Łódź, 16 grudnia 2013 roku

Anna Bujała

1. dynamiczny wzrost liczebności dorosłych Polaków żyjących w pojedynkę

rok 2011 – ponad 25% wszystkich Polaków w wieku 25-44 lata

rok 2002 – niespełna 20% wszystkich Polaków w wieku 25-44 lata

-> Jak osoby żyjące w pojedynkę realizują te potrzeby społeczne, które w innych układach są zaspokajane w środowisku rodzinnym?

2. wizerunek otoczenia społecznego singli w kulturze popularnej –

najsilniejsze więzi w grupie przyjaciół-singli

Inspiracja teoretyczna – nowe formy społeczne

-> Czy lansowany przez media model grupy przyjaciół jako substytutu rodziny dla singli jest powszechny w otoczeniu społecznym polskich singli?

3. rosnące znaczenie przestrzeni wirtualnej dla nawiązywania i podtrzymywania więzi społecznych

-> Jakie znaczenie ma dla relacji społecznych singli korzystanie z przestrzeni wirtualnej?

2

Więzi społeczne polskich singli autoreferat pracy doktorskiej Anny Bujały, Łódź, 16 grudnia 2013 r.

koncepcja więzi społecznej

świadomości bycia członkiem grupy lub diady, przy czym świadomość ta nie musi być aprobująca

◦ oparcie na definicji Stanisława Ossowskiego

◦ modyfikacja wyjściowej definicji na podstawie badań pilotażowych, ukazujących dominację więzi w diadach oraz poczucie przywiązanie bez aprobaty dla istnienia relacji

charakter więzi w późnej nowoczesności

◦ na poziomie jednostek – „kruchość więzi” (Bauman), „czyste relacje” (Giddens) – stosunki refleksyjne

◦ z perspektywy społeczeństwa – 1) malejąca rola grup w regulowaniu życia społecznego, 2) powstanie ugrupowań nowych typów

(marginalnie 3) przemiany rodziny i 4) porządek sieciowy)

3

Więzi społeczne polskich singli autoreferat pracy doktorskiej Anny Bujały, Łódź, 16 grudnia 2013 r.

single jako podkategoria osób żyjących w pojedynkę - wykorzystanie istniejących konotacji

kulturowych

Więzi społeczne polskich singli autoreferat pracy doktorskiej Anny Bujały, Łódź, 16 grudnia 2013 r.

4

w dużym mieście

wyższe wykształcenie

zarobki gwarantujące

niezależność finansową

wiek umożliwiający

wysoką aktywność

zawodową i towarzyską

(ok. 25-45 lat)

Przesłanki życia w pojedynkę

◦ ekonomiczne – wraz z uprzemysłowieniem

(1) możliwości zarobkowania, (2) możliwości samodzielnego prowadzenia

gospodarstwa domowego

◦ ideologiczne – wraz z postępami indywidualizacji

wzrost akceptacji społecznej dla życia w pojedynkę poza stanem

duchownym

◦ strukturalne – wraz z otwarciem przestrzeni publicznej dla

kobiet, wzrostem ich wykształcenia i kompetencji

zawodowych przy stale obecnej tendencji kobiet do

hipergamii

Więzi społeczne polskich singli autoreferat pracy doktorskiej Anny Bujały, Łódź, 16 grudnia 2013 r.

5

relacje wirtualne - stosunki społ. oparte wyłącznie na komunikacji

w Internecie, których uczestnicy nie spotykają się bezpośrednio.

rzeczywistość wirtualna - sztuczne środowisko doświadczane

poprzez komputerowo wytworzone bodźce (głównie wizualne i

dźwiękowe) umożliwiające m.in. zawieranie i podtrzymywanie

stosunków społ. (por. Hamit 1993; Pimentel, Teixeira 1993;

Rheingold 1992).

real - fizyczne i społeczne środowisko, w którym stosunki społ. są

nawiązywane i podtrzymywane bez pośrednictwa Internetu i

innych technologii komputerowych (por. Milgram i in. 1994).

Więzi społeczne polskich singli autoreferat pracy doktorskiej Anny Bujały, Łódź, 16 grudnia 2013 r.

6

Cel badań:

identyfikacja i charakterystyka więzi

społecznych badanych singli

Przedmiot badań:

otoczenie społeczne badanych singli, czyli

ogół ich aktualnych stosunków społecznych

Więzi społeczne polskich singli autoreferat pracy doktorskiej Anny Bujały, Łódź, 16 grudnia 2013 r.

