Technik.logistyk 342[04] z2.03_u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Tomasz Jagiełło

Projektowanie i realizacja zadań logistycznych w gospodarce opakowaniami 342[04].Z2.03.

Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007


1

Recenzenci: dr inŜ. Adam Nowak mgr inŜ. Andrzej Śledziona Opracowanie redakcyjne: mgr inŜ. Tomasz Jagiełło Konsultacja: mgr inŜ. Halina Śledziona Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 342[04].Z2.03. ,,Projektowanie i realizacja zadań logistycznych w gospodarce opakowaniami”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik logistyk.

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007


2

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 4 3. Cele kształcenia 5 4. Materiał nauczania 6

4.1. Definicja i funkcja opakowania. Klasyfikacja opakowań 6 4.1.1. Materiał nauczania 6 4.1.2. Pytania sprawdzające 15 4.1.3. Ćwiczenia 15 4.1.4. Sprawdzian postępów 16

4.2. Proces pakowania. Charakterystyka znaków na opakowaniach. Jednostki logistyczne

17

4.2.1. Materiał nauczania 17 4.2.2. Pytania sprawdzające 33 4.2.3. Ćwiczenia 33 4.2.4. Sprawdzian postępów 34

4.3. System GS1 (UCC/EAN) automatycznej identyfikacji opakowań i towarów. Oprogramowanie wspomagające gospodarkę opakowaniami. Koszty opakowań

35 4.3.1. Materiał nauczania 35 4.3.2. Pytania sprawdzające 47 4.3.3. Ćwiczenia 47 4.3.4. Sprawdzian postępów 49

4.4. Zasady klasyfikowania zuŜytych opakowań. Międzynarodowe prawo dotyczące opakowań

50

4.4.1. Materiał nauczania 50 4.4.2. Pytania sprawdzające 54 4.4.3. Ćwiczenia 54 4.4.4. Sprawdzian postępów 55

5. Sprawdzian osiągnięć 56 6. Literatura 60


3

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten pomoŜe Ci poznać zasady projektowania i realizacji zadań logistycznych w gospodarce opakowaniami, oraz wykształcić umiejętności z tego zakresu.

Poradnik zawiera: − wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności, jakie powinieneś opanować przed

przystąpieniem do realizacji jednostki modułowej, − cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas realizacji tej

jednostki modułowej, − materiał nauczania, który umoŜliwi Ci samodzielne przygotowanie się do wykonywania

ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów, − pytania sprawdzające, które pomogą Ci sprawdzić, czy juŜ opanowałeś zamieszczony

materiał nauczania, − ćwiczenia, które ułatwią Ci nabycie umiejętności praktycznych, − sprawdzian postępów, zadań który pozwoli Ci na samodzielne określenie opanowania

wymaganych umiejętności i wiadomości po zakończeniu kaŜdego rozdziału materiału nauczania,

− sprawdzian osiągnięć ucznia, przykładowy zestaw pytań, który słuŜy do oceny poziomu opanowania umiejętności i wiadomości z zakresu całej jednostki,

− wykaz literatury.

Schemat układu jednostek modułowych

342[04].Z2 Logistyczne zarządzanie gospodarką magazynową

i zapasami

342[04].Z2.02 Projektowanie i realizacja zadań

logistycznych w gospodarce magazynowej


logistycznych w gospodarce opakowaniami

342[04].Z2.04 Sporządzanie rachunku kosztów zadań logistycznych z zakresu

gospodarki magazynowej


logistycznych w gospodarce zapasami


4

2. WYMAGANIA WST ĘPNE

Przystępując do jednostki modułowej Projektowanie i realizacja zadań logistycznych w gospodarce opakowaniami powinieneś umieć: − dobierać środki ochrony osobistej, − stosować nowoczesne technologie informacyjne, − obliczać i analizować koszty zadań logistycznych, − zastosować zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy, − scharakteryzować systemy gospodarowania odpadami, zanieczyszczeniami i systemem

ochrony środowiska, − określać funkcje logistyki w systemach ochrony środowiska, − zastosować technologię magazynowania opartą na automatycznej identyfikacji towarów, − zastosować przepisy prawne z zakresu bezpieczeństwa, higieny pracy, ochrony

środowiska i ochrony przeciwpoŜarowej,


5

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − określić zadania jakie spełnia opakowanie, − sklasyfikować opakowania, − dobrać opakowanie do rodzaju umieszczanego w nim towaru, − dobrać opakowanie do transportu towarów specjalnych, − skompletować opakowania w jednostki ładunkowe, jednostki transportowe i jednostki

magazynowe, − dobrać urządzenia do automatycznej identyfikacji towarów, − obsłuŜyć system UCC/EAN automatycznej identyfikacji opakowań towarów, − dobrać opakowanie do środka transportu, − posegregować opakowania na podstawie ich stopnia zuŜycia, − zaklasyfikować zuŜyte opakowanie do recyklingu lub utylizacji, − obliczyć koszty opakowania dostawy towarów, − zastosować systemy informacyjne wspomagające gospodarkę opakowaniami, − zastosować międzynarodowe uwarunkowania prawne dotyczące opakowań, − zastosować uwarunkowania prawne z zakresu wykorzystania informacji, ochrony danych

osobowych, ochrony praw autorskich i tajemnicy słuŜbowej, − zastosować przepisy prawne z zakresu bezpieczeństwa, higieny pracy, ochrony

środowiska i przeciwpoŜarowe.


6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Definicja i funkcja opakowania. Klasyfikacja opakowań 4.1.1. Materiał nauczania

Opakowanie jest jednym z kluczowych zagadnień w logistycznym łańcuchu dostaw.

W głównej mierze chodzi o to, aby w czasie drogi pokonywanej przez wyrób od producenta do konsumenta, w optymalny sposób chroniło ono opakowany produkt przed czynnikami zewnętrznymi. Ale nie jest to jedyna funkcja, jaką do spełnienia ma opakowanie. Problematyka związana z opakowaniami dotyczy między innymi: właściwego doboru tworzyw do ich budowy, odpowiedniego zaprojektowania ich kształtu i wyglądu, a takŜe zaplanowania sposobu dostaw wyrobów. Definicja i funkcje opakowania

Opakowanie jest przedmiotem (lub materiałem) stanowiącym zewnętrzną warstwę znajdującą się na towarze. Jego zadaniem jest zabezpieczenie towaru w trakcie transportu i przechowywania, przed ubytkiem, kradzieŜą lub zmianą jego właściwości i jakości. Oprócz tych zadań opakowanie pełni niekiedy funkcję marketingowe, gdyŜ swoim estetycznym wyglądem (w szczególności dotyczy to opakowań jednostkowych) ma skłaniać konsumentów do nabycia towaru.

Opakowanie moŜe spełniać następujące funkcje: − funkcja techniczna, umoŜliwia dystrybucję, konsumpcję oraz ochronę produktu przed

wpływem niekorzystnych czynników zewnętrznych lub wewnętrznych, − funkcja logistyczna, umoŜliwia manipulację, transport, magazynowanie, sprzedaŜ,

dystrybucję, − funkcja informacyjna – jest spełniana wówczas, gdy opakowanie jest nośnikiem

informacji o wyrobie, warunkach jego transportu itp., − funkcja ekologiczna – gdy jest realizowana, umoŜliwia skuteczną ochronę środowiska

naturalnego w przypadku transportu materiałów niebezpiecznych, a przy wykorzystaniu opakowań wielokrotnego uŜytku pozwala przeciwdziałać nadmiernemu powstawaniu odpadów opakowaniowych,

− funkcja ekonomiczna, obejmuje relację kosztów wytworzenia opakowania do kosztów wytworzenia towaru,

− funkcja marketingowa, stanowi o wartości estetycznej opakowania i ma w zamierzeniu zachęcać do nabycia danego towaru, podkreślać nowoczesność wyrobu itp. Norma PN-EN 14182:2005 „Opakowania. Terminologia. Terminy podstawowe

i definicje” określa opakowanie jako wyrób, który przede wszystkim powinien zapewnić utrzymanie określonej jakości pakowanych produktów, a takŜe umoŜliwi ć przystosowanie ich do transportu i składowania oraz prezentacji. Nie bagatelną rolą jest równieŜ uwzględnienie ochrony środowiska przed szkodliwym oddziaływaniem niektórych transportowanych wyrobów. W tej definicji w sposób szczególny kładzie się nacisk na ochronną funkcję opakowania, w celu utrzymania jakościowych cech zawartości, a takŜe zabezpieczenie jej przed działaniem zewnętrznych czynników mechanicznych, chemicznych oraz klimatycznych. Opakowanie jednostkowe

Pod względem liczby jednostek wyrobów zawartych w danym opakowaniu, moŜna je podzielić na opakowania: jednostkowe, zbiorcze i transportowe. Konsumenci mają najczęściej


7

kontakt z opakowaniem jednostkowym. Zwykle ma ono do spełnienia trzy podstawowe funkcje: − powinno dobrze zabezpieczać produkt przed wpływem czynników zewnętrznych

(zarówno klimatycznych, jak i mechanicznych), − umoŜliwi ć pełną i jednoznaczną identyfikację wyrobu, − nadać mu estetyczną oprawę.

Opakowanie jednostkowe zawiera ściśle określoną liczbęproduktu przeznaczonego na sprzedaŜ i jest sprzedawane razem z towarem. WaŜną rzeczą dla producenta jest to, aby wygląd opakowania zachęcał potencjalnych klientów, do zakupu danego produktu. Wzorowo zaprojektowane i wykonane jednostkowe opakowanie, potrafi nawet najbardziej pospolite artykuły uczynić na tyle atrakcyjnymi, iŜ niezdecydowani klienci zostaną całkowicie przekonani do „konieczności” ich zakupu.

Rys. 1. Przykład opakowań jednostkowych [www.osm-koscian.com.pl, www.sml-ostroleka.pl]

DuŜe koncerny do promocji swoich artykułów, uruchamiają potęŜne kampanie

marketingowe. Po pewnym czasie, artykuł jest rozpoznawany właśnie dzięki charakterystycznemu dla niego opakowaniu. Niektóre badania stwierdzają, Ŝe dla kupujących waŜniejsze od reklamy produktu, jest jego estetyczne opakowanie. We współczesnym świecie, gdy produkty konkurencyjnych firm stają się na skutek powszechnej wymiany informacji coraz bardziej do siebie podobne, często jedynie unikatowe opakowanie umoŜliwia nadanie wyrobom indywidualny charakter. Opakowania jednostkowe powinny być oznaczone specjalnymi etykietami, na których muszą się znajdować szczegółowe informacje dotyczące danego produktu, czyli: jego nazwa, skład, numer serii, data produkcji, data przydatności do uŜycia, oraz logo, nazwa i adres producenta. Prawdziwie nowoczesne etykiety, nie ograniczają się jedynie do biernej roli informacyjnej. Przy pomocy specjalnych, aktywnych czujników, przekazują uŜytkownikowi dodatkowe informacje dotyczące danego produktu. Na przykład za pomocą napisu wykonanego specjalną techniką, informują konsumenta o osiągnięciu przez napój w butelce, optymalnej temperatury do spoŜycia. Inny przykład to butelki z mydłem w płynie, które migając przez odpowiedni czas światełkiem, wskazują dzieciom, jak długo powinny myć ręce. Wszystko wskazuje na to, Ŝe w niedalekiej przyszłości takie „inteligentne opakowania”, będą szerzej informowały konsumentów o tym, czy produkt jest przechowywany we właściwej temperaturze, lub czy jest jeszcze świeŜy.

Rys. 2. Przykład opakowania jednostkowego, które nie osłania całkowicie produkt [www.artnam.com] Bywają opakowania jednostkowe tak zaprojektowane, aby nie osłaniały całkowicie

produktu przed czynnikami zewnętrznymi. Ich budowa pozwala wówczas na to, aby częściowo eksponować przechowywany artykuł. Są to na przykład opakowania w postaci


8

kubków, odkrytych pudełek, siatek, tacek itp. Opakowania jednostkowe całkowicie osłaniające przechowywany produkt, to róŜnego rodzaju tuby, fiolki, butelki, kanistry, zamknięte pudełka, puszki, torby, worki itp. Niektóre z opakowań, po ich otworzeniu, zaczynają spełniać dodatkowo uŜytkową rolę. Tak jest na przykład w przypadku opakowań potraw, które po otwarciu zamieniają się w poŜyteczne tacki, kubki, lub opakowania dań do kuchenek mikrofalowych, które jednocześnie słuŜą, jako jednorazowe naczynia. Tworzywa opakowań jednostkowych

Specyfika pakowanych wyrobów, przewidywany czas przechowywania, a takŜe indywidualne wymagania odbiorców, powodują konieczność stosowania róŜnych tworzyw do budowy opakowań jednostkowych, jak i róŜnorodnych ich form. Jednym z częściej stosowanych tworzyw jest szkło. W szklane butelki są pakowane artykuły spoŜywcze, kosmetyczne, chemiczne, czy medyczne. Jest to tradycyjne opakowanie stosowane od bardzo dawna. Jednak od pewnego czasu, butelki szklane zostały częściowo zastąpione przez butelki i pojemniki wyprodukowane z tworzyw sztucznych.

Rys. 3. Opakowania wykonane z tworzywa sztucznego [www.gotix.com.pl]

DuŜa popularność stosowania butelek plastikowych, wzięła się z ich specyficznych cech. Masa tych butelek jest znacznie niŜsza, od masy butelek szklanych. Ryzyko rozbicia butelki z tworzywa sztucznego jest duŜo mniejsze, a cena jej wyprodukowania znacząco niŜsza. Mankamentem uŜycia butelek z tworzyw sztucznych na wielką skalę, jest ich niebagatelny wpływ na zanieczyszczenie środowiska, w przypadku braku zorganizowania procesów recyklingu. Niektóre kraje opracowały kompletne procesy odzyskania surowców z butelek z tworzyw sztucznych. Z surowców wtórnych, pochodzących ze zuŜytych butelek, produkowane są nowe, pełnowartościowe pojemniki.

Butelki z tworzyw sztucznych mogą być formowane w dwojaki sposób. Z polichlorku winylu wykonuje się dwie połówki butelki, przekrojone w kierunku podłuŜnym. W kolejnym cyklu produkcyjnym są one składane, i łączone przez zgrzewanie. Z kolei z polietylenu, produkuje się butelki metodą wtrysku, połączonego z rozdmuchem spręŜonym powietrzem. Powstają wówczas butelki bez szwu. W niektórych krajach naukowcy intensywnie pracują nad wytworzeniem butelek z masy papierowej. Jest to spowodowane rygorystycznym podejściem tych krajów do problematyki związanej z ochroną środowiska.

Rys. 4. Opakowania w formie papierowych toreb i kartonowych pudeł [www.grilex.pl, www.twincepack.pl]


9

Kolejnym popularnym opakowaniem jednostkowym, są wszelkiego rodzaju pudełka kartonowe. W zaleŜności od ich konstrukcji mogą być to pudełka otwarte, klapkowe, szufladkowe, przeciągane, z wieczkiem lub składane. Oprócz formy mogą się one między sobą róŜnić, rodzajem zastosowanego kartonu. Pudełka mogą być zdobione nadrukiem, niekiedy są dodatkowo impregnowane. RównieŜ pudełka, podobnie jak to było w przypadku butelek, mogą być wykonane z tworzyw sztucznych. Przy ich produkcji, często stosuje się metodę formowania próŜniowego. Pozwoliło to na zwiększenie wydajności i ograniczenie surowca, przy produkcji pudełek z tworzyw sztucznych.

Od dawna popularną formą opakowań jednostkowych są metalowe puszki. Wyodrębnić wśród nich moŜna puszki do konserw, i do innych artykułów nie konserwowanych. Puszki wykonywane są z blach stalowych walcowanych na zimno, powierzchniowo uszlachetnionych. Spotyka się teŜ puszki wykonane z aluminium. Biała blacha wykorzystywana do budowy konserw, jest elektrolitycznie ocynowana i dodatkowo powlekana lakierem. Artykuły nie konserwowane mogą być równieŜ pakowane do puszek wykonanych z blach czarnych.

Rys. 5. Przykład opakowań w postaci metalowych puszek [www.kielan.eu, www.zlotygrosz.pl]

Na ogół puszki metalowe składają się z dwóch części, z których wieczko zwykle jest

wciskane. Często spotykanymi naczyniami, słuŜącymi jako opakowania jednostkowe, są słoiki. Są to naczynia szerokootworowe, najczęściej zakończone gwintem, przystosowane do zamykania nakrętką z blachy lub tworzywa sztucznego. Opakowania zbiorcze i transportowe

Artykuły w opakowaniach jednostkowych najczęściej są pakowane przez producenta w opakowania zbiorcze. Bywa nieraz tak, Ŝe opakowanie zbiorcze jest jednocześnie opakowaniem transportowym. Opakowania zbiorcze mają za zadanie uniemoŜliwi ć powstanie braków ilościowych towaru, w czasie jego przemieszczania. KaŜda ingerencja w opakowanie zbiorcze musi się wiązać z naruszeniem, specyficznych dla danego produktu zabezpieczeń. Do tego typu opakowań zaliczamy paczki, pudła, skrzynki, róŜnego rodzaju pojemniki i beczki. Najczęściej są one dodatkowo zaklejone, zawiązane taśmą, sznurem i odpowiednio zaplombowane. Często do formowania jednostki ładunkowej tworzonej z opakowań jednostkowych lub zbiorczych, stosuje się folię termokurczliwą, która jednocześnie spełnia rolę ochronną przed zanieczyszczeniami i opadami atmosferycznymi.

Aby opakowania zewnętrzne, mogły odgrywać rolę opakowań transportowych, muszą spełniać cały szereg specyficznych warunków. OtóŜ głównym zadaniem opakowania transportowego jest ochrona towaru przed niekorzystnym oddziaływaniem zewnętrznych czynników: klimatycznych, biologicznych, chemicznych, i mechanicznych, na jakie moŜe być naraŜony ładunek w czasie przewozu, składowania, czy magazynowania. Dobierając opakowanie transportowe do danego wyrobu, naleŜy wziąć pod uwagę cały szereg


10

czynników. Oczywistym będzie uwzględnienie rodzaju towaru, jego wymiarów, masy i kształtu. Nie mniej istotnym czynnikiem, będą własności mechaniczne wyrobu, czyli jego odporność na wstrząsy, wytrzymałość na ściskanie itp. Przy projektowaniu opakowania równieŜ musi być uwzględniona specyficzna dla danego produktu odporność na działanie warunków atmosferycznych. Nie mogą one w czasie transportu spowodować pogorszenia właściwości przechowywanego wyrobu. Na opakowanie transportowe ma równieŜ wpływ wybór sposobu przemieszczania produktu, od producenta do uŜytkownika, to znaczy rodzaj uŜytego transportu i sposób przeładunku, oraz warunki magazynowania wyrobów. Sprawą zupełnie podstawową, będzie równieŜ uwzględnienie wartości pakowanego produktu.

Rys. 6. Przykład opakowań zbiorczych [www.leda.pl]

Wszystkie te wyŜej wymienione czynniki, będą miały bezpośredni wpływ na konstrukcję

opakowania, oraz na wybór rodzaju tworzywa, z jakiego ono będzie zbudowane. Optymalnie zbudowane opakowanie, nie tylko zapewni produktowi właściwą ochronę w czasie transportu, ale i zabezpieczy go równieŜ przed szkodliwymi wstrząsami i niesprzyjającymi warunkami atmosferycznymi itp. Takie opakowanie powinno być przy tym estetycznie wykonane i tanie. Wskazane jest, aby opakowanie tylko w niewielki sposób wpłynęło na powiększenie gabarytów i ogólnej masy ładunku. Nie moŜe być równieŜ skomplikowane i pracochłonne w wykonaniu. Powinno przy tym wszystkim, pozwolić na łatwe zapakowanie i rozpakowanie towaru. Niewłaściwie zaprojektowane i wykonane opakowanie, moŜe doprowadzić do powstania duŜych szkód towarowych. Z kolei, gdy powstanie opakowanie za bardzo solidne, doprowadzi to do nieracjonalnego wzrostu zuŜycia surowców i w efekcie niepotrzebnie podroŜy właściwy wyrób.

