1 | S t r o n a

REKAPITULACJA

RAPORTUKOŃCOWEGO

DOTYCZĄCEGODZIAŁAŃPODJĘTYCHWRAMACHMODELOWANIAMIĘDZYWALAORAZPRZEPROWADZONEJINWENTARYZACJIPRZYRODNICZEJ

KONTRAKT5.3/ZZMiUW

Redakcjaiopracowanie:

JustynaWasylów–SwecoConsultingSp.zo.o.

PaulinaNachaczewska–SwecoConsultingSp.zo.o.

2 | S t r o n a

1. Podstawaicelopracowania

Rekapitulacja została opracowana celem przybliżenia sposobu oraz wyników modelowaniahydraulicznegodlaobszarumiędzywalarzekiOdrynaodcinkuodOsinowadoŁubnicywrazzprzeprowadzoną inwentaryzacją przyrodniczą. Działania te zostały wykonane w ramachrealizacjiProjektuOchronyPrzeciwpowodziowejDorzeczaOdryiWisły,Kontrakt5.3/ZZMiUWNadzór projektowo – konstrukcyjny. Zarządzanie Projektem, pomoc techniczna oraz wsparciejednostek wdrażania projektu w zakresie wdrażana Projektu ochrony przeciwpowodziowejdorzeczaOdryiWisłyorazustaw,zktórychwynikaobowiązekochronyprzedpowodzią.

Zaznaczyćnależy,żeabstraktwskrótowejorazuogólnionejformieprzedstawiapodjętedziałania.WszystkieszczegółyorazwyjaśnieniaznajdująsięwpełnejwersjiRaportu.

2. Zakresopracowania

Opracowanieswoimzakresemobejmujeczęśćdotyczącąmodelowaniahydrodynamicznego:opisodcinka wraz z charakterystyką, zestawienie danych, opis metodologii wykorzystanej przymodelowaniuwrazzwynikamiorazczęśćpoświęconąinwentaryzacjiprzyrodniczejwykonanejnapotrzebyProjektu.Analogicznie, jakwprzypadkuRaportuwłaściwego,opracowanie tenieopisujesytuacjihydrologicznejwymienionegoobszaru,ajedynieprzybliżawynikipodjętychprac.

3. Opisodcinkaobjętegoopracowaniem

Pracenadmodelowaniemoraz inwentaryzacjąprzyrodnicząobejmująodcinekodOsinowadoŁubnicyorazczęśćMiędzyodrza.Przekładając tonakilometrażrzekiOdry,działaniamiobjętorzekę Odrę od km 645+000 do 728+000 na Regalicy (Odrze Wschodniej) i równolegle km025+500naOdrzeZachodniej.Obszartenjestobecnieprzeważniepokrytyroślinnością.

3 | S t r o n a

Rysunek1Obszarbadań

4 | S t r o n a

4. Modelowaniehydrodynamiczne

Założeniemmodelowaniabyławeryfikacjamożliwościwpływuzmianypokryciaroślinnegonazasięgobszaruzalewupodczaswezbraniapowodziowego.

4.1 WykorzystanedaneDostworzeniamodeluposłużonosięnastępującymidanymi:

· NumerycznyModelTerenu,· NumerycznymodelterenudrogiwodnejOdry,· Bazadanychobiektówtopograficznych,· Istniejącemodelehydrauliczne zprojektów ISOK iPZRPwraz zdokumentacją

opisującaprocesmodelowania,· Dane zwezbrań1997,2006 i2010dlastacjiwodowskazowych:Hohensaaten-

Finow,StutzkóworazSchwedt–Oderbrucke,· Istniejącemodelehydrauliczne zprojektów ISOK iPZRPwraz zdokumentacją

opisującąprocesmodelowania,· Wartości stanówwody z wezbrania w 2006 roku ze stacji wodowskazowych

Gozdowice,Bielinek,Widuchowa,Gryfino,· Wartości stanówwody z wezbrania w 1997 roku ze stacji wodowskazowych

Gozdowice,Bielinek,· Wartości stanówwody z wezbrania w 2010 roku ze stacji wodowskazowych

Gozdowice,Bielinek,· Wartościnatężeniaprzepływóworazkrzywejnatężeniaprzepływówzwezbrania

wlatach1997,2006oraz2010zestacjiwodowskazowejGozdowice.

4.2 MetodologiamodelowaniaW przypadku modelowania międzywala zdecydowano się stworzyć model jednowymiarowy.Decyzjatapodpartabyłakilkomaczynnikami.Należądonichprzedewszystkim:

· Dostępność innych modeli jednowymiarowych, pochodzących z projektu ISOK.Wykorzystanie już dostępnychmodeli przyczyniło się do skrócenia czasu pracy nadmodelem,cowodniesieniudoobowiązującychwprojekcieterminówbyłoczynnikiemkorzystnym.

· Rozciągłość geograficzna terenu objętego modelowaniem. Modelowaniedwuwymiarowedanegoodcinkabyłobyrozwiązaniemnieekonomicznym,zewzględunawysokiekoszty,czaspotrzebnydo implikacjidanychorazczastrwaniaobliczeń(zmodelidwuwymiarowychwodniesieniudoobliczeńhydrodynamicznychkorzystasiędlaterenówograniczonych).

· założenia w stosunku do oczekiwanychwyników typowałymodel jednowymiarowy.Modeldwuwymiarowy jestbardziejszczegółowy, jednakżenapotrzeby tegozadaniarezultaty otrzymane z modelu jednowymiarowego przedstawiają pełen zakresinformacjiniezbędnychdoocenyzjawiskaiewentualnegopodjęciadalszychdziałań.

5 | S t r o n a

· Brak uzasadnienia ekonomicznego dla wykorzystania dwuwymiarowego modelu wzwiązkuzmożliwościąotrzymaniapełnegozakresuniezbędnychinformacjiiwynikówzmodelujednowymiarowego.

