Szkolny Program Profilaktyki - Tarnówsp8.edunet.tarnow.pl/res/SP_08/dokumenty2013_14/sz… · Web...

23
Szkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie Szkolny Program Profilaktyki „To moje życie - świadomie wybieram” priorytety na lata 2012 – 2014: ROK 2013 – ROKIEM BEZPIECZNEJ SZKOŁY Opracowany przez: mgr Marta Drabik, mgr Monika Wolan, mgr Małgorzata Krakowska

Transcript of Szkolny Program Profilaktyki - Tarnówsp8.edunet.tarnow.pl/res/SP_08/dokumenty2013_14/sz… · Web...

Page 1: Szkolny Program Profilaktyki - Tarnówsp8.edunet.tarnow.pl/res/SP_08/dokumenty2013_14/sz… · Web viewSzkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie Szkolny Program Profilaktyki

Szkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego

w Tarnowie

Szkolny Program Profilaktyki„To moje życie - świadomie wybieram”

priorytety na lata 2012 – 2014:ROK 2013 – ROKIEM BEZPIECZNEJ SZKOŁY

Opracowany przez: mgr Marta Drabik, mgr Monika Wolan, mgr Małgorzata Krakowska

Zatwierdzony do realizacji przez Radę Pedagogiczną dnia 14.09.2012r. Pozytywnie zaopiniowany przez Radę Rodziców dnia 20.09.2012r.

Modyfikacja Szkolnego programu profilaktyki przez: mgr Marta Drabik, mgr Justyna Trawińska, mgr Bożena Wajda

Zatwierdzony do realizacji przez Radę Pedagogiczną dnia 10.09.2013 Pozytywnie zaopiniowany przez Radę Rodziców dnia

Page 2: Szkolny Program Profilaktyki - Tarnówsp8.edunet.tarnow.pl/res/SP_08/dokumenty2013_14/sz… · Web viewSzkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie Szkolny Program Profilaktyki

Szkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie

PODSTAWY PRAWNE DZIAŁAŃ PROFILAKTYCZNYCH W SZKOLE

Podstawą prawną do wprowadzenia działań profilaktycznych w ramach szkolnego programu profilaktyki, stanowią:

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej – art. 72 Konwencja o Prawach Dziecka – art. 3,19,33 Ustawa z dania 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. Z 1996r. nr 67, poz.329 ze zmianami) Rozporządzenie MENiS z dnia 31 stycznia 2003 r w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej

zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem Rozporządzenie MENiS z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-

pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U.z2003 r.nr11,poz. 114) Rozporządzenia MENiS z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz

kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. Nr 51, poz. 458) Rozporządzenie MENiS z dania 31 stycznia 2002 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych statutów

publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz.U. nr10 z 2002r., poz 96) Rozporządzenie MENiS z dnia 19 lipca 2002r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz

zakresu treści dotyczących wiedzy o życiu seksualnym człowieka, o zasadach świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartościach rodziny, życia w fazie prenatalnej oraz metodach i środkach świadomej prokreacji zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego(Dz. U. nr 121 z 2002r.,poz 1037)

Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19 sierpnia 1994 r. Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z dnia 26 października 1982 r. Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z dnia 24 kwietnia 1997 r. (Nowelizacja z dnia 27 listopada 2000 r.) Ustawa o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych z dnia 9 listopada 1995 r. Rządowy Program na lata 2008 - 2013 „Bezpieczna i Przyjazna Szkoła” Rządowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego Program promocji zdrowia i profilaktyki problemów dzieci i młodzieży na lata 2013 - 2016. Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Krajowy Program Przeciwdziałania Narkomanii Krajowy Program Zapobiegania Zakażeniom HIV

2

Page 3: Szkolny Program Profilaktyki - Tarnówsp8.edunet.tarnow.pl/res/SP_08/dokumenty2013_14/sz… · Web viewSzkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie Szkolny Program Profilaktyki

Szkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie

WSTĘP

Szkolny Program Profilaktyki „ To Moje życie – świadomie wybieram” opracowany na lata 2012 - 2014 stanowi rozwinięcie programu wychowawczego realizowanego w szkole, który ma na celu wszechstronne kształtowanie osobowości uczniów oraz wspieranie ich rozwoju psychofizycznego.

Program zakłada podejmowanie działań na rzecz uczniów, których celem jest przeciwdziałanie zjawisku marginalizacji, promowanie zdrowego stylu życia oraz dbanie o bezpieczeństwo dzieci w szkole i środowisku. Program ma wspierać rodziców w ich działaniach opiekuńczo –wychowawczych, a pracę nauczycieli ukierunkować na realizację zadań edukacyjno – wychowawczych i profilaktycznych. Zadaniem szkoły jest wspieranie rodziców w ich oddziaływaniach wychowawczych wobec dzieci.

Podstawowym warunkiem osiągnięcia założonych celów jest zaangażowanie i jedność działań wszystkich nauczycieli, wychowawców i rodziców. Praca ma być ukierunkowana na rozwój i doskonalenie potencjału osobniczego i predyspozycji osobowościowych ucznia. Do współpracy przy realizacji programu zaproszono pracowników Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej, Specjalistycznej Poradni Profilaktyczno - Terapeutycznej, Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, Komendy Miejskiej Policji, Straży Miejskiej, kuratorów Sądu Rodzinnego oraz księży z Parafii Św. Józefa w Tarnowie.

Program Profilaktyki Szkoły Podstawowej nr 8 im.K.K.Baczyńskiego w Tarnowie opiera się na profilaktyce realizowanej w odniesieniu do dwóch grup ryzyka:

1. Profilaktyki pierwszorzędowej - kierowanej do grup niskiego ryzyka, czyli do szerokiej populacji, które nie podejmują jeszcze zachowań ryzykownych. Polega ona na promowaniu zachowań zdrowotnych, celem opóźnienia wieku inicjacji.

