodarczc,o.Or,anizacjc ui,dz,narodoc, t,u banli rozoju rc,ionainc,o iinst,tucjc zajuujacc si, olrcsion,ui aspcltaui ,iobaincj dziaiainosci ,ospodarczcj - ui,dz, inn,ui Vi,dz,narodo, Iundusz \aiuto,, Banl $iato,, $iatoa Or,anizacja Handiu (\TO), Konicrcncja Narodo Zjcdnoczon,ch ds. Handiu iRozoju (UNCTAD), Vi,dz,narodoa Or,anizacjaPrac,(IIO),$iatoaOr,anizacjaZdroia(\HO),uuszaspranicjloord,noac sojc dziaiania. Viuo post,pujaccj iibcraiizacji, a pcn,chprz,padlach iasnic zc z,i,du na nia, istnicja pcnc, zajcunic poiazanc zc soba proccs,, ltorc sa uonitoroanc przcz roznc oiicjainc (ui,dz,rzadoc) or,anizacjc ui,dz,narodoc. Nic sa onc jcdnalzc stanic loord,noac ,starczajac,u stopniu sojcj poiit,li zdziaianiaui inn,ch podobn,ch partncro opcrujac,ch siatocj ,ospodarcc. \icic probicuona,iobaincjsccnicclonouiczncj,t,utalzclrajachposocjaiist,czn,ch, rodzi si, iasnic nast,pstic bralu talicj loord,nacji.Dobr,uprz,liadcututajjcstr,z,loziazancznicpoddan,uirc,uiacjiprzcpi,auilapitaiolrotlotcruino,ch,ltorcuo,aspoua,ac iuiatiac zrost ,ospodarcz, noo ,ianiajac,ch si, r,nlo (an,....v.!t),aicuo,aroniczzrosttcnutrudniac.Nicstct,,podlonicc ostatnic,o dzicsi,cioiccia uiciisu, cz,sto do cz,nicnia zt,u dru,iu prz,padlicu. jczcii na r,z,lo ziazanc zz,ioioa iibcraiizacja handiunaliadasi,r,z,lo,nilajacczrad,laincjiibcraiizacjiiinansocj,cslaiacja r,z,la uozc przclrocz,c punlt lr,t,czn,, szczc,oinic ,ospodarlach osiab,u uliadzic inst,tucjonain,u, co proadzi do s,tuacji lr,z,so,ch. Acz,sto tal iasnic jcst na ,ianiajac,ch si, r,nlach, ziaszczalrajach posocjaiist,czncj transioruacji.\ nadchodzac,ch iatach duzo aznicjsza niz dot,chczas roi, na ,iobaincj sccnic, iaczajac to jcj scltor ,ospodarcz,, b,da od,r,ai, ui,dz,Globalizacjaaposocjalistycznatransformacja

Rozdzia II299Grupa gospodarek zaliczanych do HIPC (ang. H.rt, I.IotI P. C..t..) licz, 41panstw izanieszliwana jest przez 600 nilionow ludzi na o,oi z,jac,ch wn,dz,. \i,lszosc tolraje Air,li, trz, znajduja si, wAner,ce $rodlowej iPoiudniowej, aczter, wAzji. $a to An,ola,Benin, Boliwia, Burlina Iaso, Burundi, Czad, Denolrat,czna Republila Kon,o, Etiopia, Canbia, Chana, Cujana, Cwinea, CwineaBissau, Honduras, jenen, Kanerun, Kenia, Kon,o, Iaos,Iiberia, Mada,aslar, Malawi, Mali, Mauretania, Mozanbil, M,annar, Ni,er, Nilara,ua, Republila$rodlowoair,lansla,Rwanda,$ene,al,$ierraIeone,$onalia,$udan,Tanzania,To,o,U,anda, \ietnan, \,brzeze Kosci $ioniowej, \,sp, $wi,te,o Tonasza iZanbia.narodoweor,anizacjepozarzadowe.Dlate,onuszab,conepostrze,anejalostrate,iczn,partnerseltorapr,watne,o,rzadowini,dz,rzadow,chor,anizacji ni,dz,narodow,ch. Obserwowana ostatnio loord,nacja dziaianchoc zapewne jeszcze nie polit,li) zwiazan,ch zredulcja diu,u najbardziejzadiuzon,ch ubo,ich panstw swiata - tzw. ,rupa HIPC - jest dobr,n prz,liaden ilustrujac,n t, tendencj, iniezle wroz, na prz,sziosc9. \spoipraca czoiow,ch panstw rozwini,t,ch z,rup, C7, jal rowniez MI\ iBanlu $wiatowe,o, znieltor,ni or,anizacjani pozarzadow,ni, jal Oxian ijubilee 2000,nad rozwiaz,wanien problenu zadiuzenia daje widoczne eielt,.Prz,sziosc zpewnoscia prz,niesie wi,cej podobn,ch inicjat,w, zwiazan,chni,dz,inn,nizinwestowanienwlapitailudzliiochron,srodowisla naturalne,o, atalze zwalla zubostwen inierownosciani, ltore wslali ,lobalnej wciaz narastaja. Cospodarli transiornowane b,da rowniez coraz silniej an,azowac si, wte,o t,pu przedsi,wzi,cia. Zwi,lsz, to ich zdolnosc do osia,ania w,solie,o tenpa wzrostu, ,d,z dziaiania talie sa zwiazanezezdob,wanienwiedz,iuniej,tnosci,jalrowniezzlorz,stniejsz,niwarunlani udziaiu w,lobalnej w,nianie elononicznej.$,stenowe przeobrazenia r,nlowe zachodzace wpanstwach posocjalist,cznej transiornacji naja sane wsobie istotne znaczenie dla ,lobalizacji.Nieltore weszi, juz na dro,, prowadzaca do ,ospodarli wpeini r,nlowej.Inne-jalChin,,ltorenadalprobujareiornowacswojdot,chczasow,s,sten ,ospodarcz, - wlrotce doiacza do tej pierwszej ,rup,. \sz,stlie trz,aspelt, transiornacji, cz,li liberalizacja poiaczona ze stabilizacja, tworzenieinst,tucji irestrultur,zacja potencjaiu produlc,jne,o, sa powiazane zpro30Globalizacjaaperspektywyrozwojukrajwposocjalistycznych10Bank wiatowy (World Bank 1997) przewiduje wzrost udziau gospodarek transformo-wanych weksporcie z3,0 w1992 roku do 3,6 procent wroku 2020, aw imporcie, odpowied-nio, z3,4 do 3,9 procent. Miaoby to by wynikiem utrzymywania si przez 28 lat (1993-2020)wzrostu eksportu na przecitnym poziomie rocznym 6,2 oraz importu 5,9 procent.cesami zachodzcymi wskali midzynarodowej, aco za tym idzie take glo-balnej (Koodko 1992b).Liberalizacja poczona ze stabilizacj ma zwizek zprocesem otwie-raniasigospodarekocharakterzedotdstosunkowozamknitym.Pro-ces ten znajduje odzwierciedlenie nie tylko wtym, e udzia wmidzyna-rodowym (dzi wypadaoby powiedzie globalnym) podziale pracy ozna-cza dla takich pastw szybszy wzrost (lub, wwarunkach recesji, wolniejszyspadek) importu ieksportu ni produkcji ogem10. Oznacza on rwniemoliwoswobodnegopodejmowaniailikwidowaniadziaalnociwzli-beralizowanych gaziach gospodarki, zarwno dla przedsibiorcw krajo-wych, jak izagranicznych. Dodatkowo nastpia te liberalizacja przepy-wu kapitau, dziki ktrej raczkujce rynki kapitaowe tych pastw bardzoszybkostaysiczcizintegrowanychglobalnychrynkwfinansowychikapitaowych, przy czym inwestorzy midzynarodowi penetruj szczegl-nie intensywnie sektor finansowy, telekomunikacyjny ienergetyczny, gdytam wanie oczekuj nie bez przyczyny najwikszych zyskw.Przynositonietylkopoprawjakociusugoferowanychprzeztesektory, ale take zagroenie zjawiskiem kapitalizmu zalenego (Pozna-ski 1997 i2000). Ryzyko takie jest wynikiem asymetrii midzy wielkocikapitau zainwestowanego wtych pastwach przez korporacje wielonaro-doweiinwestorwzagranicznych,zjednejstrony,aniemonocizgro-madzenia przez te pastwa kapitau wystarczajcego do inwestowania za-granic,gdybrakujeimkapitaunawetnawasnepotrzeby,zdrugiej.Wyzwaniu temu mona stawi czoa jedynie wduszym okresie, zakada-jc, e uda si osign stabilizacj finansow, agospodarka bdzie dzia-a na zdrowych zasadach itempo wzrostu bdzie szybkie.Globalizacjaaposocjalistycznatransformacja