WzwiązkuzpowyższymopracowanomodelwnarzędziuPodwykonawcy(DHIPolskasp.zo.o.)–MIKE11.ModelopartyjestnarównaniuruchunieustalonegoSaintVenant’awykorzystującegoprawa zachowania masy i pędu. Model ten służy do obliczeń przepływu wody w korytachotwartych.TransformacjarównańSaintVenant’arealizowanajestwkażdymkrokuczasowymnaschemacieobliczeniowym.Równaniarozwiązywanesąmetodąiteracyjną.

AnalizowanyodcinekrzekiOdrymaswójpoczątekprzywodowskazieGozdowice–km645+000,zaśkończysięwokolicyŁubnicynaterenieMiedzyodrza–km728+000naOdrzeWschodniej(Regalicy)orazrównoleglekm025+500naOdrzeZachodniej.

Stworzono dwa warianty: Wariant 0 – odwzorowujący stan obecny oraz Wariant 1 – któryuwzględniazmianęwspółczynnikaszorstkościdlateraszalewowych.Takizabiegodzwierciedlaćmausunięcieroślinnościnaobszarzemiędzywala.Wmodelukażdyprzekrójpodzielonyzostałnatrzy części: koryto rzeki oraz prawy i lewy brzeg. Każdej podsekcji przyporządkowanoodpowiedniwspółczynnikszorstkościterenunManninga.

Dlakorytarzecznego,którewedługpozyskanychdanych,składasięgłówniezpiaskudrobnegoiśredniego,współczynnikanManninganiezmienianowramachWariantu1.Zewzględujednaknazbyt niską dokładność danych, zmienił się on podczas procesu kalibracji, tak aby w ramachmożliwych(zgodnychzrzeczywistością)wartościnajlepiejodwzorowaćcharakterhydrogramusymulacjidotegorzeczywistegonabaziedanychhistorycznych.

Proceskalibracjiprzeprowadzononaodrębnychdanychhistorycznych:z2006oraz2010roku.Do tego celupozyskane zostały odpowiedniedanedlanastępujących stacjiwodowskazowychbędącychwadministracjipolskiejiniemieckiej:

· Gozdowice(km645+000),· Bielinek(km672+500),· Widuchowa(km701+800),· Gryfino(km718+500),· Stutzkow(km680+650),· Schwedt–Odrbrucke(km690+610),· Hohensaaten-Finow(km664+950),· Gartz(km008+040),· Mescherin(km014+100).

Dla wymienionych wyżej stacji, dane dotyczące przepływów dostępne były tylko dla stacjiGozdowice. Dane dotyczące stanów wody rejestrowane są natomiast dla wszystkichwymienionychstacjiwodowskazowych.

Narysunkuponiżejprzedstawionolokalizacjęniemieckichipolskichwodowskazównabadanymobszarze.

6 | S t r o n a

Rysunek2Lokalizacjawodowskazównaodcinkuobjętymopracowaniem

Schematmodelu 1D przedstawiono poniżej na rysunku. Przedstawia on odcinki rzek, terenyzalewowe oraz kanały połączeniowe zdefiniowane w modelu hydraulicznym. Długość rzek,opisana została za pomocą punktów kilometrażu. W modelu pozostawiono kilometraż

7 | S t r o n a

pochodzącyzmodeliISOK.Górnągranicęstanowikm118+020,adolnagranicaznajdujesięwkm034+637naOdrzeWschodniejikm004+053naOdrzeZachodniej.PoczątekOdryZachodniej(km029+182)znajdujesięprzyrozwidleniuOdryiOdryZachodniej.

Rysunek3Schematmodelu1D

W modelach ISOK zdefiniowano poprzeczny rozkład współczynników szorstkości jakorównomiernynaOdrze(jednauśrednionawartośćdlacałegoprzekroju)orazjakopodziałna3strefywysoki/niskiprzepływ(3wartościdlaprzekroju)naOdrzeZachodniej.Tenostatnipolegana podzieleniu przekroju na trzy części - koryto rzeki, lewy i prawy brzeg - a następnieprzyporządkowanie każdej podsekcji jego współczynnika n Manninga. Wzaktualizowanym

8 | S t r o n a

modeluzmienionojednolityrozkładdlaOdrynametodęwysoki/niskiprzepływ,abywprowadzićzróżnicowaniewspółczynnikówszorstkościmiędzykorytemrzekiibrzegami.

Przypisaniewspółczynnikówszorstkościdlabrzegówrzekiteraszalewowychopierałosięna:

· Bazie danych obiektów topograficznych (BDOT 10k) udostępnianych przez GUGiK -aktualność2012-2013r.

· Ortofotomapachorozdzielczości1metra,którestanowiłydodatkoweźródłodanychdoweryfikacji danych z BDOT. Ortofotomapy dla strony niemieckiej i polskiej posiadałyaktualnośćodpowiedniona2016r.i2011-2012r.

· TabeliwspółczynnikaManninganużywanejdoprzypisaniawartościdlaodpowiednichklaspokryciaterenu.

Dane,którepozyskanoomaterialebudującymkorytarzeki,pokazują,żeskładasięonogłówniezpiaskuomałychidużychziarnach.Natejpodstawieprzypisanowstępniewartościwspółczynnikaszorstkości.Ostatecznewartościzostaływyznaczonepodczasczęścikalibracyjnejizatwierdzonepodczasfazyweryfikacji.

4.3 WarunkibrzegoweorazscenariuszemodelowaniaObliczeniahydrodynamiczneprzeprowadzonodla3scenariuszymodelowych:

· Q0,2%-niskieprawdopodobieństwowystąpieniapowodzi,· Q1%-średnieprawdopodobieństwowystąpieniapowodzi,· Q10%-wysokieprawdopodobieństwowystąpieniapowodzi.

