Ograniczoność i wybór w gospodarowaniu zasobami środowiska1. Trzy aspekty ograniczoności Ograniczoność zasobów Ograniczoność głównych komponentów decydujących o jakości

środowiska Pozaekonomiczny wymiar ograniczoności zasobów środowiska

(amenity uses)2. Problem wyboruwymiar mikroekonomiczny Szkody z tytułu zanieczyszczenia środowiska a koszty jego

ograniczania (CBA/AKK) Jakość środowiska i nakłady na jego ochronę jako koszt

alternatywny względem celów ekologicznych Czynniko-intensywny a środowiskowo-przyjazny postęp

techniczny Łagodzenie sprzeczności poprzez działania typu win-win Niekiedy: brak możliwości wyboru (np. utrata bioróznorodności)

1

Ograniczoność i wybór w gospodarowaniu zasobami środowiskaWymiar makroekonomiczny Dobrobyt materialny i jakość środowiska a dobrobyt społeczny Porównanie społecznych kosztów i korzyści środowiskowychStatyczny i dynamiczny aspekt ograniczoności i

wyboru Statyka: potrzeba krótkookresowej racjonalizacji/optymalizacji Dynamika: maksymalizacja dobrobytu społecznego w przyjętym

horyzoncie gospodarowania (międzypokoleniowa sprawiedliwość

ekologicznaProblem skali i alokacji w gospodarowaniu zasobamiśrodowiska Niedoskonałość (błędy) rynku w gospodarowaniu zasobami

środowiska- ogólne i specyficzne Potrzeby a popyt Syndrom NIMBY (not in my backyard)

2

Ekonomia środowiska (EŚ) i jej elementy składowe

Ujęcie neoklasyczne: Ekonomia środowiska jako nauka o racjonalnym wykorzystaniuzasobów środowiska w warunkach ograniczoności jego zasobów wcelu maksymalizacji dobrobytu. Dziedzina teorii ekonomii, która bada statyczne i dynamiczne warunki optymalności wykorzystania zasobów i walorów środowiska Elementy składowe: (1) ekonomiczna teoria zanieczyszczenia i ochronyśrodowiska; (2) Ekonomiczna teoria wykorzystania zasobów naturalnych(3) Ekonomiczna teoria zachowania przyrody EŚ a ekonomia ekologiczna (EE) i ekonomia trwałego

rozwoju(ETR) Główne kryteria dystynkcji: efektywności, bezpieczeństwa i

trwałości rozwoju (sprawiedliwości międzypokoleniowej) EE: decydujące jest kryterium bezpieczeństwa i trwałości ETR: szczególna rola kryterium trwałości (sprawiedliwości) Ujęcia teoretyczne a polityka środowiskowa (ekologiczna)

3

Problematyka ekologiczna w ekonomii – ujęcie retrospektywne

Wybór i ograniczoność w gospodarowaniu zasobami środowiska – ujęcie historyczne

Naturalne bariery wzrostu w ekonomii klasycznej i fizjokratyzmie

(F. Quesnay, A. Smith, D. Ricardo, K. Marx)Względna i bezwzględna ograniczoność zasobów:

Ricardo vs. R. Malthus i R. JevonsPierwsze próby dostrzeżenia ekologicznych

barier wzrostu: J.S. Mill, J.B. Say

4

„Historyczne” i „logiczne” przyczyny zainteresowania teorii ekonomii problematyką ekologicznąPogłębianie się kryzysu surowcowo-energetycznego Internacjonalizacja i globalizacja procesu zanieczyszczenia

środowiskaPrace prekursorów (Kapp, Boulding, inni) i pierwsze Raporty dla

Klubu RzymskiegoDziałalność niektórych organizacji międzynarodowych (ONZ),

ekologicznych NGO i partii „zielonych”Rozwinięcie i wykorzystanie teorii efektów zewnętrznych (TEZ) i

teorii dóbr publicznych (TDB) w analizie zanieczyszczenia i ochrony środowiska oraz ekologicznych uwarunkowań wzrostu

Stopniowe uwzględnianie ograniczoności zasobów oraz zanieczyszczenia środowiska w modelach wzrostu gospodarczego

Stworzenie zupełnie nowych podstaw analizy współzależności gospodarki i środowiska (mass balance approach, ekologiczna analiza input-output, entropijno-energetyczna analiza wartości i wzrostu)

5

Ogólna charakterystyka neoklasycznej (NEŚ) i keynesowskiej (KEŚ)ekonomii środowiska