Rozdzia II31Budoa inst,tucji - szczc,oinic przcz torzcnic no,ch pra ior,anizacji uiatiajac,ch r,nloa aiolacj, zasobo - ronicz ua ziazcl z,iobaiizacja.Istnicjcszcrc,roziazaninst,tucjonain,chb,dac,chronic,soliu stopniu cz,scia ui,dz,narodoc,o i,iobainc,o porzadlu inst,tucjonainc,o: naicza tu na prz,liad rc,uiacjc dot,czacc iibcraiizacji handiuuz,odnionc rauach \TO, standard, ipoiit,la ochron, srodoisla naturainc,o alccptoanc przcz stosonc a,cnd, ONZ cz, tcz noru, sanitarncc,zcloancpodc,ida\HOcciuochron,przcdrozprzcstrzcnianicu si, cpidcuii. Nicodiaczna cz,sc ,iobaiizacji, anact jcj spoiczcsn,,raz stanoia roznorodnc proccs, intc,racji rc,ionaincj (zob. rozdziai 8).\tolu ,iobaiizacji roziazania inst,tucjonainc stosoanc poszczc,oin,ch,ospodarlach narodo,ch upodobniaja si, do sicbic, aiu i,lszc jcst topodobicnsto,t,uiaticjislutccznicjprzcbic,ajaproccs,transioruacji,intc,racji i,iobaiizacji.\sz,stlic tc rcioru, proadza do uilroclonouiczncj rcstrultur,zacjiistnicjacc,opotcncjaiuprzcu,sioc,o.Zjaislotozachodziduz,ustopniu ronoic,ic do rosnacc,o an,azoania si, lorporacji icionarodo,ch. Diatc,o coraz i,lsza cz,sc proccso produlcji id,str,bucji zachodzac,ch ,ospodarlach transioruoan,ch uozna traltoac po prostu jalocz,sc ,ospodarli ,iobaincj. Prz,cz,nia si, do tc,o istotn, sposob zrostza,raniczn,ch incst,cji bczposrcdnich. Viuo to zasadniczc znaczcnic diaprz,szic,o rozoju b,dzic uiai zrost slionnosci do oszcz,dzania i,nilajacc stad i,lszc uoziiosci torzcnia lapitaiu lrajoc,o (Koiodlo 1999b).Z tc,o punltu idzcnia stai, napi, bczposrcdnich incst,cji za,raniczn,chuusib,cpostrzc,an,jcd,nicjalouzupcinicnicioruoaniasi,lapitaiu rodziuc,o. Dzi,li ,iobaiizacji przcpi,, tc poinn, utrz,uac si,talzctcd,,licd,zostaniczalonczonapr,at,zacja,jcdcnznajaznicjsz,chcz,nnilozrostubczposrcdnichincst,cjiza,raniczn,chiatach90.Naicz,zatcuoczcliac,zctalzcprz,sziosciza,raniczncincst,cjcbczposrcdnic b,da ulicrunloanc na rcstrultur,zacj, uilroclonouiczna,prz,cz,niajac si, t,u sau,u do diu,oolrcsoc,o zrostu lonlurcnc,jnosci. \sz,stlo to poinno jcszczc bardzicj zi,lsz,c uoziiosci zrostu ,ospodarlach posocjaiist,czn,ch.33ROZDZ IAI I I IOD.ENICJANDOINTERNETUDolonujaca si, na nasz,ch oczach ,iobaiizacja - zdciinioana jaloproccs postaania ziibcraiizoanc,o izintc,roanc,o siatoc,o s,stcuu,ospodarczc,o-nicjcstb,najunicjpicrsz,utc,orodzajuproccscu dzicjach siata. jcsii poj,cic ,,iobaiizacja rozuuicc histor,cznic,cz,iiciast,cznic,niczasahistor,cznic,cz,iiszt,no,touoznadojscdonioslu,zc-t.t,.,.t..v.I-proccs,,iobaiizac,jncuiai,juzprzcsziosci uicjscc.Ktosuo,ib,r,czpoicdzicc,zc,iobaiizacjazacz,iasi,juzliilat,si,c, iat tcuu - raz zpojaicnicu si, picniadza ihandiu na slai, oczcsnc,oicniclic,osiata.$topnioaclspansja,uian,ui,dz,rc,ionauipoiozon,ui przcstrzcni srodzicunouorslicj b,ia picrsza nauiastla tc,o,co uiaio spcinic si, na zupcinic inna slai, nasz,ch czasach. \tcd, ipoznicj baricraui clspansji b,i, przcszlod, naturainc. Dzis sa niui tcchnoio,ia iclonouia, atalzc - jal zaszc - poiit,la. jal licd,s nicdost,pn, siat(a i,c ir,nli zaopatrzcnia oraz zb,tu) iczai, za ,orauiza iasaui, za rzclauiza uorzaui, tal potcu (i duzcj uicrzc ciaz jcszczc) znajduja si, ,zaspoiczcsnic dost,pna tcchnoio,ia, nasza clonouiczna icdza ipoiit,czn,34Globalizacjaaperspektywyrozwojukrajwposocjalistycznych11Historia jest pena niedorzecznych stwierdze ato ojej kocu, ato okocu nauki czyte postpu technicznego. ,V:,ti t.I:i ~t~ .,~,t., :t~t ,. .,~,t., oznajniiw1899roluKonisarzUrz,du$tanowZjednoczon,chdsPatentow,su,erujacprz,olazjizanlni,cie je,o zb,tecznej jalob, juz inst,tucji Economist2000a, s. ). \ielpozniejtalzenoznaspotlacpowaznesladinadpracetwierdzace,zeswojejaloludzloscjuzwien,iwzasadzie ,ranice nauli zostai, tez osia,ni,te Horgan 1996).ni uniej,tnosciani. Dlate,o nie,d,s prz,sziosci trzeba b,io si, cz,sto don,slac,bojejnieb,iowidac.Teraznib,widacwi,cej,alejeslispojrzecretrospelt,wnie, co ,widziano 0 cz, 100 lat tenu, to zaiste niewiele11.Clobalizacja trwa wi,c przez wsz,stlie wieli c,wilizacji, ,d,z stosunlitowarowopieni,zne rozwijai, si, nieustannie nie t,llo ,w ,iab, ale i,wszerz.Odczasu,,d,cziowielw,szedizeswojejjaslini,apotenzewsi-b,wloncu,ni,dzieniew,chodzaczeswojejiirn,,b,ccai,czasnar,nlu- poszerzaia si, przestrzen, wltorej t,tniio z,cie ,ospodarcze. Oile lillat,si,c,lattenutechnolo,iarozprzestrzeniaiasi,zsz,blosciaoloiopi,clilonetrow rocznie ztruden polonujac liczne barier, iiz,czne, elononiczneilulturowe,topozniejproceselspansjinow,chtechnilw,tworcz,chule,ai nieustannenu prz,spieszeniu, aobecnie tenpo to jest nieb,wale sz,blie. Odle,iosc wsensie iiz,czn,n pralt,cznie nie od,r,wa juz zadnej roli,atenpoelspansjinow,chsposobowprodulcjiid,str,bucjio,raniczanenoze b,c co najw,zej barierani iinansow,ni lub tez niedostateczn,n prz,,otowanien od stron, jalosci lapitaiu ludzlie,o.Patronen ,lobalizacji sch,ilu sredniowiecza no,ib, b,c Marco Polo1241324) - zasiuzon, podroznil ilronilarz. Choc jenu sanenu chodziio przede wsz,stlin opoznanie odle,i,ch zalatlow swiata, to je,o sponsoronzalezaionaelspansjielononicznej,narozwojuhandlu,na-nowiac j,z,lien wspoiczesn,n, ale n,slac late,oriani star,ni jal swiat - nanals,nalizacji stop, zwrotu zzainwestowane,o ,za,ranica lapitaiu. Zalezaioinprzetona,lobalizacji,ospodarli,aczlolwielniltte,owted,talnie naz,wai, podobnie jal przez wieli trwania ieudaliznu tez nilt tante,os,stenu talin nianen nie olreslai.Od.enicjandoInternetu

Rozdzia III3512Tofrapujce,ezpunktuwidzeniaZachoduwczesnejEuropyZachodniejinieznanejjejwwczasjeszczeAmerykiPnocnejteolbrzymieregionynadal,po500latach,okrelane s jako wyaniajce si rynki. Teraz wszake wyaniaj si one nie jak kiedy zamorskim horyzontem, ale jako miejsce, na ktrym obraca mona wielkimi kapitaami iczerpaztego duo wiksze zyski ni zbardziej uciliwego handlu.W historycznej ewolucji globalizacji gospodarki pierwszy znaczcy prze-om iprzyspieszenie nastpio wpewnym sensie przez przypadek. Zpunktuwidzenia motywacji, ktra przywiecaa wielkiej fali ekspansji, chodzio oua-twienie dostpu do innych rynkw, oktrych istnieniu ju wiedziano, zwasz-cza rynkw Wschodu Arabii, Chin oraz subkontynentu indyjskiego iar-chipelagu dzisiejszej Indonezji12. Cel tamtej polityki polega na poszukiwa-niu sposobw zmniejszenia kosztw transakcyjnych poprzez skrcenie czasutransportuorazpozyskanienowychrdezaopatrzeniawsurowceipro-dukty gotowe. Wlad za tym kreowano nowe rynki zbytu na wasne produk-ty. Od wszystkich tych form aktywnoci wcoraz wikszej mierze zalea roz-wj mocarstw morskich ipanujcy wnich standard ycia, cho dla niekt-rych uboszych warstw ludnoci nie zmienia si on przez wieki.Odkrycie Ameryki gdy oczywicie otym przeomie mowa miaodalekoidceimplikacjedlawczesnejipniejszejfazyglobalizacji.Wrazzinnymi epokowymi odkryciami geograficznymi XV iXVI wieku nadao toznaczcegoimpetuprocesomrozwojowym.Pojawiosimnstwowscho-dzcychrynkw.Nadewszystkojednakpojawiasipierwszawielkafaza,wrcz epoka globalizacji kolonializm. Aprz, olazji jc,o najbardzicj oh,dnc obiiczc, do dzis liadacc si, cicnicu na rozoju aucr,lanslic,o s,stcuulapitaiist,cznc,o, cz,ii nicoinicto. Czioicl tcz stai si, toarcu, co iupiiloaio cia,anic dosc soist, sposob do siatoc,o obic,u ,ospodarczc,o inn,ch rc,iono, t,u Air,li. $oist,, nic t,ilo uorain,, aic