Spostrzeganie społeczne -...
Transcript of Spostrzeganie społeczne -...
1
…czyli jak dochodzimy do zrozumienia innych
1
Spostrzeganie społeczne
Podstawowe pytanie:
w jaki sposób tworzymy wyobrażenia o sobie i innych
oraz formułujemy sądy
Szybka odpowiedź:
tworzymy wyobrażenia o innych oraz tłumaczymy ich
zachowania zazwyczaj szybko i bez wysiłku
poznawczego
2
1. Komunikowanie niewerbalne –
podstawowe spostrzeżenia
kanał komunikacyjny - most łączący nadawcę z odbiorcą
znaczenie poszczególnych kanałów komunikacyjnych
7 % uczucia wyrażonego słowami + 38 % wyrażonego głosem + 55 % uczucia wyrażonego mimiką
35% kody werbalne + 65% kody niewerbalne
ponad połowę informacji uzyskiwanych w trakcie rozmowy, otrzymujemy w przekazie pozawerbalnym
porozumienie pozawerbalne odzwierciedla uczucia, nastawienia, oczekiwania i postawy nadawcy, również wobec odbiorcy
komunikowanie niewerbalne zachodzi najczęściej na poziomie podświadomości - zazwyczaj nie zdajemy sobie sprawy, że oprócz przesyłania informacji w mowie, wysyłamy także różnego rodzaju sygnały za pomocą swojego ciała
3
Główne kody niewerbalne
komunikowanie paralingwistyczne (drżenie głosu, akcent, chrząknięcia, przerywniki, tembr głosu, ton głosu, pomyłki językowe)
kody wizualne
kinezyczne (np. wyraz twarzy)
wyraz twarzy - główne źródło informacji o emocjach
proksemiczne (zagospodarowanie przestrzeni)
proces emocjonalny proces odzwierciedlający stosunek człowieka do działających na niego bodźców
(poznawcza ocena sytuacji),
uaktywniający określony stan uczuciowy (pozytywny/ negatywny),
stan o określonej treści (przyjemność/przykrość)
prowadzący do określonych zachowań (podtrzymywanie stanu rzeczy bądź zlikwidowanie),
wyrażający się w określonych zachowaniach niewerbalnych, jak i zmianach fizjologicznych (wzrost ciśnienia krwi, rozszerzone źrenice)
4
Podstawowe emocje – ekspresja mimiczna
badania P.Ekmana i W.V.Friesena – trafność interpretacji stanów emocjonalnych na podstawie zachowań mimicznych
kulturowe uwarunkowania zachowań niewerbalnych - istnieją pewne podstawowe sposoby wyrażania emocji oraz wiele gestów kulturowych
5
- czy te oczy mogą kłamać?
asymetryczność twarzy – różnice w napięciu mięśni twarzy
napięcie wokół mięśni oczu - zimne oczy…
mikroekspresje – krótkotrwałe wyrazy mimiczne pojawiające się na twarzy
jeśli nie zauważymy mikroekspresji, to może gesty…
timing – przebieg ekspresji w czasie, np. zbyt długo się ktoś uśmiecha
osadzenie ekspresji w wypowiedzi
intensywność emocji - udawane ekspresje są na ogół intensywniejsze…
dzieci lepiej rozpoznają, czy ktoś kłamie…
kobiety lepiej odczytują komunikaty niewerbalne, kiedy ktoś mówi prawdę (słabiej rozpoznają, czy ktoś kłamie...) - wpływ uwarunkowań kulturowych na różnice płciowe w odczytywaniu kodów niewerbalnych
wymiana spojrzeń – błędy popełniane przez kłamiącego (unikanie kontaktu wzrokowego bądź nadkompensacja)
6
2
- jak działają na nas rozszerzone źrenice?
szerokość źrenic (człowiek preparuje kłamstwo – jego źrenice się zwężają/ człowiek wypowiada kłamstwo – źrenice się poszerzają…
schemat dziecięcości a rozszerzone źrenice
wykorzystanie rozszerzonych źrenic w oddziaływaniach społecznych
7
Inne kody niewerbalne
ruch ciała (postawa) szybkie ruchy – nerwowość/powolne ruchy – ospałość
proksemiczny (dystans między osobami, a zwłaszcza sposób wykorzystania przestrzeni)
ludzie zaznaczają swoje terytorium
strefy dystansu społecznego strefa intymna (poniżej 45 cm) dla najbliższych
strefa osobista (45-120 cm) dla znajomych, przyjaciół
strefa społeczna (120-360 cm) dla nieznajomych
strefa formalna lub publiczna (powyżej 360 cm) dla wystąpień publicznych
kody zapachowe - feromony – naturalne zapachy wydzielane przez ciało(?)
