~ BIBLIOTEKA ZRZESZENIA PRAWNIKW DEMOKRATW

" " ",J ..;.,~;;... ; I\

ANDRZEJJ.WVSZVS1\1 C::r;~n~ . Arkademii Nauk ZSRR

TE ORlA D OWODW' "S'.'D OWY C H 'WPRAWlE

'", ..., " .

RADZ"IECKJM PRZEKAD

,J OZ EF A ,LI T WI NA - lE O NA SC ZaU. prof. U, .

W A R"S Z A W.A 1.9 49 "

- . --( ... ~

Ma,.ek,fI fJ~r!k

)

A N D R Z~J 1. W VS Z y S KI " Czonek Akademii Nauk ZSRR

. /

TEORIA DOWODW . "

SADOWYCH W 'PRAWIE .I

RADZIECKIM

K S l K A i W fE D Z A W AR S Z A W A 1 9 4 9

"Ksilta ,[ W'iedza", ' W~~r,szawa Printe~ in,Poland ,' Listopad 1949 rok

F .. 68.697 T o c z o n o 5.000 +. 500 e!J z e m p l " rz y \ Zakady Graficzne "Ks'ilta i Wiedza" 'w WalbrzycQlI , Obj. 25,5 ark; Papiec druk. ;'at. kI. V, ,80 g, 61 X86 cm"

Zam'.. 111'552. Oddano do skadu. 19. VIII. 49 r. Druk ukocz. 10. XII. 49 r.

j

ANDRZEJ JANUAROWICZ WYSZri'S:Kl

I. PROKURATOR I SDZIA Nazwisko Andrzeja Wyszyskiego stao si znane w Polsce

w latach 1936-1939 w zwizku z wielkimi procesami po-litycznymi przywdcw trockistowsko-bllcharinowskich anty-radzieckich organizacjL W procesach tych wystpowa Wy-

szyski ja}w oskaryciel publiczny. W Zwizku Radzieckim Andrzej Wyszyski wsawi swoje. imi znacznie wczeniej. Ju w latach 1923-1925 zajmowa stanowisko prokuratora Kolegium Karnego Sdu Najwyszego RFSRR.J ego mowy oskarycielskie, sposb prowadzenia przewodu sdowego zyskuj mu szybko wielki autorytet w wiecie prawniczym i zwracaj uwag opinii publicznej. Nie mogo to by wynikiem jedynie talentu krasomwczego, znajo-moci karnego prawa materialnego i formalnego oraz dosko-naego opanowania strony faktycznej kadej sprawy.' Podobne walory wykazywaa dziaalno oskarycielska i innych' pro-kuratorw. Oskarenia Wyszyskiego. odznaczay si czym wicej. Wyszyski umia wydoby na wiato dzienne zo spo-eczne, z ktrego dane, konkretne przestpstwo wynikao. Jak wytrawny lekarz nie ogranicza diagnozy do wyliczenia sym-ptomw choroby, ale wskazywa jej przyczyny i sposb lecze-nia. Metoda ta podnosia procesy, w ktrych wystpowa Wy-

szyski, na szczebel wielkich akcji wychowawczych. I w tym tkwia polityczna warto jego oskar'enia.

Wystpujc jako oskaryciel w 1924 r. w procesie lenin-gradzkich sdownikw oskaronych o apownictwo czy w spra-wie b sabota gospodarczy 'w trucie konserwowym, wykazu-je rozkad moralny niedobitkw burllazji, ktry splata si

v

z dywersj gospodarcz.,Po wielu ju latach z kartmowyoskar~ ycielskiej Wyszyskiego wyziera z niesychan plastyk odra-

ajce oblicze "nepmanw". Socjalistyczny wymiar sprawiedliwoci nie tylko sdzi os-karonych,dziaa nie tylko jako organ represji, ale przede wszystkim jako wychowawca oskaronych i spoeczestwa. Prokurator w tej dziaalnoci wychowawczej zajmuje jeano z pierwszych miejsc. W mowie oskarycielskiej, wygoszonej w 1935 r. w Baku w procesie o zagad statku-cystepny "So-wietskij Azerbejdan", Wyszyski ujawni" skomplikowany splot przyczyn konkretnego przestpstwa i pokaza prawdziwe oblicze dezorganizatorw i tchrzw, ktrzy przedostali si do transportu woonego. Zesp kierowniczy K~spijskiej Floty Han-dlowej tkwi w owym czasie w mieszczaskich nawykach pra-cy, nie wyzwoli si jeszcze z 'buruazyjnej moralnoci. Taki zesp nie mg wychowa marynarzy i pracownikw w socja-listycznej dyscyplinie, nie mg wszczepi, im zrozumienia wspzawodnictwa socjalistycznego, ktre potn fal zaczy-nao ogarnia cay kraj (rok 1935 to pocztek ruchu stacha-. nowskiego), a przeciwnie - musia deprawowa cay perso-nel. Ten 'fakt to klska znacznie groniejsza anieli strata stat-

. ku i kilku dzielnych marynarzy. Oskarajc kierownika stacji pola:rnej na wyspie Wrangla,

zbrodniarza, ktry systematycznie krzywdzi i okrada Eski-mosw, Wyszyski przeciwstawia stosunek pastw kapitali-stycznych do maych, zacofanych kulturalnie narodw - po-lityce pastwa socjalistycznego. Dla pastwa kapitalistycznego zacofanie kulturalne narodu jest wanym atutem w polityce kolonialnej eksploatacji. Pastwo socjalistyczne natomiast nie tylko nie wykorzystuje tej okolicznoci, ale potguj~ wysiki, aby pomc maym, zacofanym narodom w ich awansie eko~

'nomicznym i kulturalnym .. Eksploatatorskie ,metody stosowa-ne przez kierownika stacji polarnej na wyspie Wrangla;nie tylko kolidoway z kodeksem karnym, ale kompromitoway

wadz radzieck, byy zbrodnicz prb kontynuowania sta-rych kolonizatorskich praktyk caratu.

W proceSach specjalistw angielskich i krajowych oskaronych o sabota w elektrowniach (Metro-Vickers) Wyszyski ujawnia charakter sabotau dokonywanego na rozkaz zagra-o nicznych mocodawcw i przeciwstawia rzekomo ponadk!laso-wemu sdowi buruazyjnemu klasowy sd radziecki, ktry tworzy now socjalistyczn praworzdno.

VI

"

' ,

1

/':

Lata !tl36 -1938 to okres wielkich pro~6w prawicowo:, trockistowskich zdrajcw, ktrych oska~yclelem by. Andrzej Wyszy*ski. W tej miary procesacl~ pohtycz~!ch, ktore. przy-

kuway uwag nie tylko caego kraJ.u,. ale m~o?~w ludZI p~za granicami, Wyszyski wystpowa JUZ wczesmej, lecz. w m-nymcharakterze. W 1928 by przewodniczcy.m specjalnego kompletu Sdu Najwy~zego ZSRR, ktry s~dzt synn'l; spra~

w szachtysk. Histopa WKP(b). tak oce~a ~nacze~le t~] sprawy: " ... wykryto Wielk szkodmcz orgamzacJ burzuazYJ-nych speCjalistw w rejonie' Szacht~skim D?nf~

trum" (sierpie 1936), na ktregO' czele stali ZinO'wiew i .Kamie~ . . niew, Wyszyski analizuje przyczyny, kt;-e ~O'prowadzly QPO-

zycj do terroru i tym samym przekreslema podstawQwych zaQze teoretycznych . marksizmu. Partia KQ~unis~ycz~a uznaje zasadniczO' tylkO' walk klasow l.udu,. ktor ~.leruJe, Qdrzuca za metod spiskw i zamachow skrytobO'jczych. Wyszyski wykaza w tym prO'cesie, ~e jeeli' Trocki da~ dy-

rektyw stQsQwania aktw terrQrystycznych, tO' uczym to dlategO', iz straci nieodwO'alnie wszelkie O'parcie w masach.

Oskareni prbowali zasoni si cieniami szlaGhetnych ter-rorystw z grupy "Narodnaj.a V(ola". Wyszyski rozprawi ~i ostrO' z t prb PQdszyw~?Ia SI pod bohaterstwo r;woolucJo-nistw minionego .. stulecia. Bya to walka - mowlWy

szyski - garstki O'fiarnych entuzjastw z a~darmskim 0'1-brzymem, walka Q interesy narodu. My,. bolszewicy, zawsze bylimy przeciw terrO'rowi, ale powinnimy uzna. sz.czero i heroizm narodowQlcw. Gerszuni nie by bolszeWIkiem, ale on walczy z caratem, a nie z narodem".

Inne zagadnienia teoret)'lczne wysun Wyszyski na czoO' VI procesie i,antyradzieckiego trockistO'wskiego centrum"

(stycze 1937), ktremu przewodzili Piata~ow, 'Radek, Sokoln~~ kow i Sieriebriakow: przeprO'wadza. analIz prO'gramu trocki-stowskiego, ktrego zaoenia streszczaj si w uporczywym negowaniu mozHwoci . budO'wy sO'cjalizmu w jednym kraju, CO' w konsekwencji prowadzi do polityki kapitulanctwa .i re-stauracji kapitalizmu. Taki "program" musia w konsekwen-cji oznacza nie tylko liczenie na wojn ale i stawianie na

przegran Zwizku Radzieckiego w razie agresji imperialistycz-nej. Takie byO' podoe "teoretyczne" trockistowskiej taktyki terroru i sabotau. Oskareni prbowali broni si dowodze-niem, ie mieli Qni zamiar "posuy si" na dusz met pastwami faszystQwskimi i realizowa "wasne cele".Wys'zyski

wykaza ca bezpodstawno tej argumentacji wobec jawriej dysproPQrcji si . O'bu .. kontrahentw, dysproporcji tak wielkiej, ze z gry wyznaczaa "OPO'zycji trockistQwskiej" rQl zwykych agentw faszystowskiego wywiadu.