it..tuatcriain,,zacia,ni,t,obcctc,olont,ncntuprzczcz,scAucr,lidiu,,ciaz pozostajc do spiaccnia. Najicpicj zaczac od bczarunloc,o icailoitc,ouuorzcniaitalnicspiacainc,ozadiuzcnianajbicdnicjsz,chlrajosubsahar,jslicj Air,li. To jcdnal nic ,starcz,13.36Globalizacjaaperspektywyrozwojukrajwposocjalistycznych13Sytuacja dojrzewa do tego, aby wramach wymiaru dziejowej sprawiedliwoci atakewykorzystujc znaczce nadwyki budetowe USA stworzy specjalny fundusz kompensacyjnyifinansowazerozwjnajbiedniejszegokontynentu,Afryki,gdzieaokoo300milionwludziyjezamniejni65centwdziennie..undusztaki,nadzorowanyprzezspecjalnprofesjonaln organizacj midzynarodow wadnym przypadku nie przez M.W czy Bankwiatowy powinien dysponowa kwot 100 miliardw dolarw przez 10 lat. To jest moliwedosfinansowaniaprzezUSAijesttotemoliwedokreatywnegozaabsorbowaniaprzezAfryk.Zaistedziwbierze,eudajesiuruchomifunduszekompensacyjnezaniewolniczprac wczasie II wojny wiatowej, cho . srodlow zte,o t,tuiu transierowan,ch jest zjedne,o rozwini,te,o ibo,ate,o lraju do dru,ie,o, anie sposob zor,anizowac prawdziwej ponoc,dla najbardziej jej potrzebujac,ch, ltorz, naja przeciez tez do te,o noraln, t,tui.Dru,i wielli przeion w,lobalizacji ,ospodarli - przeion w,znaczajac, nowa er, technolo,iczna - niai niejsce wXIX wielu. Nieltorz, wr,cztwierdza, ze tanta epoka techniki prz,niosia nic unicjszc zuian, jalosciocnizcpolaaltuaina-cicltronicznoinioruat,czna(Bordo,Eichcn,rccn,Irin1999,Iranlci2001).Nicuoznazapouinac,zctcd,(nictcraz!) sz,blo rosia produlcja, ahandci ui,dz,narodo, rozijai si, jcszczcsz,bcicj arunlach stabiinc,o s,stcuu uonctarnc,o, co ,arantoai porzucon, poznicj ziot, standard.Tautcnczasniosidoproccsu,iobaiizacjizupcinicnoajalosc,przcdc sz,stliu rczuitacic sz,blic,o post,pu tcchnicznc,o (ORourlci\iiiiauson 1999). Rozin,ia si, zc,iu,a iloicjnicto, zrodzii si, tcic,raiiradio, rozlitia produlcja iciloscr,jna iprzcu,sioc przctorsto z,nosci.Tali,cpoiciliuprzciouic,co,raiiczn,unastapiiiciliprzcioutcchnoio,icznoclonouiczn,.jcdnalzc,conajciclaszc,podotarciudosz,stlichlont,ncntoi,sp,atalzcpouiuoiaiiicilic,opost,punauliitcchnili,czasodlr,cjcszczci,lsz,chuiaidopicronadcjsc,czasodlr,c zupcinic inncj przcstrzcni clspansji clonouiczncj, ltora - jal dot,chczas - nic jcst b,najunicj przcstrzcnia losuiczna.jalzc intr,,ujaco brzui dzisiaj ,poicdz Kc,ncsa zatracajaca pcnanostai,ia za jcszczc starsz,ui ,dobr,ui czasaui: ,Pt,, .,..,t, ,.:: :t..!v ,I:v ,!., !t.v :v!.:,tv ., ...,... 11! .!. - t :v .vI:.,:v,., ,.:I: (...| P,.,v,, v.ovt, .t!., .:!v.. I.I,.. t :v..Od.enicjandoInternetu

Rozdzia III3714Nasdaq wskanik amerykaskich firm nowej gospodarki bdcy wektorem notowaprzedsibiorstwzwizanychprzedewszystkimzprodukcjioprogramowaniemkomputerw,rozwojem Internetu oraz rnych form wirtualnej przedsibiorczoci wpierw szybko wzrs dopoziomu ponad 5 000, anastpnie drastycznie obniy si, spadajc poniej psychologicznegoprogu 2 000. Tylko podczas 12 miesicy pomidzy poow marca roku 2000 apoow marcaroku 2001 spad a o57 procent, obniajc si z4 586 do 1 972 punktw. Wtym samymczasie indeks giedowy firm starej gospodarki Dow Jones straci tylko 1,6 procent! OileNasdaq szczytowa podczas rynkowej euforii na fali szybkiej ekspansji firm nowej gospodarkiosigajc maksymalny poziom 5 043 punkty, to we wczesnej fazie twardego ldowania amery-kaskiej gospodarki na przedwioniu 2001 roku doowa na poziomie 1 923 punktw. Wprzy-padku wskanika Dow Jones osabienie koniunktury izmiana sentymentw inwestorw dopro-,.:: tt]. .v,,.:...,: ,.I.!t, :vt ..vtv. (...| .t, v, :v. :v,.I..t.tv..:,I:..vt:v,,.,v!t,.....ovt.:v...t.v., :, t .:vovv .vt..vt.,v, :, t ..., ,.:I.,o..t...I.t., :v!,t!. :.. (Kc,ncs 1920). To naprad, napisai john Va,nard Kc,ncs przcd osicudzicsi,ciu iat,, anic Biii Catcs przcd osicudzicsi,cioua dniaui. Ciclac jcst tcz ito, zc t,u sau,u unicj i,ccj czasic( picrszcj poioic 1916 rolu) Icnin napisai sojc znaczacc dzicio zat,tuioanc ,Iupcriaiizu jalo naj,zszc stadiuu lapitaiizuu (Icnin 1950).Talsi,zioz,io,zcprzcznast,pnctrz,poloicniajcdcnidru,isposobu,sicnia ,ari, nicpouicrn, pi, na ios, siata.Tracstujac Kc,ncsa, dzis uozna b, rzcc: ,Jv!. t ,.,!. :v, .vtvt,:P,.,v,, v.ovt, ... ..:v,, ., :t!v, .v .v...,. !,.t.., ,:,,.:.., ., ...t,, .v. :.tI, .S:v.vv,. I M!.,, v,,t.I... ISv Pv.t, v,.:, !v:,. ,.:,.: ... Bto.v .. .,,tv,, .v.t !v.I,..v , ,F..v..vt T., .:,t! .t.. ... V.,I:,:v. .v ,:: :vtvt..vt, ,t.t, !.,.I.,. : .:,t!. :v!,t!v. ..vtv, .,,tv,, .!..I !.t!v.v I,tv. !.t!..vt. t,.,, !.tt.. v..!.,,t .., !.,!. t.v!t.,,, .,tv..v,,,v ., .,.!vv. I. IIvt!. ,.v.. .. t .. !:t.,. Nv.t .., .. tv].t.v.!v v.ovt, ... Ialtcu szalzc jcst ito, zc prz, sposobnosci - tcz nicruszajacsi,ziozla-uoznasporostracicnactnar,nlachjuzdano,ionion,ch,przcsuajacnaprz,liadlapitaizDojoncsna,icid,tz.nocj ,ospodarli Nasdaq (aibo odrotnic) nic tcd,, ,d, naicz,14.38Globalizacjaaperspektywyrozwojukrajwposocjalistycznychwadziiazloleidospadlujed,nieo14,9procent,znals,nalnejwiellosci11720 punltowosia,ni,tej wolresie nals,nalne,o nad,cia r,nlowe,o balonu do 9974 punltow wpoiowienarca 2001 rolu.Trzeci wielli przeion, otwierajac, nowa epol, wdziejach ,lobalizacji,wiaze si, zrewolucja eleltronicznointernetowa. Niesie ona ze soba zawrotne tenpo w,nian, iniornacji iotwiera nowe hor,zont, dla rozwoju edulacji i,ospodarli. jal lied,s rolnictwo iw,dob,cie nineraiow, pozniej przen,si przetworcz,, anast,pnie usiu,i dec,dowai, oni,dz,narodowej lonlurenc,jnosciitenpierozwoju,talwXXIwiekukrytycznegoznaczeniana-bierze czwarty sektor biegnca wpoprzek wszystkiego gospodarka inter-netowa inowoczesne technologie informatyczne. Bor,lajac si, zt,ioua star,ui probicuaui trad,c,jn,ch scltorach ,ospodarli, arto uicc siadouosc, zc lsztait prz,sziosci zaicz, iasnic od tc,o scltora.Rcoiucja intcrnctoa ipojaianic si, sicci - lrajach naj,zcj rozini,t,ch bcz uaia sz,dzic, zas lrajach zacoian,ch na obrzczach ,ionc,onurtu-tojcdnalduzoi,ccjniztczuian,,ltorcdostrzc,asi,zdzisicjszcj pcrspclt,,. Intcrnct zuicnia ,uiar siata. Kicd,s jc,o ,icilosc - at,u sau,u irozuiar dost,pn,ch do pcnctracji r,nlo - iiuitoai, baricr, ,co,raiicznc ipoiit,cznc, tcraz nic sposob juz zaulnac dost,pcz, to do doiin, Auazonii, cz, do ,z,n T,bctu, cz, tcz do pust,n Nauibii.Donilad nic jcst juz ,za daiclo. \czcsnicj uoiiisu,, zc ,siat si, lurcz,,zunicjszai si, boicu czas potrzcbn, do przcuicszczania si, zuicjsca nauicjscc,przcsianiatoaru,transicrulapitaiucz,przclazaniainioruacji.\spoiczcsnic-napozorparadolsainic-siattalsi,juz,slurcz,i,zczaczai si, znou bardzo poszcrzac. Elspiozja tcchnil intcrncto,ch nicpouicrnic boicu poszcrz,ia ,uiar, naszcj ,iobaincj iosli.\odnicsicniudoiciuiorualt,nosci,ospodarczcjlcstiad,stansu-at,usau,uponoszcnialosztoziazan,chzjc,opolon,anicu - zostaia cailoicic ziilidoana. Tani Intcrnct uuoziiia przclaz,anico,rouncjiiosciinioruacjizasadzicnat,chuiast,zlazdc,olazdc uicjscc ipo losztach nic iiczac,ch si, prz, transalcjach i,lszcjOd.enicjandoInternetu

