WYŻSZA SZKOŁA PEDAGOGICZNA

TWP w Warszawie Wydział Zamiejscowy w Lublinie

Aurelia Warwasiewicz

ZGODNOŚĆ OSOBOWOŚCI

ZAWODOWEJ UCZNIA TECHNIKUM

FRYZJERSKIEGO Z WYBRANYM

PRZEZ NIEGO TYPEM KSZTAŁCENIA.

STUDIUM PRZYPADKU

Praca dyplomowa

napisana pod kierunkiem

dr Renaty Wiechnik

Warszawa - Lublin 2010

2

Spis treści

WSTĘP 3

ROZDZIAŁ 1. PSYCHOLOGICZNE PODSTAWY DECYZJI W OBSZARZE EDUKACYJNO-ZAWODOWYM 6

1.1. Kategoria osobowości w literaturze przedmiotu 6 1.2. Motywacja a wybór zawodu 18 1.3. Osobowość zawodowa. Koncepcja J.Hollanda 20

ROZDZIAŁ 2. ZAWÓD FRYZJER. CZYNNOŚCI. WYMAGANIA. MOŻLIWOŚCI KSZTAŁCENIA I ZATRUDNIENIA 28

2.1. Opis zawodu – wstępna charakterystyka 28 2.2. Zadania i czynności 29 2.3. Środowisko pracy 34 2.3.1. Warunki fizyczne 34 2.3.2. Warunki organizacyjne 34 2.3.3. Warunki społeczne 35 2.4. Kształcenie 35 2.4.1. Organizacja kształcenia 35 2.4.2. Kryteria przyjęć do szkół fryzjerskich 36 2.4.3. Możliwości kształcenia osób dorosłych 38 2.4.4. Podnoszenie kwalifikacji zawodowych 38 2.5. Szanse zatrudnienia. Płace 39 2.6. Wymagania zawodu 47 2.6.1. Wymagania fizyczne i zdrowotne 47 2.6.2. Wymagania w zakresie predyspozycji psychicznych 47

ROZDZIAŁ 3. PROBLEMATYKA, PRZEDMIOT I CEL BADAŃ 49

ROZDZIAŁ 4. PREZENTACJA SYLWETKI MONIKI G. I JEJ ŚRODOWISKA RODZINNEGO 50

ROZDZIAŁ 5. METODY WYKORZYSTANE W BADANIU 52 5.1. Pomiar zainteresowań i upodobań 53 5.2. Pomiar osobowości zawodowej 54 5.3. Pomiar inteligencji praktycznej 55 5.4. Pomiar postawy twórczej i zdolności twórczych 57 5.5. Wywiad 59

ROZDZIAŁ 6. CHARAKTERYSTYKA PRZEBIEGU BADAŃ 61

ROZDZIAŁ 7. OBRAZ WŁAŚCIWOŚCI PSYCHICZNYCH MONIKI G. – ANALIZA UZYSKANYCH WYNIKÓW BADAŃ 63

7.1. Zainteresowania, preferencje i upodobania 63 7.2. Osobowość zawodowa 66 7.3. Inteligencja emocjonalna 69 7.4. Cechy osobowościowe w ujęciu Wielkiej Piątki 73 7.5. Inteligencja praktyczna 77 7.6. Postawa i uzdolnienia twórcze 78

ROZDZIAŁ 8. OCENA ZGODNOŚCI OSOBOWOŚCI ZAWODOWEJ UCZENNICY TECHNIKUM FRYZJERSKIEGO Z WYBRANYM PRZEZ NIĄ TYPEM KSZTAŁCENIA 83

Wykaz literatury cytowanej 88

3

WSTĘP

Postawy wobec pracy są różnorodne. Jedni traktują ją jedynie jako źródło

utrzymania, inni jako sposób zdobycia środków na urzeczywistnienie planów i marzeń,

inni jeszcze uważają, że praca stwarza możliwości doskonalenia się i samorealizacji. Są

i tacy, dla których praca to służenie innym. Praca nie powinna być celem samym

w sobie. Człowiek ma w życiu wiele misji do spełnienia. Nie wolno dopuścić do twego,

by stał się jedynie automatem do robienia pieniędzy. Praca jest jedną z form aktywności

człowieka. Każdy z nas musi pracować, by w pełni realizować swoje człowieczeństwo.

Żeby mówić o wszechstronnym rozwoju, trzeba mieć nie tylko udaną rodzinę, dobre

kontakty z otoczeniem, grupę oddanych przyjaciół, trzeba też mieć zajęcie, które

sprawia nam satysfakcje i zapewnia niezależność finansową, a także umożliwia

realizację swoich zdolności i twórcze wyrażanie siebie. Wielu ludzi, którzy utracili

możliwość zarobkowania, czuje się źle, nawet, jeśli zwolnienie nastąpiło nie z ich winy.

Często uważają to za osobistą klęskę, wielką życiową tragedię. Nie potrafią aktywnie

poszukiwać pracy. Nie próbują inaczej układać sobie życia. Uważają się za

niepełnowartościowych. Sądzą, że znaleźli się poza społeczeństwem. Brak pracy

demoralizuje środowisko, stwarza różne zagrożenia, jak nadużycie alkoholu,

zaniedbywanie rodziny, kradzieże, rozboje (Czarnecki, 1985).

Obserwacja życia codziennego wskazuje, że nie wszyscy są zadowoleni

z wykonywanej przez siebie pracy. Spotykamy ludzi, którzy nie znoszą swojej profesji,

robią to, do czego nie mają zdolności i czego po prostu nie lubią.

Czy można temu zaradzić? Jak dobrze wybrać przyszłość? Jak pomóc młodemu

człowiekowi, by zdecydował w zgodzie ze sobą, ale bez oderwania od społecznych

realiów? Te pytania od lat towarzyszą pedagogom, wychowawcom, rodzicom. Dziś

nabierają wyjątkowego znaczenia. W związku z pojawieniem się problemu bezrobocia

i wciąż rosnącym tempem życia nikogo nie stać na przypadkowe wybory zarówno

z względów ekonomicznych (koszty edukacji i przekwalifikowania), jak i z uwagi na

wysokie koszty emocjonalne (frustracja, niezadowolenie, brak pewności siebie

i poczucia własnej wartości).

Wielu uczniów decyduje o swoim życiu zawodowym w sposób przypadkowy

i nieprzemyślany. Z tego też powodu istnieje potrzeba działań profilaktycznych w tej

dziedzinie, do których należy np. organizowanie odpowiednich lekcji w gimnazjach

i liceach. Młodzież kończąca te szkoły, musi podjąć decyzję dotyczącą kształcenia

4

ukierunkowanego na określony zawód. Aby maksymalnie zaktywizować ucznia do

udziału w tym procesie, należy zaproponować mu: poznanie siebie, poznanie zawodu,

poznanie ścieżek realizacji – czyli możliwości zdobywania zawodu.

Poznanie siebie w aspekcie wyboru zawodu dotyczy zainteresowań, uzdolnień,

temperamentu, umiejętności, „mocnych i słabych stron”. Poznanie zawodu to

gromadzenie informacji o środowisku pracy, zadaniach, czynnościach, narzędziach

pracy, stanowiskach czy wreszcie możliwościach zatrudnienia (Gurycka, 1978).

Podjęcie decyzji o wyborze określonego zawodu, często na całe życie, staje się

dla człowieka poważnym problemem. Wymaga ono wielu przemyśleń, angażuje

w poważnym stopniu potrzeby jednostki, czyli odczuwane przez nią braki

przedmiotowe (potrzeby określonych rzeczy) i funkcjonalne (potrzeby określonego

rodzaju działań). Najskuteczniejszym i społecznie aprobowanym sposobem

zaspokajania wielu potrzeb jest praca i zawód. Praca dlatego, że jest źródłem

dochodów, organizacji czasu, płaszczyzną kontaktów społecznych, zadowolenia,

samorealizacji, a zawód – ponieważ jest źródłem poczucia tożsamości, poczucia jakości

życia, identyfikacji z rolą społeczną.

Decyzja w sprawie wyboru zawodu jest zadaniem trudnym, bo podjęcie jej

pociąga za sobą wiele poważnych konsekwencji. Trafnie wybrany zawód, przynosi

osobie zadowolenie i sukcesy. Zawód wybrany nietrafnie prowadzi do zniechęcenia

i niezadowolenia, a praca w nim staje się udręką. Należy pamiętać, że nie istnieje

jedyny właściwy zawód. Można czerpać satysfakcję z wykonywania kilku zawodów.

Wiele osób nie wykonuje tego samego zawodu przez całe życie, często musi się

przekwalifikować, ponieważ zmienia się i rozwija, co wpływa na charakter i hierarchię

ich potrzeb (Jantura, 1994).

Praca jest jedną z sił napędowych życia i motywów działania człowieka.

Wykonywanie zawodu coraz częściej przekształca się ze środków zarobkowania

w działalność osobistą, stanowiącą wyraz zainteresowań i potrzeb człowieka, daje

szanse rozwijania twórczych postaw ludzi. Dokonanie właściwych wyborów wydaje się

być kluczem do rozwijania kariery zawodowej. Wybranie właściwego zawodu warte

jest czasu i wysiłku. Decyzję o wyborze zawodu trzeba podjąć samodzielnie.

Nauczyciele, rodzice czy przyjaciele mogą tylko pomóc.

Niniejsza praca to studium przypadku. Koncentruje się na uczennicy technikum

fryzjerskiego. Podejmuje próbę oceny zgodności jej osobowości zawodowej

z wybranym przez nią typem kształcenia.

5

Praca składa się z 8 rozdziałów. Rozdział pierwszy omawia psychologiczne podstawy

podejmowania decyzji w obszarze edukacyjno – zawodowym (omawiana jest tu przede

wszystkim problematyka osobowości, w tym również osobowości zawodowej).

Rozdział drugi przedstawia charakterystykę zawodu fryzjera (zadania, czynności,

specyficzne cechy tego środowisko pracy, możliwości kształcenia w tym zawodzie,

a także szanse zatrudnienia, płace oraz wymagania, jakie ten zwód stawia osobom

decydującym się na jego podjęcie). Pozostałe rozdziały pracy mają już charakter

metodologiczno-empiryczny. Prezentują problematykę pracy (rozdział 3), przedstawią

sylwetkę badanej uczennicy (rozdział 4), metody zastosowane w badaniach własnych

i organizację badań (rozdział 5 i 6) oraz analizę i interpretację uzyskanych wyników

(rozdział 7 i 8).

6

ROZDZIAŁ 1. PSYCHOLOGICZNE PODSTAWY DECYZJI W OBSZARZE EDUKACYJNO-ZAWODOWYM

1.1. Kategoria osobowości w literaturze przedmiotu

„Jan Paweł II w encyklice Laborem Exercens mówi, że praca jest dobrem

człowieka – dobrem jego społeczeństwa - nierozerwalnie związana z naturą rozumną

człowieka”. Praca rozumiana jest jako wartość uniwersalna, dzięki której powstają

i funkcjonują wszystkie inne wartości. Stanowi więc ona podstawowy miernik wartości

człowieka. Wartość pracy określać należy nie ze względu na rodzaj wykonywanych

czynności, ale z uwagi na fakt, że ten kto ją wykonuje, jest osobą, praca jest dla

człowieka, a nie człowiek dla pracy. Należy dążyć do wytworzenia u człowieka pracy

wrażliwości, w odniesieniu do każdego zjawiska, w każdym kontakcie

z rzeczywistością (za: Furmanek, 1998, s.143).

Praca stanowi integralną część życia ludzkiego. Wpływa na nasze zachowanie,

kształtuje charakter oraz osobowość. Jest bardzo ważną wartością w życiu każdego

człowieka. Uszlachetnia, poszerza wiedzę i umiejętności. Dlatego też istotne jest, aby

dawała zadowolenie i satysfakcję, co jest możliwe dzięki odpowiedniemu dopasowaniu

zawodu do konkretnego człowieka, do jego osobowości.

Pojęcie osobowości jest powszechnie używane. Przy jego pomocy opisuje się

spójny i w miarę stabilny zespół cech danego człowieka. Można użyć tego terminu

także do podkreślenia różnic pomiędzy ludźmi. Pokrewne obiegowemu pojmowaniu

osobowości są też pojęcia charakteru i temperamentu (Strelau i Zawadzki, 2008).

Oto kilka możliwych sposobów pojmowania tego, czym jest osobowość:

o formą różnic indywidualnych,

o systemem stałych cech,

o rodzajem związku człowieka ze światem (teorie relacyjne),

o konfiguracją bodźców i reakcji (teorie behawiorystyczne),

o funkcją sił dynamicznych: potrzeb i popędów (teorie psychoanalityczne),

centralnym systemem regulacji i integracji (Furmanek, 1998).

Dla niniejszej pracy ważne jest ujęcie pierwsze (osobowość – formą różnic

indywidualnych). Dokonuje ono opisu cech pojedynczego człowieka odróżniających go

od innych ludzi. Takie ujęcie spotyka się najczęściej u badaczy zajmujących się

konstruowaniem testów psychologicznych. W ich założeniu testy służą do opisu

7

osobowości, diagnostyki jej zaburzeń oraz przewidywania zachowań w różnych

sytuacjach, takich jak np. przydatność kandydata na stanowisko pracy. Dobrym

przykładem może być teoria H.Eysenka (1970; za: Augustynek, 2008, s.125), który za

pomocą analizy czynnikowej poszukiwał istotnych dla osobowości czynników. Nie

ograniczył się on na ich prostym opisie, ale podjął też próbę wyjaśnienia przyczyn ich

zróżnicowania.

Autor ten opisuje osobowość jako hierarchiczną (pionową) organizację

obejmującą następujące poziomy:

o specyficznych reakcji (skojarzenia bodźca i reakcji). Kształtują się one na bazie

wrodzonych reakcji na bodźce, wzbogaconych o efekty uczenia się

zachodzącego w toku życia,

o reakcji nawykowych (odruchowe reakcje bezwarunkowe i warunkowe oparte

o mechanizmy warunkowania klasycznego i instrumentalnego),

o cech (np. towarzyskość, dominacja, asertywność, aktywność, ruchliwość),

o typu ( np.intro-ekstrawersja).

Natomiast w poziomej analizie struktury osobowości wyróżnia następujące jej

wymiary:

o introwersja-ekstrawersja,

o neurotyzm,

o psychotyzm,

o zdolności.

Inni autorzy zauważają większe zróżnicowanie struktury osobowości człowieka

i lokalizują w niej i inne wymiary, takie jak: zainteresowania, struktura potrzeb, system

wartości, aspiracje, obraz własnej osoby, w tym samoocena (Augustynek, 2008).

Według Modelu tzw. Wielkiej Piątki osobowość człowieka można w zasadzie

opisać za pomocą pięciu czynników: ekstrawersji, neurotyzmu, ugodowości,

sumienności i otwartości na doświadczenia (za: Pervin i John, 2002; Strelau i Zawadzki,

2008).

Poniżej zostanie zaprezentowana krótka charakterystyka tych najbardziej znanych

wymiarów osobowościowych.

H.J.Eysenck (za: Bąbel, 2005a) uznał ekstrawersję za jeden z trzech głównych

czynników osobowości, obok neurotyczności i psychotyczności.

Do składników ekstrawersji badacz osobowości zaliczył:

- towarzyskość,

8

- żywość,

- aktywność,

- asertywność,

- poszukiwanie doznań,

- beztroskę,

- dominację,

- wybuchowość,

- śmiałość.

Introwertyk to człowiek pesymistyczny, cichy, skromny, zorientowany na samego

siebie. Stara się izolować od innych ludzi. Źle toleruje zmiany, a jeżeli one zachodzą,

z trudem się do nich przystosowuje. Jest typem samotnika. Emocje powstają u niego

wolno, ale i rozładowują się z trudem. Introwertyk stara się ukrywać przeżywane

emocje. W pracy jest skrupulatny i drobiazgowy. Raczej pesymistyczny i nieufny

wobec innych. Źle się czuje w gronie obcych sobie ludzi.

Ekstrawertyk z kolei to osoba towarzyska, rozmowna, aktywna, optymistyczna,

zorientowana na innych ludzi, interesująca się światem zewnętrznym. Mająca słaby

wgląd w samą siebie. Ekstrawertyk jest towarzyski i optymistyczny, lubi pracę

urozmaiconą, łatwo przystosowuje się do zmian. Nie jest skrupulatny ani drobiazgowy.

Często jego reakcje są wybuchowe, ale emocje w nim nie zalegają. Dobrze się czuje

nawet wśród obcych sobie ludzi. Chętnie podejmuje się ról kierowniczych (za:

Augustynek, 2008).

Szacuje się, że ekstrawersja jest odziedziczana w około 40%. Ten sam poziom

stymulacji bardziej pobudza introwertyków, zaś ekstrawertycy potrzebują silniejszych

bodźców, żeby osiągnąć poziom pobudzenia, tak jak introwertycy. Nowsze badania

wskazują zaś, że poziom pobudzenia zależy od pory dnia. Introwertycy są bardziej

pobudzeni rano, ekstrawertycy wieczorem.

Według teorii Eysencka (za: Bąbel, 2005a) różnice w zakresie pobudzania

i hamowania decydują o odmiennym funkcjonowaniu ekstrawertyków i introwertyków.

Możemy wyróżnić w tym zakresie 4 podstawowe różnice:

1. Introwertycy mają niższy próg wrażliwości, cechuje ich większa czujność – łatwiej

dostrzegają i reagują na niewielkie lub sporadyczne zmiany bodźców. Dlatego są

dokładniejsi, podatniejsi na odczuwanie bólu, a hałas przeszkadza im bardziej.

2. Do osiągnięcia optymalnego poziomu pobudzenia ekstrawertycy potrzebują więcej

stymulacji niż introwertycy, dlatego funkcjonują sprawniej w warunkach silnej

9

stymulacji, np. pod presją czasu. Pobudzenie pomaga ekstrawertykom, introwertykom

przeszkadza (oni są ostrożniejsi w działaniu, powolniejsi i szybciej się męczą).

3. Słabe bodźce wywołują pozytywne emocje u introwertyków, a negatywne

u ekstrawertyków; zaś silne bodźce wzbudzają negatywne odczucia u introwertyków,

a pozytywne u ekstrawertyków.

Ekstrawertycy:

- poszukują stymulacji,

- dążą do licznych interakcji społecznych,

- prędzej wybierają pracę wymagającą licznych kontaktów społecznych,

- częściej pełnią funkcje kierowniczą.

Introwertycy:

- unikają stymulacji,

- unikają interakcji społecznych,

- wybierają pracę spokojną.

4. Introwertycy są bardziej podatni na warunkowanie. Prawdopodobnie, dlatego mają –

niezależnie od wieku – wyższe wyniki w nauce, zwłaszcza w trudniejszych

przedmiotach. Łatwiej przyswajają sobie zasady współżycia społecznego i przez to są

mniej skłonni do przestępstw. Obecnie uważa się, że introwertycy są bardziej podatni

na warunkowanie wtedy, gdy działają na nich bodźce negatywne (kary), natomiast

ekstrawertycy wtedy, gdy działają na nich na bodźce pozytywne (nagrody).

Neurotyzm to kolejny wymiar osobowościowy w ujęciu H.Eysencka. Jest

wymiarem chwiejności emocjonalnej. Jest przedziałem od pełnego zrównoważenia,

łatwości odprężenia i odreagowywania się, pewności siebie, dużej odporności na stres,

adekwatności reakcji emocjonalnej do sytuacji zewnętrznej – aż do wysokiej

pobudliwości psychicznej, braku pewności siebie, małej odporności na stres, lęku, także

zaburzeń nerwicowych (za: Augustynek, 2008).

Według Eysencka neurotyczność, zwana też emocjonalnością lub wrażliwością

emocjonalną, składa się z takich cech, jak: lękliwość, represyjność, poczucie winy,

niska samoocena, napięcie, irracjonalność, płochliwość, markotność i emocjonalność.

Typowy neurotyk stale czymś się martwi, łatwo ulega nastrojom, często bywa

przygnębiony. Skarży się na ciągłe kłopoty. Swoje myślenie koncentruje na sprawach,

które mogą się nie powieść, co wzbudza w nim silny lęk. Niepokojem reaguje na

zmiany i nowe sytuacje. Cechuje go nadmierna emocjonalność – silnie reaguje

emocjonalnie i z trudem wraca do równowagi. W związku z tym nierzadko zachowuje

10

się w sposób irracjonalny i sztywny. Ma też poczucie niższości. Jest nieśmiały

i drażliwy. Łatwo go zranić. Krytykę bierze sobie do serca i głęboko przeżywa porażki.

Wykazuje małą odporność na stres, posiada skłonność do kryzysów i załamań

nerwowych. Często popada w depresję i cierpi na bezsenność. Miewa problemy

z koncentracją uwagi i różne dolegliwości zdrowotne (zwłaszcza bóle głowy i żołądka).

Nadmierna emocjonalność przejawia się także we wrażliwości na krzywdę i cierpienie,

ale również na szczęście i radość innych ludzi. Natomiast osoba stabilna słabo reaguje

emocjonalnie i szybko wraca do równowagi. Jest spokojna, zrównoważona, opanowana

i nie martwi się nadmiernie.

Neurotycy są skłonni do:

- irracjonalnych pomysłów,

- mają trudności w kontrolowaniu swoich popędów,

- mają trudności w radzeniu sobie ze stresem,

- reagują silnie lękiem i napięciem,

- nadmiernie się martwią, łatwo się zniechęcają i załamują się w trudnych sytuacjach,

- często odczuwają gniew irytacją i wrogość,

- mają niskie poczucie własnej wartości,

- tendencję do doświadczania poczucia winy, smutku, bezradności i samotności,

- są nieśmiali i zmieszani w obecności innych ludzi.

Natomiast osoby o niskiej neurotyczności cechuje stabilność emocjonalna. Potrafią

radzić sobie ze stresem bez doświadczania obaw, napięć i rozdrażnienia (za: Bąbel,

2005 b).

Kolejnym ważnym wymiarem osobowościowym w ujęciu Wielkiej Piątki jest wymiar

„ugodowości”. Obejmuje on takie składniki jak:

- zaufanie,

- prostolinijność,

- altruizm,

- ustępliwość,

- skromność,

- tendencja do rozczulania się.

Na poziomie poznawczym przejawia się on jako zaufanie lub brak zaufania do

ludzi, na emocjonalnym jako wrażliwość albo obojętność na sprawy innych, na

behawioralnym jako tendencja do współpracy lub rywalizacji.