Rodzaj i jakość zastosowanego opakowania transportowego, będą miał, wpływ nie tylko na zastosowaną technologię wykonywanych prac przeładunkowych, ale takŜe na wysokość kosztów transportu i efektywność wykorzystania przestrzeni magazynowej. WiąŜe się to bezpośrednio z dopuszczalną wysokością piętrzenia opakowań w stosy, a takŜe z moŜliwością zmechanizowania prac przeładunkowych. Dobre opakowanie transportowe powinno zapewnić nie tylko właściwą ochronę przewoŜonemu artykułowi, ale takŜe zagwarantować mu odpowiednie warunki składowania. A warunki te bezpośrednio będą zaleŜeć od danego wyrobu. Na przykład w przypadku artykułów spoŜywczych, wymagających podczas magazynowania dostępu świeŜego powietrza, opakowania transportowe powinny zapewnić prawidłową cyrkulację powietrza. Wyroby wraŜliwe na światło, powinny znajdować się w opakowaniach gwarantujących ochronę przed światłem. Produkty utleniające się, higroskopijne, lub pochłaniające zapachy z otoczenia, powinny być chronione w opakowaniach wykonanych ze szkła, tworzyw sztucznych, lub blachy, zaopatrzone w szczelne zamknięcia, gwarantujące całkowity brak wymiany powietrza. Niektóre opakowania powinny chronić wyroby przed zmianami temperatury, inne powinny ułatwiać opakowanym produktom proces zamraŜania.


11

Istotnym problemem przy projektowaniu opakowań dla artykułów przemysłu spoŜywczego jest to, aby związki chemiczne znajdujące się w tworzywie opakowania, nie oddziaływały na przechowywany wyrób. Dotyczy to na przykład toksycznych związków chemicznych wydostających się z tworzyw PCW, lub Ŝywicy wydzielającej się z opakowań drewnianych. JeŜeli opakowanie jest przeznaczone do wielokrotnego uŜytku, waŜną sprawą jest łatwość jego oczyszczenia i ewentualnej dezynfekcji, przed kolejnym napełnieniem. Jest to szczególnie istotna kwestia w przypadku produktów spoŜywczych. Wymiary opakowań transportowych

Osobnym problemem są wymiary zewnętrzne opakowań transportowych. Brak synchronizacji wymiarowej opakowań transportowych z wymiarami palet, moŜe doprowadzić do powstania powaŜnych strat, wynikających ze złego (nie pełnego) wykorzystania środków transportowych i powierzchni magazynowych. Wymiary palet zostały juŜ dawno znormalizowane i uzgodnione w skali międzynarodowej. Według norm ISO (Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej), przyjęto trzy podstawowe wymiary palet: 800 x 1000 mm, 800 x 1200 mm, 1000 x 1200 mm. Niekiedy nazywa się ją paletą EURO. Opakowania transportowe zaprojektowane zgodnie z normą, będą optymalnie wykorzystywały powierzchnię palety uprzywilejowanej. ZaleŜności wymiarowe

NaleŜy pamiętać o tym, Ŝe opakowanie (a więc i jego wymiary) jest zaledwie jednym z wielu elementów złoŜonego systemu, jakim niewątpliwie jest kaŜdy poprawnie funkcjonujący łańcuch dostaw. Istnieje jeszcze cały szereg innych elementów biorących bezpośredni udział w tym systemie, których wymiary są (i muszą być) ze sobą ściśle powiązane, aby w sumie tworzyć tą współgrającą ze sobą całość. Wśród nich naleŜy wymienić: urządzenia magazynowe (w tym w szczególności wielkość gniazd regałowych), szerokość ramp, wrót i dróg dojazdowych, uŜywane urządzenia transportu wewnętrznego (m.in. wózki unoszące, podnośnikowe, przenośniki), wielkość przestrzeni ładunkowej uŜywanych środków transportowych (wagonów, skrzyń ładunkowych samochodów, kontenerów itp.), wielkość palet ładunkowych, opakowań zbiorczych i jednostkowych, wymiary maszyn pakujących, a takŜe w końcu wielkość wyjściowych materiałów na opakowania (czyli rozmiary arkuszy tektur, płyt pilśniowych, sklejek itp.). Wymiary wszystkich wyŜej wymienionych elementów są ze sobą ściśle powiązane, poniewaŜ są współzaleŜne. Niezwracanie uwagi na ich wzajemne niedostosowanie, moŜe być skutkiem powstania powaŜnych strat gospodarczych poprzez niewykorzystanie ładowności środków transportowych, nieracjonalne zuŜycie materiałów opakowaniowych itp.

Opakowania formowane w jednostki ładunkowe (opakowania transportowe), przede wszystkim powinny mieć wymiary dostosowane do znormalizowanych palet. Paleta o wymiarach 800 x 1200 mm, jest paletą uprzywilejowaną. Na jej wymiarach zbudowano system wymiarowy opakowań transportowych, opisany szczegółowo w Polskich Normach, dotyczących opakowań. System wymiarowy funkcjonujący w Polsce, oparty jest w swoich załoŜeniach na „systemie norweskim”. Oznacza to Ŝe są w nim ustalone szczegółowo wewnętrzne wymiary opakowań transportowych. W innych krajach (m.in. w Szwajcarii) w systemie są ustalone wymiary zewnętrzne opakowań. W normie, oprócz wskazania wymiarów palety ładunkowej uprzywilejowanej, są wymienione pozostałe zasady tworzenia wymiarów opakowań. Dla opakowań prostopadłościennych obowiązują szeregi wewnętrznych wymiarów opakowań transportowych oraz szeregi zewnętrzne opakowań jednostkowych. Opakowania o dnie okrągłym obowiązuje szereg wymiarowy średnic zewnętrznych tych opakowań. W normie załoŜono równieŜ, Ŝe grubość ścianek opakowania transportowego powinna być wprost proporcjonalna do jego wielkości i przeciętnie wynosić


12

5% wymiarów liniowych opakowań (tzn. ich długości, szerokości lub głębokości). Jako największe wymiary liniowe opakowań transportowych, przyjęto pomniejszone o 5% wymiary palety uprzywilejowanej. Wymiary liniowe opakowań mniejszych, zostały utworzone przez podzielenie tego największego opakowania transportowego przez liczby naturalne (1, 2, 3 itd.). Najmniejszy graniczny wymiar opakowania przyjęto 190 mm.

W odpowiednich tablicach są przedstawione całe typoszeregi wymiarowe opakowań. Dla uniknięcia trudności wynikających z uŜywania opakowań o zbyt duŜej róŜnorodności wymiarowej, w tabeli niektóre z wielkości wymiarowych są w sposób szczególny zalecone do stosowania. Opakowania transportowe, zaprojektowane zgodnie z normą, będą wykorzystywać powierzchnię palety uprzywilejowanej w 100%. Opakowania mniejsze umoŜliwiają ich układanie na palecie w sposób wiązany, tzn. na przemian raz długością, a raz szerokością. Zasady sformułowane w normie naleŜy wprowadzać wszędzie tam, gdzie na to pozwala kształt i wielkość pakowanych wyrobów. Dotyczy to takŜe pakowania wyrobów sypkich i płynnych, których własności umoŜliwiają łatwą zmianę kształtów. Tworzywo i rodzaje opakowań transportowych

W zaleŜności od tworzywa, z jakiego zbudowane są opakowania transportowe, wyróŜnia się opakowania: drewniane, tekturowe, papierowe, metalowe, szklane, z tworzyw sztucznych, lub mieszane, gdy do budowy są wykorzystane kombinacje wyŜej wspomnianych materiałów. Uwzględniając z kolei róŜne konstrukcje opakowań transportowych, wyróŜnimy wśród nich: butle, skrzynki, klatki, beczki, bębny, pudła, worki, balony itp. Uwzględniając sposób wykorzystania opakowań, wyróŜniamy opakowania jednorazowego uŜytku i wielokrotne. Jeszcze inny podział moŜna przeprowadzić rozpatrując sposób rozliczeń za opakowanie. Opakowanie sprzedawane (przechodzące na własność odbiorcy), moŜe być niefakturowane, gdy jego cena jest wkalkulowana w cenę wyrobu, lub fakturowane, gdy jest wymienione osobno na fakturze, obok ceny wyrobu. Opakowania transportowe mogą być równieŜ odbiorcy nie sprzedawane, a poŜyczane. Pozostają wówczas cały czas własnością dostawcy.

Rys. 7. Opakowanie transportowe w formie kartonowego pudła [www.twincepack.pl]

Jednym z najbardziej popularnych opakowań transportowych, są pudła wykonane

z tektury. Są one powszechnie stosowane do pakowania zarówno wyrobów spoŜywczych, jak i wyrobów przemysłowych. Istnieje wiele form konstrukcyjnych pudeł kartonowych. Najczęściej moŜna spotkać pudła składane.

W stanie pustym pudła moŜna łatwo złoŜyć na płask. Dzięki temu w formie złoŜonej zajmują mało miejsca w magazynach, czy środkach transportowych. Poszczególne elementy pudeł są łączone ze sobą w róŜny sposób: przy pomocy zszywek z drutu, samoprzylepną taśmą, lub są sklejane na zakładkę klejem. Oprócz pudeł składanych, stosuje się jeszcze pudła wieczkowe lub przegubowo-wieczkowe. Konstrukcja pudeł jest istotną sprawą, gdyŜ w sposób bezpośredni rzutuje na ich wytrzymałość. W celu zwiększenia wytrzymałości na ściskanie, niejednokrotnie stosuje się wewnętrzne elementy wzmacniające. RównieŜ rodzaj


13

uŜytej tektury będzie w sposób zasadniczy wpływał na wytrzymałość opakowań z pudeł. MoŜe to być tektura lita lub sklejana, bądź teŜ tektura falista, trzywarstwowa lub pięciowarstwowa. Klapy pudeł składanych zamyka się w róŜny sposób. UŜywa się do tego celu samoprzylepnych taśm, wiąŜe się taśmą stalową lub taśmą z tworzywa sztucznego. W niektórych przypadkach klapy zakleja się klejem, lub zszywa stalowymi spinaczami.

Rys. 8. Opakowania transportowe z tworzywa sztucznego [www.logistykafirm.com] Innym popularnym opakowaniem transportowym są róŜnego rodzaju pojemniki

wykonane z tworzyw sztucznych. Wypierają one z rynku opakowania drewniane i metalowe. W porównaniu z nimi posiadają znacznie mniejszą masę, i jednocześnie większą odporność mechaniczną i chemiczną. Oprócz tego dobrze znoszą oddziaływanie czynników atmosferycznych. Są estetyczne i łatwo je utrzymać w czystości. Opakowania z tworzyw sztucznych moŜna wykonywać w róŜnych barwach i pokrywać dowolnymi nadrukami. Stosunkowo prosto jest je przystosować do zmechanizowanego pakowania i transportu. Są typowymi opakowaniami wielokrotnego uŜytku. Zazwyczaj skrzynki z tworzyw sztucznych wykonywane są bez wieka. Ich konstrukcja umoŜliwia bezproblemowe składowanie skrzynek w stosach, ustawiając je jedne na drugich. Skrzynki z tworzyw sztucznych dzieli się na dwie główne grupy. Jedna grupa to opakowania z wewnętrznymi przegrodami, słuŜące do pakowania płynnych produktów w butelkach (np. piwo, soki). Grupę drugą stanowią opakowania bez przegród, słuŜące między innymi do pakowania pieczywa, mięsa, owoców itp.

Coraz większe znaczenie na rynku zdobywają składane – zwrotne opakowania transportowe, wykonane z tworzyw sztucznych. Wyspecjalizowane firmy są w stanie wyprodukować takie opakowania na zamówienie. Dzięki temu będą one dokładnie dopasowane do wymiarów danego produktu, czy pojazdu transportującego.

Rys. 9. Składane systemy opakowań transportowych [www.soehner.pl]


14

Cienkie ścianki z wytrzymałego tworzywa, zwiększają pojemność wewnętrzną takiego opakowania. Po złoŜeniu, wielkość opakowania moŜe się zmniejszyć nawet do 80%, co nie pozostaje bez wpływu na obniŜenie kosztów transportu opakowań zwrotnych. Nowoczesne tworzywa mogą być wykorzystywane w bardzo szerokim zakresie temperatur, od minus 30ºC do plus 60ºC. Są one odporne na działanie nawet agresywnych chemikaliów, a przy tym są lekkie i łatwe w czyszczeniu.

Pojemniki metalowe są równieŜ opakowaniami transportowymi wielokrotnego uŜytku. Mogą być wykonane z blachy stalowej lub drutu. Konstrukcja tych pojemników umoŜliwia układanie ich w stabilne stosy. Niektóre z nich, dzięki swej specjalnej konstrukcji (przednia skośna ścianka), umoŜliwiają pobieranie zapakowanych wyrobów, bez konieczności wyjmowania pojemnika z ustawionego juŜ stosu.

Rys. 10. Pojemniki metalowe [www.zaopatrzenie.net.pl] Niektóre pojemniki transportowe są zaopatrzone w uchwyty, ułatwiające ręczne

manipulowanie. Mimo powłok antykorozyjnych, opakowania metalowe są wraŜliwe na warunki atmosferyczne, więc powinny być przechowywane w magazynach lub wiatach.

Skrzynki drewniane są najbardziej tradycyjnymi opakowaniami transportowymi. UŜywane są do pakowania, przechowywania, oraz transportu zarówno artykułów spoŜywczych, jak i przemysłowych. Podobnie jak i w poprzednich przypadkach, wymagania techniczne dotyczące drewnianych skrzynek określają szczegółowo normy. Skrzynki drewniane, ze względu na duŜą sztywność i odporność na zgniatanie, mogą być piętrzone w stosy. Niekiedy ich dodatkowe elementy konstrukcyjne, w postaci poprzecznych listew przymocowanych do dna i wieka, uniemoŜliwiają wzajemne przesuwanie się skrzynek. Dzięki temu stosy ustawione z tego rodzaju opakowań są bardzo stabilne. Listwy przybijane do czół skrzynek, ułatwiają z kolei czynności manipulacyjne. Odmianą opakowań drewnianych są skrzynki wykonane z poszyciem, z elementów płytowych. W tego rodzaju opakowaniach, listwy drewniane tworzą ramkę-szkielet, wypełniony pilśniową płytą lub sklejką. Opakowania te posiadają wiele zalet. Są lekkie, szczelne, charakteryzują się duŜą wytrzymałością. Ponadto są estetyczne i dają się łatwo znakować. W kaŜdym przypadku, gdy opakowanie nie wykazuje odpowiedniej sztywności i wytrzymałości na zgniecenie, naleŜy zastosować palety z nadstawkami, lub składowanie tych opakowań w gniazdach regałowych. Osobny problem stanowią opakowania słuŜące do przewoŜenia i przechowywania duŜych maszyn, obrabiarek i urządzeń stanowiących wyposaŜenie zakładów przemysłowych. Są to zazwyczaj solidne skrzynie składające się z mocnej podstawy oraz konstrukcji złoŜonej z umocnionych belek wraz z elementami bocznymi.

Rys. 11. Opakowania transportowe wykonane z drewna [www.caspari.pl, www.glf.se/pl]


15

Zdarzają się równieŜ i takie wyroby, które same w sobie są w sposób wystarczający odporne na działanie czynników mechanicznych, czy teŜ klimatycznych. Mogą być one wówczas transportowane bez opakowań. JeŜeli ich kształt utrudniałby transport lub manipulowanie nimi podczas prac przeładunkowych, wówczas stosuje się tzw. opakowania częściowe. Tego rodzaju opakowania mogą teŜ chronić przed uszkodzeniem jedynie bardziej wraŜliwe elementy. Opakowania w dobie Internetu

Handel elektroniczny na szeroką skalę, z wykorzystaniem Internetu, stał się juŜ faktem. Wartość sprzedaŜy towarów, realizowanej tą drogą systematycznie rośnie. Nie trudno przewidzieć, Ŝe zmiana handlu konwencjonalnego, na elektroniczny, nie obędzie się bez wpływu na zmianę charakteru opakowań, zarówno jednostkowych, jak i transportowych. W miejsce niewielu odbiorców (duŜych sieci handlowych) i posługiwania się paletyzowanymi jednostkami opakowaniowymi w duŜych dostawach, pojawi się cała rzesza indywidualnych odbiorców. Tradycyjna funkcja ozdobna opakowań jednostkowych przestanie mieć wówczas tak duŜe znaczenie. Potencjalny klient juŜ obecnie moŜe się zapoznać z interesującym go produktem u siebie w domu, na ekranie komputera. Do wirtualnie przedstawionego artykułu zazwyczaj jest dołączony dokładny opis budowy, sposób uŜytkowania itp. Produkt który nie będzie juŜ musiał konkurować na półce sklepowej z artykułami konkurencji, będzie mógł być opakowany w mniej atrakcyjne, a przez to tańsze opakowanie. Nowa sytuacja wymusi teŜ powstanie zupełnie nowych kanałów logistycznych.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak definiuje się opakowanie? 2. Jakie funkcje ma spełniać opakowanie? 3. Jakie rodzaje opakowań znasz? 4. Do czego słuŜy opakowanie jednostkowe? 5. Jakie funkcje ma spełniać opakowanie transportowe? 6. Z jakich tworzyw są budowane opakowania zbiorcze i transportowe? 7. Czy handel elektroniczny wpłynie na zmianę charakteru opakowań? 4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1 Zdefiniuj opakowanie jednostkowe. Obserwując róŜne przykłady tego rodzaju opakowań

sprawdź, czy wszystkie spełniają poprawnie swoje funkcje.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) określić zasady bezpiecznej pracy, 2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 3) wyjaśnić pojęcie opakowania jednostkowego, 4) przeanalizować opakowania dostarczone przez nauczyciela, 5) określić, jakie funkcje pełnią poszczególne opakowania.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − róŜne przykłady opakowań jednostkowych, − materiały piśmiennicze, − literatura zgodna z wykazem.


16

Ćwiczenie 2 Na kartkach znajduje się charakterystyka właściwości róŜnych wyrobów. Zastanów się

i opisz w jakiego rodzaju opakowanie jednostkowe powinien być ten wyrób pakowany. Odpowiedź uzasadnij pisemnie.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy, 2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 3) przypomnieć charakterystykę opakowania jednostkowego, 4) opisać, jakiego rodzaju opakowania proponujesz na poszczególne wyroby, 5) uzasadnić pisemnie swoje propozycje.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − róŜne przykłady opakowań jednostkowych, − materiały piśmiennicze, − literatura zgodna z wykazem. Ćwiczenie 3

Uformuj jednostkę transportową z opakowań zbiorczych (w postaci tekturowych pudeł) na palecie uniwersalnej. Zastanów się, w jakich warunkach ten ładunek powinien być przechowywany. Odpowiedź uzasadnij pisemnie.


1) określić zasady bezpiecznej pracy, 2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 3) przypomnieć charakterystykę opakowania jednostkowego, 4) opisać, jakiego rodzaju opakowania proponujesz na poszczególne wyroby, 5) uzasadnić pisemnie swoje propozycje.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − róŜne przykłady opakowań jednostkowych, paleta uniwersalna, − materiały piśmiennicze, − literatura zgodna z wykazem. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) zdefiniować opakowanie? � � 2) scharakteryzować funkcje jakie spełnia opakowanie? � � 3) określić funkcje opakowania jednostkowego? � � 4) określić funkcje opakowania transportowego? � � 5) określić funkcje opakowania zbiorczego? � � 6) wymienić i scharakteryzować róŜne rodzaje tworzyw na opakowania? � �


17

4.2. Proces pakowania. Charakterystyka znaków na opakowaniach. Jednostki logistyczne

4.2.1. Materiał nauczania

W duŜych zakładach wytwórczych na końcu linii produkcyjnej znajduje się szereg urządzeń słuŜących do pakowania. Tworzą one cały system formujący jednostki logistyczne. W skład tego systemu mogą wchodzić m.in. następujące urządzenia: transportery gotowych wyrobów z linii produkcyjnej, sortowniki, wagi, paletyzatory, maszyny foliujące i etykietujące. Niezbędny są równieŜ: magazyn pustych palet, magazyn uformowanych jednostek logistycznych, a takŜe wózki widłowe wraz z operatorami. Proces pakowania

W zaleŜności od właściwości wyrobu, istnieje wiele róŜnych systemów pakowania. Wieloczynnościowe automaty mogą pakować róŜne produkty w formie płynów, proszków, granulatów itp. Odpowiednio zaprojektowana maszyna jest w stanie uformować opakowanie, odwaŜyć produkt, zamknąć opakowanie, odznaczyć serię i datę produkcji, a takŜe przymocować odpowiednią etykietę informacyjną. W następnej kolejności, opakowane pojedynczo wyroby są często umieszczane we wspólnym zbiorczym opakowaniu. Człowiek w zautomatyzowanym procesie pakowania pełni zazwyczaj jedynie rolę kontrolną.

