Czy 'teoria'
Transcript of Czy 'teoria'
Teoria i jej wykładniki w JHP BN
Maria Bereśniewicz
Znaczenia słownikowe leksemu 'teoria'
Teoria to system pojęć, definicji, aksjomatów i twierdzeń ustalających relacje między tymi pojęciami i aksjomatami, tworzący spójny system pojęciowy opisujący jakąś
wybraną fizyczną lub abstrakcyjną dziedzinę.
W przypadku nauk przyrodniczych, inżynieryjnych i nauk humanistycznych teorie są tworzone w celu:
systematyzowania i racjonalizowania faktów,
wyjaśniania powodów ich występowania,
przewidywania przyszłych zdarzeń,
budowy nowych systemów/urządzeń/broni.
W dziedzinie nauk ścisłych i systemowych niektóre teorie zajmują się
ogólnymi własnościami i zasadami tworzenia teorii "praktycznych",
tzn. dotyczących świata fizycznego i działalności ludzkiej, oraz ich logiczną analizą. Takie teorie są metateoriami.
Zbiór podstawowych pojęć i twierdzeń teorii danej nauki nazywa się jej paradygmatem.
(...)
Za: http://pl.wikipedia.org/wiki/Teoria
teoria -
1. całościowa koncepcja zawierająca opis i wyjaśnienie określonych zjawisk i zagadnień;
2. dział nauki o literaturze, kulturze, sztuce itp. zajmujący się systematyzowaniem pojęć i twierdzeń leżących u podstaw tych dziedzin;
3. teza jeszcze nieudowodniona lub nieznajdująca potwierdzenia w praktyce.
Słownik 100 tysięcy potrzebnych słów / pod red. Jerzego Bralczyka. - Warszawa, 2005.
Spośród poszczególnych teorii,
w kompendiach ogólnych najczęściej definiowane są:
teoria estymacji - dział statystyki matematycznej (...),
teoria ewolucji - teoria, wg której (...),
teoria gier - dział matematyki (...),
teoria informacji - dział matematyki (...),
teoria koherencji - teoria filozoficzna (...),
teoria liczb - dział matematyki (...),
teoria mnogości - dział matematyki (...),
teoria państwa i prawa - dyscyplina prawnicza (...) ,
teoria poznania - dział filozofii (...),
teoria względności - dział fizyki (...);
Genus proximum definiowanych wyrażeń wskazuje
najczęściej na:
dział dziedziny nauki,
dyscyplinę w dziedzinie,
rzadziej na teorię jako koncepcję badawczą czy poznawczą.
„Teoria” jako jednostka leksykalna SJHP BN,
w funkcji:
- dopowiedzenia
- tematu
- określnika
W funkcji dopowiedzenia:
przykład słownikowy
Nowy Porządek Świata (teoria)
W funkcji tematu:
Teoria agencji
Teoria atrybucji
Teoria błędów
Teoria chaosu
Teoria ciał i pierścieni
Teoria czarnej skrzynki
Teoria dystrybucji
Teoria ergodyczna
Teoria estymacji
Teoria ewidencji
Teoria fal Elliotta
Teoria gier
Teoria grup
Teoria homologii
Teoria homotopii
Teoria informacji
Teoria masowej obsługi
Teoria mnogości
Teoria obliczalności
Teoria opanowywania trwogi
Teoria pola
Teoria potencjału
Teoria poznania
Teoria systemów
Teoria ugruntowana
Teoria węzłów
Teoria względności
Odsyłacze całkowite:
wybrane przykłady
Teoria aktów mowy ---> Akty mowy
Teoria bytu ---> Metafizyka, Ontologia
Teoria grafów ---> Grafy
Teoria algebr Liego ---> Algebry Liego
Teoria hierarchii analitycznej ---> Analiza hierarchiczna procesów
Teoria automatów komórkowych ---> Automaty komórkowe
Teoria baz Gröbnera ---> Bazy Gröbnera
Teoria bifurkacji ---> Bifurkacja (mat.)
Teoria operatorów ---> Rachunek operatorowy
Teoria postkolonialna ---> Postkolonializm
Tematy „Teoria ...” :
(słowniki języka ogólnego a SJHP BN)
równokształtność wyrażeń,
przejęcie znaczeń słownikowych;
Jednocześnie, sądząc po konstrukcjach odsyłaczy całkowitych,
ma miejsce tendencja wprowadzania „wymiaru teoretycznego” w zakres znaczeniowy niektórych tematów, jako tożsamego z tematem (?); dzieje się tak być może w myśl „ascetyzmu leksykalnego”, redukującego wyrażenia nadmiaru znaczeniowego (?); być może -w części przypadków- jest to redukcja wyrażeń
tautologicznych (?).