11

Ludzie ugodowi są szczerzy i prostoduszni. Koncentrują się na potrzebach

innych osób i przejawiają chęć niesienia im pomocy. Mają realistyczny stosunek do

siebie, nie faworyzują swojej osoby. Są uczuciowi i sympatyczni dla innych.

Osoby o niskiej ugodowości są w opiniach na temat cudzych intencji

sceptyczne, a nawet cyniczne. Uważają, że ludzie mogą być nieuczciwi i niebezpieczni.

Są egocentryczne. Mają tendencję do manipulowania innymi. W sytuacji konfliktu są

agresywne i nastawione rywalizacyjnie. Cechuje je przeświadczenie o własnej

wyższości, mają tendencje narcystyczne. W kontaktach z innymi są racjonalne

i rzeczowe, a nawet oschłe, nie są wrażliwe na ludzkie problemy.

Oba skrajne bieguny ugodowości mogą wiązać się z zachowaniami

patologicznymi. Ludzie nadmiernie ugodowi miewają osobowość uzależnioną zaś

u ludzi skrajnie mało ugodowych pojawiają się tendencje aspołeczne, narcyzm

i zaburzenia paranoidalne.

Wymiar ugodowości pojawia się w dzieciństwie. Dzieci o niskiej ugodowości

mają problemy z koncentracją i są bardziej nieposłuszne, dostają gorsze stopnie

w szkole. Na podstawie poziomu ugodowości dziecka można przewidzieć jego

umiejętność współpracy i nawiązywania przyjaźni, poziom akceptacji przez

rówieśników, zagrożenie bycia ofiarą znęcania się kolegów oraz zachowanie

przestępcze. Dzieci o wysokim poziomie ugodowości skłonne są do ulegania,

wycofywania się z sytuacji konfliktowych i angażowania osób trzecich do rozwiązania

sporu. Dzieci mało ugodowe wybierają groźby, zniewagi, manipulowanie i rozwiązanie

siłowe.

Wymiar ugodowości bierze się również pod uwagę przy ocenie kandydata na

dane stanowisko, które wymaga wspólnych działań, kontaktu z ludźmi (za: Bąbel,

2005 c).

Kolejny wymiar osobowości to „otwartość na doświadczenia”. W skład

otwartości na doświadczenie wchodzi 6 czynników:

- wyobraźnia,

- estetyka,

- uczucia,

- działania,

- idee,

- wartości.

12

Ludzie otwarci chętnie poszukują nowych doznań życiowych, w każdym starają

się dostrzec jakąś dobrą stronę i są tolerancyjni wobec nowości. Ciekawią ich zjawiska

świata zewnętrznego i wewnętrznego. Lubią fantazjować, mają żywą i twórczą

wyobraźnię oraz dużą wrażliwość estetyczną. Interesują się sztuką, są otwarci na stany

emocjonalne innych osób. Osoby otwarte są bardziej twórcze. Ludzie otwarci częściej

wybierają zawody wymagające kreatywności, pracy badawczej i intelektualnej, a także

efektywniej przyuczają się do nowej pracy. Osoby otwarte na doświadczenie poszukują

nowych idei społecznych, politycznych i etycznych. Są niezależne w sądach i lubią

kwestionować autorytety. Osoby zamknięte zaś są konwencjonalne w działaniu

i konformistyczne, dogmatyczne i skłonne do autorytaryzmu (za: Bąbel, 2005 e).

Sumienność – charakteryzuje stopień zorganizowania, wytrwałości i motywacji

jednostki w działaniach zorientowanych na cel, inaczej mówiąc, opisuje stosunek

człowieka do pracy (za: Bąbel, 2005 d).

W literaturze przedmiotu wiele uwagi poświęca się zdolnościom. Zdolności to

obszar odnoszony najczęściej do intelektualnego sposobu funkcjonowania jednostki.

Obejmują one predyspozycje do ponadprzeciętnego wykonywania określonych

czynności. Wyróżnia się zdolności ogólne (inteligencja, spostrzegawczość, wyobraźnia,

zręczność) i specjalne (matematyczne, językowe, plastyczne, muzyczne, techniczne,

sportowe, organizacyjne). Zdolności spełniają ważną rolę w życiu człowieka. Decydują

o powodzeniach bądź niepowodzeniach, o efektach aktywności ucznia w szkole,

o umiejętności organizowania nauki, pracy, wypoczynku, o sukcesach i zadowoleniu

z wykonywanej pracy. Stanowią one warunek istotny przy wyborze zawodu

(Augustynek, 2008).

Określone cechy intelektualne współwystępują z innymi, lokalizowanymi

w obszarze motywacyjnym. Badania M. Tyszkowej (1990) ujawniły różnice

w hierarchii wartości młodzieży o wysokim i przeciętnym poziomie zdolności

umysłowych. Okazało się, że młodzież zdolna na pierwszym miejscu stawia te wartości,

które mają znaczenie dla samorealizacji przez własną aktywność, twórczą pracę,

a uczniowie przeciętnie zdolni – związki z innymi ludźmi. Rozwój własnej osobowości

usuwają na plan dalszy. Różne są także ich wybory celów życiowych, marzenia

o przyszłości i drogi do ich osiągnięcia.

W ostatnim czasie (od lat dziewięćdziesiątych XX wieku) niezwykłe

zainteresowanie psychologów wzbudza wymiar tzw. „inteligencji emocjonalnej”.

Można wyróżnić dwa najpopularniejsze sposoby ujmowania inteligencji emocjonalnej.

13

Pierwszy z nich to model zdolnościowy (ability model), autorstwa J.D.Mayera,

P.Saloveya i D.R.Caruso, zaś drugi to tzw. modele mieszane (mixed models)

propagowane przez D.Golemana a czy też R.Bar-On’a (za: Śmieja i Orzechowski,

2008).

Pierwsze podejście określa inteligencję emocjonalną jako zdolność do

rozumienia własnych i cudzych uczuć oraz do wykorzystywania własnych emocji

w myśleniu i działaniu. Badacze ograniczyli zakres zdolności wchodzących w skład

inteligencji emocjonalnej do: „umiejętności właściwej percepcji, oceny i wyrażania

emocji, umiejętności dostępu do uczuć, zdolności ich generowania w momentach, gdy

mogą wspomóc myślenie, umiejętności rozumienia emocji i zrozumienia wiedzy

emocjonalnej, oraz umiejętności regulowania emocji tak, by wspomagać rozwój

emocjonalny i intelektualny” (Mayer i Salovey, 1999, s.34).

Do drugiego nurtu teoretycznego należy model inteligencji emocjonalnej

stworzony przez D.Golemana. Początkowo uważał on, że na inteligencję emocjonalną

składa się samokontrola, wytrwałość, zapał, a także zdolność do motywowania się.

W późniejszych pracach przedstawia już pięć głównych kompetencji emocjonalnych.

Są to:

- samoświadomość, warunkująca wiedzę o własnych doznaniach, preferencjach

i możliwościach;

- motywowanie się do działania, dokonujące się dzięki konstruktywnemu

wykorzystaniu emocji;

- samoregulacja, oznaczająca panowanie nad emocjami,

- umiejętności społeczne, określane jako umiejętności wzbudzania pożądanych reakcji

u innych osób;

- empatia, czyli rozpoznawanie stanów i potrzeb innych ludzi (Goleman, 1997).

Kolejny obszar cech osobowościowych związany jest ze zjawiskiem twórczości.

Twórczość jest pojęciem wieloznacznym. Jest obiektem zainteresowań wielu dyscyplin

naukowych: psychologii, pedagogiki, filozofii, antropologii i nauk o poznaniu. Z tego

też powodu jest ono rozpatrywane z wielu perspektyw.

T. Kocowski (1991) mówi o aktywności potencjalnie twórczej, którą określa

jako aktywność nieprowadzącą wprawdzie do znamienitego dzieła, jednak zawierającą

typowe składniki procesu twórczego, na przykład przeformułowanie problemu,

nietypowe skojarzenia. Wprowadza również pojęcie kreatywności, którą określa jako

indywidualną cechę polegającą na zdolności do wytwarzania nowych pomysłów.

14

Związana jest ona z procesami motywacyjnymi i cechami osobowości. Talent twórczy

natomiast określa się jako kompleks cech indywidualnych, dzięki którym człowiek jest

w stanie tworzyć wartościowe dzieło, o ile nie podlega wpływowi czynników

przeciwdziałających twórczości.

W badaniach osób twórczych dostrzega się różnice w indywidualnych cechach,

szczególnie w zakresie cech osobowości oraz funkcjonowania poznawczego.

Rozważając problematykę funkcjonowania poznawczego, zwraca się uwagę na styl

poznawczy, który dotyczy „sposobów podchodzenia do problemów poznawczych”, nie

natomiast stopnia efektywności ich rozwiązywania (Matczak, 1982). Twierdzi się, że

osoby twórcze są bardziej refleksyjne niż impulsywne. Refleksyjność wiąże się

z aktywnym, ukierunkowanym i kontrolowanym poszukiwaniem informacji, natomiast

osoby impulsywne preferują szybkie, lecz błędne odpowiedzi na poszukiwane problemy

(Nęcka, 2001).

Na uwagę zasługuje rozróżnienie pomiędzy intuicyjnym a racjonalnym stylem

myślenia. Racjonalne przetwarzanie informacji jest myśleniem liniowym, przyczynowo

- skutkowym, którego wynik znajduje uzasadnienie w przesłankach, a sytuacja

problemowa i pomysły wiążą się z analitycznym opracowaniem. Jest ono związane

z nasileniem procesów kontroli, które polegają na porównywaniu efektów kolejnych

operacji ze standardami, oraz z intensywną uwagą o dużej głębi i wąskim zakresie.

Intuicji sprzyja natomiast relatywnie niski udział samokontroli, związany z uwagą

ekstensywną o szerokim zakresie i małej głębi. Oznacza to równocześnie ujmowanie

szerokiego pola danych, jednak przetwarzanie odbywa się w sposób bardziej

powierzchowny (zmysłowy). W wielu badaniach wykazano, że osoby twórcze

charakteryzują się upodobaniem do intuicyjnego stylu myślenia, jednak styl ten nie ma

monopolu na twórczość (Kolańczyk i Świerzyński,1995).

S.Popek (2001) zwraca uwagę na występowanie u ludzi twórczych

ponadprzeciętnych uzdolnień poznawczych, do których należą między innymi: wysoki

poziom uzdolnień do percepcji otaczającego świata, specyficzne właściwości uwagi,

specyficzne właściwości pamięci, ponadprzeciętny poziom inteligencji, bogata

wyobraźnia i intuicja twórcza.

Indywidualność osoby twórczej nie ogranicza się do sfery intelektu, obejmuje

również emocjonalność, systemy motywacyjne i relacje z innymi ludźmi. Osobowość

twórczą można opisać według trzech grup cech, odpowiadających trzem

15

osobowościowym mechanizmom tworzenia. Są to cechy związane z otwartością,

niezależnością i wytrwałością (Nęcka, 2001).

Otwartość dotyczy łatwości asymilowania nowych informacji, niezależnie od ich

chwilowej przydatności, wiarygodności czy niesprzeczności z już posiadanymi

informacjami. Według pięcioczynnikowego modelu osobowości otwartość nazywana

bywa „czynnikiem kultury” i oznacza ciekawość intelektualną, zainteresowania

estetyczne, krytyczny stosunek do wyznawanych wartości. Czasem cecha ta przeradza

się w silną potrzebę nowości. Przeciwieństwem otwartości jest dogmatyzm, czyli

skłonność do przedwczesnego udzielania „jedynie” słusznej odpowiedzi oraz

upodobanie do zdecydowanych sądów. Niezależność oznacza głownie postawę

nonkonformizmu i nieulegania naciskowi. Badania wskazują, że osoby twórcze

zarówno w pracy, jak i życiu prywatnym kierują się wewnętrznymi standardami

i osobiście ustalonymi celami. Chętnie podważają istniejące normy i kwestionują

powszechnie wyznawane wartości, wyznają niekonwencjonalne poglądy i nie starają się

ich ukrywać.

Nonkonformizm jest istotą twórczości, wiąże się jednak z koniecznością

ponoszenia społecznych i emocjonalnych kosztów, szczególnie wtedy, gdy społeczność

wywiera presję w kierunku ujednolicenia zachowań swoich członków. Nonkonformizm

oznacza także zdolność do akceptowania konfliktów i napięć społecznych (Nęcka,

2001; Popek, 2001).

Zdaniem Popka (2001) osoby przejawiające wysoki poziom nonkonformizmu

charakteryzują się:

o niezależnością,

o aktywnością, witalizmem,

o elastycznością adaptacyjną,

o oryginalnością,

o konsekwencją,

o odwagą,

o dominatywnością,

o samoorganizacją,

o spontanicznością,

o ekspresją,

o otwartością,

o odpornością,

16

o wytrwałością,

o odpowiedzialnością,

o samokrytycyzmem,

o tolerancyjnością,

o wysokim poczuciem wartości „ja”.

Nonkonformizm – w ujęciu S.Popka (2001) – jest istotnym wymiarem postawy

twórczej człowieka, a którą składają się – oprócz nonkonformizmu – cechy określające

funkcjonowanie jednostki na poziomie intelektualnym: cechy, które autor określa jako

zachowania heurystyczne. Osoby przejawiające tego typu zachowania charakteryzują

się:

o samodzielnością obserwacji,

o pamięcią logiczną,

o wyobraźnią twórczą,

o myśleniem dywergencyjnym,

o uczeniem się rekonstruktywnym,

o uczeniem się samodzielnym,

o uczeniem się przez zrozumienie,

o elastycznością intelektualną,

o aktywnością poznawczą,

o wysoką refleksyjnością,

o samodzielnością intelektualną,

o twórczością,

o wysoką sprawnością i umiejętnością konstrukcyjną,

o twórczością werbalną,

o zdolnością techniczną,

o uzdolnieniami artystycznymi.

Przeciwieństwem postawy twórczej jest postawa odtwórcza, którą opisuje z kolei

wymiar konformizmu oraz zachowań algorytmicznych. Osoby konformistyczne to

osoby wykazujące się:

o zależnością,

o pasywnością,

o sztywnością adaptacyjną,

o stereotypowością,

o uległością,

17

o słabością,

o bojaźliwością,

o lękliwością,

o podporządkowaniem,

o niesamodzielnością,

o zahamowalnością,

o defensywnością,

o słabą odpornością i wytrwałością,

o nieodpowiedzialnością,

o brakiem krytycyzmu,

o nietolerancją,

o niskim poczuciem wartości „ja”.

Zachowania algorytmiczne dominują u osób, które charakteryzują się:

o spostrzegawczością kierowaną,

o pamięcią mechaniczną,

o wyobraźnią odtwórczą,

o myśleniem konwergencyjnym,

o uczeniem się reproduktywnym,

o uczeniem się ukierunkowanym,

o uczeniem się przez rozumienie,

o sztywnością intelektualną,

o biernością poznawczą,

o niską refleksyjnością,

o wdrukowywaniem się,

o niską sprawnością i umiejętnością konstrukcyjną,

o odtwórczością werbalną,

o brakiem pomysłowości technicznej,

o brakiem uzdolnień artystycznych (Popek, 2001).

Badania osób twórczych wskazują na ich zdolność do długotrwałej, wytężonej

pracy i odraczania gratyfikacji. Jednak wytrwałości nie redukuje się jedynie do siły

motywów, które sterują aktywnością twórczą, ponieważ nie jest obojętne, jaki typ

motywacji dominuje w strukturze osobowościowej człowieka. Osoba motywowana

immanentnie cieszy się samą aktywnością twórczą, natomiast osoba motywowana

potrzebą osiągnięć czerpie satysfakcję z uzyskanego wyniku. Twierdzi się, że typową

18

cechą osobowości ludzi twórczych jest łatwość wzbudzania motywacji samoistnej,

w tym autonomicznej motywacji poznawczej, jak również dążenie do osiągnięć,

ambicja oraz chęć potwierdzania własnej wartości (Nęcka, (2001).

Mówiąc o osobowości, nie sposób pominąć – ważnej dla doradztwa

personalnego - terminu osobowości zawodowej. Problematyka ta zostanie podjęta

w podrozdziale 1.3.

1.2. Motywacja a wybór zawodu

Motyw jest czymś, co pobudza organizm do działania lub - gdy organizm został

już pobudzony - czymś, co podtrzymuje to działanie i nadaje mu kierunek. Motyw jest

stanem wewnętrznego napięcia, od którego zależy możliwość i kierunek aktywności

organizmu. Motywacją określa się ogół motywów występujących aktualnie u danej

jednostki. Może mieć charakter wewnętrzny lub zewnętrzny. Motywacja wewnętrzna

pobudza do działania, które ma wartość samo w sobie. Motywacja zewnętrzna stanowi

zachętę do działania, które jest w jakiś sposób nagradzane lub które pozwala uniknąć

kary (Furmanek, 1998).

Motywy wyboru zawodu są związane z ogółem przyczyn, które skłoniły człowieka

do wyboru określonego zawodu, a wcześniej do wyboru określonego rodzaju szkoły.

Decyzja o wyborze zawodu ma zawsze charakter polimotywacyjny. Najczęstszymi

motywami wyboru zawodu są:

o zainteresowania,

o chęć usamodzielnienia się,

o wyobrażenia zawodowe,

o możliwość uzyskania awansu i „zrobienia kariery zawodowej”,

o łatwość uzyskania pracy,

o etykieta roli zawodowej,

o prestiż społeczny danego zawodu.

W Słowniku Pedagogiki Pracy (1986) klasyfikuje się motywy wyboru zawodu

na następujące grupy:

o motywy społeczne – zainteresowania,

o motywy ekonomiczne,

o inne motywy.

19

Motywy wyboru zawodu zależą od różnych czynników. Do podstawowych

zaliczyć należy:

o wiek jednostki,

o środowisko społeczne,

o zawód rodziców,

o stopień dojrzałości społecznej i psychicznej jednostki (Furmanek, 1998).

Wybór zawodu wiąże się z podjęciem decyzji dotyczącej dalszej, znaczącej

części życia człowieka. Powinien więc to być proces realizowany świadomie i w długim

czasie. Wybór zawodu uznawany jest za wyraz dojrzałości zawodowej człowieka.

Decyzja zawodowa nie jest tylko wynikiem procesów rozwoju ogólnego i zawodowego.

Jest ona wynikiem jednocześnie występującego z nimi procesu wychowawczego oraz

wartościowania sytuacji, w której dokonywany jest wybór przyszłego zawodu.

Świadomy wybór zawodu oznacza, że podejmujący taką decyzję człowiek zdaje sobie

sprawę ze społecznego znaczenia danego zawodu, zna, rozumie i pozytywnie ocenia

wymagania psychofizyczne zawodu, zna charakterystyczne dla danego zawodu układy

zadań zawodowych i wynikające z nich wymagania, w tym konieczne kwalifikacje

zawodowe. Sprawdzianem poprawnego wyboru zawodu będzie w przyszłości poziom

i zakres identyfikacji z zawodem, zadowolenie z pracy zawodowej i formy więzi

społeczno – zawodowych (Furmanek, 1998).

Wybór zawodu i odnoszenie sukcesów w zawodzie wiąże się między innymi

z posiadanymi zainteresowaniami. Człowiek zainteresowany tym, co robi, pracuje

znacznie wydajniej, szuka nowych rozwiązań. Praca przynosi mu zadowoleniem,

a osiągane sukcesy mobilizują do dalszego rozwoju zawodowego. Istotą jest więc

znajomość swoich zainteresowań, które bywają bardziej lub mniej trwałe i jednostronne

lub wielostronne. Często nie dotyczą one pojedynczych, prostych faktów, zdarzeń czy

czynności, ale całych dziedzin życia, nauki, sztuki. Mówi się o zainteresowaniach

naukami humanistycznymi, przyrodniczymi, ścisłymi, techniką. Sugeruje się zatem

znacząco, by wybierać zawód z uwzględnieniem tego rodzaju zainteresowania. Ci,

którzy nie lubią pracy, czekają jedynie na efekt końcowy, marzą o bezczynności

i rzadko myślą o tym co robią. Natomiast motywacja osób pracujących z radością

w świadomie obranym zawodzie jest wysoka i nie wygasa. Zamiłowanie do zawodu

odkrywa jednocześnie nasze nowe możliwości, kształtuje twórcze postawy, gwarantuje

rozwój (Rachalska, 1987).

20

1.3. Osobowość zawodowa. Koncepcja J.Hollanda

Konkretne osobowości zawodowe, jak np. fryzjer, perukarz czy też

kosmetyczka, mogą łączyć się we wzorcach osobowości pracowniczych. Głównym

elementem jest profesjonalizm oparty na wiedzy i doświadczeniu oraz pracowitość.

Pracowitość wynika z innych cech, tj. dokładności, systematyczności, wytrwałości,

obowiązkowości i solidarności z przedstawicielami własnego zawodu. Określa również

wymiar dumy zawodowej.

Osobowość zawodowa tworzy zespół cech, które determinują sukces. Wybór

i wykonywanie zawodu wymaga od człowieka określonych cech psychicznych

i psychosomatycznych (zainteresowania, uzdolnienia, temperament, motywacja). Dobre

wykonywanie pracy w jakimś zawodzie nie może ograniczać się tylko i wyłącznie do

dobrych chęci. Istotnym warunkiem jest posiadanie określonych predyspozycji

psychicznych. Każdy zawód stawia inne wymagania. W jednych zawodach konieczna

jest wyostrzona spostrzegawczość, w innych rozwinięte zdolności interpersonalne,

a w jeszcze innych umiejętności analityczne.

Ludzie podświadomie poszukują takiego środowiska, które umożliwia im

realizację własnych umiejętności i preferowanych ról. Jeśli człowiek nie może odnaleźć

odpowiedniego dla siebie środowiska, odczuwa konflikt i frustrację oraz ma niską

motywację do pracy. W konsekwencji, nie jest on wówczas wydajny, nie może się

rozwijać i spełniać zawodowo. Wybór zawodu jest wyrazem osobowości człowieka,

dlatego też ludzie pracujący w danym zawodzie mają podobny typ osobowości.