Dozdefiniowaniagórnegowarunkubrzegowegodlaposzczególnychscenariuszywykorzystanoobliczenia wykonane przez IMGW-PIB w ramach opracowania pn. „Wartości stanówwody iprzepływówmaksymalnychrocznychookreślonymprawdopodobieństwieprzewyższeniawrazz hydrogramami hipotetycznymi w przekrojach wodowskazowych Szczecin – Most Długi,Gozdowice, Bielinek”, które wykonane zostało na potrzeby realizacji Projektu OchronyPrzeciwpowodziowejwDorzeczuOdryiWisły.

4.4 OdwzorowaniewariantuinwestycyjnegoW1wmodeluWariantinwestycyjnyW1zakładausunięcieroślinnościdrzewiastej,krzewóworazgęstychtrawzobszarumiędzywala.

Wmodeluhydraulicznymwybranezostałyodpowiadającezakresowiprzedsięwzięciaprzekrojepoprzeczne, w których następnie zmieniono wartości współczynnika szorstkości dlaodpowiedniego brzegu. Przyjęto, iżwspółczynnik szorstkościManninga n - 0,03 odpowiadałbędziesytuacjipousunięciuroślinności.

WprowadzonewtensposóbzmianystanowiąanalizowanywariantW1,sprawdzonydlatrzechscenariuszy przepływu o rocznym prawdopodobieństwie przewyższenia 10%, 1% i0,2%. Wpierwszejkolejnościwykonanoobliczeniawwarianciestanuobecnego,anastępniedlawariantuzusuniętąroślinnością.

9 | S t r o n a

4.5KalibracjaDokalibracji iweryfikacjipozyskanodane zdwóchnajwiększychwostatnimczasiewezbrań,którewystąpiłynaanalizowanymodcinkuOdry.Dokalibracjiwybranezostałydanepochodzącezwezbrania w 2010 r.Model skalibrowany został dla stanówwody, gdyż przepływy nie sąobliczanedlawodowskazów(zwyjątkiemGozdowic)znajdującychsięnatymodcinkuOdry.Dlacelów kalibracji iweryfikacji dolnywarunek brzegowy badanego docinkaOdry określono wGryfinie. Wybór ten wynikał z jakości danych dostępnych na wodowskazie Gryfino, czyligodzinnych odczytów poziomu wody. Na Odrze Zachodniej dolny warunek brzegowypozostawionojakorelacjaQ/h.

Kalibracjapoleganawykonaniu seriiobliczeń,w ramachktórych dąży siędo jaknajlepszegodopasowania wyników obliczeń do danych historycznych. Wykonane zostało kilkadziesiątsymulacji,wktórychdlabrzegówrzekiterenówzalewowychprzypisywanoróżnewspółczynnikiszorstkości.Ostateczniedobranewartościwspółczynnikówszorstkościmieszcząsięwmożliwychdo przyjęcia wartościach ze względu na charakterystykę terenu. Również objętość wodyprzenoszonazrzekinaterenyzalewowe(iodwrotnie)poprzezkanałypołączeniowepodlegałakontroli. W konsekwencji zmodyfikowano również przekroje kanałów połączeniowych, abyumożliwićprzepływwodywwiększymlubmniejszymstopniu.

Rysunek4Przykładowewynikikalibracjinapodstawiewezbraniaz2010rdlawodowskazuHohensaaten–Finow

Analizując wyniki kalibracji i weryfikacji modeli hydraulicznych, należy pamiętać oniepewnościachzwiązanychzposzczególnymielementamimodelu.Niepewnościąobarczonesądanepomiarowe(pomiaryhydrometryczne,pomiarybatymetryczne,numerycznymodelterenu)stanowiącebazędobudowymodelu.Dodaćdotegonależyniepewnościzwiązanezobliczeniaminumerycznymiwkonkretnymmodeluorazniepewnościzwiązanezoszacowaniemparametrówdanegomodelu.Biorącpoduwagępowyższemożnastwierdzić,iżdlawszystkichwodowskazów

44,24,44,64,8

55,25,45,65,8

66,26,46,66,8

7

Rzęd

nazw

ierc

iadł

aw

ody

[mn.

p.m

.]

Hohensaaten Finow obserwacja symulacja

10 | S t r o n a

uzyskano znakomite dopasowanie kształtu hydrogramu historycznego i zasymulowanego -kryteriumwspółczynnikakorelacji.OdwzorowaniestanówkulminacyjnychmożnaokreślićjakoznakomitedlawodowskazówWiduchowaiSchwedt,dobredlawodowskazuBielinek,dośćdobredla wodowskazu Hohensaaten-Finow oraz niezadowalające dla wodowskazu Stutzkow. Brakuzyskaniadobrychwynikówdlawszystkichwodowskazów,opróczwspomnianychniepewności,możewynikaćzbrakumożliwościuwzględnieniawszystkichzdarzeńwpływającychnaprzebiegpowodzi tj. zablokowanie przepływu pod mostami, specjalne sterowanie przepływem naniemieckimpolderzezalewowym(nalewymbrzeguOdryodBielinkadoWiduchowej),itp.

4.6WalidacjaWeryfikacja przeprowadzona została dla wezbrania z 2006 roku. Hydrogramy przepływuwGozdowicach prezentują około dwóch rekordów dziennie. Dolny warunek brzegowy Odryokreślono w Gryfinie, gdzie rejestrowana była co najmniej jedną wartość dziennie. OdraZachodniazadolnywarunekbrzegowyprzyjmujewartośćrelacjiQ/h.

Hydrogramy przepływu w Gozdowicach dla danych historycznych w 2006 zostałyzmodyfikowanetak,abyrozpoczynałysięwcześniej,atymsamymreprezentująkształtowaniesięprzepływuprzedrozpoczęciemczasuobserwowanychhydrogramów.Przepływwtychokresachjeststałyiodpowiednioustawionyna430m3/s.

