Teoria i jej wykładniki w JHP BN

Maria Bereśniewicz

Znaczenia słownikowe leksemu 'teoria'

Teoria to system pojęć, definicji, aksjomatów i twierdzeń ustalających relacje między tymi pojęciami i aksjomatami, tworzący spójny system pojęciowy opisujący jakąś

wybraną fizyczną lub abstrakcyjną dziedzinę.

W przypadku nauk przyrodniczych, inżynieryjnych i nauk humanistycznych teorie są tworzone w celu:

systematyzowania i racjonalizowania faktów,

wyjaśniania powodów ich występowania,

przewidywania przyszłych zdarzeń,

budowy nowych systemów/urządzeń/broni.

W dziedzinie nauk ścisłych i systemowych niektóre teorie zajmują się

ogólnymi własnościami i zasadami tworzenia teorii "praktycznych",

tzn. dotyczących świata fizycznego i działalności ludzkiej, oraz ich logiczną analizą. Takie teorie są metateoriami.

Zbiór podstawowych pojęć i twierdzeń teorii danej nauki nazywa się jej paradygmatem.

(...)

Za: http://pl.wikipedia.org/wiki/Teoria

teoria -

1. całościowa koncepcja zawierająca opis i wyjaśnienie określonych zjawisk i zagadnień;

2. dział nauki o literaturze, kulturze, sztuce itp. zajmujący się systematyzowaniem pojęć i twierdzeń leżących u podstaw tych dziedzin;

3. teza jeszcze nieudowodniona lub nieznajdująca potwierdzenia w praktyce.

Słownik 100 tysięcy potrzebnych słów / pod red. Jerzego Bralczyka. - Warszawa, 2005.

Spośród poszczególnych teorii,

w kompendiach ogólnych najczęściej definiowane są:

teoria estymacji - dział statystyki matematycznej (...),

teoria ewolucji - teoria, wg której (...),

teoria gier - dział matematyki (...),

teoria informacji - dział matematyki (...),

teoria koherencji - teoria filozoficzna (...),

teoria liczb - dział matematyki (...),

teoria mnogości - dział matematyki (...),

teoria państwa i prawa - dyscyplina prawnicza (...) ,

teoria poznania - dział filozofii (...),

teoria względności - dział fizyki (...);

Genus proximum definiowanych wyrażeń wskazuje

najczęściej na:

dział dziedziny nauki,

dyscyplinę w dziedzinie,

rzadziej na teorię jako koncepcję badawczą czy poznawczą.

„Teoria” jako jednostka leksykalna SJHP BN,

w funkcji:

- dopowiedzenia

- tematu

- określnika

W funkcji dopowiedzenia:

przykład słownikowy

Nowy Porządek Świata (teoria)

W funkcji tematu:

Teoria agencji

Teoria atrybucji

Teoria błędów

Teoria chaosu

Teoria ciał i pierścieni

Teoria czarnej skrzynki

Teoria dystrybucji

Teoria ergodyczna

Teoria estymacji

Teoria ewidencji

Teoria fal Elliotta

Teoria gier

Teoria grup

Teoria homologii

Teoria homotopii

Teoria informacji

Teoria masowej obsługi

Teoria mnogości

Teoria obliczalności

Teoria opanowywania trwogi

Teoria pola

Teoria potencjału

Teoria poznania

Teoria systemów

Teoria ugruntowana

Teoria węzłów

Teoria względności

Odsyłacze całkowite:

wybrane przykłady

Teoria aktów mowy ---> Akty mowy

Teoria bytu ---> Metafizyka, Ontologia

Teoria grafów ---> Grafy

Teoria algebr Liego ---> Algebry Liego

Teoria hierarchii analitycznej ---> Analiza hierarchiczna procesów

Teoria automatów komórkowych ---> Automaty komórkowe

Teoria baz Gröbnera ---> Bazy Gröbnera

Teoria bifurkacji ---> Bifurkacja (mat.)

Teoria operatorów ---> Rachunek operatorowy

Teoria postkolonialna ---> Postkolonializm

Tematy „Teoria ...” :

(słowniki języka ogólnego a SJHP BN)

równokształtność wyrażeń,

przejęcie znaczeń słownikowych;

Jednocześnie, sądząc po konstrukcjach odsyłaczy całkowitych,

ma miejsce tendencja wprowadzania „wymiaru teoretycznego” w zakres znaczeniowy niektórych tematów, jako tożsamego z tematem (?); dzieje się tak być może w myśl „ascetyzmu leksykalnego”, redukującego wyrażenia nadmiaru znaczeniowego (?); być może -w części przypadków- jest to redukcja wyrażeń

tautologicznych (?).