Zachowanie jednostki jest determinowane interakcją jej osobowości i środowiska,

w którym funkcjonuje. Stopień osobistej motywacji, uznany za wartość względnie stałą

(satysfakcja płynąca z wykonywania danego zawodu), zależy od odpowiedniego

dopasowania zdolności jednostki do wymagań na danym stanowisku. Osoba o wysokim

poczuciu tożsamości ma jasny i stabilny obraz swoich celów, zainteresowań,

osobowości i umiejętności. Poza typami osobowości istnieją również typy środowisk

pracy. Człowiek wybiera sobie środowisko i zawód, który jest zgodny z typem

osobowości.

Wybór zawodu jest pochodną połączenia osobistych zainteresowań

z możliwościami, jakie stwarza rynek pracy. Ludzie poszukują takiego środowiska

pracy, w którym będą czuć się dobrze, który umożliwi im realizację własnych

umiejętności, wyrażanie wartości, cech charakteru, preferowanych ról. Obranie

21

niewłaściwego zawodu pociąga za sobą wysokie koszty ekonomiczne związane

z koniecznością zmiany kwalifikacji zawodowych. Może także stać się przyczyną

niezadowolenia z pracy, braku sukcesów i w konsekwencji obniżenia poczucia własnej

wartości. Aktualnie podkreśla się również interpersonalny charakter kariery zawodowej

i związany z nią styl życia, który warunkują: rodzina, zagadnienia etyczne, religijne,

środowisko społeczne i przyjemności (Furmanek, 2000).

Bardzo popularną teorią w omawianym obszarze tematycznym jest teoria

J. Hollanda (za: Pomianowski, 1996; Paszkowska-Rogacz, 2003; Wojtasik, 1997).

Podstawą jej są cztery założenia charakteryzujące ogólniejsze prawidłowości rozwoju

zawodowego. Dotyczą one struktury preferencji zawodowych i interakcji między

człowiekiem a środowiskiem, stwarzającym mu różne możliwości wyboru dróg kariery.

1. Strukturę preferencji zawodowych większości ludzi można sklasyfikować biorąc pod

uwagę układ odniesienia w postaci sześciu typów preferencji: realistyczne, badawcze,

artystyczne, społeczne, przedsiębiorcze i konwencjonalne. Każdy z wymienionych

typów preferencji wiąże się ze specyficznym dla niego sposobem przyswajania,

gromadzenia i rozumienia informacji o zawodach oraz drogach karier zawodowych.

Wymienione preferencje należy rozpatrywać jako typy teoretyczne (modelowe)

i idealne ukierunkowania rozwoju zawodowego. Typ preferencji jest więc modelem

konfrontowanym z realnymi rezultatami diagnozy ocenianej osoby. Wiele czynników

związanych z cechami osoby i warunkami socjalizacji w środowisku decyduje

o wyborze drogi rozwoju zawodowego.

2. Analogicznie do sześciu typów podstawowych preferencji zawodowych wyróżnić

można sześć typów środowisk zawodowych (rodzajów organizacji), w obrębie których

dominują określone osobowości, style zachowania i rozwiązywania problemów oraz

oferowane możliwości rozwoju. A zatem, wyodrębnić można środowiska i organizacje

preferujące działania i style realistyczne, badawcze, artystyczne, społeczne,

przedsiębiorcze i konwencjonalne. Różny może być stopień wyrazistości określonych

preferencji w danym środowisku. Ściśle biorąc, środowiska, podobnie jak osobowości,

charakteryzuje określony profil preferencji — o mniej lub bardziej wyraźnym

charakterze.

3. W procesie rozwoju zawodowego ludzie poszukują takich środowisk, które

umożliwią im jak najwyższy poziom wykorzystania ich możliwości i preferencji

(zdolności, kompetencji, postaw) oraz realizację określonych wartości i ról

społecznych.

22

4. Wiedzę o stopniu zgodności między preferencjami zawodowymi osoby

a możliwościami oferowanymi przez środowisko wykorzystać można jako podstawę do

przewidywania zachowania tej osoby w kontekście dokonywanych wyborów

zawodowych, dróg edukacji i kariery.

Opis sześciu typów osobowości zawodowej (Holland, 1996; za: Retowski,

www.doradca-zawodowy.pl) przedstawia się następująco:

Ludzie, u których dominuje typ realistyczny - ta grupa ludzi zwykle preferuje

manipulowanie maszynami i narzędziami oraz pracę fizyczną. Uzyskuje dobre

wyniki w pracy precyzyjnej nad konkretnymi obiektami. Jest uzdolniona

manualnie. Takie zawody jak technik, mechanik, rolnik, inżynier mogą być

często preferowane przez osoby o typie realistycznym. Osoby o osobowości

realistycznej mogą mieć problemy w kontaktach z innymi ludźmi, co oznacza,

że powinny raczej unikać zawodów, które wymagają częstych interakcji

z ludźmi.

Ludzie, u których dominuje typ konwencjonalny - ta grupa ludzi zwykle

preferuje wykonywanie takiej pracy, gdzie chodzi głównie o stosowanie

rutynowych zasad, dopasowanie się do istniejących, narzuconych standardów.

Są to więc osoby dobrze zorganizowane, które bardzo dobrze sprawdzają się

w dokładnym wykonywaniu jasno określonych zadań. Zawody biurowe (np.

księgowość), praca polegająca na rutynowym nadzorze nad jakimiś procesami

zachodzącymi w firmie mogą być często preferowane przez osoby o typie

konwencjonalnym. Osoby o osobowości konwencjonalnej mogą mieć problemy

we wszystkich zawodach, gdzie pracownik staje w obliczu niejasno

zdefiniowanych zadań, gdzie pracownik musi sprawdzić się w nowych, szybko

zmieniających się warunkach.

Ludzie, u których dominuje typ przedsiębiorczy - w tej grupie ludzi

preferowana jest zwykle działalność obejmująca innych ludzi. Osoby, u których

dominuje typ przedsiębiorczy zwykle osiągają dobre wyniki w kierowaniu

innymi ludźmi. Osoby tego typu potrafią dobrze przekonywać innych do

własnych celów, są energiczne i pewne siebie. Takie zawody jak kierownik,

menedżer, prawnik, przedstawiciel handlowy, które opierają się na kontaktach

z ludźmi, bywają często preferowane przez osoby o typie przedsiębiorczym.

Osoby o osobowości przedsiębiorczej mogą mieć problemy w sytuacjach, gdy

wymagana jest pogłębiona samodzielna analiza intelektualna rzeczywistości.

23

Ludzie, u których dominuje typ społeczny - ta grupa ludzi zwykle preferuje

wykonywanie pracy na rzecz innych ludzi. Doradzanie, uczenie innych to takie

sposoby działania, w których ten typ osób może osiągać dobre wyniki. Są to

więc osoby, które łatwo będą potrafiły udzielić wsparcia bądź pomóc innym

ludziom. Zawody związane ze wszelkiego typu pomocą społeczną, nauczaniem,

świadczeniem usług na rzecz innych ludzi mogą być często preferowane przez

osoby o typie społecznym. Osoby o osobowości społecznej mogą mieć

problemy we wszystkich zawodach, gdzie pracownik powinien wykazać się

zainteresowaniami technicznymi bądź wykonywać manualnie jakieś precyzyjne

prace.

Ludzie, u których dominuje typ artystyczny - w tej grupie preferuje się zwykle

wszelkie działania o charakterze twórczym. Oczywiście możliwości twórczego

działania w kontekście zawodowym jest bardzo dużo, ale zwykle ten typ osób

będzie osiągał dobre wyniki w działaniach wymagających wyrażania siebie

w niekonwencjonalny sposób. Sposoby wyrażanie siebie mogą być bardzo

różne, gdyż działalność twórcza może opierać się na materiale ludzkim (np.

reżyser), słownym (np. pisarz), bądź materialnym (np. grafik). Osoby

o osobowości artystycznej mogą mieć problemy we wszystkich zawodach, gdzie

pracownik jest zmuszony do rutynowego działania wedle narzuconych z góry

reguł.

Ludzie, u których dominuje typ badawczy - ta grupa ludzi zwykle preferuje

działania, w których chodzi głównie o zrozumienie i wyjaśnienie różnych

zjawisk z otaczającej rzeczywistości. Uzyskuje dobre wyniki w pracy

zawodowej, gdzie chodzi o zbadanie (eksplorację) tego, co jeszcze nie zostało

wystarczająco wyjaśnione. Wszystkie zawody związane z prowadzeniem badań

naukowych mogą być preferowane przez osoby o typie badawczym. Osoby

o osobowości badawczej mogą mieć natomiast problemy ze skutecznym

wpływaniem na innych ludzi, powinny unikać zatem zawodów menedżerskich.

Osobowości prezentujące określony typ prezentuje rysunek 1.1.

24

Rysunek 1. 1.Sześć typów osobowości zawodowej według John’a Hollanda

(za: Retowski, www.doradca-zawodowy.pl)

Holland przyjmuje w ramach swojej teorii, że podstawowe preferencje

zawodowe tworzą dość zwarty i zamknięty system. Pogląd ten przedstawia on jako

heksagonalny model struktury preferencji. Wynika z niego, że podstawowe preferencje

zawodowe tworzą pary powiązane relacją dopełniania się lub relacją przeciwstawności.

Dopełnianie się obejmuje pary wszystkich sąsiadujących ze sobą preferencji, np. relacja

dopełniania się (istnienia swoistej całości) obejmuje preferencje realistyczne

i badawcze. Podobnie też dopełniają się preferencje społeczne i związane

z przedsiębiorczością.

Interpretacja Hollanda koncentruje się na pięciu następujących aspektach relacji

między preferencjami osoby a ofertą środowiska: na spójności wewnętrznej,

zróżnicowaniu, tożsamości, spójności zewnętrznej, podobieństwie

i przeciwieństwie.

1. Relacje w obrębie niektórych par preferencji zawodowych lub rodzajów środowiska

różnią się zakresem spójności. Holland zwraca uwagę, że np. preferencje realistyczne

i badawcze wiążą się ściślej ze sobą niż preferencje konwencjonalne i artystyczne. Stąd,

w heksagonalnym modelu leżą one tuż obok siebie. W statystycznym sensie można

więc oczekiwać dodatnich korelacji między pierwszą parą preferencji, a korelacji

ujemnych w obrębie drugiej pary.

25

2. Niektóre typy preferencji zawodowych lub rodzaje środowisk są wyraźniej określone

(zdefiniowane) w porównaniu do innych. W grę wchodzą tu bowiem różnice w stopniu

wyrazistości preferencji i charakterystyk środowiska. Na przykład mniejsze

zróżnicowanie wykazuje osoba, u której wyraźnie dominuje jeden typ preferencji, niż

osoba, której profil zawiera kilka rodzajów preferencji o podobnym nasileniu. Podobnie

też środowiska zawodowe różnią się stopniem kontrastowania (wyrazistości)

preferencji.

3. Tożsamość stanowi ważne ogólne kryterium oceny, zarówno w odniesieniu do osób,

jak też całego środowiska zawodowego (firmy, organizacji). W obu tych przypadkach

tożsamość wyraża się jasnością celów i zadań oraz stabilnością zasad działania. Innymi

słowy, w interpretowaniu struktury preferencji zawodowych należy brać pod uwagę

inne dane o diagnozowanej osobie lub analizowanej organizacji.

4. Spójność, określana mianem zewnętrznej, dotyczy relacji osoba — środowisko,

ocenianej pod względem stopnia dopasowania preferencji zawodowych i cech

środowiska, tj. konkretnego zawodu i rodzaju organizacji. Poszczególne typy

preferencji wymagają odpowiednich do nich środowisk. Wysoki stopień dopasowania

zwiększa szansę skutecznej pracy, z wykonywania której odczuwa się większą

przyjemność i satysfakcję z działalności w miejscu pracy. Brak spójności między

preferencjami obniża poziom satysfakcji i wartości pracy.

5. Odległości występujące między różnymi typami preferencji wykorzystać można jako

wskaźniki podobieństwa i przeciwieństwa między określonymi preferencjami.

Preferencje sąsiadujące ze sobą na obwodzie sześciokąta korelują ze sobą pozytywnie,

natomiast preferencje przeciwstawne korelują negatywnie. Takie kierunki korelacji

zakłada model idealny. W rzeczywistości jednak korelacje te mogą się odchylać od

modelu idealnego, ponieważ różny może być stopień zgodności między preferencjami

osoby a możliwościami środowiska i różnie też przebiegać mogą drogi rozwoju

zawodowego danej osoby. Wiedza o strukturze preferencji, tj. o występujących wśród

nich podobieństwach i przeciwieństwach, stanowi ważną podstawę do diagnozy profilu

preferencji zawodowych badanej osoby (za: Bajcar i inni, 2006, www.praca.gov.pl).

Wspomniano już powyżej, że zgodnie z modelem heksagonalnym, sąsiadujące

ze sobą preferencje są skorelowane wysoko i pozytywnie. W modelu heksagonalnym

występują również trzy pary preferencji o relacjach przeciwstawnych. Są to pary

preferencji skorelowane ujemnie lub słabo. Istnienie takich przeciwieństw świadczy, że

preferowaniu określonych zawodów towarzyszy awersja do innych zawodów.

26

W schemacie J.Hollanda występują trzy pary przeciwstawnych preferencji

zawodowych: realistyczne versus społeczne, konwencjonalne versus artystyczne,

badawcze versus preferencje przedsiębiorcze (za: Bajcar i inni, 2006;

www.praca.gov.pl).

Relacja przeciwieństwa preferencji realistycznych i społecznych jest wyjaśniana,

przez Hollanda i innych badaczy rozwoju zawodowego (por. Bańka, 1995), poprzez

odwoływanie się do bardziej podstawowych zależności, np. przebiegu rozwoju jako

procesu orientowania się na „świat rzeczy” i „świat ludzi”, co wpływa na różnicowanie

się przeciwstawnych dróg rozwoju zainteresowań zawodowych. Druga para

przeciwstawnych preferencji to (konwencjonalne i artystyczne). Holland twierdzi, że

tylko w środowisku adekwatnym do typu osobowościowego jednostka może w pełni

wyrazić samą siebie w harmonii z własnym rozwojem osobowym i zawodowym. Typ

artystyczny grawituje ku środowisku artystycznemu, typ konwencjonalny szuka

środowiska konwencjonalnego (za: Pomianowski, 1996). Trzecią parę przeciwstawnych

preferencji (badawcze i przedsiębiorcze) Holland wyjaśnia odwołując się do różnic

w systemach wartości i stylach poznawczych dominujących w grupie zawodów

wymagających czynności badawczych, w odróżnieniu od zawodów wymagających

różnych form przedsiębiorczości. Jego zdaniem preferencje badawcze są ściślej

związane z umysłem analitycznym i wnikliwym, przedsiębiorczość łączy natomiast ze

zdolnościami kierowniczymi i umiejętnością wpływania na innych ludzi. Jednakże

łatwo zauważyć, że taki schematyczny pogląd zbytnio zawęża zarówno zakres

czynności badawczych, jak też różnorodność stylów kierowania (za: Bajcar i inni, 2006;

www.praca.gov.pl).

Wybór zawodu – zdaniem Hollanda - jest wyrazem dojrzałości osobowości.

Holland akceptuje model człowieka zdeterminowanego społecznie. Uważa, że

wytwarzanie się sześciu typów osobowościowych kształtuje się pod wpływem

społecznym, zwłaszcza rodziny. Każdy typ osobowościowy szuka odpowiedniego dla

siebie środowiska wśród ludzi. Satysfakcja z wykonywania konkretnej pracy zależy od

stopnia zbieżności typu osobowości i środowiska pracy.

Według Hollanda w wyborze zawodu można odczytać ekspresję całej

osobowości, główne uwarunkowania jej rozwoju, w którym udział biorą czynniki

wrodzone, społeczno – kulturowe oraz doświadczenie życiowe jednostki. Czynniki

społeczno – kulturowe i osobiste doświadczenie sprawia, że jednostka wytwarza

w sobie określone opinie i zróżnicowane postawy wobec świata pracy ogólnie i bardziej

27

specyficzne nastawienia wobec różnych zawodów. W ten sposób osobowość jednostki

strukturalizuje się wokół specyficznej aktywności zawodowej. W wielu przypadkach

zainteresowania człowieka odnoszą się do szerokiego obszaru zawodowego.

Między osobowością człowieka a środowiskiem zachodzi interakcja, która

z kolei wyraża się w zachowaniu. Tylko w takim związku można przewidywać

powodzenie jednostki na studiach, kursach zawodowych czy też w pracy zawodowej

28

ROZDZIAŁ 2. ZAWÓD FRYZJER. CZYNNOŚCI. WYMAGANIA. MOŻLIWOŚCI KSZTAŁCENIA I ZATRUDNIENIA

2.1. Opis zawodu – wstępna charakterystyka

fryzjer ZSZ: kod 514[01]

technik usług fryzjerskich: kod 514[02]

Zawody pokrewne:

o charakteryzator

o kosmetyczka

o manicurzystka.

o pedicurzystka

Z reguły każdy wie, na czym polega praca fryzjera. Większość ludzi była u fryzjera

lub chodzi do niego mniej lub bardziej systematycznie. Niektórzy trafiają do niego

z powodu ważnych uroczystości, na których chcą wyglądać wyjątkowo ładnie

i elegancko. Czasem wpadają do najbliższego zakładu fryzjerskiego i proszą jedynie

o wyrównanie czy odpowiednie przycięcie włosów. Ważne jest wtedy tylko, żeby

usługa została wykonana dobrze i szybko. Ale zdarza się, że pod wpływem nastroju,

może programu w telewizji, może pod wpływem przeglądanych czasopism albo uwag

znajomych, chcą coś zmienić, chcą „coś zrobić” ze swoimi włosami. Wtedy wybór

zakładu fryzjerskiego z reguły trwa dłużej. Dopytują się znajomych. Ważne jest, jaką

ma opinię i jak jest oceniany przez klientów. Ważny jest już sam wystrój salonu

fryzjerskiego. Wydaje się, że większość właścicieli salonów fryzjerskich zdaje sobie

z tego sprawę. Nowoczesne, jasne pomieszczenia z ciekawymi rozwiązaniami

kolorystycznymi. Duże tafle luster. Kolorowe plakaty. Ładne, nowoczesne,

profesjonalne meble - zastępują dotychczasowe surowe i szare. Dla oczekujących

klientów leżą przygotowane aktualne, fachowe żurnale i katalogi fryzur, z których

można wybrać coś dla siebie (Kędzierska, 1995).

Bez względu na to, czy klient coś wybrał, czy jest niezdecydowany, ważne jest,

aby osoba, która będzie zajmowała się jego włosami, życzliwie i uważnie porozmawiała

z nim na temat jego życzeń i oczekiwań. Aby dokładnie obejrzała jego włosy. Oceniła

ich stan i rodzaj. Przyjrzała się twarzy, a nawet całej sylwetce. I aby następnie w sposób

profesjonalny, w oparciu o swoją wiedzę i doświadczenie, zaproponowała fryzurę, która

odpowiadałaby jego życzeniom, ale jednocześnie uwzględniała wszystkie wymienione

29

czynniki Jednym słowem, żeby zaproponowała fryzurę najlepszą i oczywiście wybrała

odpowiednie zabiegi, które zapewniają taki efekt, którego oczekuje. Dalej już wszystko

zależy „tylko” od sprawności, umiejętności i doświadczenia fryzjera:

- jak wykona strzyżenie, trwałą ondulację lub farbowanie,

- jak wykończy, wymodeluje i utrwali fryzurę.

Fryzjer spełnia życzenia klienta dotyczące uczesania. Doradza zastosowanie

odpowiedniej pielęgnacji w zależności od gatunku i stanu włosów. Korzystając

z żurnali lub komputerowych symulatorów, pomaga w doborze uczesania pasującego do

twarzy i figury. Powinien sprostać życzeniom najbardziej wymagających klientów,

śledząc bieżącą modę i techniki fryzjerskie, biorąc udział w pokazach organizowanych

regularnie przez Izbę Rzemieślniczą i inne instytucje (Kędzierska, 1995).

Przed przystąpieniem do pracy fryzjer zabezpiecza garderobę klienta i myje mu

włosy korzystając z odpowiednich szamponów. Na przygotowanym stanowisku strzyże

mu włosy używając różnego rodzaju nożyczek, brzytew oraz maszynek do strzyżenia.

Modeluje fryzurę za pomocą grzebieni, szczotek, wałków i suszarki ręcznej,

wykorzystując różne techniki modelowania. Do zadań fryzjera należy też farbowanie

lub rozjaśnianie włosów i odrostów oraz odbarwianie włosów ufarbowanych, które

polega na dobraniu i nałożeniu na włosy odpowiednich preparatów i czuwaniu nad

zachodzącym procesem.

Osoba pracująca w tym zawodzie wykonuje też zabiegi pielęgnacyjno -

lecznicze włosów i skór głowy: masaż, nacieranie, okłady i kąpiele. Stosuje preparaty

leczniczo-kosmetyczne oraz specjalistyczne aparaty do nawilżania i nagrzewania.

Do jej zadań należy również ostrzenie, czyszczenie i odkażanie narzędzi

i przyborów, konserwowanie używanego sprzętu oraz usuwanie drobnych usterek.

Fryzjer zobowiązany jest utrzymywać czystość na stanowisku pracy i w zakładzie. On

też oblicza i przyjmuje należności za wykonane usługi (Kędzierska, 1995).

2.2. Zadania i czynności

Fryzura, uczesanie, układanie włosów towarzyszy człowiekowi od wielu tysięcy

lat. Często uzupełniana jest dodatkowymi elementami: wstążkami, koronkami, piórami,

biżuterią, kwiatami itp.

Od początków naszej cywilizacji kobiety i mężczyźni starali się dbać o włosy,

a fryzura była nieodłącznym elementem mody, zmieniając się wraz z ubiorem

30

i nakryciami głowy. Jej forma stanowiła o urodzie i atrakcyjności, kształtowała się

w zależności od gustów epoki i tradycji.

Od XVI wieku zawód fryzjera zaczął nabierać w Europie szczególnego

znaczenia, a okres panowania Ludwika XV we Francji jest nazywany złotym wiekiem

dla fryzjerstwa. Zostaje wtedy opublikowany „traktat o podstawach sztuki fryzjerstwa”,

a sama profesja zostaje zaliczona do zawodów szczytnych.

