Jak zachowują się ludzie, kiedy nie sprawdza się coś, w co...
Transcript of Jak zachowują się ludzie, kiedy nie sprawdza się coś, w co...
1
…czyli jak radzić sobie z nieprzyjemnym stanem
emocjonalnym
Jak zachowują się ludzie, kiedy nie
sprawdza się coś, w co głęboko wierzą? L. Festinger i współpracownicy (1955) – wstępują
do sekty…
Marion Keech – przywódczyni sekty latach w 50-tych
21 grudnia 1954 r. – potop, w trakcie którego zginą
wszyscy mieszkańcy Ziemi, – koniec świata (przeżyją
tylko członkowie sekty) – nie nastąpił…
grupa, zamknięta, nie propagująca swoich poglądów
na zewnątrz, niechętnie przyjmująca nowych
członków
po zdarzeniu stała się pośmiewiskiem
grupa się nie rozpadła, dotychczas nie nawiązująca kontaktów zewnętrznych zaczęła gorliwie głosić swoje poglądy i przyjmować nowych członków
J. Hardyck i M. Braden (1960)
bomba atomowa
grupa bardzo spójna, pewna swych poglądów
po zdarzeniu budziła zrozumienie w społeczeństwie,
nie głosiła swoich poglądów na zewnątrz
Dysonans poznawczy
(Leon Festinger 1957 r.)
ludzie dopasowują obraz świata w którym żyją do
tego, jak się w danym momencie czują lub co
myślą… – potrzeba adekwatności do
rzeczywistości
z drugiej strony ludzie dążą do tego, aby
zachowywać dobre mniemanie o sobie… -
potrzeba utrzymywania (bądź podwyższania
poczucia własnej wartości)
teoria dysonansu poznawczego – teoria
równowagi poznawczej
Podstawowe założenia
dysonans poznawczy - niezgodność pomiędzy dwoma elementami poznawczymi, czyli myślami, uczuciami, przekonaniami bądź wiedzą o czymś
ludzie odczuwają potrzebę zachowania zgodności między swoimi przekonaniami
występowanie dysonansu poznawczego związane jest ze stanem przykrego napięcia emocjonalnego
dysonans poznawczy - nieprzyjemny stan uczuciowy, który występuje wtedy, gdy dana osoba posiada jednocześnie dwa elementy poznawcze sprzeczne ze sobą
ludzie są motywowani do redukcji nieprzyjemnego stanu uczuciowego
im większa siła napięcia emocjonalnego, tym większa tendencja do unikania lub zmniejszania niezgodności między dwoma lub więcej przekonaniami
Eksperyment L. Festingera
badani proszeni byli o wykonanie wyjątkowo nudnego zajęcia pół godziny stawiali i zdejmowali 12 szpulek
kolejne pół godziny przekręcali 48 kołeczków
potem zachwalali zadanie innym
maskowanie – sprawdzenie wpływu oczekiwań na poziom wykonywania zadania
część otrzymywała za zachwalanie niewielką zapłatę (1 $), część otrzymała zapłatę większą (20 $)
Jak wielkość zapłaty wpływała na ostateczne postawy wobec wykonywanego zadania?