W marcu 1938 Wyszyski wystpi jako oskaryciel w os-tatnim wielkim procesie opozycji, w procesie "prawo-trockistow-skiego bloku". W procesie tym Wyszyski rozprawia si z bu-

charinowsk "teori PQkojowego wrastania kuakw w socja-lizm", wykazuje wi, jaka zachodzi midzy antymarksistow-sk teQri a spiskow, kontrrewolucyjn praktyk. Wsplna platforma kapitulancka, jak zajmO'wali zarwno trockici jak

VIII

i prawicowa Opozycja, ma jedno w?'t~maczeni~: WSp?lno~ podQa spoecznegO' zarwno trockistQw jak l praWlCQWeJ OPO'zycji. .,' k .

" .. .1 trockici i prawi odzwierciedlaj napor el~m~ntw. ~-pitaUstycz?-ych, ktr~ .st~wiaj ~pr ~~cesom socJa.hzm~" I rue maj zamIaru sPQkO'Jme I potulrue zeJsc ze sceny his~~rll ~

Dziaalno O'skaryciela publicznegO' to tylko ~zsc prok~ratorskiej dziaalnoci Wyszyskiego. J.est O'n waclw:rm O'rgaru-zatorem tego niesychanie wanego O'gnIW~ apar~tu pa?-st,wowe.go

Zwizku Radzieckiego, ktrego koncep~J .dalI .Lerun I ~talm. Walka o praworzdno w ustrO'ju radZIeckIm. me t~czy SI ty.l~ ko na sali rozpraw. Aparat prokur~torski kontrol';lJe ~egalnosc aktw administracyjnych, kQntroluJe przestrzegaI?-le prawa z~rwno przez wszystkie wadze jak i pr~ez w~zys~kic~ ob~atell.

Niezaleny od Rzdu a podlegy RadZIe NaJwyzszeJ ZSR~ s~ef prokuratury ma taki autorytet i tak.i udzia w~ w~dzy, ]~kl~go nie ma naczelny prokurator w zad.nym panstWleka~Itahstycznym. Objwszy w 1935 r. funkCje proku~atora ZWlZ~U SRR, Andrzej Wyszyski woy olbrzY,IDi WYSIek w p~n~e~ sienie poziomu radzieckiej proku!atury 1. w przeksztac~r:le Jej w prawdziwego gwaranta' sO'cjalIstyczneJ prawO'rzdnosCl.

II. UCZONY

Wyszyski zamierza powici si pracy ?aukowej jeszcze przed pierwsz wojn wiatow. Po ukocz emu w 1913 r: Wy-

dziau Prawa KijowskiegO' Uniwersytetu przygotowa SI do zawOdu profesora. Jednak wilczy bilet rewolucjonisty, jaki za nim wszdzie wdruje, (por. o tej stronie d.ziaaln?~i Wyszy: skiego, cz. III niniejszegO' 'szkicu) sprawia, ze mUSI Si ~sur:c od pracy naukowej. Dopiero rewolucja pozw~la~u .czyc .dzIa-

alno polityczn z prac naukow. UkazUj SI JegO' pIerw-sze wiksze prace: "Szkice z historii komunizmu" (1924), "Kurs procesu karnego" (1927). W latach 1921-1922 by prO'fesQrem Uniwersytetu Moskiewskiego, a od 1925 do 1928 piastuje go~

dnO' rektora tej starej uczelni, lecz nie oficjalne gO'dnocl zadecydoway o tym wyjtkowym autorytecie, jaki zdoby so-bie Andrzej Wyszyski w ojczynie i na wiecie.

. W latach trzydziestych rozgorza w Zwizku Radzieckim spr teoretyczny wok zagadnienia ustroju pastwa i prawa okresu przejciowego. Spr ten by odpowiednikiem wa:lki po-litycznej, jak toczyo kierownictwo partii zJ trockistwsko-bu-

IX

ch,!-rin:owsk .o~ycj~. Wiemy ju, e w epilogu tej walki wZI ' Wyszynski udZIa w charakterze oskaryciela publiczne-~o, lecz przedtem jeszcze prowadzi aktywn teoretyczn , wal-k z trockistami i bucharinowcami rwnie w dziedzinie teorii prawa. Bucharinowska teoria ekonomiczna; teoria pokojQwe-go "wrastania" w socjalizm, ktra stosowaa do radzieckiej go-sIJO?ar!ri - pr~wa. ~apitali~~ylcznej ekonomiki, miaa swoje prze-'

duzerue wdzledzlme teoru prawa. Paszukanis, Stu czka i Rei-sner traktowali prawo radzieckie jako recypowane' prawo bur-

uazyjne. ~zkoa ta gosia pogld, e prawo cywilne obejmuje sfer wymIany, obrotu cywilnego (Pa.szukanis) i negowaa

jednolito prawa radzieckiego. Koncepcj dwch sektorw te-go. p~awa. wysun Stu czka, wedu. ktrego prawo radzieckie

dZlelIo Si na prawo "gospodarcze , regulujce stosunki we-wntrz sektoru socjalistycznego, i prawo cywilne, ktre nor-m,;je stosunki organ. w pastwowych i osb prywatnych oraz os?b ~rywatnych mldzy sob. A Reisner dzieli prawo ra-

~zlec~le n~ trzy sektor~: na pr?wo proletariackie, chopskie I burzuazY]ne. Te szkodlIwe teorle zwalcza Wyszyski w arty-kuach, ~ozpraw~ch, .wystpieniach na sesjach naukowych. a ;vreszcle roz~n l ~formuowa swa je pogldy _ w dziele, kto:e ukaza? Sl~ pod Jego redakcj i przy jego wspautor-stwIe: "Radzl~ckle prawo pastwowe" (1938). '

Wyszyski wykazuje. e pogldy "szkoy Paszukanisa" sta-nowi zupene zerwanie z marksizmem, poniewa przenosz

, mechanicznie "instytucje prawne jednej epoki - epoki im-perialistycznego kapitalizmu '- w inn epok - w epok socjalizmu". Szko~ Paszukanisa ignoruje cakowicie zwizek

podo~spoeczno-ekonomicznego z odbudow, zwizek,' kt-ry jeeli chodzi o pastwo i prawo ma charakter cisy i bez-poredni. Wyszyski przeciwstawia "parcelacyjnym" koncep-cjom, ktre wykluczay mo.1iwo rozwoju prawa radzieckiego, teori jednolitoci prawa socjalistycznego, koncepcj monisty-

czn Czerpie ona swoje uzasadnienie z nowej, socjalistycznej podstawy ekonomicznej, ktra okrela , charakter i drog roz-wojow pastwa i prawa socjalistycznego " ... Kadej epoce his-torycznej kl'asowego spoeczestwa odpowiada jej waciwe prawo ... " Wyszyski zwalcza pogld przeciwstawiajcy i w spo-sb sztuczny wypaczaj1cy marksistowsk teori prawa oraz interesy socjalistycznego gospodarstwa interesom poszczegl-nych obywateli. W itocie rzeczy, jak to wyjani Stali,n w zna-!lej rozmowie z Wel1sem, nie tylko nie ma tu adnej kolizji. ale mteresy te s ze sob zbiene i uzupeniaj si, A skoro intere-

x

sy majlltkowe i osobiste poszczeglnych obywateli nie, s za-wad na drodze rozwoju komunizmu, bdne. jest lekcewaenie prawa cywilnego, chronicego te interesy.

Obalenie tych szkodliwych teorii reprezentaritw trockis~owsko-bucharinowskiej ideologii w dziedzinie teorii pastwa i prawa jest olbrzymi zasug Wyszyskiego, gdy oczycio to drog do dalszego rozwoju marksistowsko-leninowskiej teorii

pastwa i prawa, oraz inny.ch dyscyplin prawnych. Tote susznie uwaaj zarwno , przyjaciele jak i wrogowie Zwizku Radzieckiego, e prace, Wyszyskiego otwieraj nowy okres w radzieckiej nauce prawa. Wyszyski w oparciu o nauk kla-sykw markizmu, a w szczeglnoci nauk Lenina i Stalina o pastwie, opracowa szereg zasadniczy.ch zagadnie dotyczcych dziedziny ustroju radzieckiego. Publikowa on wiele arty-kuw i rozpraw z tej dziedziny. Wymiemy dwie najwaniejsze prace z tego zakresu. "Zasady radzieckiefkonstytucji" (1940) i "NaukaLenina-Stalin~ o proletariackiej rewolucji i pastwie" (1947), ktra wesza w skad tomu rozpraw wyda-nego w 1949 r.: "Zagadnienia teorii pastwa i prawa".