Teoria aktów mowy ---> Akty mowy
Teoria bifurkacji ---> Bifurkacja (mat.)
Teoria postkolonialna ---> Postkolonializm
W funkcji określnika
Funkcja ta ujawnia znaczenia aktualne, realne, być może zaś znaczenia relatywne - nieokreślone znaczenie słownikowe (w ramach SJHP BN).
Czy 'teoria' to teoria?
Potencjalne znaczenia i wskazania aspektów, które określnik nadaje tematom
oraz
potencjalne znaczenia, które określnik (ten) przyjmuje:
pole semantyczne
- zagadnienia
O filmach politycznych : między polityką, politycznością i ideologią / Kamil Minkner. - Warszawa, 2012.
Film polityczny - teoria
Komponowanie sensu w procesie odbioru komunikatów / Aleksy Awdiejew, Grażyna Habrajska. - Łódź, 2010.
Gramatyka - teoria
Komunikacja społeczna - teoria
Pragmatyka lingwistyczna
Semantyka lingwistyczna
- określnik jako przejaw luki w leksyce JHP BN
i wyraz dystansu słowotwórczego
Konwergencja czy dywergencja kultur i systemów prawnych? / red. Oktawian Nawrot, Sebastian Sykuna, Jerzy Zajadło. - Warszawa, 2012.
Prawo - teoria
Materiały konferencyjne
- publicystyczne, dygresyjne ujęcia tematu
Sztuka po końcu świata : rozmowy / Jerzy Nowosielski. - Kraków, 2012.
Nowosielski, Jerzy (1923-2011)
Malarze polscy - 20-21 w.
Sztuka sakralna polska - historia - 20-21 w.
Ikony - teoria
- ujęcie polityczno-historyczne
Budowanie państwa : władza i ład międzynarodowy w XXI wieku / Francis Fukuyama. - Poznań, 2005.
Państwo - teoria
Polityka międzynarodowa - 20-21 w.
- narracja popularnonaukowa
- eseistyka
Piękno wszechświata : superstruny, ukryte wymiary i
poszukiwania teorii ostatecznej / Brian Greene. - Warszawa, 2001.
Fizyka - teoria
Kosmologia
Dlaczego prawda jest piękna : o symetrii w matematyce i fizyce / Ian Stewart. - Warszawa, 2012.
Fizyka - teoria
Kosmologia - teoria
Liczby
Mechanika kwantowa
Równania algebraiczne
Symetria - fizyka
Symetria - matematyka
Teoria grup
Wydawnictwa popularne
Granice rozumu / A. K. Dewdney ; przekł. Jerzy Lewiński. -Warszawa : Amber, 2005.
Fizyka - historia
Fizyka - teoria
Matematyka - historia
Matematyka - teoria
- określnik jako rodzaj semantycznego „wypełniacza” hp
i semantycznego „amortyzatora” relacji tematu rzeczowego do formalnego (650 a 655) w chwd
Mały leksykon politologiczny / pod red. Marka Chmaja i
Wojciecha Sokoła. - Lublin, 1997.
Polityka - teoria
Encyklopedie
- filozofia
Racjonalność i komunikacja : filozoficzne podstawy teorii społecznej Jürgena Habermasa / Tomasz Maślanka. - Warszawa, cop. 2011.
Habermas, Jürgen (1929- )
Filozofia - historia - Niemcy - 20 w.
Komunikacja społeczna - teoria
Racjonalność - teoria
- teorie
50 teorii fizyki, które powinieneś znać / Joanne Baker. - Warszawa, 2008.
Fizyka - teoria
Wydawnictwa popularne
- metody badawcze
- metodologia
Pojęcia i metody matematyki. T. 1, cz. 1, Teorya działań / napisał S. Dickstein. - Warszawa, 1891.
Matematyka - teoria
Jeżeli 'teoria' znaczy teorię, to czy...
- znaczy omówienie teorii, czy teksty kwalifikujące się jako teoretyczne,
- w związku z tym, jaka jest funkcja określnika chronologicznego oraz określnika historia:
x* - teoria - historia - 20 w.
x - teoria - 20 w.
x - teoria
X
* każde x oznacza dziedzinę nauki, temat badawczy etc.