Pierwotna teoria dysonansu poznawczego a współczesne
podejście:
sprzeczność psychologiczna rodzi się nie tylko w efekcie
odebrania nowej informacji lub myślenia
dysonans poznawczy może pojawiać się w następujących
sytuacjach:
następstwo zachowania sprzecznego z własnymi przekonaniami, z
koncepcją własnego Ja
efekt podjęcia decyzji, która jest bądź wydaje się sprzeczna z naszymi
dotychczasowymi postawami
2
Ludzka potrzeba uzasadniania własnego
postępowania, czyli czy płatny morderca zacznie
odczuwać dysonans poznawczy:
uzasadnienie zewnętrzne - duże nagrody lub surowe kary są dobrym sposobem dostarczania zewnętrznego uzasadnienia dla działania
jeżeli człowiek będzie w stanie rozpoznać zewnętrzne uzasadnienie dla swych zachowań - to spada prawdopodobieństwo wystąpienia nieprzyjemnego stanu emocjonalnego (efekt nadmiernego uzasadnienia)
jeżeli człowiek nie jest w stanie znaleźć zewnętrznego uzasadnienia, to poszukuje przyczyny w sobie (efekt niewystarczającego uzasadnienia)
uzasadnienie wewnętrzne - zmiana postawy zgodnie z zachowaniem, kiedy nie jesteśmy w stanie znaleźć uzasadnienia zewnętrznego dla naszego zachowania
Mechanizm dysonansu poznawczego w
praktyce życia codziennego
efekt konika polnego - jeśli zostaniemy subtelnie nakłonieni do wyświadczenia przysługi komuś, kogo nie lubimy, to zaczynamy lubić coś, do czego ta osoba nas skłoniła
efekt znienawidzonej żony - jeśli skrzywdzimy kogoś, wobec kogo nie mieliśmy wcześniej wrogich zamiarów albo kogoś kogo lubiliśmy, to zaczynamy taką osobę nienawidzić (dehumanizacja ofiar)
efekt komplementu - jeśli chcesz aby ktoś Ciebie polubił, to spraw aby coś dla Ciebie miłego zrobił
efekt zwiększonego wysiłku – im więcej wysiłku musimy wnieść w dane działanie, tym większa szansa na to, że je polubimy
Słaby punkt pierwotnej teorii dysonansu poznawczego
w przypadku emocji o silnym ładunku dochodzi do paradoksalnego efektu „zablokowania” wszystkiego, co się z nimi wiąże
człowiek stara się unikać tych komunikatów, które są sprzeczne z jego poglądami czy oczekiwaniami, czyli tych które wywołują u niego negatywne emocje
jednocześnie potrzeby i postawy człowieka ukierunkowują człowieka na poszukiwanie tych informacji czy też dostrzeganie takich komunikatów, które wywołują w nim pozytywne skojarzenia poznawcze i emocjonalne
zjawisko zablokowania nasila się wtedy, kiedy człowiek nie jest w stanie znaleźć odpowiedniego rozwiązania problemu
Trzy podstawowe sposoby radzenia sobie
z nieprzyjemnym stanem emocjonalnym:
zniekształcenie sensu przekazu i dopasowanie go do dotychczasowych struktur poznawczych, np. wiem, że palenie szkodzi, ale palę, bo mnie to uspokaja – postawa zniekształcania.
podważenie otrzymanej informacji i odrzucenie przekazu, np. nie wierzę, żeby palenie było tak szkodliwe, tak dużo ludzi pali i nie wszyscy chorują - postawa zaprzeczenia/odrzucenia.
zmiana zachowania (postawy) – rzucam palenie
brak precyzji w przewidywaniu, który ze sposobów redukcji dysonansu poznawczego zostanie uaktywniony
Pierwsze uwagi dotyczące budowania
skutecznych komunikatów społecznych
im przekaz wywołuje silniejszy stan emocji, tym jest
mniej skuteczny w oddziaływaniu na postawy i
zachowania
stosowanie silnych negatywnych emocji jest
skuteczne wtedy, kiedy
odbiorca jeszcze nic „złego” nie uczynił
odbiorca nastawiony jest na zmianę swoich postaw i
zachowań
problem bezpośrednio nas nie dotyczy
Kolejne uwagi dotyczące budowania
skutecznych komunikatów
społecznych istnienie w przekazie szczegółowych
zaleceń, w jaki sposób zredukować stan napięcia emocjonalnego znacznie zwiększa efektywność jego oddziaływania, zarówno w warunkach przekazu silnie, jak i słabo emocjonalnego
rozładowanie negatywnych emocji płynących z komunikatu może następować poprzez prowokowanie emocji pozytywnych
3
Mechanizm dysonansu poznawczego a samoocena
jednym z czynników najsilniej wpływających na ludzkie zachowania jest potrzeba podtrzymywania względnie wysokiego poziomu samooceny
chwilowe obniżenie samooceny podwyższa skłonność do łamania zasad, oszukiwania i zachowania niemoralnego
osoby o wysokiej samoocenie mają większe opory przed popełnianiem czynów złych, ale gdy już się to stanie, są skłonni potępiać swoje ofiary (lub racjonalizować swoje postępowanie) w celu chronienia własnej samooceny.