Przełom XIX i XX wieku zupełnie zrewolucjonizował fryzjerstwo,

wprowadzając wiele nowych technik i technologii, otwierając przed fryzjerami nowe,

jak się wydaje nieograniczone, możliwości w pielęgnowaniu włosów oraz wymyślaniu

nowych fryzur. Zdrowe, lśniące, puszyste włosy to marzenie każdego człowieka.

Zadbane i odpowiednio ułożone przyciągają wzrok, są wspaniałą ozdobą i podstawą

dobrego samopoczucia (Kędzierska, 1995).

Od współczesnego fryzjera oczekuje się, że wysłucha uważnie, jakie są

oczekiwania klienta, że zaproponuje mu fryzurę uwzględniając jego typ urody,

temperament, rodzaj wykonywanej pracy i oczywiście aktualną modę, że określi rodzaj

włosów, dobierając odpowiednie środki do wykonywania różnych zabiegów (np.

trwałej ondulacji, farbowania) i podpowie, jakich środków myjących i pielęgnujących

powinien używać, żeby włosy były zdrowe i lśniące oraz ładnie ułożone.

Zadania i czynności, jakie wykonuje fryzjer w nowoczesnym zakładzie

fryzjerskim są bardzo zróżnicowane i wymagają wielu umiejętności.

Obejmują zarówno:

- obsługę klienta, w tym: pierwszy kontakt z klientem, ustalenie życzeń klienta,

zaproponowanie i wybór fryzury z katalogu;

- utrzymanie czystości w zakładzie (utrzymywanie czystości stanowiska pracy,

narzędzi, przyborów), przestrzeganie zasad higieny i bezpieczeństwa pracy.

Niezależnie od czynności wyżej wspomnianych, czynności różnicują się ze

względu na płeć klienta. Fryzjer damski wykonuje trwałą ondulację, która polega na

poddawaniu nawiniętych na odpowiednie walki włosów pod działanie specjalnie do

tego celu przeznaczonych preparatów przez określony czas, w zależności od rodzaju

włosów i pożądanego stopnia ich skręcenia. Fryzjer damski może też utrwalać fryzury

(np. przy użyciu lakieru) oraz wczesywać zrobione z naturalnych włosów uzupełnienia

(ogony, treski i tupety).

W dziale damskim do czynności fryzjerskich należy:

- mycie włosów,

31

- strzyżenie,

- czesanie,

- modelowanie,

- robienie trwałej ondulacji,

- farbowanie,

- rozjaśnianie,

- robienie pasemek,

- wykańczanie i utrwalanie fryzury,

- czynności pielęgnacyjne (kompresy, odżywki).

Fryzjer męski natomiast zajmuje się zarostem klienta: strzyżeniem brody

i wąsów, dobieraniem kształtu zarostu i modelowaniem żelazkiem płaskim. Golenie

zarostu twarzy i głowy jest dzisiaj rzadko wykonywane; fryzjer używa do niego

brzytew i maszynek: namydla twarz, goli mając wzgląd na rodzaj skóry, wykończa

zabieg masując skórę, stosując kompresy i preparaty po goleniu.

W dziale męskim czynności fryzjerskie sprowadzają się do:

- myci włosów,

- strzyżenia,

- czesania,

- wykańczania i utrwalania fryzury,

- zabiegów pielęgnacyjnych (kompresy, odżywki),

- golenia,

- strzyżenia brody i wąsów.

Aktualna moda spowodowała, że wiele zabiegów fryzjerskich, typowych do

niedawna tylko dla działu damskiego, wykonywanych jest również w dziale męskim.

Panowie coraz częściej farbują włosy, robią pasemka czy trwałą ondulację.

Fryzjer teatralny i filmowy przygotowuje aktora (często w pośpiechu) do

wystąpienia na scenie czy planie filmowym. Wykonuje większość zabiegów

właściwych fryzjerowi w prywatnym zakładzie, nie są one jednak tak czasochłonne,

a misterne układanie fryzury zastępuje się w wielu wypadkach dopasowaniem gotowej

peruki. W związku z tym do obowiązków fryzjera teatralnego i filmowego należy

przygotowanie peruk bądź poddawanie ich pracom konserwacyjnym (mycie, czesanie),

czy też ich przerabianie i dopasowywanie oraz przygotowywanie do transportu

w wypadku wyjazdu.

32

Inny jest charakter i tryb pracy fryzjera - perukarza. Do jego zadań należy

umiejętne dobranie odpowiedniej peruki do cech indywidualnych klienta. Po

zaprojektowaniu peruki fryzjer przygotowuje materiał - naturalne włosy cięte lub

wyczeski (włosy wyczesane). Następnie sortuje je, oczyszcza i wiąże w pasma, jeżeli to

konieczne - farbuje na pożądany kolor. W pracach tych wykorzystuje czesadło, kartacze

(dwa złożone kawałki skóry, pomiędzy którymi znajdują się ustawione w jednym

kierunku igły, ułatwiające ułożenie i oddzielenie krótszych włosów od dłuższych),

pletniaki i kołowrotek - umożliwiające łączenie ze sobą pojedynczych włosów.

Następnie perukarz przygotowuje czepiec, dopasowany do wymiarów głowy klienta,

który będzie miejscem zaczepienia dla włosów. Pracownik umieszcza czepiec na

główce perukarskiej - modelu głowy zrobionej z miękkiego drewna lipowego (by

można było bez trudu wbijać weń szpilki) i wiąże włos z materiałem za pomocą

specjalnego szydełka, którym zaczepia się po kilka włosów, przewleka przez materiał

i zawiązuje. Gotową perukę pracownik mocuje na głowie klienta specjalnymi klejami

perukarskimi, a następnie wykańcza ją i strzyże.

W swojej pracy fryzjerzy korzystają z wielu narzędzi i przyborów. Obok

standardowych, takich jak: nożyczki, grzebienie, szczotki do modelowania, suszarki

(ręczne i stacjonarne), różne rodzaje wałków, kołeczki do trwałej ondulacji, pędzle,

brzytwy, maszynki do golenia, pojawiły się nowe urządzenia:

- aparaty do „trwałej pianowej” (służące do wytwarzania piany z płynu do trwałej

ondulacji),

- suszarki z regulacją czasu i intensywności suszenia,

- komputery - określające rodzaj włosów i dobierające płyn do trwałej ondulacji oraz

długość działania płynu w celu uzyskania właściwego skrętu, a także dobierające

fryzury do kształtu twarzy i koloru włosów.

Materiały wykorzystywane przez fryzjerów to przede wszystkim: szampony,

kremy do golenia, płyny do trwałej ondulacji, farby, woda utleniona, żele, lakiery,

pianki koloryzujące, balsamy, odżywki, henna, środki odkażające.

Współcześni fryzjerzy korzystają z coraz większej ilości nowych materiałów,

narzędzi. Podstawą jest jednak wiedza, która pozwała fryzjerowi na wybór

odpowiednich środków w celu uzyskania jak najlepszych efektów. Dobry fryzjer musi

posiadać podstawową wiedzę z zakresu fizjologii i mikrobiologii. Ze względu na

specyfikę swojej pracy musi umieć rozpoznawać objawy chorób zakaźnych skór, jak

postępować w przypadku ich rozpoznania i jak się przed nimi zabezpieczać. Musi znać

33

budowę i fizjologię skóry oraz posiadać podstawowe wiadomości z dziedziny alergii

i chorób alergicznych skóry, a także na temat uszkodzeń skóry szczególnie po

preparatach kosmetycznych i fryzjerskich.

Szczególnie ważna jest znajomość fizjologii i budowy włosów, ich rodzajów

i własności fizycznych i chemicznych, oraz zasad rządzących ich wzrostem

i obumieraniem (tzw. cykl włosowy), a także chorób włosów, uszkodzeń, w tym

szczególnie po stosowaniu środków używanych do pielęgnowania i upiększania

włosów. Dopiero w oparciu o tę wiedzę i swoje doświadczenie oraz bardzo dobrą

znajomość (którą trzeba systematycznie poszerzać) składu i sposobu działania

odpowiednich preparatów, fryzjer może zdecydować, jakim zabiegom musi poddać

włosy, aby uzyskać odpowiednią fryzurę.

Jednym z zabiegów, którego końcowy efekt szczególnie zależy od wiedzy,

doświadczenia fryzjera, jest tzw. trwała ondulacja, gdzie pod wpływem działania

odpowiednich środków chemicznych otrzymuje się trwały (kilkumiesięczny) skręt

włosów.

Bez względu na to, czy włosy są cienkie, grube, sztywne czy miękkie, aktualnie

wszystkie mogą być poddane trwałej ondulacji. Istnieje wiele odmian produktów

o różnym czasie działania, dostosowanych do każdego typu włosów. Pierwszym

krokiem przy robieniu trwałej, po odpowiednim obcięciu włosów, jest więc określenie

typu włosów i rodzaju skrętu oraz wybór właściwego preparatu.

Następnie na wilgotne włosy nawija się wałki. Bardzo ważny jest również dobór

wałków i sposobu skręcania włosów. W zależności od wybranej fryzury wałki nakręca

się bardzo ściśle albo luźno, na całej głowie lub tylko na czubku czy koronie. Można

również zabezpieczyć końce (tak aby zostały proste), a resztę nawinąć na wałki tuż przy

samej głowie. Nawinięte włosy zwilża się płynem do trwałej.

W zależności od wybranego płynu wyróżnia się trwałe piankowe, kwaśne,

witaminowe itd. Niezwykle ważne, jest jak długo płyn do trwałej działa na włosy.

Przeprowadzając zabieg, fryzjer często powinien sprawdzać reakcję włosów i wybrać

moment, w którym włosy mają odpowiedni skręt, aby spłukać płyn i odpowiednim

środkiem utrwalić efekt skrętu. Po ściśle określonym czasie zdejmuje się wałki i myje

włosy. Są one już przygotowane do ostatniego etapu czyli ułożenia odpowiedniej

fryzury.

Jak widać praca w nowoczesnym zakładzie fryzjerskim wymaga od fryzjera nie

tylko pewnych predyspozycji i ogólnej wrażliwości estetycznej, ale również wiedzy

34

i ciągłej aktywności w śledzeniu zmieniających się stylów i kierunków w modzie oraz

pojawiających się nowych preparatów i technologii do pielęgnacji i układania włosów.

Musi on nieustannie rozwijać i rozszerzać swoje umiejętności, aby zadowolić swoich

klientów oczekujących, że nowa fryzura będzie modna, doda blasku ich włosom, a im

samym poprawi samopoczucie (Kędzierska, 1995).

2.3. Środowisko pracy

2.3.1. Warunki fizyczne

Fryzjer wykonuje swoją pracę w zakładach fryzjerskich oraz, w wypadku

fryzjera teatralnego i filmowego, w garderobach teatru i pomieszczeniach oddanych na

użytek ekipy filmowej, jak również na wolnym powietrzu.

Fryzjer damski i męski pracuje przeciętnie 8 godzin w pozycji stojącej, co

u niektórych pracowników powoduje występowanie schorzeń kończyn dolnych, takich

jak żylaki czy płaskostopie.

Fryzjer - perukarz pracuje na specjalnym stanowisku przy stole perukarskim.

Pozostaje przez 8 godzin w pozycji siedzącej, nogi opierając na poprzeczce

podniesionej nad poziom podłogi, co umożliwia wygodne utrzymywanie na kolanach

drewnianego modelu głowy (tzw. główki perukarskiej). Taka pozycja powoduje

powstawanie u części pracowników wad kręgosłupa (Kędzierska, 1995).

2.3.2. Warunki organizacyjne

Godziny pracy w zawodzie są stałe. Czas pracy wynosi zwykle 8 godzin. Fryzjer

może też być zobowiązany do wykonania usługi w domu klienta, a zlecenia

przyjmować telefonicznie. Praca jest nadzorowana na bieżąco, nie tylko przez

przełożonego, ale również klienta, który kontroluje efekty pracy fryzjera i może okazać

swoje niezadowolenia rezygnując z usług zakładu. Wyjątkiem jest praca fryzjera -

perukarza, w którego wypadku ocenie podlega jedynie ostateczny efekt pracy.

Natomiast czas pracy fryzjera teatralnego i filmowego nie jest stały, ale zależny

od terminów prób, przedstawień i zdjęć. Osoba zatrudniona na tym stanowisku musi

wykazywać się dyspozycyjnością, zmuszona jest bowiem do pracy w dni wolne,

35

wyjazdów krajowych i zagranicznych razem z zespołem teatralnym lub ekipą filmową

(Kędzierska, 1995).

2.3.3. Warunki społeczne

Praca w zawodzie polega w głównej mierze na kontakcie z klientem

przychodzącym do zakładu fryzjerskiego lub aktorem występującym w sztuce czy na

planie filmowym.

Do obowiązków fryzjera należy dokładne zorientowanie się, jakie klient ma

życzenia, udzielenie odpowiedzi na jego pytania i wątpliwości, doradzenie w sprawie

wyboru fryzury. Podczas dokonywania zabiegów na włosach klienta powinien on

stworzyć miłą atmosferę, która sprawi, że chętnie odwiedzi on ponownie zakład,

w którym fryzjer wykonuje swoje usługi.

Fryzjer teatralny i filmowy ma dobrze zrozumieć polecenia scenografa-

kostiumologa, często konsultuje też różne szczegóły fryzury z aktorem.

Na stanowiska fryzjera - perukarza kontakt z klientem nie jest ciągły, ogranicza

się do przyjmowania zamówień i dopasowywania gotowych peruk zgodnie

z życzeniami zamawiających.

Fryzjer zatrudniony w zakładzie pracuje w towarzystwie swoich kolegów,

ewentualnie przełożonych i uczniów, jednak jego praca ma charakter indywidualny,

ponieważ wykonuje ją samodzielnie. Wyjątkiem może być sytuacja, gdy jeden

z pracowników (często uczeń) myje głowę klienta, po czym fryzjer wykonuje dalsze

czynności (Kędzierska, 1995).

2.4. Kształcenie

2.4.1. Organizacja kształcenia

Osoba ubiegająca się o podjęcie pracy w zawodzie musi mieć co najmniej

wykształcenie podstawowe. Zawodu można się nauczyć w szkołach zawodowych lub

technikach o stosownym profilu, równolegle odbywając praktyki u mistrza cechu

w zakładzie fryzjerskim (edukacja trwa 2,5 do 3,5 roku). Po ukończeniu szkoły i zdaniu

egzaminu uczeń otrzymuje tytuł robotnika wykwalifikowanego.

Inną drogą zdobycia zawodu jest odbycie 2,5 do 3,5 lat (w zależności od

przepisów obowiązujących w danym województwie) praktyki i zdobycie wiedzy

z zakresu materiałoznawstwa, wiadomości o włosach i ich chorobach, historii

36

fryzjerstwa na teoretycznych kursach organizowanych przez Izbę Rzemieślniczą,

Zakład Doskonalenia Zawodowego lub inne uprawnione do tego organizacje

i przedsiębiorstwa (z reguły 6-cio miesięcznych). Po zdaniu egzaminu, składającego się

z dwóch części, przed komisją Izby Rzemieślniczej, otrzymuje się tytuł czeladnika

danej specjalności (równoznaczny z tytułem robotnika wykwalifikowanego)

(Kędzierska, 1995).

Zawód fryzjera można zdobyć:

- w Zasadniczych Szkołach Zawodowych,

- w Technikach Fryzjerskich,

- w Policealnych Studium Zawodowym,

- na kursach kształcenia zawodowego.

2.4.2. Kryteria przyjęć do szkół fryzjerskich

Zawód fryzjera to zawód dość wyjątkowy. Wymaga odpowiednich

predyspozycji i przygotowania. Osoby decydujące się na naukę w tym zawodzie muszą

pamiętać:

o że będą pracować ciągle w bezpośrednim kontakcie z drugim człowiekiem - co

wymaga umiejętności nawiązywania kontaktów z ludźmi i cierpliwości;

o że będą w ciągłym ruchu, czasem w niewygodnych pozycjach, co wymaga

dobrej kondycji fizycznej, w tym szczególnie dobrej sprawności rąk;

o że będą odtwarzać z katalogów i dobierać do twarzy klienta fryzury - co

wymaga pewnych umiejętności plastycznych i dobrze rozwiniętej wyobraźni;

o a także, że do wykonywania tego zawodu niezbędna jest wiedza i umiejętności,

które zdobywa się w ciągu kilku lat nauki i praktyki, a które trzeba rozwijać

i poszerzać przez całe swoje życie zawodowe.

Podstawą zdobywania zawodu fryzjera jest praktyczna nauka w zakładzie

fryzjerskim lub pracowni szkolnej u boku doświadczonego mistrza. Niezbędną wiedzę

teoretyczną oraz dodatkowe umiejętności praktyczne zdobywa się w trzyletniej szkole

zawodowej, technikum lub policealnym studium do której rekrutacja odbywa się we

wrześniu. Podstawą przyjęcia do wyżej wymienionych szkół (z wyjątkiem policealnej

do której wymagane jest ukończenie szkoły średniej) jest ukończenie tylko szkoły

gimnazjalnej.

Przeprowadzana jest także rozmowa kwalifikacyjna, podczas której ocenia się

przede wszystkim:

37

o łatwość nawiązywania kontaktów z ludźmi,

o ogólną wrażliwość estetyczną i wyobraźnię,

o podstawowe wiadomości z chemii.

Kandydat na fryzjera powinien mieć wzrost powyżej 150 centymetrów, dobrą

wytrzymałość fizyczną nóg, dobrą sprawność ruchową dłoni i palców. Powinien

odznaczać się zręcznością ruchów, mieć zdrowe serce, płuca i górne drogi oddechowe,

dobre wyczucie ciepła i zimna, prawidłowe widzenie obuoczne, prawidłowe widzenie

barw i prawidłową wymowę.

Naukę w tym zawodzie wykluczają lub znacznie ograniczają:

- płaskostopie,

- boczne skrzywienie kręgosłupa średniego stopnia,

- nadmierne pocenie się oraz przykry zapach ciała lub z ust,

- zmiany chorobowe skóry,

- skłonność do uczuleń skóry,

- przewlekłe zapalenie spojówek,

- przytępiony słuch,

- daltonizm,

- epilepsja i nadmierna pobudliwość nerwowa.

Osoby, które decydują się na naukę w tym zawodzie, muszą odznaczać się

ogólnie miłą aparycją, swobodą w nawiązywaniu kontaktów z ludźmi, subtelnością

i delikatnością w tych kontaktach, umiejętnością prowadzenia rozmowy, cierpliwością.

Muszą to być osoby zainteresowane modą, posiadające zmysł estetyczny i wyobraźnię,

otwarci na zmiany i nowości.

Jeżeli potencjalny kandydat do tego zawodu interesuje się sztuką, posiada pewne

zdolności plastyczne, ma rozwinięte poczucie harmonii linii i barwy, lubi zmiany

i przełamywanie stereotypów, ma umiejętność podejmowania szybkich decyzji - to ma

szansę osiągnąć sukces w tym zawodzie, a może nawet zająć miejsce podobne do tego,

jakie zajmują światowi kreatorzy mody i zostać kreatorem - stylistą

Do nauki w tym zawodzie równie chętnie przyjmowani są zarówno mężczyźni

jak i kobiety, choć ostatnio obserwuje się pewną feminizację tego zawodu (Kędzierska,

1995).

38

2.4.3. Możliwości kształcenia osób dorosłych

Osoby, które ukończyły 18 lat i które z różnych względów nie podjęły nauki

zaraz po ukończeniu szkoły podstawowej lub chcą zmienić zawód, zdobyć nowe

kwalifikacje zawodowe, mogą skorzystać z kursów proponowanych przez Zakłady

Doskonalenia Zawodowego. Oferują one dwa rodzaje kursów:

1. Kursy przyuczające do wykonywania zawodu - obejmujące zarówno zajęcia

teoretyczne, jak i praktyczne, dla osób, które mają wykształcenie minimum podstawowe

oraz ukończyły 18 lat. Kurs trwa około 4 do 6 miesięcy i kończy się wewnętrznym

egzaminem, po którego zdaniu otrzymuje się zaświadczenie ukończenia kursu oraz

przygotowania do wykonywania zawodu.

2. Kursy kwalifikacyjne - obejmujące tylko zarówno część teoretyczną jak i praktyczną,

dla osób, które ukończyły 18 lat oraz mają co najmniej 3-letni staż w zawodzie. Czas

trwania kursu - około 2 do 3 miesięcy. Kurs przygotowuje do egzaminu na czeladnika,

który zdawany jest przed komisji Zakładu Doskonalenia Zawodowego w obecności

przedstawicieli Izby Rzemieślniczej.

Przy przyjęciach na oba typy kursów nie określa się górnej granicy wieku.

2.4.4. Podnoszenie kwalifikacji zawodowych

Ukończenie szkoły zawodowej i otrzymanie tytułu czeladnika daje wstępne

ogólne przygotowanie do wykonywania zawodu fryzjera. W trakcie pracy można

wyspecjalizować się we fryzjerstwie damskim albo we fryzjerstwie męskim.

Jeżeli chce się być cenionym i poszukiwanym specjalistą w swoim fachu, należy

być ciągłe aktywnym, obserwować nowe trendy i techniki, brać udział w krajowych

i międzynarodowych imprezach fryzjerskich.

W Polsce jest kilka organizacji fryzjersko - kosmetycznych, które organizują

imprezy specjalistyczne w kraju, organizują wyjazdy specjalistyczne na najciekawsze

imprezy odbywające się zagranicą, popularyzują nowe propozycje w zakresie mody

fryzjerskiej, nowe techniki i technologie. Są to na przykład:

- sekcje fryzjerów przy Izbach Rzemieślniczych, z których np. sekcja w Sieradzu

organizuje międzywojewódzkie konkursy fryzjerskie dla uczniów rzemiosła o puchary

przechodnie mistrza Antoine’a Cierpukowskiego, który w roku 1994 miał swoją już Xl

edycję;

39

- Stowarzyszenie Fryzjerów i Kosmetyczek Polskich - Polfryz, które we współpracy

z ogólnopolską komisją fryzjersko-kosmetyczną Związku Rzemiosła Polskiego

organizuje:

- indywidualne fryzjerskie i kosmetyczne mistrzostwa Polski,

- ogólnopolski konkurs salonów fryzjerskich - mistrz, czeladnik, uczeń,

- ogólnopolski konkurs młodzieżowy,

- artystyczne i techniczne Koło Fryzjerstwa Francuskiego, które organizuje

międzynarodowe festiwale, podczas których konkurują ze sobą polscy i europejscy

mistrzowie grzebienia.

