Liczby Dawne

Prezentacje wykonał :

Przemek Lelek kl. IIIa

Spis Treści :Spis Treści :1. Systemy miar stosowane na ziemiach polskich.2. Przykłady liczb dawnych.3. Kopa , mendel , tuzin i gros – ile to jest ? 4. Staropolskie handlowe miary długości.5. Staropolskie rolne miary długości.6. Staropolskie górnicze miary długości.7. Staropolskie drogowe miary długości.8. Staropolskie rolne miary powierzchni.9. Staropolskie miary pojemności ciał sypkich.10. Staropolskie miary pojemności płynów.11. Staropolskie miary masy.12. Tradycyjne miary tkanin.13. Inne miary staropolskie.

1. Systemy stosowane na 1. Systemy stosowane na ziemiach Polskich .ziemiach Polskich .

• W w Polsce stosowano wiele systemów miar. Było to związane z wpływami ośrodków władzy i handlu. Wynikało z konieczności ujednolicenia miar stosowanych do wymiaru podatków i w wymianie towarowej. W późniejszym okresie mnogość systemów była wynikiem ujednolicania miar, narzucanego przez zaborców na terenie zaborów. Jednocześnie trwały starania o powszechne ujednolicenie miar, którego efektem było wprowadzenie jednostek metrycznych.

2. Przykłady liczb dawnych .2. Przykłady liczb dawnych .

TuzinMendelKopaGrosIzbaSztygaWielka setka (dziesięć tuzinów)Wielki tysiąc (dziesięć grosów)Wielki gros (tuzin grosów)

3. Kopa , mendel , tuzin i gros –3. Kopa , mendel , tuzin i gros –ile to jest ?ile to jest ?

• Tuzin - inna nazwa liczby dwanaście , zwykle używana w kontekście liczby sztuk (np. tuzin jajek). Samo słowo pochodzi od łacińskiego duodecim. Prawdopodobnie pochodzi z Mezopotamii (aramejski system liczbowy).

• Mendel – nieużywane już powszechnie inne określenie 15 sztuk, czyli 1/4 kopy , stosowane w Polsce od XIV wieku. Gdzieniegdzie mendel liczył 16 (mendel chłopski). Określenie stosowano w odniesieniu do produktów rolnych , np. jajek.

• Kopa – w Polsce w XVII-XIX w. liczba 60 sztuk = 4 mendle = 5 tuzinów , była stosowana do obliczania zbiorów rolnych. Niekiedy stanowiła 50 sztuk – stopa piętna. Zaś 64, a nawet 80 lub 100 sztuk było nazywane kopą chłopską . W średniowiecznej Polsce kopa to jednostka obrachunkowa dla monet , równa np. 60 groszom praskim.

• Gros – (staropolskie: tuzin tuzinów) inna nazwa liczby 144 , zwykle używana w kontekście ilości – np. gros jajek.

4. Staropolskie handlowe miary 4. Staropolskie handlowe miary długości.długości.

• Sążeń = 3 łokcie = 6 stóp = 9 sztychów = 12 ćwierci = 24 dłonie = 72 palce = 576 ziaren = 1787 mm

• Łokieć = 2 stopy = 3 sztychy = 4 ćwierci = 8 dłoni = 24 palce = 192 ziarna = 595,54 mm

• Stopa = 1,5 sztycha = 2 ćwierci = 4 dłonie = 12 palców = 96 ziaren = 297,77 mm

• Sztych = 1 1/3 ćwierci = 2 2/3 dłoni = 8 palców = 64 ziarna = 198,51 mm

• Ćwierć = 2 dłonie = 6 palców = 48 ziaren = 148,87 mm• Dłoń = 3 palce = 24 ziarna = 74,44 mm• Palec (cal) = 8 ziaren = 24,82 mm• Ziarno = 3,10 mm

5.Staropolskie rolne miary 5.Staropolskie rolne miary długości.długości.

• Zagon (staje) = 3 sznury = 15 lasek = 30 prętów = 60 kroków = 225 łokci = 133,996 m

• Sznur = 10 prętów = 100 pręcików = 1000 ławek = 44,665 m

• Laska (miara) (wierzbica (miara)) = 2 pręty = 4 kroki = 15 łokci = 8,933 m

• Pręt = 10 pręcików = 100 ławek = 4,466 m• Krok geometryczny = 5 pręcików = 2,233 m• Łokieć = 595,54 mm• Pręcik (stopa geometryczna) = 10 ławek =

446,65 mm• Ławka (cal geometryczny) = 44,665 mm

6. Staropolskie górnicze miary 6. Staropolskie górnicze miary długości.długości.

• Łatr (lachter polski) = 10 stóp łatrowych = 100 cali łatrowych = 1000 prym = 10 000 sekund łatrowych = 2,016 m

• Stopa łatrowa = 201,6 mm• Cal łatrowy = 20,16 mm• Pryma łatrowa = 2,016 mm• Sekunda łatrowa = 0,2016 mm

7. Staropolskie drogowe miary 7. Staropolskie drogowe miary długościdługości

• Mila = 2 półmile = 4 świerćmile = 8 stai = 7,5-8,5 km

8.Staropolskie rolne miary 8.Staropolskie rolne miary powierzchni.powierzchni.