osoby o niskiej samoocenie nie mają skłonności do potępiania ofiar swoich złych lub okrutnych działań, ale jednocześnie nie mają oporów przed popełnianiem takich czynów
Mechanizm dysonansu poznawczego, czyli dlaczego osoby o
niskiej samoocenie wywołują mniej wypadków
osoba o wysokiej samoocenie uważa,
że nie może się jej nic złego przydarzyć,
ponieważ świetnie jeździ
osoba o niskiej samoocenie nie wierzy
we własne możliwości
zaskakujące wyniki badań…
osoba o wysokiej samoocenie gorzej zna
przepisy ruchu drogowego, niż osoba o
niskiej samoocenie
kolejne badania (D. Maison)
osoba o niskiej samoocenie jest w stanie
znieść drastyczne komunikaty reklamowe
osoba o wysokiej samoocenie lepiej toleruje
komunikaty łagodne
Mechanizm dysonansu poznawczego a teoria
reaktancji psychologicznej (Jack Brehm, 1966 r.)
w sytuacji kiedy mamy wybór, to co zakazane
staje się dla nas szczególnie atrakcyjne –
człowiek stawia opór wobec nakazów i zakazów
jeżeli człowiek nie jest w stanie znaleźć
wystarczającego zewnętrznego uzasadnienia, to
poszukuje przyczyn wewnętrznych (Muszę go
kochać, jeśli wciąż się z nim spotykam, pomimo
zakazów rodziców)
zakazane czynności lub rzeczy nieosiągalne
wydają się nam szczególnie atrakcyjne
Teoria reaktancji psychologicznej, czyli jak
skłonić dzieci, żeby były grzeczne
dość łatwo jest powstrzymać dziecko przed nieodpowiednim zachowaniem za pomocą groźby ukarania… na krótko
efekt nadmiernego uzasadnienia – przestałem rzucać kamieniami pod przymusem…
dziecko należy powstrzymywać przed nieodpowiednim zachowaniem za pośrednictwem łagodnej kary – działa skuteczniej
efekt niewystarczającego uzasadnienia – przestałem rzucać kamieniami, bo tego nie lubię…
dziecko można powstrzymać przed nieodpowiednim zachowaniem za pośrednictwem dużej nagrody - też działa!
efekt niewystarczającego uzasadnienia – płacenie mi za rzucanie kamieniami już mnie nie bawi…
Efekt nadmiernego uzasadnienia, czyli jak
łatwo oduczyć dzieci grzecznego zachowania
Uwaga! - dość łatwo jest powstrzymać dziecko przed odpowiednim
zachowaniem za pomocą … nagrody
dlaczego nie powinno się płacić dzieciom za dobre stopnie?
efekt nadmiernego uzasadnienia – uczę się, ponieważ dobrze mi za
to płacą – motywacja zewnętrzna
brak motywacji wewnętrznej zniechęca do określonego działania,
zwłaszcza kiedy brak szansy na nagrodę
Mechanizm dysonansu poznawczego a teoria
podtrzymywania poczucia własnej wartości (Tesser, 1988
r.)
