Stres psychologiczny

1. Stres psychologiczny: emocje (lęk, gniew, przygnębienie) ⇒⇒⇒⇒ układ

sympatyczny (reakcja ucieczki lub walki) →→→→ mobilizacja organizmu.

* model reakcji na stres (H. Selye) - GAS:

- reakcja alarmowa: po wstępnym etapie obniżonej odporności

faza szoku

→→→→wydzielanie ACTH, stymulacja kory nadnerczy (układ

sympatyczny); stan

pogotowia organizmu,

- faza oporu: optymalizacja sił obronnych,

- faza wyczerpania: zanik reakcji przystosowawczej, choroby,

śmierć.

R. Lazarus i S. Folkman - „ Stres psych. to szczególny rodzaj relacji między człowiekiem a otoczeniem, które to otoczenie człowiek ocenia

jako nadwyrężające lub przekraczające jego zasoby i zagrażające jego

dobrostanowi".

Ocena pierwotna - analizuje się, czy docierający do mózgu bodziec jest stresorem, czy nie. Oceny takie mogą występować jako: 1) bez znaczenia, 2) sprzyjająco – pozytywne (reakcje emocjonalne o znaku dodatnim (np. radość, miłość, zadowolenie, ulga), 3) stresujące- emocje o znaku ujemnym (np. lęk, złość, zazdrość, poczucie winy).

Gdy wydarzenie ocenione jako stresujące �ocena wtórna (wartościowaniu podlegają możliwości i zasoby radzenia sobie ze stresem).

3. Psychologiczne czynniki stresu.

Źródła stresu: zakłócenia (przeszkoda, zwłoka, brak, zaskoczenie,zawód, wymagania), zagrożenia (fizyczne, pozycji społecznej, wartości),przeciążenie (wysiłek fizyczny, umysłowy), deprywacja (niedociążenie,monotonia, izolacja) – Tomaszewski.Zakłócenia jako źródło stresu:

- działają okoliczności szczególne, zmuszające do zwiększonego wysiłku. np. braki podmiotowe (ograniczenie zmysłów lub umysłu człowieka,nieadekwatne do wymagań) bądź niedoskonałości narzędzia pracy.Czynniki, które zakłócają (utrudniają) poziom pracy:1) związane z naturalnym środowiskiem (np. klimat, krajobraz, przyroda)bądź z konstrukcyjno-technologicznym ukształtowaniem warsztatu pracy(mikroklimat, hałas, wibracje itp.).2) zasoby własne; wykształcenie, wyszkolenie3) konstytucjonalne - zdolność wysiłkowa (sprawność serca, wydolnośćukładu oddechowego, reaktywność fizjologiczna na bodźce itp.) iokreślona struktura osobowości (cechy intelektu, charakteru, potrzeb imotywacji).

Cztery klasy sytuacji zakłócenia:Sytuacja konfliktowa- zadanie wyboru jednej z dwóch przeciwstawnych lecz subiektywnie jednakowo możliwych i ważnych decyzji. Przy tym wyboru dokonuje się bez wyraźnych przesłanek, że w przypadku realizacji tej lub innej decyzji zdarzy się to właśnie, co zamierzano.Nieoczekiwany rezultat działania - to sytuacje, w których wybierając kierunek działania oczekujemy określonego wyniku, a spotykamy się zefektem przeciwstawnym.Deficyt czasu i informacji - powinniśmy podjąć jednoznaczną,prawidłową decyzję w syt. limitu czasowego.Sytuacja nieokreśloności - powstaje przy nieprawidłowej ocenie przeciwstawnych sygnałów awaryjnych i zastosowaniu tej oceny wswoich działaniach.

Zagrożenia jako źródło stresu - zwiększone prawdopodobieństwo wypadku, uszkodzenia ciała, strat materialnych lub moralnych.Zagrożenia fizyczne (groźba utraty życia, kalectwa, choroby) i społeczne(naruszone są cenione wartości, odpowiedzialność za życie innych,kompromitacja przed kolegami, konieczność rywalizacji, poddawania siępermanentnej ocenie ze strony innych (egzaminy, opinie) - zagrożenie własnego „ja".Zagrożenie, zwłaszcza chroniczne, wartości lub systemów wartości wywołuje u człowieka choroby psychosomatyczne, psychonerwice anawet psychozy.