• Łan królewski = 3 włóki = 90 mórg = 270 sznurów = 2700 prętów większych kw. = 27 000 pólek = 1 516 750 łokci kwadratowych = 2 700 000 pręcików kw. = 53,865 ha

• Źreb (zgrzeb, hak) = 1,5 włóki• Włóka chełmińska = 30 mórg = 90 sznurów kw. = 900

prętów większych kw. = 17,955 ha• Morga chełmińska (mórg) = 3 sznury kw. = 30 prętów

większych kw. = 300 pólek = 59,85 a• Sznur mierniczy kwadratowy = 10 prętów większych kw. =

100 pólek = 5625 łokci kwadratowych = 10 000 pręcików kw. = 19,95 a

• Pręt większy kwadratowy = 10 pólek = 562,5 łokcia kw. = 1000 pręcików kw. = 1,995 a

• Pólko, kopanka, pręt kopany = 56,25 łokcia kw. = 100 pręcików kw. = 19,95 m²

• Łokieć kwadratowy = 17/9 (=16/9) pręcika kw. = 0,3547 m²• Pręcik kwadratowy = 0,1995 m²

9. Staropolskie miary 9. Staropolskie miary pojemności ciał sypkich.pojemności ciał sypkich.

• Łaszt = 30 korców = 60 półkorców = 120 ćwierci = 240 miarek = 960 garncy = 3840 kwart = 15 360 kwaterek = 3618 litrów

• Korzec = 2 półkorce = 4 ćwierci = 8 miarek = 32 garnce = 128 kwart = 512 kwaterek = 120,6 litra

• Półkorzec = 2 ćwierci = 4 miarki = 16 garncy = 64 kwarty = 256 kwaterek = 60,3 litra

• Ćwierć warszawska = 2 miarki = 8 garncy = 32 kwarty = 128 kwaterek = 30,151 litra

• Miarka (faska, miara) = 4 garnce = 16 kwart = 64 kwaterek = 15,07 litra

• Garniec = 4 kwarty = 16 kwaterek = 3,7689 litra• Kwarta = 4 kwaterki = 0,9422 litra• Kwaterka = 0,2356 litra

10. Staropolskie miary 10. Staropolskie miary pojemności płynów.pojemności płynów.

• Beczka = 2 półbeczki = 14,4 konwi = 72 garnce = 144 półgarncy = 288 kwarty = 1152 kwaterki = 271,36 litra – w systemie miar wprowadzonym w 1764 roku. Wcześniej różnie w zależności od regionu i rodzaju płynu, np. beczka miodu ok. 48 l, beczka piwa między 130 a 160 l, wina 130 – 160 l.

• Półbeczka = 36 garncy = 144 kwarty = 576 kwaterek = 136,68 litra

• Antał = ćwierć beczki, w zależności od regionu od 35 do 90 litrów

• Achtel = ósma część beczki• Baryła – ok. 70 litrów• Konew = 5 garncy = 20 kwart = 80 kwaterek = 18,845 litra• Garniec = 4 kwarty = 16 kwaterek = 3,7689 litra• Półgarniec = 2 kwarty = 8 kwaterek = 1,88445 litra• Kwarta = 4 kwaterki = 0,9422 litra• Kwaterka = 0,2356 litra

11. Staropolskie miary masy.11. Staropolskie miary masy.

• Szyffunt (funt morski) = 2,6 centnara = 13 kamieni = 416 funtów = 832 grzywny = 13 312 łuty = 168,57 kg

• Centnar (cetnar) = 5 kamieni = 160 funtów = 320 grzywny = 5120 łutów = 64,836 kg

• Kamień = 32 funty = 64 grzywny = 1024 łutów = 12,967 kg

• Funt warszawski = 2 grzywny = 32 łuty = 0,4052 kg

• Grzywna (marka) = 16 łutów = 0,2026 kg• Łut = 12,66 g

12. Tradycyjne miary tkanin.12. Tradycyjne miary tkanin.

• bela sukna = 20 postawów = 240-1280 (śr. 640) łokci

• postaw = 27–62 łokci• sztuka = częsty synonim postawu, określona

ilość tkaniny sprzedawana jako całość• sztuczka = 12 łokci• półsztuczek = 6 łokci• kupon = ilość tkaniny wystarczająca na jedno

ubranie (np. spodnie, suknię, płaszcz, garnitur).

13. Inne miary staropolskie.13. Inne miary staropolskie.

• Spąd – miara zboża znana w Polsce w XVI wieku

• Koniuszka – miara obroku dla koni równa 2 garncom

• Rączka (miara) – miara miodu wielkości ponad 10 garncy, którą bartnicy składali jako daninę.

• Bałwan, beczka – miary soli w Polsce ok. 1690 r.

DZIĘKUJĘ ZA DZIĘKUJĘ ZA OBEJRZENIE OBEJRZENIE

PREZENTACJI !!PREZENTACJI !!