Najnowszą tendencją w rzemiośle fryzjerskim jest podnoszenie prestiżu zawodu

fryzjerskiego i kosmetycznego do rangi sztuki oraz propagowanie mody fryzjerskiej

poprzez kreatorów - stylistów. Wymaga to od fryzjerów systematycznego podnoszenia

nie tylko kwalifikacji ściśle zawodowych, nadążania za europejskimi i światowymi

trendami w modzie, ale także rozszerzania i rozwijania wrażliwości estetycznej oraz

wiedzy o sztuce.

Zdobywanie tak wysokich kwalifikacji i odpowiedniej wiedzy do niedawna

możliwe było tylko za granicą. W ostatnich latach powstały w Polsce ośrodki

o międzynarodowej randze. Na przykład w czerwcu 1994 r., w Warszawie zostało

otwarte pierwsze w Polsce Studio Wella, które oferuje bogaty i różnorodny program

stałych treningów i szkoleń, gdzie można poznać najnowsze techniki pracy

i najświeższe trendy ze świata mody fryzjerskiej. Fryzjerzy mający ambicje stawania się

kreatorami - stylistami mogą zgłaszać swe kandydatury do nowej prestiżowej

organizacji zrzeszającej twórców polskiej mody fryzjersko-kosmetycznej - „Kreacja

Polskiej Fryzury i Kosmetyki” z siedzibą w Warszawie (Kędzierska, 1995).

2.5. Szanse zatrudnienia. Płace

Po zakończeniu nauki można podjąć pracę przede wszystkim w zakładzie

fryzjerskim. Aktualnie większość zakładów to firmy prywatne, gdzie właściciel sam

decyduje o zatrudnieniu.

Zdecydowanie chętniej przyjmowani są absolwenci szkół zasadniczych

rzemiosła, którzy mają za sobą praktyki w zakładzie fryzjerskim i tytuł czeladnika.

Najczęściej zakład fryzjerski, który przyjmuje ucznia na praktyki, bierze pod uwagę

jego zatrudnienie po zakończeniu nauki. W innych przypadkach trzeba po prostu

40

przeglądać ogłoszenia w prasie lub odwiedzać zakłady fryzjerskie dowiadując się, czy

nie jest poszukiwany pracownik.

Absolwenci szkół zawodowych przygotowani są zarówno do pracy w działach

męskich, jak i damskich.

Podejmując pracę, należy liczyć się z tym, że zostanie się zatrudnionym na tzw.

okres próbny (najczęściej jest to miesiąc), po którym właściciel zdecyduje, czy przyjmie

pracownika (Kędzierska, 1995).

Trudno jednoznacznie ocenić sytuację na rynku pracy. Zapotrzebowanie na

usługi fryzjerskie jest zawsze. Jednak coraz wyższe ceny powodują, że wielu klientów

rzadziej niż przedtem decyduje się na wizytę u fryzjera, rezygnując z najdroższych

rodzajów usług. Z drugiej strony jednak, można zaobserwować, że znane i renomowane

zakłady fryzjerskie oferujące usługi drogie, ale bardzo wysokiej jakości, nie narzekają

na brak klientów.

Według danych GUS za 2002 r. liczba osób pełnozatrudnionych w zawodach

z grupy fryzjerzy, kosmetyczki i pokrewni wynosiła 1626. Liczba osób

pełnozatrudnionych w tej grupie zawodów w poszczególnych zawodach

w poszczególnych województwach podaje tabela 2.1.

Tab.2.1. Liczba osób pełnozatrudnionych w zawodach z grupy

w poszczególnych województwach (2002 r.)

1. Dolnośląskie 392

2. Kujawsko – pomorskie 248

3. Lubelskie 15

4. Lubuskie 10

5. Łódzkie 11

6. Małopolskie 358

7. Mazowieckie 274

8. Opolskie 10

9. Podkarpackie 9

10. Podlaskie 8

11. Pomorskie 5

12. Śląskie 181

13. Świętokrzyskie 10

41

14. Warmińsko – mazurskie 32

15. Wielkopolskie 35

16. Zachodniopomorskie 28

Wykres.2.1. Liczba osób pełnozatrudnionych w zawodach z grupy

w poszczególnych województwach (2002 r.)

392

248

15 10 11

358

274

10 9 8 5

181

10

32 35 28

0

50

100

150

200

250

300

350

400

liczba osób

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Liczba osób pełnozatrudnionych w zawodach z grupy fryzjer

w poszczególnych województwach w 2002 r.

Analizując dane, zauważa się, że w 2002 roku największe szanse na

zatrudnienie miały osoby zamieszkujące województwa:

Dolnośląskie,

Małopolskie,

Mazowieckie,

Kujawsko – pomorskie,

Śląskie,

zaś najmniejsze:

Pomorskie,

Podlaskie,

Podkarpackie.

42

Na koniec roku 2002 w omawianym zawodzie liczba osób bezrobotnych,

zarejestrowanych w urzędzie pracy, wynosiła 22801 osób. Jak sytuacja kształtowała się

w poszczególnych województwach, ukazuje tabela 2.2.

Tab.2.2. Liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych w zawodzie fryzjer w roku 2002

w poszczególnych województwach

1. Dolnośląskie 1678

2. Kujawsko – pomorskie 1666

3. Lubelskie 1167

4. Lubuskie 679

5. Łódzkie 1400

6. Małopolskie 1747

7. Mazowieckie 2383

8. Opolskie 447

9. Podkarpackie 1268

10. Podlaskie 766

11. Pomorskie 1112

12. Śląskie 2728

13. Świętokrzyskie 1391

14. Warmińsko – mazurskie 877

15. Wielkopolskie 2117

16. Zachodniopomorskie 1375

43

Wykres 2.2. Liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych w zawodzie fryzjer

w roku 2002 w poszczególnych województwach

16781666

1167

679

1400

1747

2383

447

1268

766

1112

2728

1391

877

2117

1375

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

1 2 3 4 5  6   7 8 9 10  11 12  13 14 15 16

 

Liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych w

zawodzie fryzjer w 2002 r w poszczególnych

województwach

Największy wskaźnik osób zarejestrowanych w zawodzie fryzjer miało

województwo:

Śląskie,

Mazowieckie,

Wielkopolskie,

Małopolskie,

zaś najmniejszy:

Opolskie,

Lubuskie,

Podlaskie,

Warmińsko – mazurskie.

W drugim półroczu 2002 r. liczba ofert pracy zgłoszonych do urzędów pracy

w zawodzie fryzjer wynosiła 1681. Tabela 2.3. pokazuje dane ujęte dla poszczególnych

województw.

44

Tab.2.3. Liczba ofert pracy zgłoszonych do urzędów pracy w zawodzie fryzjer

w roku 2002 w poszczególnych województwach

1. Dolnośląskie 130

2. Kujawsko – pomorskie 63

3. Lubelskie 60

4. Lubuskie 110

5. Łódzkie 113

6. Małopolskie 111

7. Mazowieckie 195

8. Opolskie 52

9. Podkarpackie 91

10. Podlaskie 33

11. Pomorskie 114

12. Śląskie 270

13. Świętokrzyskie 50

14. Warmińsko – mazurskie 71

15. Wielkopolskie 162

16. Zachodniopomorskie 56

Wykres 2.3. Liczba ofert pracy zgłoszonych do urzędów pracy w zawodzie fryzjer

w roku 2002 w poszczególnych województwach

130

63 60

110 113 111

195

52

91

33

114

270

50

71

162

56

0

50

100

150

200

250

300

1 2 3 4 5  6   7 8 9 10  11 12  13 14 15 16

 

Liczba ofert pracy zgłoszonych do urzędu pracy w

zawodzie fryzjer w 2002 r w poszczególnych

województwach

Najwięcej ofert pracy w zawodzie fryzjer zgłoszonych było w województwie:

45

Śląskie,

Mazowieckie,

Wielkopolskie,

zaś najmniej:

Podlaskie,

Świętokrzyskie,

Opolskie.

Według danych GUS za 2002 r. przeciętne wynagrodzenie osób zatrudnionych

w zawodzie z grupy fryzjerzy, kosmetyczki i pokrewni wynosiło 1335,54.

Wynagrodzenie w poszczególnych województwach podaje tabela 2.4.

Tab.2.4. Wynagrodzenie osób zatrudnionych w zawodzie z grupy fryzjer

w poszczególnych województwach (2002 r)

1. Dolnośląskie 1003,73

2. Kujawsko – pomorskie 922,77

3. Lubelskie 821,29

4. Lubuskie 1020

5. Łódzkie 2210

6. Małopolskie 855,56

7. Mazowieckie 1996,31

8. Opolskie 1529,95

9. Podkarpackie 832,58

10. Podlaskie 850,21

11. Pomorskie 1430,48

12. Śląskie 1074,85

13. Świętokrzyskie 1683,5

14. Warmińsko – mazurskie 1929,72

15. Wielkopolskie 2338,84

16. Zachodniopomorskie 868,82

46

Wykres 2.4. Wynagrodzenie osób zatrudnionych w zawodzie z grupy fryzjer

w poszczególnych województwach (2002 r)

1003,73922,77

821,29

1020

2210

855,56

1996,31

1529,95

832,58850,21

1430,48

1074,85

1683,5

1929,72

2338,84

868,82

0

500

1000

1500

2000

2500

1 2 3 4 5  6   7 8 9 10  11 12  13 14 15 16

 

Wynagrodzenie osób zatrudnionych w zawodzie z grupy

fryzjer w 2002 r w poszczególnych województwach

Wynagrodzenie osób zatrudnionych w zawodzie z grupy fryzjer

w poszczególnych województwach 2002 roku przedstawiało się następująco:

najwyższe było w województwach:

Wielkopolskie,

Łódzkie,

Mazowieckie,

Warmińsko – mazurskie,

zaś najniższe:

Lubelskie,

Podkarpackie,

Podlaskie (Kędzierska, 1995).

47

2.6. Wymagania zawodu

2.6.1. Wymagania fizyczne i zdrowotne

Praca w zawodzie należy do lekkich pod względem obciążenia fizycznego.

Pracownicy powinni odznaczać się dobrą sprawnością układu kostno-stawowego

i układu mięśniowego, rozwiniętym zmysłem dotyku.

Do przeciwwskazań względnych należy - płaskostopie, żylaki, pocenie się rąk.

Do przeciwwskazań eliminujących możliwość pracy w zawodzie należą: zaburzenia

równowagi, odpychający wygląd, przykra woń ciała i oddechu, alergie na farby, lakiery

i inne stosowane we fryzjerstwie związki chemiczne, epilepsja, poważne wady wzroku,

głuchota lub niedosłuch i daltonizm. Nie ma możliwości zatrudnienia

niepełnosprawnych w tym zawodzie (Kędzierska, 1995).

2.6.2. Wymagania w zakresie predyspozycji psychicznych

Fryzjer musi mieć dobrą koordynację wzrokowo-ruchową, niezbędną przy

operowaniu narzędziami, takimi jak nożyczki, grzebień czy brzytwa. Powinien mieć

wrażliwy zmysł dotyku, zręczne ręce i palce, którymi posługuje się jak najczulszymi

narzędziami przy modelowaniu i układaniu fryzury. Cenne są spostrzegawczość i dobre

rozróżnianie barw - ma dostrzegać minimalne różnice w kolorze i długości włosów.

Ważna dla osoby pracującej w zawodzie fryzjera jest umiejętność nawiązywania

kontaktu i postępowania z ludźmi - wysłuchuje życzeń klienta, doradza, a następnie

stara się stworzyć przyjemną atmosferę w czasie trwających kilkadziesiąt minut

zabiegów. Podstawową cechą dobrego fryzjera jest również zamiłowanie do porządku,

który zawsze powinien panować na stanowisku pracy i w zakładzie.

Perukarzowi szczególnie przydatna jest zdolność koncentracji uwagi oraz

wytrwałość i cierpliwość, kiedy w niezbyt wygodnej pozycji specjalnym szydełkiem

wiąże po kilka włosków z materiałem, krok po kroku realizując swoje zadanie

(Kędzierska, 1995).

W Wielowymiarowym Kwestionariuszu Preferencji (WKP) (Matczak i in.,

2006) zawód fryzjer umieszczony został wśród zawodów wymagających zmysłu

estetycznego i sprawności manualnej. Osoba spełniająca wymagania do zawodu fryzjer

powinna zatem wykazywać się zainteresowaniami praktyczno – estetycznymi:

48

powinna lubić czynności, które wymagają sprawności manualnej, dokładności,

wrażliwości percepcyjnej, zmysłu estetycznego. Umiarkowane nasilenie zainteresowań

powinna osoba przejawić w odniesieniu do dziedziny praktyczno – technicznej

(zainteresowanie względnie umiarkowane czynnościami bazującymi na wykorzystaniu

urządzeń technicznych) oraz opiekuńczo – usługowej (umiarkowane zainteresowanie

czynnościami wymagających opiekowania się innymi).

W koncepcji Hollanda (za: film Planowanie kariery) zawód fryzjera

lokalizowany jest w grupie artystycznej. Osoba pragnąca realizować się w tym

zawodzie powinna zatem posiadać zdolności artystyczne, charakteryzować się

wyobraźnią, kreatywnością. Wydaje się jednak, że kreatywność może mieć mniejsze

znaczenie dla fryzjera rzemieślnika, natomiast, jeśli mamy przewidywać, czy osoba

zrobi karierę w świecie np. mody, czy będzie wytaczać nowe trendy w tym obszarze, to

byłby to czynnik dosyć istotny w przewidywaniu przyszłych osiągnięć zawodowych

potencjalnego kandydata na fryzjera.

49

ROZDZIAŁ 3. PROBLEMATYKA, PRZEDMIOT I CEL BADAŃ

Przedmiotem niniejszych badań jest osobowość zawodowa uczennicy technikum

fryzjerskiego Moniki G. Celem zaś określenie stopnia zgodności jej osobowości

zawodowej w wymaganiami, jakie stawia przed nią środowisko pracy związane

z zawodem fryzjera.

Problematykę badawczą można sprowadzić zatem do dwóch podstawowych

pytań:

1. Jaka jest osobowość zawodowa uczennicy technikum fryzjerskiego?

2. Czy Monika G. posiada predyspozycje do wykonywania zawodu fryzjer?

Odpowiedzi na powyższe pytania dostarczą badania, których organizację

przedstawiają kolejne rozdziały pracy.

50

ROZDZIAŁ 4. PREZENTACJA SYLWETKI MONIKI G. I JEJ ŚRODOWISKA RODZINNEGO

Monika G. ma lat 17 i jest uczennicą klasy II Technikum Fryzjerskiego szkoły

Zakładu Doskonalenia Zawodowego im. Jana Kilińskiego w Zamościu. Rodzina

badanej Moniki G. jest rodziną niepełną. Ojciec Moniki nie żyje. Matka ma lat 39. Ma

wykształcenie zawodowe – z zawodu jest sprzedawcą. Aktualnie pracuje dorywczo,

często wyjeżdża do pracy za granicę. Zdecydowała się na takie rozwiązanie, by

zapewnić dobre warunki materialne córce. Monika nie posiada rodzeństwa.

Państwo G. mieszkają w dużym mieście w domu wielorodzinnym (bloku).

Matka stara się sprostać wszystkim potrzebom córki, zarówno materialnym, jak

i psychicznym. Monika wychowuje się w sprzyjających warunkach, zapewniających jej

prawidłowy rozwój. Jednak częste wyjazdy matki do pracy za granicę powodują to, że

córka tęskni za matką, a jej sytuacja nie jest łatwa. Z pewnością ma to duży wpływ na

dojrzałość emocjonalną Moniki.

W środowisku szkolnym Monika jest uczennicą lubianą, zarówno przez

uczniów, jak i nauczycieli. Relacje z rówieśnikami ma dobre. Angażuje się również

chętnie do pracy poza lekcjami w szkole. Uczestniczy, w miarę swoich możliwości,

w różnych konkursach Uczęszcza na zajęcia do Młodzieżowego Domu Kultury

w Zamościu. Jest osobą aktywną.

Podczas zbierania danych do niniejszej pracy wykorzystano - jako źródło

informacji - dokumentację szkolną odnoszącą się uczennicy Moniki G.. Dokonano

analizy jej ocen szkolnych na podstawie dziennika lekcyjnego.

Oceny Moniki G. za I semestr nauki w klasie II Technikum przedstawiają się

następująco:

zachowanie – bardzo dobre

język polski - 3

język angielski - 4

język rosyjski - 4

historia - 3

fizyka - 3

matematyka - 2

chemia - 3

biologia - 3

51

geografia - 4

podstawy przedsiębiorczości - 3

wychowanie fizyczne - 5

religia - 4

higiena - 5

materiały fryzjerskie - 5

podstawy pedagogiki - 4

pracownia fryzjerska - 4

stylizacja - 5

technologia fryzjerska - 5

Jak można zauważyć, Monika najlepsze oceny uzyskuje z przedmiotów

zawodowych tj.:

higiena - 5

materiały fryzjerskie - 5

podstawy pedagogiki - 4

pracownia fryzjerska - 4

stylizacja - 5

technologia fryzjerska - 5

dobre oceny posiada także z przedmiotów tj.:

geografia - 4

wychowanie fizyczne - 5

religia - 4

oraz języków:

język angielski - 4

język rosyjski - 4

najsłabiej radzi sobie z przedmiotami tj.:

matematyka - 2

Średnia ocen Moniki wynosi 3,83, z przedmiotów ogólnych 3,41, zaś

zawodowych 4,66. Z powyższej analizy wynika, że Monika zdecydowanie lepsze oceny

posiada z przedmiotów zawodowych.

52

ROZDZIAŁ 5. METODY WYKORZYSTANE W BADANIU

Metoda zastosowana w niniejszej pracy miała na celu rozwiązanie sformułowanych

uprzednio problemów badawczych oraz osiągnięciu celu badawczego. Przyjęła ona

postać „studium przypadku”, a w jej ramach wykorzystano „metodę sondażu

diagnostycznego”.

Badania sondażowe obejmują wszelkiego typu zjawiska społeczne o znaczeniu

istotnym dla wychowania, stany świadomości społecznej, opinii i poglądów

określonych zbiorowości, narastania badanych zjawisk, ich tendencji i nasilenia. Mają

one na celu wykrycie ich istnienia oraz ukazanie wszystkich ich atrybutów

strukturalnych i funkcjonalnych (Pilch, 1977).

W skład sondażu diagnostycznego weszły następujące narzędzia badawcze:

1. Inwentarz Zainteresowań

2. Wielowymiarowy Kwestionariusz Preferencji WKP

3. Kwestionariusz Preferencji Zawodowych JOB 6

4. Test „Co wybierzesz?”

5. Test inteligencji emocjonalnej EQ FPL

6. Test pomiaru cech w ujęciu Wielkiej Piątki

7. Test na inteligencję praktyczną P.Laustera

8. Test badający inteligencję praktyczną H.H.Siwerta

9. Kwestionariusz Twórczego Zachowania KANH- I oraz KANH-II

10. Test Cate Franck.

W badaniu posłużono się również techniką wywiadu. Wykorzystano również metodę

analizy dokumentów będących w posiadaniu szkoły (dzienniki szkolne).

Wykorzystane metody, techniki i narzędzia służyły rozpoznaniu:

- zainteresowań i preferencji osoby badanej (badano za pomocą narzędzi

wykazanych w punkcie 1-4);

- typu osobowości zawodowej (narzędzia wykazane w punkcie 1- 4);

- inteligencji praktycznej (punkt 7 - 8);

- inteligencji emocjonalnej (punkt 5);

- cech osobowościowych w ujęciu Wielkiej Piątki (punkt 6);

- postawy i zdolności twórczych (narzędzia wykazane w punkcie 9 - 10).

- środowiska rodzinnego osoby badanej oraz jej funkcjonowania w warunkach

- szkolnych (wywiad oraz analiza dokumentacji szkolnej).

53

5.1. Pomiar zainteresowań i upodobań

Do pomiaru zainteresowań osoby badanej zastosowano Inwentarz Zainteresowań

oraz Wielowymiarowy Kwestionariusz Preferencji. Należy podkreślić, że ten obszar

badały również i inne testy (te, które odnoszą się do osobowości zawodowej).

Preferencje osoby badanej, jej zainteresowania i upodobania oraz osobowość zawodowa

to dwa wymiary ściśle ze sobą związane. Wyniki otrzymane na bazie pozostałych

testów zostaną zaprezentowane jednak w następnym podrozdziale pracy, w którym już

w sposób bezpośredni będzie nawiązanie do typów osobowości zawodowej w ujęciu

Hollanda.

Inwentarz Zainteresowań (Frydrychowicz i in., 1994) służy do badania

zainteresowań młodzieży zarówno dla celów orientacji zawodowej, jak i diagnozy

osobowości zawodowej. Składa się z dwóch części – podstawowej, zawierającej pytania

odnoszące się do 9 kategorii zainteresowań, i uzupełniającej, którą tworzy lista 11

ogólnych dziedzin ludzkiej działalności. Zainteresowania, które bada test, odnoszą się

do trzech grup czynności zawodowych: wymagających głównie kontaktu z ludźmi,

nastawionych przede wszystkim na kontakt z danymi i koncentrujących się na

kontaktach z rzeczami. W części II badany ma wybrać trzy dziedziny, do których -

według własnej oceny - ma największe predyspozycje. Narzędzie pozwala na

sporządzenie profilu zainteresowań, który jest następnie analizowany pod kątem jego

zróżnicowania, zgodności z typowymi dla wieku i płci profilami i preferowanymi

czynnościami zawodowymi.

Kwestionariusz zawiera normy stenowe dla młodzieży kończącej szkołę

podstawową i średnią wg systemu szkolnego sprzed reformy, w związku z czym zaleca

się jedynie przeprowadzanie analizy jakościowej wyników w postaci analizy profilowej

(www.psychologia.edu.pl).