Przeciążenie jako źródło stresu - wykonywanie czynności na granicy możliwości fizycznych lub psychicznych (obciążenie nie prowadzi jeszcze do zaburzeń organizacji czynności człowieka. Krótkotrwałe sytuacje przeciążenia - zmęczenie, wyczerpanie; przeciążenia długotrwałe (tzw. stres chroniczny) - wiele zaburzeńpsychosomatycznych.Najłagodniejszą postacią przeciążenia jest dyskomfort (praca w przykrych warunkach). Stopień przeciążenia psychicznego zależy nie tylko od samych warunków, ale także od pewnych standardów (potrzeb) estetycznych, kulturowych, cywilizacyjnych

Deprywacja jako źródło stresu - przeciwny wobec przeciążenia kraniec kontinuum (monotonia, nuda); minimalizacja obciążeń.

Osoby pracujące w środowisku o wysokich wymaganiach i niewielkim wpływie na przebieg wykonywanej pracy są częściej narażone na stres, który może objawiać się problemami ze zdrowiem.

Środowisko o niskich wymaganiach i niewielki wpływ pracownika na przebieg wykonywanej pracy prowadzi do postawy pasywnej i nudy.

Osoby pracujące w środowisku o niskich wymaganiach, ale posiadające znaczny wpływ na przebieg wykonywanej pracy nie są narażone na wysoki poziom stresu, ale niski poziom stymulacji może spowodowaćspadek zainteresowania wykonywaną pracą.

Środowisko o wysokich wymaganiach i wysokim wpływie pracownika na przebieg wykonywanej pracy wywołuje relatywnie wysoki poziom stresu, ale też powoduje dużą aktywność jednostki

Cooper i Marshall (za: Wallace, Levens, Singer,1988)zidentyfikowali 40 czynników które pogrupowali w siedem kategorii stresu zawodowego:

1. Czynniki nieodłączne z wykonywaniem zadań, takie jak:powtarzalność, warunki fizyczne, przeciążenie pracą.2. Niejasność roli, konflikt roli, odpowiedzialność za inne osoby

(także-zbyt mała odpowiedzialność)3. Brak wsparcia ze strony kierownictwa i praca w środowisku

częstych zmian technologicznych. 4. Konfliktowe stosunki międzyludzkie w pracy5. Brak możliwości rozwoju zawodowego6. Problemy rodzinne i finansowe, życiowe kryzysy,

Konflikt rodzina - praca.7. Indywidualne różnice między pracownikami

Radzenie sobie ze stresem

Według Lazarusa i Folkman (za: Heszen-Niejodek 2002) proces radzenia sobie ze stresem polega na podejmowaniu przez jednostkęwysiłku, aby opanować wymagania oceniane jako obciążające. Wysiłki te dotyczą zarówno zachowania się jak i funkcji poznawczych osoby znajdującej się w sytuacji stresu. Ich zmienność i dynamika decyduje otym, że radzenie sobie jest określane jako proces. Ze względu na umieszczenie w tej definicji oceny poznawczej, za proces radzenia sobie ze stresem nie uznaje się mechanizmów adaptacyjnych działających na poziomie biologicznym, a także zachowań odruchowych. Ocena sytuacji nie musi być realistyczna, a cel aktywności niekoniecznie jestuświadomiony. Na tej podstawie za formę radzenia sobie uważane sąmechanizmy obronne osobowości (Heszen-Niejodek, 2002).

Proces radzenia sobie spełnia dwie funkcje. Funkcja instrumentalna, inaczej zadaniowa zorientowana jest na poprawę relacji jednostki z otoczeniem. Funkcja samoregulacji emocji polega na obniżaniu przykrego napięcia i łagodzeniu negatywnych stanów emocjonalnych. Emocje z jednej strony są niepożądane, gdyż mogą wymknąć się spod kontroli i doprowadzić do dezorganizacji zachowania. Pełnią jednak również ważną funkcję adaptacyjną sygnalizując, że dzieją się rzeczy ważne dla jednostki. Emocje zwiększają dynamikę procesu radzenia sobie i kształtują jego przebieg (Heszen-Niejodek, 2002),

Radzenie sobie jako strategia

Strategie radzenia sobie - skoncentrowane na problemie iskoncentrowane na emocjach (Lazarus i Folkman, za: Heszen-Niejodek, 2002)

1) ukierunkowane na opanowanie stresora w celu zmniejszenia lub usunięcia jego stresujących właściwości. 2) ukierunkowane na opanowanie reakcji emocjonalnej związanej zdanym stresorem.