Współczesne doktryny polityczne / Roman Tokarczyk.
Ideologia - historia - 20 w.
Polityka - teoria - historia - 20 w.
Podręczniki akademickie
Współczesne teorie i nurty wychowania / Bogusław Śliwerski. - Kraków, 2010.
Pedagogika -teoria - historia - 20 w.
Wychowanie -teoria - historia - 20 w.
Zrozumieć politykę : główne problemy teorii polityki i współczesnej myśli politycznej / pod red. Romana Bäckera [et al.]. - Toruń, cop. 2012.
Marketing polityczny - Polska - od 2001 r.
Polityka - socjologia - 20-21 w.
Polityka - teoria - 20 w.
Pisma filozoficzne / Albert Einstein. - Warszawa, 2001.
Einstein, Albert (1879-1955)
Filozofia - historia - Niemcy - 19-20 w.
Fizycy - Niemcy - 9-20 w.
Fizyka - teoria - 20 w.
Nauka - filozofia
Wibroakustyka maszyn elektrycznych z magnesami trwałymi / Paweł Witczak. - Łódź, 2012.
Drgania
Maszyny elektryczne - teoria
Wibroakustyka
Analysis of the electroproduction structure functions in the low Q²2 region combining the vector meson dominance and the parton model with possible
scaling violation / Jan Kwieciński and Barbara Badełek. - [Warszawa] : Instytut Fizyki Doświadczalnej UW, [1987].
Cząstki elementarne
Funkcje
Reakcje jądrowe
Jaka 'teoria' w teorii :
- fundamentalnie pojęte podstawy teoretyczne dziedziny wiedzy, definiujące obszar jej zainteresowań, ustaleń, działań badawczych, terminologię;
paradygmat;
- "nadbudowa" do dziedziny działań i artefaktów (literatura, sztuka, „technika”, konfrontacyjnie do „empirii” ekonomicznej, socjologicznej, psychologicznej itp.),
- synonim wielu teorii, czyli koncepcji badawczych, funkcjonujących w danej dziedzinie:
teoria drgań, teoria ewolucji, kwantowa teoria pola, teoria heliocentryczna
Fizyka – teoria
Liczby – teoria
Funkcje – teoria
Automaty – teoria
Geometria – teoria
Aproksymacja – teoria
Pole elektromagnetyczne - teoria
Nauki empiryczne – teoria
Chemia – teoria
Malarstwo (szt.plast.) - teoria
Literatura – teoria
Reżyseria – teoria
Zarządzanie - teoria
Modele matematyczne – teoria
Racjonalność – teoria
Decyzje – teoria
Fizyka jądrowa – teoria
Kryzys – teoria
Wzrost gospodarczy – teoria
Plazma (fiz.) - teoria
Funkcje – teoria
Fizyka molekularna – teoria
Algebra – teoria
Ewolucja - teoria
Ważniejsze wnioski z powyższych
zestawień tematów z określnikiem 'teoria':
1) anachroniczne postaci grupy leksemów JHP BN,
2) tautologiczność semantyki określnika wobec zdefiniowanego znaczenia tematu,
3) redundancja – nadmiar : znaczenia aktualne i słownikowe, języki naturalne a języki sztuczne.
Ad 1.
Liczby – teoria ---> teoria liczb
Automaty – teoria ---> teoria automatów
Organizacja – teoria ---> teoria organizacji
Aproksymacja – teoria ---> teoria aproksymacji
Cząstki elementarne - teoria ---> teoria cząstek elementarnych
Wartość – teoria ---> Teoria wartości
Na marginesie, językowo-słownikowa niekonsekwencja:
Decyzje – matematyka
NU Teoria decyzji
i jednocześnie:
Decyzje - teoria
Ad 2.
Temat Ewolucja
- pragmatyka opracowania wskazuje na synonimię
teoria ewolucji = Ewolucja
w indeksie haseł przedmiotowych:
Ewolucja - teoria
Ad 3.
Funkcje – teoria
Modele matematyczne – teoria
Estetyka – teoria
Fizyka molekularna – teoria
Algebra – teoria
Racjonalność – teoria
Równania całkowe – teoria
Równania różniczkowe – teoria
Nauki empiryczne - teoria
Zarys teorii równań całkowych i równań różniczkowych
cząstkowych / Janina Wolska-Bochenek. - Warszawa, 1981.