Wyniki kalibracji i weryfikacji pokazują, że model dobrze przedstawia wyniki szczytu falipowodziowej. Odnośnie różnicy w kulminacji, różnica między czasem pozyskania pewnychdanychwymaganychprzezmodel–numerycznymodelterenu ipokryciaterenu–aszeregamiczasowymi danych historycznych może prowadzić do pewnych różnic pomiędzy krzywymihistorycznąisymulowaną.

Rysunek5Przykładowewynikiwalidacjinapodstawiewezbraniaz2006r.dlawodowoskazuHohensaaten-Finow

2,83

3,23,43,63,8

44,24,44,64,8

55,25,45,65,8

66,2

Rzęd

nazw

ierc

iadł

aw

ody

[mn.

p.m

.]

Hohensaaten Finow obserwacja symulacja

11 | S t r o n a

4.7WynikiiwnioskiObawariantyprzeliczonodla 3 scenariuszy:Q10%,Q1% orazQ0,2% (czyliodpowiedniodlapowodzioprawdopodobieństwiewystąpieniaraznadziesięćlat,raznastolatorazraznapięćsetlat).Wyznaczonezostałypunktykontrolne,dlaktórychprzeprowadzonoszczegółowąanalizę.Punktykontrolnezostaływybranenapodstawieodcinków,dlaktórychzmienianowspółczynnikszorstkościterenu(wprzypadkurealizowaniainwestycjiwiązałobysiętozusunięciemistniejącejtamroślinności)oraznapodstawielokalizacjimiejscowościpotencjalniezagrożonych.

12 | S t r o n a

Rysunek6Położeniepunktówkontrolnych

W pierwszej kolejności przeanalizowano wyniki w punktach kontrolnych. Analiza ujawniłajedynie niewielkie różnice między obecnym stanem i wariantem dla wszystkich punktówkontrolnych.Poniższatabelaobrazujeuzyskanewyniki.Przedstawiająonemaksymalnypoziomwodyzwiązanyzestanemobecnymiwariantemdlakażdegoprzekrojuidlakażdegoscenariusza.

13 | S t r o n a

Tabela1Porównaniewynikówwpunktachkontrolnych

Tylkopunktykontrolneznajdującesięwprzekroju99196i99032oraz35564wykazująroznicewyzszeniz2cm.Wprzypadkumodelowaniahydraulicznego,lokalnezmianywartoscinapoczątkuikoncumodelusązjawiskiemnaturalnym,wynikającymzrealizacjicelu,ktorym jestnajlepszedopasowaniedowartoscizaobserwowanychwnaturze.Ponizszagrafikaprzedstawiaporownaniepoziomuwodywpikietazach99032i99196dlatrzechscenariuszyprzepływu.

14 | S t r o n a

Tabela2Przykładoweporównaniepoziomówwodywprzekroju96+196-scenariuszp=1%

Chociaż powyższe wykresy pokazują bardzo małe różnice, możemy zauważyć, że poziomyzwierciadławodydlawariantuzwiązanegozusunięciemroślinnościznajdująsięniecoponiżejtychreprezentującychstanobecny.

Wyniki przeanalizowano również na profilach podłużnych dla maksymalnych poziomówzwierciadławodydla stanuobecnegoorazwariantu inwestycyjnego.Zaobserwowano jedynieniewielkieróżnice,wsąsiedztwieoraznaodcinkach,gdziedokonanousunięciaroślinności.

BadaniemobjętoOdręzOsinowadoŁubnicy.Kalibracjęiwalidacjęprzeprowadzononadanychzróżnych okresów czasu. Największe różnice pomiędzy danymi historycznymi, aobliczeniamizaobserwowano dla roku 1997, cowynika z różnic w geometrii koryta oraz pokrycia terenumiędzy rokiem 1997, a aktualnymi danymi wykorzystanymi do budowy modelu. Różnicepomiędzyhistorycznymi isymulowanymizdarzeniamipozwoliłynaocenęmodelu jakodobrzereprezentującegohydraulikęrzeki.

Modelowanie hydrodynamiczne 1D obszaru pozwoliło na zrozumienie hydrauliki rzekiwodpowiedzinawprowadzonezmianypokryciaterenu.Obserwacjepodczaskalibracjiwykazały,żerzekabardziejreagujenazmianywjejkorycieniżnabrzegach.Analizawynikówpozwoliłanawyciągnięcienastępującychwniosków:

1. UsunięcieroślinnościnawybranychfragmentachmiędzywalaOdryspowodowałobardzoniewielki spadek rzędnych zwierciadławodymiędzywariantem stanu istniejącego, awarianteminwestycyjnym.

5,95,95

66,05

6,16,15

6,26,25

6,36,35

6,46,45

6,56,55

6,66,65

6,76,75

6,86,85

6,96,95

7

17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29

Rzęd

nazw

ierc

iadł

aw

ody

[mn.

p.m

.]

Dzień symulacji

Przekrój 96+196 stan obecny wariant

15 | S t r o n a

2. Niewielkie efekty usunięcia roślinności wynikają w głównej mierze z niewielkiegopokryciaobszarumiędzywalaprzezroślinnośćdrzewiastąikrzewy.Mimoniewielkiegopokryciaobszarumiędzywalaroślinnościądrzewiastą,zostały tustwierdzonesiedliskaprzyrodniczebędąceprzedmiotamiochronywramachobszaruNatura2000DolnaOdraPLH320032.Tesamesiedliskatworząrównieżatrakcyjnebiotopysprzyjającebytowaniufauny,wtymgatunkówstanowiącychprzedmiotochronyostoisiedliskowejDolnaOdra,jakiobszarówspecjalnychochronyptakówDolinaDolnejOdryPLB320003.

3. Wraz zewzrostemprzepływu zwiększa się średnia imaksymalna różnicaobliczonychrzędnychzwierciadławodymiedzywariantemW0iW1.

4. Maksymalneobniżeniezwierciadławodywwynikuusunięciaroślinnościzmiędzywalawyniosło niecałe 10 cm dla scenariusza przepływu q=0,2%. Największe obniżeniazwierciadła wody były obserwowane w sąsiedztwie miejsc, gdzie w stanie obecnymmiędzywale charakteryzuje się największym stopniem porośnięcia przez roślinnośćdrzewiastąikrzewy.