Lazarus i Folkman: osiem strategii radzenia sobie:

1) Konfrontacja - zachowania bezpośrednie zgodne z pierwszym impulsem.

2) Dystansowanie – obronne usuwanie ze świadomości problemu, który był źródłem stresu.

3) Samokontrola - kontrolowanie własnych emocji i niepodejmowanie pochopnych działań.

4) Poszukiwanie wsparcia społecznego - korzystanie z rzeczowej, informacyjnej iemocjonalnej pomocy innych osób.

5) Przyjmowanie odpowiedzialności - uznanie własnej winy

6) Ucieczka-unikanie - odizolowanie się od źródła stresu.

7) Planowe rozwiązywanie problemu jest to konkretne działanie mające na celu rozwiązanie problemu.

8) Pozytywne przewartościowanie - zmiana hierarchii wartości i wyciągnięcie korzyści z sytuacji stresowej

Człowiek w sytuacji stresu notorycznie narusza zasady racjonalnego podejmowania decyzji, w rezultacie polega na zachowaniach rutynowych, heurystykach, uproszczeniach i uogólnieniach (Edwards, 1988).

Model racjonalnego wyboru strategii radzenia sobie - trzy stadia.

1) ustosunkowanie się do wszelkich możliwych alternatyw

2) rozważenie konsekwencji zastosowania strategii (skuteczność każdej zmetod i potencjalny wpływ na jej obecną sytuację

3) wybór strategii, która minimalizuje stres i prowadzi do dobrego samopoczucia.

W większości przypadków jednostka nie ma możliwości rozważenia wszystkich alternatyw. Ilość i rodzaj rozważanych strategii zależy od:

s 1) poziomu przeżywanego stresu. Jeżeli jest on niski jednostka zachowuje się podobnie jak w podobnych sytuacjach w przeszłości.Jeżeli stres jest silny lub przedłużony w czasie tworzone są nowe strategie. Rosnący stres może zarówno powodować rozszerzenie wachlarza alternatyw, jak też prowadzić do desperacji i stosowania prymitywnych metod jak wściekłość, panika czy mechanizmy obronne. 2) postrzegane znaczenie sytuacji. Im jest ona oceniana jako ważniejsza,tym więcej energii jednostka poświęca by się z nią uporać.3) czas, w ciągu którego trzeba podjąć decyzję; jeżeli jest krótki osoba najczęściej wybiera strategię mniej skomplikowaną4) doświadczenie w radzeniu sobie z takim samym lub podobnym źródłem stresu. Jednostka będzie rozpatrywać te alternatywy, które wprzeszłości poskutkowały i prawdopodobnie odrzuci te, które zawiodły. 5) informacje pochodzące od innych osób, które poradziły sobie ze stresem w podobnych okolicznościach (Edwards, 1988).

Prewencja i redukcja stresu w miejscu pracy

1. Praca powinna składać się z zadań, które zostają zakończone, takaby pracownik wiedział do czego ona prowadzi.2. Osoba wykonująca zadanie powinna posiadać kontrolę nad tempem,

metodami i kolejnością wykonywanych czynności.3. Jednostki lub grupy zadaniowe powinny czuć się odpowiedzialne za

jakość i niezawodność wykonanej pracy.4. Praca powinna być urozmaicona interesująca.5. Praca powinna pozwalać na kontakty interpersonalne i gdzie tomożliwe, na współpracę między pracownikami (Jee, Reason, 1992).

2. Zaburzenia psychosomatyczne - choroba ciała, na którą wpływa

psychika lub która została wywołana stanem psychicznym.

Kryteria diagnostyczne:

- rzeczywiste, patologiczne zmiany somatyczne,

- poprzedzające wydarzenia ważne z psychologicznego

punktu widzenia,

- zauważalny związek (np. czasowy)z objawem.

Czynniki ryzyka:

a) konstytucjonalna podatność na chorobę, oraz

b) problemy psychiczne (stres) - obniżenie odporności (ciągła

mobilizacja, nierozróżnianie źródeł zagrożenia). Proces chorobowy

może zaatakować najsłabszy (np. genetycznie) organ lub narząd.

Czynniki psychiczne mogą wpływać na stan:

skóry,

układu kostno-mięśniowego,

oddechowego,

sercowo-naczyniowego,

krwionośnego i limfatycznego,

żołądkowo-jelitowego,

moczowo-płciowego,

hormonalnego

narządy zmysłów.