Jak wielu wybitnych uczonych prawnikw, Wyszyski, w swoim dorobku ma rwnie " prace z innych gazi nauki prawa. Prawo i procedura karna, ustrj sdowy to dziedziny nauki, w ktre Wyszyski wnis trway, nieprzemijajcy

wkad. Obok rozpraw i artykuw, w ktrych zawsze porusza zagadnienia majce zasadnicze znaczenie, Wyszyski, wyda dwa podstawowe dziea. Pierwsze z nich to "Ustrj sdw w Zwizku Radzieckim" (1936 i 1940), o treci znacznie bogat-szej, ni wskazuje skromny tytu. W zarysie historycznym wy-kazuje Wyszyski, jak przeobraenia klasowego spoeczestwa

wpyway na , fonny 'organizacyjne aparatu sdowego i proku-ratorskiego, ktry jest czci aparatu przymusu bezporednio sucego klasie panujcej. ~a tym podou buduje teori ra-dzieckiego ustroju sdowego, podkrelajc jego jakociow rnic od buruazyjnego ,ustroju sdowego oraz wychowawcz i organizatorsk rol. W ksice tej rozwija Wyszyski leni~ nowsko-stalinowsk teori socjalistycznej praworzdnoci, do czego predestynowaa go wh:!loletni

analiz procesu inkwizycyjnego; teorii: dowodw fonnalnych, angielskiego prawa dowodowego i radzieckiego prawa dowodo-wego i wskaz'-!je, e nawet te najbardziej. formalist:yczne normy pozornie , zupenie abstrakcyjne, pozorme zupeme oderwane od ukadu si klasowych spoeczestwa, s jednak z tym ukadem zwizane i su okrelonym interesom klasowym. "Cae prawo dowodowe jest przepojone duchem klasowym, jak i pra-wo w' caoci i jak kada inna dziedzina prawa jest subtelnym

, i ostrym narzdziem, ktrym wada ,panujca w danym spo-eczestwie klasa. Suy ono w peni i niepodzielnie w kadym spoeczestwie interesom klasowym. Wanie tu naley doszu-

kiwa si wyja,nienia rnic, jakie zachodz w zasadach t teo-riach procesowych w rnych epokach historycznych, przy rozmaitych klasach spoecznych". Wykazanie, e przeobraenia prawa dowodowego s uwarunkowane prawidowoci przeo-

brae spoeczestwa klasowego, jest wielkim i oryginalnym osigniciem Andrzeja Wyszyskiego, ktry w przekonywa-jcy sposb przedstawia odmienne zaoenie radzieckiego pra-wa dowodowego. W sposb , rny od sdziego buruazyjnego dokonuje te sdzia radziecki oceny dowodw. Pynie to std,

e ' "wewntrzne przekonanie sdziego zaWS2ie jest organicznie powizane z jego wiatopogldem, z jego dziaalinoci prawn, ktra jest zreszt ' w danym spoeczestwie panujca". Przeko-nanie sdziego radzieckiego, ktry 'ocenia dowody ksztatuje socjalistyczna praworzdno.

Ksika Wyszyskiego, za ktr w 1947 roku otrzyma Na-grod Stalinowsk. jest generaln rozpraw z formalizmem buruazyjnej nauki prawa, a jednoczenie stanowi rozbudowa-ny wykad radzieckiej teorii dowodw sdowych.

Dorobek naukowy Wyszyskiego obejmuje rwnie wiele prac z dziedziny prawa narodw. Jego wystpienia jako czon~ ka rzdu radzieckiego na forum midzynarodowym - . o czym

bdzie jeszcze mowa - zawieraj wiele sformuowa teore-tycznych, ktrych aden badacz pra~a midzynarodowego nie

bdzie mg pomin. Dziaalno pisarska ~o tylko jedna strona dziaalnoci

naukowej Wyszyskiego. W latach 1928 - 1931 by czonkiem Kolegium Ludowego Komisariatu Owiaty RSFRR i zastpc '

przewodniczcego Pastwowej Rady Naukowej. Jako profesor oraz jako dyrektor Instytutu Prawa Akademii Nauk ZSRR, ktrej jest czonkiem i jako naczelny redaktor miesicznika "Radzieckie Pastwo i Prawo" wychowa cae zastpy praw-nikw, teoretykw i praktykw. Mimo intensywnej dziaalnoci

XII

, "

politycznej, bierze Wyszyski nada! ywy udzia w yciunaukowym. Jego wystpienie w maju 1948 roku na naradzie

powiconej sprawie podrcznikw .zd:ziedziny teorii pastwa i prawa odbio si ywym echem w radzieckim wiecie praw-niczym. (Por. artyku . Wyszyskiego "O niektrych zagad-nieniach teorii pastwa i prawa" w n-rze 6 z; 1948 r."Radziec-kie Pastwo i Prawo"). .

O bogatej dziaalnoci naukowej Wyszyskiego .. daje wy-ob'raenie zaczona do "Teorii dowodw sdowych w prawie radzieckim", chronologiczna bibliografia jego prac,

III. POLITYK

Oblicze polityczne przyszego , ma stanu pastwa radziec-kiego ksztatowa rosyjski ruch rewolucyjny. Ju jako 19-1etni

chopak biene Wyszyski udzia w ruchu rewolucyjnym, a kie-dy burza 1905 roku zawisa nad carsk Rosj, mody Wyszyski zdobywa ju sobie autorytet wrd rewolucjonistw Kaukazu jako organizator socjaldemokratycznych druyn bojowych i se7 kretar~rady delegatw robotniczych w Baku. Dziaalno re-wolucyjna ciga na niego wysiedlenie, areszty, wreszcie wyrok

skazujcy na rok wizienia. Na tym nie kocz si jednak re-presje carskiego reimu, ktry do walki z rewolucj mobilizu~ je nie' tylko policj i szpicli, andarineri i wojsko, ale rwnie czarnosecinne bandy. Jedna z takich organizacji kontrrewolucyj-nych, "Zwizek Narodu Rosyjskiego", organizuje zamach na Wyszyskiego i rani go wraz z on.

ZdekollSipirowany i przeladowany, Wyszyski musi ZMwnO zaprzesta dziaalnoci rewolucyjnej jak i zrezygno!\,a z pracy naukowej, ktrej mia zamiar si powici. Lata wojny a do wybuchu Rewolucji Listopadowej wypenia mu dziaalno publicystyczna.

Odpowiedzialne stanowiska, jakie zajmuje Wyszyski w apa-racie nauki i owiaty oraz jego dziaalno, jako oskaryciela publicznego w wielkich procesach politycznych i szefa proku-ratury, kszatuj przyszego ma stanu przyszego czoowego polityka Zwizku Radzieckiego. Polityka zajmuje w yciu Wyszyskiego coraz wicej miejsca. Jest to zrozumiae, albo-wiem zajmowanie si prawem zarwno w praktyce jak i w teorii jest nieodczne od polityki, tym bardziej w wypad-ku, . gdy powica si mu indywidua1no tak wybitna jak Andrzej Wyszyski.

XIII

W latach 1935-1937 ~pra\yuje Wyszyski' godno czonka' CKW ZSRR, a od 1937 roku zostaje delegatem . do Rady Naj-WyszeJZ~RR. W' marcu 1939 roku XVIII Zjazd Wszech-zwizkowej Komunistycznej Partii (b) WYbiera go czonkiem Komitetu Centralnego. W kilka miesicy_ pniej zostaje Wy-szySki powoany na zastpc przewodniczcego Rady Komisa-rzy ZSRR. W roku 1940 przechodzi On na stanowisko pierw-szego zastpcy komisarza ludowego spraw zagranicznych, a pniej zastpcy ministra spraw zagranicznych. Od szeregu mie~ sicy Wyszyski piastuje tek ministra spraw zagranicznych. W czasie wojny i po wojnie uczestniczy Wyszyski'we wszyst-kich wielkich konferencja.ch i rozprawach dyplomatycznych. Jest czonkiem delegacji radzieckiej na kOnferencji krymskiej i pOCZdamskiej, reprezentuje Zwi.zek Radziecki w historycznym akcie podpisania bezwarunkowej kapitulacji Niemiec z dnia 8 maja 1945 roku. W czasie obrad Paryskiej Konferencji Poko-jowej, trwajcej kilka miesicy Wyszyski kruszy kopie w spra-wie uczestnictwa Austrii i Albanii w kOnferencji, w sprawie traktatw pokojowych z Wochami, Rumuni, Wgrami i Bugari, w sprawie Triestu i wielu innych.