Wielowymiarowy Kwestionariusz Preferencji WKP (Matczak i in., 2006) to

narzędzie opracowane przez zespół specjalistów z Pracowni Testów Psychologicznych,

z myślą o profesjonalistach związanych z doradztwem zawodowym. Kwestionariusz

pozwala na diagnozę preferencji zawodowych rozumianych jako upodobanie do

wykonywania określonego rodzaju czynności (stanowiących o specyfice

wykonywanego zawodu). Narzędzie skonstruowano z myślą o doradcach zawodowych,

nauczycielach przedsiębiorczości i pracownikach biur karier. WPK umożliwia diagnozę

zainteresowań uczniów gimnazjów i szkół średnich, a także osób dorosłych. Badanie

54

tym testem dostarcza informacji na temat stopnia nasilenia u osoby badanej siedmiu

grup zainteresowań (językowych, matematyczno-logicznych, praktyczno-technicznych,

praktyczno-estetycznych, opiekuńczo-usługowych, kierowniczo-organizacyjnych,

biologicznych) odnoszących się do typów wykonywanych czynności. Wyniki

kwestionariusza pozwalają także na określenie preferowanych przez badanego

warunków pracy w zakresie dwóch wymiarów: planowania/improwizowania oraz

słabej/silnej stymulacji (www.practest.com.pl).

5.2. Pomiar osobowości zawodowej

Już poprzednie narzędzia pozwalają wnioskować o osobowości zawodowej osoby

badanej. Prezentowane w tym podrozdziale testy umożliwiają przydzielenie osoby

badanej do określonego typu według ujęcia samego Hollanda.

Do pomiaru osobowości zawodowej wykorzystano Kwestionariusz Preferencji

Zawodowych JOB-6 w opracowaniu Retowskiego (http://www.doradca-zawodowy.pl).

Celem badania kwestionariuszem JOB-6 jest uzyskanie podstawowej wiedzy na

temat orientacji zawodowych. Podstawę teoretyczną kwestionariusza stanowi teoria

Hollanda.

JOB-6 może być użyte do badań przesiewowych, dzięki którym można uzyskać

podstawowe informacje na temat orientacji zawodowych osób badanych.

Kwestionariusz może mieć szerokie zastosowanie w poradnictwie zawodowym. Przede

wszystkim powinien być stosowany w przypadku wszystkich klientów, którzy planują

podjąć ważne decyzje dotyczące kariery zawodowej. Kwestionariusz mogą zatem

stosować zarówno młodzi adolescenci u progu kariery zawodowej, jak i osoby

w średnim wieku, które zamierzają nabyć nowe kwalifikacje bądź zmienić zawód.

Diagnoza za pomocą testu JOB-6 pozwala określić położenie osoby badanej na

6 podstawowych wymiarach osobowości zawodowej, co niewątpliwie stanowi

podstawę do podejmowania istotnych decyzji dotyczących własnego rozwoju

zawodowego.

Najwyższy wynik z sześciu podskal interpretuje się jako dominującą orientację

zawodową u danej osoby. Pojawienie się takich samych wyników w dwóch podskalach

u jednej osoby oznacza, że dominują u niej dwie orientacje zawodowe.

55

W badaniu do pomiaru osobowości zawodowej dodatkowo wykorzystano test

„Co wybierzesz?”. W teście tym występuje 6 opcji prezentujących orientacje

zawodowe, zgodnie z modelem Hollanda. Opisują one pewne sposoby funkcjonowania

jednostki. Posługując się punktacją od 1 – w ogóle to do mnie nie pasuje do 5 – bardzo

do mnie pasuje, należy zaznaczyć przy literach prezentujących te orientacje cyfrę, którą

chcemy przyporządkować danemu opisowi. Dodatkowo, przy każdej orientacji,

prezentowana jest lista zawodów. Osoba badana podkreśla ten lub te, które interesują ją

w stopniu najwyższym. Jeśli preferencje badanego nie są sprecyzowane, nie podkreśla

żadnego z nich.

Do pomiaru inteligencji emocjonalnej wykorzystano test EQ FPL w opracowaniu

łódzkiej firmy FPL Sp. z o.o. Ekspert w Zarządzaniu Personelem (http://new-

arch.rp.pl/artykul/446297;http://new-arch.rp.pl/artykul/446298. Test bada 10

kompetencji składających się na inteligencję emocjonalną ujętych w trzy zasadnicze

grupy: kompetencji psychologicznych (samoświadomość, samoocena oraz

samokontrola), prakseologicznych (sumienność, adaptacja i motywacja) oraz

socjologicznych (empatia, perswazja, przywództwo, współdziałanie (Stawowa,

http://wazniak.mimuw.edu.pl/index.php?title=ZZL_Modu%C5%82_11).

Test składa się z 40 stwierdzeń opisujących zachowania i odczucia ludzi. Badany

ma za zadanie ustosunkować się do każdego stwierdzenia wybierając odpowiedź:

„doskonalenie mnie charakteryzuje”, „charakteryzuje mnie tylko w pewnym stopniu”,

„raczej mnie nie charakteryzuje” lub „w ogóle mnie nie charakteryzuje”.

Do pomiaru cech osobowościowych w ujęciu Wielkiej Piątki (wymiar ekstrawersji,

neurotyzmu, ugodowości, sumienności oraz otwartości) wykorzystano kwestionariusz

zbudowany na podstawie pytań P.Bąbla (2005 a; 2005 b; 2005 c; 2005 d; 2005 e).

Kwestionariusz składa się z 95 stwierdzeń. Osoba badana ma ustosunkować się do nich

zaznaczając odpowiedź TAK lub NIE.

5.3. Pomiar inteligencji praktycznej

Do pomiaru inteligencji praktycznej wykorzystano zadania proponowane przez

P.Laustera (1997) oraz H.H.Siewerta (2000).

Grupa testów na inteligencję praktyczną składa się ogólnie z zadań wymagających

spostrzegawczości, wyobraźni wzrokowej (dwu- i trójwymiarowej), sprawności

manualnej. Rozwiązując zadania, trzeba na różne sposoby kombinować, porównywać,

56

oceniać. Wykonując zadania, osoba badana najczęściej posługuje się rękami. Test

wymaga więc zręczności w manipulowaniu dłońmi. Częściowo badana jest inteligencja

techniczna. Osoba, która posiada zdolności techniczne, łatwo radzi sobie z niektórymi

podtekstami tej grupy zadań. Wymagają one takich zdolności, jakie posiadają dobrzy

konstruktorzy, a mianowicie wyobraźni dwu i trójwymiarowej.

Test Laustera składa się z trzech podtestów: ułożenia kwadratów, form

geometrycznych oraz uzupełnień.

W teście kwadratów należy przygotować 16 kwadratów:

o 4 czarne,

o 12 czarno – białych.

Zadanie osoby badanej polega na układaniu z kwadratów figury według określonego,

podanego jej wzoru. W teście tym nie ma ograniczenia czasowego. Można je

rozwiązywać tak długo, jak się chce, ale należy pamiętać o tym, aby sprawdzać

i zapisywać, ile czasu potrzebowała osoba badana na wykonanie każdego zadania.

W tym teście oceniany jest czas rozwiązania zadanie. W teście jest 8 zadań. Po ich

wykonaniu należy zsumować czas, w jakim ułożone zostało 8 figur.

W teście form geometrycznych podane są figury. Należy rozciąć je na dwie części,

a następnie złożyć tak, aby powstał:

o prostokąt (w zadaniach 1 – 3),

o trójkąt równoramienny (w zadaniach 4 – 5).

Operacje należy wykonać w wyobraźni. Na obwodzie każdej figury znajdują się punkty

oznaczone numerami. Należy podać od którego do którego numeru należy dokonać

cięcia. Rozciętą figurę należy w wyobraźni złożyć tak, aby powstał prostokąt lub

trójkąt. Na rozwiązanie 5 zadań testu jest wyznaczony czas 14 minut. Należy pamiętać

o przestrzeganiu wyznaczonego czasu.

W teście uzupełnień należy z podanych figur- części złożyć dużą figurę. Figury

części można przekręcać i odwracać. Nie jest to łatwe, gdyż wszystkie czynności należy

wykonywać w wyobraźni. Numery figur – części należy wpisać w odpowiednim

miejscu na polu figury dużej. Różnice milimetrowe nie są istotne, ważne jest, by części

znajdowały się we właściwym miejscu. W tekście znajduje się 6 zadań, które należy

wykonać w czasie 20 minut. Należy przestrzegać wyznaczonego czasu. Za każdą dobrą

odpowiedź uzyskujemy 1 punkt.

57

Ocenę ogólną uzyskuje się sumując wyniki wszystkich trzech podtestów,

a następnie odnosząc do norm obliczonych dla poszczególnych grup wiekowych. Ocenę

wyraża się w kategoriach od „bardzo niska” do „bardzo wysoka”.

Zadania występujące w teście H.H. Siewerta również pozwalają badać zręczność

manualną, umiejętności obserwacji i wyobraźnię przestrzenną. Występują tu takie

podtesty jak: test gięcia drutu, układanka, test uzupełniania.

W teście „gięcie drutu” osobie badanych prezentowanych jest kolejno 9 figur. Musi

ona je odwzorować – jak najdokładniej – za pomocą cienkiego drutu. Na wykonanie

całego testu ma 6 minut.

W teście układanka osoba badana staje przed zadaniem ułożenia z figur

podstawowych figurę testową (9 zadań). Czas maksymalny dla wszystkich prób to 6

minut.

Test uzupełnienia również polega na składaniu z elementów określonej figury (9

prób). Tym razem jednak całe zadanie należy przeprowadzić w wyobraźni. Mierzony

jest czas wykonania całego testu.

Ocenę globalną uzyskuje się poprzez zsumowanie wyników dla wszystkich trzech

podtestów. Wyrazić ją można w kategoriach od „bardzo dobrze” do „bardzo słabo”.

Istnieje możliwość określenia ilorazu inteligencji w zakresie inteligencji praktycznej.

5.4. Pomiar postawy twórczej i zdolności twórczych

Kwestionariusz Twórczego Zachowania (Popek, 1989) przeznaczony jest do

badania uzdolnień twórczych, pojmowanych jako właściwości osobowościowe

człowieka (postawa twórcza). Wyniki oceniane są w ramach czterech skal:

konformizmu - skala K,

nonkonformizmu - skala N,

zachowań algorytmicznych - skala A,

zachowań heurystycznych - skala H.

Możliwe jest też uzyskanie wskaźników globalnych - dla postawy twórczej (N+H)

i postawy odtwórczej (K+A).

Kwestionariusz występuje w dwóch wersjach:

KANH-I - przeznaczonej do badania młodzieży szkolnej i studentów (bazuje na

samopisie)

58

oraz

KANH-II – narzędzie przeznaczone jest do badania nauczycieli, którzy mają za zadanie

opisać ucznia dobrego lub idealnego (oczywiście w kategoriach twierdzeń podawanych

przez kwestionariusz). W niniejszej pracy zmodyfikowano nieznacznie sposób

postępowania: nauczyciel badanej uczennicy proszony był o opisanie konkretnej osoby

– Moniki G.

Należy zaznaczyć, że właściwości psychometryczne kwestionariusza były sprawdzane

wyłącznie dla wersji KANH-I.

Każda wersja składa się z 60 stwierdzeń, mających postać zdań oznajmujących,

dotyczących zachowania się osoby badanej w sytuacjach uczenia się i działania. Badany

ocenia stopień zgodności zdania z własnym zachowaniem na skali trzystopniowej:

prawdziwe, częściowo prawdziwe, błędne. Istnieje możliwość wyrażenia wyników

osoby badanej w skali standaryzowanej (stenowej).

Do pomiaru oryginalności wyobraźni i myślenia osoby badanej zastosowano test

Cate Franck. Jest to amerykański test rysunkowy (za: Popek, 1988; Pietrasiński, 1969).

W teście tym należy, na podstawie 12 znaków, narysować ciekawe – według badanego -

formy, które w danej chwili przychodzą mu na myśl. Oceniając rysunki, bierze się pod

uwagę dwa czynniki:

o uszczegółowienie rysunku - bogactwo szczegółów - ten czynnik świadczy

o bogactwie wyobraźni,

o niekonwencjonalność rysunku – na ile jest on nietypowy, wykorzystujący

odległe skojarzenia - dowodzi oryginalności wyobraźni.

Jeśli rysunek spełnia dwa kryteria (jest bogaty i oryginalny), oceniany jest 2 punktami.

Jeśli rysunek jest dość rozbudowany, ale we fragmentach oryginalny – oceniany jest na

poziomie 1 pkt. Za wykonanie formy ubogiej i konwencjonalnej osoba badana

otrzymuje 0 pkt. W sumie za wykonanie 12 rysunków osoba badana może otrzymać

maksymalną liczbę punktów - 24 pkt.

59

5.5. Wywiad

Wywiad jest to rozmowa badacza z respondentem według opracowanych

wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz. Służy głównie do

poznawania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości.

Główne typy wywiadów:

- skategoryzowany (ma usystematyzowane pytania, ujednolicone, ściśle ogranicza

kolejność i brzmienie stawianych pytań, zapewnia większą ścisłość i porównywalność

danych);

- nieskategoryzowany (daje swobodę formułowania pytań oraz zmieniania ich

kolejności, a nawet pogłębianie zagadnień przez stawianie pytań dodatkowych);

- jawny (badany poinformowany jest o celach, charakterze i przedmiocie wywiadu,

musi być skategoryzowany);

- ukryty (forma luźnej rozmowy, w której badający usiłuje przez stosowne jej

ukierunkowanie uzyskać interesujące go dane. Stosuje się go wtedy, kiedy postawy

osobiste badanego są różne od postaw i ról społecznych pełnionych w danej

zbiorowości bądź jeśli przedmiotem wywiadu są zagadnienia drażliwe);

- indywidualny,

- zbiorowy.

Wywiad daje cenny materiał poznawczy. Stosujemy go tam, gdzie nie możemy

uzyskać pełnej wiedzy o badanym przedmiocie na innej drodze, np. obserwacji, ankiety

badania dokumentów (Pilch, 1974).

W badaniach własnych do zebrania informacji istotnych na temat uczennicy

Moniki G. i jej środowiska rodzinnego posłużono się wywiadem rozumianym jako

rozmowa kierowana. Pytania skierowane do nauczyciela dotyczyły między innymi:

- środowiska rodzinnego badanej Moniki G,

- informacji o zachowaniu w środowisku klasowym Moniki, jej relacji z rówieśnikami,

funkcjonowania w szkole,

- ocen z przedmiotów zawodowych, zainteresowań Moniki tymi przedmiotami.

- postaw, zainteresowań,

- ewentualnych trudności w zakresie uczenia się;

- zdolności i motywacji w zakresie uczenia się (tempo uczenia się, koncentracja

uwagi, zdolność do zapamiętywania, motywacja do pracy, itp.)

60

o dojrzałości społecznej, emocjonalnej (łatwość nawiązywania kontaktów

interpersonalnych, przestrzeganie norm i zasad współżycia w grupie, podatność

na stres, itp.);

o struktury środowiska rodzinnego i jego wpływu na funkcjonowanie uczennicy;

o czynników, które miały wpływ na podjęcie przez uczennicę decyzji odnośnie

do kształcenia w szkole fryzjerskiej.

Rozmówcami był nauczyciel zawodu – wychowawca uczennicy. Wywiad miał

charakter swobodnej rozmowy.

61

ROZDZIAŁ 6. CHARAKTERYSTYKA PRZEBIEGU BADAŃ

Pierwszym etapem badań było analizowanie różnych dokumentów, jak również

literatury i czasopism związanych z tematem pracy. Zgromadzona w ten sposób wiedza

stała się podstawą do wstępnego określenia celu badań, problematyki badawczej oraz

stała się podstawą do formułowania zadań badawczych. Gromadzenie wiedzy stało się

przesłanką do wyboru metody, technik i narzędzi badawczych.

Wstępne badania wykonano techniką wywiadu. Wywiad przeprowadzono

z uczennicą Moniką G. oraz jej nauczycielami. Celem wywiadu było uzyskanie

informacji dotyczących jej środowiska rodzinnego, funkcjonowania w warunkach

szkolnych, jak również czynników, jakie miały wpływ na podjęcie przez uczennicę

decyzji wyboru zawodu. Uczennica Monika G., wychowawca Moniki - pan Waldemar

P. - oraz nauczyciel zajęć praktycznych fryzjerskich - wyrazili swoje oceny w zakresie

przewidywanych korzyści (lub strat), jakie może odnieść Monika na skutek podjętej

decyzji kształcenia zawodowego i wybranego zawodu w przyszłości.

Poczynione badania stanowią przedsięwzięcie mające na celu uzyskanie

odpowiedzi na temat, jaka jest osobowość badanej uczennicy technikum fryzjerskiego

oraz - czy posiada ona predyspozycje do wykonywania tego zawodu. Aby osiągnąć ten

cel, przeprowadzono badania za pomocą baterii testów umożliwiających

zdiagnozowanie zdolności, zainteresowań, preferencji oraz innych cech

osobowościowych uczennicy.

Przed przystąpieniem do badań diagnostycznych, zwrócono się z prośbą do

rodziców Moniki oraz do niej samej o wyrażenie zgody na udział w badaniach. Monika

G., jak również jej matka, wykazali zrozumienie i chęć współpracy z badającym.

Podczas pierwszego spotkania z rodzicami i uczennicą przedstawiono cel badań.

Badania rozpoczęto krótkim wprowadzeniem, które miało na celu zdobycie

zaufania badanej, nawiązanie dobrego kontaktu oraz wytworzenie korzystnej

atmosfery. Osoba została poinformowana o celu badań. Zapewniono ją, że mają one

charakter anonimowy i że o ich treści nie dowie się nikt oprócz osoby prowadzącej

badanie, co znacząco ułatwiło współpracę. Poproszono też o szczere odpowiedzi.

Ogólne nastawienie Moniki do badań było raczej życzliwe.

Na kilku kolejnych spotkaniach dokonano badania baterią uprzednio

przygotowanych testów. Uczennica miała możliwość wyjaśniania wątpliwości

62

nasuwających się podczas wypełniania poszczególnych arkuszy. Badania przebiegały

bez zakłóceń, w przyjaznej i miłej atmosferze. Badania z wykorzystaniem narzędzi

pomiarowych trwały od końca listopada 1999 roku do początku stycznia 2010.

63

ROZDZIAŁ 7. OBRAZ WŁAŚCIWOŚCI PSYCHICZNYCH MONIKI G. – ANALIZA UZYSKANYCH WYNIKÓW BADAŃ

7.1. Zainteresowania, preferencje i upodobania

W tabeli 7.1. podano wyniki uczennicy uzyskane przez nią w Inwentarzu

Zainteresowań. Zobrazowano je na wykresie 7.1.

Tab.7.1 Wyniki surowe oraz stenowe Moniki w Inwentarzu Zainteresowań

Skala H – B TECH. LIT. ROL. OPIEK. WOJ. PLAST. NAUK. MUZ

WS 12 0 22 20 15 0 26 18 18

STEN 5 4 6 7 5 3 6 6 6

Wykres 7.1 Profil zainteresowań Moniki G.

Wykres 7.1. Profil zainteresowań Moniki G.

0

5

10

15

20

25

30

H-B

TECH

LIT

RO

LOP.

WOJ.

PLA

ST

NAUK

MUZ

skale zainteresowań

wyn

ik s

uro

wy

Monika najwyższe wyniki (na poziomie wyników surowych) uzyskuje w skali

plastycznej i literackiej. Najniższy wynik uzyskuje w skali „zainteresowań

technicznych” oraz „wojskowych”. W skali stenowej najwyższy wynik to wynik w skali

„zainteresowań rolniczych”. Najniższy – w skali „ zainteresowań wojskowych” (sten 3)

oraz „zainteresowań technicznych” (sten 4).

W II części Inwentarza, Monika podaje 3 dziedziny, do których – według

własnej oceny – ma największe predyspozycje. Są to:

1 – Technika,

2 – Administracja,

3 – Opieka, wychowanie.

64

Przystępując do interpretacji uzyskanych wyników, zauważa się niespójny obraz

między wynikami uzyskanymi w części I oraz II Inwentarza.

Na bazie wyników otrzymanych w części I zauważa się, że Monika

zainteresowana jest malowaniem, rysowaniem lub wykonywaniem drobnych

przedmiotów artystycznych. Wrażliwość na sztukę współwystępuje u niej

z zainteresowaniami literaturą. Monika wykazuje także zainteresowania rolnicze

(nietypowe, jeśli odniesie się je do grupy rówieśniczej), naukowe, muzyczne,

w mniejszym stopniu opiekuńcze.

Stanowczo nie interesuje się techniką, nie jest skłonna do rozwiązywania

problemów technicznych, nie lubi też działalności wiążącej się z wysiłkiem fizycznym,

wymagającej odwagi, sprawności fizycznej i wytrzymałości. Nie jest zainteresowana

zdobywaniem wiedzy o taktyce i strategii wojskowej. W dużej opozycji do pozostałych

są też zainteresowania handlowo – biurowe.

Analiza z punktu widzenia preferowanych czynności zawodowych wskazuje, że

badana wybiera przede wszystkim czynności wymagające kontaktu z rzeczami (sfera

plastyki, muzyki, literatury, rolnictwa, ale już nie techniki). Na drugim miejscu

preferuje czynności zawodowe związane z ludźmi (obszar czynności opiekuńczych, ale

nie czynności o charakterze perswazji).

Z punktu widzenia wyników uzyskanych w II części zauważa się, że – zdaniem

osoby badanej - ma ona największe predyspozycje w zakresie działalności o charakterze

technicznym (w części I brak wskazań, aby przejawiała jakiekolwiek zainteresowanie tą

dziedziną), a także administracyjnym. Na trzecim miejscu wymienia dopiero dziedzinę

opieki i wychowania. Nie wymienia na tym poziomie dziedzin artystycznych.

Należy zaznaczyć, że w części II osoba badana deklaruje swoje zainteresowania

wprost. Ta część testu dostarcza informacji na temat samowiedzy osoby badanej oraz jej

wiedzy odnośnie różnych dziedzin działalności zawodowej. Może być miarą wglądu

i rozumienia siebie. Wydaje się, że – w świetle danych uzyskanych za pomocą

Inwentarza Zainteresowań – Monika G. może w tym obszarze mieć pewne trudności.

W tabeli 7.2. zaprezentowano wyniki uzyskane przez uczennicę

w Wielowymiarowym Kwestionariuszu Preferencji – WKP.

