Jak zachowują się ludzie, kiedy nie sprawdza się coś, w co...

4
1 …czyli jak radzić sobie z nieprzyjemnym stanem emocjonalnym Jak zachowują się ludzie, kiedy nie sprawdza się coś, w co głęboko wierzą? L. Festinger i współpracownicy (1955) – wstępują do sekty… Marion Keech przywódczyni sekty latach w 50-tych 21 grudnia 1954 r. potop, w trakcie którego zginą wszyscy mieszkańcy Ziemi, – koniec świata (przeżyją tylko członkowie sekty) – nie nastąpił… grupa, zamknięta, nie propagująca swoich poglądów na zewnątrz, niechętnie przyjmująca nowych członków po zdarzeniu stała się pośmiewiskiem grupa się nie rozpadła, dotychczas nie nawiązująca kontaktów zewnętrznych zaczęła gorliwie głosić swoje poglądy i przyjmować nowych członków J. Hardyck i M. Braden (1960) bomba atomowa grupa bardzo spójna, pewna swych poglądów po zdarzeniu budziła zrozumienie w społeczeństwie, nie głosiła swoich poglądów na zewnątrz Dysonans poznawczy (Leon Festinger 1957 r.) ludzie dopasowują obraz świata w którym żyją do tego, jak się w danym momencie czują lub co myślą… potrzeba adekwatności do rzeczywistości z drugiej strony ludzie dążą do tego, aby zachowywać dobre mniemanie o sobie… - potrzeba utrzymywania (bądź podwyższania poczucia własnej wartości) teoria dysonansu poznawczego teoria równowagi poznawczej Podstawowe założenia dysonans poznawczy - niezgodność pomiędzy dwoma elementami poznawczymi, czyli myślami, uczuciami, przekonaniami bądź wiedzą o czymś ludzie odczuwają potrzebę zachowania zgodności między swoimi przekonaniami występowanie dysonansu poznawczego związane jest ze stanem przykrego napięcia emocjonalnego dysonans poznawczy - nieprzyjemny stan uczuciowy , który występuje wtedy, gdy dana osoba posiada jednocześnie dwa elementy poznawcze sprzeczne ze sobą ludzie są motywowani do redukcji nieprzyjemnego stanu uczuciowego im większa siła napięcia emocjonalnego, tym większa tendencja do unikania lub zmniejszania niezgodności między dwoma lub więcej przekonaniami Eksperyment L. Festingera badani proszeni byli o wykonanie wyjątkowo nudnego zajęcia pół godziny stawiali i zdejmowali 12 szpulek kolejne pół godziny przekręcali 48 kołeczków potem zachwalali zadanie innym maskowanie sprawdzenie wpływu oczekiwań na poziom wykonywania zadania część otrzymywała za zachwalanie niewielką zapłatę (1 $), część otrzymała zapłatę większą (20 $) Jak wielkość zapłaty wpływała na ostateczne postawy wobec wykonywanego zadania? Pierwotna teoria dysonansu poznawczego a współczesne podejście: sprzeczność psychologiczna rodzi się nie tylko w efekcie odebrania nowej informacji lub myślenia dysonans poznawczy może pojawiać się w następujących sytuacjach: następstwo zachowania sprzecznego z własnymi przekonaniami, z koncepcją własnego Ja efekt podjęcia decyzji, która jest bądź wydaje się sprzeczna z naszymi dotychczasowymi postawami

Transcript of Jak zachowują się ludzie, kiedy nie sprawdza się coś, w co...

1

…czyli jak radzić sobie z nieprzyjemnym stanem

emocjonalnym

Jak zachowują się ludzie, kiedy nie

sprawdza się coś, w co głęboko wierzą? L. Festinger i współpracownicy (1955) – wstępują

do sekty…

Marion Keech – przywódczyni sekty latach w 50-tych

21 grudnia 1954 r. – potop, w trakcie którego zginą

wszyscy mieszkańcy Ziemi, – koniec świata (przeżyją

tylko członkowie sekty) – nie nastąpił…

grupa, zamknięta, nie propagująca swoich poglądów

na zewnątrz, niechętnie przyjmująca nowych

członków

po zdarzeniu stała się pośmiewiskiem

grupa się nie rozpadła, dotychczas nie nawiązująca kontaktów zewnętrznych zaczęła gorliwie głosić swoje poglądy i przyjmować nowych członków

J. Hardyck i M. Braden (1960)

bomba atomowa

grupa bardzo spójna, pewna swych poglądów

po zdarzeniu budziła zrozumienie w społeczeństwie,

nie głosiła swoich poglądów na zewnątrz

Dysonans poznawczy

(Leon Festinger 1957 r.)