Na terenie Organizacji Narodw Zjednoczonych jako czonek 'lub szef radzieckiej delegacji prowadzi Wyszyski walk na przeqpolach wojny i pokoju z "upenomocnionymi podegaczami wojennymi", reprezentujcymi pastwa imperialis-tyczne. Jeszcze 18 wrzenia 1947 roku na plenarnym posiedze~ niu ONZ demaskuje Wyszyski istotne cele planu Marschalla: "Wysuwaj.c ten "plan" rzd. Stanw Zjednoczonych liczy oczywicie na to, e przy pornocy rzdw Wielkiej Brytanii i Francji postawi pastwa europejskie potrzebUjce pomocy przed koniecznoci wyrzeczenia si fundamentalnego prawa rozporzdzania swoimi zasobami gospodarczymi, planowania gospodarki narodowej wedug wasnego uznania. Rzd Stanw Zjednoczonych liczy, e uzaleni te pastwa bzporednio od interesw amerykaskich monopoli, ktre usiuj unikn nad-cigajcego kryzysu wzmoonym eksportem towarw i kapita-w do Europy ... Wanym i znamiennym rysem tego planu jest zamiar przeciwstawiania pastwom Europy wschodniej bloku szeregu pastw zachodnio-europejskich, ktry objby rwnie zachodnie Niemcy: Przy tYm ma si na celu wyko-rzystanie zachodnich Niemiec i niemieckiego przemysu cikiego (Ruhra) jako jednej z najwaniejszych baz ekonomicznych amerykaskiej ekspansji w Europie, wbrew interesom narodo-WYm pastw, kt6re pady ofiar ,niemieckiej agresji"; XIV

. l , . astw imperialistycznych Wobec agresywnych p anow . p " . ludoWej s -jaknaj~ Zwizek R~dziecki i pastwa demo~:~~torytetu Ol'fZ. l tego bardziej zamtere~owane ~ ~;rzri.~~~~ zachodzi tego potrzeba . . autorytetu brom. Wyszyns k" . bom uszczuplenia upraw-Przeciwstaw:ia .. Sl wszyst 1m N~~odw Zjednoczonych, jakim nie najwaznte~szeg? orga~ r znych wystpieniach na forum jest Rada B~z1:.e~en~,:r e \d~skusja, jak wszczynaj~ impe:: ONZ Wyszyns 1. OW '" mierz a do zdezorientowanIa opmu rialici na. temat tzw. "veta z bowiem na utrwaleniu jedno-publiczneJ. IstotB: rze~y .poega . tw na ktre przecie statut ci dziaania pi.ClU wlel~~c~ m~~a~ielkie obowizki. Wyszyski ONZ nakada me przYWll~J~, a litycznej, jak reprezentow~ jest tu kon!ynuatorem. ~~Z PM otow Na posiedzeniu Komt-w tej spraWIe na tereme . . o " ONZ w dniu 5.xI. tetu Politycznego zgro~;:~em~~?lne~~da jednomylnoci 1947 r. Andrzej Wy~yns. ow . "... odstawowych inte-ma wielkie znaczerue PO~ltYCZ?~ Dotyczy h P i caej jej dziaa1-resw 'Organizacji Naro~0.w. ZJ. ~~cz~~c organu midzynaronoci a nawet sameg~lJeJ l:rt~l;:;nil pokoju i bezpieczestwa dowego powoanego a ~ ~. N rodw ZJ'ednoczonych za

od ' Walka w orgamzacJI a .. NZ" ~ar o,,:,. t ' sadzie wynika 'od pocztku istmema ~ . l przeCIW . ej . za. . . u runtowania zasady Jedno-Mocarstwa kapItahstyczne me c~c g kod w realizacjiagre-my1noci, bo, zasada ta st~nowl pr~~~ci ~rzeciw agresorom sywnych c~low. Zas~dy. Jednamy, . . na Komitecie Poli-broni rwnie Wyszynskl w przemOWlemu tyczTnykm w dn~uk30zaXsaId1:4J:;~OmYlnbci, imperialistom przesz-

a samo Ja ,. 'tw ej kadza w ich planach doktryna suwereIl:no~cl ~ans ~~~zkod

S renno pastwowa stanOWI ow?em. . t w pr~:~kaniu. mo~oP~I~S~YCZ~k~h i~[!a~:~l p~~~~~~~:!~~ sztandarem mezawIsosCl l. wa: 1 w h oli" (przem-drapienym apetyto~ kaPltal.lstycznyc

l. monop OZ. w dniu

wienie na posiedzeniu KomItetu Po Itycznego 6 X 1947 roku). . . W . ki a . bJ. uga jest lista problemw, ktre. podeJmuIJ~ YS~~nstomo_

' . od . agadnieme kontro l energll a tereme m~dzy~ar ow~m. z Grec'i i Indonezji, zagad-~ej,. podzegame, do W~J~y:~ra~~buna~ Midzynarodoweg?, m:~l1e przestl?co,,:, woke ch ' r~w nabytych . przez An~h reZlmu DunajU l rz~ Ok my ~. 1921 roku We wszystkIch . F . . podstav,ne onwencJl z . l rancJ na W " ki go _ dyplomat wspomaga teore-tych sprawach yszyns e ' . ,' . ku-

k . legeJ' wiedzy a czasem i doswladczony pro ty prawa o roz . '

XV

rator - wtedy, kiedy trzeba zdemaskowa podegaczy wojen-nych przed opini ,publiczn wiata. .

Przeciwnicy obawiaj si tego byskotliwego oratora i zjad-liwego ironisty, ktry w razie potrzeby omiesza bezlitonie oponenta przed audytorium Zgromadzenia Oglnego Narodw Zjednoczonych.

Przemwienia Wyszyskiego na forum midzynarodowym zebrane w odpowiednich publikacjach (Por. Delegacji SSSR, USSR i BSSR na wtoroj Sessiji Generalnoj Assambleji Organi-zacji Objedin.ionnych Nacji, Ogiz. 1948, a take A. J. Wyszyski, Woprosy Miedunarodnawo prawa.i miedunarodnoj poli-tiki, Moskwa 1949) stanowi nie tylko dokumenty niezbdne dla studium najnowszej historii i polityki midzynarodowej, ale przede wszystkim rozprawy, ktre wpywaj na rozwj prawa narodw.

W polityce wewntrznej bierze Wyszyski nie tylko udzia jako delegat do Rady Najwyszej ZSRR, peni on rwie obo-wizki przewodniczcego Komisji prawniczej Rady Ministrw ZSRR. Poprzednio by rwnie czonkiem Komisji, ktra opra-

cowaa Konstytucj Stalinowsk, a w roku 1947 sprawozdawc generalnym zmian i poprawek do konstytucji.

Wielostronna dziaalno Andrzeja Wyszyskiego nie mieci si - rzecz jasna - w ramach pobienego szkicu i wymaga-aby obszernej, rdowo opracowanej monografii. Sdzimy jednak, e "Teoria dowodw sdowych", ktr oddajemy w rce czytelnika polskiego, wprowadzi go nie tylko w trudn i inte-resujc problematyk, lecz zapozna rwnie z bogat indy-widualnoci autora.

S tanisaw E h r l i ch

TEORIA DOWODW SDOWYCH W PRAWIE RADZIECKIM

Andrzej J. Wyszyski

------,.------

Rozdz,ia p,ierwszy

1. ZNACZEIE DQWODC>WPRZY ROZPOZN/t.WANiUi ROZSTR~Y~ GANIa SPRAW SDOWYCH

Nauka o dowodach je~t'jedn ' z na]waniejszY,chgziwie:: ' dzy w dziedzinie procesu ,sdowego. Wynika toz samej istoty, " i treci procesu sdowego. Wynika to rwnie z zada procesu polegajcych ' na: ustaleniuokrel

rego'bezwarunkpwe WYkonanie jest obowizkiem kadego 'ob~watela. W tym sensie suszna jest fonnua rzymska, ktra orzeczenia sdowe uznaje za prawd (res ludicata pro . veri-,tate habetur).

Zasada powszechnie ,obowizujcej mocy orzeczenia ,sdowego, jego niewzruszalnoci i bezwarunkO'Wej. wykonalna~ c;i.. jes: jedn~ z ~aw dziaalnoCi wadzy pastwowej. N.a tej wanie zasadzie opiera si" w duym stopniu autorytet

wadzy sdowej, ktry nie zezwa~a na ignorowanie prawomoc-nego orzeczenia:

ObOWizujce . w chwili obecnej . radzi~ckie prawo pFOCeso-we karne ,stanowi rwnie o powszechnie obowizujcej mo-cy prawomocnych wyrokw. Wyroki te podlegaj bezwarunko-wemu wykonaniu przez wszystkie organa sdowe, ledcze i ad~ ministracyjne na caym terytorium ZSRRl).

Kategoryczny nakaz ustawy, wymagajcy bezwarunkowego , wykonania orzecze sdowych, jest,' jeeli wolno tak si wy-

razi, conditi sine qua non 'dziaalnoci sdu - jestwarun- kiem, bez ktrego dziaalno ta. byaby praktycznie nie-

moliwa. , , Wanie z mocy . tej z~sady prawo procesowe winno prze-widywa takie formy dziaalnoci sdu, ktre ' umoliwiaj wydawanie orzecze prawidowych, obiektywnych, nie wzbu-

dzajcych wtpliwoci co do swej zasadnoci i zgodnoci z ustaw. '

WszeJkieorzeczerue sdowe odgrywa ' olbrzymi ' rol. Rol t zawdzicza orzeczenie sdu nie tylko formalnym nakazom wadzy pastwowej, wystosowanym do tych wszystkich, kt-rych dane orzeczenie dotyczy, lecz zawdzicza je r-wnie swej wakoci i znaczeniu ' moralnemu oraz spoeczno-politycznemu,

, ~i ' Patrz art. 32 "Podstaw postpowania karnego ZSRR i republik zWizkoW'yh" jak ,' r,wnie odpowiednie . artykuy . Kod. Post, Karnego

, republik zwizkowych, jak np.: art. 13'RPK LSFIR, art, 13 i 233 KPK , Gruziskiej SRR, art. l3 i 14 KPKUkraiskiej SRR, art, 13 KPK Biao

ruskiej SRR, art. 130 KPK UzbeCki~j SRR i inne.