Teoria aktów mowy ---> Akty mowy

Teoria bifurkacji ---> Bifurkacja (mat.)

Teoria postkolonialna ---> Postkolonializm

W funkcji określnika

Funkcja ta ujawnia znaczenia aktualne, realne, być może zaś znaczenia relatywne - nieokreślone znaczenie słownikowe (w ramach SJHP BN).

Czy 'teoria' to teoria?

Potencjalne znaczenia i wskazania aspektów, które określnik nadaje tematom

oraz

potencjalne znaczenia, które określnik (ten) przyjmuje:

pole semantyczne

- zagadnienia

O filmach politycznych : między polityką, politycznością i ideologią / Kamil Minkner. - Warszawa, 2012.

Film polityczny - teoria

Komponowanie sensu w procesie odbioru komunikatów / Aleksy Awdiejew, Grażyna Habrajska. - Łódź, 2010.

Gramatyka - teoria

Komunikacja społeczna - teoria

Pragmatyka lingwistyczna

Semantyka lingwistyczna

- określnik jako przejaw luki w leksyce JHP BN

i wyraz dystansu słowotwórczego

Konwergencja czy dywergencja kultur i systemów prawnych? / red. Oktawian Nawrot, Sebastian Sykuna, Jerzy Zajadło. - Warszawa, 2012.

Prawo - teoria

Materiały konferencyjne

- publicystyczne, dygresyjne ujęcia tematu

Sztuka po końcu świata : rozmowy / Jerzy Nowosielski. - Kraków, 2012.

Nowosielski, Jerzy (1923-2011)

Malarze polscy - 20-21 w.

Sztuka sakralna polska - historia - 20-21 w.

Ikony - teoria

- ujęcie polityczno-historyczne

Budowanie państwa : władza i ład międzynarodowy w XXI wieku / Francis Fukuyama. - Poznań, 2005.

Państwo - teoria

Polityka międzynarodowa - 20-21 w.

- narracja popularnonaukowa

- eseistyka

Piękno wszechświata : superstruny, ukryte wymiary i

poszukiwania teorii ostatecznej / Brian Greene. - Warszawa, 2001.

Fizyka - teoria

Kosmologia

Dlaczego prawda jest piękna : o symetrii w matematyce i fizyce / Ian Stewart. - Warszawa, 2012.

Fizyka - teoria

Kosmologia - teoria

Liczby

Mechanika kwantowa

Równania algebraiczne

Symetria - fizyka

Symetria - matematyka

Teoria grup

Wydawnictwa popularne

Granice rozumu / A. K. Dewdney ; przekł. Jerzy Lewiński. -Warszawa : Amber, 2005.

Fizyka - historia

Fizyka - teoria

Matematyka - historia

Matematyka - teoria

- określnik jako rodzaj semantycznego „wypełniacza” hp

i semantycznego „amortyzatora” relacji tematu rzeczowego do formalnego (650 a 655) w chwd

Mały leksykon politologiczny / pod red. Marka Chmaja i

Wojciecha Sokoła. - Lublin, 1997.

Polityka - teoria

Encyklopedie

- filozofia

Racjonalność i komunikacja : filozoficzne podstawy teorii społecznej Jürgena Habermasa / Tomasz Maślanka. - Warszawa, cop. 2011.

Habermas, Jürgen (1929- )

Filozofia - historia - Niemcy - 20 w.

Komunikacja społeczna - teoria

Racjonalność - teoria

- teorie

50 teorii fizyki, które powinieneś znać / Joanne Baker. - Warszawa, 2008.

Fizyka - teoria

Wydawnictwa popularne

- metody badawcze

- metodologia

Pojęcia i metody matematyki. T. 1, cz. 1, Teorya działań / napisał S. Dickstein. - Warszawa, 1891.

Matematyka - teoria

Jeżeli 'teoria' znaczy teorię, to czy...

- znaczy omówienie teorii, czy teksty kwalifikujące się jako teoretyczne,

- w związku z tym, jaka jest funkcja określnika chronologicznego oraz określnika historia:

x* - teoria - historia - 20 w.

x - teoria - 20 w.

x - teoria

X

* każde x oznacza dziedzinę nauki, temat badawczy etc.