Rys. 12. Kompletna linia do pakowania cukierków [www.radpak.net]

Produkty z linii produkcyjnej mogą być pobierane pojedynczo lub grupowo. Często

w procesach pakowania wykorzystuje się chwytanie adhezyjne. Polega ono na wytworzeniu siły ssącej w przyssawce, która umoŜliwia czasowe unieruchomienie przemieszczanego obiektu w czasie manipulacji. W zaleŜności od wielkość potrzebnej siły, moŜna zwiększać jej wielkość poprzez zwiększenie liczby przyssawek lub powierzchni czaszy przyssawki. Podciśnienie w tego rodzaju urządzeniach jest wytwarzane przez wirnikowe pompy próŜniowe lub eŜektorowe generatory. Pompy wirnikowe są ciche i energooszczędne, a takŜe niewraŜliwe na pracę z zanieczyszczonym powietrzem. Do ich wad naleŜą: skomplikowana budowa, konieczność pracy w trybie ciągłym i dość duŜa cena urządzenia.

EŜektorowe generatory podciśnienia są częściej stosowane, gdyŜ są znacznie tańsze od pomp wirnikowych, mają prostszą konstrukcję i mniejszą masę. Mogą takŜe pracować w trybie przerywanym. Do ich mankamentów naleŜą jednak: głośna praca, duŜa wraŜliwość na zanieczyszczenia w powietrzu i duŜe zuŜycie spręŜonego powietrza.

Zaawansowanymi technologicznie konstrukcjami słuŜącymi do formowania palet są tzw. roboty portalowe. Jednostka paletowa jest wówczas układana na podstawie współrzędnych x, y, z zapisanych w odpowiednim programie komputerowym. Ramię robota moŜe układać w zasadzie dowolne zestawienia pojedynczych warstw na palecie. Konstrukcja mechaniczna robota portalowego, w porównaniu z tradycyjnym paletyzatorem, jest mniej złoŜona. Przy pomocy robotów przemysłowych mogą być realizowane następujące czynności: uchwycenie


18

opakowania w połoŜeniu początkowym, przetransportowanie wyrobu w opakowaniu, a następnie uwolnienie wyrobu w miejscu docelowym. Paletyzatory

W urządzeniach słuŜących do formowania palet zasadniczym elementem paletyzującym jest płyta. Porusza się ona w masywnej konstrukcji osadzonej na czterech solidnych słupach. Płyta ma moŜliwość zmiany swojego połoŜenia w pionie i poziomie.

Rys. 13. Paletyzator [www.paletyzator.com.pl]

Precyzyjne ułoŜenie szeregu opakowań jednostkowych na palecie następuje w wyniku zastosowania odpowiednich blokad i spychaczy. Zazwyczaj istnieje moŜliwość wyboru rodzaju ułoŜenia warstwy, według wcześniej opracowanego cyklu. Zebraną w buforze warstwę towaru specjalny spychacz przesuwa na platformę płyty. Kompletna warstwa jest z kolei przesuwana nad paletę. Wysokość połoŜenia płyty paletyzującej zaleŜy od wysokości układanej warstwy na palecie. Gdy warstwa towaru znajduje się juŜ na swoim miejscu nad paletą, specjalny zderzak przytrzymuje ją, a płyta paletyzująca w tym czasie wycofuje się. Przytrzymany towar opada i pozostaje na palecie. W ten sposób jest układana warstwa, po warstwie, aŜ do ukończenia układania palety

Rys. 14. RóŜne systemy wypełniania opakowań towarów wraŜliwych: woreczki z powietrzem, zgnieciony

papier, woreczki wypełnione małymi elementami z woreczkami z tworzywem EPS, pudło wypełnione małymi elementami z tworzywa EPS. [www.storepack.pl]

Palety ładunkowe

Odkąd zaczęto uŜywać palet w obrocie transportowo-magazynowym wszystkie prace magazynowe, szczególnie dotyczące przeładunku i układania, zostały znacznie przyspieszone i ułatwione. Obecnie trudno sobie wyobrazić transport, czy teŜ magazynowanie produktów na większą skalę bez wykorzystania tego prostego urządzenia pomocniczego jakim, jest paleta ładunkowa.

Zastosowanie paletyzacji na szeroką skalę pozwoliło m.in. na: − mechanizację prac transportowo-magazynowych, − zmniejszenie uciąŜliwej pracy ludzi, − lepsze wykorzystanie pojazdów, dzięki szybkim zmechanizowanym przeładunkom, − zmniejszenie zapotrzebowania na powierzchnię składową, dzięki piętrzeniu ładunków, − zmniejszenie strat towarowych,


19

− polepszenie organizacji pracy, − poprawę warunków bhp przy pracach magazynowo-transportowych. Rodzaje palet

Istnieje bardzo wiele odmian palet. Ich kształty zmieniają się w zaleŜności od rodzaju transportowanych lub magazynowanych towarów. WyróŜnia się palety płaskie, skrzyniowe, słupkowe i specjalne. Jak juŜ wcześniej wspomniano, najpowszechniej stosowaną paletą jest paleta o wymiarach 800 x 1200 mm. To w oparciu o jej wymiary powstał cały system wymiarowy opakowań pojedynczych towarów, jak i całych jednostek ładunkowych, przygotowanych do transportu. Wszystko to w celu maksymalnego wykorzystania zarówno ładowności palet, jak i pojemności składowej magazynów. Palety ładunkowe płaskie

Paletą o podstawowym znaczeniu jest paleta płaska, drewniana, czterowejściowa, jednopłytowa, bez skrzydeł. To, Ŝe paletę nazywa się płaską, oznacza, Ŝe nad jej górną powierzchnią nie znajdują się Ŝadne dodatkowe elementy konstrukcyjne. Drewniana, określa materiał z jakiego została zrobiona. Z kolei to, Ŝe paleta jest czterowejściowa oznacza, Ŝe moŜe być ona podejmowana wózkiem widłowym ze wszystkich czterech boków. Jedynie wózki unoszące z kółkami na końcach wideł mogą być wprowadzane tylko z dwóch przeciwległych, krótszych boków palety. Słowo jednopłytowa oznacza , Ŝe paleta składa się z jednej, górnej płyty, na której to właśnie płycie składa się towary. Płyta jest wykonana z pięciu desek, między którymi są pozostawione szczeliny. Dolna płaszczyzna palety jest wykonana z trzech desek. Właśnie dlatego taka budowa palety umoŜliwia jej podejmowanie przez wózki unoszące mające na końcach wideł kółka toczne tylko z dwóch stron. Bez skrzydeł – oznacza, Ŝe płyta palety nie wystaje poza wsporniki.

Rys. 15. Paleta płaska, jednopłytowa, bez skrzydeł drewniana i z tworzywa sztucznego [www.wopal.com.ru]

Wymiary gabarytowe palety to: 800 x 1200 x 144 mm. Wysokość wsporników na

których spoczywa płyta górna pozwala na wprowadzenie pod płytę palety wideł wózka podnośnikowego. Dzięki temu operator wózka widłowego ma moŜliwość dalszej manipulacji paletami, w celu ich transportowania, piętrzenia lub rozpiętrzenia. Spiętrzanie palet z ułoŜonymi na nich ładunkami, jest moŜliwe tylko w przypadku odpowiedniej wytrzymałości i sztywności tychŜe ładunków. Gdy kształt, niska odporność na siły zgniatające lub technologia prac magazynowych nie pozwala na spiętrzanie palet płaskich z ładunkiem, umieszcza się je w dostosowanych do tego regałach. Nośność poszczególnych palet wynosi 1000 kg. Dopuszczalne obciąŜenie wynikające z cięŜaru spoczywającego na palecie stosu wynosi 4400 kg.

Istnieje wiele odmian palet płaskich. Paleta ładunkowa płaska – dwupłytowa, posiada dwie płyty do przyjęcia ładunków. Są one przymocowane do tych samych wsporników. Paleta dwustronna to inna - obiegowa nazwa tej właśnie palety. Paleta ładunkowa płaska


20

dwuwejściowa posiada taką konstrukcję, która umoŜliwia jej podejmowanie przez wózki widłowe tylko z dwóch przeciwległych stron. Z kolei paleta wielowejściowa posiada konstrukcję umoŜliwiającą wprowadzanie wideł wózków widłowych z więcej niŜ czterech stron. Musi być wówczas zachowany odpowiedni rozstaw wsporników, a ich krawędzie powinny być zaokrąglone. Taka konstrukcja ułatwia wsuwanie wideł. Podbieranie tego typu palet jest bardzo wygodne, bo nie zaleŜy od tego jakim bokiem paleta jest ustawiona w stosunku do drogi dojazdowej wózka. Jest to szczególnie cenna zaleta w przypadku operowania wózkami widłowymi na ograniczonych powierzchniach placów składowych, czy w ciasnych magazynach.

Palety skrzydłowe posiadają wystające poza zewnętrzne wsporniki jedną lub dwie płyty – skrzydła. UmoŜliwiają one podnoszenie i przenoszenie tego typu palet nie tylko za pomocą wózków widłowych, ale i równieŜ za pośrednictwem pętli lub trawersu Ŝurawia. W obrocie towarowym spotyka się równieŜ palety płaskie szczelne i aŜurowe. RóŜnią się one między sobą tym, Ŝe szczelne posiadają płyty jednolite, natomiast aŜurowe posiadają płyty ze szczelinami. MoŜna się równieŜ spotkać z paletami płaskimi jednorazowego uŜytku. Palety ładunkowe skrzyniowe

Palety skrzyniowe posiadają podstawy odpowiadające palecie płaskiej. W zaleŜności od konstrukcji skrzyni rozróŜnia się palety skrzyniowe sztywne, gdy boki palety są zamontowane na stałe, lub palety składane, umoŜliwiające złoŜenie bocznych ścianek. Palety te posiadają w podstawie paletę płaską lub nóŜki umoŜliwiające wsuwanie pod spód wideł wózków przenośnikowych. Boki palet mogą być aŜurowe lub szczelne. Palety o bokach aŜurowych pozwalają na transport artykułów luzem lub w opakowaniach jednostkowych. Wymiary tych artykułów muszą być oczywiście większe od otworów siatki.

Rys. 16. Palety metalowe typu: UIC i słupkowa [www.strumet.com.pl, www.promag.com.pl]

Palety skrzyniowe szczelne mają skrzynie o jednolitych bokach. MoŜna w nich

transportować i przechowywać artykuły bardzo drobne lub sypkie. Palety skrzyniowe moŜna spiętrzać pod oczywistym warunkiem, Ŝe będą posiadały jednakowe rozmiary. Muszą mieć wówczas przynajmniej trzy pionowe ściany. Wysokość uŜytkowa palet skrzyniowych wynosi 800 mm, a wysokość całkowita 1000 mm.

Często spotykanymi paletami skrzyniowymi są palety metalowe typu UIC, których konstrukcja nośna wykonana jest z kątownika, natomiast ścianki z drutu stalowego. Paleta ta nie posiada górnej pokrywy, natomiast ma moŜliwość otwierania połowy dłuŜszego boku. Jej gabarytowe wymiary wynoszą 800 x 1200 x 970 mm, a nośność wynosi 1500 kg. Budowa tej palety jest dokładnie określona w odpowiedniej normie. Ten sam pojemnik wykonany w wariancie składanym, po złoŜeniu będzie miał wymiary 800 x 1200 x 320 mm.

Inne rodzaje palet skrzyniowych to: metalowa siatkowa odkryta składana, szczelna czterowejściowa odkryta, szczelna dwuwejściowa odkryta, szczelna odkryta na palecie


21

płaskiej, szczelna z pokrywą, aŜurowa z wycięciem. Bywają równieŜ palety o wysokościach niŜszych, typu 1/2 UIC o ściankach wykonanych z blach lub siatki, z odmykaną boczną klapą lub stałymi bokami. Dla usztywnienia konstrukcji stosuje się często blachy profilowane. Palety metalowe są malowane zanurzeniowo, natryskowo, proszkowo, a takŜe cynkowane ogniowo lub galwanicznie. Palety ładunkowe słupkowe i specjalne

Palety słupkowe róŜnią się tym od palet płaskich, Ŝe są dodatkowo wyposaŜone w umocowane w naroŜnikach słupki. Słupki mogą być mocowane na stałe (palety sztywne) lub teŜ mogą być odejmowane (palety składane). Mogą one być mocowane niezaleŜnie od siebie, ale mogą równieŜ być połączone poręczami. Konstrukcje tego typu umoŜliwiają piętrzenie palet w stosy, bez względu na wytrzymałość ładunku spoczywającego na palecie. Palety słupkowe bywają wykonane całe z metalu, lecz równieŜ spotyka się palety z drewnianą podstawą i metalowymi słupkami.

Konstrukcja palet specjalnych jest dostosowana do określonego artykułu lub szczególnego opakowania. Najczęściej występują one w transporcie wewnętrznym jednej, lub kilku kooperujących ze sobą firm. Oznakowanie opakowań

Czytelne i prawidłowo oznakowane opakowanie, jest jednym z waŜniejszych warunków płynnego przepływu towarów w logistycznych łańcuchach dostaw. Właściwe oznakowanie ułatwia identyfikację towaru i podaje istotne wskazówki osobom, które biorą udział w jego transportowaniu i przechowywaniu. Znaki na opakowaniach, aby dobrze spełniły swoje zadanie, muszą być łatwo rozpoznawalne, jednoznaczne i powszechnie znane. Klarowne informacje umieszczone na opakowaniach, są niezbędne na kaŜdym etapie łańcucha dostaw. Korzysta z nich zarówno dystrybutor, magazynier, sprzedawca, jak i konsument.

Wiele państw, doceniając wagę uporządkowania spraw związanych z właściwym systemem oznakowania opakowań, opracowało cały szereg przepisów i norm, które te kwestie w sposób jednoznaczny regulują. RównieŜ w naszym kraju, sposób oznakowania opakowań oraz treść informacji widniejących na etykietach, jest dokładnie opisana w róŜnych aktach prawnych. Przepisy te są zawarte w Polskich Normach dotyczących oznakowania opakowań oraz odpowiednich ustawach i szczegółowych do tych ustaw rozporządzeniach. Oznakowanie opakowania jednostkowego

Jak to juŜ wcześniej zostało zaznaczone, opakowanie jednostkowe ma do spełnienia trzy podstawowe funkcje. Powinno dobrze zabezpieczać produkt przed zniszczeniem, nadawać mu estetyczną oprawę, a takŜe zapewnić pełną i jednoznaczną identyfikację wyrobu.

Rys. 17. Przykład etykiet z opakowań jednostkowych [www.drukpress.pl]


22

Ostatnią z wymienionych funkcji ma zapewnić etykieta umieszczona na opakowaniu jednostkowym. Powinna ona zawierać szczegółowe informacje dotyczące danego produktu. Podstawowe wymagania w zakresie znakowania opakowań jednostkowych, zostały zawarte w normie PN-90/O-79251. Na etykiecie powinny znajdować się następujące informacje: nazwa produktu, jego skład, ilość, numer serii, data produkcji, data przydatności do uŜycia, oraz logo, nazwa i adres producenta. W warunkach duŜej konkurencji towarów, etykieta na opakowaniu jednostkowym zwykle jest barwna i estetyczna, aby swym wyglądem zachęcać klientów do wyboru towarów, opatrzonych właśnie tą atrakcyjną etykietą.

Ze zrozumiałych względów, ustawodawcy przywiązują duŜą wagę do oznakowania środków spoŜywczych. W dziedzinie dotyczącej etykietowania Ŝywności, juŜ od 1994 roku w Polsce były wdraŜane rygorystyczne przepisy obowiązujące w Unii Europejskiej. Właśnie wówczas ukazało się „Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki śywnościowej w sprawie znakowania środków spoŜywczych, uŜywek i substancji dodatkowych dozwolonych, przeznaczonych do obrotu” (Dz.U. nr 86 z 1994 poz. 402). W tym rozporządzeniu zawarte zostały przepisy, które juŜ w znacznym stopniu opierały się na zasadach istniejących w odpowiedniej dyrektywie UE (nr 79/112/ECC). Przepisy te, były w dalszym ciągu rozwijane w „Ustawie o warunkach zdrowotnych Ŝywności i Ŝywienia” i „Ustawie o jakości handlowej artykułów rolno-spoŜywczych”.

Rys. 18. Znak umieszczany na opakowaniach, które są zrobione z materiałów mogących kontaktować się z Ŝywnością [www.rcie.rzeszow.pl]

Warunki, jakie muszą spełniać opakowania i materiały opakowaniowe uŜyte do celów

spoŜywczych, jest opisany w „Ustawie o materiałach i wyrobach przeznaczonych do kontaktu z Ŝywnością”. Według tych przepisów, tylko materiały opakowaniowe spełniające wymagania zawarte w tej ustawie, mogą posiadać odpowiedni znak, dopuszczający materiały opakowaniowe do kontaktu z Ŝywnością.

Generalnie, informacje na opakowaniach, moŜna podzielić na dwie podstawowe grupy: informacje obowiązkowe i nieobowiązkowe. Obowiązkowe informacje na opakowaniach

Pierwszą grupę stanowią informacje, które muszą obligatoryjnie znajdować się na kaŜdym opakowaniu wprowadzonym do obiegu handlowego. Ich brak, moŜe nawet doprowadzić do karnych konsekwencji wobec podmiotów gospodarczych, nie przestrzegających prawa w tej dziedzinie. Odpowiednia ustawa ściśle określa, jakie informacje, są informacjami obligatoryjnymi. NaleŜy do nich: oznaczenie przedsiębiorcy – producenta towaru, jego adres, nazwa towaru, a takŜe inne istotne informacje o towarze mieszczącym się w opakowaniu, szczególnie wówczas, gdy charakter tego wyrobu sprawia, Ŝe są one istotne i dodatkowo wymagane. Te szczegółowe informacje, sprecyzowane są w odrębnych przepisach dla poszczególnych branŜ. Określają one dokładnie, jakiego rodzaju dodatkowe informacje i znaki muszą się znaleźć na opakowaniu. Chodzi o to, aby osoba kupująca, lub biorąca udział w obrocie tym towarem, była w pełni poinformowana,


23

o ewentualnych zagroŜeniach związanych z tym produktem. Dotyczy to całych grup towarów, których specyficzne właściwości mogłyby się okazać groźne dla ludzi i środowiska naturalnego.

Przepisy związane z tym zagadnieniem reguluje „Ustawa o ogólnym bezpieczeństwie produktu” (Dz.U. nr 15 z 2000 r. poz. 179). Zostały w niej sformułowane zobowiązania wobec producentów, aby dostarczali oni sprzedawcom i kupującym pełną informację umoŜliwiającą obiektywną ocenę zagroŜeń, związanych z obrotem i uŜywaniem danego produktu. Charakterystyka wyrobu powinna równieŜ zawierać informacje, pozwalające na przeciwdziałanie ewentualnym zagroŜeniom. Dotyczy to w sposób szczególny pewnych grup towarów, to znaczy: substancji i preparatów chemicznych, środków słuŜących do ochrony roślin uprawnych, nawozów sztucznych, kosmetyków i farmaceutyków. Z uwagi na duŜe zagroŜenie dla ludzi i środowiska związane z tymi produktami, ich obrót, uŜywanie oraz sprzedaŜ regulują precyzyjnie dodatkowe rozporządzenia, wydane przez Ministerstwo Rolnictwa i Gospodarki śywnościowej, Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej oraz Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa.