Rozdzia III3915Dowiadczenia prekursora wtym zakresie internetowej inicjatywy Napster maj tutajswoj wymow. Ot wpierw ta specyficzna firma poredniczca wtransferze nagra muzycz-nych, zapisywanych przy uyciu komputera wskompresowanym formacie MP3, rozwina zroz-machem dziaalno na wiatow, oczywicie, skal. Pniej jednak wwyniku troski oochronpraw autorskich, anade wszystko wskutek akcji firm fonograficznych, ktrych interesy zostaynaraone na szwank jej dziaalno zostaa zasadniczo ukrcona ipoddana regulacji. Regula-cja taka obejmuje sukcesywnie coraz wicej spontanicznie rodzcych si form aktywnoci inter-netowej. Nawet jeli ich przeznaczenie pierwotnie nie jest zamierzone jako dziaalno komer-cyjna, to wkroczenie na teren, gdzie robi si wielkie interesy, do takiej czy innej formy komer-cjalizacji musi doprowadzi. Przypadek firmy Napster jest tego jake wymownym przykadem.skali. Mona take wpodobny sposb wiadczy pewne usugi oraz sprze-dawaniektredobra,nietylkoksikiimuzyk15,aleszereginnychtowarwodoprogramowaniakomputerowegopoczynajc,nanajr-niejszych technologiach koczc.Internetmapodobneznaczeniedlarozwojugospodarczegonatymetapiecywilizacyjnegorozwoju,jakodkrycieAmerykipiwiekwtemu,poniewa dodaje do dotychczasowego wymiaru starego wiata relatywniejeszcze wicej nowej przestrzeni ekonomicznej, wktrej mona bada iwdra-a, inwestowa iczerpa zyski, produkowa iwiadczy usugi, sprzedawaikupowa, magazynowa ikonsumowa, wykada iuczy si, pisa iczyta.Tojcstcpoloazuiana,ltoranadajcobccncuu,trzccicuuicilicuuprzciouoiproccsicpcruancntncj,iobaiizacjipi,tnoszczc,oinciznaczcnic ,jatloc. Oibrz,uic poliad, incncji iprzcdsi,biorczosci, azacczasob, lapitaiu iudzlic,o iiinansoc,o przcnosza si, do przcstrzcni irtuaincj itau znajduja nadcr poz,n, ,runt dia sc,o rozlitu.\sz,stlic danc ,,iobaiizacjc nic uiai, i,lszc,o pi,u na prz,spicszcnictcupazrostuprodulcjinauicszlancaipopra,arunloz,cia szcrolich rzcsz iudnosci. Do XIX iclu produlcja uj,ciu bczz,i,dn,urosiapooii:bo,aciiisi,przcdcsz,stliubo,aci.Tc,oobrazuniczuicniio istotnic nact pchni,cic ,dajnosci prac, dru,icj poioic XVIIIiclu, licd, to rodziia si, raz zpojaicnicu si, uasz,n, parocj \attaiczoicnlicu Arlri,hta picrsza rcoiucja przcu,sioa. Vozna szacoac,zc 200 iat tcuu zachodnicj Europic (oczas bczsprzccznic najbardzicj40Globalizacjaaperspektywyrozwojukrajwposocjalistycznychclonouicznic rozini,tcj cz,sci siata) artosc PKB na uicszlanca osc,ioaia oloi t,siaca doiaro (iiczac ccnach 1990 rolu), co stanoiio icdicdulrotnici,ccjnizcaicuiicniuuczcsnicj.Dopicrooloio1820rolu zainicjoan, zostai zrost ,ospodarcz, zpradzic,o zdarzcnia. ObccnicPKBnauicszlancaEurop,Zachodnicj(aprzccicziiczbaiudnosciziciolrotniia si, przcz tc da icli) ,nosi ponad 18 t,si,c, doiaro.Rzcczjcdnalnict,iloprz,spicszcniutcupazrostu,aictalzcjalosci tc,o proccsu. $laia lorz,stania zclonouiczn,ch ic,iiizac,jn,chciclto proccsu poszcrzania si, r,nlo iich o,raniczoncj, aic jcdnal post,pujaccj intc,racji, b,ia bardzo nicronouicrna. Tautc iaz, pcruancntncj ,iobaiizacji uiai, ,jatloo ciitarn, charaltcr: ,branc, aslic ,rup,bcnciicjcntosictnictod,slontoai,,uas,iudnosciniciciczasuiai,ztc,o dia sicbic. \arto dzis ot,u paui,tac, ,d,z pradzic historia ni,d,nic potarza si, doliadnic, aic tal troch, - zaszc.Przcz diu,ic icli iiczba iudnosci zi,lszaia si, bardzo oino, przcdcsz,stliu diatc,o, zc rachit,cznic rosia zdoinosc ,ospodarli do ,z,icniaspoicczcnstiichpro,rcs,ncjrcprodulcji.Elspiozjadcuo,raiiczna,dajc si, b,c nicatpiiic ziazana zcpolaui picr tcchnili oraz poznicjcicltroniliiinioruat,li.$zacujcsi,,zcoiicuzaraniapicrszc,ouiicniuu iudzlosc iicz,ia oloio 300 uiiiono, to pod jc,o lonicc b,io jcj ciazt,ic sauo (oloio 310 uiiiono), a,d, 500 iat poznicj Koiuub dotari doAucr,li - zaicdic 500 uiiiono. \300 iat poznicj Zicui, zauicszliaidopicro uiiiard iudzi (zacz,naio si, prz,spicszcnic), aic za to przcz ostatnic200iatprz,b,ionas5uiiiardo,ztc,oczasicostatnic,o50icciaiudnosc ,iobu podoiia si,. Za nast,pnc 50 iat - rolu 2050 - pro,nozujcsi, zrost iiczb, Zicuian do praic 9 uiiiardo, prz, cz,u nadai (podobnic jal podczas XX iclu) najsz,bcicj b,dzic zi,lszac si, iudnosc Azji.\zauicrzchi,chczasach,iobaiizacjazjcdncjstron,,razaiabczatpicnia post,p c,iiizac,jn,, aic zdru,icj uiaia sojc cicunc stron,, jaltrajac, przcz 300 iat handci nicoinilaui, iicznc loniiilt, zbrojnc iojn,iupcriainc ui,dz, uctropoiiaui uilian,ui nicprzcz,ci,zainc oczassprzccznosciintcrcso.Aztrudnouicrz,c,zcprzccicznictaldanotcsauc uocarsta i,solo rozini,tc lrajc lapitaiist,cznc, ltorc tcraz zdcOd.enicjandoInternetu

Rozdzia III4116Joseph E. Stiglitz do 2000 roku wiceprezes ds. Rozwoju iGwny Ekonomista Bankuwiatowegoskomentowatonastpujco:,T..I...,:..I.....jt,.,,:i,~.:..~.:.,r.,..~.it,i.,r-i.I,t:~rI..~~.t.~..t.~t,.t.:,~~Cr..,t.~.t.~Ijt,. .~.it,i. - :o~.I:., .jt:.,~., .... t~..:,~. .,.ti~~. :~..:~,,,~. I j.t.:,~~..~ It~.:~..~ .~.it,i. I .r .t~.,r i.~,.. JI,.. .jt,. :~. - ~t~i o.~i ..I:, t,rr.t.,:.,r I..~I:..~r - j..i,I .j.~..It...~ , ....,~ j.:,j~Ii. o,to, ..~t..,~I tt..~..~ :~i.~ ot.I, Stiglitz 1998, s. 70).terninacjazwalczajani,dz,narodow,handelnarlot,lanitotalzeprzejaw ,lobalizacji), prowadzii, wojn,, b, narzucic ludzion na ,w,ianiajac,chsi,, ale iniewolon,ch r,nlach, nab,wanie ispoz,wanie narlot,low. Chinsla wojna opiunowa zXIX wielu jest tutaj llas,czn,n prz,liaden16.Talwi,cani,lobalizacjaniezacz,iasi,dopierowostatnichdeladach,anitezniejestonablislazwienczenia.Cowi,cej,nadalw,st,pujer,z,loutrz,n,waniasi,,anawetnawrotowstar,chcz,pojawianiasi,now,ch podziaiow polit,czn,ch ielononiczn,ch oraz barier dla wolne,o handluinieslr,powanejni,dz,narodowejalt,wnosci,ospodarczej.$tolattenu tez jedn,n w,dawaio si,, ze wsz,stlo juz w,naleziono iodlr,to, innisadzili, iz przed nani jest juz t,llo poloj ipost,p, alos, ,ospodarli swiatowej potocz,i, si, niespodziewanie inaczej. jal b,dzie t,n razen.B, podjac prob, odpowiedzi na to p,tanie, trzeba najpierw w,jasnic,dlacze,o alurat trwa talie prz,spieszenie procesu ,lobalizacji ijej intens,iilacjanaslal,rodzacaniet,llowiellipost,p,alerowniezodradzajacapewne lonililt, spoieczne iideolo,iczne oraz re,ionalne ini,dz,narodowe,ltoreno,i,w,dawacsi,juzzaze,nane.Otozdynamikaglobalizacjizaley od trzech czynnikw, ktrych szczeglny splot moe jej nada wiel-kiegoimpetu,abrakktregoznichconiejednokrotniezdarzaosiwprzeszoci iczego apriori wadnym przypadku nie mona wykluczy naprzyszodajeskutkipoowiczneiuomne,zawskrajnychokoliczno-ciach nawet przewrotne (na przykad wojny). S to: charakter postpu technicznego; dojrzao stosunkw politycznych; stan teoretycznej wiedzy ipraktycznych umiejtnoci ekonomicznych.42Globalizacjaaperspektywyrozwojukrajwposocjalistycznych\spoiczcsnic ,jatloo lorz,stnic - jal ni,d, dot,chczas - sz,stlictccicucnt,sprz,,ajasi,izajcuniczuacniaja.Nicjcstiato,az,cdoliadnic pi, lazdc,o znich na przcbic, izaaansoanic ,iobaiizacji.