5. Inwentaryzacjaprzyrodnicza

Floraisiedliskaprzyrodnicze

Badaniaterenoweprowadzonokilkakrotniewciąguroku,żebyuchwycićróżneaspektysezonuwegetacyjnego.Badaniaprowadzonowmaju,czerwcu,sierpniuorazpaździerniku2017r.

Inwentaryzowane odcinki Odry wykazują znaczne zróżnicowanie pod względem stanuzachowaniawalorówprzyrodniczych. Jednakpomimo,niekiedyznacznych,antropogenicznychprzekształceńkoryta rzeki i jej strefprzybrzeżnych,nawszystkich jejodcinkach stwierdzonowystępowaniecennychelementówflorylubsiedliskprzyrodniczych.

NadodrzańskieterenymiędzyOsinowemDolnymaBielinkiemzajętesąwznacznejmierzeprzezrozległe trzcinowiska i zarośla pokrzyw. Spotykane są tu silnie zarastające starorzecza orazzaroślawierzb.Wałprzeciwpowodziowyznajdujesiętustosunkowobliskokoryta.Wtymrejonielicznestanowiskaposiadarzadkiwilczomleczbłotnyichronionekocankipiaskowe.

NaodcinkuwokolicachPiasku,wpobliżukorytarzekizachowałysięfragmentylasówłęgowych,znacznaczęśćterenuzajętajestprzezpastwiskaorazobszarypodmokłeporośnięteroślinnościąszuwarową.StromebrzegikanałuOdryporośniętesąmonokulturąsosnową,wwodachkanałuczęstowystępujązbiorowiskanymfeidówielodeidów,licznajestturównieżsalwiniapływająca.

Pomiędzy Zatonią Dolną a Krajnikiem Dolnym brzegi Odry są silnie przekształconeantropogenicznie na skutek sztucznego umocnienia jej brzegów nasypami kamiennymi. Niestwierdzonotuwystępowaniacennychelementówflory.Występujeniewielkipłatlasuliściastegoo przejściowym charakterze między grądem a łęgiem, który jest fragmentem większegokompleksuleśnegozlokalizowanegomiędzyZatoniąaKrajnikiemDolnym.

StosunkowokrótkiodcinekrzekikołoOgnicycharakteryzujesięswoistymbogactwemcennychprzedstawicieliflory.Wkanalemasoworośniesalwiniapływająca,znalezionotuteżniewielkieskupisko rukwiwodnej.Nad brzegami rzekiwystępująm.in. dzięgiel litwor, groszek błotny i

16 | S t r o n a

wilczomleczbłotny.Zachowałsiętutakżeniewielkifragmentłęguwierzbowegoorazkilkapłatówziołoroślinadrzecznych.

WrejonieMarwicmiędzywaleporośniętejestwgłównejmierzeroślinnościąszuwarową,najejobrzeżach u podnóża wału występują miejscami ubogie gatunkowo, wąskie płaty ziołoroślinadrzecznych.Nielicznyjesttakżeudziałcennychprzedstawicieliflory.

NapółnocodGryfinamiędzywaletakżezdominowane jestprzezrozległeszuwary, leczobszarwyróżniasięwiększąmozaiką,występujątuzaroślawierzborazzachowałysiędwawąskiepłatyłęgówwierzbowych.

OkoliceDaleszewaporośniętesągłównieprzezniedostępnelasyłęgowe,wktórychdrzewostaniedominujeolszaczarna,runotychlasówjestbogatewgatunkiziołorośloweiszuwarowe.

Nabadanymobszarze stwierdzonowystępowanie cennych gatunków roślin.Część znich jestobjęta ochroną prawną,większośćwidnieje na Polskiej czerwonej liście paprotników i roślinkwiatowych.

NabadanymterenienieodnalezionogatunkówroślinzamieszczonychwzałącznikachDyrektywySiedliskowej(II,IV,V).

Nainwentaryzowanymobszarzeniestwierdzonowystępowaniacennychgatunkówgrzybów,wtymporostów.Terenten,wzwiązkuzbrakiemodpowiednichsiedlisk,tj.dobrzewykształconychmezofilnychlasówliściastychczytorfowisk,niejestdogodnypodkątemwystępowaniatejgrupyorganizmów. Należy tu nadmienić, że istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia ich wsąsiedztwieinwentaryzowanegoobszaru,jednakżestosunkowowąskipasterenujakibyłbadanywdużymstopniuzmniejszaprawdopodobieństwoichodnalezienia.Podobnie jak w przypadku flory, tereny nadodrzańskie stwarzają dogodne warunki dlawykształcenia się cennych siedlisk przyrodniczych. Zachowały się tu fragmenty naturalnychlasówłęgowych,płatyziołoroślinadrzecznych,orazstarorzecza,którychwystępowaniejestściślezwiązane zdolinamidużych rzekoraz z cykliczniezachodzącymi tuwylewamiwód.Wszelkieprace regulacyjne powinny być prowadzone w taki sposób, aby w jak najmniejszym stopniuingerowaływwystępującetusiedliskaprzyrodniczeoraznazachodzącetunaturalneprocesy.

Entomofaunaorazmalakofaunalądowa

Rozpoznanie terenu oraz składu gatunkowego i liczebności zwierząt rozpoczęto w lipcu azakończonowpaździerniku2017roku.Rozpoznanie inwentaryzowanego odcinka rzekiOdry wmiejscach planowanych pracwraz zbuforemwykazałowystępowanie:

· 11gatunkówowadów:trzmiele: ziemny, kamiennik, rudonogi, rudy, ogrodowy, parkowy, gajowy, leśny, rudoszary iważki:trzeplazielona;chrząszcze:biegaczskórzasty.