A. Postulat „ekologizacji” ekonomii (gospodarki) a ekonomiczna racjonalizacja gospodarowania zasobami

B. Neoklasyczna ekonomia środowiska TEZ i TDB jako ogólna podstawa Rynek ma zdolność do efektywnej alokacji Efekty zewnętrzne niefektywność alokacji Efekty zewnętrzne powinny być internalizowane Lepsza (tańsza) jest internalizacja oparta na instrumentach

ekonomicznych (rynkowych) Potrzeba prywatyzacji: ograniczanie zakresu występowania

dóbr publicznych i związanych z tym zjawisk jeździec na gapę oraz dylemat więźnia

„Optymizm wzrostowy” w odniesieniu do problemu ograniczoności zasobów (sprawny mechanizm substytucji cenowo-technologicznej)

6

Zasada Hotellinga i koncepcja

technologii cienia Nordhausa

p – cena jednostki zasobu nieodnawialnegomc – marginalny koszt pozyskania jednostki zasobuR – royalty (renta zawłaszczana przez państwo)r - stała w czasie stopa procentowa (społeczna stopa dyskonta)t – czas Technologia back-stop – technologia lub zasób alternatywny

7

Zasada Hotellinga i koncepcja technologii-cienia Nordhausa

Interpretacja mikroekonomiczna1. Stopa wzrostu wartości jednostki zasobu (r) =

oczekiwanej stopie zysku/oprocentowania inwestycji alternatywnych (np. papiery wartościowe o stałym oprocentowaniu). Jeżeli takie zdyskontowanie ma miejsce, wartość bieżąca jednostki zasobu jest równa wartości bieżącej alternatywnej instytucji. Decyzja „pozostawieniu w ziemi” zasobu lub eksploatacja

2. r jest większe od oczekiwanej stopy zysku/oprocentowania inwestycji alternatywnej. Właściciele zasobów powstrzymują się od eksploatacji, bieżąca wartość ich zasobu realnie rośnie

3. r jest mniejsze od oczekiwanej stopy zysku inwestycji alternatywnej. Właściciele zasobu podejmują decyzję o szybkiej eksploatacji

 

8

Ogólna charakterystyka neoklasycznej (NEŚ) i keynesowskiej (KEŚ)ekonomii środowiska

C. Keynesowska ekonomia środowiskaNie całkowite odrzucenie, lecz relatywizacja twierdzeń NEŚPodstawowe różnice w stosunku do NEŚ Szersze odwołania do kryterium bezpieczeństwa i trwałości

rozwoju (międzypokoleniowa sprawiedliwość ekologiczna) oraz ocen o charakterze społeczno-politycznym i etycznym Kwestionowanie sprawności rynkowego mechanizmu substytucji

cenowo-technologicznej Kwestionowanie ujęć opartych wyłącznie na mikroekonomicznym rachunku optymalizacyjnym i dążeniu do monetaryzacji wszystkich zasobów i walorów środowiskaD. Problem podstawowy dla całej współczesnej

ekonomii: skala gospodarowania zasobami środowiska a efektywność alokacyjna w gospodarowaniu środowiskiem

9

TEZ jako podstawa analizy zanieczyszczenia i ochrony środowiska

Efekty zewnętrzne - powstają w sytuacji, w której decyzje podejmowane przez jeden lub więcej podmiotów gospodarczych oddziaływają bezpośrednio (pozytywnie lub negatywnie) na możliwości produkcyjne lub konsumpcyjne innych podmiotów. W sposób formalny można to przedstawić jako oddziaływanie jednego z podmiotów na funkcje celu – użyteczności, zysku, kosztów itd. – innego podmiotu. Istotne jest zarazem, aby można było określić

zarówno konkretnego sprawcę jak i odbiorcę owych efektów.Wymiar makroekonomiczny efektów zewnętrznych -

występują wtedy, gdy w gospodarce charakteryzującej się zdecentralizowanymi procedurami regulacyjno-optymalizacyjnymi (rynkowej)nie ma dostatecznych bodźców do tworzenia efektywnych rynków dóbr i czynników produkcji, co prowadzi do sytuacji, w której równowaga rynkowa nie spełnia warunków optimum Pareto.

10

TEZ jako podstawa analizy zanieczyszczenia i ochrony środowiska

Internalizacja efektów zewnętrznychProces polegający na włączeniu („uwewnętrznieniu”) w rachunek ekonomiczny podmiotu generującego efekty wewnętrzne ich

skutków ekonomicznych, zwykle prowadzący do wzrostu kosztów sprawcy.Teoretyczne podstawy internalizacji Podatek Pigou (wariant interwencjonistyczny) Teoremat Coase’a (wariant rynkowy) Przymus prawno-administracyjny

• Internalizacja nie jest równoznaczna z całkowitą eliminacja EZ, ale z ich redukcją do poziomu społecznie optymalnego, zgodnie z kryterium: marginalny koszt redukcji zanieczyszczenia, MKR, zrównuje się z marginalnym kosztem zanieczyszczenia, MKZ, (straty w dobrobycie wywołanej zanieczyszczeniem)

Społecznie optymalny poziom emisji (danego polutanta); ujęcie makroekonomiczne

MKRS

MKZS

D

E

CBA

0         xe                                        xopt.