6

" ,

8,d wydaj'ei ogas~ swe' orzeczenie w limieniupas~wa: Pastwo nada~csdowym c' orzeczeniom moc aktwpastw,O" wych, . jak gdyby 'bierze na siebie peni odpowiedzjaln9?' , za , ich tre'i za. Wynikajce z ,tych oriecze skutki. Wladza pa.c stwowa , ca . wag . swego autorytetu zapewnia .. wykonalno orzeczenia, sdu, ' sankcjonuje bezwarunkowe zastosowani~ . k~ niecznych rOdkw ' represji w sto.suitku d9 ,:tych ~szys~k!ch, ktrzy czyniprbyniepodpo~zdkowania si pra'Womo.c~em:u ,orzeczeniu sdu. ' ,. ,

Wa~ie . tym . autorytetem orzecze . s'dowych . tumaczy si fakt, e wniektr.ych ,kra:j.ach ' '(np, w Anglii) olbrzymia' dzie: dzina 'pr;iwaniepisanego . (corrirnon law) . cakowicie niem1. ' jest tworem "orzeCzn)ctwa sdowego nagromadzonego w cigu stu-leci, (poczwszy' od koca . XIII w.). Orzecznictwo jesLnajWy~~, szym ,autorytetem, ktremu sdy obowizane s podporzdko:

wywa 'sil). , : ' . ,' Tak zwana teoria precedensw opiera si paliznaniu ~gl

dnej prawdziwoci wyroku sdowego, j:eeli nie zosta on :zm,ie-niony ub te uchylony przez wysz~tancj, lub na uZnaniu,

absolutnejpraw,djiwoci 'wyroku" 'sdowego, jeeli wyda go sd wyszego rzdu, co pociga za sob niedopu~czalno dal-szej krytyki jego oi'zecze2). ,

, , 1)D e m c z e n k o: "Sudjebnyj precedent"J Warszawa 1903 r~, str; -':-8; podobnieWinogradowP. G. "Oczerkipoteorii prawa", Moskwa 1915, str. 74 i nast., str.16 ) nast, - , .. ' , '

~)B-aron w Pandektach rozpat~je praktyk sdow jako bezwarun-kowe rdo prawa. Okrela on1>raktyk jako prawo oparte na sdowych orzeczehiach .("Die Praxis ist das in .den Urteile:o. der Richter aufgesteU-te Recht"). Prof. Petratycki , take Uznaje praktyk sdow , za . rQdo prawa,.jednak vi cile okreionycbwarunkaCh. 'l'wierdzi on, e prak-tyka nabiera nieraz w psychice ludzkiej znaczenia' faktu normatywnego, Prawd , wy,nikajce z praktyki sdowej , oraZ w . gwnej mlerzeol'Zec7;.,. njctwo sdw . wyszegprzdU prof~ . Pet.raycki -.czy w odrbnym po-jciu- prawa prejudycjalnego, Bd . prof . . Petrayckiego w tej kwestii

wypywa organicznie z jego teor:ii tzw: prawa .intuicyjnego.. (Patrz Pet ... raycki: Teoria prawa , ipanst~a . w zwizku z teori1l1oralnoci. Peters-'

, burg 1910 r ., t. II, str: 5,72; 579, Wyd. oryg.); , ,

'~r.anqUi~I~ w8wej' pfacy ,nte~ystem' j~diclare de laGrande; , Bretagne" Podaje ' nastpujcy fakt gdy vi izbieLordw~ie..; sion9 intel1?elacj na tle spra~y Thomsona,e ,NajWyS~y -,Sd Karny {C~l1r~ ofCrown cases reserved) Jawnie w' tyIii wy-padku ,; z~le~la ., usta~, to Lord Kanclerz oWiadczy: ' "Wy-z:Ok; sdu tue podlega debatom parlamentu, sdziw zanie mO,zna os~ar~a

\ &lzJ;

w fD~e: ust~wy LkDrzysta zeswe'w d ' , ' . . ' . . :." ustaw. ,Z drugieJ' 'J' ednak' . t' . J . a . zy przy pomDcy swych

. ' . ' . . . s rony Istnienie P ' . . . me paf,tstwa albowiem . rawa zakada istnie"

, " . "prawo jest niezy b ZdDlny jest z m us i ' d ' . . m ". ez aparatu, ktry , J d k , " ". o przestrzegama nDrm prawa"l) , . e n ,w spoeczestwie rodDw '" ' . .~ .

am prawa. W spoeczestwi -od ym me b~D am panstwa, bez "Dnierzy, andarmw -. e / . 0w;m ludzIe D~chodzili- si namiestnikw, pn~fekt .' PDdl~~a~tDw" bez' kr.lw i szlachty,

r " W l s ZlOW ' - bez . . . . cesow (Engels) SpDec ' t ' ,Wl-Zlen I bez pro-

, . . , ' . zens wo to obchDdzi . . . ustaw, aczkDlwiek ycie -b" . l . ' D SI r

, -

" Jedna~ abstr~huJ od tego z jakie O " , " -trze bdziemy na dziaa1n " , g punktu wdzenia pa-'. " osc sdow w J'eJ' z "k'

ml ,prawodawczymi jedn . t ' WIz uz funkcja,-, t' ' - , , o Jes mewtpliwe' dzia In " Jes Jedn znajpotniejszych furik" " , a

jest ciar ludzkich' cia, tak rwmez nie zaley od ludzi i' to; e .w!raaj oni sw wol w form,ie ustawy, czynic jedno-czesrue t osta'tni niezalen od' samowoli kadej jednostki wzitej z osobna"1), '

Marks mwi: "Ich wasne panowanie ~no jednoczenie ukonstytuowa si, jako' powszechne panowanie. Ich wasna ~ia opiera si, na' w,arunkach y~iowych,ktre rozwijaj si Jako powszechne dla licznych jednostek, te zaS jako jednostki p~nujce musz umocni i utrzyma owe warunki yciowe przeciW,innym jednostkom i to w postaci w,arunkw powszech-nie obowizujcych. W y r 'a e n i e t e j wo l i, u war u n-k o w a ne j i c h w s p 'l n y m i n t e r e s e m, j e s t u s t a-

W"2). Wypada tu nadmieni, e ta sama zasada obala wszystkie: ~asady wi~topogl~u prawniczego, ktry opiera si na iluzji, ze. prawo l ustaw.a', maj sw wasn histori rozwoju. "Od-dZIelny rozwj i historia czystych myli", niezalenie od roz-woju sp,oecznych, materialno-wytwrczych stosunkw, jest. jak to mwi Marks, "specyficzn iluzj prawnik~ i polity-kw"; tej iluzji podda si rwnie in,asz Jacques Je bonhomme czyli w. Jacques le, bOnh9mme,czYliwci: ten~am wit; Maks. '

T,akie jest zasadnicze zaoenie marksizmu-leninizmu o rdach prawa i ustawy. Zaoenie to wyklucza ws'zelk moliwo sprowadzenia zarwno prawa jak i ustawy do samowoli i dowolnoci ludzkiej (tzw. "wola idealistyczna"). Zaoenie to nie dopuszcza wtpliwoci co do tego, e prawo to wyraona vi 'ustawie powszechna wola klasy panujcej w danym spoe~es~.wie. Takie pojmowanie prawa wymaga ~c:zeglnej orga-ruzaCJI sposobu wyraania tej woli panujcej, co, jak wiadomo. osiga si przy pomocy specjalnie zbudowanych systemw pra-,wodawczych~ Prawo legislacji - to szczeglne prawo, to jedna z najwaniejszyc~ zasad konstytucyjnych, ktra nie dopuszcza

1) M ark s i E n g e l s: "wity Maks", Dziea, wyd. ros., t. IV. str. 311.

2) Op. cit.

14

, t

~ '"

'

]1 " ,,(

J

~ .~

~ I I

(, t ", 1_' ,).' ',I

do rozsiania i rozdrobnienia na tysice,',czstek, tej wanej' dzied~iny, a to miaoby niewtpliwie miejs~e pt;zy pozostlwi,e-niu sdziom moIloci: tworzenia pr,awa~ , ',' ,

Ustawa for~uuje swoje d.nia zgodnie ~ interes'amii wy: raa'jc te interesy wiadomoci prawn danych klas.

Pr,aktyka sdowa winna w 'peni od'Powi~da txm wymaga~ niom. Praktyka sdowa nie 'moe ' by zatem rdem prawa. Natomiast praktyka sdowa wi~naby i jest w r~eczywistd~ ci dziaalnoci cakowicie i w peni odpowiadajc' zasadom prawa Pozytywnego, odpowiadajc 'celom szc~eglnymi cha-rakterystycznym tego prawa.

Znaczenie dziaalnoci 'sdowej . okrela spoeczno~polityczny charakter orzeczenia sdowego. W orzecznictwie znajduje-my odpo'wied nie tylko odnonie do kwestii winy czy te nie- '

winnoci oskaronego, zasadnoci czy bezzasadnoci powdztwa~ przez co rozwi~uje si szereg zagadnie, zwizanych .b~zporednio z konkretn spraw, lecz w orzecznictwie. uwidacznia

si rwnie z ca wyrazistoci oglna, polityka danego pastwa. Orzecz~ictwo sdowe wyraa stosunek wadzy pastwowej do tych lub innych zjawisk spocznych, ktre s~ objte, zakresem zainteresowania sdw .. Skutkiem wszystkich tych

okolicznoci orzeczenie wydane przez, sd winno odpowiadat szczeglny~ wymaganiom. Pierwsze z nich to pTawidowo i zdolno przekonywania, jaka winna cechowa kade orzec~enie. Kazde orzeczenie sdu winno by przekony-

wajce i winno budzi' w opinii spoecznej pewno o bez-wzgldnej prawidowoci i sprawiedliwoci rozstrzygnicia sdziego, ktrej wyrazem' jest dane orzeczenie.