2. Profilaktyki drugorzędowej – kierowanej do grup podwyższonego ryzyka, należą tu osoby, które mają już za sobą pierwsze eksperymenty w podejmowaniu zachowań ryzykownych.

3

Page 4: Szkolny Program Profilaktyki - Tarnówsp8.edunet.tarnow.pl/res/SP_08/dokumenty2013_14/sz… · Web viewSzkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie Szkolny Program Profilaktyki

Szkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie

Na poziomie naszej szkoły, w zakresie profilaktyki szkolnej znajdować się będą następujące obszary:

I. Promowanie zdrowego stylu życia – przeciwdziałanie nadwadze i otyłości wśród uczniów

/ celem wzmacniania czynników chroniących/,

II. Komunikacja i umiejętności interpersonalne / Psychoedukacja uczniów i rodziców w zakresie umiejętności wyrażania

swoich uczuć i emocji w sposób konstruktywny i społecznie akceptowany oraz samokontroli zachowania i reakcji na

czynniki zewnętrzne, umiejętności rozwiązywania konfliktów w sposób pokojowy /

III. Przeciwdziałanie agresji i przemocy /psychoedukacja dot. odpowiedzialności w zakresie bezpieczeństwo osobistego

i innych ludzi, w różnych sferach naszego życia/, Zapobieganie przemocy i agresji w relacjach międzyludzkich,

IV. Profilaktyka uzależnień / psychoedukacja uczniów i rodziców dotycząca:

1) zagrożeń płynących z nadmiernego korzystania z mediów (telewizja, komputer, Internet),

2) szkodliwości używania nikotyny, alkoholu i narkotyków dla naszego zdrowia psychofizycznego oraz wpływ substancji

psychoaktywnych na wzajemne stosunki ludzkie.

4

Page 5: Szkolny Program Profilaktyki - Tarnówsp8.edunet.tarnow.pl/res/SP_08/dokumenty2013_14/sz… · Web viewSzkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie Szkolny Program Profilaktyki

Szkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie

II. DIAGNOZA ŚRODOWISKA SZKOLNEGO

Diagnoza środowiska szkolnego oparta była na :

Analizie wyników rozmów kierowanych przeprowadzonych wśród uczniów kl.5 oraz rodziców, - nasilające się zjawisko dokuczania wśród uczniów,- presja rówieśnicza,- problemy emocjonalne uczniów, - eurosieroctwo,- mała umiejętność radzenia sobie z własnymi uczuciami i emocjami,- słabo ukształtowane postawy akceptacji i tolerancji wobec innych,

Obserwacjach środowiska szkolnego prowadzonych przez dyrekcję, wychowawców, nauczycieli i pedagoga szkolnego:- agresja i przemoc w relacjach interpersonalnych uczniów,- cyberprzemoc- problemy emocjonalne i społeczne uczniów, - trudności adaptacyjne i edukacyjne uczniów, związane z wcześniejszym kształceniem zagranicą,- niskie wyniki w nauce uczniów z trudnościami społecznymi,- mała umiejętność uczniów w radzenia sobie z sytuacjami trudnymi i konfliktowymi,- niewystarczająca opieka środowiska rodzinnego,- potrzeba rozmawiania na tematy zagrożeń zdrowotnych, radzenia sobie ze stresem i problemami okresu adoloescencji,

Analizie Programu Wychowawczego Szkoły oraz dokumentów pedagoga szkolnego i wychowawców klas:- niewystarczające zaangażowanie rodziców w proces wychowania dzieci,- niewystarczająca wiedza uczniów dot. profilaktyki uzależnień nikotynizmu, alkoholizmu, substancji psychoaktywnych oraz psychomanipulacji grup destrukcyjnych,- niewystarczająca wiedza dot. zagrożeniom płynących z korzystania z technologii informacyjnej i multimedialnej,- brak świadomości u niektórych uczniów o zagrożeniach płynących z zachowań ryzykownych,

5

Page 6: Szkolny Program Profilaktyki - Tarnówsp8.edunet.tarnow.pl/res/SP_08/dokumenty2013_14/sz… · Web viewSzkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie Szkolny Program Profilaktyki

Szkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie

Czynniki chroniące występujące w naszej szkole to:1. Więź emocjonalna z rodziną,2. Indywidualizacja procesu nauczania i wychowania,3. Profesjonalne wsparcie ucznia i jego rodziny w sytuacjach trudnych,4. Bezpieczna szkoła, 5. Wysoki poziom nauczania,6. Kompetentna opieka pedagogiczna nad uczniem,7. Zdolności uczniów umożliwiające wysokie i dobre wyniki w nauce,8. Bogata oferta zajęć pozalekcyjnych,9. Praktyki religijne,10. Współpraca ze środowiskiem lokalnym,

Czynniki ryzyka występujące w naszej szkole to:1. Małe umiejętności społeczne,2. Wpływ grupy rówieśniczej o zachowaniach destrukcyjnych,3. Rodziny dysfunkcyjne: przemoc w rodzinie, alkoholizm rodziców, pracocholizm rodziców4. Eurosierotyzm,5. Małe umiejętności wykorzystywania w praktyce wiedzy zdobytej w szkole,6. Brak lub małe umiejętności radzenia sobie z problemami okresu dorastania,7. Trudności we wzajemnej akceptacji, 8. Problemy emocjonalne,9. Wpływ masmediów,10. Niski status materialny rodziny,

Zasoby naszej szkołyMaterialne zasoby szkoły:

Komputeryzacja szkoły i dostęp do internetu, Biblioteka szkolna ze stanowiskami multimedialnymi, Pomieszczenie dostosowane do realizacji zajęć w małych grupach, Sala do zajęć wyrównawczych wyposażona w pomoce dydaktyczne, Sala do zajęcia korekcyjno-kompensacyjnych Sala do zajęć gimnastyki korekcyjnej, Sala do zajęć opiekuńczo-wychowawczych przy świetlicy szkolnej,