Równania całkowe - teoria
Równania różniczkowe - teoria
Podręczniki akademickie
Parabolic equations in divergence form : theory of global
solutions /Tomasz Dłotko. - Katowice, 1987. - (Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach).
Równania całkowe
Równania różniczkowe
Voprosy literatury i èstetiki : issledovaniâ / M. M.
Bahtin. - Moskva, 1975.
Estetyka - teoria
Powieść - teoria
Problemy literatury i estetyki / Michaił Bachtin. - Warszawa, 1982
Estetyka
Powieść - teoria
O przedmiocie i metodzie estetyki / Stefan Morawski. - Warszawa, 1973.
Estetyka
Czy powyższe przykłady, związane z tematem Estetyka, są ilustracją niekonsekwencji, jak poniżej ?
Podstawy teorii pola elektromagnetycznego / Zygmunt Piątek, Paweł Jabłoński.
Pole elektromagnetyczne - teoria
Podręczniki akademickie
Podstawy teorii pola elektromagnetycznego / Paweł Szulkin, Seweryn Pogorzelski.
Pole elektromagnetyczne
- czy wskazują, że o różnicach między tematami decyduje nie tylko wykładnik kategorii tematu (w standardzie MARC21 x00, x10, x11, x30 etc), ale istotnym komponentem znaczenia jest kwalifikacja pojęcia/terminu w systemach wiedzy
(dziedziny abstrakcyjne, spekulatywne a pragmatyczne, empiryczne),
- przykład ten zwraca uwagę na dystynkcję, która różni tematy – jest nią nie kategoria bazodanowa, nadana wyrażeniu, ale odniesienie do rzeczywistości
pozasłownikowej,
–> tzw. denotaty pośrednie:
Nauka
– dziedziny empiryczne, indukcyjne (1),
- dziedziny abstrakcyjne, spekulatywne (2),
Dziedziny działalności i technologiczne artefakty (3)
Medycyna – teoria
Literatura – teoria
Sztuka – teoria
Reportaż – teoria
Powieść – teoria
Aktorstwo – teoria
Teatr – historia
Malarstwo (szt.plast.) - teoria
(1)
- określnik teoria a funkcja dystynktywnego określnika historia:
w poniższych przykładach, które dotyczą dziedzin wiedzy spekulatywnej, wydaje się,
iż teoria znaczy tyle, co historia (ew. omówienie);
Ponadto, gdyby strukturę hasła przedmiotowego przetransponować na strukturę tematyczno-rematyczną, i wg tej struktury ustalać sens oraz funkcję wyrażeń,
to czy dla dziedzin i zagadnień abstrakcyjnych, spekulatywnych, systemowych, będących meta wobec rzeczywistości i tzw. universum, określnik
teoria, w kontekście tematu, wnosi novum ?
Funkcje – teoria
Modele matematyczne – teoria
Estetyka – teoria
Fizyka molekularna – teoria
Algebra – teoria
Racjonalność – teoria
Równania całkowe – teoria
Równania różniczkowe – teoria
Instrumenty pochodne kredytowe - teoria
(2)
Atom
Funkcje
Modele matematyczne
Estetyka
Fizyka molekularna
Algebra
Racjonalność
Równania całkowe
Równania różniczkowe
Nauki empiryczne
Czas
Plazma (fiz.)
Cząstki elementarne
Układy elektryczne – teoria
Elektrotechnika – teoria
Materiałoznawstwo – teoria
Maszyny elektryczne – teoria
Prądnice – teoria
Transformatory – teoria
Rolnictwo - teoria
Komasacja gruntów - teoria
(3)
Dla części tematów, wskazujących na spekulatywne i empiryczno-badawcze dziedziny nauki,
określnik teoria powinien być zamieniony na teorie
Matematyka – teoria
Matematyka - teorie
Semantyka tematów pozbawionych określnika teoria:
[dziedzina, przedmiot badawczy] – teoria
a
[dziedzina, przedmiot badawczy]
= jej paradygmat i założenia badawcze
Fizyka
Biologia
Chemia
Socjologia
Kosmologia
Nauki polityczne
Nauki empiryczne
Nauki społeczne
Pedagogika
Szkolnictwo
Sądownictwo
=
Maria Bereśniewicz
10 maja 2012