Tabela. 1 Międzynarodowe symbole określające substancje chemiczne [wsse.szczecin.pl]

PIKTOGRAM SYMBOL

ZAGROśENIA ZAGROśENIE

E Substancje i preparaty wybuchowe

O Substancje i preparaty utleniające

F+ Substancje i preparaty skrajnie łatwo palne

F Substancje i preparaty wysoce łatwo palne

T+ Substancje i preparaty bardzo toksyczne

T Substancje i preparaty toksyczne

Xn Substancje i preparaty szkodliwe

C Substancje i preparaty Ŝrące

Xi Substancje i preparaty draŜniące

N Substancje i preparaty niebezpieczne dla środowiska

„Ustawa o substancjach i preparatach chemicznych” z 2002 roku zawiera szczegółowe

wymagania dotyczące oznakowania opakowań zawierających substancje i preparaty niebezpieczne. Na takim opakowaniu musi znajdować się nazwa substancji, oraz odpowiednie znaki ostrzegawcze (Tabela 1), etykiety oraz napisy ostrzegawcze i piktogramy, określające w prostej formie warunki postępowania z tymi wyrobami. Musi się tam równieŜ znajdować informacja na temat postępowania z opróŜnionym opakowaniem. Symbolem ostrzegawczym są kolory: − czerwony dla środków bardzo toksycznych i toksycznych,


24

− Ŝółty dla środków szkodliwych, − niebieski i zielony dla środków mało szkodliwych i praktycznie nieszkodliwych.

Informacje umieszczane na opakowaniach muszą być w języku polskim. Przepisy normujące to zagadnienie są umieszczone w „Ustawie o języku polskim” (Dz.U. nr 90 z 1999 roku wraz z późniejszymi zmianami). Narzuca ona producentom zagranicznym i importerom sprowadzającym towary do Polski, obowiązek stosowania w oznakowaniu towarów pochodzenia zagranicznego, polskiej wersji językowej. Przepis ten dotyczy równieŜ instrukcji uŜytkowania, opisu działania itp. Mimo funkcjonowania tej ustawy juŜ kilka lat, niestety nadal zdarzają się produkty, które nie spełniają wymagań sprecyzowanych w powyŜszej ustawie.

„Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie szczegółowych warunków zawierania i wykonywania umów sprzedaŜy rzeczy ruchomych z udziałem konsumentów” (Dz.U. nr 64 z 1995 r. poz. 328) zobowiązuje producentów do umieszczenia na towarze lub opakowaniu informacji zawierających: nazwę towaru, nazwę producenta, energochłonność wyrobu, znak bezpieczeństwa, cenę oraz homologację, czyli stwierdzenie dopuszczenia produktu do obrotu w Polsce.

Do znaków obligatoryjnie stosowanych, naleŜą równieŜ znaki wynikające z obowiązkowej certyfikacji wyrobów. Są to znaki bezpieczeństwa „UN” (Tabela 2 /3) oznaczające opakowania z materiałami niebezpiecznymi. Najczęściej występują one łącznie z nalepkami (etykietami), informującymi o klasie niebezpieczeństwa danego materiału. Inny charakter posiada znak bezpieczeństwa „B” (Tabela 2 /2). Informuje on uŜytkownika, Ŝe wyrób oznaczony tym znakiem jest bezpieczny dla Ŝycia i zdrowia, według przepisów zawartych w Polskich Normach. Znak ten został ustanowiony przez Polskie Centrum Badań i Certyfikacji. W Unii Europejskiej znakiem odpowiadającym polskiemu symbolowi, jest znak CE (Tabela 2 /9). Jest to powszechnie występujący znak i w zasadzie powinien być umieszczony na kaŜdym wyrobie (opakowaniu), przed wprowadzeniem go do obrotu.

Kolejna grupa znaków, które obligatoryjnie muszą pojawić się na opakowaniach informuje uŜytkowników, z jakich materiałów zostało opakowanie zrobione. Obowiązek znakowania w Polsce opakowań z aluminium i tworzyw sztucznych (Rys. 19), wprowadziło „Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa” (Dz.U. nr 25 z 1998 r. poz. 138). Znaki te mają za zadanie wspomagać rozwiązanie problemu odpadów, zagraŜających środowisku. Sprawy te są opisane w „Ustawie o opakowaniach i odpadach opakowaniowych”, a takŜe w „Ustawie o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej”.

Rys. 19. Oznaczenia materiałów opakowaniowych wykonanych z tworzyw sztucznych [www.eko.edu.lodz.pl]

Zupełnie odmienny charakter mają znaki obowiązkowo pojawiające się na wyrobach

przemysłu spirytusowego i tytoniowego. Są to znaki akcyzy, a obowiązek ich nanoszenia


25

wprowadziła „Ustawa o oznaczaniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy (Dz.U. nr 127 z 1993 r. poz. 583). Wprowadzanie do handlu produktów podlegających akcyzie, bez stosownych znaków akcyzy podlega karze skarbowej. Nieobowiązkowe znaki na opakowaniach

Oprócz wyŜej wymienionych znaków i informacji, które obowiązkowo muszą się znaleźć na opakowaniach, istnieje cały szereg znaków, które mogą być stosowane nieobligatoryjnie. Jest to spowodowane tym, Ŝe opakowanie często oprócz funkcji ochronnych, spełnia równieŜ role o charakterze marketingowym, promocyjnym i edukacyjnym. W związku z tymi dodatkowymi funkcjami, pojawia się na opakowaniu cały szereg róŜnych symboli, napisów i znaków. Przykładem moŜe być sytuacja, gdy przedsiębiorstwo uzyska certyfikat systemu zarządzania jakością, zgodny z wymaganiami norm ISO 9000. Informacja o tym fakcie często jest umieszczana na etykietach. Polskim odpowiednikiem potwierdzającym nowoczesne zarządzanie w przedsiębiorstwie jest znak Polskiej Nagrody Jakości (Tabela 2 /1b). Jest on ściśle powiązany z wdraŜaniem norm ISO, a przydzielany jest przez Krajową Izbę Gospodarczą, Polskie Centrum Badań i Certyfikacji oraz Fundację „Teraz Polska”. Ostatnia z wymienionych instytucji posiada równieŜ swoje godło (Tabela 2 /4), które przydziela wyróŜniającym się polskim firmom. Po zdobyciu tego prestiŜowego znaku, godło to jest chętnie przez firmy umieszczane na opakowaniach swoich wyrobów. Przedsiębiorstwa, których produkty spełniają określoną jakość, chętnie eksponują na swoich wyrobach znak jakości „Q” (Tabela 2 /1a). Często etykiety opakowań są miejscem podawania wiadomości dotyczących sukcesów firmy, osiągniętych na róŜnych targach i wystawach. Przyjmują one formę wizerunków zdobytych medali lub cytowania osiągniętych tytułów. Wszystkie te zabiegi słuŜą do zdobycia zaufania konsumentów w toczącej się rynkowej grze.

W promocji produktu na rynku, duŜą rolę odgrywa równieŜ marka wyrobu. Wszystkie firmy, a w szczególności te liczące się na rynku ogólnoświatowym, przywiązują duŜą wagę do wypromowania, a następnie eksponowania na swoich produktach charakterystycznych znaków towarowych. Znana marka jest często synonimem jakości i w postaci znaku jest umieszczana zarówno na wyrobach, jak i na opakowaniach. Znane marki w skali świata to np.: SONY, COCA-COLA. „Ustawa o Badaniach i Certyfikacji” (Dz.U. nr 55 z 1993 r. Poz. 250) i zarządzenie nr 6 dyrektora Polskie Centrum Badań i Certyfikacji z dnia 6 maja 1996 roku, ustanowiło polski system ekoznakowania, a w tym znak ekologiczny – Ekoznak (Tabela 2 /10). MoŜe być on nadawany wyrobom, które nie powodują negatywnych skutków dla środowiska, w cyklu całego swojego Ŝycia. Odpowiadającym mu odpowiednikiem w Europie, jest znak – Eco-label (Tabela 2 /5).

WyŜej wspomniana „Ustawa o Badaniach i Certyfikacji” oraz decyzja prezesa PKNMiJ z 8 maja 1993 roku, wprowadziła do obiegu znak stwierdzający przydatność opakowania do ponownego przetwórstwa (Tabela 2 /11). Z zagadnieniami dotyczącymi ochrony środowiska wiąŜą się znaki informujące z jakich materiałów opakowanie jest zrobione (rys. 19 i Tabela 2 /14) i znaki informujące o moŜliwości ponownego recyklingu. Oprócz wspomnianych wcześniej znaków w postaci wstęgi Mobiusa i „Zielony punkt”, w Niemczech na opakowaniach tekturowych stosuje się znak RESY (Tabela 2 /13). Daje on gwarancję, Ŝe opakowanie oznaczone tym znakiem zostanie na terenie Niemiec nieodpłatnie przyjęte przez organizację RESY – Organization für Wertstoffentsorgung GmbH do powtórnego przetwórstwa. Firmy z zewnątrz, które chcą wziąć udział w tym systemie, wprowadzając na teren Niemiec opakowanie tekturowe opatrzone tym znakiem, powinny na konto RESY wpłacić kwotę odpowiadającą proporcjonalnie masie i ilości tekturowych opakowań, wprowadzonych na rynek niemiecki.


26

Znakowanie opakowań transportowych Znaki na opakowaniach transportowych są umownymi symbolami, które powinny

ułatwić manipulowanie towarami w opakowaniach transportowych. Symbol powinien być łatwo zrozumiałym znakiem, informującym o właściwościach towarów i opakowania, a takŜe o sposobie obchodzenia się z towarem podczas transportu i składowania (Tabela 2 /28 do 41). Znak moŜe być wyraŜony w postaci rysunku, cyfr czy napisu. Opisane niŜej znaki są dokładnie scharakteryzowane w normie PN-85/O-79252 dotyczącej „Opakowań transportowych z zawartością – Znaki i znakowanie – Wymagania podstawowe”.

Ze względu na treść znaki umieszczane na opakowaniach transportowych, moŜna podzielić na zasadnicze, pomocnicze i ostrzegawcze. Do grupy znaków zasadniczych będą się zaliczać znaki zapewniające identyfikację jednostki opakowaniowej oraz dostarczenie jej do określonego odbiorcy. Wśród nich powinny się znaleźć się informacje zawierające znak transakcji, określenie rodzaju wyrobu, miejsca przeznaczenia, miejsca przeładunku (przed tą nazwą umieszcza się słowo via), miejsce nadania i nazwę odbiorcy. Znaki pomocnicze określają opakowanie i pochodzenie ładunku. Zaliczają się do nich: numer kolejny opakowania, masę sztuki, wymiary opakowania, kraj pochodzenia wyrobu, znak firmowy nadawcy oraz znak właściciela opakowania, gdy opakowanie powinno być zwrócone.

Osobną grupę znaków stanowią znaki ostrzegawcze. Są to bardzo istotne znaki, gdyŜ często opakowanie zakrywa właściwy wyrób i jest on dla przewoźnika, czy magazyniera niewidoczny. Znaki ostrzegawcze określają właściwości wyrobu lub warunki, w jakich powinien on być przewoŜony lub przechowywany. Znaki ostrzegawcze moŜna podzielić na 3 grupy: znaki, które określają sposób obchodzenia się z ładunkiem, znaki określające rodzaj ładunku i znaki określające ładunek niebezpieczny. Przepisy określają równieŜ wymiary tych etykiet. Na pojazdach powinny posiadać wymiary minimum 250 x 250 mm, a na poszczególnych przesyłkach 100 x 100 mm.

Normy określają równieŜ precyzyjnie miejsce i rozmiar umieszczenia pozostałych znaków na opakowaniach. Powinny być one umieszczone na przeciwległych bokach, lub czołach opakowania. Na środku opakowania powinno umieścić się znaki zasadnicze (Rys. 18). Kolejność umieszczenia znaków na opakowaniu nie jest bez znaczenia: najpierw umieszcza się znaki informujące o niebezpieczeństwie, a następnie znaki manipulacyjne. Tło opakowania powinno umoŜliwi ć dobrą widoczność, szczególnie dla znaków ostrzegawczych.

Wg PN-85/O-79252 znaki na opakowaniach transportowych naleŜy umieszczać farbą przez szablon, za pomocą stemplowania, drukowania za pomocą maszyn znakujących w miejscach określonych tą normą. Farba do znakowania powinna być odporna na wodę i wilgoć, a takŜe na światło, działanie klimatu tropikalnego lub arktycznego, słone opary, ścieranie i rozmazywanie. Znaki niebezpieczeństwa powinny mieć barwę ustaloną odpowiednimi przepisami.

Rys. 20. Zasady rozmieszczenia znaków na opakowaniach transportowych. 1) dodatkowe dane o sposobach

obchodzenia się z ładunkami, których nie moŜna wyrazić znakiem, 2) znaki niebezpieczeństwa i manipulacyjne, 3) znaki identyfikacyjne, 4) nazwa odbiorcy i miejsce przeznaczenia, 5) pośredni port przeładunku, 6) miejsce na napis uzupełniający, 7) objętość, 8) wymiary, 9) masa brutto [kg], 10) masa netto [kg], 11) kraj - producent, 12) miejsce nadania, 13) nazwa i adres nadawcy [PN – 85/O – 79252]


27

Oznakowanie opakowań transportowych ma duŜe znaczenie uŜytkowe i technologiczne. Jeśli będzie ono niedostatecznie widoczne lub niewyraźne, moŜe w konsekwencji spowodować: ułoŜenie ładunku w nieodpowiednim miejscu, ułoŜenie ładunku w nieodpowiedni sposób, pomieszanie z inną partią ładunków, wyładowanie w niewłaściwym porcie lub wydanie towaru niewłaściwemu odbiorcy.

Tabela 2. Znaki graficzne stosowane na opakowaniach

Lp Znak graficzny Opis Norma / źródło pochodzenia

Znaki informacyjne

1.

Znaki wyŜszej jakości wyrobu: międzynarodowy znak jakości „Q”, państwowy znak jakości „1”

PN - 90/O – 79251.

2.

Znak bezpieczeństwa stosowany na opakowaniach jednostkowych niektórych towarów

PN - 90/O – 79251.

3.

Certyfikat na znak UN i prawo oznaczania tym znakiem mogą uzyskać opakowania przeznaczone do pakowania towarów niebezpiecznych, jeśli spełniają ściśle określone wymagania

www.icp.lodz.pl/

4.

Znak jakości „Teraz Polska”. www.carpent-tua.resam.com.pl

5.

ECOLABEL znak przyznawany europejskim wyrobom spełniającym wyŜsze wymagania ekologiczne

www.pcbc.gov.pl

6.

Oznaczenie opakowania przeznaczonego do odzysku (często przy znaku umieszcza się napis „RECYCLABLE”). Znak stosowany w Europie, USA, Kanadzie.

www.eko.pb.bialystok.pl

7.

„Zielony punkt” umieszczony na opakowaniu oznacza, Ŝe producent wniósł wkład finansowy w tworzenie i działanie systemu odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych tworzonego przez Organizację Odzysku Rekopol (znak zastrzeŜony)

www.rekopol.pl

8.

Znak informuje, Ŝe w fazie badań dany produkt nie był testowany na zwierzętach. Najczęściej występuje na kosmetykach.

www.fob.org.pl

9.

Symbol CE oznacza, Ŝe produkt został wyprodukowany zgodnie z obowiązującymi przepisami i jest obowiązkowy dla wielu grup towarów na terenie UE.

www.fob.org.pl

10.

Polski EKOZNAK nadawany wyrobom, które nie powoduję negatywnych skutków dla środowiska, w cyklu całego swojego Ŝycia

www.eko.pb.bialystok.pl

11.

Znak przydatności opakowania do ponownego przetwórstwa

www.atest.com.pl

12.

Produkty opatrzone takimi symbolami nie zawierają gazów (typu chloro-fluoro-carbon) powszechnie zwanych freonami, które niszczą powłokę ozonową.

www.fob.org.pl

13.

Znak niemieckiej organizacji RESY www.scatolificioeuro.it


28

14.

Oznaczenie opakowania aluminiowego przeznaczonego do odzysku. Znak stosowany w Europie, USA, Kanadzie.

www.most.org.pl

Znaki oznaczające ładunki niebezpieczne 15.

Nalepki klasy 1 – Materiały wybuchowe, podklasa 1 i 6.

www.poniedziałek.pl

16.

Nalepki klasy 2. - Gazy spręŜone, skroplone lub rozpuszczone pod ciśnieniem


17.

Nalepki klasy 3. - Ciecze łatwo palne www.poniedziałek.pl

18.

Nalepki klasy 4, podklasy 4.1. - Łatwo palne ciała stałe


19.

Nalepka klasy 4, podklasy 4.2. - Substancje samozapalne


20.

Nalepka klasy 4, podklasy 4.3. Substancje wydzielające gazy łatwo palne w stanie wilgotnym


21.

Nalepka klasy 5, podklasy 5.1 - Substancje utleniające


22.

Nalepka klasy 5, podklasy 5.2 - Nadtlenki organiczne


23.

Nalepka klasy 6, podklasy 6.1 - Materiały toksyczne


24.

Nalepka klasy 6, podklasy 6.2 - Materiały zakaźne www.poniedziałek.pl

25.

Nalepki klasy 7. - Materiały promieniotwórcze www.poniedziałek.pl

26.

Nalepka klasy 8 - Materiały powodujące korozję (a.)



29

27.

Inne materiały niebezpieczne (b.) www.poniedziałek.pl

Znaki manipulacyjne - określające warunki przemieszczania 28.

„Hakami bezpośrednio nie zaczepiać” zakazuje chwytania i przenoszenia ładunków - zaczepionych bezpośrednio hakiem. Nie przestrzeganie tego zakazu moŜe spowodować zniszczenie lub ubytek towaru.

PN – 85/O – 79252. Opakowania transportowe z zawartością. Znaki i znakowanie. Wymagania podstawowe.

29.

„Góra, nie przewracać” przedstawia strzałki umieszczone na bokach opakowania. Kierunek wskazany przez strzałki oznacza górę opakowania. Znak ten wskazuje sposób postępowania z ładunkiem podczas transportu, składowania i manipulowania.

PN – 85/O – 79252.

30.

„Chronić przed nagrzaniem (ciągłym)” umieszcza się na jednostkach opakowaniowych, dla których podwyŜszenie temperatury moŜe doprowadzić do uszkodzenia lub zmiany właściwości samych opakowań, bądź ich zawartości.

PN – 85/O – 79252.

31.

„Miejsce zakładania zawiesi” wskazuje miejsca na opakowaniu, w których mają być załoŜone w czasie manipulacji towarem liny

PN – 85/O – 79252.

32.

„Chronić przed wilgocią” umieszcza się na opakowaniach, które powinny być w czasie przemieszczania i magazynowania chronione przed wilgocią.

PN – 85/O – 79252.

33.

„Środek cięŜkości” stosuje się wówczas, gdy cięŜar ładunku jest rozmieszczony nierównomiernie i środek cięŜkości nie znajduje się w pionowej osi geometrycznej opakowania.

PN – 85/O – 79252.

34.

„Nie podnosić wózkami” ostrzega przed przemieszczaniem ładunków przy pomocy ręcznych wózków, gdyŜ grozi to uszkodzeniem opakowań lub ich zawartości

PN – 85/O – 79252.

35.

. „Nie toczyć” informuje pracowników, Ŝe przetaczanie opakowania moŜe doprowadzić do uszkodzenia ładunku

PN – 85/O – 79252.

36. „Ograniczenie piętrzenia” informuje jaka łączna masa nie powinna przekraczać wartości podanej na znaku. Przekroczenie tej wartości moŜe skutkować zniszczeniem ładunku.

PN – 85/O – 79252.

37.

„Dopuszczalna liczba warstw piętrzenia” informuje o maksymalnie dozwolonej ilości piętrzenia warstw opakowań.

PN – 85/O – 79252.

38.

„Tu chwytać” wskazuje miejsca na opakowaniu, w których moŜna chwycić je w czasie prac manipulacyjnych, bez obawy uszkodzenia ładunku.

PN – 85/O – 79252.

39.

Przestrzegać zakresu temperatury” PN – 85/O – 79252.

40.

”Opakowanie hermetyczne” przestrzega przed otwieraniem opakowań,

PN – 85/O – 79252.


30

41.

„Chronić przed promieniowaniem” umieszcza się na opakowaniach wraŜliwych na promieniowanie.

PN – 85/O – 79252.

Znaki określające zawartość 42.

„OstroŜnie kruche” stosowany jest na opakowaniach zawierających towary kruche, łamliwe, precyzyjne, wraŜliwe na wstrząsy,

PN – 85/O – 79252.

43.

„Produkty szybko psujące się” umieszcza się na opakowaniach, które w czasie transportu i składowania nie powinny się znajdować w zbyt niskiej, lub zbyt wysokiej temperaturze.

PN – 85/O – 79252.

44.

„śywe zwierzęta” umieszcza się na opakowaniach z Ŝywymi zwierzętami w celu zapewnienia im odpowiednich warunków w czasie transportu.

PN – 85/O – 79252.