Tab.7.2. Wyniki surowe (WS) oraz przeliczone (PP) Moniki G. w kwestionariuszu WKP

65

WYNIK

I II III IV V VI VII VIII IX

JĘZ MATL PRT PRE OPK KIER BIOL PLAN STYM

WS 45 45 56 61 62 66 35 51 51

PP 2 2 2 3 2 3 2 2 3

Najwyższy wynik uczennicy w WKP (na poziomie 3 punktów przeliczonych) to

wynik w skali VI (skala Zainteresowań Kierowniczo-Organizacyjnych) oraz IV (Skala

Zainteresowań Praktyczno-Estetycznych). W skali Planowania uczennica uzyskuje

2 pkt., natomiast w skali Stymulacji 3 pkt. W pozostałych skalach wynik utrzymuje się

na poziomie 2 pkt. W żadnej skali Monika nie otrzymała 1 pkt.

Na podstawie tych wyników można stwierdzić, że uczennica Monika G. ujawniła

silne zainteresowania:

praktyczno – estetyczne

kierowniczo – organizacyjne

oraz umiarkowane zainteresowania:

językowe,

matematyczno – logiczne,

praktyczno – techniczne,

opiekuńczo – usługowe,

biologiczne.

Można zatem wnioskować, iż Monika w największym stopniu lubi czynności

wymagające sprawności manualnej, dokładności, wrażliwości percepcyjnej, zmysłu

estetycznego. Lubi również wywierać wpływ na innych ludzi, kierować nimi

i organizować ich działanie; chętnie przyjmuje na siebie odpowiedzialność, dobrze

czuje się w warunkach konkurencji i rywalizacji.

Monika wykazuje brak zdecydowanych preferencji co do sposobu i warunków

pracy w zakresie kryterium, jakim jest „planowanie-improwizowanie”, natomiast

wyraźnie preferuje środowisko pracy silnie stymulujące i zmienne.

Uczennica w skalach I – VII otrzymuje zarówno wyniki trzy, jak i dwu –

punktowe. Do porównania profilu zainteresowań z profilami zawodów należy więc

zastosować procedurę 1. Skale, w których Monika uzyskuje 3 punkty to: IV i VI.

W pierwszej kolejności wybiera się zatem listy zawodów, dla których te właśnie

zainteresowania są kluczowe.

66

Po porównaniu wyników Moniki z wymaganiami, jakie stawiają poszczególne

zawody z listy IV (zawody wymagające zmysłu estetycznego i sprawności manualnej),

można rekomendować jej rozważenie podjęcia pracy w następujących zawodach:

charakteryzator,

dentysta,

fotografik,

fryzjer,

kosmetyczka,

krawiec,

kucharz,

malarz,

projektant stron internetowych,

stylista.

Profil tych zawodów jest zgodny z profilem osoby badanej.

Kolejną listą, z którą należy porównać profil wyników badanej, jest lista nr VI,

zawierająca zawody, których istotą jest kierowanie – organizowanie. Z tej listy Monice

można zaproponować następujące zawody (ich profil odpowiada profilowi, jaki

uzyskała badana uczennica):

przedstawiciel handlowy,

sekretarka,

wojskowy.

7.2. Osobowość zawodowa

W zasadzie wyniki poprzednio prezentowanych narzędzi wnosiły już pewną

wiedzę o osobowości zawodowej badanej uczennicy. Uzupełnieniem w tym zakresie

będą wyniki pozyskane za pomocą narzędzi, których konstrukcja związana jest

z założeniami Hollanda. Pozwala zatem określić typ osobowości zawodowej według

heksagonalnego modelu autora. Pierwszym narzędziem, którego wyniki zostaną

zaprezentowane, jest Kwestionariusz Preferencji Zawodowych JOB- 6. Przedstawia je

tabela 7.3 oraz wykres 7.2.

67

Tab.7.3. Wyniki Moniki G. w Kwestionariuszu Preferencji Zawodowych

Rodzaj

podskali

Podskala

orientacji

Realistycznej

Podskala

orientacji

badawczej

Podskala

orientacji

przedsiębiorczej

Podskala

orientacji

artystycznej

Podskala

orientacji

społecznej

Podskala

orientacji

konwencjonalnej

Wynik

surowy

21 16 19 21 18 23

Sten 9 6 7 7 4 9

Wykres 7.2. Profil osobowości zawodowej Moniki G. w Kwestionariuszu JOB - 6

Wykres 7.2. Profil osobowości zawodowej Moniki

G. w Kwestionariuszu JOB-6

0

5

10

15

20

25

realistycz

na

bada

wcz

a

przedsiębiorcza

artystyc

zna

społeczna

konw

encjon

alna

skale orientacji zawodowej

wy

nik

su

row

y

Jak można zauważyć, analizując wyniki ujęte na bazie tabeli oraz zobrazowane

na wykresie, obraz uzyskanych przez Monikę wyników jest mało zróżnicowany

(wykres jest prawie płaski).

Monika najwyższy wynik (zarówno na poziomie wynik surowego, jak

i stenowego) otrzymuje w skali orientacji konwencjonalnej (9 sten – wynik bardzo

wysoki) i realistycznej (9 sten). Równie wysoki wynik (poziom 7 stena) otrzymuje

w skali artystycznej oraz przedsiębiorczej. Wynik najniższy odnotowuje się w skali

społecznej (4 sten).

Przy tak mało zróżnicowanym profilu osobowości istnieją trudności interpretacji

zgromadzonego materiału empirycznego. Nie można określić dominującej orientacji

zawodowej. Poza tym materiał empiryczny dostarcza wyników sprzecznych

i niespójnych (orientacja konwencjonalna reprezentuje cechy przeciwstawne orientacji

artystycznej – w modelu heksagonalnym Hollanda te wymiary znajdują się na

przeciwległym sobie biegunie). Taki stan rzeczy może wynikać z dwóch przyczyn: bądź

68

Monika ma bardzo słaby wgląd we własną osobę; nie potrafi opisać samej siebie, bądź

nie była motywowana do wypełnienia kwestionariusza, odpowiadała w sposób

przypadkowy.

Testem nastawionym również na określenie osobowości zawodowej był test „Co

wybierzesz?”. Kolejna tabela prezentuje uzyskane przez uczennicę wyniki.

Tab.7.4. Wyniki Moniki. w teście „Co wybierzesz?”

Skala Punktacja Wskazany zawód

R 2 -

B 3 -

A 5 projektant wnętrz, projektant mody,

dziennikarz, charakteryzator, fryzjer

S 4 kosmetyczka,

K 3 sekretarka, redaktor

P 2 fotograf

Wykres 7.3. Profil osobowości zawodowej Moniki G. w teście „Co wybierasz”

Wykres 7.3. Profil osobowości zawodowej Moniki G. w

teście "co wybierasz"

2

3

5

4

3

2

0

1

2

3

4

5

6

R B A S K P

skala

Uczennica Monika G. w teście „Co wybierasz” największą liczbę punktów (5)

przyporządkowuje skali A (orientacja artystyczna). Na drugim miejscu znajduje się

orientacja społeczna (4 punkty).

W świetle powyżej zaprezentowanych wyników w teście wartości można określić

typ osobowości zawodowej Moniki G. jako osobowość artystyczna. Wspomagającą

orientacją jest tutaj orientacja społeczna

Dominacja u osoby badanej orientacji artystycznej oznacza, że:

69

o ceni sobie ona estetykę i piękno otaczającego ją świata,

o preferuje zachowania kreatywne, umożliwiające wyrażanie siebie,

o lubi rozwijać pomysły i tworzyć koncepcje,

o posiada takie umiejętności jak pisanie, malowanie, aktorstwo, taniec, muzyka.

A także (cechy orientacji społecznej):

o ceni sobie działalność społeczną i estetyczną,

o lubi informować, nauczać, tłumaczyć, wspierać i pomagać innym,

o posiada uzdolnienia społeczne, interpersonalne,

o potrafi skutecznie wywierać wpływ na innych.

Interesujące badaną uczennicę zawody to: projektant wnętrz, projektant mody,

dziennikarz, charakteryzator, fryzjer, kosmetyczka.

7.3. Inteligencja emocjonalna

Testem badającym inteligencję emocjonalną był test EQ FPL. Tabela 7.5.

prezentuje uzyskane przez uczennicę wyniki. Dane zobrazowano na wykresie 7.4.

Tab.7.5. Wyniki Moniki G. w teście EQ FPL

(w nawiasie podano procent odpowiedzi diagnostycznych)

kompetencje EQ wynik surowy wynik maksymalny

kompetencje psychologiczne

samoświadomość 5 12

samoocena 9 12

samokontrola 7 12

ogółem 21 (58%) 36

kompetencje prakseologiczne

sumienność 10 12

adaptacja 8 12

motywacja 8 12

ogółem 26 (72%) 36

kompetencje socjologiczne

empatia 7 12

perswazja 10 12

przywództwo 9 12

70

współdziałanie 7 12

ogółem 33 (69%) 48

5

9

7

10

8 87

109

7

0

2

4

6

8

10

12

samoświadomość

sam

ooce

na

sam

okon

trola

sumienność

adap

tacja

mot

ywac

ja

empa

tia

pers

waz

ja

przywództwo

współdziałanie

wy

nik

Wykres 7.4. Profil kompetencji emocjonalnych Moniki G. w teście EQ FPL

.

Kolejne wykresy obrazują profile kompetencji emocjonalnych badanej

uczennicy w trzech wyróżnionych kategoriach: psychologicznej, prakseologicznej oraz

socjologicznej.

Kompetencje psychologiczne

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

samoświadomość samoocena samokontrola

Wykres 7.5. Profil kompetencji emocjonalnych Moniki G. w teście EQ FPL (kompetencje psychologiczne)

71

Kompetencje socjologiczne

0

2

4

6

8

10

12

empatia perswazja przywództwo współdziałanie

Wykres 7.6. Profil kompetencji emocjonalnych Moniki G. w teście EQ FPL (kompetencje socjologiczne)

Kompetencje prakseologiczne

0

2

4

6

8

10

12

sumienność adaptacja motywacja

Wykres 7.7. Profil kompetencji emocjonalnych Moniki G. w teście EQ FPL (kompetencje

prakseologiczne)

Przystępując do analizy danych ujętych w tabeli 7.5. (zobrazowanych na

wykresach: 7.4, 7.5, 7.6 oraz 7.7) zauważa się, że najwyższy wynik uzyskuje Monika w

skali:

72

„sumienność” oraz „perswazja” ( po 10 pkt. na 12 możliwych; 83% stanowią

odpowiedzi diagnostyczne),

„samoocena” i „przywództwo” (po 9 pkt.na 12 możliwych do uzyskania).

Najniższy wynik odnotowuje się w skali „samoświadomość” (5 pkt. na 12 możliwych

do uzyskania; 42% stanowią odpowiedzi diagnostyczne). Wyniki w pozostałych skalach

plasują się na poziomie 7-8 pkt.

Porównując wyniki globalne w trzech skalach (prakseologicznej, psychologicznej

oraz socjologicznej), zauważa się, że:

relatywnie najwięcej punktów zdobywa Monika w skali prakseologicznej (72% to

odpowiedzi diagnostyczne dla tej skali). W tej grupie najwyższy wynik to wynik

w skali „sumienność” (9 pkt – 75% to odpowiedzi diagnostyczne).

na drugim miejscu plasuje się wynik w skali socjologicznej (69% ogółu

odpowiedzi ma charakter diagnostyczny). W tej grupie najwyższy wynik

otrzymuje uczennica w skali „perswazji” (10 pkt – 83% to odpowiedzi

diagnostyczne).

na trzecim miejscu plasuje się wynik w skali kompetencji psychologicznych (58%

stanowią odpowiedzi diagnostyczne). Wynik najwyższy odnotowuje się w skali

„samoocena” (9 pkt. – 75% stanowią odpowiedzi diagnostyczne).

W świetle badania kwestionariuszem EQ FPL Monika G. jawi się jako osoba

mająca w największym stopniu rozwinięte kompetencje prakseologiczne. Jest osobą

charakteryzującą się dużą rzetelnością w zakresie wykonywanych obowiązków,

gotowością do podejmowania odpowiedzialności oraz ponoszenia konsekwencji

własnego działania. Odznacza się umiejętnością przystosowywania się do nowych

warunków, zdolnością dostrzegania symptomów zmian oraz elastycznością

w zmiennych warunkach. Charakteryzuje ją ponadto wysoki dosyć poziom aspiracji do

pokonywania własnych ograniczeń, osiągania ambitnych celów oraz przezwyciężania

trudności przy realizacji zadań. Duży stosunkowo stopień zaangażowania w realizacje

powierzonych zadań oraz umiejętność gradacji celów i dobór sposobów ich osiągania to

również silne strony osobowości badanej uczennicy.

W mniejszym stopniu (choć wydaje się, że również powyżej poziomu

przeciętnego) uczennica posiada rozwinięte kompetencje socjologiczne, społeczne,

szczególnie te związane z umiejętnościami perswazyjnymi (zdolność przekonywania

innych do własnych racji oraz umiejętność posługiwania się strategiami wywierania

73

wpływu na decyzje i postępowanie innych) oraz przywódczymi (zdolność

rozpoznawania nastrojów i aspiracji grupy oraz umiejętność wykorzystania tych

informacji w celu nakłonienia grupy do konkretnego działania; zdolność budowania

właściwej atmosfery w grupie, która pozwoli osiągnąć poziom zaangażowania grupy

wymagany do wykonania zadania, nawet takiego, którego grupa pierwotnie nie chce się

podjąć).

Nie najgorzej Monika G. radzi sobie z empatyzowaniem (rozpoznawaniem

emocji i nastrojów innych ludzi, rozumieniem oraz gotowością do dostosowania się do

uczuć osób z otoczenia; rozumieniem i akceptowaniem punktu widzenia innych) oraz

współdziałaniem z grupą (umiejętnością efektywnego funkcjonowania w zespole,

identyfikowaniem się z jego celami, dbałością o dobre relacje między członkami grupy;

wspieraniem zespołu w dążeniu do wyznaczonego celu).

Najsłabiej – w porównaniu z innymi kompetencjami emocjonalnymi (można

przyjmować, że na poziomie umiarkowanym) – rozwinięte są u uczennicy kompetencje

psychologiczne, a w ramach nich samoświadomość (umiejętność rozpoznawania

i nazywania własnych emocji; rozpoznawanie zmian własnego nastroju; przewidywanie

własnych reakcji emocjonalnych oraz kierowanie się intuicją). Inne kompetencje z tej

grupy, zwłaszcza samoocena, wydaje się być mocną stroną osoby badanej.

7.4. Cechy osobowościowe w ujęciu Wielkiej Piątki

W kwestionariuszu opracowanym na podstawie pytań P.Bąbla, służącym do

pomiaru cech w ujęciu Wielkiej Piątki, Monika otrzymała wyniki, które prezentuje

tabela 7.6. Zobrazowano je na wykresie 7.8 i 7.9.

Tab.7.6. Wyniki Moniki w kwestionariuszu pomiaru cech Wielkiej Piątki

wymiar osobowości wynik surowy wynik

maksymalny

do

uzyskania

liczba odpowiedzi

diagnostycznych

(ujęta procentowo)

ekstrawersja 13 20 65%

neurotyzm 4 20 20%

ugodowość 11 15 73%

sumienność 20 20 100%

otwartość 12 20 60%

74

75

13

65

4

20 20

100

12

60

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

ekstrawersja neurotyzm sumienność otwartość

czynnik

Ilość odpowiedzi na tak % odpowiedzi

Wykres 7.8. Wyniki Moniki w czterech skalach kwestionariusza pomiaru cech Wielkiej Piątki

11

73

0

20

40

60

80

100

ilość odpowiedzi na tak % odpowiedzi

czynnik

ugodowość

Wykres 7.9.Wyniki Moniki w skali ugodowości w kwestionariuszu pomiaru cech Wielkiej Piątki

76

Monika G. otrzymuje następujące wyniki w kwestionariuszu pozwalającym

zmierzyć nasilenie cech w ujęciu Wielkiej Piątki:

Bardzo wysoki wynik (100% odpowiedzi diagnostycznych) otrzymuje

uczennica w skali „sumienność”;

W skali „ugodowości” – odpowiedzi diagnostyczne stanowią 73% ogółu

odpowiedzi;

Najniższy wynik otrzymuje w skali „neurotyzmu” - odpowiedzi diagnostyczne

stanowią 20% wszystkich odpowiedzi;

Wyniki w dwóch pozostałych skalach (otwartości i ekstrawersji) plasują na

poziomie odpowiednio 60 i 65 % odpowiedzi diagnostycznych.

W świetle uzyskanych danych Monika G. jawi się jako osoba przede wszystkim

niezwykle sumienna, o silnej woli, zmotywowana do działania oraz wytrwała

w realizowaniu swoich celów. Skrupulatna, obowiązkowa, rozważna i rzetelna w pracy,

ze skłonnością do utrzymywania porządku i perfekcjonizmu.

W relacjach interpersonalnych Monika G. jest osobą raczej ugodową,

nastawioną pozytywnie do innych ludzi, skłonna do udzielania pomocy. Nie ujawnia

tendencji agresywnych czy w wysokim stopniu rywalizacyjnych względem innych

osób. Nie jest osobą, która by prowokowała konflikty i próbowała je rozwiązywać na

drodze siłowej. Pozytywnym relacjom uczennicy z innymi ludźmi powinny sprzyjać

również takie jej cechy jak stabilność emocjonalna, odporność na stresy i umiejętności

radzenia sobie w sytuacjach trudnych.

Monika przejawia w większym stopniu cechy ekstrawertywne niż

introwertywne. Nasilenie jednak tych cech nie jest zbyt duże. Można powiedzieć, że

uczennica skłonna jest preferować kontakty z innymi ludźmi, jest raczej optymistycznie

nastawiona do świata, ze skłonnościami w kierunku życia aktywnego, nastawionego na

poszukiwanie stymulacji.

Ze względu na takie cechy jak otwartość na doświadczenie, Monikę można

spostrzegać jako osobę praktyczną, ale też mającą niekonwencjonalne zainteresowania.

Można powiedzieć, że stara się ona utrzymać równowagę między „przywiązaniem do

starego” a „fascynacją nowością”.

77

7.5. Inteligencja praktyczna

Zawód fryzjera wymaga inteligencji praktycznej. W tym zakresie wykorzystano

więc szereg zadań, które proponuje Lauster oraz Siewert. W tabeli 7.7 przedstawiono

wyniki testu Laustera.

Tab.7.7. Wyniki Moniki G. w zakresie testu Laustera

Lk. Nazwa testu Czas Czas wykorzystany

przez uczennicę w

minutach

Ilość punktów

uzyskanych

Ilość

punktów

możliwych

do

uzyskania

1. Test ułożenia

kwadratów

Brak

ograniczenia

czasowego

57minut 7 sekund 2,5 25

2. Test form

geometrycznych

14 minut 5 minut 31 sekund 6 10

3. Test uzupełnień 20 minut 4 minuty 39 sekund 3 6

Razem 11,5 41

Suma punktów uzyskana przez Monikę we wszystkich podtestach to wynik na

poziomie 11,5 punkta, co zgodnie z tabelą oceny wyników na inteligencję praktyczną -

pozwala ocenić jej wynik jako niski. Najgorzej poradziła sobie z testem ułożenia

kwadratów, najlepiej z testem form geometrycznych.

Na podstawie uzyskanych rezultatów w zadaniach Laustera, można powiedzieć,

że u badanej uczennicy takie funkcje psychiczne, jak: spostrzegawczość, wyobraźnia

wzrokowa (dwu- i trójwymiarowa), a także poziom zręczności w manipulowaniu

dłońmi, są słabo rozwinięte.

Monika G. stanęła również przed zadaniami, których autorem jest Siewert.

Tabela 7.8 pokazuje jej wyniki.

Tab. 7.8. Wyniki Moniki G. w zadaniach Siewerta

Lk. Nazwa testu Czas przewidziany Czas wykorzystany przez

uczennicę

1. Gięcie drutu 6 minut 5 minut 38 sekund

2. Test – układanki 6 minut 8 minut 26 sekund

3. Test – uzupełnień 8 minut 1 minuta 53 sekundy

Razem 20 minut 15 minut 17 sekund

78

Monika G. w zakresie testu „gięcie drutu” zmieściła się w wymaganym czasie.

Test wykonała w sposób prawidłowy. W drugiej grupie zadań (układanki) przekroczyła

wymagany czas o 2minuty i 26sekund. W trzeciej grupie zadań popełniła 4 błędy (tylko

50% poprawnie wykonanych zadań), przy stosunkowo bardzo krótkim czasie (czas

wykonania: 1minuta 53sekundy).

W danej sytuacji trudno obliczyć II w zakresie inteligencji praktycznej

(uczennica nie spełniła podanych warunków – przekroczyła czas, nie wykonała

pewnych zadań prawidłowo). Ogólnie można powiedzieć, że – podobnie jak w teście

Laustera – uczennica słabo radzi sobie z zadaniami badającymi inteligencję praktyczną.

7.6. Postawa i uzdolnienia twórcze

Do pomiaru oryginalności wyobraźni i myślenia wykorzystano Test Cate

Franck. Wyniki Moniki w tym zakresie prezentuje tabela 7.9.

Tab. 7.9. Wyniki Moniki G. w teście Cate Franck

zadanie bogactwo rysunku

oryginalność punktacja

małe uszczegółowienie rysunku

dwie łódki połączone ze sobą - pomysł mało oryginalny

0

małe uszczegółowienie rysunku

robot bez głowy – pomysł mało oryginalny

0

małe uszczegółowienie  rysunku

dom do góry nogami - pomysł mało oryginalny

0

małe uszczegółowienie  rysunku

dwa trójkąty połączone ze sobą – pomysł mało oryginalny

0

79

małe uszczegółowienie rysunku

prostokąt - pomysł mało oryginalny

0

małe uszczegółowienie rysunku

koperta - pomysł mało oryginalny

0

małe uszczegółowienie rysunku

bałwan – pomysł mało oryginalny

0

małe uszczegółowienie rysunku

twarz - pomysł mało oryginalny

0

małe uszczegółowienie rysunku

trójkąt- pomysł mało oryginalny

0

małe uszczegółowienie rysunku

drabina - pomysł mało oryginalny

0

małe uszczegółowienie  rysunku

rogi barana - pomysł we fragmentach oryginalny

1

małe uszczegółowienie  rysunku

ósemka - pomysł mało oryginalny

0

ogółem 1

80

Osoba badana uzyskuje w teście Cate Franck 1 pkt. Według norm podanych

przez R.Popek (1998) wynik plasuje się na poziomie 1 stena. Można zatem mniemać, iż

badana uczennica prezentuje bardzo niski poziom w zakresie oryginalności wyobraźni

i myślenia. Na niskim poziomie plasuje się zarówno bogactwo wyobraźni, jak również

zdolność do dokonywania odległych skojarzeń.