Współczesne doktryny polityczne / Roman Tokarczyk.

Ideologia - historia - 20 w.

Polityka - teoria - historia - 20 w.

Podręczniki akademickie

Współczesne teorie i nurty wychowania / Bogusław Śliwerski. - Kraków, 2010.

Pedagogika -teoria - historia - 20 w.

Wychowanie -teoria - historia - 20 w.

Zrozumieć politykę : główne problemy teorii polityki i współczesnej myśli politycznej / pod red. Romana Bäckera [et al.]. - Toruń, cop. 2012.

Marketing polityczny - Polska - od 2001 r.

Polityka - socjologia - 20-21 w.

Polityka - teoria - 20 w.

Pisma filozoficzne / Albert Einstein. - Warszawa, 2001.

Einstein, Albert (1879-1955)

Filozofia - historia - Niemcy - 19-20 w.

Fizycy - Niemcy - 9-20 w.

Fizyka - teoria - 20 w.

Nauka - filozofia

Wibroakustyka maszyn elektrycznych z magnesami trwałymi / Paweł Witczak. - Łódź, 2012.

Drgania

Maszyny elektryczne - teoria

Wibroakustyka

Analysis of the electroproduction structure functions in the low Q²2 region combining the vector meson dominance and the parton model with possible

scaling violation / Jan Kwieciński and Barbara Badełek. - [Warszawa] : Instytut Fizyki Doświadczalnej UW, [1987].

Cząstki elementarne

Funkcje

Reakcje jądrowe

Jaka 'teoria' w teorii :

- fundamentalnie pojęte podstawy teoretyczne dziedziny wiedzy, definiujące obszar jej zainteresowań, ustaleń, działań badawczych, terminologię;

paradygmat;

- "nadbudowa" do dziedziny działań i artefaktów (literatura, sztuka, „technika”, konfrontacyjnie do „empirii” ekonomicznej, socjologicznej, psychologicznej itp.),

- synonim wielu teorii, czyli koncepcji badawczych, funkcjonujących w danej dziedzinie:

teoria drgań, teoria ewolucji, kwantowa teoria pola, teoria heliocentryczna

Fizyka – teoria

Liczby – teoria

Funkcje – teoria

Automaty – teoria

Geometria – teoria

Aproksymacja – teoria

Pole elektromagnetyczne - teoria

Nauki empiryczne – teoria

Chemia – teoria

Malarstwo (szt.plast.) - teoria

Literatura – teoria

Reżyseria – teoria

Zarządzanie - teoria

Modele matematyczne – teoria

Racjonalność – teoria

Decyzje – teoria

Fizyka jądrowa – teoria

Kryzys – teoria

Wzrost gospodarczy – teoria

Plazma (fiz.) - teoria

Funkcje – teoria

Fizyka molekularna – teoria

Algebra – teoria

Ewolucja - teoria

Ważniejsze wnioski z powyższych

zestawień tematów z określnikiem 'teoria':

1) anachroniczne postaci grupy leksemów JHP BN,

2) tautologiczność semantyki określnika wobec zdefiniowanego znaczenia tematu,

3) redundancja – nadmiar : znaczenia aktualne i słownikowe, języki naturalne a języki sztuczne.

Ad 1.

Liczby – teoria ---> teoria liczb

Automaty – teoria ---> teoria automatów

Organizacja – teoria ---> teoria organizacji

Aproksymacja – teoria ---> teoria aproksymacji

Cząstki elementarne - teoria ---> teoria cząstek elementarnych

Wartość – teoria ---> Teoria wartości

Na marginesie, językowo-słownikowa niekonsekwencja:

Decyzje – matematyka

NU Teoria decyzji

i jednocześnie:

Decyzje - teoria

Ad 2.

Temat Ewolucja

- pragmatyka opracowania wskazuje na synonimię

teoria ewolucji = Ewolucja

w indeksie haseł przedmiotowych:

Ewolucja - teoria

Ad 3.

Funkcje – teoria

Modele matematyczne – teoria

Estetyka – teoria

Fizyka molekularna – teoria

Algebra – teoria

Racjonalność – teoria

Równania całkowe – teoria

Równania różniczkowe – teoria

Nauki empiryczne - teoria

Zarys teorii równań całkowych i równań różniczkowych

cząstkowych / Janina Wolska-Bochenek. - Warszawa, 1981.