\rozn,chpracachroznicoccniasi,ichznaczcnic-raztoprzcccniajaca,, ltorc,os zt,ch cz,nnilo, inn,u razcu nic doccniajac artosci tc,ocz,innc,o.Pradanapcnojcstto,zct,iloolrcsionaloubinacjaichsz,stlichprz,nicscuo,iarczuitat,,ltorcobccnicobscrujcu,odnicsicniudotcupa,zalrcsuiintcns,noscironoczcsncjiibcraiizacjiiintc,racji r,nlo jcdcn icili r,ncl ,iobain,.Traczartarcoiucjaprzcu,sioa,ltoraziazanajcstzrozposzcchnianicu si, tcchnil inioruat,czn,ch ilouputcr,zacja bcz uaia sz,stlich ioru iudzlicj alt,nosci. Rcoiucja ta obcjuujc talzc rozoj biotcchnoio,iiiinz,nicrii,cnct,czncjorazprzcnilanicdolon,an,chnat,chpoiach odlr,c zc sicr, badan do drozcn przcu,sio,ch, az czascu - sz,blo nadchodzac,u - do produlcji na icila slai,. $zczc,oinic icilic zuian, uozc za iat liilanascic (iub i,ccj) prz,nicsc icili przciou iaruaccut,cc, ltor, doproadzi do uasocj - ai,c irciat,nic tanicj - produlcji iclo stanoiac,ch antidotuu na icic chorob spoiczcsnic trapiac,chiudzlosc.Aicz,jatlicuzauoznicjsz,charstnajbo,atsz,chnarodo,,dzicsloloc,diuzcnicprzcci,tnc,oczasutraniaz,cia,naprz,liadoiatpi,ccz,dzicsi,c,nicspoodujclr,z,suiinansopubiiczn,ch,iudzlosc nicstct, jcst do tc,o zupcinic nicprz,,otoana.\i,lszoscilrajotcnaspcltpost,punaulib,najunicjnicuusiuicc poczatloo poz,t,nc,o pi,u na s,tuacj, clonouiczna, ,d,z jc,o ,nilu zwiksz si obcienia spoeczestwa wydatkami spowodowanymipogarszaniemsistopyzalenocidemograficznej,czyliproporcjiludnociwwieku poprodukcyjnym do liczby ludnoci aktywnej zawodowo. Jeli wtymsamym czasie nie nastpi co najmniej odpowiedni skok wydajnoci pracy iniepoprawi si odpowiednio produktywno kapitau, nastpi moe nawet zwol-nienie tempa wzrostu produkcji na gow mieszkaca. Tym razem nie dlate-go, e wicej ludzi bdzie si rodzi, ale dlatego, i y bd oni duej.Vozcszalzczdarz,csi,ital-it,unadzicja-zcinncatliiaspclt, trajaccj rcoiucji przcu,siocj prz,niosa stosunlu do ciclt,Od.enicjandoInternetu

Rozdzia III43nosci ,ospodarczcj zuian, dostatccznic daiclo idacc i,dajnosc prac, alt,ncj zaodoo, zatrudnioncj cz,sci iudzlosci - choc znou dot,cz,c tob,dzictcjiazic,ionicspoicczcnstnajzauoznicjsz,ch-zi,lsz,si,dostatccznic, b, uozna b,io unilnac narastania lr,z,so,ch d,sproporcji.\oczas caiolsztait przcuian sicrzc produlcji id,str,bucji ,oian, cz,nnilauiziazan,uizpost,pcunaulo,uitcchnoio,iczn,upi,nic,.vtI lorz,stnic na utrz,uanic d,nauiczncj ronoa,i tal znaczcniu clonouicznoiinanso,u,jalispoiccznopoiit,czn,u.Taluozc-chocnicuusi - b,c iprzcd naui ,ianiac b,dzic si, icic jcszczc no,ch tcorct,czn,chipralt,czn,chprobicuooiupiilacjachzaronoiinanso,ch,jaliluituro,ch oraz poiit,czn,ch.Patrzac ztalicj pcrspclt,,, szczc,oinc znaczcnic b,dzic uiai przcdcsz,stliu rozoj Intcrnctu, ltor, coraz bardzicj b,dzic lraczai loicjncsicr,z,cia,ospodarczc,oitoarz,szaccuuobszar,poiit,liorazluitur,.Intcrnct - zcai,u jc,o otoczcnicu tcchnoio,iczn,u, inst,tucjonain,u iluituro,u - jcst iundaucntcu tz. nocj ,ospodarli, tc,o icnoucnu przciouuiclo.\saucjistocicrzccz,nicuau,zadncj,nocj,ospodarli,ajcd,nic noc tcchnili itcchnoio,ic ,tarzania oraz d,str,bucji, co sladinad ua jcdnal jaloscio, pi, na sposob ,ospodaroania. \,st,pujaccna t,u poiu zuian, - ao,ioszcnic ,suicrci zarono c,liu loniunlturainc,o, jal iaitcrnat,, iniiacjabczrobocic, podobnic jal licd,s Varla Taina,olazaiosi,zdcc,doanicprzcdczcsnc-dajasi,prz,t,u,jasnicrauach dot,chczasoc,o parad,,uatu clonouii (Econouist 2001b).Paui,tac prz, t,u trzcba, zc tal lonccpcja ,nocj ,ospodarli, jalinoatorslic(choccz,stot,ilonapozor)prob,jcjtcorct,cznc,o,jasnicniasapodoibrz,uiupi,cuaucr,lanslic,ospojrzcnianarzccz,istosc (\ojt,na 2001). Obccnic i,lszosc noincl tcorct,czn,ch ztc,oobszaru przcz,a olrcs ,tardc,o iadoania, podobnic jal rozijajaca si,zdcc,doanic oinicj - oliila punlto proccnto,ch unicj latc,oriachprz,rostuPKBnizprzczcaiadclad,iat90.-,ospodarlaU$A.jcdnalzc icic spostrzczcn iuo,oinicn tcorct,czn,ch pocz,nion,ch olrcsic boouuiiru,nocj,ospodarli,ziaszczaU$A,zachoujcsojaaltuainosc (Koiodlo 2001b).44GlobalizacjaaperspektywyrozwojukrajwposocjalistycznychCo i,ccj, iaza zaiauania iupadlu iciu iiru t,pu tz. dotcou poolrcsic tc,o boouu tcz nosi do icnoucnu ,nocj ,ospodarli dodatlociupuis,oraz,zaniazaronotcorct,cznc,jalipralt,cznc.Nactjcsiisi,nn,sladinadAuazon.coustraciipodczasnicspcinaroluazoloio90proccntsojcjr,nlocjartosci,topradapozostajcialt,zcInternetzmienia oblicze wiata. Wpierw jego najbardziej rozwinitej czci, apotem wraz zposzerzaniem swojej domeny take innych rewirw naszej global-nej wioski, zmienia on bowiem sposb kontaktowania si ludzi.Dot,cz,toprzcdcsz,stliutcupa,uian,inioruacji,siadzacz,unicb,aicspadajaloszt,transalc,jnc.Oiicrolu1860przcsianic du sio przcz Atiant,l losztoaio 40 dzisicjsz,ch doiaro, to obccniczat,ccn,,tcorct,cznicbiorac,uoznab,przcsiaccaiazaartoscIibrar, oi Con,rcss. Od rolu 1930 loszt rozuo, tcicioniczncj ui,dz,Iond,ncuaNo,ujorlicuspadi1500raz,.Od1970rolurcaincloszt, louputcro,ch zdoinosci obiiczcnio,ch spadi, o99,999 proccntiiicza si, rachunlu naliado t,ilo zc z,i,du na przco,rouna uas,dolon,an,ch opcracji.Coraz i,ccj transalcji przcnosi si, do sicci, zarono na piaszcz,zn,,busincsstobusincss (B2B), jal i,busincsstoconsuucr (B2C), co rcdulujc loszt,, ,uuszajac dodatloo prociclt,noscioa lonlurcncj, ($hapiro iVarian 1999, OECD 2000). \icic transalcji itransicro dolon,acb,dzicsi,tcznarosnacaslai,naiiniiC2B(,,ocrnucnttobusincss)iodrotnic, B2C (,busincssto,ocrnucnt) oraz C2Cn (,,ocrnucnttocitizcn)iodrotnicCn2C(,citizcnto,ocrnucnt),ziaszczaodnicsicniu do rcaiizacji zauoicn pubiiczn,ch, roziiczcn podatlo,ch itransicrorauachopiclizdrootncjis,stcuuubczpicczcnspoicczn,chtau,,dzic sa onc przcduiotcu zaan,azoania si, pansta oraz rzado (sauorzado) iolain,ch.Elspansja zaicran,ch lontralto ircaiizoan,ch przcstrzcni irtuaincj transalcji to proccs nicodracain,, choc co do jc,o slaii itcupa,atalzcd,nauiliijcjr,tuuciazi,ccjjcstp,tannizodpoicdzi.B,jcdnalproccstcnstaisi,istotn,zpunltuidzcniaiunlcjonoaniacaicj,ospodarli, przclroczona uusi b,c uasa lr,t,czna nas,ccnia uz,tlonilaOd.enicjandoInternetu