kody smakowe
kody termiczne
symptomy fizjologiczne (czerwienienie się, zblednięcie, suchość w ustach, ucisk w gardle, zmiana wielkości źrenic)
kody kontekstualne – reguły rządzące okazywaniem różnych emocji w określonych sytuacjach
8
kody dotykowe
podłoże biologiczne
skierowane na siebie (oddają
stan lub nawyk)
skierowane na drugą osobę -
zetknięcie się ciał (np.
pogłaskanie)
Inne kody niewerbalne
9
Podstawowe funkcje komunikowania
niewerbalnego - klasyfikacja Marka L. Knappa
powtarzanie informacji zawartych w wypowiedzi słownej, np. gest wskazujący wnętrze mieszkania przy wypowiedzi „zapraszamy do środka”
zastąpienie - zamiast słów prezentowana jest sekwencja niewerbalna, np. gest pozdrowienia zamiast słów "Dzień dobry"
regulacja konwersacji - ustalanie kolejności wypowiedzi, np. gest „Teraz Pani”
akcentowanie tekstu mówionego - ruchy rąk, głowy itd. mogą podkreślać znaczenie wypowiadanych słów poprzez obrazowanie
maskowanie - zachowania niewerbalne mające na celu ukrycie prawdziwych uczuć, przekonań czy myśli, np. zachowania występujące podczas kłamania
10
2. Ukryte teorie osobowości:
zapełnianie luk
ukryte teorie osobowości - zestaw przekonań o zasadach współwystępowania cech osobowości
ukryte - ludzie nie zdają sobie sprawy z tego, że dokonują prostej oceny drugiego człowieka
teorie – nasze przekonania wydają się być efektem teorii naukowej
osobowości – przekonania dotyczące tego, jacy są postrzegani przez nas ludzie
jakaś dominująca cecha człowieka wpływa na przypisywanie mu również innych cech, których w rzeczywistości może nie posiadać
efekt aureoli (hallo) - tendencja do generalizowania określonych cech
pozytywny - na podstawie jednej pozytywnej cechy przypisujemy jednostce cały szereg pozytywnych cech
negatywny - na podstawie jednej cechy negatywnej przypisujemy jednostce wiele innych cech negatywnych
11 12
3
3. Ukryte teorie osobowości a
płeć człowiek tworzy/przyjmuje schematy płciowe
schematy płciowe a stereotypy płciowe
schematy płciowe przyswajane są przez doświadczenia, obserwację zachowań – wytwór indywidualny
stereotypy płciowe powielane są w procesie socjalizacji poprzez praktyki społeczne w szkole, zakładzie pracy, mass mediach – wytwór społeczny
do każdej płci przypisane są określone role społeczne, cechy psychiczne, wygląd zewnętrzny, zajęcia, dyscypliny sportowe
aktywizowanie schematu płciowego – obserwacja
aktywizowanie schematu płciowego zmniejsza się w przypadku pojawienia ważniejszych czynników (kobieta kardiolog)
13
4. Teorie atrybucji i atrybucyjne
teorie atrybucji – dotyczą warunków poprzedzających zdarzenie
(zachowanie), które prowadzą do różnych wyjaśnień przyczynowych,
np. dlaczego człowiek poniósł porażkę?
teorie atrybucyjne – zajmują się psychologicznymi konsekwencjami
atrybucji przyczynowych, np. jakie emocje (zachowania, oczekiwania)
występują kiedy człowiek przypisze sobie porażkę?
14
Teorie atrybucji - podstawowe założenia: człowiek dąży do poprawnego zrozumienia siebie i innych – człowiek jest
istotą racjonalną (a przynajmniej racjonalizującą) – naiwny naukowiec… (Fritz Heider (1896-1988)
człowiek poszukuje związków przyczynowo-skutkowych
znalezienie przyczyny zdarzenia zmniejsza niepewność, zagrożenie
człowiek skoryguje swoje błędne przekonania, jeśli rzeczywistość okaże się inna niż przypuszczał…
kiedy sytuacja jest nieoczekiwana (np. człowiek uzdolniony poniósł porażkę) – wzrasta tendencja do poszukiwania przyczyn - niepowodzenie bardziej nas zaskakuje niż sukces!!!