· 0gatunkówpoczwarówek:zebrano28próbmateriału,niestwierdzonomięczaków.

Nad brzegami Odry stwierdzono występowanie jednego gatunku z Załącznika II DyrektywySiedliskowej – trzepli zielonej Ophiogomphus cecilia. Ważkę stwierdzano regularnie, na całej

17 | S t r o n a

długości brzegu Odry. Niestety późny okres kontroli spowodował, że nie było możliwościodnalezieniawylinek,którepotwierdzałybyrozródgatunkunabadanychodcinkachrzeki.

Kolejnych9stwierdzonychgatunkównależydorzędubłonkówekHymenoptera.Sątotrzmielezrodzaju Bombus: ziemny, kamiennik, rudonogi, rudy, ogrodowy, parkowy, gajowy, leśny irudoszary.

JedengatunekzrzęduchrząszczyColeoptera–biegaczskórzasty.

Wymienionegatunkinależądonierzadkich,wniektórychmiejscachnawetlicznych,pospolitych.Niesązagrożonewyginięciem.

Inwentaryzowany obszar nie okazał się bogaty w gatunki „naturowe”.Udało się potwierdzićwystępowanie jednego takiego gatunku.Ma to związek z brakiem odpowiednich siedlisk dlapozostałych gatunków. Trzepla zielona jest gatunkiem rzecznym i w tym przypadku siedliskodpowiednichdlagatunkuniebrakuje. Interesujące sąnatomiaststwierdzoneczasamibardzolicznepopulacjetrzmieli.Sątoowadypodczęściowąochroną,bardzoważnezpunktuwidzeniagospodarkiczłowieka–zapylaczeroślinużytkowych.NadOdrąwystępujądośćszerokiepasyłąkcostwarza tymowadom licznesiedliska. Jedynystwierdzonygatunekchronionegochrząszczazwiązanyjestzlasami.Jegoobecnośćtutajpodnosiwalorytegoterenu.

Przeprowadzenieinwestycjizwodybędziemiałoniewielki,punktowywpływnapopulacjętrzeplizielonej.Jeśligatunekrozwijasięnatymterenietowtrakcieinwestycjimożedojśćdo„umyślnegozabijaniagatunkuchronionego”gdyżlarwyważkirozwijająsięwwodzie,nadnierzeki.Biorącpod uwagę jej równomierne rozmieszczeniewzdłuż brzegówOdry, populacja bardzo szybkozostanieodbudowana.Wprzypadkubudowy z lądumożedojśćdozmniejszenia ilościsiedliskdogodnych do bytowania trzmieli. Przywrócenie zajętego na czas budowy terenu do stanupoczątkowego zminimalizuje tę stratę. Utrzymanie zalesienia w co najmniej obecnym staniepozwolitakżenautrzymanie/rozwójpopulacjichrząszczy.

Herpetofauna

Inwentaryzacjęprzeprowadzonowokresieodsierpniadopaździernika2017r.

Inwestycja w obecnym kształcie może wiązać się z następującymi zagrożeniami dla ww.gatunków:

-dla płazów – z utratą siedliskwprzypadku zasypywania zbiornikówwodnych, z ryzykiempłoszeniaiincydentalnegouśmiercaniaosobnikówpodczastrwaniaprac.

-dlagadów–zryzykiempłoszenia,incydentalnegouśmiercania

Nieprzewidujesięjednakistotnegodługofalowegowpływuzagrażającegociągłościpopulacjiczyistotnie redukującego jej liczebność – siedlisko dla obserwowanych gatunków nie zostaniedługofalowoistotniezmienione.Stądteżniemakoniecznościmodyfikacjiprzebieguinwestycjizuwaginaochronęomawianychgatunkówpodwarunkiem:

- ograniczenia terminu prac do okresu przypadającego poza szczytem aktywnościwiosennejpłazów–okresod1marcado15majapowinienbyćokresemochronnymwtrakciektóregonienależywykonywaćpracnacałymobszarze awpromieniu 1kmodstwierdzonychstanowisk

18 | S t r o n a

kumakanizinnegoirzekotkidrzewnejokrestennależyprzedłużyćdokońcasierpnia.Okrestenmoże zostać skrócony jedynie pod warunkiem wcześniejszej weryfikacji opuszczenia miejscrozroduprzeznadzórherpetologiczny

-przeprowadzaniapracpozaokresemmigracjiherpetofaunynamiejscazimowania–wokresieszacunkowoprzypadającympomiędzy15października a30 listopada.Okres tenmożezostaćskrócony jedyniepodwarunkiemwcześniejszejweryfikacjizakończeniamigracjiprzeznadzórherpetologiczny

- przeprowadzania prac w obszarze strefy ochronnej gniewosza plamistego poza okresemaktywności zwierząt, zgodnie z przedłożoną wcześniej opinią ekspercką szacunkowo – dopoczątku kwietnia, dokładny moment rozpoczęcia może bardzo różnić się pomiędzyposzczególnymilatami.Pracepowinnybyćprzeprowadzanesprawnieiwjaknajkrótszymczasie.Optymalnie–podnadzoremherpetologa.Znalezioneewentualniegniewoszeiinnegadypowinnybyćprzenoszonedo indywidualnychpojemników transportowych anastępnieumieszczanewmiejscuumożliwiającym imdokończeniezimowania iwypuszczanepozimowaniuwmiejscuzktóregozostałyzabranelubjegopobliżu.

Zbiornikiwodnebędącesiedliskami imiejscamirozrodupłazówniemogąbyćzasypywane.Wprzypadkukoniecznościzasypaniazbiornikazprzyczyntechnicznychnależytegodokonaćpozaokresemprzebywaniawnimzwierząt,lubjeśliniemainnejmożliwości–poodłowieniupłazów.Niezbędne jestwtakimwypadkuutworzeniezbiornikazastępczegowpromieniudo200modzasypanego (optymalnie – jaknajbliżej) jakokompensacjiutraconegomiejsca rozrodu.Częśćmiejscrozrodumożemiećcharakterefemerycznyiniebyćużywanaprzezpłazykażdegoroku,nadaljednaksiedliskatakiewymagająkompensowania.