Do pomiaru postawy twórczej badanej uczennicy wykorzystano kwestionariusz

KANH. Wyniki w tym obszarze prezentuje tabela 7.10.

Tab.7.10. Wyniki Moniki G. w zakresie czterech skal kwestionariusza KANH

POSTAWA

Odtwórcza Twórcza Odtwórcza Twórcza

KONFORMIZM

(K)

NONKONFORMIZM

(N)

ZACHOWANIE

ALGORYTMICZNE

(A)

ZACHOWANIE

HEURYSTYCZNE

(H)

Sfera charakterologiczna Sfera intelektualna

Wynik

surowy

9 17 16 17

Sten 4 4 6 5

W tabeli 7.11. przedstawiono wyniki łączone dla skal określających postawę

twórczą (N+H) oraz postawę odtwórczą (K+A).

Tab.7.11. Wyniki globalne Moniki G. w zakresie kwestionariusza KANH

Sfera

charakterologiczna

Postawa odtwórcza Postawa twórcza

K N

9 17

Sfera

Poznawcza

A H

16 17

K + A 25

5 sten

N + H 34

5 sten

Monika G. zarówno w skali N, jak i w skali H uzyskuje 17 punktów na 30

możliwych, w skali A – 16, w skali K – 9 na 30 możliwych do uzyskania. Jej wyniki

w poszczególnych skalach plasują się na poziomie 4 stena (w skali konformizmu oraz

nonkonformizmu) oraz 5 stena (skala zachowań heurystycznych) oraz 6 stena (skala

81

zachowań algorytmicznych). Wyniki globalne (postawa twórcza i postawa odtwórcza)

to poziom 5 stena.

Interpretując wyniki, można powiedzieć, że zachowania intelektualne badanej

uczennicy wykazują typowe dla jej grupy odniesienia nasilenie cech związanych

z funkcjonowaniem zarówno heurystycznym, jak algorytmicznym. Nasilenie cechy

sfery charakterologicznej (reprezentowanych przez wymiar konformizm-

nonkonformizm) plasuje się na poziomie nieco niższym niż u grupy odniesienia.

Ogólnie można powiedzieć, że Monika G. – w świetle samoopisu - nie jest

osobą ani wysoce nonkonformistyczną, ani też zbyt konformistyczną. Pod względem

poznawczym funkcjonuje na poziomie typowym dla jej rówieśników. Jej uzdolnienia

twórcze (poziom postawy twórczej) należy zatem szacować na poziomie przeciętnym.

W zakresie rozpoznawania postawy twórczej postanowiono odwołać się również

do kryterium bardziej obiektywnego niż samoopis. Kwestionariusz KANH (wersja dla

nauczycieli – KANH-II) wypełniał nauczyciel Moniki G.. Zadaniem jego było opisanie

uczennicy Moniki G. ze względu na zachowania, które prezentuje KANH. W tabeli

7.12 oraz 7.13 przedstawiono otrzymane w tym obszarze wyniki.

Tab.7.12. Wyniki Moniki G. w czterech skalach kwestionariusza KANH-II

POSTAWA

Odtwórcza Twórcza Odtwórcza Twórcza

KONFORMIZM

(K)

NONKONFORMIZM

(N)

ZACHOWANIE

ALGORYTMICZNE

(A)

ZACHOWANIE

HEURYSTYCZNE

(H)

Sfera charakterologiczna Sfera intelektualna

9 23 16 11

Tab.7.13. Wyniki globalne Moniki G. w kwestionariuszu KANH-II

Sfera charakterologiczna

Postawa odtwórcza Postawa twórcza

K N

9 23

Sfera

Poznawcza

A H

16 11

K + A 25 N + H 34

Monika G. - na podstawie opisu nauczyciela - skali K oraz w skali N uzyskała

23 punktów na 30 możliwych, w skali – 16, w skali K – 9 i w skali H - 11 na 30

82

możliwych do uzyskania. W zakresie wyników sumarycznych uzyskała 25 pkt.

w zakresie skali odnoszącej się do postawy odtwórczej oraz 34 pkt. w zakresie skali

„postawa twórcza”.

W kategoriach ocen ogólnych nauczyciel Moniki ocenia uczennicę podobnie jak

ona sama (ten sam poziom oceny w zakresie wymiaru: postawa twórcza-postawa

odtwórcza). Nieznaczne rozbieżności występują w zakresie oceny jej zachowania

nonkonformistycznego (nauczyciel spostrzega uczennicę w większym stopniu jako

nonkonformistyczną niż ona sama) oraz w obszarze zachowań heurystycznych

(percypuje większe nasilenie cech związanych z tą sferą niż sama uczennica).

83

ROZDZIAŁ 8. OCENA ZGODNOŚCI OSOBOWOŚCI ZAWODOWEJ UCZENNICY TECHNIKUM FRYZJERSKIEGO Z WYBRANYM PRZEZ NIĄ TYPEM KSZTAŁCENIA

Zawód fryzjer wymaga, tak jak każdy inny zawód, określonych predyspozycji

do jego wykonywania. Od potencjalnego kandydata do tego zawodu wymaga się:

o dobrej koordynacji wzrokowo – ruchowej,

o wrażliwego zmysłu dotyku,

o zręcznych rąk i palców.

Cenna jest także:

o spostrzegawczość,

o dobre rozróżnianie barw,

o umiejętność nawiązywania kontaktu i postępowania z ludźmi,

o zamiłowanie do porządku,

o zdolność koncentracji uwagi,

o wytrwałość,

o cierpliwość (Kędzierska, 1995).

Według A.Matczak i in. (2006) zawód fryzjer umieszczany jest w grupie zawodów

wymagających dobrze rozwiniętego zmysłu estetycznego i sprawności manualnej.

Osoba zainteresowana tym zawodem powinna wykazywać zainteresowania przede

wszystkim praktyczno-estetyczne. Na poziomie umiarkowanym powinny być

rozwinięte zainteresowania czynnościami praktyczno-technicznymi oraz opiekuńczo-

usługowymi.

W liście zawodów J.Hollanda fryzjer sytuowany jest w grupie zawodów, do

których najbardziej odpowiednia byłaby orientacja zawodowa typu artystycznego (film:

Planowanie kariery, czyli jak wybrać zawód).

Badana Monika G. jest uczennicą II klasy Technikum Fryzjerskiego. Ma już za

sobą ważny etap decyzyjny związany z jej drogą edukacyjno-zawodową. Wybrała

zawód fryzjerki. Powstaje pytanie: Czy słusznie? W jakim zakresie wybrane przez nią

środowisko pracy będzie odpowiadało jej osobowości zawodowej, jej predyspozycjom

psycho-fizycznym? Jeśli tak, można oczekiwać satysfakcji zawodowej, poczucia

spełnienia i awansów na tej drodze.

W pierwszym rzędzie należałoby określić zainteresowania osoby badanej, jej

upodobania, a konsekwencji – przynależność do określonego typu osobowości

84

zawodowej. W zakresie wyników otrzymanych w tym obszarze otrzymuje się dosyć

niespójny obraz. W niektórych testach na osobowość zawodową (Test „Co

wybierzesz?) jej wzór osobowości zawodowej identyfikowany jest jako AS (dominacja

cech typu artystycznego, z uzupełniającymi ten typ cechami, które można określić jako

społeczne). Monika zatem mogłaby być spostrzegana jako jednostka zainteresowana

przede wszystkim pracą twórczą, osoba o rozwiniętej wyobraźni, nonkonformistyczna,

intuicyjna, „niepoukładana”, ekspresyjna. Dane pochodzące z innego źródła zdają się

potwierdzać ten obraz: W Inwentarzu Zainteresowań (I część) Monika G.

w największym stopniu ujawnia zainteresowanie czynnościami plastycznymi

i literackimi, w Wielowymiarowym Kwestionariuszu Preferencji ujawnia silne

zainteresowanie czynnościami praktyczno-estetycznymi.

Nie wszystkie jednak źródła zdają się potwierdzać uzyskany obraz. W II części

Inwentarza Zainteresowań badana uczennica deklaruje, że – w jej przekonaniu - ma

największe predyspozycje w zakresie techniki (o dziedzinie artystycznej w ogóle nie

wspomina). Z kolei zainteresowania techniczne nie ujawniają się zupełnie w I części

Inwentarza. W WKP natomiast uczennica ujawnia je w sposób umiarkowany.

W świetle niektórych testów jej upodobania i preferencje zdają się dotyczyć

prawie wszystkich dziedzin. Taka sytuacja zaistniała w kwestionariuszu JOB-6, gdzie

w efekcie uzyskano prawie płaski profil zainteresowań. Preferencje Moniki dotyczyły

przy tym czynności, które w heksagonalnym modelu Hollanda sytuowane są

naprzeciwko siebie, a więc jako wykluczające się i sprzeczne. Również w WKP nie

odnotowano dziedziny, w odniesieniu do której Monika wykazywałaby brak upodobań

czy preferencji. Wszystkie interesowały ją w stopniu bądź umiarkowanym bądź

wysokim.

Należy zatem przypuszczać, że uczennica może mieć małą wiedzę na temat

własnych możliwości bądź dziedzin i czynności, które przyszło jej wybierać. Może

mieć kłopoty z rozumieniem siebie lub wglądu w siebie.

Analiza wyników w pozostałych testach (pomiar inteligencji emocjonalnej oraz

cech w ujęciu Wielkiej Piątki) wykazuje się już większą zbieżnością. W świetle tych

danych Monika jawi się jako osoba przede wszystkim bardzo sumienna (wręcz

perfekcjonistka), posiadająca duże umiejętności perswazyjne i przywódcze. Ambitna,

o dużej determinacji oraz silnej woli. Stabilna emocjonalnie, odporna na stresy,

z dużymi umiejętnościami radzenia sobie w sytuacjach trudnych (cechy w zasadzie

charakterystyczne dla typu przedsiębiorczego). Raczej ekstrawertywna, raczej ugodowa,

85

nastawiona raczej pozytywnie do innych ludzi, skłonna do udzielania pomocy innym

(cechy typu społecznego). Rodzi się jednak podejrzenie, na ile te informacje są

prawdziwe? Są one przecież pozyskiwane na tej samej drodze – samoopisu, który

zawodzi, kiedy zdolności wglądu w siebie nie są dostatecznie rozwinięte.

W zaistniałej sytuacji pozostaje odwołać się do bardziej obiektywnych źródeł

informacji, a więc wywiadu, analizy dokumentacji szkolnej oraz testów

wykorzystujących behawioralne wskaźniki.

W sferze osobowościowej nauczyciel charakteryzuje ją jako osobę nie mającą

trudności w relacjach z rówieśnikami. Spostrzega ją jako osobę dosyć pogodną, otwartą,

łatwo nawiązującą kontakty, wykazującą niejednokrotnie inicjatywę w zakresie

organizowania różnych czynności. Pracę uczennicy wychowawca ocenia jako dobrą,

jednak nie zawsze systematyczną. Monika pracuje „skokami”, czasami jest bardzo

chętna, innym razem trudno ją zmobilizować. Jest mało systematyczna (w samoopisach

przedstawia siebie jako bardzo sumienną!!??). Bywają zadania, które uczennica

wykonuje bez większego zaangażowania, nie wykorzystując w pełni swoich

możliwości. Jako wychowawcy jesteśmy obowiązani do świadomego i celowego

prowokowania wychowanka do własnego rozwoju. Na kierunek rozwoju twórczości

mają wpływ dotychczasowe zainteresowania i wynikające z nich uzdolnienia i talenty.

Nauczyciel zajęć praktycznych uważa, że badana posiada zmysł praktyczny

i estetyczny. Powierzone jej zadania wykonuje jednakże bez większego zaangażowania,

nie wykorzystując w pełni swoich możliwości. Uczennica posiada Jak nauczyciel

ocenia jej zmysł praktyczny i estetyczny; czy Monika wytwarza, np. jakieś drobne

przedmioty użytku praktycznego, czy zwraca uwagę na wygląd estetyczny

przedmiotów, czy lubi otaczać się takimi przedmiotami, czy dba o swój wygląd

zewnętrzny, o higienę i czystość w swoim środowisku?

Analiza osiągnięć szkolnych Moniki ujawnia, że uczennica bardzo dobrze radzi

sobie z przedmiotami zawodowymi (uzyskuje oceny bardzo dobre), Nauczyciele

zawodu twierdzą, że Monika wykazuje zainteresowanie wykonywaniem czynności

i zabiegów fryzjerskich. Na teoretycznych przedmiotach zawodowych pracuje w miarę

chętnie. Gorzej z przedmiotami ogólnym (oceny na poziomie 3 i 2). W tym obszarze

bardzo słabo wypada w przedmiotach ścisłych (ocena 2 z matematyki na koniec

semestru), ale również w przedmiotach biologiczno-chemicznych oraz

humanistycznych. (oceny trójkowe).

86

W testach behawioralnych, nastawionych na rozpoznanie spostrzegawczości,

wyobraźni wzrokowej (dwu- i trójwymiarowej), a także zręczności manualnej, Monika

wypada dosyć słabo (poniżej poziomu przeciętnego). Również nie wyróżnia się pod

względem wyobraźni i myślenia twórczego. Na niskim poziomie plasują się jej

zdolności do dokonywania odległych skojarzeń, na poziomie przeciętnym – zdolności

w zakresie funkcjonowania poznawczego heurystycznego. Nonkonformizm nasilony

w sposób umiarkowany. W rezultacie można powiedzieć, że badana uczennica jest

w małym stopniu osobą kreatywną.

Na tym etapie powstaje zasadnicze pytanie, czy występuje zgodność osobowości

zawodowej Moniki G. z wybranym przez nią typem kształcenia.

Zgodność tę należałoby ocenić na poziomie raczej średnim. Przemawiają za tym

następujące fakty:

- Monika wykazuje zainteresowanie przedmiotami zawodowymi i może

pochwalić się wysokim poziomem osiągnięć szkolnych właśnie w zakresie tych

przedmiotów; należy jednak podkreślić, że są to – jak na razie – przedmioty

o teoretycznym charakterze;

- posiada zmysł estetyczny,

- dba o swój wygląd zewnętrzny; jest schludna i czysta, przywiązuje wagę do

higieny i czystości w swoim środowisku,

- jest osobą posiadającą łatwość w nawiązywaniu kontaktów z innymi ludźmi,

ale

- jej spostrzegawczość, wyobraźnia (dwu- i trójwymiarowa), a także twórcza, nie

osiąga nawet poziomu przeciętnego;

- nie najlepiej jest też ze zdolnościami manualnymi;

- uczennica może posiadać braki w wiedzy chemicznej (oceny mierne z tego

przedmiotu), ważnej dla zawodu fryzjerskiego;

- jest mało systematyczna, brakuje jej motywacji w wytrwałości w dążeniu do

celu.

Monika ma już za sobą 1,5 roku kształcenia w wybranej przez siebie

szkole. W związku z powyższym, uwzględniając ten fakt, jak również zgromadzony

materiał empiryczny, zaleca się jej pracę nad sobą - przede wszystkim w obszarze

motywacji, dążenia do celu i systematyczności. Prawdopodobnie Monika nie będzie

mistrzem w swym zawodzie, nie będzie wytyczała nowych trendów w modzie, ani też

kreowała nowych rozwiązań.

87

Zaleca się dalszą obserwację zachowań uczennicy, zwłaszcza wtedy, gdy

pojawią się w szkole przedmioty praktyczne. Jej funkcjonowanie w tym obszarze

powinno ostatecznie zweryfikować jej zdolności w obszarze manualnym

i intelektualnym. W przypadku weryfikacji negatywnej należałoby odradzać

dziewczynie kontynuację nauki w szkole fryzjerskiej.

88

Wykaz literatury cytowanej

Augustynek A. (2009). Wstęp do psychologii. Warszawa: Wydawnictwo Difin.

Bajcar B., Borkowska A., Czerw A., Gąsiorowska A., Nosal Cz. (2006).

Psychologia preferencji i zainteresowań zawodowych. Przegląd teorii i metod.

Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Departament

Rynku Pracy.

Bańka A. (1995). Zawodoznawstwo. Doradztwo zawodowe. Pośrednictwo pracy.

Psychologiczne metody i strategie pomocy bezrobotnym. Poznań: Wydawnictwo

PRINT – B.

Bąbel P. (2005a). Między ekstrawersją i introwersją. Charaktery, 1, 18-19.

Bąbel P. (2005b). Przejrzeć introwertyka. Charaktery, 2. 21-22.

Bąbel P. (2005c). Dość ci ugodowości. Charaktery, 4, 26-27.

Bąbel P. (2005d). Od sumienności do długowieczności. Charaktery, 6. 15-16.

Bąbel P. (2005e). Otwarci na życie. Charaktery, 7, 21-22.

Czarnecki K. (1985). Ukierunkowanie zawodowe człowieka. Katowice:

Wydawnictwo Uniwersytet Śląski w Katowicach.

Dutkiewicz W. (2000). Podstawy metodologii badań. Kielce. Wydawnictwo:

STACHURSKI.

Frydrychowicz A., Jaworowska J., Woynarowska T., Matuszewski A. (1994).

Inwentarz Zainteresowań. Podręcznik. Warszawa: Wydawnictwo Centrum

Metodyczne Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej MEN.

Furmanek W. (1998). Podstawy edukacji zawodowej. Rzeszów: Wydawnictwo

FOSZE.

Furmanek W. (1998). Z teorii edukacji Zawodowej. Lublin: Wydawnictwo PWZN.

Goleman (1997). Inteligencja emocjonalna. Poznań: Wyd. Media Rodzina.

Gurycka A. (1978). Rozwój i kształtowanie zainteresowań. Warszawa:

Wydawnictwo WSiP.

Jantura J. (1994). Rozwój zawodowy człowieka W: Zeszyty informacyjno-

metodyczne doradcy zawodowego nr 3. Warszawa: Wydawnictwo Krajowy Urząd

Pracy.

Kędzierska B. (1995). Teczka informacji o zawodzie – fryzjer, kod 514-01-02.

Sierpc: Wydawnictwo PPH „Demon”.

89

Kocowski T. (1991) Aktywność twórcza człowieka. Filogeneza. Funkcja.

Uwarunkowania. W: H.Sęk, A.Tokarz (red.), Szkice z teorii twórczości i motywacji.

Poznań. Wydawnictwo: SAWW. Kto jest redaktorem

Kolańczyk A., Świerzyński R., (1995). Emocjonalne wyznaczniki stylu

i plastyczności myślenia. Przegląd Psychologiczny 38,3/4.

Luster P. (1997). Sprawdź swoją inteligencję. Warszawa: Wydawnictwo Studio

W.A.B.

Łobocki M. (2000). Metody i techniki badań pedagogicznych. Kraków:

Wydawnictwo Impuls.

Mayer J.D., Salovey P. (1999). Czym jest inteligencja emocjonalna? W: P.Salovey,

D.J.Sluyter D.J. . Rozwój emocjonalny a inteligencja emocjonalna. Poznań: Rebis.

Matczak A. (1982). Style poznawcze. Warszawa: Wydawnictwo PWN.

Matczak A., Jaworowska A., Ciechanowicz A., Zalewska E., Stańczak J. (2006).

Wielowymiarowy Kwestionariusz Preferencji. Warszawa: Wydawnictwo Pracownia

Testów Psychologicznych.

Nęcka E. (2001). Psychologia twórczości. Gdańsk: Wydawnictwo GWP

Nowacki T. (1986). Słownik Pedagogiki Pracy. Warszawa: Wydawnictwo

Ossolineum.

Paszkowska-Rogacz A. (2003). Psychologiczne podstawy wyboru zawodu. Przegląd

koncepcji teoretycznych. Warszawa: KOWEZiU.

Pervin L.A., John O.P. (2002). Osobowość. Teoria i badania. Gdańsk: GWP.

Pietrasiński Z. (1969). Myślenie twórcze. Warszawa: Wydawnictwo PZWS

Pilch T. (1977). Zasady badań pedagogicznych. Wrocław: Wydawnictwo ZNIO

Pomianowski R. (1996). Inwentarz Preferencji Zawodowych (IPZ) Johna L.

Hollanda (wersja elektroniczna).

Popek R. (1988) Uzdolnienia plastyczne młodzieży. Analiza psychologiczna.

Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Popek S. (1989). Kwestionariusz Twórczego Zachowania KANH. Lublin:

Wydawnictwo UMCS.

Popek S. (2001). Człowiek jednostka twórcza. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Rachalska W. (1987). Problemy orientacji zawodowej. Warszawa: Wydawnictwo

WSiP.

Siewert H.H. (2000). Testy inteligencji. Warszawa: Wydawnictwo Studio Emka.

90

Strelau J., Zawadzki B. (2008). Psychologia różnic indywidualnych. W: J.Strelau,

D.Doliński (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki (s.765-846). Gdańsk: GWP.

Siuta J. (2006). Inwentarz osobowości NEO – PI – R Paula T. Costy Jr i Roberta R.

McCrae. Adaptacja polska. Podręcznik. Warszawa: Wydawnictwo Pracownia

Testów Psychologicznych.

Śmieja M., Orzechowski J.(2008). Inteligencja emocjonalna: fakty, mity,

kontrowersje. W: M.Śmieja, J.Orzechowski (red.), Inteligencja emocjonalna. Fakty,

mity, kontrowersje. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Tyszkowa M. (1990). Zdolność, osobowość i działalność uczniów. Warszawa:

Wydawnictwo PWN.

Wojtasik B. (1997). Warsztat doradcy zawodu. Aspekty pedagogiczno –

psychologiczne. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne PWN.

Zaczyński W. (1976). Praca badawcza nauczyciela. Warszawa: Wydawnictwo

WSiP.

Strony internetowe

1. Gwis G. Moje preferencje zawodowe

www.pppkonst.webd.pl/materialy/poradnictwo/preferencje.doc

2. Retowski S. www.doradca-zawodowy.pl

3. Stawowa I. Wybrane narzędzia rekrutacji. Wykład 11. Stawowa,

http://wazniak.mimuw.edu.pl/index.php?title=ZZL_Modu%C5%82_11).

4. www.practest.com.pl

5. www.psychologia.edu.pl

6. www.praca.gov.pl

filmy:

Planowanie kariery, czyli jak wybrać zawód. Wytwórnia Filmów Szkoleniowych

Synergia.