6

Page 7: Szkolny Program Profilaktyki - Tarnówsp8.edunet.tarnow.pl/res/SP_08/dokumenty2013_14/sz… · Web viewSzkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie Szkolny Program Profilaktyki

Szkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie

Sala zabaw na niepogodę i plac zabaw na pogodę w otoczeniu szkoły, Sala do zajęć logopedycznych, Dostęp do sali gimnastycznej i boiska szkolnego, Specjalistyczne programy komputerowe do prowadzenia zajęć, Systematycznie rozbudowywany monitoring szkolny,

Zasoby ludzkie szkoły: Wysoko wykwalifikowana kadra pedagogiczna, Nauczyciele, pedagog szkolny oraz specjaliści zaangażowani w działania profilaktyczno-wychowawcze szkoły, prowadzący

interesujące zajęcia pozalekcyjne oraz realizujący ścieżki edukacyjne, ZHP - Gromada zuchowa, Pedagog szkolny i oligofrenopedagog prowadzący zajęcia psychoedukacyjne dla uczniów i rodziców oraz zajęcia

rewalidacyjne, Dbałość katechetów o systematyczne praktyki religijne uczniów, współpraca z parafią, Jedność oddziaływań profilaktyczno-wychowawczych wszystkich pracowników szkoły i Rady Rodziców,

Analiza wyników przeprowadzonych badań diagnostycznych pozwoliła na modyfikację szkolnego programu profilaktyki, którego realizacja pozwoli na zniwelowanie niepożądanych zdarzeń w środowisku szkolnym, podniesie kompetencje uczniów w zakresie radzenia sobie z własnymi emocjami, zachowania się w sytuacjach trudnych, umiejętności asertywnych oraz podniesienia poziomu wiedzy z dot. psychomanipulacji sekty, uzależnień od nikotyny, alkoholu, narkotyków, substancji psychoaktywnych oraz zagrożeniom wynikającym z korzystania z technologii informacyjnej i multimedialnej.

Na podstawie przeprowadzonej analizy ilościowej i jakościowej zebranego materiału faktograficznego wynika, iż w naszej szkole zachodzi konieczność podjęcia działań w następujących obszarach profilaktyki:

I. Promowanie zdrowego stylu życia - przecidziałanie nadwadze i otyłości wśród uczniów II. Komunikacja i umiejętności interpersonalneIII. Przeciwdziałanie agresji i przemocyIV. Profilaktyka uzależnień

7

Page 8: Szkolny Program Profilaktyki - Tarnówsp8.edunet.tarnow.pl/res/SP_08/dokumenty2013_14/sz… · Web viewSzkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie Szkolny Program Profilaktyki

Szkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie

II. CELE I ORGANIZACJA DZIAŁAŃ PROFILAKTYCZNYCHNA TERENIE SZKOŁY

Cel główny:Kształtowanie postaw i zachowań prospołecznych oraz przygotowanie do odpowiedzialnego dorosłego życia.Cele szczegółowe:Cele rozwojowe:

1. Rozpoznawanie i diagnozowanie trudnych zachowań uczniów, 2. Tworzenie klimatu wychowawczego sprzyjającego rozwojowi uczniów poprzez współpracę i jedność oddziaływań szkoły i

rodziców,3. Wzmacnianie więzi dzieci z rodzicami i rodzeństwem,4. Wzmacnianie postaw rodzicielskich, 5. Wspieranie uczniów i ich rodziny w sytuacjach trudnych, 6. Zapobieganie i przeciwdziałanie agresji i przemocy w szkole oraz środowisku lokalnym poprzez działania sportowe i

rozwijające zainteresowania uczniów, Cele edukacyjne:

1. Rozwijanie indywidualnych zainteresowań - wskazywanie sposobów rekreacji i różnych alternatywnych form spędzania czasu wolnego,

2. Propagowanie zdrowego stylu życia,3. Przeciwdziałanie nadwadze i otyłości wśród uczniów, 4. Uświadomienie uczniom szkodliwości nikotyny, alkoholu, narkotyków i substancji psychoaktywnych, 5. Uświadomienie uczniom zagrożeń wynikającym z korzystania z technologii informacyjnej i multimedialnej,6. Podniesienie poziomu wiedzy i umiejętności wychowawczych (rodziców, nauczycieli),

Cele terapeutyczne:1. Poznanie się i budowanie zaufania w wzajemnych relacjach interpersonalnych,2. Rozwijanie umiejętności komunikacji interpersonalnej, 3. Rozwijanie umiejętności asertywnych,4. Podnoszenie kultury osobistej oraz promowanie ogólnie akceptowanych form zachowań,5. Kształtowanie u dzieci umiejętności odreagowania w sposób pozytywny napięcia, konstruktywnego wyrażania uczuć oraz

pokojowego rozwiązywania konfliktów,6. Kształtowanie umiejętności bezpiecznej nauki i zabawy,7. Kształtowanie postaw tolerancji i akceptacji wobec drugiego człowieka,

8

Page 9: Szkolny Program Profilaktyki - Tarnówsp8.edunet.tarnow.pl/res/SP_08/dokumenty2013_14/sz… · Web viewSzkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie Szkolny Program Profilaktyki

Szkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie

Obszary działań profilaktycznych:I. Żyjmy zdrowo – na sportowo /Promowanie zdrowego stylu życia i przeciwdziałanie nadwadze i otyłości/II. Umiem żyć w grupie /Komunikacja i umiejętności interpersonalne/III. Jestem bezpieczny w szkole i domu /Przeciwdziałanie agresji i przemocy/IV. Wiem i potrafię wybrać /Profilaktyka uzależnień/

Adresaci działań profilaktycznych: 1. Uczniowie 2. Grono pedagogiczne 3. Rodzice i opiekunowie

Realizatorzy działań profilaktycznych: 1. Bezpośredni: dyrekcja szkoły, nauczyciele, pedagog 2. Pośredni: rodzice, psycholog, terapeuta (poradnia psychologiczno-pedagogiczna, specjalistyczna poradnia psychologiczno-terapeutyczna), ośrodek pomocy społecznej, policja, straż miejska, organizacje pozarządowe, ośrodki badawczo-szkoleniowe prowadzące interaktywne szkolenia i programy z zakresu pomocy psychologiczno - pedagogicznej i terapeutycznej.