7

osoby stanu wolnego

nie posiadające stałych partnerów (nie mieszkające z partnerami

i deklarujące niepozostawanie w związku od minimum roku),

bezdzietne lub nie sprawujące opieki nad swoimi dziećmi,

o orientacji heteroseksualnej,

mieszkające w dużych polskich miastach (powyżej 250 tys.

mieszkańców),

posiadające wyższe wykształcenie

w wieku 25-45 lat.

Więzi społeczne polskich singli autoreferat pracy doktorskiej Anny Bujały, Łódź, 16 grudnia 2013 r.

8

1. Co stanowi otoczenie społeczne singli biorących

udział w badaniu i jakie są ewentualne elementy

specyficzne tego otoczenia?

2. Jakie więzi dominują w otoczeniu społecznym

badanych pod względem siły i trwałości?

3. Jaka jest rola i znaczenie komunikacji pośredniej

(głównie Internetu) w podtrzymywaniu i

budowaniu więzi społecznych przez badanych?

Więzi społeczne polskich singli autoreferat pracy doktorskiej Anny Bujały, Łódź, 16 grudnia 2013 r.

9

stopień utożsamienia się z partnerem więzi (1) częstość użycia zaimka „my”, 2) ważność roli wg skróconej wersji Testu

Dwudziestu Stwierdzeń)

stopień kontroli respondenta przez partnera więzi (kontrola wewnętrzna i zewnętrzna)

regularność kontaktu z partnerem więzi (od kontaktów przypadkowych do celowych i regularnych)

ważność i różnorodność zasobów przekazywanych w ramach więzi.

(rodzaje zasobów: 1) wsparcie materialne (finansowe lub rzeczowe), 2) wsparcie

usługowe, 3) wsparcie emocjonalne, 4) towarzystwo)

Więzi społeczne polskich singli autoreferat pracy doktorskiej Anny Bujały, Łódź, 16 grudnia 2013 r.

10

indywidualne wywiady pogłębione z singlami – 5 wywiadów

pilotażowych i 35 wywiadów w zasadniczej części badań;

wirtualne wywiady zogniskowane z singlami – 2 sesje

obserwacje spotkań w realu członków forum internetowego

zrzeszającego singli;

ilościowa analiza wyników ogólnopolskich i międzynarodowych

sondaży społecznych;

jakościowa analiza treści doniesień medialnych poświęconych

singlom oraz portali, forów i blogów internetowych popularnych

wśród singli.

Więzi społeczne polskich singli autoreferat pracy doktorskiej Anny Bujały, Łódź, 16 grudnia 2013 r.

11

Tab. 1 Porównanie wybranych charakterystyk polskich panien, mężatek, kawalerów

i żonatych w wieku 25-59 lat (odsetki w ramach każdej kategorii)

Więzi społeczne polskich singli autoreferat pracy doktorskiej Anny Bujały, Łódź, 16 grudnia 2013 r.

12

charakterystyka panny mężatki kawalerowie żonaci

wykształcenie wyższe (licencjackie lub magisterskie)

40% 15% 16% 12%

znajomość języka angielskiego w mowie i piśmie

40% 10% 20% 10%

korzystanie z komputera 65% 46% 45% 45%

średnie miesięczne zarobki netto (dla osób w wieku 35-59 lat)

1 020,28 zł 940,90 zł 790,27 zł 1 107,70 zł

najpopularniejszy zawód nauczycielka

(15%) praca na roli

(15%) praca na roli

(17%) praca na roli

(12%)

zamieszkanie w mieście o liczbie mieszkańców 500 tys. i więcej

11,1% 7,9% 7,4% 7,9%

zamieszkanie na wsi 33,9% 39,4% 48,8% 40,3%

przeciętne wykształcenie ojców niepełne średnie zasadnicze zawodowe

zasadnicze zawodowe

zasadnicze zawodowe

Opracowanie własne z wyników Diagnozy Społecznej 2005

Porównanie manifestacji postaw indywidualistycznych wśród

polskich singli

rówieśników singli, posiadających wyższe wykształcenie i mieszkających w dużych polskich miastach, który mają partnerów

1 . niezależność poglądów (=zróżnicowanie poglądów w ramach danej kategorii społecznej)

-> znacznie wyższa wśród singli

2 . l iberal izm poglądów

-> znacznie wyższy wśród singli

Różnice w częstości odpowiedzi świadczących o niezależności lub liberalizmie poglądów sięgały 15 punktów procentowych między tymi dwiema kategoriami.

(źródło danych: wyniki ESS dla Polski z lat 2002, 2004, 2006)

(wskaźniki na podst. prac Zbigniewa Bokszańskiego)

Więzi społeczne polskich singli autoreferat pracy doktorskiej Anny Bujały, Łódź, 16 grudnia 2013 r.

13

Większość stosunków społecznych badanych singli stanowią relacje

z rodziną pochodzenia, współpracownikami i przyjaciółmi.