Rozdzia III4517Przestrzec jednake trzeba przed uud, e parafrazujc ,Gto~t.:~,~ ,t t .t~I:~i~j.t~t.t,:.~ jt. ..t..t,:~,~ ~t ..~t~. B,iab, to podobna iluzja jal one,dajsza leninowslateza,ze,K~...:~,tt.t~I:~.~I:.i~jt.tit.,j.i~,~~ti.~,..\,ospodarceradziecliejzczasenb,ioijedno,idru,ie-itezniestarcz,io.Prawdanatoniastjest,zeosulcesie wiunlcjonowaniu ,ospodarli - talze swiatowej - dec,duje wspoi,ranie rozwini,tejtechnili oraz dojrzai,ch inst,tucji, ale do te,o dojsc jeszcze nusi nadra polit,la.ni Internetu. \prz,padlu eleltr,cznosci, ltora w,waria swe wiellie pi,tnopodczasdru,iejrewolucjiprzen,siowej-aInternetjestw,nalazlienporown,waln,n - w,razne prz,spieszenie tenpa wzrostu ,ospodarcze,o nastapiiodopierow40latpojejzastosowaniuwprodulcji.Internetrozpowszechnia si, duzo sz,bciej, nie trzeba wi,c czelac az tal diu,o, t,n bardziej, ze iatwiej nas,cac ,ospodarl, lonputerani niz eleltr,iilowac lraj17.\ U$A tzw. nowa ,ospodarla zwiazana zrewolucja internetowa rusz,iaostrodopierowted,,,d,lonputer,znalazi,si,wblislopoiowie,ospodarstwdonow,ch.Inn,nlrajonwciazjeszczedalelodotalie,ostanu nas,cenia, ale poniewaz post,p jest sz,bli, to eielt, rozprzestrzenianiasi,Interneturowniezsz,blodocieracb,dadoinn,ch,ospodarel,ltore altualnie sa nniej technolo,icznie zaawansowane Erilsson iAdahl2000).\ielejednalnusiwpierwznienicsi,,alenawetnieltorerejon,technolo,icznie nie najw,zej rozwini,t,ch, anielied, wr,cz zacoian,ch ,ospodarel no,a juz teraz lorz,stac zszans, jalie stwarza rewolucja er, lonputerow iInternetu.Prz,liadowo,wZachodninBen,aluprz,padat,llo27teleionow,aw dziesi,cionilionowej Kallucie jed,nie 4, lonputera na 1000 nieszlancowMulli,an2001).Oind,jsliejwsinienaconawetwt,nlontelsciewznianlowac.Aleiwbiedn,chIndiachobolnas,star,chproblenow,ltor,chwdot,chczasow,nrozwojuc,wilizac,jn,nnieudaiosi,przezw,ci,z,c,rozwijajasi,se,nent,,nowej,ospodarli.Itoniet,llownajw,zej - pod pewn,ni wz,l,dani nie nniej niz wEuropie cz, Aner,ce- rozwini,t,n rejonie Ban,alore, ale talze wiasnie wjalze biednej Kallucie,ltoraprzeciezniebezpowoduzacentrunalt,wnosciobraiasobieMatla Teresa. Tan wiasnie, wniespeina rol po uruchonieniu lolalne,o,46Globalizacjaaperspektywyrozwojukrajwposocjalistycznych18WAzerbejdaniePKBnamieszkaca(szacowanywedugparytetusiynabywczej)wynosi wroku 2001 okoo 2 315 dolarw (PlanEcon 2000a), podczas ,d, wIndiach - lrajunieb,wale zroznicowan,n - wahai si, wprzedziale od t,siaca do dwoch t,si,c, dolarow.19\ediu, szacunlow Banlu Handlowe,o juz wrolu 2010 az 17 nilionow osob, cz,li oloio42 procent spoieczenstwa, b,dzie niaio nozliwosc lorz,stania zInternetu wswoich donach.bezpiatne,o serwisu, az 300 t,si,c, uz,tlownilow zacz,io wniar, re,ularnielorz,stac zdost,pu do Internetu, co na swoje przeiozenie na ich lwaliiilacje, astad tez na zaj,cia i- wlonselwencji - rowniez na w,dajnosc prac,.Co wazne, wnieltor,ch re,ionach swiata stan nas,cenia Interneten- astad talze nozliwosci rodzenia si, ielspansji roznoralich iorn alt,wnosci ,ospodarczej oraz czerpania ztowarz,szac,ch in znian lulturow,ch, zwiaszcza zwi,lszon,ch nozliwosci edulac,jn,ch - jest dalelo ,orsz,. Dzieje si, talponino nielied, przeci,tnie w,zsze,o pozionu rozwoju wlate,oriach PKBprz,padajace,o na nieszlanca. Ma to rozliczne uwarunlowania, nie t,lloelononiczne, ale talze lulturowe jal chociazb, zalres znajonosci j,z,laan,ielslie,o),polit,cznezalresautent,czn,chswoboddenolrat,czn,chisiia panstwowe,o wsparcia dla rozwoju sieci) iwreszcie elononiczne strultura podziaiu dochodow irozwoj inirastrultur, telelonunilac,jnej).Natalintlezupeinieinaczejpostrze,actrzebastaniperspelt,w,,ospodarliinternetowejwtalichlrajachposocjalist,cznejtransiornacji,jalprz,liadowoEstoniacz,Azerbejdzan18,slorowt,ndru,inprz,padaledwie jeden lonputer na oloio 0 ,ospodarstw donow,ch, ai tal wi,lszoscznichsloncentrowanajestwstoieczn,nBalu.\talinprz,padluzaistenowic nozna prawie w,iacznie ostar,ch problenach, ltor,ch nie braluje,anie oprzesianlach rozwoju ,nowej ,ospodarli, ltor,ch nie starcza.$zacujesi,,zewPolsceoloiorolu2008internet,zacjasi,,nie20procent,ospodarstwdonow,ch,stadtez-jeslipro,nozataniaiab,si,sprawdzic, asa lu tenu racjonalne podstaw, - przelroczenia nas, lr,t,cznej rz,du 40 do 0 procent w,posazenia ,ospodarstw donow,ch wdost,pdo sieci no,iob, nastapic ,dzies wlatach 201213. Nie w,lluczone jednal,ze nastapi to wczesniej19. Ocz,wiscie, zwaz,wsz, na strultur, polsliej ,ospoOd.enicjandoInternetu

Rozdzia III4720Brakodpowiednichregulacji,oczymniekiedyzapominajrynkowifundamentalici,prowadzi moe do patologii miast postpu. Kiedy byy to katastrofy wtransporcie, teraz s toprzestpstwa wprzestrzeni wirtualnej. Oile wcigu 10 lat (1990-99) zanotowano na wiecie(przede wszystkim wUSA) 34 tysice przypadkw wama do cudzych systemw komputero-wych, otyle tylko wroku 2000 byo ich a 60 tysicy. Tym razem ju bardziej na caym wiecie,gdy nic tak szybko si nie globalizuje jak sie, czyli Internet wanie.darki ispoeczestwa prg ten zostanie przekroczony duo wczeniej wod-niesieniudoludnocimiejskiejiniestetyduopniejwstosunkudomieszkacw wsi, ktrzy wci stanowi ponad 1/3 ludnoci.Internetzmieniasposbedukacjiiprowadzeniabadanaukowych,odciskaswojepitnonafunkcjonowaniuadministracjiirozrastajcymsiprzemyle rozrywkowym, zmienia sposoby kontaktowania si ludzi iich oby-czaje. Nie naley go porwnywa ztelewizj, ale ze zdolnoci do posugiwa-nia si sowem. Tak jak przed wiekiem ludzie dzielili si na potraficychczyta ipisa oraz na analfabetw, tak teraz dzieli ich dostp do Interne-tu iumiejtno posugiwania si nim oraz brak tej umiejtnoci. Na t,upoiurozc,rasi,loicjnaiazar,aiizacjio,zsza,dajnoscprac,,at,usau,u oicpsza jalosc z,cia.Rcoiucjaintcrnctoatoszansaprz,spicszcniatcupazrostucsz,stlich lrajach, choc na razic nicjcdnalocj uicrzc uo,a onc ztc,oslorz,stac, podobnic jal XIX iclu nic lazdcuu b,io danc zd,slontoacclspansj,loicizciazn,ch.Najpicruusisi,odpoicdniorozinacstosonainirastrultura,atalzcpostacuuszaniczb,dncinst,tucjc,jalstaio si, to sc,o czasu zc spoila alc,jna, bcz ltorcj nic daiob, si, siinansoac clspansji loici20. Torczc zpunltu idzcnia stratc,ii rozojo,ch ,lorz,stanic Intcrnctu ,ua,a sparcia zc stron, poiit,li rozojocj, pojaia si, boicu nic t,ic ,noa ,ospodarla, iic jcj no, - czart, - scltor.$aua rcoiucja tcchnoio,iczna nic ,starcza jcdnal, ab, ,iobaiizacjaszia do przodu. jcst ona stanic polon,ac ,ranicc iiz,cznc iz tc,o punltuidzcniazasadzicjuzlrotccnicb,dzicnicdost,pn,ch,uajac,chjalics clonouicznc znaczcnic zalatlo zicui. Nic b,dzic zatcu rc,iono,48Globalizacjaaperspektywyrozwojukrajwposocjalistycznych21Wiara wpostpow si rewolucji internetowej bdzie kolejn iluzj tak dugo, jak dugopanowabdziekulturowezacofanieianalfabetyzm.Najpierwtrzebaumieczytaipisa,potemznajzykangielski,adopieropniejmonamiemoliwoskorzystaniazdobro-dziejstw Internetu, wktrym ponad 95 procent informacji itransakcji przesyanych irealizowa-nychjestwjzykuangielskim.Jednakewkrajachtaklicznych,jakIndie,PakistaniEgiptponad poowa kobiet iokoo 40 procent mczyzn to wci analfabeci. Wwielu innych pa-stwach sytuacja jest niewiele lepsze, ana dodatek wniektrych krajach posocjalistycznych wrazzpostpujc pauperyzacj czci spoeczestwa pojawia si zjawisko wtrnego analfabetyzmu.Dlaskorzystaniazatemzdodatkowychszans,jakiestwarzaglobalizacjainowagospodarka,jeszczebardziejnizazwyczajniezbdnyjestzasadniczypostpwsferzeedukacji.Dotyczytotake krajw posocjalistycznych, gdzie (zwaszcza wrepublikach poradzieckich) znajomo jzy-ka angielskiego tego ,t...