Formy realizacji programu profilaktycznego:1.Wykorzystanie treści programowych z przedmiotów szkolnych (przyroda, j.polski, wychowanie do życia w rodzinie w klasach 5 -6). 2. Godziny do dyspozycji dyrektora. 3. Godziny do dyspozycji wychowawcy.4. Zajęcia pozalekcyjne (alternatywne formy spędzania czasu wolnego). 5. Realizacja profesjonalnych programów profilaktycznych („Debata”, „Spójrz inaczej”, „Spójrz inaczej na agresję”, „Prewenter – Ja i świat, poznaję, aby wybrać”, „Drugi Elementarz czyli siedem kroków”, „Trzy koła”, „ 3,2,1 … Internet”, „Ratujemy i uczymy ratować dla kl.1-3” i inne). 6. Zebrania z rodzicami

9

Page 10: Szkolny Program Profilaktyki - Tarnówsp8.edunet.tarnow.pl/res/SP_08/dokumenty2013_14/sz… · Web viewSzkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie Szkolny Program Profilaktyki

Szkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie

Metody realizacji programu profilaktycznego:

1.Metody aktywizujące: Drzewko decyzyjne, burza mózgów, metaplan, praca w grupach, praca w oparciu o tekst przewodni oraz konkursy, quizy, zawody sportowe, piknik szkolny, wycieczki, rajdy, apele, teatrzyki, happeningi, działalność kół zainteresowań, samopomoc koleżeńską, szkolenia dla rodziców i nauczycieli.2. Metody eksponujące:Impresyjne – polegające na wywołaniu u uczniów określonych zachowań i zmian w postawach moralnych, przeżywanie głębokich emocji np. symulacjaEkspresyjne – stwarzanie sytuacji, w których uczeń nie tylko przeżywa, ale i tworzy np. drama, odgrywanie ról,inscenizacje, prace plastyczne, wystawy prac.3. Metody podające: mini wykład, pogadanka, prelekcja, rozmowa kierowana, dyskusja.4. Metoda projektów.

Zasady prowadzonych zajęć: / wg.Klausa W. Vopela/

Osoba prowadząca zajęcia z grupą musi stworzyć uczniom takie sytuacje w edukacji, które będą odpowiadać najważniejszym pryncypiom skutecznego psychospołecznego uczenia się:

1. Dzieci uczą się, gdy mogą emocjonalnie brać udział w procesie.Dlatego muszą być aktywne, dyskutować z innymi i angażować się we wspólne prace.2. Zadaniem prowadzącego jest stworzenie odpowiedniego klimatu w grupie gwarantującego akceptację i otwartość. Każde dziecko musi rozwijać zaufanie do siebie i innych, przy zachowaniu dystansu.3. Dzieciom, należy stworzyć warunki poznawania samego siebie poprzez doświadczenia tu i teraz.4. Każde dziecko musi umieć stworzyć odniesienie doświadczenia przeżytego w grupie na życie codzienne.5. Prowadzący grupę musi tak pomagać uczniom, aby zminimalizować frustrację i stres.

10

Page 11: Szkolny Program Profilaktyki - Tarnówsp8.edunet.tarnow.pl/res/SP_08/dokumenty2013_14/sz… · Web viewSzkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie Szkolny Program Profilaktyki

Szkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie

Ewaluacja szkolnego programu profilaktyki:

Zmodyfikowany program profilaktyki będzie realizowany w okresie jednego roku, w tym czasie będzie poddany ewaluacji na zakończenie roku szkolnego poprzez :

Diagnozę wybranych obszarówPodstawową formą ewaluacji będą:

Ankiety Obserwacje Rozmowa

Wnioski z ewaluacji zostaną przedstawione na Radzie Pedagogicznej.

Monitoring

Działania podejmowane w ramach Szkolnego Programu Profilaktycznego i efekty tych działań znajdują się w dokumentacji szkoły. Należą do nich w szczególności:

monitoring frekwencji uczniów, zapis w dokumentacji szkolnej

11

Page 12: Szkolny Program Profilaktyki - Tarnówsp8.edunet.tarnow.pl/res/SP_08/dokumenty2013_14/sz… · Web viewSzkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie Szkolny Program Profilaktyki

Szkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie

HARMONOGRAM DZIAŁAŃI. Żyjmy zdrowo – na sportowo

/Promowanie zdrowego stylu życia oraz przeciwdziałanie nadwadze i otyłości/

Zadania Sposób realizacji Kierunek działań Termin Os.odpowie

dzialne Spodziewane efekty

1. Podniesienie poziomu wiedzy dot. zdrowego odżywiania, przeciwdziałania nadwadze i otyłości oraz dbałości o higienę osobistą,

2. Wspomaganie prawidłowego rozwoju oraz dbanie o zdrowie fizyczne i psychiczne,

3. Propagowanie wśród uczniów zajęć sportowo-rekreacyjnych,

4.Kształtowanie umiejętności radzenia sobie ze stresem,

5. Propagowanie alternatywnych form spędzania czasu wolnego,

6. Organizacja czasu wolnego,

- Zajęcia dot. zdrowe stylu życia, właściwego odżywiania, zagrożenia nadwagą i otyłością- Wzbogacanie zdrowej oferty sklepiku szkolnego.- akcja: Pij mleko, Owoce w szkole- programy prozdrowotne Ratujemy i uczymy ratować- Konsultacja z pielęgniarką. Broszury inf.- Wyjazdy na wycieczki, kuligi, zajęcia wychowania fizycznego, koła sportowe i zajęcia ruchowe, gimnastyka korekcyjna, szkolne koło kolarskie,- program „Odchudzanie tornistrów szkolnych- Propagowanie turystyki pieszej.- Pogadanki dla rodziców, ukazujących sposoby zapobiegania i korekcji wad postawy.- zajęcia pn. Skuteczne sposoby na stres- Tablica informacyjna dla rodziców, pogadanka, - materiały dla wychowawców dot. sposobów radzenia sobie ze stresem,- rozwijanie zainteresowań uczniów-udział w kołach teatralnym, plastycznym, filmowym z j. angielskiego, przyrodniczym, informatycznym, wokalnym, sportowym, rowerowym, tanecznym, itp- udział w akcjach charytatywnych org przez szkołę, wolontariat- gromada zuchowa, Koło Caritas- festyny szkolny,- zajęcia na lekcjach dot. umiejętności gospodarowania czasem wolnym