45.

”Podnosić bezpośrednio za ładunek” PN – 85/O – 79252.

46. ”Tu otwierać” PN – 85/O – 79252.

47.

„Tu otwierać” PN – 85/O – 79252.

Znakowanie jednostek ładunkowych 48.

Znak kontenera z otwieranym dachem. PN 91/K –46102.

49.

Znak ostrzegający przed niebezpieczeństwem poraŜenia prądem

PN 91/K –46102

50.

Znak kontenera o wysokości większej niŜ 2,6 m. PN 91/K –46102

51.

Znak kontenera do transportu lotniczego i lądowego o ograniczonej wysokości piętrzenia kontenerów.

PN 91/K –46102

49

Znak zgodności kontenera z wymaganiami Międzynarodowego Związku Kolei ( UIC ).

PN 91/K –46102

50

Znak kontenera do transportu ładunków szybko psujących się.

PN 91/K –46102

51

Znak kontenera do przewozu ładunków niebezpiecznych.

N 91/K –46102


31

Szczegółowe zasady tworzenia znaków, wykonanie i rozmieszczanie znakowania na kontenerach podaje norma; PN-91/K-46102. Na oznakowanie kontenera składają się: 1. System identyfikacji kontenera: (kod właściciela; - trzy litery, identyfikator kategorii

wyposaŜenia; - jedna litera, numer seryjny (ewidencyjny); - sześć cyfr, cyfra samokontroli; - jedna cyfra,)

2. Znaki towarzyszące: (przeznaczenie, kod wielkości i typu, znaki masa brutto i tara itp.) 3. Znaki eksploatacyjne: (maksymalne masy brutto i tary, symbol dla kontenerów lotniczo –

lądowych, znak ostrzegawczy o niebezpieczeństwie poraŜenia elektrycznego od góry, znak wysokości dla kontenerów o wysokości większej niŜ 2,6 m.)

Jednostki logistyczne

Jednostki logistyczne są tworzone w celu przetransportowania lub składowania róŜnorodnych dóbr. Formowanie jednostek logistycznych zwykle odbywa się u producenta finalnego wyrobu. Przybierają one róŜną postać, w zaleŜności od rodzaju pakowanych artykułów, czy materiałów. Mogą zawierać jeden lub więcej towarów. Najczęściej jednostki logistyczne, są jednocześnie zbiorczymi opakowaniami transportowymi. Tworzą je ładunki ułoŜone na paletach, w kontenerach, skrzyniach, kartonach, róŜnorodnych pojemnikach, beczkach itp. Przy nadawaniu końcowego kształtu jednostki logistycznej, często korzysta się z róŜnego rodzaju taśm, jarzm i folii. Właściwie uformowana jednostka logistyczna, powinna chronić transportowane artykuły przed samoczynnym rozformowaniem się lub uszkodzeniem. Jej forma powinna równieŜ uniemoŜliwi ć powstawanie braków ilościowych towaru, w czasie jego przemieszczania. Ewentualna ingerencja w opakowanie, które stanowi jednostkę logistyczną, powinna się wiązać z naruszeniem specyficznych dla danej przesyłki zabezpieczeń (zerwanie plomb lub taśm opakowaniowych). Niejednokrotnie jednostki logistyczne są owijane termokurczliwą folią, która oprócz zabezpieczenia ich zawartości przed niepowołaną ingerencją i rozformowaniem się, spełnia równieŜ zadania ochronne przed opadami atmosferycznymi. Wymiary jednostek logistycznych są znormalizowane. Najczęściej są to ładunki sformowane na paletach o ustalonych wymiarach. Ułatwia to mechanizację prac i manipulowanie ładunkami. W szczególności chodzi tu o moŜliwość bezproblemowego przewoŜenia, przeładunku i składowania jednostek transportowych, przy pomocy wózków widłowych. Odpowiedni kształt jednostek logistycznych, oprócz umoŜliwienia łatwego ich przemieszczania, niejednokrotnie pozwala równieŜ na piętrzenie tych jednostek w stosy.

Normy europejskie określają jednostkę logistyczną, jako jednostkę transportową, składającą się z opakowania transportowego, zawierającego jeden lub wiele towarów. Oczywiście zdarzają się wyroby, które na czas transportu nie muszą być specjalnie pakowane. Jednak i tego rodzaju ładunki są najczęściej transportowane na znormalizowanych paletach, zaopatrzonych w etykietę logistyczną. Wspólną cechą wszystkich jednostek logistycznych jest to, Ŝe są one ewidencjonowane w poszczególnych punktach łańcucha dostaw. Ich szybka i jednoznaczna identyfikacja jest moŜliwa dzięki etykiecie logistycznej. Dlatego kaŜda jednostka logistyczna powinna taką etykietę posiadać. Etykieta logistyczna

Wspólnie z przedstawicielami producentów, detalistów, przewoźników oraz organizacji krajowych, organizacja GS1 Europa (dawniej EAN International) wypracowała dobrowolny standard znakowania etykiet przy uŜyciu kodów kreskowych – etykietę logistyczną GS1. Norma określona przez Europejski Komitet Normalizacyjny (EN 1573: „Kody kreskowe- WielobranŜowa etykieta transportowa”), podaje niezbędne wytyczne do prawidłowego projektowania etykiety logistycznej. W Unii Europejskiej firmy realizujące zamówienia publiczne od kwoty o wartości powyŜej 150 000 ECU, muszą obowiązkowo swoje jednostki


32

transportowe, opatrywać tego rodzaju znormalizowaną etykietą. Wprowadzenie znormalizowanej etykiety w szerokim zakresie, pozwoliło na usprawnienie przepływu towarów w łańcuchach dostaw na terenie całej Europy. Norma europejska określa treść, wielkość i miejsca naniesienia etykiety, na jednostkę logistyczną. Zastosowanie etykiety logistycznej pozwala na jednoznaczne i pełne uzyskanie informacji na temat przesyłki, na której taka etykieta się znajduje. Identyfikacja jednostki logistycznej moŜe być przeprowadzona w dowolnym punkcie łańcucha dostaw.

Rys. 21. Przykład etykiety logistycznej [www.opakowania.com.pl]

Informacje na etykiecie są przedstawione w trzech róŜnych formach. Pierwsza z nich, to

informacje przedstawione w postaci tradycyjnych napisów, przy pomocy liter i cyfr. Są to informacje czytelne dla ludzi. Druga grupa informacji jest przedstawiona w formie kodów kreskowych, przeznaczonych do odczytywania maszynowego, przy pomocy laserowych czytników. Informacje umieszczane na etykiecie, przedstawiają dane niezbędne dla uczestników łańcucha dostaw. Między innymi są to informacje o nadawcy i odbiorcy przesyłki (ich nazwy i adresy) oraz informacje na temat produktu (numer serii produkcyjnej, numer produktu, jego ilość, data produkcji, data pakowania, dwie daty wskazujące na przedział trwałości produktu, jego waga itp.). Na etykiecie dopuszcza się jeszcze przedstawienie innych, dodatkowych informacji. Na przykład moŜe to być wyraŜone w formie znaku graficznego logo firmy.

Informacje wyŜej przytoczone są pogrupowane w 3 obszarach, według danych dotyczących: dostawcy przesyłki, jej odbiorcy i przewoźnika. Kolejność występowania tych grup informacji moŜe być róŜna. W grupie informacji formułowanych przez dostawcę znajdują się dane niezbędne dla innych uczestników łańcucha dostaw, a którymi dysponuje producent (dostawca). Między innymi znajduje się tam unikalny identyfikator jednostki logistycznej, czyli tzw. Seryjny Numer Jednostki Wysyłkowej (SSCC). Jest to obowiązkowo nanoszony numer jednostki logistycznej. Szczegółowiej zostanie on opisany na dalszych stronach Poradnika. Poza nim moŜe być umieszczony identyfikator produktu (czyli numer towaru według standardów GS1), a ponadto: daty produkcji, pakowania, trwałości, numer serii produkcyjnej, numer seryjny, liczbęjednostek handlowych, ich waga itp. Kolejna grupa informacji na etykiecie logistycznej, to dane które są niezbędne z punktu widzenia odbiorcy przesyłki. Są to między innymi: informacje określające miejsce dostawy (np. numer lokalizacyjny według standardów GS1), numeru zlecenia zamówienia, wskazania dotyczące trasy dostawy itp.

W kolejnym obszarze danych, są wydzielone informacje przewoźnika. JeŜeli wcześniej przesyłce nie został z jakichś powodów nadany Seryjny Numer Jednostki Wysyłkowej (SSCC), to tworzy go przewoźnik i umieszcza w tej grupie. Gdy taki numer juŜ istnieje, firma spedycyjna posługuje się numerem nadanym wcześniej przez dostawcę. W tym obszarze


33

mogą znaleźć się takŜe informacje dotyczące transportu, manipulowania przesyłką, trasy określanej przez przewoźnika. Przewoźnik w celu usprawnienia swojej pracy, często całej grupie jednostek logistycznych nadaje wspólny numer przesyłki, oraz informacje na temat kierunku przesyłki, wyraŜonej w postaci kodu kreskowego.

Informacje podane w formie alfanumerycznej, tzn. w postaci czytelnej dla ludzi, są niezbędne w tych miejscach łańcucha dostaw, gdzie nie funkcjonują jeszcze techniki automatycznego gromadzenia danych ADC. W takiej sytuacji decyzję o dalszym losie przesyłki podejmują ludzie, po „tradycyjnym” odczytaniu treści z etykiety.


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co umoŜliwiła paletyzacja? 2. Jakie informacje powinny się znajdować na etykiecie opakowania jednostkowego? 3. Jakie informacje muszą się znajdować na opakowaniach obligatoryjnie? 4. Czy znasz przykłady informacji nieobowiązkowych, umieszczanych na opakowaniach? 5. Jakie grupy znaków umieszcza się na opakowaniach transportowych? 6. Jakie znasz znaki, naleŜące do grupy znaków manipulacyjnych? 7. Co to jest jednostka logistyczna? 8. W jakim celu tworzy się etykietę logistyczną?

4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Dla określonego wyrobu opracuj odpowiednią etykietę na opakowanie jednostkowe. Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) określić zasady bezpiecznej pracy, 2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 3) poznać właściwości i cechy otrzymanego wyrobu, 4) opracować treść etykiety.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − wyrób, − normy dotyczące oznakowania opakowań, − papier i materiały do pisania, − literatura zgodna z wykazem. Ćwiczenie 2

Dla róŜnego rodzaju wyrobów dobierz odpowiednie opakowania jednostkowe. Uformuj z opakowań jednostkę logistyczną, na palecie słupkowej. Oznacz jednostkę logistyczną adekwatnymi znakami manipulacyjnymi.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) określić zasady bezpiecznej pracy, 2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 3) zapakować w zaleŜności od rodzaju otrzymanych wyrobów, je w opakowania

jednostkowe,


34

4) uformować na palecie słupkowej jednostkę logistyczną, 5) oznaczyć jednostkę logistyczną znakami manipulacyjnymi 6) ocenić jakość wykonanej pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

− wyroby drobne, sypkie granulowane, − opakowania jednostkowe, − materiał do wypełniania pustych przestrzeni, − paleta słupkowa, − normy dotyczące oznakowania opakowań, − róŜnorodne znaki manipulacyjne. Ćwiczenie 3

Twoim zadaniem jest zorganizowanie transportu środków chemicznych, uŜywanych w rolnictwie do ochrony roślin. Są to m.in. środki i preparaty łatwo palne, toksyczne, szkodliwe i draŜniące. Dobierz odpowiednie opakowania transportowe do przewiezienia tych środków. Wybierz odpowiednie piktogramy i symbole ostrzegające o przewoŜonych substancjach. Odszukaj przepisy prawne regulujące przewoŜenie tego typu preparatów.


1) określić zasady bezpiecznej pracy, 2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 3) odszukać odpowiednie przepisy prawne regulujące kwestie sformułowane w zadaniu, 4) oznaczyć ładunek właściwymi znakami, 5) ocenić prawidłowość wykonanej pracy.


− normy i przepisy prawa dotyczące przewozu towarów niebezpiecznych, − komputer z dostępem do Internetu,, − papier i materiały do pisania. 4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) rozpoznać rodzaje palet? � � 2) ułoŜyć treść etykiety na opakowaniu jednostkowym? � � 3) wymienić informacje, które na opakowaniu transportowym muszą

być obligatoryjnie? � �

4) dobrać właściwe znaki manipulacyjne? � � 5) dobrać właściwe znaki oznaczające ładunki niebezpieczne? � � 6) uformować jednostkę logistyczną? � � 7) określić treść etykiety logistycznej? � �


35

4.3. System GS1 (UCC/EAN) automatycznej identyfikacji opakowań i towarów. Oprogramowanie wspomagające gospodarkę opakowaniami. Koszty opakowań

4.3.1. Materiał nauczania Automatyczna identyfikacja

Funkcjonowanie we współczesnych czasach duŜego sklepu, czy teŜ jakiegokolwiek magazynu bez skutecznie działającego systemu automatycznej identyfikacji jest po prostu niemoŜliwe. Szczególnie trudno sobie wyobrazić taką sytuację w duŜych magazynach, zawierających olbrzymią liczbę miejsc składowych. Dla sprawnej obsługi znakuje się w nich nie tylko składowane towary, ale takŜe gniazda regałowe, kanały regałów wjezdnych, ciągi komunikacyjne itp. Automatyczna identyfikacja zapewnia nie tylko moŜliwość błyskawicznego odnalezienia Ŝądanego towaru w labiryncie pomieszczeń, półek i regałów, ale takŜe daje pewność, Ŝe liczbę błędów popełnianych przy ewidencjonowaniu przechowywanych towarów i ich wydawaniu, będzie ograniczona do minimum. Kod kreskowy jest podstawowym narzędziem słuŜącym do automatycznej identyfikacji. Kody kreskowe

Kod kreskowy to nic innego, jak graficzne odzwierciedlenie określonych znaków (cyfr, a w niektórych systemach równieŜ liter i znaków specjalnych) poprzez kombinację ciemnych i jasnych kresek. Wzajemne ułoŜenie kresek oraz ich szerokość są precyzyjnie ustalone w regułach budowy danego kodu. Na świecie funkcjonuje wiele róŜnych systemów kodowania. Między sobą róŜnią się one kształtem elementów, wzajemnym układem oraz moŜliwym zakresem kodowania.

W celu ujednolicenia standardów powstało w Europie Stowarzyszenie EAN International (European Article Numbering). Główna siedziba organizacji znajduje się w Brukseli. Jest to partnerska organizacja, działającej od wielu lat na terenie USA i Kanady organizacji UCC (Uniform Code Council). W wyniku procesów globalizacji obie organizacje ze sobą ściśle współdziałają. Projekty UCC-EAN dotyczą całego świata. System kodowania, kontrolowany przez te dwie organizacje, stosowany jest w ponad 130 krajach. Bierze w nim udział około 1 000 000 uŜytkowników (przedsiębiorstw i organizacji). EAN jest organizacją czuwającą nad unikalnością nadawanych kodów. Zrzesza w sobie krajowe organizacje EAN, które w ramach prefiksu danego kraju, przydzielają unikatowe numery poszczególnym producentom.

W 2005 roku organizacja EAN International zmieniła nazwę na GS1. W Polsce, prawo do oznaczania kodami kreskowymi, opakowań jednostkowych i zbiorczych ma organizacja „GS1 Polska” w Poznaniu, działająca przy Instytucie Logistyki i Magazynowania (wcześniejsza nazwa organizacji: Centrum Kodów Kreskowych EAN Polska).

Charakterystyczną cechą kodowania w systemie jest nadawanie jednoznacznych i unikatowym w skali świata oznaczeń. Gwarancja niepowtarzalności numerów jest w tym systemie zasadą nadrzędną. KaŜdy element procesu logistycznego moŜe zostać oznaczony unikalnym kodem. Podstawową korzyścią, wynikającą ze stosowania kodów kreskowych w procesach logistycznych i magazynowych, jest przyspieszenie przepływu towarów i eliminacja błędów. Automatyczna identyfikacja dokonywana przy pomocy kodów kreskowych jest najtańszym, a zarazem najbardziej efektywnym sposobem automatycznego gromadzenia danych. Standardy kodowania są tak opracowane, Ŝe wprowadzenie błędnej informacji do systemu jest praktycznie niemoŜliwe. Kody stosuje się w bardzo róŜnych


36

dziedzinach. Powszechnie występują w dystrybucji towarów, w transporcie, magazynowaniu, handlu i spedycji. Elektroniczna wymiana danych

Stosowanie kodów kreskowych jest szczególnie niezbędne w takiej sytuacji, gdy konkretne przedsiębiorstwo, wraz ze swoim partnerem handlowym, decyduje się na wzajemną wymianę danych drogą elektroniczną. Ten sposób komunikowania jest oznaczony akronimem EDI (Electronic Data Interchange). Jest to technologia umoŜliwiająca partnerom handlowym natychmiastowe przekazywanie istotnych biznesowych informacji. W tradycyjnej korespondencji handlowej informacje te są zwykle zawarte w zamówieniu, fakturze, zawiadomieniu o wysyłce itp. Elektroniczna wymiana danych dzięki temu, Ŝe opiera się na zastosowaniu standardowo sformatowanych komunikatów, pozwala wszystkim uczestnikom tego rodzaju komunikowania na pełne, szybkie i bezbłędne porozumienie. Dzięki odpowiednim standardom partnerzy uŜywają po prostu tego samego „języka” w elektronicznej wymianie dokumentów handlowych. Wymagania stawiane kodom

Stworzenie odpowiedniego kodu kreskowego, w sytuacji gdy się dysponuje specjalistycznym oprogramowaniem nie powinno stwarzać większych trudności. Zazwyczaj programy umoŜliwiają kodowanie w róŜnych systemach, równieŜ dwuwymiarowych. Szczegółowe wymagania techniczne odnośnie budowy symbolu, szerokości kresek, jasnego marginesu oraz sposobu umieszczania numeru EAN są precyzyjnie określone w Polskiej Normie. Warunki tam opisane w ścisły sposób uwzględniają wymagania sformułowane w Europejskiej Normie. Ze względu na techniczne ograniczenia sprzętu odczytującego symbole kodów kreskowych, ich wielkość musi się mieścić w ściśle określonych granicach. Dopuszczalne przez GS1 wielkości kodów poszczególnych rodzajów są precyzyjnie zdefiniowane. W kaŜdym przypadku przyjęta wielkość symbolu musi gwarantować wymaganą jakość druku oraz zapewniać bezbłędną identyfikację przy pomocy czytników.

Kod kreskowy odczytywany jest najczęściej przy pomocy czytnika wyposaŜonego w źródło światła laserowego lub diodowego. Aby kod mógł zostać odczytany, pomiędzy barwami kresek i tła musi zostać zachowany określony kontrast, widoczny dla skanera. Uzyskanie poŜądanego kontrastu jest uzaleŜnione zarówno od barwy tła podłoŜa, jak i barwy farby drukującej kreski. Idealnym zestawieniem jest białe tło i czarne kreski. W niektórych przypadkach inne połączenia mogą dawać równie dobry efekt. Trzeba jednak pamiętać, Ŝe wiele połączeń barw jest wprawdzie dobrze widocznych dla oka ludzkiego, jednakŜe zupełnie nieczytelnych dla skanera. Przykładem mogą być na przykład barwy silnie odbijające światło, jak np. kolor złoty, czy srebrny. Barwy te nie nadają się zupełnie do drukowania kodów kreskowych. Przed podjęciem decyzji o uŜyciu odpowiedniego koloru druku symbolu, najlepiej jest przeprowadzić pomiar kontrastu nadruku.