Rodzina

wg badanych: rodzice i rodzeństwo, czasem także babcia,

dziadek i rodzina założona przez rodzeństwo.

dalsi krewni – relacje sporadyczne, ambiwalentny stosunek.

1/3 respondentów mieszka z rodzicami.

częstotliwość kontaktu badanych, którzy nie mieszkają z

rodzicami zależna od rodzaju przekazywanych zasobów.

rodzice jako powiernicy i towarzysze rozrywek – tylko u kobiet.

Więzi społeczne polskich singli autoreferat pracy doktorskiej Anny Bujały, Łódź, 16 grudnia 2013 r.

14

Przyjaciele i znajomi

przyjaciel = powiernik udzielający wsparcia emocjonalnego, ewentualnie także towarzysz rozrywek, znajomy = towarzysz rozrywek

brak wsparcia materialnego lub usługowego (≠ R.Pahl, S.Roseneil, P.Willmott)

pozycje społ. znajomych zbliżone do pozycji badanych, większa homogeniczność grona znajomych w wypadku mężczyzn

geneza przyjaźni i znajomości (wg kolejności ważności): 1) studia, 2) relacje z czasów nastoletniości, 3) pierwsze miejsce pracy, 4) znacznie rzadziej – ośrodki realizacji zainteresowań lub edukacji, Internet, kolejne miejsca pracy, 5) sporadycznie – sąsiedzi (u 4 badanych)

podobny udział w sieciach znajomych osób żyjących w pojedynkę i osób posiadających partnerów. Brak „miejskich plemion singli”. (≠ Elisa Bellotti, Ethan Watters)

sporadyczność relacji grupowych, dominacja kontaktów w diadach.

Więzi społeczne polskich singli autoreferat pracy doktorskiej Anny Bujały, Łódź, 16 grudnia 2013 r.

15

Współpracownicy

Wbrew przewidywaniom relacje czysto rzeczowe, ograniczone do

realizacji obowiązków zawodowych w godzinach pracy.

Grupy celowe

głównie kręgi realizacji zainteresowań (drużyny piłkarskie,

grupy rowerowe, stowarzyszenia teatralne itp.)

przynależność tylko 1/3 respondentów, zaledwie kilka osób

aktywnych w ramach tych grup.

Więzi społeczne polskich singli autoreferat pracy doktorskiej Anny Bujały, Łódź, 16 grudnia 2013 r.

16

Rodzina

najsilniejsze więzi, o czym świadczą:

utożsamienie z rodziną i postrzeganie jej jako grupy, niemal nieobecne w przypadku innych elementów otoczenia społecznego badanych.

obecność u respondentów zinternalizowanych norm wyniesionych z domu rodzinnego oraz uznawanie członków rodziny za autorytety (1/4 respondentów) – nieobecne w przypadku innych elementów otoczenia społecznego badanych.

obecność uogólnionej normy wzajemności świadczeń i gotowość (u większości badanych) do poświęcania w jakimś zakresie osobistych celów dla rodziny

regularność kontaktów, choć przeważnie niska częstotliwość

poczucie pewności otrzymania wsparcia materialnego lub usługowego, gdy pojawi się jego potrzeba; ¼ badanych otrzymuje także wsparcie emocjonalne lub towarzyskie

najtrwalsze więzi – niezależnie od postrzeganej przez badanych jakości więzi oraz od refleksyjnego do nich stosunku, żaden z badanych nie dążył do zerwania relacji z rodziną pochodzenia.

Więzi społeczne polskich singli autoreferat pracy doktorskiej Anny Bujały, Łódź, 16 grudnia 2013 r.

17

Przyjaciele i znajomi

dość silne więzi, o czym świadczą:

poczucie przynależności do przyjaciół postrzeganych jako grupa tylko u trzech

badanych.

brak poczucia powinności wobec przyjaciół – jedyną normą obowiązek lojalności.

wysoka częstotliwość, choć nieregularność kontaktów

stałe udzielanie wsparcia emocjonalnego i towarzyskiego, choć brak wsparcia

materialnego lub usługowego

trwałość uzależniona od stopnia refleksyjności

więzi z przyjaciółmi mniej trwałe od więzi ze znajomymi, ze względu na wyższy

poziom oczekiwań kierowanych wobec przyjaciół.

trwałość przyjaźni – zwykle kilka lat, trwałość znajomości – często jeszcze z okresu

dzieciństwa.

Więzi społeczne polskich singli autoreferat pracy doktorskiej Anny Bujały, Łódź, 16 grudnia 2013 r.