Uczeń, rodzic, n-le

Uczeń, rodzic, n-ciele, pedagog

Uczeń , rodzicen-ciele,uczeń

Uczeń, rodzice,n-ciele

Uczeń, rodzic

cały rok szk

cały rokI okrescały rok

cały rok szk

cały rok szk.

cały rok szk

cały rok szk

cały rok szk

Nauczyciele, terapeuta z SPPT

wychowawcy

Pedagog,n-ciele

Wychowawcy, n-cele przyrody, wychowania do życia w rodzinie.Psycholog PPP lub SPPT

Nauczyciele kół zainteresowańInstruktor z Pałacu Młodzieży

wolontariatOpiekun ZHP n-ciel przyrody, wychowawcy,

- uczniowie posiadają wiedzę na temat zdrowego stylu życia zapobieganie wadom postawy, nadwadze i otyłości oraz dbania o higienę osobistą,- wzrost rozwoju zainteresowań dorosłych zdrowym odżywianiem, - wzrost świadomości uczniów, n-cieli i rodziców dot. profilaktyki wad postawy oraz czynników wpływających na prawidłowy rozwój człowieka,- opieka rodziców podczas kuligu itp.- rodzice uczestniczą w zajęciach otwartych, chętnie korzystają z porad i pomocy n-ciela,- rodzice i n-ciele zachęcają uczniów do rozwijania swoich zainteresowań poprzez bogatą ofertę zajęć pozalekcyjnych organizowanych w szkole i poza nią, - organizacja zajęć w szkole na temat sposobów radzenia sobie ze stresem, - wsparcie i empatia wobec osób przeżywających stres,- zaangażowanie rodziców w organizację wycieczek, rajdów i innych form spędzania czasu wolnego dla uczniów, - integracja aktywności n-cieli i rodziców we wspólną organizację imprez szkolnych np. piknik, festyn, - wzrost wiedzy uczniów, rodziców na temat umiejętności gospodarowania czasem wolnym,

II. Żyję wśród ludzi /Komunikacja i umiejętności interpersonalne/

12

Page 13: Szkolny Program Profilaktyki - Tarnówsp8.edunet.tarnow.pl/res/SP_08/dokumenty2013_14/sz… · Web viewSzkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie Szkolny Program Profilaktyki

Szkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie

Zadania Sposób realizacji Kierunek działań Termin Os.odpowie

dzialne Spodziewane efekty

1.Kształtowanie umiejętności interpersonalnych,

2.Wzmacnianie więzi rodzinnych,

3.Kształtowanie umiejętności współpracy i współdziałania w grupie,

4.Integracja zespołów klasowych,

5.Podniesienie poziomu umiejętności asertywnych,

6. Zniwelowanie zagrożenia wpływem grup destrukcyjnych na młodego człowieka,

7. Kształtowanie postawy szacunku i akceptacji dla przekonań i inności drugiego człowieka,

-prog. profilaktyczne: Spójrz inaczej, zajęcia socjoterapeutyczne,- zajęcia „Szkoła dla rodziców, wychowawców” w SPPT- pogadanki dla rodziców pn: Trudności wychowawcze w okresie dojrzewania; - konkurs plastyczny pn. Moja rodzina, Portret babci i dziadka - przedstawienia, uroczystości klasowe z okazji Dnia Matki i Ojca, Dnia Babci i dziadka;

- Praca w samorządzie uczniowskim, kołach zainteresowań, sekcjach szkolnych i klasowych,

- udział w akcjach charytatywnychwolontariat , szkolne koło Caritas itp.

- Tydzień dobrych uczynków, - lekcje wychowawcze,- wycieczki klasowe, andrzejki , wigilia, dyskoteki rajdy, ogniska itp., - rozmowy, pogadanki, - zajęcia adaptacyjno-integracyjne na godz.wych i zajęć wych.do życia w rodzinie, wycieczki i ogniska klasowe- zaj. socjoterapeutyczne,- spotkania z psychologiem,- spotkania z Policjantem, prelekcja- Konkursy plastyczne - redagowanie Gazetki „Szkolny ołówek” - rozmowy, wzory literackie, inscenizacja teatralna, działanie w ZHP-odwiedziny w Domu opieki społecznej– zaj. wolontariatu , przedstawienia, inscenizacje itp.- samopomoc koleżeńska, - pakty przyjaźni kl. 4 i 1oraz oddział przedszkolny- tematy realizowane na lekcji religii, j.pol

uczeńrodzice, n-ciele

Uczeń, rodzice

uczeń, n-ciele, społeczności lokalnej

uczniowie, rodzice, n-ciele

uczniowie

uczniowie, rodzice, n-ciel

cały rok szk

styczeń maj

Cały rok szk.