Moc przekonyw,ajca, jaka cechowa winna orzeczenia sdowe, polega nie tylko 'na pewnoci,. e dane orzeczenie W pe-, ni odpowiada okolicno~iom sprawy. oraz zadaniom i zas~doin

wyraonej w nim polityki sdowej. Moc przeltonywajc, orzeczenia sdowego wyraa' si' iwniei i we 'wzbudzeniupew-

noci, e dokonano wyczerp~jcejt analizy wszystkich okolicz-nos ci, e wydano to orz'czenie biorc pod 'uwag ,wszelkie oko~

licznod, Jak.ie tylko mona byo ustali' i wyjani. W zasto:::

sowan.iu~ . do spra,:, . ' kcrnycll ' . oznacza . to .... szczegow ' naltz ;vSZystklCh okol~cznoci ~pl"awy, ktr w . peni Wyjani~ (lzY!ty l fakty!stw,arzajce . stan faktyczny . przest~pstwa,wyjaniawa: Dlnkij 'fakty, . ktre sprzYja,y popenieniuprzest~stwa, ristaliia wreszcie w . ' posb wyczerpujcy . podstaw!!weprzyezYIlY,' ktre .' dane przestpstwo . zrodziy. " . .' . " . .

TeJ. str~nie ' zagadnieni~\ ' ~wicay,' ~aVrs#!:e wieleuw.agi ~~sy ,~nuJ~ce w spoeczenstWle, czynia tai' czyni sczegl"': ,nie . ~~rzuazJa w tros.ce o to, by ' orzeczenia ' jej sdw miay . choclazby ~ewntrzme ' . . c~araktermoliwie )a~ najbardziej przekonywajcy, a~y orzeczenia. -te zmuszay do szacunku, by Wy~oa! "wit boja" w sercach i umysach ludu. Znany ,~ngIelskl prawnik James Stephen otwarcie wyraii t myl

Jeszcz~ w zes~y~ stuleciu w swej pracy "Prawo karne Anglii". ;,~~~ezy p~ml~taco tym ~ . pisze Stephen-edla spoeczenstwa. ]es~ Jednakowo wane nie tylko to, ;ly wyroki te by-y sprawledlnve, lecz rwnie i to, by byy powszechnie re&-pektowane jako ' Sprawiedliwe". Okrelenie to w zastosowaniu do ~rze5ze ~dw . buru~jnych ma jeszcze i ten sens, ,,ze 'burzuazJa, tw()rzc dla mas' lub dla "spoeczestwa" iluzj

spra~iedliwoci a pomoc gpan,owanego przez siebie aparatu wYI~uaru. sprawiedliwoci, wykorzystUje sd, mwic' swami Le~m~, Jako wyrafinowane i skuteczne narzdzie ui~rzrriienia pracuJcych. '. ' " .'

Jest rzec b~zsporn, ,ze sdy trac cay SWj :~utorytet z t . chwil, gdy ich orzeczenia trac w oczach sp~enstwa' lIl?c~~ekQnywajc. Istota butuazYjnegowymif;lAl , , 'spniwie_ dl1WPSCl, ktry ' szeroko . wY~orzystuje . proces , sdowy i aparat .s~ow~ dla o~rony' istniejcego ustroju . sp()Jec;znego, l ' obrony ()Ple~a~cYch Si .na tym~strju .. prywatnych . interesw ' posz-czegolnych . obywateli i ich , zwizkw, polega nie- 'tylko na tym, by WY!r

,:(!.. ;.;.~~.- , (~. :~ .. , , ~ , ).~ ) : :.'~ .

'" l, ~

c~ys~icne ' (istot ,mechanizmu sdO\~ego ' jak 'l ', 'ca"ego ll'ieqhanizmu .; p.aStw()wego~ Niewtpliwie . rozwj ' ,sdu , przy,.

sigych , wyjani' miley wanie tym~ ' i~ przy okrelonej s~rukture ' 6poeczno~plityztiej pastwa ~ fQrina~aalnoci .

sdowej, ktr 'wykonywali , przedStawiciele okrelonych klas spoecznych i ,traktowani ,jednak jako ' przedstawiciele caego spoeczestwa, , , bardziej .odpowiadaa' ,,' zadaniom wzmocnienia

. autorytetu paS,tw'aL autorytetu. wadZy pastwowej, anieli ' mg ,to irobi ' sd ' zoony z urzdnikw. awa przysigych (

dzie dzisiejszy s,d przysigych jest form; najbardziej zblt-zon do,ideau sdu"1).

Zapytamy, w czym kryje si p~czyna: tych( zachwytw, w czym. kryje si tO znaczenie, jakie nadaj sdowi przysi'gych jego apologeci? Gdy si nad tym zastanoV(imy, to okae

si, e . sd przysigych dziki swym organizacYjnym' cechom szczeglnym jest, jak tO mwi ' Fojnicki, "oddalony od niebez-piec;zestwa ,,' zmieszania vrymiaru sprawiedliwoci z , polityk".

Wynika to, zdaniem liberalnych apologetw sdw przy-sigych. z tej' szczeglnej, cechy tego sdu, e przysigli powo-ani s nie do l"OZstrzyg,ania , kwestii prawa, lecz do rozstrzy-: gania "zagadnie ycia praktyCznego, bardziej ' dostp'Ilych dla , umysu i poj jednostek pochodzcych z ludu, albowiem wszystkie klasy spoeczne sprzyjaj ich prawidowej pracy"').

Ta ostatnia uwaga budzi nasze szczeglne zainteresowanie, albowiem histori rozwoju form , procesowych, ktry ' doprowa-~i do powstania i ' wzmocnienia instytucji sdu przysigych, wiadczy nie tylko o tYm, e sd ten by jednym z ogniw sy-stemu ,instytucji politycznych, stworzonych przez ruch bur-

uazyjl?-0-demokratycinY w: jego' walce przeciw absolutyzmo~ wio Nawiasem mwic, wytarczyobY ter jednej oklicznoci,

, by cakowicie odrzuCi pogld, e ' Sd przysigych jest insty-tucj apolityczn, i to ; wycznie prawnicz. Sd przysigych' by w SWOlln czasie wanie Jedn z forpoczt swobd politycz-nych:, wystpi w caej peni jako jedno z narzdzi polityki. Instytucja ta, ktra zgodnie ' . ze ' sowami Fojnickiego jest "troskliwym stranikiem bezpieczestwa publicznego '1 suro-wym sdzi wszelkich naduy", jest w gruncie rzeczy niczym innym jak "palladium wolnoci osobistej i ludowej niezaleno

ci politycznej". W tym wietle' jasne jest cakowicie, e . sd przysigyCh " to instytucja polityczna, a , nawet wybitnie poli-tyczna. Nie pomoe tu adnezaprz~aniepolitycznego cha'"

l) F o j n i c k i : "Kurs ugoownowo sudaproizwodstwa", PetersjJurg 1902 r ., str. 342. '

2) Op. cif

20 '

rakteru tego sdu, ' jak to prbowali . czyni .uczeni . liberalni, bo ezynilitorwnle z czysto politycznych pobudek. Z drugiej jednak strony naley zaznaczy" e przodujca .cz bur-uazji,ktra powoaa do ycia sd przysigych jako liarzdzie obrony interesw nowego spoeczestwa, . jako narzdzie obrony "wolnoci osobistej" i , "ludowj niezalenoci polityci-nej", bya zainteresowana ' w reklamowariiu tego s~u: jako sdu opierajcego ' si na wszystkich warstwach s>oecznych, czyli jako instytucji ponadklasowej, kt:r,-a wyrasta ~zekomo ponad ~rany interes jakiejkolWiek klasy spoecznej.