Normy równie szczegółowo opisują sposób umieszczenia kodu na danym opakowaniu. Na jednej powierzchni opakowania moŜe być naniesiony tylko jeden symbol kodu EAN. Powinien być on umieszczony na dnie opakowania, moŜliwie najbliŜej naroŜa, w odległości nie mniejszej niŜ 5 mm od szwów, spawów, zagięć, krzywizn itp. JeŜeli jest to niemoŜliwe, to symbol EAN naleŜy nanieść na tylnej lub bocznej powierzchni opakowania, moŜliwie blisko dna. JeŜeli tych zasad nie moŜna spełnić, to symbol naleŜy umieścić na osobnej przywieszce. W przypadku gdy kształt opakowania nie jest ściśle określony i tworzą go na przykład miękkie, elastyczne torebki to symbol GS1 powinien znajdować się na powierzchni o jak najmniejszym zniekształceniu. Warunkiem poprawnego odczytania kodu jest umieszczenie go na jednej, moŜliwie najbardziej gładkiej powierzchni. Umieszczenie kodu na krawędzi opakowania spowoduje, Ŝe nie będzie się on juŜ nadawał do automatycznego odczytu, a tym


37

samym nie spełni swojej podstawowej funkcji. Symbol kodu pod pewnymi warunkami moŜe być nanoszony na powierzchnie okrągłe. Kąt wycinka koła mierzony od środka symbolu do zewnętrznej krawędzi znaku skrajnego nie moŜe przekraczać wówczas 30º. W innych przypadkach kod naleŜy umieścić w taki sposób, by orientacja kresek była prostopadła do osi bryły. Budowa kodu kreskowego

Czym tak naprawdę jest kod kreskowy? OtóŜ jest on prostym graficznym znakiem, symbolem, słuŜącym do automatycznej identyfikacji. Popularność na całym świecie zdobył dzięki swojej prostocie, i łatwości, z jaką moŜna go umieścić za pomocą drukarek, na etykietach. Towarzyszy temu duŜa pewność jego odczytu, za pomocą skanerów. Wygląd odpowiednich kodów, drobiazgowo określają odpowiednie standardy.

Większość popularnych kodów kreskowych jest kombinacją następujących po sobie jasnych i ciemnych prąŜków. Kreski są po prostu graficznym odzwierciedleniem cyfr, liter i znaków specjalnych. W zaleŜności od standardu, w kodzie mogą być zakodowane tylko cyfry, lub cyfry i litery. Są kody, które potrafią odzwierciedlić nawet wszystkie znaki ASCII. Po obu stronach kodu, musi się znajdować wolna przestrzeń (margines), aby do czytnika nie zostały wprowadzone błędne informacje. Niektóre standardy przewidują charakterystyczny sposób zaczynania i kończenia kodu tak, aby czytnikowi ułatwić zadanie bezbłędnej identyfikacji znaku. W trakcie dekodowania znaku, zgodnie ze znaną zasadą z fizyki, światło emitowane przez czytnik, jest odbijane przez jasne elementy kodu tzn. przerwy, a pochłaniane przez ciemne elementy, czyli kreski. Odbity od szeregu kresek promień światła spowoduje w związku z tym powstanie w czytniku całego ciągu sygnałów elektrycznych, o róŜnym natęŜeniu i róŜnej długości trwania. Te słabe impulsy elektryczne są następnie wzmocnione i „przetłumaczone” przez dekoder czytnika, na język cyfr i liter. W tym formacie, są juŜ dalej obrabiane przez współpracujący zazwyczaj z urządzeniem komputer. Warunkiem prawidłowego odczytu, jest zapewnienie odpowiedniej jakości znaku. Oznacza to, Ŝe rodzaj uŜytych farb, powinien na tle etykiety, zapewnić wydrukowanym kreskom odpowiedni kontrast.

Rys. 22. Promień światła na kodzie kreskowym [www.gs1pl.org]

Pozornie wydawałoby się, Ŝe urządzenie dekodujące, z kresek jest w stanie odczytać pełną informację o danym produkcie. Ale jest to nieprawda. Ten zbiór kresek jest jedynie bezbłędnym identyfikatorem artykułu. Pełna informacja dotycząca jego własności, budowy, i innych specyficznych cech (np. ceny), jest zapisana w systemie komputerowym - w bazie danych, pod pozycją, do której się odwołuje unikalny identyfikator. Przez analogię, moŜna ten system porównać z identyfikacją pojazdów, którym nadawane są tablice rejestracyjne. Sam numer rejestracyjny niewiele nam mówi o pojeździe i jego właścicielu. Dopiero w bazie danych, którą dysponuje właściwy Urząd Komunikacyjny, moŜemy poznać, nawet szczegółowe dane, dotyczących zarówno właściciela, jak i jego pojazdu. Dzięki tak zbudowanemu systemowi, ten sam kod kreskowy, nadany artykułowi przez producenta, moŜe słuŜyć w róŜnych sklepach do pobierania za towar róŜnych kwot. Ale trzeba w tym miejscu zaznaczyć, Ŝe nie wszystkie standardy ograniczają się jedynie do nadawania unikatowych numerów ewidencyjnych. Bywają kody kreskowe bardziej rozbudowane, posiadające oprócz funkcji identyfikacyjnych, równieŜ moŜliwości do zakodowania bardziej szczegółowej


38

charakterystyki danego przedmiotu. Dodatkowe dane mogą dotyczyć na przykład miejsca produkcji, daty produkcji, czy serii towaru. Informacje te są zakodowane w kreskach, i aby do nich dotrzeć, nie musimy się odwoływać do zewnętrznych baz danych w systemach informatycznych. Kody kreskowe GS1 (EAN-13, EAN-8)

Najpopularniejszym kodem stosowanym od lat jest kod EAN-13 (GTIN-13). Jest to europejska odmiana, opracowanego w USA kodu UPC (Universal Product Code). Kod ten jest rozpowszechniany w Europie juŜ od 1974 roku (w USA od 1973 r.). Jest wykorzystywany głównie do znakowania artykułów w handlu detalicznym i hurtowym. Posługują się nim równieŜ magazyny. To właśnie kod EAN-13 jest widoczny na większości artykułów w sklepach.

Kod EAN-13 posiada charakterystyczne 3 pary cienkich linii nieco wydłuŜonych, względem pozostałych kresek. Po dwie linie, na początku i końcu znaku, sygnalizują początek i koniec symbolu. Dwie cienkie linie w środku znaku, tworzą znak rozdzielający. Linie te mają szerokość jednego modułu. Pozostałe kreski mają szerokości będące wielokrotnościami tego modułu. Występują kreski o czterech grubościach. Cały znak składa się z 7 modułów.

Rys. 23. Kody kreskowe oznaczania jednostek handlowych (GTIN) [www.gs1pl.org]

W pierwszych trzech cyfrach kodu EAN-13, jest zakodowany kraj, w którym

wyprodukowano towar. W przypadku Polski jest to liczba 590. Kolejne cztery cyfry wskazują konkretnego producenta towaru. Kod producenta (lub importera), nadaje krajowy oddziałał GS1, (w Polsce GS1 Polska przy Instytucie Logistyki i Magazynowania w Poznaniu). Numer ten, moŜe być równieŜ pięcio, sześcio, lub siedmiocyfrowy, w zaleŜności od wielkości przedsiębiorstwa i asortymentu produkowanych wyrobów. Ale w tym przypadku, gdy do kodowania producenta zostanie uŜytych np. 7 cyfr, na kodowanie numeru towaru zostaną juŜ tylko 2 cyfry. Gdy producent jest zakodowany tylko 4 cyframi, to kolejne pięć cyfr opisują towar. Numer ten ustala dla kaŜdego swojego produktu przedsiębiorstwo, oczywiście przestrzegając w tym względzie określonych zasad sformułowanych przez GS1. Ostatnia cyfra w znaku, jest cyfrą kontrolną. SłuŜy ona do wykrywania błędów, które mogłyby powstać podczas odczytywania kodu przez czytnik. Oblicza się ją według ustalonego przez EAN International algorytmu. Jak z tego widać, w kodzie EAN-13 moŜna zakodować tylko wartości cyfrowe od 0 do 9. Z trzynastu cyfr uŜytych w kodzie, do identyfikowania towaru jest wykorzystanych dwanaście. Trzynasta jest obligatoryjnie wykorzystana do przedstawienia sumy kontrolnej.

Standard określa precyzyjnie zbiór szerokości kodu. Oznacza to, Ŝe nie moŜna go sobie dowolnie pomniejszać, czy zwiększać. Dozwolone jest pomniejszenie wymiaru nominalnego do 0,8 razy, a powiększenie do 2 razy. Wymiar nominalny, szerokość kresek, wielkość jasnego marginesu, sposób umieszczania kodu na wyrobie został opisany szczegółowo


39

w normach. Brak moŜliwości dowolnego pomniejszania kodu, stwarza szczególnie duŜe problemy, w przypadku oznaczania niewielkich wyrobów. W takich uzasadnionych przypadkach, gdy są kłopoty z pomieszczeniem całego kodu EAN-13, stosuje się kod EAN-8. Jest on uproszczoną wersją kodu EAN-13. Uproszczenie to polega na pominięciu cyfry kodującej zakład produkcyjny. Czyli w skróconym kodzie pozostają informacje na temat kraju produkcji – pierwsze 3 cyfry, oraz rodzaju towaru – 4 cyfry. RównieŜ i w tym przypadku obowiązkowo musi wystąpić cyfra kontrolna. Jest to ostatnia, 8 cyfra. Do zakodowania informacji o produkcie zostaje w tym przypadku siedem cyfr.

Od 1 stycznia 2010 r. w punktach sprzedaŜy detalicznej zaczną funkcjonować nowe kody kreskowe GS1 DataBar. Oznacza to, Ŝe wszystkie sieci handlowe i inne sklepy detaliczne muszą być przygotowane organizacyjnie i technicznie do poprawnego odczytu i interpretowania nowych kodów DataBar. Nowe kody zostały opracowane w celu rozwiązania problemów związanych z kodowaniem: bardzo małych obiektów (np. strzykawki, fiolki, blistry z tabletkami, podzespoły elektroniczne, elementy telekomunikacyjne), towarów o zmiennej ilości, wymagających podania oprócz numeru identyfikacyjnego produktu takŜe wagi lub ceny (np. paczkowane wędliny, drób, sery), a takŜe pojedynczych produktów rolnych (np. jabłka, pomarańcze). Kod EAN-128

Kodem, który w ostatnich latach zrobił światową karierę, jest kod EAN-128. Powstał w roku 1989. Jest to obecnie jedyny kod spełniający wymóg światowych norm i pełnej funkcjonalności na globalnych rynkach. SłuŜy przede wszystkim do oznakowania opakowań zbiorczych, transportowych, palet itp. Budowa kodu UCC/EAN-128 została oparta na amerykańskim kodzie Code-128 opracowanym przez firmę Intermec Corporation. Często moŜna się spotkać z opinią, Ŝe jest to wśród innych liniowych kodów najlepszy kod na świecie. Podobnie jak to jest w innych kodach i w tym przypadku zestawom róŜnej grubości kresek i przerw, odpowiadają róŜne znaki. Atrakcyjność tego kodu w porównaniu z innymi polega na tym, Ŝe przy jego pomocy moŜna zakodować nie tylko cyfry, ale równieŜ wszystkie pozostałe znaki z grupy 128 znaków ASCII. Ale nie tylko ten walor przesądził o tym, Ŝe jest to obecnie w większości krajów na świecie, najczęściej zalecany kod do identyfikacji jednostek logistycznych. Jego funkcjonalność została dodatkowo znacznie podniesiona dzięki zastosowaniu w jego konstrukcji tzw. Identyfikatorów Zastosowań (IZ).

Rys. 24. Niektóre Identyfikatory Zastosowań [www.gs1pl.org]

Właśnie poprzez system IZ-ów, UCC/EAN-128 nie ogranicza się jedynie do

przedstawienia symbolu unikatowego numeru, odwołującego się do rekordu w bazie danych


40

(jak to jest w przypadku kodu EAN-13, czy EAN-8). Kod UCC/EAN-128 sam w sobie moŜe zawierać interesujące nas szczegółowe informacje o towarze. System Identyfikatorów Zastosowań jest elementem, który w sposób zasadniczy róŜni kod UCC/EAN-128, od Code-128. Pomysł z zastosowaniem IZ-ów jest prosty. Wystarczy wiedzieć, Ŝe po określonym oznaczeniu cyfrowym (w symbolu UCC/EAN-128 są to dwie, trzy lub cztery cyfry, występujące zawsze w nawiasach okrągłych), będą następować dane o określonym charakterze. Na przykład po (10) będzie określany numer serii produkcyjnej, po (11) data produkcji, a po (3103) waga towaru netto. Aby kod był uniwersalny, system IZ-ów musi być oczywiście uzgodniony na poziomie międzynarodowym. Dzięki temu zakodowana informacja moŜe być bezproblemowo odczytana i prawidłowo zinterpretowana przez wszystkie podmioty uczestniczące w łańcuchu dostaw. Lista oznaczeń cyfrowych IZ-ów, liczy juŜ ponad 100 pozycji. Przy ich pomocy moŜna zakodować w kodzie kreskowym między innymi następujące informacje: po (01) numer GS1 jednostki handlowej (tzw. Globalny Numer Identyfikacyjny Jednostki Handlowej GTIN), numer GS1 towarów zawartych w jednostce logistycznej (02), minimalną datę trwałości produktu (15), liczbę jednostek handlowych zawartych w jednostce logistycznej (37) itd. Identyfikatory Zastosowań posiadają uzgodniony zarówno rodzaj występujący po nich informacji, jak i ich format. Na przykład data jest określana po (15) w formacie RRMMDD, a sekwencja (3103)025120, oznacza wagę towaru netto wynoszącą dokładnie: 25 kg 120 dkg. Pełna lista Identyfikatorów Zastosowań jest dostępna między innymi na oficjalnej stronie GS1 Polska (www.gs1pl.org). Seryjny Numer Jednostki Wysyłkowej

UŜywając kodu UCC/EAN-128, na etykiecie logistycznej moŜna odwzorować róŜne informacje, dotyczące zawartości jednostki logistycznej. Jednak podstawowym wyróŜnikiem i elementem, który obowiązkowo musi się znajdować na kaŜdej jednostce transportowej, jest jej unikatowy, przypisany do kaŜdej z nich numer seryjny. Jego pełna nazwa brzmi: Seryjny Numer Jednostki Wysyłkowej tzw. SSCC (Serial Shipping Container Code). Jest to unikatowy w skali całego świata numer pojedynczej jednostki logistycznej, nadawany przez firmę, która tę jednostkę „powołała do Ŝycia”. Jak juŜ wcześniej wspomniano, firma nadająca ten numer musi być zarejestrowanym uczestnikiem systemu GS1. Seryjny Numer Jednostki Wysyłkowej jest wyraŜany za pomocą kodu UCC/EAN-128, z zarezerwowanym wyłącznie dla niego Identyfikatorem Zastosowań o wartości: (00). Składa się z 18 cyfr. Firmy uczestniczące w łańcuchu dostaw posługują się Seryjnym Numerem Jednostki Wysyłkowej, aŜ do tego momentu, gdy po rozpakowaniu jednostki logistycznej lub jej przepakowaniu, przestanie ona fizycznie istnieć w swojej pierwotnej formie. Sposób kodowania jednostek logistycznych jest sprecyzowany w europejskiej normie EN 1572: „Kody kreskowe - Jednoznaczne identyfikatory jednostki transportowej”. Seryjny Numer Jednostki Wysyłkowej (SSCC) jest zalecanym identyfikatorem, przez wyŜej wspomnianą normę. Jednoznaczny i unikatowy numer jednostki logistycznej jest wykorzystywany przez wszystkich uczestników łańcucha dostaw, w tym producenta, pośredników handlowych, firmy spedycyjne, odbiorcę, słuŜby celne itp. Informacje na temat poszczególnych jednostek logistycznych, gdy są gromadzone i przechowywane w formie elektronicznej, mogą być wymieniane między uczestnikami procesu za pomocą elektronicznej wymiany danych (EDI). Gdyby wszystkie firmy uczestniczące w łańcuchu dostaw korzystały z EDI, wówczas na etykiecie mógłby się w zasadzie znajdować tylko ten jeden, charakterystyczny numer. Pozostałe szczegółowe informacje charakteryzujące daną jednostkę logistyczną, byłyby przekazywane w postaci elektronicznej. MoŜliwość zastosowania identyfikatora jednostki logistycznej (SSCC) w formie kodu kreskowego, niesie cały szereg korzyści. Dzięki jego graficznemu obrazowi, moŜna go odczytać za pomocą czytników elektronicznych, szybko i bezbłędnie. Zgodny


41

z określonymi standardami, jest zrozumiały przez wszystkich zainteresowanych uczestników łańcucha dostaw, nawet gdy są oni zlokalizowani w róŜnych krajach. Jednoznaczny i indywidualny numer odpowiada szczegółowym informacjom na temat poszczególnych jednostek logistycznych, zawartym w bazach danych. Taki unikatowy numer jednostki logistycznej, to swoista tablica rejestracyjna tej jednostki.

Obowiązująca w Polsce struktura Seryjnego Numeru Jednostki Wysyłkowej (SSCC) jest następująca. Jak juŜ wcześniej wspomniano, numer jest poprzedzony dwoma zerami w nawiasach okrągłych: (00). Pierwsza cyfra z zakresu od 0 do 9 jest cyfrą uzupełniającą, i moŜe przybrać dowolną wartość z tego zakresu. Kolejne 3 cyfry oznaczają prefiks kraju i dla Polski stale wynoszą 590. Kolejna sekwencja cyfr, reprezentuje numer jednostki kodującej, przydzielony przez EAN Polska. JeŜeli firma otrzymała juŜ wcześniej swój identyfikator do oznaczenia towarów w kodach EAN-13 czy EAN – 8, to stosuje go równieŜ przy tworzeniu numeru SSCC. Kolejna grupa cyfr w Seryjnym Numerze Jednostki Kodującej, to juŜ indywidualny numer jednostki logistycznej, przydzielany przez firmę tworzącą daną jednostkę. Zasady uczestnictwa w systemie GS1 zobowiązują firmę do tego, aby przydzielony numer nie został zdublowany w okresie 1 roku. Ostatnią cyfrą w szeregu jest tzw. cyfra kontrolna. Wyliczona jest ona według standardowego algorytmu na podstawie poprzednich 17 cyfr i słuŜy do wykrywania ewentualnych błędów powstających w czasie odczytu kodu kreskowego. Jak juŜ to zostało wcześniej wspomniane, w warunkach gdy firmy są wyposaŜone w specjalistyczne informatyczne aplikacje, wspomagające zarządzanie łańcuchami dostaw SCM (Supply Chain Management) numer SSCC, którym jest opatrzona jednostka logistyczna jest wystarczającym elementem do uzyskania pełnej wiedzy na temat przemieszczanej jednostki, zawartych w niej towarów itp. Ta wiedza jest wówczas czerpana z baz danych przekazywanych sobie drogą elektroniczną (EDI). Jeśli nie wszyscy uczestnicy łańcucha dostaw posiadają informatyczne systemy SCM, wówczas na etykiecie logistycznej oprócz numeru SSCC, muszą się pojawić inne, charakteryzujące ją informacje, zakodowane kodem EAN/UCC-128.

Organizacja GS1 pracuje intensywnie nad zupełnie nowym rodzajem kodu (RFID), w którym identyfikacja towaru byłaby moŜliwa przy pomocy częstotliwości radiowych. Problemy z jego wprowadzeniem wiąŜą się bezpośrednio z uwolnieniem odpowiednich pasm częstotliwości radiowych. Jest to proces bardzo Ŝmudny, wymagający uzgodnień z właściwymi organizacjami czuwającymi nad ładem w eterze. Jednak twórcy RFID po wprowadzeniu systemu, obiecują moŜliwość zdalnego, przeprowadzanego drogą radiową śledzenia przesyłek na całym świecie. Byłoby to szczególnie istotne w przypadku transportów z produktami szybko się psującymi, czy wprowadzeniu systemów ochrony przed kradzieŜą. Drukarki kodów

Popularną metodą wykorzystywaną do oznaczenia towarów, czy półproduktów jest stosowanie samoprzylepnych etykiet. W zaleŜności od wykorzystywanego urządzenia, mogą one być drukowane róŜnymi metodami. Najczęściej spotyka się etykiety przygotowane przy pomocy drukarek termotransferowych lub termicznych. UmoŜliwiają one wydruk kodów kreskowych nie tylko na etykietach samoprzylepnych, ale takŜe na róŜnego rodzaju wywieszkach, czy metkach.


42

Rys. 25. RóŜne rodzaje drukarek kodów kreskowych [www.marketeo.com.pl] Te specjalizowane drukarki, oprócz kodu w postaci kresek, mogą równieŜ drukować inne

oznaczenia w formie tekstowej. przy uŜyciu róŜnych czcionek, o róŜnej wielkości znaku. Polecenie wydruku w tych urządzeniach zostaje wygenerowane dzięki specjalnemu oprogramowaniu.