Listopadgrudzieńcały rok szk

cały rok szk

cały rok szk

Pedagog, psycholog,SPPT

n-ciele, pedagogrodzice,n-ciele oddziału przedszkolnego

opiekun samorządun-ciele, pedagog

- Pedagog, wychowawcypsycholog z PPP lub SPPT

pedagog, n-cielepsycholog z PPP lub SPPT

psycholog, terapeuta, pedagog, policjantn-ciel j.polskiego, religi, WDŻ,dyrektor,instruktor ZHP, PCK

- poprawa umiejętności prawidłowego porozumiewania się w relacjach z innymi, - wzrost poczucia bezpieczeństwa , miłości i akceptacji w rodzinie,- poprawa relacji rodzic-dziecko,- świadomość przynależności do rodziny, wzmocnienie więzi z rodziną, - poczucie odpowiedzialności za rodzinę,- umiejętność współdziałania i współpracy w grupie przy wykonywaniu zadań,- odnoszenie sukcesów na miarę swoich możliwości, - poczucie bezpieczeństwa i akceptacji w grupie klasowej,-umiejętność rozwiązywania konfliktów w sposób rzeczowy i nieinwazyjny, wzrost wiedzy na temat swoich mocnych stron, - znajomość czynników chroniących ucznia, - aktywne uczestniczenie w życiu klasy, docenianie wzajemnej pomocy,- znajomość swojego ciała, wzmocnienie umiejętności samokontroli emocji i zachowania,- uświadomienie sobie zagrożeń ze strony grup destrukcyjnych,- posiadanie podstawowych umiejętności asertywnych, sztuka odmawiania, nie uleganie presji grupy, zachowywanie własnej autonomii,-wzrost poczucia własnej wartości, akceptacja siebie i drugiego człowieka, okazywanie szacunku i rozwój uczucia empatii, - poczucie własnej indywidualnośći niepowtarzalność, tolerancja wobec osób niepełnosprawnych,

III. Jestem bezpieczny w szkole i domu /Przeciwdziałanie agresji i przemocy/

13

Page 14: Szkolny Program Profilaktyki - Tarnówsp8.edunet.tarnow.pl/res/SP_08/dokumenty2013_14/sz… · Web viewSzkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie Szkolny Program Profilaktyki

Szkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie

Zadania Sposób realizacji Kierunek działań Termin Os.odpowie

-dzialne Spodziewane efekty

1. Propagowanie zasad bezpie-czeństwa w szkole i środowisku,

2.Podniesienie poziomu wiedzy dot. Praw i obowiązków dziecka i Praw człowieka,

3. Zniwelowanie zjawiska przemocy i agresji w środowisku szkolnym i domowym;

4.Uświadomienie skutków karnych stosowania przemocy w szkole lub w domu,

5. Ukazanie właściwych wzorów zachowania w relacjach dorosły – dziecko, uczeń – uczeń,

6. Wyposażanie w kompetencje konstruktywnego wyrażania uczuć, radzenia sobie w sytuacjach stresowych, trudnych i konfliktowych,

7. Rozwijanie odpowiedzialności za swoje czyny oraz konieczności ponoszenia konsekwencji swoich niewłaściwych zachowań,

- zapoznanie ze statutem, szkolnymi procedurami i postanowieniami porządkowymi w klasach, na zebraniach- Szkolne koło BRD i sprawdzian na kartę rowerową; - prog. prewencyjny „Uwaga obcy ", „Bezpieczna droga do szkoły” - dla klas 1-3 oraz Klub Bezpiecznego Puchatka dla kl.1-3, Odblaskowa szkoła – program dot. Bezpieczeństwa w ruchu drogowym,- zajęcia warsztatowe „Mam prawa i obowiązki”- Tablica informacyjna- monitoring szkolny, identyfikatory- pogadanka dla rodziców na zebraniach

- programy: Szkoła bezpiecznego Internetu- Tablica ruchoma– materiały informacyjneprogramy profilaktyczne: Spójrz inaczej; Spójrz inaczej na agresję , - Fajka pokoju

- Skrzynka Zaufania, Telefon Zaufania, Multikom – „chcę porozmawiać” - telefon, gg, mail w sytuacjach trudnych dla dziecka - prelekcja pn. Odpowiedzialność karna nieletnich - klasy VI - prelekcja dla rodziców klas 4-6- indy. rozmowy wychowawcze- spotkania psychoedukacyjne - interwencje pedagogiczne- zajęcia socjoterapeutyczne,- lekcje wychowawcze- zaj. profilaktyczne, socjoterapeutyczne;- kierowanie na zajęcia do SPPT- szkolenie Rady Pedagogiczne- Tablica przeprosin, fajka pokoju;- Zespoły wychowawcze lub interdyscyplinarne,- zgłoszenia spraw na Policję, kierowanie spraw do Sądu Rodzinnego lub Prokuratury,

uczeń, rodzic, n-ciele, wychowawcy

uczeń, rodzic, pracownicy szk.Uczniowie,

uczeń, rodzic, pracownicy szk.uczniowie

uczeń

uczeń, rodzice,

uczeń, rodzice, wychowawcy, n-ciele,

uczniowie,

n-cieleuczeń, rodzice, wychowawcy, n-ciele,

cały rok szk.

cały rok szk

cały rok szk

Cały rok szk

cały rok szkII półrocze

cały rok szk

cały rok szk

cały rok szk

n-ciel koła BRD, wychowawcypedagog

pedagog, wychowawcy, n-ciele, Straż Miejska, Policja;pedagog, n-ciele, dyrektorPolicja, Straż Miejska,

Psycholodzy z SPPT

Policjads. nieletnich,

pedagog, n-ciele,pedagog, n-ciel, psycholog PPP lub SPPT,Dyrektor, pedagog, n-cielekurator sądowy, sąd rodzinny, MOPS, psycholog z PPP lub SPPT,

- znajomość statutu, procedur porządkowych znajomość postanowień porządkowych,- znajomość przepisów ruchu drogowego i zasad bezpieczeństwa ,- jedność oddziaływań wychowawczych szkoły i rodziny- umiejętność radzenia sobie w sytuacjach zagrożenia,- dzieci znają swoje prawa i obowiązki, wiedzą gdzie szukać pomocy i do kogo się zwrócić,- dorośli wiedzą jak pozytywnie motywować „dziecko trudne” do prospołecznego zachowywania się, - uczniów wiedzą, gdzie szukać pomocy w sytuacjach zagrożenia,- zmniejszenie zjawiska przemocy i agresji w szkole poprzez zajęcia sportowe oraz umiejętności rozładowania złości i agresji w sposób pozytywny,- wypracowanie jednolitej formy rejestrowania zdarzeń przemocy, agresji i czynów karalnych w szkole i środowisku lokalnym,