Sd przysigych zoony z przedstawicieli wszys;tkich klas spoecznych, w rzeczywistoci za wycznie' ~ . przedsta~cieli klas posiadajcych, jest zgdnie z , przekonaniem swych zwo-lennikw najlepszym 'zabeipieczeniem przeciw ,wskim kla-sowym tendencjom i wpywoml PodStawowym ideaem sdu

przysigych, zdaniem ,prof. Fojnickiego, jest wanie fakt, e rozstrzyganie spraw sdowych jest rzekomo w tym sdzie wolne od niebezpieczestwa "wpyw,\w , klasowych", ktre za-

korzeniy si gboko zarwno w' sdach koronnych ' jak i w wiadomoci sdziw zawodovrych. Nalbmiast w sdzie przysigych sprawa jest oddana pOd kontrol sumienia i . yvewntrznego przekonania sdzi~ ludowych, tzn~ sdu, ktrego skad personalny czerpie ze wszystkich warstw i klas

spoecznych1). " . Naley' w zwizku z tym-przytoczy sowa ,J. Stephena,

ktry owiadcza, e , ,,~ymiar sprawi~woci w sdach jest najprostsz, najbardziej jaskraw i przy tym najbardziej cie-kaw ,form, w ktrej wadza zwierzchnia daje zna o sobie olbrzymiej wikszoci swych poddanych "2). , ' ,

Stephen prawidwop

jeszcze, i ten seI;lS, e pOdkrela, ono 'wyranie, i przy~pomocy sd\l c "wadza zwierzchnia"; tzn., panujca w danym spoeczestwie klasa, uzyskuj sz.erokie moliwoci organizowania iki~

ro.wan~ opirl~. spoeczn danego lqaju , i to wkierunkp Odpo~ " Wadajcym Jej klasowym , int-resom i zadaniom. . " ~a ok9liczn~. nie usza przenikliwej uwadze " Stephena, ceru o.n, szczegolrue w sdzie , przysiglyh due jego walory, a t~ Wlksz zdolno do wYro~i'enia w spofeczestwie 'Przeko-na,ruao s?ra~edliwod ,wyroku, t za cech sd ten pOsiada w ~aczrue WIkszym stopniu ni~ jakikolwiek inny " sd. Nie-zal~z~e od tego, sd przysigych - zdaniemStephena _ sluzy Jako klapa bezpieczestwa dla namitnoci spoecznych.,

. ~,Ob~az w~iaru sprawiedliw~ci - twier9zi Stephen ~ rue moze byc w peni bezstronny, jeeli tylko ma korzysta z. powszechngo zaufania, ,a.lbowiem prawo samo, jest rodkiem medoskonaym, bezwarunkowe ' za i nieugite jegG ' stosowanie we wszelkich moliwych przY'Padka'ch . byoby nie do zniesie-nia". I tu wanie ujaWni'a si w caej peni donios insty-tucji przysigych. ' , . "DI~ .og~, .ktry nie wnika w detale" interesuje , sispraw w Jej pobleznym sZkicu i troszczy raczej o wyniki czstkowe ni o wsady oglne, ta gitko instytucji ' przYSigych przyczynia si do popularnoci wymiaru sprawH~diiwoci" ' twierdzi Stephen ' i dodaje nastpnie: "Jest to zaleta. tego ro~ ~zaju, o ktr nie Wypada ustawodawcy ubiega si; gdy Jednak 'na szczde istnieje, 'to nie wolno jej -lekkomYlnie

lekceway"'). ' , , ' Stephen podkrela bezsprzecznie sbsznie i trafnie spoeczno-politycznenaczenie sdu w buruazYjnym systemie pastwowym: ,To znaczenie sdu" wyjania nam, dlacze,go , rzdy'

burua"zyjne troskliwJe broni autorytetu sw.ych sdw" stara-j. si ~_to~zy ich dziaalno aur~l bezstronnoci, ~prawiedhwoCI, meomylnoci, prawie e witoci. "Oni to wszelkimi

1) S t e p h e n : "Ugoownoje prawo Anglii w kratkom oczertanii", przekad ros. W. Spasowicza, Petersburg 1865; str. 270.

22

J . " .,

sposobami ' Staraj SI zamaf:ikoWa ':prawdiiw -;Jml;: ;swych sdw jako , apartu .ucis~" jak ,' wyrafin'wan~ inaizdzia obrony swychportfeU". , (Lenin)/ Btirua;ja ' udziel('sz~egoine" go autorYtetu rgmom swegowymiartr" spraWietiliWoci' ,i tym samym autoryt~tern obdarza :jego ' dziaamo. ,' A tmoSfer , oka-

zaoci: stwatza w , pierwszYtPrdzie szczeglny, rytua , 'proce-sowy, wy~ce urCZysty,sur~wy, niemaLliturgiemy .Z~Wntrzne atrybuty wadzy sdowej, 'jak rWnie zewntrzIi~ 'atr;ybu-, ty wadzy prokuratorskiej i " ledceej '-:.. obliczone s , 'VI pierw-

szymrzdzie na pene podtrzyma,~ie autor~tu tych, orgnw. J ednakow02: same tylko ' rodki " Oddialyw:jlnia , zewntrznego byiyby niedostateczne. . . .. , . " ' ,' " " , '

Wane jest rwnie i to, by' organ~l~.

Lenin. ,"nadaje ' tej ' \fUb.kcji' sdti , dute ,, ~naze~i~, , ' albowiem wamesd'.raldziecld ma psign to, ';,by 'unas bya wadza ~eviolucyjna", 'ma ,osi~~ to, by "dno do: dyscypliny i sa~ rodyscypl1nynieptJZQstay ', tyik:o sam dhoci"l), , :Z~anes ' hist ,od zadowalajcej , lub nie zad()walaj,Cei, ' pracy sdu, jest zalene bezporednio od tego, ' w jakim Stpp_' niu praca ' ta zmierza do ,zabezpieczenia i urzeczyWistriienia -

" wyDuaru spraWiedliWOCi. T wanie dn>do obtonya\it,-,rytetu sdowego w znacznym stopniu wyraa obowizekuchy.lania orzeczen sd~wych" ktre wydano z jawn , obraz' zasad procesowych, ,i ten o'bowfzek , Jest wa~e ,elementarn 'gW'al-

rancjodpowiedniej jakoci pI:acysdw. Wszystkie ustawo-, dawstwa zawieraj przepisy okrelajce przyczyny, ktrych

istnienie , pOwoduje nieprawidowo orzeczenia sdu, ta za nieprawidbwo , pawdujez kolei , koniecino bezwarwiko:-wegouchylenia orzeenia ,wydanego , przez , sd.

BUrZuazyjne ustawodawstwa ~ staraj si , ,Przez zawarte w swych przepisach ,procesowych zasady i ' przepisy kasacYjp.e ~

lub re~zyjne I rtada(:p:acy ~dw t~ kierunek, jaki w peni odpOW1~da, ~sowym mten:;som buruazji. Kasacyjna prakty-ka b~rz~azYJnego wY!D:iaru sprawiedliwoci d'ostarcza tysicy ~rzykadow tego, jak najmniejsze na,wet odstpstwo orzecze gdwod klasowej linii buruazji wywouje natychmiaSt

rea~cj sdw .wyszego rzdu, ktre, w tych vrypadkach po-tra~l natych~Il1a~t r~win ca erudycj prawnicz, cay zasob praWruozeJ SoflStykicelem likwidacji niepodanych

odchyle. ' , . v: Rosji przedrewolucyjnej. celowa ;zczeglnie w tej dzie-dZlrue Senat Rzdzcy, ktry wystawi' sobie aosne wiadectwo, swQimi osawionymi "wyjanieniami" ,orzeczeit Senatu,

t~ be>wIem byy przewa~ie nie tylko wulgarnym zncaniem' SI nad lO~ik. i. elemefita.rnym poczuciem sprawiedliwoci, lecz byy rowruez zncaniem si i nad wasn ustaw, '

Pr~~~ykaSenatu bya' najbardziej jaskrawym dowodem trafnoscIprzysgwia ludowego, ktrym masy ludowe charak. ,teryzoway cars~ wymia,r sprawiedliwoci:"Prawo - to jak-by dyszel, w kt,r stron go zwrcisz, tam ci i pjdzie"').

Burua~yjne. prawo strzee zazdronie autorytetu swego sdu. BurzuazYJne prawo stara si energiczIlie uzyska po-p~:z s~dy maksymalny wpyw na "spoeczestwo", na lud-nose. '

'.Jest' t~ w peni Zr,?Ztlllriae, albowiem W" autoryt~cie orze-cze S~dowy~hnaley doszukiwa sipoQsuiwowego rda ~ych ,wpywow. Poprzez kunsztownie rozbudowany system mstytucji opierajcych si jakoby 'n;:l zasadach "rwnoci", "sprawiedliwo

Autorytet tego sdu-warunkuj olbrzyrniezadania,. stojce . prze(f nim. jake>:-,przedsdem socjalistycznego pastwa robot~ . nikw i chopw. Sd radzie~ki to dzieci~ pastwa radzieckie-go, to pd '. nowego socjalistyCnego spoeczestwa. Sd ten

suy interesom pracujcych, interesom ludu, to. sd ludowy '. w prawdZiwym i waciwym tego sowa ,znaczeniu.