Ornitofauna

KontroleprowadzonoporuszającsiępieszowzdłużbrzeguOdry(powale).Obserwacjamiobjętocały obszar w kierunku Odry oraz pas szerokości ok. 200 m po wschodniej stronie wału.Odnotowywano stwierdzenia wszystkich gatunków, natomiast mapowano jedynie gatunkinielicznelubśrednioliczne(gatunkizZałącznikaIDyrektywyPtasiej,gatunkizPolskiejCzerwonejKsięgiZwierząt, gatunkinielicznenaPomorzu).Obserwacjeprowadzonoodmajado sierpnia2017r.

W2017rokunakontrolowanychodcinkachmiędzywalistwierdzono96gatunkówlęgowychlubprawdopodobnielęgowych.WzałącznikuIDyrektywyPtasiejznajdujesię13lęgowychgatunkówawPolskiejCzerwonejKsiędzeZwierząt6gatunków.

Międzywale to miejsce występowania łyski, wodnika, gęgawy, a z gatunków „naturowych”błotniakówstawowychiżurawi.Regularnieobserwowanotamżerującebocianyczarne,gęgawy,żurawie,czajkiawczasieprzelotówteżłączaki.

BezwzględnienależyzachowaćoczkawokolicyŻuławCedyńskich.

Teriofauna,wtymchiropterofauna

Rozpoznanieterenurozpoczętowkwietniu2017r.dokonanoprzegląduterenuinwestycjipodkątemistotnościdlaposzczególnychgatunkównietoperzy.Nagrańnapunktachnasłuchowychdokonywanocyklicznienaprzestrzeniodmajadowrześnia.

19 | S t r o n a

RozpoznaniechiropterologiczneinwentaryzowanegoodcinkarzekiOdrywmiejscachplanowanychpracwykazałowystępowanie8gatunków/grupnietoperzy:

· Karlikwiększy(Pipistrellusnathusii)· Karlikmalutki(Pipistrelluspipistrelluss.s.)· Karlikdrobny(Pipistrelluspygmaeus)· Borowiecwielki(Nyctalusnoctula)· Borowiaczek(Nyctalusleisleri)· Mroczekpóźny(Eptesicusserotinus)· Nocekłydkowłosy(Myotisdasycneme)· Noceknieoznaczony(Myotissp.)

NajwiększąaktywnośćnietoperzyodnotowanonapółnocodGryfina,wKrajnikuDolnymoraznakanaleprzyPiasku.Większośćaktywnościnawszystkichtransektachbyłagenerowanaprzezdwagatunki: karlika większego oraz borowca wielkiego. Karlik większy związany jest z mozaikąkrajobrazów leśnych i zbiorników wodnych. Jest szeroko, ale nierównomiernierozpowszechnionywcałymkraju,napojezierzachpółnocnejPolskijestnajczęściejspotykanymnietoperzem.Zakryjówkidziennenajchętniejwybieradziupledrzew,alezasiedla teżbudynki(SachanowicziCiechanowski2008).Pozostałekarliki(drobnyimalutki)sąrównieżgatunkamipospolitymi,choćbardziejniżkarlikwiększyzwiązanymizmiastami.Borowiecwielkijesttakżegatunkiem pospolitym o podobnych preferencjach siedliskowych, jak karlikwiększy. Te dwagatunki notowane były na wszystkich punktach. W trakcie inwentaryzacji stwierdzono teżobecność borowiaczka, który jest gatunkiem rozpowszechnionym, ale rzadkim, zwłaszcza wpółnocno-zachodniej Polsce. Jest ściśle związany zbiotopem leśnym jako kryjówki rozrodczewykorzystujedziuple.Niewielkąaktywnośćosobnikówtegogatunkuzarejestrowanonapunkcienr2.Drugimbardzo rzadkimgatunkiem,zarejestrowanym jedynienapunkcienr 5wpobliżuKrajnikajestnocekłydkowłosy.ZnanesątylkopojedynczestanowiskategogatunkuwPolsce.Nakryjówkiwybieraobiektybudowlane,nietylkobudynki,aleteżmosty.Zimowiskotegogatunkubyłoznanewlatach80’wmościepodautostradąA2(Ciechanowskiiin.2007).Koloniarozrodczatego gatunku znajdowała się do niedawnaw strukturachMostu Cłowego w Szczecinie (daneniepublikowane),pojedynczeosobnikibyłynotowanewokolicachBielinka(Ciechanowski i in.2007).Pozatymigatunkamiobserwowanoaktywnośćnietoperzyzgrupynockówjednienapięciupunktach.

Odra funkcjonuje dla nietoperzy w roli żerowiska oraz rezerwuaru schronień w drzewachdziuplastych.Podstawowymmiejscemżerowaniadlanietoperzyprzestrzeńnadwodą,nadktórągromadzą się insekty. Rezerwuar schronień z kolei stanowią dojrzałe dziuplaste drzewa.Przeważnie na międzywalu występują one pojedynczo lub w szpalerach (np. na północ odGryfina).

Populacje nietoperzy cechują się dużą dynamiką, z roku na rok zmienia się lokalizacja orazliczebnośćkoloniiwschronieniachdziennych,copociągazasobązmianywewzorachkorzystaniazżerowisk.Ingerencjawstrukturępasabrzegowegorzekipociągniezasobązmianyw jakościsiedliskentomofauny,comożeprzełożyćsięnaatrakcyjnośćżerowiskwzdłużwałów.