- podniesienie poziomu kompetencji wychowawczych rodziców, - poprawa relacji rówieśniczych, - dzieci wiedzą, że przeżywają uczucia, potrafią je nazwać i wyrazić w sposób konstruktywny, -umieją pokojowo rozwiązywać konflikty i sprzeczki,- wzrost odpowiedzialności rodziców za dzieci, - podniesienie poziomu świadomości i odpowiedzialności uczniów za swoje zachowanie- wzrost kompetencji wychowawczych n-cieli,

IV. Wiem i potrafię wybrać /Profilaktyka uzależnień/

14

Page 15: Szkolny Program Profilaktyki - Tarnówsp8.edunet.tarnow.pl/res/SP_08/dokumenty2013_14/sz… · Web viewSzkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie Szkolny Program Profilaktyki

Szkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie

Zadania Sposób realizacji Kierunek działań Termin Os.odpowie

-dzialne Spodziewane efekty1.Poniesienie poziomu wiedzy dot. zagrożeń współczesnego świata/sekty, Internet, nikotyna, alkohol, narkotyki itp

2.Uświadomienie skutków sięgania po substancje psychoaktywne dla zdrowia i życia człowieka,

3.Promowanie zdrowego stylu życia jako przeciwdziałanie uzależnieniom,

4.Uczenie świadomego korzystania ze współczesnychśrodków audiowizualnych

5.Kształtowanie u uczniówsystemu wartościpożądanego społecznie,

6. Podniesienie samooceny i samoakceptacji uczniów,

7. Ukazanie perspektywy dorosłego życia i potrzeby przygotowania się do pełnienia ról życiowych,

8.Wsparcie uczniów z rodzin dysfunkcyjnych,

- pogadanka, film pn. Nikotyna –legalny narkotyk; Alkohol -droga do nikąd, Marihuana itp.-zaj.edukacyjne, lekcje wych. dot. uzależnień;- prog. profilaktyczne pn. Debata, Trzy koła, II Elementarz czyli siedem kroków, „3,2,1..Internet, Owce w sieci;- prelekcja pn. Zagrożenia w Sieci dla dziecka- programy prozdrowotne: „Czyste powietrze wokół nas”, „Ja , ekologia i zdrowie”- prelekcja dla rodziców, n-cieli- cykl zajęć pn. Jak korzystać z środków multimedialnych na lekcjach wych., informatyki lub j.polskim; - Rozmowy na temat: Kim będę gdy dorosnę, Moje plany na przyszłość lub Wartości w życiu człowieka na zaj. Wych. do życia w rodzinie, godz. wychowawcza, j.polski- pogadanki dla rodzicami- praca w samorządzie klasowy i szkolnym;- Rozwijanie zainteresowań uczniów, pełnienie ról społecznych w życiu szkoły lub klasy,- zaj. wychow. pn. Moje mocne strony,- Dzień talentów,- programy: WF z klasą, Matematyka innego wymiaru, Spotkania z kulturą, Młody Europejczyk- udział w konkursach szkolnych przedmiotowych, zawodach sportowych i olimpiadach zgodnie ze zdolnościami- zaj.plastyczne – Wizytówka pn.Moje sukcesy; - dostosowanie wymagań edukacyjnych;- zaj.Wych.do zycia w rodzinie, j.pol. – wzory literackie, drama, pełnienie ról społecznych, samopomoc koleżeńska; wolontariat, Koło Caritas itp.- ind.rozmowy, pomoc socjalna- Tablica informacyjna: Niebieska Linia, Telefon Zaufania, Multikom itp- kierowanie do instytucji pomocowych -Zespoły interdyscyplinarne- Spotkania psychoedukacyjne dla uczniów, rodziców i n-cieli

Uczeń, rodzic,n-ciel,

Uczeń, rodzic,n-ciel

uczeń, n-cielepedagog

uczeńrodzic, n-ciel

uczeń, rodzic

Uczeń, na-ciele, rodzice

Uczeń, n-cele, rodzice

Uczeń, n-cele, rodzice

cały rok szk

cały rok szk

cały rok szk

cały rok szk

cały rok szk

II półrocze

cały rok szk

Pedagog,Psycholog, policjantn-ciele oddziału przdszkolnegon-ciele z kwalifikacjami do prowadzenia profilaktykipedagog, wychowawcy

pedagog, wychowawcy

n-ciele, pedagogpracownicy szkołyrodzice

Pedagog, n-cielerodzice

Pedagog, n-ciele, rodzice

Dyrektor, w-awcyPedagog, SPPT,Policjant, Sąd rodzinny, MPOS

- rozumieją pojęcia i posiadają wiedzę dot. uzależnień i ich negatywnego wpływu na rozwój, zdrowie i życie człowieka,- troska rodziców o własne dzieci, zainteresowanie ich postępami w nauce, pojawiającymi się trudnościami i szukanie sposobów pomocy dziecku,- ukierunkowywania praca rodziców nad rozwojem zainteresowań( np. sportowych) swoich dzieci jako czynnika chroniącego, - wzrost wiedzy na temat środków audiowizualnych , multimedialnych i gier interaktywnych oraz ich szkodliwego wpływu na rozwój psychofizyczny ucznia- dziecka,-Rodzice systematycznie współpracują ze szkołą, mają wiedzę na temat uzależnień,- Wzrost pozytywnego myślenia o sobie, poczucia własnej wartości i indywidualności, świadomość posiadanych umiejętności. – n-ciele pozytywnie wypowiadają się o uczniach, bazując na ich atutach, - Rodzice doceniają swoje dzieci, chwalą je, są z nich dumni,-nauczyciele prowadzą zajęcia, gdzie uczniowie mogą, osobiście doświadczyć poczucia odpowiedzialności za siebie i drugiego człowieka,- uczniowie są przygotowani do pełnienia różnych ról społecznych,- rodzice i uczniowie posiadają wiedzę, gdzie szukać pomocy, znają instytucje pomocowe, potrafią zwrócić się o pomoc w swojej sprawie lub innej osoby,- wspierają się nawzajem,