18

Grupy celowe

więzi słabe – brak utożsamień z grupami, kontrola wyłącznie

zewnętrzna, jedynym przekazywanym zasobem towarzystwo,

kontakty regularne

więzi nietrwałe - od kilku miesięcy do kilku lat.

Duże grupy – przynależność do narodu, grupy wyznaniowej czy

etnicznej obecna w świadomym obrazie własnej osoby jedynie

u kilku badanych.

Czy przyczyną jest słabość więzi, czy ich niska refleksyjność?

Więzi społeczne polskich singli autoreferat pracy doktorskiej Anny Bujały, Łódź, 16 grudnia 2013 r.

19

Więzi społeczne polskich singli autoreferat pracy doktorskiej Anny Bujały, Łódź, 16 grudnia 2013 r.

20

Odsetek polskich internautów w wieku 25-45,

posiadających wykształcenie średnie lub wyższe, którzy "pojedynczy"

małżonkowie i

pozostający w zw.

nieformalnych

zawarli znajomość przez Internet 28,5% 18,3%

spotkali się z osobą poznaną przez Internet

12,8%

(45% wśród

zawierających

znajomości online)

9,4%

(51% wśród

zawierających

znajomości online)

korzystają z portali społecznościowych aby nawiązać nowe

kontakty towarzyskie 18,9% 14,5%

uczestniczyli w ostatnim miesiącu w forach dyskusyjnych 25,1% 28,5%

Tab. 4 Powszechność Internetu jako środka zawierania nowych znajomości

Źródło: CBOS 2008.

Rodzaj relacji zawieranych w Internecie

przyjaźnie i znajomości – jedynie przypadkowo (wyjątek – 3 badanych z forów dla osób samotnych lub nieśmiałych)

partnerzy życiowi – poszukiwania prowadzone przez większość badanych

Przenoszenie znajomości wirtualnych do reala

„pojedynczy” nieco rzadziej niż pozostający w związkach przenoszą relacje do reala - przyczyną może być możliwość fałszowania tożsamości w Sieci przez potencjalnych partnerów

większość badanych w wywiadach grupowych zadeklarowała chęć pozostawienia części relacji jako czysto wirtualnych, gdyż:

kobiety: chciały pozostać w relacjach wyłącznie przyjacielskich z tymi wirtualnymi męskimi znajomymi, którzy ich zdaniem nie mieli szans zostać ich partnerami życiowymi

mężczyźni: aby nie stracić czysto hobbystycznego charakteru relacji lub aby pozostawić sobie możliwość nieskrępowanych zwierzeń, na które nie mogli się zdobyć wobec znajomych z reala.

Więzi społeczne polskich singli autoreferat pracy doktorskiej Anny Bujały, Łódź, 16 grudnia 2013 r.

21

Ocena znaczenia Internetu dla dbałości o więzi – opinie badanych

większość – pozytywnie

zdecydowani entuzjaści - osoby deklarujące poczucie trudności w

nawiązywaniu relacji

autorzy opinii negatywnych – osoby posiadające szeroką sieć przyjaciół i

znajomych, dobre kontakty z najbliższą rodziną i deklarujące brak

trudności w nawiązywaniu relacji

Specyfika przestrzeni wirtualnej – obecność grup singli

Obserwowane zjazdy singli z jednego z najaktywniejszych forów dla singli

spowodowały zacieśnianie się więzi w diadach w wyniku takich spotkań,

ale nie zaowocowały wzmocnieniem więzi grupowych.

Więzi społeczne polskich singli autoreferat pracy doktorskiej Anny Bujały, Łódź, 16 grudnia 2013 r.

22

Internet jako narzędzie podtrzymywania istniejących relacji

znajomi i dalsza rodzina – najczęstsza forma

przyjaciele – kontakt przez Internet tak samo częsty jak

rozmowy telefoniczne, spotkania bezpośrednie odbywają się

rzadziej

bliska rodzina - przeważają spotkania bezpośrednie i

rozmowy telefoniczne.

Więzi społeczne polskich singli autoreferat pracy doktorskiej Anny Bujały, Łódź, 16 grudnia 2013 r.

23

Trudność – stosowanie pojęcia „więzi społecznej” w

społeczeństwie z malejącym udziałem grup

Dwie możliwości w dzisiejszej socjologii:

porzucenie pojęcia i stosowania nowych określeń

nadanie pojęciu nowego znaczenia, dostosowanego do

charakteru współczesnych relacji

Analogiczny dylemat – pojęcie wspólnoty

Więzi społeczne polskich singli autoreferat pracy doktorskiej Anny Bujały, Łódź, 16 grudnia 2013 r.

24

Więzi społeczne polskich singli autoreferat pracy doktorskiej Anny Bujały, Łódź, 16 grudnia 2013 r.

25

Dziękuję za uwagę