Tabela 3. RóŜne rodzaje kodów

Lp Nazwa kodu Obraz graficzny kodu 1 Kod kreskowy EAN-8

(GTIN-8) www.cardco.pl

2 Kod kreskowy EAN-13

(GTIN-13) www.selmar.pl

3 Kod kreskowy UCC/EAN-128

(GTIN-128) www.gs1cz.org

4 Kod kreskowy Code 39 www.logopak.com

5 Kod kreskowy Code 128

www.selmar.pl

6 Kod kreskowy UPC-A

www.upc-a.dlawas.com

7 Kod kreskowy UPC-E

www.gs1pl.org

8 Kod przeplatany 2 z 5

www.selmar.pl

9 Kod przestrzenny PDF 417

www.bcspolska.pl

10 Kod przestrzenny Data Matrix www.bcspolska.pl


43

11 Kod composite www.bcspolska.pl

12 QR code

www.qrcode.dlawas.com

13 Kod przestrzenny MaxiCode

www.100ups.com

Kod ten jest czytelny dla urządzeń niezaleŜnie od kierunku skanowania. Symbole dwuwymiarowe słuŜą tu do kodowania takich informacji jak: kod pocztowy, kod kraju, klasa usługi, numer monitorowania, data kalendarzowa, liczbęi waga paczek, adres i ulica, miasto itp.

W popularnych drukarkach kodów kreskowych druk następuje na etykietach zwiniętych

w rolkę. Ten rodzaj druku pozwala na szybkie przygotowanie dowolnej liczby etykiet z kodami. Generalnie wyróŜnia się drukarki pracujące w biurach i w przemyśle. Drukarki wykorzystywane w przemyśle są specjalnie przystosowane do pracy w trudnych warunkach. Tego rodzaju drukarki są mało wraŜliwe na niską temperaturę, kurz, czy wilgoć. MoŜe na nich powstać nawet kilkadziesiąt tysięcy etykiet dziennie.

Etykiety drukowane w drukarkach termicznych muszą być pokryte specjalną termoczułą warstwą. Pod wpływem podgrzanej głowicy w określonych miejscach papier zmienia kolor na czarny. Wydruki tego rodzaju nie są jednak trwałe. Szczególnie są one wraŜliwe na wysoką temperaturę (promienie słoneczne) i niektóre środki chemiczne. Nie są równieŜ odporne na zadrapania. Generalnie tego typu etykiety nie nadają się do oznaczania produktów, które w zamiarze mają być przechowywane długotrwale. Znacznie trwalsze etykiety powstają w wyniku druku na drukarkach termotransferowych. Choć zasada powstawania kodów jest podobna jak w poprzednim wypadku, to uŜycie specjalnej kalki powoduje to, Ŝe etykiety w ten sposób przygotowane są znacznie trwalsze. Etykiety mogą być drukowane na papierze, tworzywach sztucznych specjalnych tkaninach, czy nawet na metalu. Te etykiety są trwałe, a oznaczenia kodowe mogą przetrwać w nie zmieniającej się postaci nawet wiele lat. Czytniki kodów kreskowych

Istnieje cała gama urządzeń słuŜących do odczytu kodów kreskowych. Większość czytników jest wyposaŜona nie tylko w funkcje odczytujące kod kreskowy, ale równieŜ jest w stanie rozpoznać jego standard. Taki czytnik moŜe bezbłędnie odczytać kody sformułowane w wielu róŜnych standardach. Decydując się na zakup czytnika, naleŜy zapoznać się z listą obsługiwanych przez niego standardów.

Rys. 26. RóŜne rodzaje czytników kodów kreskowych [www.kasyidrukarki.com.pl]


44

Odczyt kodu realizowany jest praktycznie w dwóch technologiach, róŜniących się w widoczny sposób źródłem oświetlenia pola. W czytnikach LCD do oświetlenia obszaru kodu jest wykorzystana matryca diod LED. Czytniki tego typu wymagają przysunięcia głowicy czytnika bezpośrednio w pobliŜe kodu. Jest to pewien mankament tego rodzaju czytników. Posiadają one jednak równieŜ nie kwestionowane zalety. Czytniki LCD mogą na przykład odczytać kody o słabszej jakości. Są one takŜe bardziej wytrzymałe mechanicznie, gdyŜ nie zawierają w swojej budowie elementów ruchomych. Czytniki typu CCD (long range) umoŜliwiają odczyt kodów równieŜ z nieco większej odległości. Sposób odczytu kodu jest oparty na technologii diody CCD. Są to czytniki często stosowane w sklepach i biurach. SłuŜą one do wprowadzenia kodów poszczególnych towarów podczas sprzedaŜy lub do ewidencjonowania towarów przyjmowanych do magazynu. Tego rodzaju czytniki są równieŜ wykorzystywane w aptekach do odczytywania kodów recept i leków. W biurach uŜywa się ich do identyfikacji dokumentów, czy przedmiotów w czasie spisu inwentarzowego.

Na nieco innej zasadzie pracują czytniki laserowe. Oświetlają one obszar badany wąskim promieniem lasera. Czytniki tego rodzaju pozwalają na odczyt kodu nawet z odległości kilkudziesięciu centymetrów. Jednak ze względu na zastosowane w ich budowie ruchomy system lusterek, są mniej wytrzymałe mechanicznie.

Jeszcze inny rodzaj urządzeń to czytniki klawiaturowe. Do przesyłania danych słuŜy typowe złącze klawiaturowe. Często klawiaturę komputera podłącza się do czytnika, zaś złącze czytnika do gniazda klawiatury w komputerze. Klawiatura i czytnik mogą działać niezaleŜnie. Czytniki klawiaturowe są niezawodne i najczęściej nie wymagają specjalizowanego oprogramowania komunikacyjnego. Na rynku znajdują się czytniki kodów kreskowych przeznaczone do róŜnych zastosowań. Spotyka się więc czytniki ręczne do biura i sklepów (diodowe lub laserowe). Niekiedy specyfika pracy narzuca konieczność zastosowania czytnika wielokierunkowego. Z takimi czytnikami moŜna się spotkać chociaŜby przy kasach w supermarketach. Wybór odpowiedniego czytnika jest zazwyczaj podyktowany specyficznymi warunkami pracy, w jakich przyjdzie mu działać. Są więc czytniki przeznaczone do wykorzystania w szczególnie trudnych warunkach przemysłowych, odporne na upadki nawet z wysokości blisko 2 m. Niekiedy stosuje się czytniki ze zwiększoną odpornością elektrostatyczną. W razie potrzeby moŜna takŜe zastosować urządzenia przeznaczone do pracy w ujemnych temperaturach. Terminale

Do kontroli przyjęć i wydań w magazynach lub kontroli przebiegu przesyłek kurierskich często stosuje się przenośne terminale klawiaturowe, z wbudowanym czytnikiem laserowym. Tego rodzaju urządzenia stosuje się równieŜ do zbierania danych w procesach produkcyjnych. Niektóre firmy w celu szybkiego zbierania zamówień wyposaŜają ten rodzaj terminali swoich terenowych przedstawicieli handlowych. Terminale (zwane takŜe kolektorami danych) są najczęściej urządzeniami przenośnymi, umoŜliwiającymi szybkie i bezbłędne zebranie danych. Dane te moŜna w terminalach poddać wstępnej obróbce oraz przechować je w pamięci, aŜ do czasu przesłania ich do stacjonarnego komputera. Jednym słowem terminal to nic innego jak mały przenośny, specjalizowany komputer wyposaŜony w pamięć, klawiaturę, wyświetlacz oraz wbudowany czytnik kodów kreskowych. Terminale mogą współpracować z przenośnymi drukarkami etykiet. Zasadniczą zaletą przenośnego terminala jest jego mobilność, czyli moŜliwość przemieszczania się wraz z operatorem.


45

Rys.27. Przykłady terminali ręcznych (kolektory danych) [ www.hdf.com.pl www.skk.com.pl]

Komunikacja terminali z komputerami stacjonarnymi moŜe się odbywać drogą

przewodową lub bezprzewodową. Komunikacja przewodowa (przez kabel komunikacyjny i złącze RS232) posiada kilka ograniczeń. Wielkość danych, których się operuje jest wówczas ograniczona wielkością pamięci terminala. Mobilność obsługującego jest takŜe ograniczona, gdyŜ w określonym czasie musi on wymienić dane z komputerem stacjonarnym. Czas transmisji danych przez port szeregowy szczególnie przy duŜej bazie jest teŜ wydłuŜony. Ponadto kable i złącza są naraŜone na uszkodzenia i wpływ czynników zewnętrznych (wilgotność, temperaturą). Transmisja bezprzewodowa jest pozbawiona wyŜej wymienionych wad. Komunikowanie terminala z komputerem stacjonarnym odbywa się wówczas w czasie rzeczywistym. Terminale przedstawicieli handlowych do komunikowania się ze swoimi macierzystymi jednostkami mogą uŜywać technologii komunikacyjnych opartych na GMS/GPRS. Oprócz terminali klawiaturowych stosowanych powszechnie w logistyce, ewidencji środków trwałych, produkcji czy sprzedaŜy, stosuje się równieŜ bardziej zaawansowane terminale z ekranem dotykowym Oprogramowanie wspierające gospodarkę opakowaniami

Skuteczne zarządzanie firmą, bez dysponowania zaawansowanym systemem informatycznym wspomagającym podejmowanie decyzji, staje się we współczesnym świecie coraz trudniejsze. Okres powszechnego i niepodzielnego królowania w przedsiębiorstwach wyłącznie programów finansowo-księgowych, z oddzielnie funkcjonującymi aplikacjami dotyczącymi produkcji, magazynowania, czy spedycji, dobiega nieuchronnie końca. Współczesna logistyka z natury rzeczy swoim nerwem obejmuje całość zagadnień związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa. Aby przedsiębiorstwo właściwie funkcjonowało, musi dysponować precyzyjnymi danymi i to najlepiej w czasie rzeczywistym, równieŜ dotyczącymi wszystkich zagadnień związanych z opakowaniami.

W przypadku niewielkich firm wystarczy doświadczenie, sprawne słuŜby finansowo-księgowe i intuicja połączona ze zdrowym rozsądkiem. Jeśli chodzi o średnie i duŜe przedsiębiorstwa, sprawa nie jest juŜ tak oczywista. Aby móc podjąć odpowiedzialne decyzje, naleŜy dokonać dogłębnej analizy wszelkich procesów zachodzących wewnątrz i na zewnątrz przedsiębiorstwa. W uzyskaniu tak złoŜonego obrazu firmy i jej otoczenia, pomagają współczesne technologie informatyczne. Tylko komputery uzbrojone w specjalistyczne oprogramowanie, są w stanie z pozornego chaosu milionów róŜnorodnych danych, obliczyć czytelne wskaźniki, na podstawie których będzie moŜna wysnuć informacje, dotyczące na przykład kondycji firmy. Współcześnie nie mogą to być autonomiczne programy, oddzielnie wspomagające produkcję, księgowość, magazyn i spedycję. Uzyskanie czytelnego, jednolitego obrazu funkcjonowania firmy, który jest wypadkową ogromnej liczby zjawisk zachodzących w skomplikowanej grze rynkowej, moŜe jedynie zagwarantować wdroŜony i dobrze funkcjonujący Zintegrowany System Informatyczny (ZSI).


46

Zazwyczaj składa się on z wielu wyspecjalizowanych modułów, odpowiedzialnych za róŜne sfery działalności przedsiębiorstwa. Są tam aplikacje sterujące produkcją, finansami, zaopatrzeniem, sprzedaŜą, łańcuchem dostaw, marketingiem kontaktami z klientami itp. Jednak cechą charakterystyczną Zintegrowanego Systemu Informatycznego jest to, Ŝe wszystkie te aplikacje korzystają z tej samej, wspólnej do całego przedsiębiorstwa bazy danych. Tylko wówczas informacje powstające na podstawie spójnych, rzetelnie wprowadzonych danych, dadzą niezbędną wiedzę dla racjonalnego podejmowania decyzji. Grupa programów, zajmująca się kompleksową obsługą magazynów, kryje się pod akronimem WMS (Warehousing Management Systems). Jest to specjalistyczna grupa programów odpowiedzialna za fizyczne i właściwe rozmieszczenie towarów w tychŜe magazynach, a takŜe nadzorująca gospodarkę opakowaniami. Oczywiście programy te w Zintegrowanym Systemie Informatycznym, powinny ściśle współpracować z nadrzędnym w stosunku do nich systemem ERP. W mniejszych firmach za gospodarkę opakowaniami mogą być odpowiedzialne niewielkie, samodzielne programy dla magazynów opakowań zwrotnych, hurtowni, firm budowlanych, logistycznych i innych uŜytkowników, którym zaleŜy na szybkim generowaniu dokumentów wysyłki i zwrotu. Program pozwala na graficzne wyświetlenie dokumentów i transakcji związanych z wybranym klientem (wysyłki, zwroty) w układzie chronologicznym. Najczęściej programy umoŜliwiają eksport danych do arkusza Excela, w celu dalszej obróbki. Niektóre z programów pozwalają śledzić los opakowania (palety, kontenera), gdy (w szczególności kosztowne opakowanie) pozostaje u odbiorcy. Koszty opakowań

Dobierając właściwe opakowanie do wyrobu, przedsiębiorstwo musi zadecydować jakiego rodzaju to opakowanie będzie, jaki będzie udział kosztu opakowania w koszcie całego wyrobu. Gdy zostanie zastosowane opakowania tańsze, cena wyrobu się zmniejszy, ale ryzyko uszkodzenia wyrobu wzrośnie. Solidne, droŜsze opakowanie zabezpieczy prawidłowo wyrób, ale jednocześnie moŜe wpłynąć na podwyŜszenie jego ceny. Przy podejmowaniu tej waŜnej decyzji, nie wolno zapominać o głównym zadaniu opakowania, czyli o jego funkcji ochronnej podczas transportu i magazynowania.

Nie bez znaczenia dla sprawy kosztów opakowania pozostają decyzje dotyczące materiału z jakiego będzie ono utworzone i zastosowanego typoszeregu wymiarowego. W przypadku opakowań wykonanych z solidnych tworzyw tradycyjnych (metal, drewno) moŜe niebagatelnie wzrosnąć waga zapakowanego wyrobu, co moŜe z kolei wpłynąć niekorzystnie na wzrost kosztów dystrybucji. Dlatego coraz częściej stosowane są opakowania z tworzyw sztucznych, które są równie wytrzymałe co opakowania wykonane z drewna, czy nawet metalu, a przy tym znacznie lŜejsze. Oprócz wartości materiału, na koszt opakowania składają się jeszcze jego konstrukcja, koszt opracowania projektu, technologia produkcji, magazynowanie i transport gotowych opakowań, konfekcjonowanie itp.

a) b)

Rys. 28. Wpływ konstrukcji opakowania na obniŜenie zuŜycia [www.mares.pl] Jak widać, opakowanie powinno być zawsze rozpatrywane jako część spójnego procesu

logistycznego. W zaleŜności od rodzaju zastosowanego materiału opakowaniowego


47

i koniecznych warunków dystrybucji, koszty opakowań będą się zmieniać. W przypadku wartościowych wyrobów, koszt opakowania moŜe niekiedy dochodzić do 50% wartości samego wyrobu. Jednak w przypadku większości opakowań ich koszt kształtuje się na poziomie od kilku do kilkunastu procent wartości opakowanego produktu. Na koszty opakowań oprócz wartości zastosowanego materiału będą składać się jeszcze koszty wykonania samego opakowania (w tym robocizna i energia), a takŜe opłata produktowa. Jest to opłata, którą ponoszą przedsiębiorcy za wprowadzenie opakowań na rynek.

Konstrukcja opakowania moŜe równieŜ w istotny sposób wpłynąć na koszty opakowania. Dobór odpowiednich surowców, kształtu opakowania, racjonalne wykorzystanie surowca to kolejne istotne elementy mające wpływ na ewentualna redukcje kosztów. Przedstawione powyŜej zdjęcia przedstawiają opakowania na pizze. Obydwa pudełka po złoŜeniu posiadają identyczne kształty zewnętrzne, gdyŜ słuŜą do transportu pizzy o identycznych gabarytach. Jednak po dokładniejszej analizie rozłoŜonych opakowań moŜna dojść do wniosku, Ŝe zuŜycie surowca do produkcji pudełka a) jest większe, niŜ opakowania b).

Na optymalizację kosztów opakowań wpływ będą miały: właściwy dobór gabarytów opakowań (uwzględniający sposób transportu), gabaryty jednostek transportowych, wielkość opakowań zbiorczych, rodzaj stosowanych palet, system zalecanego magazynowania, sposób dystrybucji itp. Projektując opakowanie, naleŜy dobierać technologie bezodpadowe lub niskoodpadowe, nie powodujące zagroŜeń dla środowiska i bezpieczeństwa ludzi. Podczas projektowania technologii pakowania naleŜy eliminować nadmiar opakowań i unikać pakowania wielostopniowego tam, gdzie nie wpływa to na właściwe zabezpieczenie wyrobu, a takŜe dobierać opakowania jednostkowe, zbiorcze i transportowe dostosowane do ekonomicznie uzasadnionych technologii odzysku (w tym recyklingu), systemów selektywnej zbiórki. 4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest kod kreskowy? 2. Czym zajmuje się organizacja GS1? 3. Jakie wymagania stawia się kodom kreskowym? 4. Jak są zbudowane kody EAN-8, EAN-13, EAN-128? 5. Do czego słuŜą symbole IZ-ów? 6. Co oznaczają skróty SSCC i GTIN? 7. Jakie znasz inne systemy kodowania? 8. Jakie znasz rodzaje drukarek do kodów ? 9. Jakie znasz rodzaje czytników kodów? 10. Jakie czynniki wpływają na koszt opakowania?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1 Przeanalizuj budowę kodów kreskowych EAN-8 i EAN-13 znajdujących się na

opakowaniach jednostkowych. Sprawdź budowę kodów pochodzących od jednego producenta umieszczonych na róŜnych jego wyrobach. Rozpoznaj na podstawie kodów kraje pochodzenia poszczególnych producentów. W tym celu odszukaj w Internecie tabelę prefiksów poszczególnych krajów.


48


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) określić zasady bezpiecznej pracy, 2) przeanalizować budowę przedstawionych kodów kreskowych, 3) opisać schemat, według którego są zbudowane kody EAN-8 i EAN-13, 4) odszukać w Internecie prefiksy krajów w systemie GS1.


− przykłady kodów kreskowych, − komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze. Ćwiczenie 2

Przeanalizuj budowę kodów kreskowych EAN-128 znajdujących się na etykietach. Odszukaj oznaczenia IZ-ów. Na podstawie odpowiedniej tabeli odszyfruj, jakie informacje zostały zakodowane.


1) określić zasady bezpiecznej pracy, 2) przeanalizować budowę przedstawionych kodów kreskowych, 3) opisać schemat, według którego jest zbudowany kod EAN-128, 4) rozszyfrować informacje zawarte w kodach EAN-128.


− przykłady kodów kreskowych, − komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze. Ćwiczenie 3

Zaprojektuj kod EAN-128, w którym przy pomocy odpowiednich IZ-ów oznacz datę produkcji (15 11 2007), datę pakowania (16 11 2007), datę minimalnej trwałości (15 07 2008) datę maksymalnej trwałości (15 11 2008) i wagę brutto produktu (0,75 dkg). Wybierz Polski prefiks kraju i dowolny numer producenta i numer produktu. Cyfrę (kontrolną) pomiń.


1) określić zasady bezpiecznej pracy, 2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 3) zaprojektować kod EAN-128, według zadanych warunków.


− komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze.


49

Ćwiczenie 4 Korzystając z posiadanej aplikacji do tworzenia kodów kreskowych, wykonaj

praktycznie kod EAN-128 zaprojektowany w ćwiczeniu nr 3. Następnie wydrukuj go i odczytaj przy pomocy czytnika kodów.


1) określić zasady bezpiecznej pracy, 2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 3) wykonać kod EAN-128, posługując się odpowiednią aplikacją, 4) wydrukować kod i go odczytać przy pomocy czytnika kodów kreskowych.


− komputer z dostępem do Internetu, − program do tworzenia kodów kreskowych, − drukarka i czytnik kodów kreskowych.