15

Page 16: Szkolny Program Profilaktyki - Tarnówsp8.edunet.tarnow.pl/res/SP_08/dokumenty2013_14/sz… · Web viewSzkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie Szkolny Program Profilaktyki

Szkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie

Metody współpracy szkoły z policją

W ramach współpracy szkoły z policją podejmowane są działania:

Udział dyrektorów, pedagoga szkolnego i nauczycieli w spotkaniach i Konferencjach miejskich dot. problematyki zagrożeń współczesnego świata dla dzieci i młodzieży, w szczególności podejmujące tematykę zagrożeń: Nikotynizm, alkoholizm, substancje psychoaktywne, narkomania, sekty i przestępczość oraz zjawisko demoralizacji nieletnich w środowisku lokalnym.

Spotkania prewencyjne młodzieży szkolnej z udziałem policjantów m.in. dla kl.6 - Odpowiedzialności karna nieletnich, dla kl.4-6 zajęcia warsztatowe pn.”3,2,1,.. Internet” dot.Cyberprzemoc, a także prelekcje dot.prawnych aspektów narkomanii i wychowania w trzeźwości itp.

Informowanie policji o zdarzeniach na terenie szkoły wypełniających znamiona przestępstwa, stanowiących zagrożenia dla życia i zdrowia uczniów oraz przejawach demoralizacji dzieci i młodzieży.

Przeprowadzenie przez funkcjonariuszy Komendy Miejskiej Policji lub Straży Miejskiej programów prewencyjnych dot. bezpieczeństwa w ruchu drogowym dla uczniów kl.1 –3 pn. Klub Bezpiecznego Puchatka, Odblaskowa szkoła itp. oraz programów zapobiegania zachowaniom ryzykownym oraz cyberprzemocy wśród dzieci np. pn.Owce w Sieci, Uwaga obcy.

Wsparcie przez policję pracy szkoły w rozwiązywaniu trudnych zdarzeń i sytuacji wychowawczych, gdy zachodzi podejrzenie dopuszczenia się przez ucznia czynu o znamionach przestępczych lub istnieją inne dowody świadczące o demoralizacji nieletniego.

Współpraca Komendy Miejskiej Policji i szkoły w realizacji Szkolnych programów profilaktycznych i wychowawczych dot. bezpieczeństwa uczniów oraz zapobiegania demoralizacji i przestępczości nieletnich.

16

Page 17: Szkolny Program Profilaktyki - Tarnówsp8.edunet.tarnow.pl/res/SP_08/dokumenty2013_14/sz… · Web viewSzkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie Szkolny Program Profilaktyki

Szkoła Podstawowa nr 8 im. K. K. Baczyńskiego w Tarnowie

Bibliografia /wykorzystana przy opracowaniu i realizacji programu/:

1. Adamowska L. Animacyjna rola zabawy, „Kropla” - Pismo Ogólnopolskiego Klubu Alternatywnych Pedagogów Nr.1 Towarzystwo Wolnej Wszechnicy Polskiej, Lublin 19922. Aichinger A. Holl W. Psychodrama – terapia grupowa z dziećmi, JEDNOŚĆ, Kielce 19993. Bandura A., Walters R. M., Agresja w okresie dorastania. Warszawa 1968 4. Dambach K. E., Mobbing w szkole. Jak zapobiegać przemocy grupowej. Gdańsk 2003 5. Danilewska J., Agresja u dzieci – szkoła porozumienia. Warszawa 2002 6. Fijewscy M. i P., Nasza Spotkania. Warszawa 1998 7. Fuchs B. Gry i zabawy na dobry klimat w grupie, Jedność, Kielce 19998. Grochulska J., Agresja u dzieci. Szkoła porozumienia. Warszawa 2002 9. Jakubowska H. „Promocja zdrowia i profilaktyka uzależnień: przewodnik nauczyciela szkoły podstawowej i gimnazjum" Warszawa; Łódź: Wydaw. Naukowe PWN, 199910. Jak żyć z ludźmi? Program profilaktyczny dla młodzieży. Warszawa 1999 11. Karkowska M., Czarnecka W., Przemoc w szkole. Kraków 1996 12. Kołodziejczyk A., Czemierowska E., Kołodziejczyk T., Spójrz inaczej na agresję. Starachowice 2001 13. Olweus D., Mobbing – fala przemocy w szkole. Jak ją powstrzymać? Warszawa 1998 14. Paziowie B. i G., Szkoła, która ochrania. Szkolny program profilaktyki. Kraków 2002 15. Ranschburg J., Lęk, gniew, agresja. Warszawa 1993 16. Rylke H., Pokolenie zmian. Czego boją się dorośli. Warszawa 199917. Red. Sawicka K. Socjoterapia, Centrum Medyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN, Warszawa 199918. Szymańska J., Programy profilaktyczne. Podstawy profesjonalnej psychoprofilaktyki. Warszawa 2000 19. Wojcieszek K., Wygrać życie. Szkolny program profilaktyki. Kraków 2002 20. Vopel K.W. Gry i zabawy integracyjne dla dzieci i młodzieży, cz.1-4, JEDNOŚĆ, Kielce 199921.Zaorska Z. Pedagogika zabawy–metodyka pracy z grupą, „Kropla”, Pismo ogólnopolskiego klubu alternatywnych pedagogów nr.1, 199222. Zdrowiej i świadomiej żyć, Fundacja Wychowawców i młodzieży, PROM, Warszawa 1993

17