~ j.~.~ Internetu iwspoiczesne,o swiata - jest wciaz znilona.,dzienienoznab,zainwestowac,w,produlowac,sprzedaccz,lupic.Podrodzewciazsajednalinne,ranice-polit,czneispoieczne,lulturoweinentalne, handlowe icelne21. Ich niwelowaniu iprzezw,ci,zaniu sprz,jacnusi polit,la.Stare problemy przezwycia trzeba nie tylko przy pomocy nowychtechnologii, ale rwnie stosujc zmodyfikowan dostosowan do wyzwaepoki nowej gospodarki isprzgnitej zni globalizacji now polityk.Tal i,c nic t,ic zrodziia si, nau ,noa clonouia (,nc cconouics cz,,cconouics),iicpotrzcbnajcstnau,noapoiit,la.\,razacsi,onauusi inn,ch niz dot,chczas sposobach loord,nacji dziaian, ziaszcza slaii,iobaincj,oraztorzcniunoc,oui,dz,narodoc,oiaduinst,tucjonainc,o, ,d,z tcn istnicjac, b,najunicj nic jcst adclatn, do ,zan spoiczcsncj,iobaincj,ospodarli.Nat,upoiutczdolonujasi,jaloscioczuian,,ltorczachodzaui,dz,inn,uipodzrotn,upi,cupost,putcchnoio,icznc,o. Aic nic t,ilo.Od nicdana - ziaszcza podczas ostatnic,o cicrciccza - zuicniasi,podcjscicpoiit,lidooinc,ohandiuisobodnc,oprzcpi,ulapitaio. Oiic lrajach pozostajac,ch rozojoo t,ic czcsnicj, cpocc rcainc,osocjaiizuuincoloioniaiizuu,lorporacjctransnarodoctraltoancb,i,,ionicjaloinstruucnt,lapitaiist,czncjclspioatacjisiata,dru,ic,o i,trzccic,o przcz ,picrsz,, to tcraz - ,d, rodzi si,, b,c uozc, tcnOd.enicjandoInternetu

Rozdzia III4922Wszystkie transformowane gospodarki EW iWNP wroku 2000 zaabsorboway ledwie1/3 tego co Chiny, czyli okoo 27-28 miliardw dolarw, zczego najwicej Polska, bo okoo 9,3miliarda. Stanowi to 0,85 procent globalnej wartoci bezporednich inwestycji zagranicznych,nieco wicej ni wynosi udzia Polski wwiatowej produkcji szacowany na okoo 0,6 procent.23Wedug szacunkw waszyngtoskiego Institute of International .inance oraz opinii Niko-aja Kowalewa przewodniczcego komisji rosyjskiej Dumy d/s walki zkorupcj wlatach 1991--2000 zRosji wytransferowano za granic okoo 160 miliardw dolarw. Wywz kapitau rzdujeden wiat wpostaci zintegrowanego globalnego rynku te same korpo-racjespostrzeganejakogwnerdotransferutechnologiiinowychumiejtnociwzakresiezarzdzaniaimarketingu,atakedopywuwcibrakujcego kapitau. Tylko wroku 2000 midzynarodowe przepywy kapi-taoweztytuubezporednichinwestycjizagranicznychoscylowaywokkwoty 1,1 biliona dolarw.Chocia przepywy te miay miejsce przede wszystkim pomidzy kraja-mi najbogatszymi, to a 6,5 procent (57,6 miliarda dolarw) ztej olbrzy-miejkwotyzaabsorbowayChiny,adodatkowojeszcze2,3procentHong-kong (20,5 miliarda). Wsumie wic Chiny (liczc zHongkongiem) przyj-mujc80,1miliardadolarw,czyli8,8procentcaejglobalnejwartocizagranicznych inwestycji bezporednich uplasoway si na trzecim miejscuwwiecie, po USA (26,6 procent, czyli 236,2 miliarda) iprawie na rwnizWielk Brytani (9,3 procent, czyli 82,5 miliarda). Dopiero na czwartejpozycji znalaza si lokomotywa europejskiej gospodarki Niemcy gdziepozostaaczwiatazainwestowaabezporednio68,9miliardadolarw,czyli 7,8 procent caego globalnego strumienia (Economist 2001a)22.Niezalenieodruchutycholbrzymichstrumieniinwestycjibezpo-rednich niezwykle szybko przepywaj kapitay, ktrymi obracaj instytucjeporednictwa finansowego niepowizane bezporednio zkorporacjami trans-narodowymi. Dokonuje si to rwnie przede wszystkim pomidzy krajaminajbogatszymi (zwaszcza pomidzy Japoni aUSA, co rodzi olbrzymi nad-wyk rachunku obrotw biecych wtym pierwszym iogromny deficyt wtymdrugimkraju),alekapitafinansowycorazbardziejwartkopynietakezrynkw rozwinitych do wyaniajcych si iczasami odwrotnie23.50Globalizacjaaperspektywyrozwojukrajwposocjalistycznych20 niliardow dolarow rocznie lont,nuowan, b,i talze wlatach 19992000, juz po opanowaniubezposrednich slutlow lr,z,su iinansowe,o zlata 1998 rolu. Zob. Niloiaj Kowalew, Wniz potieczieniju dienieg w,wiad), ,\iel Moslwa) nr 48 zdnia 1 ,rudnia 2000, s. 4.O ile jednal inwest,cje bezposrednie ze swej istot, prz,cz,niaja si, dowzrostu lonlurenc,jnosci ipodnosza pozion produlcji wlrajach, ltore jeabsorbuja, ot,le wprz,padlu inwest,cji portielow,ch tal b,c noze, ale nienusi. \obliczu niedojrzai,ch inst,tucji iwadliwej polit,li iinansowej zniennosc lierunlow iintens,wnosci przepi,wu strunieni inwest,cji portielow,chw,woi,wacnozere,ionalnelr,z,s,iinansowe,jalstaiosi,towlatach199799 wnieltor,ch lrajach Azji Poiudniowo\schodniej iAner,li Poiudniowej, atalze wRosji.Polit,la doprowadziia rowniez do dalelo posuni,tej liberalizacji handlu: san rozwoj now,ch technolo,ii b,ib, tutaj niew,starczajac,. je,o swiatowe obrot, zwi,lsz,i, si, podczas ninione,o 20lecia ponad szesciolrotnieirolrocznie rosna duzo sz,bciej niz o,oln, pozion produltu ,lobalne,o.Oile swiatow, prodult rosi wlatach 1998, 1999 i2000 lolejno o2,6, 3,4i4,7procent,toobrot,swiatowe,ohandluzwi,lszai,si,odpowiednioo4,3,,1i10,0procent.Narol2001przewid,wanotewslaznilinapozionie odpowiednio 4,2 i7,8 procent IMI 2000b). Tal wi,c na przeionie wielow, wsrednin olresie czterech lat, tenpo rozwoju handlu przew,zsza tenpo wzrostu produltu ,lobalne,o blislo dwulrotnie przeci,tnieodpowiednio 6,9 i3,7 procent).\prawdzie woln, handel tal do lonca iw peini woln, wciaz jeszczenie jest inadal napot,la liczne trudnosci iprzeszlod,, ale talze poz,slujesobie coraz wi,lsze inst,tucjonalne wsparcie. Oile wrolu 1944, na lonierencji wBretton \oods, nie udaio si, powoiac specjalnej ni,dz,narodoweja,encjist,nulujacejrozwojwolne,ohandlu,ajed,niepodj,todec,zjeoutworzeniuBanlu$wiatowe,oiMi,dz,narodowe,oIunduszu\alutowe,o, ot,le poi wielu pozniej powstaia $wiatowa Or,anizacja Handlu nadajac inpetu trwajacej nieustannie liberalizacji ni,dz,narodowej w,nianiedobriusiu,.\iaczaniedotejor,anizacjiChin,atalzeRosji-cojestOd.enicjandoInternetu