ludzie dopasowują obraz świata w którym żyją do

tego, jak się w danym momencie czują lub co

myślą… – potrzeba adekwatności do

rzeczywistości

z drugiej strony ludzie dążą do tego, aby

zachowywać dobre mniemanie o sobie… -

potrzeba utrzymywania (bądź podwyższania

poczucia własnej wartości)

teoria dysonansu poznawczego – teoria

równowagi poznawczej

Podstawowe założenia

dysonans poznawczy - niezgodność pomiędzy dwoma elementami poznawczymi, czyli myślami, uczuciami, przekonaniami bądź wiedzą o czymś

ludzie odczuwają potrzebę zachowania zgodności między swoimi przekonaniami

występowanie dysonansu poznawczego związane jest ze stanem przykrego napięcia emocjonalnego

dysonans poznawczy - nieprzyjemny stan uczuciowy, który występuje wtedy, gdy dana osoba posiada jednocześnie dwa elementy poznawcze sprzeczne ze sobą

ludzie są motywowani do redukcji nieprzyjemnego stanu uczuciowego

im większa siła napięcia emocjonalnego, tym większa tendencja do unikania lub zmniejszania niezgodności między dwoma lub więcej przekonaniami

Eksperyment L. Festingera

badani proszeni byli o wykonanie wyjątkowo nudnego zajęcia pół godziny stawiali i zdejmowali 12 szpulek

kolejne pół godziny przekręcali 48 kołeczków

potem zachwalali zadanie innym

maskowanie – sprawdzenie wpływu oczekiwań na poziom wykonywania zadania

część otrzymywała za zachwalanie niewielką zapłatę (1 $), część otrzymała zapłatę większą (20 $)

Jak wielkość zapłaty wpływała na ostateczne postawy wobec wykonywanego zadania?

Pierwotna teoria dysonansu poznawczego a współczesne

podejście:

sprzeczność psychologiczna rodzi się nie tylko w efekcie

odebrania nowej informacji lub myślenia

dysonans poznawczy może pojawiać się w następujących

sytuacjach:

następstwo zachowania sprzecznego z własnymi przekonaniami, z

koncepcją własnego Ja

efekt podjęcia decyzji, która jest bądź wydaje się sprzeczna z naszymi

dotychczasowymi postawami

2

Ludzka potrzeba uzasadniania własnego

postępowania, czyli czy płatny morderca zacznie

odczuwać dysonans poznawczy:

uzasadnienie zewnętrzne - duże nagrody lub surowe kary są dobrym sposobem dostarczania zewnętrznego uzasadnienia dla działania

jeżeli człowiek będzie w stanie rozpoznać zewnętrzne uzasadnienie dla swych zachowań - to spada prawdopodobieństwo wystąpienia nieprzyjemnego stanu emocjonalnego (efekt nadmiernego uzasadnienia)

jeżeli człowiek nie jest w stanie znaleźć zewnętrznego uzasadnienia, to poszukuje przyczyny w sobie (efekt niewystarczającego uzasadnienia)

uzasadnienie wewnętrzne - zmiana postawy zgodnie z zachowaniem, kiedy nie jesteśmy w stanie znaleźć uzasadnienia zewnętrznego dla naszego zachowania

Mechanizm dysonansu poznawczego w

praktyce życia codziennego

efekt konika polnego - jeśli zostaniemy subtelnie nakłonieni do wyświadczenia przysługi komuś, kogo nie lubimy, to zaczynamy lubić coś, do czego ta osoba nas skłoniła

efekt znienawidzonej żony - jeśli skrzywdzimy kogoś, wobec kogo nie mieliśmy wcześniej wrogich zamiarów albo kogoś kogo lubiliśmy, to zaczynamy taką osobę nienawidzić (dehumanizacja ofiar)

efekt komplementu - jeśli chcesz aby ktoś Ciebie polubił, to spraw aby coś dla Ciebie miłego zrobił

efekt zwiększonego wysiłku – im więcej wysiłku musimy wnieść w dane działanie, tym większa szansa na to, że je polubimy

Słaby punkt pierwotnej teorii dysonansu poznawczego

w przypadku emocji o silnym ładunku dochodzi do paradoksalnego efektu „zablokowania” wszystkiego, co się z nimi wiąże

człowiek stara się unikać tych komunikatów, które są sprzeczne z jego poglądami czy oczekiwaniami, czyli tych które wywołują u niego negatywne emocje

jednocześnie potrzeby i postawy człowieka ukierunkowują człowieka na poszukiwanie tych informacji czy też dostrzeganie takich komunikatów, które wywołują w nim pozytywne skojarzenia poznawcze i emocjonalne

zjawisko zablokowania nasila się wtedy, kiedy człowiek nie jest w stanie znaleźć odpowiedniego rozwiązania problemu