Maksymalny przyrost dobrobytu społecznego:ΔD = CBDE - CBD = CDE

0 – xe; poziom emisji mieszczący się w granicach samoistnej zdolności przyrody do asymilacji (rozkładu)

TEZ jako podstawa analizy zanieczyszczenia i ochrony środowiska

FB (x1B, x2

B, ..., xnB, xm

A) - funkcja produkcji wytwórcy B

x1B, x2

B, ..., xnB - czynniki produkcji

wykorzystywane przez B, xmA dowolny czynnik

produkcji wykorzystywany przez A

13

EZnegatywny ;0);,,(

),x(Lx

EZpozytywny ;0

EZnegatywny ;0

A

x

yxCLyy

C

x

F

x

F

BB

A

Am

B

Am

B

TEZ jako podstawa analizy zanieczyszczenia i ochrony środowiska

SMC)P (

lub 0

spoleczna cOptymalnos

0

przez danajest produkcji wielkoscoptymalna

zysku acjimaksymalizzasady Z

A dobra produkcji k

Adobr cen

A

równosc

px

Fk

x

Fkp

kp

MC

p

AAm

B

AAm

B

AA

AA

A

14

Regulacja EZ przy pomocy podatku – sytuacja przedregulacyjna

x(LA,CA); y(LA,CA,x); ∂y/∂x <0

pX = 120; py = 240 (dane)

Kx = 3x2 + 60x; Ky = y2 + 100y + 30x

Z zasady maksymalizacji zysku:

15

4600 =Py 300; =Px 70 = *y 10; = *x

; yy

xx

x py

Kp

d

dK

Regulacja EZ przy pomocy podatku – sytuacja poregulacyjna

16

(Pigou)optymalny podatek ;30

x

Kt y

txxxxpPtxxxK xxx 603;603 22

225;5;906 opt xxx Pxxp

dx

dK

1205053010030100 22 yyxyyK y

47501205016800 yyy KUP

)(4975 ParetooptimumPP yx

Zanieczyszczenie i ochrona środowiska a dobra publiczne

Definicja ( = cechy wyróżniające) dobra publicznego

Zbiorowa konsumowalność (użytkowalność)Nierywalizacyjność (nieykluczoność konsumpcji)Produkcja: niepodzielność dóbrKonsumpcja: podzielność konsumpcji Występowanie efektów zewnętrznych (konsumpcja/produkcja)

Dobra publiczne a dobra prywatne Dobro publiczney – ilość produkowanego (istniejącego, oferowanego dobra)

yi (i = 1,2,..., n) – konsumpcja dobra y przez i-tą jednostkę

yi = y dla wszystkich i

17

Zanieczyszczenie i ochrona środowiska a dobra publiczne

Dobro prywatnex – łączna ilość wytworzonego dobra prywatnegoxi (i = 1,2,..., n) – konsumpcja dobra x przez i-tą jednostkę

Różnice między: Dobrami publicznymi i wolnymi Dobrami publicznymi i rynkowymi Efekty zewnętrzne a dobra publiczne (korzyści zewnętrzne i niekorzyści zewnętrzne) Dobra publiczne a prywatne : problem wykluczalności Problem jeźdźca na gapę i dylematu więźnia oraz problem zatłoczenia Global commons Dobra merytoryczne

 

18

xxni

i

i

1

19

KKLLAASSYYFFIIKKAACCJJAA DDÓÓBBRR PPUUBBLLIICCZZNNYYCCHH DDoobbrraa

KKrryytteerriiuumm rrzzaaddkkoośśccii DDoobbrraa eekkoonnoommiicczznnee DDoobbrraa wwoollnnee KKrryytteerriiuumm ddyyssppoonnoowwaanniiaa DDoobbrraa ppuubblliicczznnee DDoobbrraa pprryywwaattnnee KKrryytteerriiuumm rryywwaalliizzaaccyyjjnnoośśccii DDoobbrraa ppuubblliicczznnee sseennssuu ssttrriiccttoo DDoobbrraa kklluubboowwee

((ww ttyymm llookkaallnnee ddoobbrraa ppuubblliicczznnee))

KKrryytteerriiuumm ooddrrzzuuccaallnnoośśccii uużżyyttkkoowwnniikkaa DDoobbrraa ooddrrzzuuccaallnnee DDoobbrraa zz pprrzzyymmuusseemm

kkoonnssuummppccjjii