ludzie jednak nie zawsze poszukują faktycznych przyczyn zdarzeń - często kierują się przekonaniami, schematami poznawczymi czy teoriami osobowości (ekonomia poznawcza)
zawsze dokonujemy atrybucji, chociaż niekoniecznie świadomie
15
Atrybucja
atrybucja – reguła, która pozwala nam ostatecznie odpowiedzieć na pytanie, kim jest dany człowiek, jaki jest, co odczuwa i dlaczego postąpił w określony sposób
podstawowe rodzaje atrybucji:
atrybucje wewnętrzne - odwołujące się do dyspozycji człowieka, jego właściwości, postaw, charakteru czy osobowości
atrybucje zewnętrzne – coś na co nie mamy wpływu, czynniki odwołujące się np. do sytuacji
16
- podejście motywacyjne – egotyzm
ogólne spostrzeżenia:
człowiek ujawnia tendencję do przypisywania własnych sukcesów posiadanym zdolnościom i włożonemu wysiłkowi (czynniki wewnętrzne)
podczas gdy przyczyn niepowodzeń upatruje w braku szczęścia lub w trudności zadania (czynniki zewnętrzne)
podejście motywacyjne sprawdza się w analizie sytuacji, kiedy pojawia się konieczność obrony własnego „Ja”:
człowiek sterowany jest motywami podwyższania i ochrony poczucia własnej wartości
egotyzm objawia się w zadaniach o charakterze osiągnięć (kiedy może zostać zachwiana równowaga Ja)
człowiek o wysokiej potrzebie osiągnięć przejawia większą skłonność do egotyzmu
17 18
4
19
Czy wolimy odnosić sukcesy dzięki swym zdolnościom
czy dzięki wysiłkowi?
wolimy przypisywać własny sukces zdolnościom, które mają
charakter jednocześnie wewnętrzny i stały - w naszej kulturze, są one
cenione nawet wyżej niż ciężka praca
wysiłek jest dla uczniów bronią ostateczną
jeśli ktoś ciężko pracuje i odnosi sukces, może zostać oceniony jako
bystry i zmotywowany
jeśli ciężko pracuje i nie uda mu się, jego możliwości mogą zostać nisko
ocenione
niektórzy uczniowie z tego powodu nie przykładają się do pracy: w
ten sposób za niepowodzenia mogą obwiniać brak motywacji, a nie
brak zdolności
20
- podejście motywacyjne – egotyzm
istnieją ugruntowane przekonania co do cech/zachowań typowo kobiecych/męskich kobieta odnosząca sukces w zadaniach typowo męskich
(szczęście/ew. wysiłek)
mężczyzna odnoszący sukces w jakimkolwiek zadaniu (zdolny)
czy kobieta ma skłonność do pomniejszania swoich zasług, a mężczyzna do powiększania? (współczesne badania!!!)
21
- szczególne przypadki egotyzmu:
atrybucje obronne, które są wyjaśnieniem chroniącym nas przed poczuciem, że możemy zostać zranieni i że jesteśmy śmiertelni
przejawy - np. nierealistyczny optymizm w odniesieniu do przyszłości (nam nie może zdarzyć się nic złego)
ale również - skłonność do przypisywania możliwości zdarzeń negatywnych innym ludziom zło przydarza się ludziom złym – czynniki osobowościowe
gdy nieszczęście spotka nas bądź ludzi podobnych do nas – czynniki losowe
gdy szczęście uśmiechnie się do osoby obcej – czynniki losowe
gdy szczęście uśmiechnie się do nas albo osoby podobnej do nas – czynniki osobowościowe
22
- podejście poznawcze podejście poznawcze sprawdza się w sytuacjach uzasadniania działań lub w
sytuacjach interpersonalnych (nie angażujących poczucia własnej wartości) podstawowe założenie – osoba (ściślej: motywacje, intencje) są postrzegane jako
przyczyny zdarzeń postrzegane intencje osoby wpływają na postrzeganie jej dyspozycji psychicznych
(dał mi prezent – chciał zrobić mi przyjemność – to szalenie miła osoba…)
23
Podstawowy błąd atrybucji
zasada pomniejszania znaczenia czynników wewnętrznych – kiedy jedna z przyczyn staje się bardziej wyrazista (np. nagroda), to ulega pomniejszeniu znaczenie przyczyn wewnętrznych (w efekcie spadek zainteresowania nauką)
zasada powiększania znaczenia czynników wewnętrznych – kiedy występuje przyczyna zewnętrzna hamująca dane zachowanie (np. biedny chłopak spotyka się z brzydką dziewczyną) jeśli jest bogata… - jest materialistą, przyczyna szczególnie