Trzy podstawowe sposoby radzenia sobie

z nieprzyjemnym stanem emocjonalnym:

zniekształcenie sensu przekazu i dopasowanie go do dotychczasowych struktur poznawczych, np. wiem, że palenie szkodzi, ale palę, bo mnie to uspokaja – postawa zniekształcania.

podważenie otrzymanej informacji i odrzucenie przekazu, np. nie wierzę, żeby palenie było tak szkodliwe, tak dużo ludzi pali i nie wszyscy chorują - postawa zaprzeczenia/odrzucenia.

zmiana zachowania (postawy) – rzucam palenie

brak precyzji w przewidywaniu, który ze sposobów redukcji dysonansu poznawczego zostanie uaktywniony

Pierwsze uwagi dotyczące budowania

skutecznych komunikatów społecznych

im przekaz wywołuje silniejszy stan emocji, tym jest

mniej skuteczny w oddziaływaniu na postawy i

zachowania

stosowanie silnych negatywnych emocji jest

skuteczne wtedy, kiedy

odbiorca jeszcze nic „złego” nie uczynił

odbiorca nastawiony jest na zmianę swoich postaw i

zachowań

problem bezpośrednio nas nie dotyczy

Kolejne uwagi dotyczące budowania

skutecznych komunikatów

społecznych istnienie w przekazie szczegółowych

zaleceń, w jaki sposób zredukować stan napięcia emocjonalnego znacznie zwiększa efektywność jego oddziaływania, zarówno w warunkach przekazu silnie, jak i słabo emocjonalnego

rozładowanie negatywnych emocji płynących z komunikatu może następować poprzez prowokowanie emocji pozytywnych

3

Mechanizm dysonansu poznawczego a samoocena

jednym z czynników najsilniej wpływających na ludzkie zachowania jest potrzeba podtrzymywania względnie wysokiego poziomu samooceny

chwilowe obniżenie samooceny podwyższa skłonność do łamania zasad, oszukiwania i zachowania niemoralnego

osoby o wysokiej samoocenie mają większe opory przed popełnianiem czynów złych, ale gdy już się to stanie, są skłonni potępiać swoje ofiary (lub racjonalizować swoje postępowanie) w celu chronienia własnej samooceny.

osoby o niskiej samoocenie nie mają skłonności do potępiania ofiar swoich złych lub okrutnych działań, ale jednocześnie nie mają oporów przed popełnianiem takich czynów

Mechanizm dysonansu poznawczego, czyli dlaczego osoby o

niskiej samoocenie wywołują mniej wypadków

osoba o wysokiej samoocenie uważa,

że nie może się jej nic złego przydarzyć,

ponieważ świetnie jeździ

osoba o niskiej samoocenie nie wierzy

we własne możliwości

zaskakujące wyniki badań…

osoba o wysokiej samoocenie gorzej zna

przepisy ruchu drogowego, niż osoba o

niskiej samoocenie

kolejne badania (D. Maison)

osoba o niskiej samoocenie jest w stanie

znieść drastyczne komunikaty reklamowe

osoba o wysokiej samoocenie lepiej toleruje

komunikaty łagodne

Mechanizm dysonansu poznawczego a teoria

reaktancji psychologicznej (Jack Brehm, 1966 r.)

w sytuacji kiedy mamy wybór, to co zakazane

staje się dla nas szczególnie atrakcyjne –

człowiek stawia opór wobec nakazów i zakazów

jeżeli człowiek nie jest w stanie znaleźć

wystarczającego zewnętrznego uzasadnienia, to

poszukuje przyczyn wewnętrznych (Muszę go

kochać, jeśli wciąż się z nim spotykam, pomimo

zakazów rodziców)

zakazane czynności lub rzeczy nieosiągalne

wydają się nam szczególnie atrakcyjne

Teoria reaktancji psychologicznej, czyli jak

skłonić dzieci, żeby były grzeczne

dość łatwo jest powstrzymać dziecko przed nieodpowiednim zachowaniem za pomocą groźby ukarania… na krótko

efekt nadmiernego uzasadnienia – przestałem rzucać kamieniami pod przymusem…

dziecko należy powstrzymywać przed nieodpowiednim zachowaniem za pośrednictwem łagodnej kary – działa skuteczniej

efekt niewystarczającego uzasadnienia – przestałem rzucać kamieniami, bo tego nie lubię…

dziecko można powstrzymać przed nieodpowiednim zachowaniem za pośrednictwem dużej nagrody - też działa!

efekt niewystarczającego uzasadnienia – płacenie mi za rzucanie kamieniami już mnie nie bawi…

Efekt nadmiernego uzasadnienia, czyli jak

łatwo oduczyć dzieci grzecznego zachowania

Uwaga! - dość łatwo jest powstrzymać dziecko przed odpowiednim

zachowaniem za pomocą … nagrody

dlaczego nie powinno się płacić dzieciom za dobre stopnie?