20 | S t r o n a

Planowane będzie zapewne tworzenie baz dla zaplecza technicznego i socjalnego oraz placeskładowaniamateriałów.Szczególnąuwagęnależyzwrócićnaprzeznaczonedowycinkidrzewaoraz przeznaczone dowyburzenia bądź remontu obiekty budowlane.Miejsca temogą być wkolejnychlatachwsposóbbardzozróżnicowanywykorzystywaneprzeznietoperzejakokryjówkidzienne, bądź miejsca hibernacji. Każdorazowo, przed wycinką drzew lub rozpoczęciemingerencji w konstrukcję obiektów budowlanych, należy je skontrolować pod kątemwykorzystywaniaprzeznietoperze.

Należyminimalizowaćtakżehałaswytwarzanyprzezsprzętmechaniczny,zwłaszczajeśliokresdziałańbędziekolidowałzokresemrozroduzwierząt(odpoczątkumaja,dopołowysierpnia).Wprzypadkustosowaniaoświetleniaplacubudowy lubnowopowstałej infrastrukturynależy jaknajbardziej ograniczyć oświetlany obszar, gdyż światło będzie powodowało przepłaszanienietoperzyzżerowiskorazkryjówek.

Tereny inwestycjizlokalizowanesąwobrębieobszarówNatura2000 ibezpośredniejbliskościśrodowiska wodnego stanowiącego istotne żerowisko nietoperzy – dlatego reżim nadzoruprzyrodniczego w kwestiipowyżej opisanych działań i świadomośćwykonawców pod kątemodpowiedzialnościzastanśrodowiskapowinienbyćwysoki.

6. Wnioski

BadaniemobjętorzekęOdręodOsinowadoŁubnicy.Celemprzeprowadzonychanalizbyłaocenawpływu usunięcia roślinności na wybranych fragmentach międzywala na przepływypowodziowe.Obliczeniadlawariantustanuobecnego iwariantu inwestycyjnegowykonanowmodeluhydraulicznym1DMIKE11.Modelzbudowanyzostałnapodstawiemodeli zprojektuISOK,którezostałyzmodyfikowanepodkątemmożliwościprzeprowadzeniaanalizwymaganychwniniejszymprojekcie.Modelzostałskalibrowanyizweryfikowanynadanychzwezbrańz2010r.i2006r.Wynikikalibracjiiweryfikacjipotwierdziły,iżmodeltenmożezostaćwykorzystanydorealizacjicelówniniejszegoopracowania.

Obserwacjepodczaskalibracjiwykazały,żerzekabardziejreagujenazmianywjejkorycieniżnabrzegach.BadanyobszarznajdujesięwdolnejczęścizlewniOdry,gdziespływawoda z całejzlewni,wzwiązkuztymróżnicemiędzystanemobecnym,awarianteminwestycyjnymsąbardzoniewielkie. Zauważono jednak, że usunięcie roślinności wwybranych obszarachmiędzywalaspowodowało nieznaczne obniżenie poziomu zwierciadła wody w porównaniu do obecnegostanu.

Reasumując,szczegółowaanalizawynikówpokazuje, że różnicemiędzyWariantem 0 i 1 są zpunktu widzenia możliwości realizacji inwestycji w zakresie podjętym modelowaniem,inżynierskonieistotne.Zewzględunato,żebadanyobszarznajdujesięwdolnejczęścizlewniOdry, różnice w stanachwody pomiędzywariantem obrazującym stan obecny, awarianteminwestycyjnymwahająsięod0,1do1,7cm.Oznaczato,żeproponowanerozwiązaniewpostaciusunięciaszatyroślinnejnaodcinkachobszarumiędzywalawpływanazasięgigłębokośćwodynatereniezalewanym,jednakżenieznacznieiwsposóbpodważającyzasadnośćwykonaniatychpraczewzględówekonomicznych.Zwrócićnależyjednakuwagęnafakt,żezwynikowychmapmodelowaniaorazmapryzykapowodziowegowynika,żewzdłużmiędzywalazlokalizowanesązagrożonepowodziąmiejscowości,takiejakPiasek,KrajnikDolnyiGryfino.Wzwiązkuzbrakiem

21 | S t r o n a

uzyskuzmodelowanychdziałań,zasadnymbyłobyskupieniesięnainnejformiedziałańmającychna celu poprawę ochrony przeciwpowodziowej na terenie międzywala, a przynajmniej wmiejscowościach leżącychwpobliżu izagrożonych.Wzwiązku zpowyższymrekomendujesięrezygnacjęzdziałańwbezpośrednimobszarzesamegomiędzywala,coniemaistotnegowpływuna zmniejszenie zagrożenia powodziowego, a w zamian proponuje się dodatkowy zakres dlamiędzywala w zakresie działań przeciwpowodziowych dla obszarów miejscowości Piasek,GryfinoiKrajnikDolny.Mającnawzględziewynikiinwentaryzacjiprzyrodniczej,skupieniesięnapojedynczych lokacjach, a nie na całości obszaru międzywala wydaje się najrozsądniejsze.Modernizacjamiędzywalawproponowanympierwotnym zakresieprawdopodobniezwiązanabyłaby z koniecznością zniszczenia siedlisk przyrodniczych [miejscowe zagłębienia terenustanowiącesiedliskaprzyrodniczekodzie3150,tj.starorzeczaieutroficznenaturalnezbiornikiwodne,bądźsiedliskaokodzie6430,tj.ziołoroślanadrzeczne],cozkoleimogłobywiązaćsięzpotencjalnymnegatywnymwpływemnacelochronyorazspójnośćiintegralnośćobszaruNatura2000DolnaOdraPLH320032.Zkoleiistniejącezadrzewieniaizakrzaczeniastanowiąmiejscamisiedliska o charakterze priorytetowym [910E – łęgi wierzbowe]. Wskazane powyżejuwarunkowania siedliskowe tworzą korzystne i atrakcyjne biotopy dla gatunków zwierzątpodlegającychochroniewramachobszarówNatura2000DolinaDolnejOdry[PLB320003]orazDolnaOdra[PLH320032],dlaktórychtozachowaniewystępującychtusiedliskstanowiistotnyelementyochrony.