wyraźna, kiedy On wiedział wcześniej o tym, że ona jest bogata– intencje!!! On wcześniej spotykał się z piękną (brzydką), ale biedną – skutki
niewspólne jeśli jest biedna - zapewne ją kocha…
24
5
Błędy i tendencyjności procesu
atrybucji
podstawowy błąd atrybucji (Lee Ross) – większość z nas zakłada, iż ludzie czynią tak, a nie inaczej, ponieważ tacy właśnie są, a nie, dlatego że określa ich sytuacja bądź pełnione funkcje (męża, matki, profesora)
niedocenianie informacji o powszechności danego zachowania społecznego – np. człowiek nie pomaga innym, bo taki jest (badania Latane, Darleya)
efekt fałszywej powszechności – ludzie są skłonni przyjmować, że inni np. myślą tak jak my
dlaczego jest to często słuszne przekonanie – ludzie starają się utrzymywać kontakty z ludźmi do siebie podobnymi
25
Wyjaśnienia różnic pomiędzy
Aktorem a Obserwatorem
Obserwator dostrzega cechy
dyspozycyjne, Aktor ocenia swoje
zachowania poprzez pryzmat czynników
sytuacyjnych
niejednakowy dostęp do informacji
Obserwator często nie wie, jak Aktor
zachowywał się w podobnych sytuacjach
Aktor ma większy dostęp do informacji o sobie
różna perspektywa percepcyjna –
Obserwator ma w centrum uwagi Aktora,
Aktor ma w centrum uwagi świat
zewnętrzny
26
Atrybucje: dlaczego nie zawsze się sprawdzają?
dlaczego nasze atrybucje i wyobrażenia o innych są nieadekwatne?
podstawowy błąd atrybucji – jednak zawsze błąd…
schematy poznawcze
dlaczego czasami nasze wyobrażenia wydają się być dokładne, chociaż nie są całkiem prawdziwe?
podstawowy błąd atrybucji nie wpływa błędnie na nasze przewidywania dotyczące ludzi tak długo, jak długo widzimy ich w ograniczonej liczbie sytuacji
samospełniająca się przepowiednia
27
Teorie atrybucyjne
intrapersonalne konsekwencje
atrybucji osiągnięć (Weiner):
historia sukcesów/niepowodzeń
człowieka w dużym stopniu
decyduje o tym, czy spodziewa się
sukcesu/porażki w przyszłości
oczekiwania są również
konsekwencją wcześniejszych
wyjaśnień dotyczących przyczyn
dotychczasowych
sukcesów/porażek
28
Człowiek o wysokim poziomie motywacji osiągnięć
sukces przypisuje przyczynom wewnętrznym (zdolnościom – czynniki stałe oraz wysiłkowi – czynniki zmienne)
porażkę przypisuje czynnikom zewnętrznym (trudność zadania), ew. zmiennym (zewnętrznym – przypadek, pech bądź wewnętrznym - brak wysiłku (!)
podejmuje czynności związane z osiągnięciami
nie ustępuje mimo niepowodzenia
wybiera zadania o średniej trudności
wkłada dużo wysiłku
29
Człowiek o niskim poziomie motywacji osiągnięć
sukces przypisuje przyczynom zewnętrznym (łatwość zadania – czynniki stałe lub łut szczęścia/przypadek – czynniki zmienne)
porażkę przypisuje czynnikom wewnętrznym stałym (brak zdolności), ew. zewnętrznym, ale stałym (trudność zadania)
nie podejmuje czynności związanych z osiągnięciami
rezygnuje w obliczu niepowodzenia (!)
wybiera zadania łatwe
wkłada mało wysiłku
30
6
Podsumowanie
człowiek w miarę łatwo przypisuje cechy, zachowania konkretnym osobom
przesłanki niewerbalne pozwalają nam określić emocje i uczucia obserwowanej osoby, pozwalają określić cechy osobowościowe człowieka (np. przyjacielski), a nawet decydują do jakiej kategorii społecznej zakwalifikujemy osobę
braki w informacjach na temat człowieka wypełnimy ukrytą teorią osobowości (np. jeśli jest przyjacielski, to zapewne jest też szczery)
za pośrednictwem atrybucji jesteśmy w stanie określić, dlaczego człowiek zachowuje się tak, a nie inaczej
wybór określonej atrybucji wpływa na podejmowanie dalszych działań
słowa kluczowe: kody niewerbalne, ukryte teorie osobowości, atrybucje
literatura: E. Aronson i in., Psychologia społeczna. Serce i umysł, R. 5. Spostrzeganie społeczne, F. Försterling, Atrybucje
31