efekt nadmiernego uzasadnienia – uczę się, ponieważ dobrze mi za

to płacą – motywacja zewnętrzna

brak motywacji wewnętrznej zniechęca do określonego działania,

zwłaszcza kiedy brak szansy na nagrodę

Mechanizm dysonansu poznawczego a teoria

podtrzymywania poczucia własnej wartości (Tesser, 1988

r.)

istnieją trzy podstawowe czynniki warunkujące pojawienie się dysonansu poznawczego w związkach międzyludzkich: porównanie poziomu naszego

wykonania zadania z poziomem innej osoby

stopień bliskości z osobą, z którą się konfrontujemy

to, jakie znaczenie dla określania naszego Ja ma dane zadanie

jak poradzić sobie z dysonansem? możesz próbować lepiej wykonać

zadanie

możesz zdystansować się od danej osoby

możesz pomniejszyć wagę, jaką to zadanie ma dla ciebie

możesz stwierdzić, że jesteś lepszy w czymś innym - autoafirmacja

4

Mechanizm dysonansu poznawczego a teoria

autoafirmacji (C. Steele)

sytuacja dysonansu poznawczego jest związana z poczuciem zagrożenia Ja

ludzie, którzy będą mieli sposobność potwierdzenia Ja w jakikolwiek sposób, nie będą cierpieć z powodu dysonansu

człowiek dąży do podtrzymywania poczucia własnej wartości, np. poprzez potwierdzanie siebie w innej dziedzinie, która nie jest związana z zagrożeniem

człowiek dąży do podtrzymywania poczucia własnej wartości, np. poprzez przypomnienie sobie jak kiedyś dobrze postępował

Mechanizm dysonansu poznawczego a pułapki racjonalizacji potrzeba podtrzymywania własnej samooceny sprawia, że

nie zawsze myślimy racjonalnie, co raczej racjonalizujemy…

próbujemy usprawiedliwiać własne zachowania, tak by na sobie samych i na innych sprawić wrażenie racjonalnych

postrzegamy ludzi, zgodnie z pewnymi oczekiwaniami – mechanizm samospełniającej się przepowiedni

osoby palące myślą, że palą mniej, a osoby nadużywające alkohol myślą, że wcale tak dużo nie piją…

zawsze mogę przestać…

musimy być zdolni do tolerowania dysonansu tak długo aż krytycznie i bez emocji zbadamy sytuację

pomocna może być autoafirmacja

Podwyższanie poczucia własnej

wartości czy samopotwierdzanie?

czy osoba o niskiej samoocenie cieszy się z sukcesów…

podstawowe założenia teorii samopotwierdzenia: brak potwierdzenia obrazu samego siebie wprowadza

stan zamieszania i niejasności

wchodzenie w interakcje z ludźmi, którzy spostrzegają nas inaczej niż my spostrzegamy siebie, może prowadzić do nieporozumień - lepiej więc pozwolić im poznać nasze „wady” od samego początku

czy osoby o niskim poczuciu własnej wartości zawsze dążą do samopotwierdzenia? kiedy konsekwencje niewłaściwej oceny nie są zbyt

duże – wtedy nawet osoby z negatywnym obrazem samego siebie, preferują pozytywną informację zwrotną

jeśli ludzie sądzą, że osiągnęli już granice swoich możliwości – to bardziej wolą pozytywną niż adekwatną informację zwrotną

Dysonans poznawczy jako następstwo podjęcia

decyzji

dysonans podecyzyjny powstaje w efekcie podjęcia decyzji, która wiąże

się z zaangażowaniem dużej ilości czasu, wysiłku lub pieniędzy, np. dysonans pozakupowy…

podjęcia decyzji wbrew naszym normom etycznym – ściągać czy nie ściągać…

co robić kiedy dopadnie nas dysonans poznawczy? poszukać argumentów, które

wspierają podjętą decyzję

namówić przyjaciół na podobne działanie

Inne efekty działania dysonansu poznawczego

ludzie nie lubią oglądać ani słuchać tego co koliduje z ich mocnymi przeświadczeniami czy pragnieniami, np. w starożytności zabijano posłańca

różne postrzeganie partii politycznej lub kandydata przez zwolenników i przeciwników, czyli czy można kogoś przekonać do zmiany poglądów politycznych…

Kogo pokocha kobieta - biednego ale mądrego Jana czy bogatego, ale głupiego Adama?

Słowa kluczowe / Literatura

E. Aronson i in. , Psychologia społeczna. Serce i umysł, R. 3. Dysonans poznawczy a potrzeba podtrzymywania samooceny

dysonans poznawczy

uzasadnienie zewnętrzne/wewnętrzne

efekt nadmiernego uzasadnienia/niewystarczającego uzasadnienia

podtrzymywanie poczucia własnej wartości