Równania całkowe - teoria

Równania różniczkowe - teoria

Podręczniki akademickie

Parabolic equations in divergence form : theory of global

solutions /Tomasz Dłotko. - Katowice, 1987. - (Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach).

Równania całkowe

Równania różniczkowe

Voprosy literatury i èstetiki : issledovaniâ / M. M.

Bahtin. - Moskva, 1975.

Estetyka - teoria

Powieść - teoria

Problemy literatury i estetyki / Michaił Bachtin. - Warszawa, 1982

Estetyka

Powieść - teoria

O przedmiocie i metodzie estetyki / Stefan Morawski. - Warszawa, 1973.

Estetyka

Czy powyższe przykłady, związane z tematem Estetyka, są ilustracją niekonsekwencji, jak poniżej ?

Podstawy teorii pola elektromagnetycznego / Zygmunt Piątek, Paweł Jabłoński.

Pole elektromagnetyczne - teoria

Podręczniki akademickie

Podstawy teorii pola elektromagnetycznego / Paweł Szulkin, Seweryn Pogorzelski.

Pole elektromagnetyczne

- czy wskazują, że o różnicach między tematami decyduje nie tylko wykładnik kategorii tematu (w standardzie MARC21 x00, x10, x11, x30 etc), ale istotnym komponentem znaczenia jest kwalifikacja pojęcia/terminu w systemach wiedzy

(dziedziny abstrakcyjne, spekulatywne a pragmatyczne, empiryczne),

- przykład ten zwraca uwagę na dystynkcję, która różni tematy – jest nią nie kategoria bazodanowa, nadana wyrażeniu, ale odniesienie do rzeczywistości

pozasłownikowej,

–> tzw. denotaty pośrednie:

Nauka

– dziedziny empiryczne, indukcyjne (1),

- dziedziny abstrakcyjne, spekulatywne (2),

Dziedziny działalności i technologiczne artefakty (3)

Medycyna – teoria

Literatura – teoria

Sztuka – teoria

Reportaż – teoria

Powieść – teoria

Aktorstwo – teoria

Teatr – historia

Malarstwo (szt.plast.) - teoria

(1)

- określnik teoria a funkcja dystynktywnego określnika historia:

w poniższych przykładach, które dotyczą dziedzin wiedzy spekulatywnej, wydaje się,

iż teoria znaczy tyle, co historia (ew. omówienie);

Ponadto, gdyby strukturę hasła przedmiotowego przetransponować na strukturę tematyczno-rematyczną, i wg tej struktury ustalać sens oraz funkcję wyrażeń,

to czy dla dziedzin i zagadnień abstrakcyjnych, spekulatywnych, systemowych, będących meta wobec rzeczywistości i tzw. universum, określnik

teoria, w kontekście tematu, wnosi novum ?

Funkcje – teoria

Modele matematyczne – teoria

Estetyka – teoria

Fizyka molekularna – teoria

Algebra – teoria

Racjonalność – teoria

Równania całkowe – teoria

Równania różniczkowe – teoria

Instrumenty pochodne kredytowe - teoria

(2)

Atom

Funkcje

Modele matematyczne

Estetyka

Fizyka molekularna

Algebra

Racjonalność

Równania całkowe

Równania różniczkowe

Nauki empiryczne

Czas

Plazma (fiz.)

Cząstki elementarne

Układy elektryczne – teoria

Elektrotechnika – teoria

Materiałoznawstwo – teoria

Maszyny elektryczne – teoria

Prądnice – teoria

Transformatory – teoria

Rolnictwo - teoria

Komasacja gruntów - teoria

(3)

Dla części tematów, wskazujących na spekulatywne i empiryczno-badawcze dziedziny nauki,

określnik teoria powinien być zamieniony na teorie

Matematyka – teoria

Matematyka - teorie

Semantyka tematów pozbawionych określnika teoria:

[dziedzina, przedmiot badawczy] – teoria

a

[dziedzina, przedmiot badawczy]

= jej paradygmat i założenia badawcze

Fizyka

Biologia

Chemia

Socjologia

Kosmologia

Nauki polityczne

Nauki empiryczne

Nauki społeczne

Pedagogika

Szkolnictwo

Sądownictwo

=

Maria Bereśniewicz

10 maja 2012