Rozdzia III51ziazanc juz nic t,ilo z,iobaiizacja, aic ronicz zposocjaiist,czna transioruacja ustrojoa - zintcns,iilujc tcn proccs jcszczc bardzicj.\spoiczcsna tcoria handiu ui,dz,narodoc,o niczbicic doodzi, zclrajc i,lsz,u stopniu otartc na zcn,trznc stosunli clonouicznc (handci, transicr, iinansoc, przcpi,, lapitaioc) uaja diu,iu olrcsic i,lszc zdoinosci rozojoc (Kru,uan iObsticid 1997: Craits 2000). D,slus,jnc natouiast jcst, jal przcchodzic od stanu rciat,nic i,lszc,o zaulni,cia (unicjszc,o otarcia) do bardzicj ziibcraiizoan,ch ziazlo zinn,ui,ospodarlaui iz ,ospodarla ,iobaina jalo caioscia. Ostatnic iata prz,niosi, roznc dosiadczcnia, t,u talzc nc,at,nc. $postrzczcnic to dot,cz,talzcpoczatlocjiaz,iibcraiizacjihandiulrajachposocjaiist,czn,ch(VcKinnon 1991).Odzicjsclcncjiiibcraiizacjihandiu,stabiiizacjiualroclonouiczncjibudo,inst,tucjonain,chiundaucntor,nlulrajachposocjaiist,czn,ch, co pocia,n,io za soba ,i,bola transioruac,jna dcprcsj, (Koiodlo 2000d), do lr,z,so,ch lonsclcncji iibcraiizacji przcpi,o lapitaio,ch Azji Poiudnioo\schodnicj, nic podpart,ch odpoicdnia poiit,lazuian strulturain,ch (ChanIau iChcn 1998). Ccncrainic jcdnal to niesama liberalizacja handlu iprzepyww kapitaowych powoduje od czasu doczasu kryzysy, ale bdy polityki gospodarczej, aziaszcza zanicchania niczb,dn,ch rcioru na inn,ch poiach, od czc,o uzaicznionc jcst ,lorz,stanic dobrodzicjst pi,nac,ch zotarcia iintc,racji.Probicut,u,zcsoista,co,raiianas,ccniaicdzanatcuatdorazn,ch idiu,oiaio,ch slutlo iibcraiizacji jcst tala, zc naji,ccj icdzaci, ltorz, juz ital i,ccj posiadaja. T,u sau,u nic jcst prada, zc znaszcjicdz,clonouiczncjnatcuat,lorz,stania,iobaiizacjiijcjposzczc,oin,chaspcltojalodzi,nirozojunaji,lsz,ustopniulorz,stajaci,ltorz, zc z,i,du na sojc zapoznicnic najbardzicj tc,o rozoju potrzcbuja.Najbardzicjlorz,stajalrajcrozini,tc,aichclspcrci,ltorz,siadczausiu,ilonsuitac,jnccz,tczazncsladinador,anizacjcui,dz,narodoc- od Vi,dz,narodoc,o Iundusz, \aiutoc,o pocz,najac, ana rc,ionain,ch banlach rozoju lonczac24 - sa nic t,ilo inst,tucjaui niosac,ui pouoc tcchniczna isparcic iinansoc, aic talzc instruucntcu rcaiizacji in52Globalizacjaaperspektywyrozwojukrajwposocjalistycznych24Wzasadziekadykontynentmaswjregionalnybankrozwoju.WWaszyngtoniemieci si siedziba Inter-American Development Bank (IADB), wLondynie European BankforReconstructionandDevelopment(EBRD),wAbidanieAfricanDevelopmentBank(AfDB) iw Manilii Asian Development Bank (ADB).teresw krajw najbogatszych. Tak wic rzecz znowu sprowadza si do poli-tyki, gdy to ona tym razem rozpatrywana wujciu globalnym utrudniamoe korzystanie zdorobku myli ekonomicznej, ktra zna odpowiedzi nawicej pyta ni wpraktyce potrafi to sw skutecznoci udowodni.53ROZDZ IAI I VWIELKATRANS.ORMACYJNADEPRESJAPoczatloutransioruacjitoarz,sz,i,ronicicilic,conainc,aczasaui itroch, obiudnc oczcliania. Nicltor,u ,daaio si,, zc przcstaicnic,ospodarlinator,r,nloctoopcracjaboicsna,iccznicuaitozsaua zuoinicnicu ccn. Ich ccntrainc stanoicnic dosc poszcchnicuazano boicu t,icz za s,uboi, co absurdaina istot, poprzcdnic,o s,stcuu. \chodzacc oczas z,cic pubiicznc noc ciit, poiit,cznc cz,stor,czuuacniai,iudziiaisz,,uprzclonaniu,zcpolrotlotrai,uolrcsic trudn,ch dostosoan sz,blo nadcjdzic zrost produlcji io,oinapopraa s,tuacji uatcriaincj. jcdnal slaia, to jcst rozic,iosc i,i,boloscrcccsji, ltora nastapiia raz ztransioruacja, zaslocz,ia spoicczcnsta lrajo ,chodzac,ch zsocjaiizuu.Trzcba prz, t,u paui,tac, zc przcd podj,cicu icilic,o dzicia transioruacji do ,ospodarli r,nlocj dan,ch ,ospodarlach ccntrainic pianoan,ch uiai uicjscc zrost, olrcsoo nact bardzo sz,bli. Przcz biislocztcr, dzicsi,cioiccia, od iat 50. do 80. iacznic, przcci,tnc rocznc tcupo54Globalizacjaaperspektywyrozwojukrajwposocjalistycznych25Inna sprawa, e co do kompletnoci iwiarygodnoci danych ztamtego okresu monamie wtpliwoci. Bywao, e zarwno zprzyczyn metodologicznych jak ipolitycznych dane dlapewnychokreswniebyydokadne,zawyajcfaktycznieosiganywzrost.Skalabdwnieuniemoliwia jednake analitycznego wykorzystywania tych danych, aczkolwiek badacze powinnizachowa naleyt ostrono wocenach ikonkluzjach, co take itutaj jest brane pod rozwag.wzrostu produkcji (w kategoriach produktu materialnego netto) wahao siod 4,8 procent wbyej Czechosowacji do 8,2 procent wRumunii25. Wtymtempie dochd narodowy podwaja si wcigu 9 do 16 lat. Jednak wzrostwwarunkach centralnego planowania mia szereg cech szczeglnych. Przy-najmniejpispordnichzasugujenawzmiankwinteresujcymnaswtym miejscu kontekcie.Popierwsze,mimouporczywychwysikwrzdwaczstowa-nie ze wzgldu na ich interwencj wprocesy reprodukcji oraz biurokra-tycznytrybalokacjizasobwmiaymiejsceszczeglnegotypucyklewzrostu. Choc produlcja s,stcuat,cznic rosia, to ,st,poai, srcdnioolrcsoc iiultuacjc tcupa zrostu oloi staic,o dodatnic,o trcndu. Po olrcsicprz,spicszonc,o rozoju iprzcincstoania postaaia zrc,ui, (niclicd,drauat,czn,ch oloiicznosciach) loniccznosc przcznaczcnia i,lsz,ch zasobo na zrost poziouu lonsuupcji: dolon,anc lorclt, rozojoc charaltcr,zoai, si, i,c zunicjszcnicu tcupa zrostu. Poznicj zno nast,poaioprz,spicszcnicicai,c,lisi,potarzai(Baucr1978,Koiodlo1976i1986a).Endo,cniczn,ucchanizuolrcso,chiiultuacjiorazstosunloo rc,uiarn, charaltcr t,chzc zuian uzasadniaja intcrprctoanic t,ch proccso latc,oriach c,liu (Tabcia 1).Po drugie, wzrost gospodarczy by zej jakoci, gdy nawet wgospo-darkach osigajcych wujciu wzgldnym lepsze wyniki, syndrom niedobo-ru nigdy nie zosta wyeliminowany do koca. To zloici poodoaio poaznc napi,cia ,ospodarczc ipoiit,cznc. Zaburzon, uliad ccn starzai dodatlocprzcszlod,utrudniajaccutrz,uanicstaic,o,,solic,otcupazrostu.\poznicjsz,chiatachnicdoboroutoarz,sz,ianicltor,chlrajachotartainiiacjapiacooccnoa(Nuti1989).\tcnsposobpojaiisi,55Tabela1Cyklewzrostuwgospodarkachcentralnieplanowanych(1950-89),.,`-.-r`-.,0- 1-m..00!c: U' 0r- . 0.r,cr !1 c. cl!`c.-r` u1c.lata/stopa wzrostu produktu materialnego netto (%)bd 1953-56 1957-59 1960-63 1964-67 1968-71 1972-75 1976-80 1981-85 1986-88 19896,5 14,0 6,0 9,1 7,4 8,3 6,4 3,5 5,2 0,5 Bugaria + + + + 1950-52 1953-56 1957-61 1962-65 1966-69 1970-75 1976-78 1979-84 1985-88 198910,0 6,5 7,4 0,8 7,2 5,3 4,7 1,8 2,4 1,9Czechosowacja + + + 1950-52 1953-56 1957-59 1960-63 1964-69 1970-75 1976-86 1987-88 198918,0 6,7 8,7 2,2 5,0 5,7 4,4 3,3 2,5 NRD + + + 1950-53 1954-57 1958-63 1964-68 1969-70 1971-75 1976-78 1979-82 1983-85 1986-88 19899,8 9,1 5,4 7,1 3,7 9,8 4,9 6,5 4,9 3,9 0,2 Polska + + + bd 1951-53 1954-56 1957-59 1960-62 1963-66 1967-70 1971-76 1977-79 1980-84 1985-88 198917,0 5,0 10,6 7,6 10,5 7,0 11,5 7,7 4,0 5,4 -5,8 Rumunia + + + + bd 1951-53 1954-56 1957-60 1961-65 1966-69 1970-74 1975-78 1979-85 1986-88 19899,3 2,0 11,0 5,4 7,2 6,2 5,0 0,9 1,6 0,4 Wgry + + + 1950-51 1952-53 1954-56 1957-63 1964-68 1969-73 1974-78 1979-88 198916,0 8,2 11,6 6,0 8,2 6,5 5,0 3,3 2,6 ZSRR + + 56Globalizacjaaperspektywyrozwojukrajwposocjalistycznychs,ndrouolrcsian,jalov.tv]tvt..(KoiodloiVcVahon1987),cz,iiiniiacja zasobooccnoa (Koiodlo 1986b i1990). \rczuitacic zrost slojarzon,b,iztrai,ustancunicronoa,i(Kornai1986).\arunlachctat,st,czncj ,ospodarli iccntrainc,o pianoania aiolacja lapitaiu itoarocz,sto prz,bicraia ioru, ilicrunlu oduicnnc, niz oczcliai, tc,o iadzc.Po trzecie, mimo wysokiej stopy wzrostu produkcji poziom ycia niepoprawiasiwystarczajcoszybko.$ocjaiist,czn,uodcirozojuopicraisi,nac