4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) rozpoznawać kody kreskowe? � � 2) stosować system IZ-ów w kodzie EAN-128? � � 3) drukować kody kreskowe? � � 4) uŜywać czytników kodów kreskowych? � � 5) dobierać urządzenia do automatycznej identyfikacji? � �


50

4.4. Zasady klasyfikowania zuŜytych opakowań. Międzynarodowe prawo dotyczące opakowań

4.4.1. Materiał nauczania

KaŜde opakowanie po pewnym czasie staje się odpadem. Odpadem opakowaniowym nazywa się wszystkie opakowania (w tym równieŜ wielokrotnego uŜytku wycofane z ponownego uŜycia), stanowiące odpady w rozumieniu przepisów ustawy o odpadach. Wielokrotnym uŜytkiem nazywa się takie działanie, w trakcie którego opakowania przeznaczone jest co najmniej do dwukrotnego uŜycia, są powtórnie wykorzystane do tego samego celu, do którego było pierwotnie przeznaczone.

Rys. 29. Schemat przedstawiający powstawanie odpadów opakowaniowych [16, s. 6]

Udział podstawowych materiałów stosowanych do produkcji opakowań w skali światowej przedstawia się następująco: − tworzywa sztuczne – 30%, − papier i tektura – 28%, − metale – 27%, − szkło – 15%. Recykling to system wielokrotnego wykorzystywania materiałów do wytwarzania nowych produktów. Zadania recyklingu to przede wszystkim zmniejszenie ilości odpadów,


51

zmniejszenie ich szkodliwości dla środowiska oraz oszczędzanie zasobów naturalnych. Recykling jest kompleksową metodą ochrony środowiska naturalnego. Poziom recyklingu

wyznaczony w Polsce na lata 2002-2007 dla poszczególnych rodzajów opakowań przedstawia się następująco:

Tabela 4. Recykling opakowań w Polsce. [Dz.U.Nr104, poz.982 z 2003 i Dz.U.Nr103, poz.872 z 2005]

Największy rozwój w zakresie materiałów opakowaniowych dotyczy tworzyw

sztucznych. DuŜa róŜnorodność tworzyw sztucznych (m.in.: polietylen, polipropylen, poliestry, polichlorek winylu, polistyren, poliamid, kopolimery i in.) umoŜliwia wybór materiałów o cechach odpowiednich do wymagań pakowanego produktu. Biorąc pod uwagę przeciwdziałanie powstawaniu odpadów, stanowi to powaŜne utrudnienie w prowadzeniu selektywnej zbiórki i wtórnym przetworzeniu. Opakowania z tworzyw sztucznych bardziej zagraŜają środowisku niŜ opakowania z innych materiałów. Trudności nastręcza tu nie tyle metoda zagospodarowania odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych, co sposób ich zbierania i segregacji. Tabela 5. Kody cyfrowe przyporządkowane do róŜnych rodzajów odpadów opakowaniowych [Dz.U. z 2001 r.

Nr 112, poz. 1206]

Skoro odpady opakowaniowe powstaną, poniewaŜ nie uda się temu zapobiec, to ustawodawstwo Polski i UE wskazuje przede wszystkim na odzysk i recykling.


52

Obowiązki producenta, importera, eksportera opakowań i produktów w opakowaniach Obowiązki producenta, importera i eksportera opakowań:

− Producent i importer opakowań powinni ograniczyć liczbęi negatywne oddziaływanie na środowisko substancji stosowanych do produkcji opakowań oraz wytwarzanych odpadów opakowaniowych.

− Producent i importer opakowań mają obowiązek oznakowania opakowań chyba, Ŝe rodzaj opakowania tego nie wymaga.

− Producent, importer i eksporter opakowań są obowiązani do składania właściwemu marszałkowi województwa sprawozdania o masie wytworzonych, przywiezionych zza granicy lub wywiezionych za granicę opakowań.

Obowiązki producenta, importera i eksportera produktów w opakowaniach: − Producent i importer produktów w opakowaniach mają obowiązek osiągania poziomów

odzysku i recyklingu opakowań, określonych w odrębnych przepisach. − Producent i importer mają obowiązki w zakresie sprawozdawczości odnośnie ilości

i rodzaju stosowanych opakowań zgodnie z przepisami ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i depozytowej.

− Producent i importer mają obowiązek odpowiedniego znakowania produktu w opakowaniu.

− Eksporter produktu w opakowaniu ma obowiązek składania właściwemu marszałkowi województwa rocznego sprawozdania o masie wywiezionych za granicę opakowań.

− Producent i importer substancji chemicznych bardzo toksycznych, toksycznych, rakotwórczych, mutagennych lub niebezpiecznych dla środowiska obowiązani są ustalić wysokość kaucji za opakowania jednostkowe oraz odebrać na własny koszt od sprzedawcy opakowania wielokrotnego uŜytku i odpady opakowaniowe po tych substancjach. Ponadto winni posiadać zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie zbierania, transportu, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów opakowaniowych po tych substancjach.

− Obowiązki sprzedawcy i uŜytkownika produktu w opakowaniach określone zostały w ustawie. Są to obowiązki związane ze zwrotem opakowań przez uŜytkownika produktu w opakowaniu oraz z ich odbiorem i selektywną zbiórką przez sprzedawcę.

Obowiązek znakowania opakowań

Producent i importer opakowań mają obowiązek ich oznakowania, chyba, Ŝe rodzaj opakowania tego nie wymaga. 1. Oznakowanie powinno określać:

− rodzaj materiałów wykorzystanych do produkcji opakowania, − moŜliwość wielokrotnego uŜytku opakowania, − przydatność opakowania do recyklingu.

2. Oznakowanie umieszcza się na opakowaniu lub na naklejonej na nim etykiecie, a jeśli rozmiary opakowania na to nie pozwalają - na dołączonej do niego informacji.

3. Oznakowanie powinno być wyraźne, widoczne i czytelne oraz powinno zachowywać trwałość równieŜ po otwarciu opakowania.

Minister Środowiska wydał rozporządzenie z 4 czerwca 2003 r. w sprawie oznaczania opakowań (Dz.U. Nr 105, poz. 994), które weszło w Ŝycie 1 lipca 2003 r. i zostało zmienione Rozporządzeniem Ministra Środowiska z 23 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 94, poz. 927). Zgodnie z tym rozporządzeniem, oznakowaniu podlegają opakowania z aluminium i tworzyw sztucznych. Oznaczenia pokazano na rysunku 19 na str. 24 tego Poradnika.


53

Wypełnianie przez przedsiębiorstwa obowiązku recyklingu

Rys. 30. RóŜne moŜliwości wypełnienia przez przedsiębiorstwo obowiązku recyklingu [11, s. 20]

− Samodzielna realizacja obowiązku polega na przekazaniu zgromadzonych przez przedsiębiorcę opakowań pouŜytkowych (z grup materiałowych, które wprowadza na rynek z wyrobem) do zakładu przetwórczego. Do udokumentowania masy odpadów opakowaniowych przekazanych do recyklingu, w ramach samodzielnie realizowanego przez przedsiębiorców obowiązku, naleŜy wykazać się kartą przekazania odpadów i fakturą VAT.

− Druga moŜliwość to realizacja obowiązku za pośrednictwem organizacji odzysku i wpłacenie tej organizacji opłat recyklingowych. Obowiązek recyklingu, podobnie jak w systemach unijnych, moŜe być realizowany przez współpracę z wybraną organizacją odzysku i wpłacenie na konto tej organizacji, zgodnie z wcześniej podpisaną umową, opłat recyklingowych.

− W przypadku nieosiągnięcia za dany rok określonych limitów recyklingu lub wywiązanie się z tego obowiązku w niedostatecznym stopniu, przedsiębiorca powinien do 31 marca roku następnego wpłacić na rachunek Urzędu Marszałka Województwa opłatę produktową. Opłata produktowa obliczana jest jako iloczyn stawki opłaty i róŜnicy pomiędzy wymaganym a osiągniętym poziomem recyklingu. Stawki opłat produktowych podawane są co dwa lata w Dzienniku Ustaw.

Organizacje odzysku

Organizacje odzysku, zgodnie z zapisami ustawowymi, są spółkami akcyjnymi prowadzącymi wyłącznie działalność polegającą na organizowaniu, zarządzaniu lub prowadzeniu przedsięwzięć w zakresie odzysku i recyklingu odpadów. Środki finansowe pochodzące z opłat recyklingowych powinny być przeznaczane na prowadzenie selektywnej zbiórki odpadów. Obecnie funkcjonuje 30 organizacji odzysku. Organizacje branŜowe przejmują zobowiązania tylko za jeden rodzaj odpadów, np. ALUMINIUM RECYKLING Organizacja Odzysku S.A. zajmująca się recyklingiem puszek aluminiowych, czy OILER Organizacja Odzysku S.A. zajmująca się odzyskiem olejów smarowych, czy teŜ REBA Organizacja Odzysku S.A. zajmująca się recyklingiem baterii oraz organizacje przejmujące zobowiązania przedsiębiorców dotyczące wszystkich rodzajów opakowań. Mi ędzynarodowe prawo dotyczące opakowań

NiŜej zostały przytoczone ustawy UE dotyczące opakowań. Większość z nich ma odpowiedniki w przepisach polskich. − EN 13193:2000 Opakowania - Opakowania i środowisko - Terminologia.


54

− EN 13427:2000 Opakowania - Wymagania dotyczące stosowania europejskich norm w zakresie opakowań i odpadów opakowaniowych.

− EN 13428:2000 Opakowania - Wymagania specyficzne w zakresie produkcji i składu - Zapobieganie u źródła.

− EN 13429:2000 Opakowania - Ponowne uŜycie. − EN 13430:2000 Opakowania - Wymagania dla opakowań podatnych na odzysk poprzez

recykling materiałowy. − EN 13431:2000 Opakowania - Wymagania dla opakowań podatnych na odzysk w formie

energii, włączając specyfikację minimalnej wartości kalorycznej. − EN 13432:2000 Opakowania - Wymagania dla opakowań podatnych na odzysk poprzez

kompostowanie i biodegradację - Schemat testu i kryteria oceny w celu końcowej akceptacji opakowania.


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co nazywamy odpadem opakowaniowym? 2. Co to jest recykling? 3. Jakie obowiązki ciąŜą na producentach, importerach i eksporterach opakowań? 4. Jak przedsiębiorstwo moŜe wypełniać obowiązek recyklingu? 5. Co to jest opłata produktowa?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1 Opakowaniom wykonanym z róŜnych tworzyw, przydziel odpowiednie kody oznaczenia,

odpowiadające materiałom z jakich zostały one wyprodukowane. Posegreguj te opakowania według rodzajów.


1) określić zasady bezpiecznej pracy, 2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 3) przydzielić opakowaniom odpowiednie kody cyfrowe.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − przykłady opakowań, − materiały piśmiennicze, − literatura zgodna z wykazem.

Ćwiczenie 2 Dysponując opakowaniami wykonanymi z róŜnych tworzyw sztucznych, odszukaj

oznaczenia rodzaju tworzywa, z jakiego zostały one wykonane. W tabeli zapisz nazwę tworzywa i narysuj odpowiadające mu oznaczenie.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) określić zasady bezpiecznej pracy, 2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 3) rozpoznać rodzaj tworzywa uŜytego do wyprodukowania poszczególnych opakowań.


55

WyposaŜenie stanowiska pracy: − przykłady opakowań, − materiały piśmiennicze, − literatura zgodna z wykazem. Ćwiczenie 3

Odszukaj w Internecie informację, na temat recyklingu materiałowego, surowcowego i energetycznego. Opisz na czym polegają te metody.


1) określić zasady bezpiecznej pracy, 2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 3) odszukać informacje na temat róŜnych metod recyklingu.


− komputer z dostępem do Internetu, − materiały piśmiennicze, − literatura zgodna z wykazem. 4.4.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) scharakteryzować system recykling? � � 2) segregować i klasyfikować opakowania do recyklingu? � � 3) opisać na czym polega obowiązek znakowania opakowań? � � 4) odszukać w Internecie informacje na temat międzynarodowego prawa

dotyczącego opakowań? � �

5) opisać obowiązki producenta, importera, eksportera opakowań i produktów w opakowaniach?

� �

6) opisać czym zajmują się organizacje odzysku odpadów? � � 7) wytłumaczyć, co to jest opłata produktowa? � �


56

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uwaŜnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa. 5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 8. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia! ZESTAW ZADA Ń TESTOWYCH 1. Podstawową funkcją opakowania jest

a) zapewnienie pakowanym produktom określonej jakości i umoŜliwienie ich transport, składowanie oraz prezentację.

b) ochrona środowiska naturalnego. c) informowanie konsumenta o zawartości. d) nadanie estetycznego wyglądu opakowanym produktom.

2. Butelki z polichlorku winylu powstają poprzez

a) rozdmuch spręŜonym powietrzem. b) rozdmuch gorącym powietrzem. c) wtrysk. d) zgrzewanie dwóch wcześniej wykonanych połówek.

3. Opakowanie z tworzywa sztucznego w porównaniu z opakowaniem metalowym

a) ulega korozji. b) trudniej zachować w czystości. c) jest lŜejsze. d) jest przyjazne dla środowiska.

4. Uprzywilejowana paleta EURO posiada wymiary.

a) 800 x 1200 mm. b) 800 x 1000 mm. c) 1000 x 1200 mm. d) 1200 x 1200 mm.

5. Palety słupkowe

a) są zbudowane ze słupków. b) są zbudowane z rurek. c) są paletami płaskimi, dodatkowo wyposaŜonymi w umocowane w naroŜnikach słupki. d) są składanymi paletami płaskimi.


57

6. Na kaŜdym opakowaniu wprowadzonym do handlu musi się znajdować a) tylko nazwa towaru. b) informacja marketingowa. c) instrukcja obsługi wyrobu. d) nazwa producenta towaru, adres, nazwa towaru, inne istotne informacje o towarze.

7. Znak jakości „Q” jest znakiem

a) obowiązkowym. b) nieobligatoryjnym. c) obligatoryjnym. d) manipulacyjnym.

8. Jednostka logistyczna to

a) samodzielny logistyk na linii produkcyjnej. b) firma rozwiązująca problemy logistyczne. c) pojedyncze opakowanie jednostkowe. d) zbiorcze opakowanie transportowe.

9. Etykieta logistyczna jest umieszczona a) na jednostce transportowej. b) na opakowaniu jednostkowym. c) na wyrobie. d) w liście handlowym.

10. Prefiks Polski w systemie GS1 to liczba

a) 580. b) 585. c) 590. d) 595.

11. „GS1 Polska” to nowa nazwa organizacji, która kiedyś nazywała się

a) Centrum Kodów Kreskowych przy Instytucie Logistyki i Magazynowania. b) Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu. c) Centrum Kodowania w Poznaniu. d) System Kodów EAN w Polsce.

12. Kod EAN-128 słuŜy do oznaczenia

a) opakowań jednostkowych. b) produktów szybko psujących się. c) opakowań zbiorczych i transportowych. d) gniazd regałowych w magazynach wysokiego składowania.

13. System Identyfikatorów Zastosowań pozwala na a) identyfikację kraju producenta opakowania. b) zakodowanie w kodzie kreskowym danych o określonym charakterze. c) identyfikację zastosowania opakowania. d) identyfikację materiału z jakiego wykonano opakowanie.


58

14. Seryjny Numer Jednostki Wysyłkowej jest poprzedzony a) (00). b) (01). c) (02). d) (04).

15. Skrót SSCC oznacza

a) Szybki Serwis Całodobowy City. b) Seryjny Numer Opakowania Jednostkowego. c) Seryjny Numer Jednostki Wysyłkowej. d) Seryjny Numer Produktu Końcowego.

16. Etykiety drukowane w drukarkach termicznych są szczególnie wraŜliwe na

a) światło. b) wysoką temperaturę. c) niską temperaturę. d) wilgotność.

17. W czytnikach kodów kreskowych typu LCD wykorzystuje się

a) spójne światło jarzeniowe. b) promień lasera. c) ekran ciekłokrystaliczny. d) diody LED.

18. Terminalami, zwanymi równieŜ kolektorami danych, nazywa się

a) terminowe opakowania zbiorcze. b) przenośne urządzenia klawiaturowe, z wbudowanym czytnikiem laserowym. c) szafkowe czytniki kodów kreskowych. d) drukarki kodów kreskowych.

19. Recykling to

a) system składania opakowań o duŜych gabarytach. b) system wielokrotnego wykorzystywania materiałów do wytwarzania nowych

produktów. c) system wielokrotnego uŜycia opakowań. d) system cyklicznego zbierania surowców wtórnych.

20. Opłatę produktową ponosi

a) konsument. b) sprzedawca. c) producent. d) hurtownik.


59

KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko............................................................................... Projektowanie i realizacja zadań logistycznych w gospodarce opakowaniami Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania

Odpowiedzi Punkty

1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d

Razem:


60

6. LITERATURA 1. Abt S., Logistyka w teorii i praktyce. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Poznań

2001 2. Dudziński Z., Kizyn M.: Vademecum gospodarki magazynowej. PWE, Warszawa, 2000 3. Fijałkowski J.: Technologia magazynowania. Wybrane zagadnienia. Politechnika

Warszawska, Warszawa 1995 4. Gubała M., Popielas J.: Podstawy zarządzania magazynem w przykładach. Seria:

Biblioteka Logistyka. ILiM, Poznań 2005 5. Kempy D.: Zapasy w systemie logistycznym firmy. Akademia Ekonomiczna, Katowice

1995 6. Korzeniowski A., Skrzypek M., Szyszka G.: Opakowania w systemach logistycznych.

Biblioteka Logistyka, ILiM, Poznań 2000 7. Korzeniowski A., Karczewski J.: Technika i technologia przechowywania artykułów

przemysłowych. Akademia Ekonomiczna, Poznań 1993 8. Korzeń Z.: Logistyczne systemy transportu bliskiego i magazynowania. Tom 1.

Infrastruktura, Technika, Informacja, seria: Biblioteka Logistyka. ILiM, Poznań, 1999 9. KrzyŜaniak St.: Podstawy zarządzania zapasami w przykładach. Seria: Biblioteka

Logistyka. ILiM, Poznań, 2002 10. Kody kreskowe. Wyd. 2. Seria: Biblioteka Logistyka, ILiM, Poznań 2002 11. Kuczyńska I.: Opakowania i odpady opakowaniowe. Materiał instruktaŜowo-

szkoleniowy. Fundacja Partnerstwo dla Środowiska, Kraków 2006 12. Majewski J.: Informatyka dla logistyki, seria: Biblioteka Logistyka. ILiM, Poznań 2002 13. Pfoh H. Ch.: Systemy logistyczne. Podstawy organizacji i zarządzania. Seria: Biblioteka

Logistyka. IliM, Poznań 2001 14. Korzeniowski A.: Zarządzanie gospodarką magazynową. PWE, Warszawa 1997 15. Sariusz-Wolski Z.: Sterowanie zapasami w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 2000 16. śakowska H.: Opakowania a odpady opakowaniowe, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia

Kadr, Sp. z o.o., Gdańsk 2002 17. PN-EN 14182:2005 „Opakowania. Terminologia. Terminy podstawowe i definicje” 18. PN-90/O-79251 „Znaki i oznakowanie opakowań” 19. PN-85/O-79252 „Opakowania transportowe z zawartością – Znaki i znakowanie –

Wymagania podstawowe”. 20. „Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki śywnościowej w sprawie znakowania środków spoŜywczych, uŜywek i substancji dodatkowych dozwolonych, przeznaczonych do obrotu” (Dz.U. nr 86 z 1994 poz. 402)

21. „Ustawa o ogólnym bezpieczeństwie produktu” (Dz.U. nr 15 z 2000 r. poz. 179) 22. „Ustawa o substancjach i preparatach chemicznych” z 2002 roku zawiera szczegółowe

wymagania dotyczące oznakowania opakowań zawierających substancje i preparaty niebezpieczne.

23. „Ustawa o oznaczaniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy (Dz.U. nr 127 z 1993 r. poz. 583).

24. Ustawa z 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. Nr 63, poz. 638, z 2003 r. Nr 7, poz. 78 oraz z 2004 r. Nr 11, poz. 97 i Nr 96, poz. 959),

25. Ustawa z 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz. U. Nr 63, poz. 639, z 2002 r. Nr 113, poz. 984, z 2003 r. Nr 7, poz. 78 oraz z 2004 r. Nr 96, poz. 959).

Technik.logistyk 342[04] z2.03_u

Education

Transcript of Technik.logistyk 342[04] z2.03_u