istnieją trzy podstawowe czynniki warunkujące pojawienie się dysonansu poznawczego w związkach międzyludzkich: porównanie poziomu naszego
wykonania zadania z poziomem innej osoby
stopień bliskości z osobą, z którą się konfrontujemy
to, jakie znaczenie dla określania naszego Ja ma dane zadanie
jak poradzić sobie z dysonansem? możesz próbować lepiej wykonać
zadanie
możesz zdystansować się od danej osoby
możesz pomniejszyć wagę, jaką to zadanie ma dla ciebie
możesz stwierdzić, że jesteś lepszy w czymś innym - autoafirmacja
4
Mechanizm dysonansu poznawczego a teoria
autoafirmacji (C. Steele)
sytuacja dysonansu poznawczego jest związana z poczuciem zagrożenia Ja
ludzie, którzy będą mieli sposobność potwierdzenia Ja w jakikolwiek sposób, nie będą cierpieć z powodu dysonansu
człowiek dąży do podtrzymywania poczucia własnej wartości, np. poprzez potwierdzanie siebie w innej dziedzinie, która nie jest związana z zagrożeniem
człowiek dąży do podtrzymywania poczucia własnej wartości, np. poprzez przypomnienie sobie jak kiedyś dobrze postępował
Mechanizm dysonansu poznawczego a pułapki racjonalizacji potrzeba podtrzymywania własnej samooceny sprawia, że
nie zawsze myślimy racjonalnie, co raczej racjonalizujemy…
próbujemy usprawiedliwiać własne zachowania, tak by na sobie samych i na innych sprawić wrażenie racjonalnych
postrzegamy ludzi, zgodnie z pewnymi oczekiwaniami – mechanizm samospełniającej się przepowiedni
osoby palące myślą, że palą mniej, a osoby nadużywające alkohol myślą, że wcale tak dużo nie piją…
zawsze mogę przestać…
musimy być zdolni do tolerowania dysonansu tak długo aż krytycznie i bez emocji zbadamy sytuację
pomocna może być autoafirmacja
Podwyższanie poczucia własnej
wartości czy samopotwierdzanie?
czy osoba o niskiej samoocenie cieszy się z sukcesów…
podstawowe założenia teorii samopotwierdzenia: brak potwierdzenia obrazu samego siebie wprowadza
stan zamieszania i niejasności
wchodzenie w interakcje z ludźmi, którzy spostrzegają nas inaczej niż my spostrzegamy siebie, może prowadzić do nieporozumień - lepiej więc pozwolić im poznać nasze „wady” od samego początku
czy osoby o niskim poczuciu własnej wartości zawsze dążą do samopotwierdzenia? kiedy konsekwencje niewłaściwej oceny nie są zbyt
duże – wtedy nawet osoby z negatywnym obrazem samego siebie, preferują pozytywną informację zwrotną
jeśli ludzie sądzą, że osiągnęli już granice swoich możliwości – to bardziej wolą pozytywną niż adekwatną informację zwrotną
Dysonans poznawczy jako następstwo podjęcia
decyzji
dysonans podecyzyjny powstaje w efekcie podjęcia decyzji, która wiąże
się z zaangażowaniem dużej ilości czasu, wysiłku lub pieniędzy, np. dysonans pozakupowy…
podjęcia decyzji wbrew naszym normom etycznym – ściągać czy nie ściągać…
co robić kiedy dopadnie nas dysonans poznawczy? poszukać argumentów, które
wspierają podjętą decyzję
namówić przyjaciół na podobne działanie
Inne efekty działania dysonansu poznawczego
ludzie nie lubią oglądać ani słuchać tego co koliduje z ich mocnymi przeświadczeniami czy pragnieniami, np. w starożytności zabijano posłańca
różne postrzeganie partii politycznej lub kandydata przez zwolenników i przeciwników, czyli czy można kogoś przekonać do zmiany poglądów politycznych…
Kogo pokocha kobieta - biednego ale mądrego Jana czy bogatego, ale głupiego Adama?
Słowa kluczowe / Literatura
E. Aronson i in. , Psychologia społeczna. Serce i umysł, R. 3. Dysonans poznawczy a potrzeba podtrzymywania samooceny
dysonans poznawczy
uzasadnienie zewnętrzne/wewnętrzne
efekt nadmiernego uzasadnienia/niewystarczającego uzasadnienia
podtrzymywanie poczucia własnej wartości