.Ta szczeglna cecha sdu radZieckiego powoa musi do ycia takie normy prawne, ktre ' zapewrli sdowi wszelkie konieczne warunki do p:t:awidowego rozwizywani,a wszyst-kich stojcych przed tym sdem zada~. I Jednym ' z tych wa~ runkw jest przestrzeganie zasad, ktre ustali ustawodawca celem zapewnienia prawidowego biegu rozpoznB;wania . spraw sdowych . i wydawania prawidowych, tzn: odpowiadajcych faktycznym oklicznociom' sprawy . .i wymogoITl . ustawowym,'

sprawiedli~ch orzecze. Ustalenie tego rodzaju zasad naley do, zakresu prawa procesowego, albowiem pra,wo to jest po-woane do ' regulowania trybu rozpozn~wimia spraw sdowych. To za winno si odbywa w taki sposb, by osign prawi-dowe, tzn. odpowiadajce faktycznym okolicznciom sprawy ~ wymogom ustawy, a wskutek tego sprawiedliwe rozstrzy-

gnicie tych spraw. Do osignicia tego zadania skierowana byc musi caa sia

prawa PFocesoweg. Z drugiej Jednak strony wypada' nadmie-ni, e najlepsze nawet zasady I1rocesowe, regUlujce tok pO-:

stpowania sdowego, . oraz najbardziej nawet dowiadcze~, najbardziej wykwalifikowani sdziowie orzekajcy - nie wy-

czaj moliwoci omyek proce~owych. Te omyki wYnikaj czsto z narus-zenia wymaga ustawy, niemniej czsto wyni-, kaj one z wysoce z

'~,.,'", .,',""')' \" '" ", "~ ',', Ci" ' " ,

oskaronego w tych wypadkach" . gdy ' ustawa ~a to nie ze" zwalaitd; \

Tak ~c sama: ,ustawa w sp,osb jasny .i ruedwuznaczny wymaga, by sd ' przestrzega :warunkw, ktrych istnienie winno gwarantowa, zgodnie z intencj ustaWodawcy, praWi-

dowo wyroku' sdowego. ' I " J Narusz~ie tych warunkw winno pociga za sob z r'e-: guyuchylenie lub zmian v;yroku w trybie przewid.zianym , ustaw. W tym za wypadku, gdy wyroku w trybie kasaCYjnYm nie mona zmienj,. sprAwa winna by przekazaI1a do ponoWne-go rozpoznania. Wyrok nalezytrakto~a jako prawomocny je-t dYnie wwczas, gdy uSl.1nite bd wszelkie wtpliwoci co do jego 4Prawidowoci i ' zasadnOi~T zasad wyraa. ra-dZieckie prawo procesowe z ca kOllsekwencj4, albowiem za~ sada ta wynika z oglnych zasad radzieckiego procesu sdowego, ktry ' w swej caej dziaalno~Ci~onsekwentnie realizuje zasady demokratyczne.

3. DEMOKRATYZM RADZIECKIEGo.. PRAWA PROCESOWEGO I PROCESU 'SDOWEGO

Organizacja i. struktura sdu ::iadzieckiego, ktry jest W caym Jego sow.~ znaczeniu sd~m ludowym, warunkuje konse~entny ' socjalistyczny , demo:krtym radzieckigo ~ cesu sdowego. Take i , metoda pracy tego sdu pozbawiona bi~rokratycznego formalizI!lu, pozbawiona '.tego wanie, czyni nasycona jest dziaalno ' sd'o/ buruazyjnych, warunkuje jego demokratyzm. W' przeciwiestwie, ' do .sdu radzieckiego sdy buruazyjne opieraj ,sw dziaalno 'w duej mierze' na prawniczej scholastyce i Ja\lczkach prawnych.

Na ~oniec cel i zadania. sdu radzieckiegO', ,polegajce me ty lko na karaniu, lecz rwnie na ' wychowaniu , i reedukacjt zacofanych elementw spoecznych; rwnie warunkajde-i mokratyzm tego sdu. Ta wychowawcza rola: 'sd.u .radzieckie-go jest wanie ,gwn i zasadnicz ~ch chaiakterysty~-;ro .

'radzieckiego wymiaI"Jlsprawi.edliwoci - ten ~a ,jest ,nowym , ,po80ben'i podnosienia ' ,kulturalno-politycznego pozi()~urnasf' Jelt jednym , ,ze sposobow ; WIiywajcychna prze!tsztacenie ludzkiej psychiki, jest jednym lesposop~ wykorzenienia ze jwiadomoci ' ludzkiej , starych prze~ytkw kapitalitycznych.

Radziecki wymi~r sprawiedliwoci - "to gigantyczna sia kulturalna,kt6ra skierowana' jest do walki z kryjcymi si Jeszcze w wiadomoci l~dzkiejpt'Zeytkami "tradycjikapita-

llstyczny~", albowiem te ' "tradyci,e" stoj na yrzeszkodzie bu-I dowie socjalizmu~ Radziecki wymiar- sprawiedliwoci - to

sia, ktra organizuje masy, ksztaci wol, wspdziaa przy wzmacnianiu nowych tradycji, wspdziaa przy umacnianiu no-wej , soejalistycinej psychologii.. '

Zachowujc ' cakowit nieiawiso$, pezstronno ' i obiek-tywizm ..JvOdIiiesieniurlo faktw, ; zjawi~k i zdarze, podlega..'

jc wycznie prawu, sd radziecki " spenia jednocZenie rol propagatora nowego prawa, nowej ' socjalistycznej wiadomo

ci prawnej, wspdziaa jedno~enie przy ' powstawaniu. i wzmacnianiu nowych przyzwyczaje &}loecznych, nowego stosunku , do pastwa, do pra~y i do penionych oboWizkw. Radziecki sd jest wic ~rganizatorem opirui publicznej, ' Ta

za cecha v.{ ogle nie byhrwaciwoci, w pewnych za wy-padkach tylko w 'nieznacznyrtlstopniu waciwoci sdw ' innych ' epok i f

. nia szacunku 1iJ.a zasad . socjalistycznego ,:",SPYcia. -i . dys,cy-piny pastw()wej. "Gdy , p~zechodzimy od W.Cz.K. " Wszechrosyj~kfej , Komisji

NadzwyczaJnej ' '---przypisek thima

> ,nie 0r-zecznlct'IV0 . sdowe wyWiera, nspoeczestw0' organi-: zujc y ksztacc 'Vi ten sPosb ' oPtin i wol spoeCzn. - ,

Le~, Wysoko' ceni " rol ,i' " znaczenie sgu " radzieckiego ,w budowie nowej . formy pastwa i ustroju spo~ego.

Mwico 'w.lllce z .. biurokratyzmem ,: Lenin da w r : 1921:: . ' !", .. Na jesieni. i zim 1921-----'-22r. naley bezwzgl{inie odda -

, pOdrdzpozn~e 'sdw w Moskwie 4-6 spraw zwizanych ' , z ,moski~wskbiurokrcj wybierajc przy tym , wypadki ,'naj-bardziej, "jaskra.we" i ' czynic ,z kadej z nich spraw po-li~y~ ... "1).

i _ W sprawie 'biurokratycznego przewlekania p~odukcJi pug6w typu -Faulera Le,ninpodkre1i znaczenie jawnoci 'rozpra-

, wy. i to nie tyle z punktu widzenia kary, lecz z' punktu Widze-nia .;, .. podania, sprawy do publicznej wiadoIlloci " i przelania-: ni~powszechnego przekonania o bezkarnoci 'winowajcw"').

_Lerun: domaga ' si, by n{lsz rewolucyjn wiado~ m o por aw Ii wy;kazywa systematycznie, uporczywie i z~ecYd.owanie ~ szeregu , pokazowych procesw, ktre poka-

, ja k naley postpowa rozumnie i energicznie ... '). Jawne rozprawy sdowe ' maj w Zwiku RadZIeckim

rwniei i to ' znaczepie,e mobilizuj' uwag , spoeczestwa na ' najbardiiej: jaskrawych , i waznych odcinkach ' walki z . wroga-mi socja}izmu.Ja-yvne rozprawy wychowuj masy w Zwizku

- Radzieckim przez nawietlenie za, przez' 'zdecydowane dema-skowanie wszelkich machinacji wrogw klasowych -i ich ' agen-tur. -:Procesy te wzmacruaj tym samyzp. , czUjno ' :rn.aspracu-

jcych, ',' umacniaj , ich oddanie sprawfe budownictwa socjaliz-mu. W. tych pracach sdu radzieckiego zawiera si jego

olbrzYIIlie,z.a~enie spoeco:'polityczne. Ta-' wanie walka tworzy. z &du "ra jest naduyciem Nepu, co jest legalne we wszystkich , pastwaCh, a czego my legalizowa nie ch,cemy"3). ' - ,

Prawiclowe pojm~wanie ,istpty N'epu, jego treci politycz-nej i ekonomicznej ,z punktu w;idzen:ia fOfPl i zada walki o socjalizm, byo w tym czasie , wytyczn dziaalnOci sd6~

radzi~kich, te bowiem winny pyy dobrze . wiedziee, jak ,to

l) 5 t a l i n: Zagadnienia 'lninJzmu, wyd. , po,1fkie, ~J,twa 1940 r " str. 39,3.

2) Op. cit. . .

3) L e nin: Dziea, wyd. ros" t , XXVII, str. 319.

3* 35

mwi L~nin~ cZym jest kapitaliZm patwowy i "MI romy , pozwalamy'''.

" W 'dy~ektywach ' dotyczcych zagadnH~, pracy gospod~czej. 'opracowanych , przez Lenina i przYjtych na, IX Zjedzie R~d, '. "

czyta~y m in.: "IX Zjazd Rad ';l:da od Ludowego Komisarza S~rawiedliwoci wykazajlia .znacznie wikszej energii w dwch kierunkach: po pierwste. aby sdy ludowe republiki 'bacznie obserwoway dziaalno prywatnych kup~w i przedsi-

I biorstw, ~ie, dopuszczajc 'do ~ajmniejSzego , nawet krpowania ich dZIalnoci, lecz , jednoczedie by najslirowiej ~ karay naj'-mmejszenawet prby odstpstwa odrygoryst,Ycznego prze-strzegania praw republiki, by wychowyway masy robotnikw i chopw w duchu samodzielnego, szybkiego i rzeczbwego' udziau , w nadzorze ..nad przesttteganiem praworzdnoci; po drugie, sdy ludowe winny zwrci wiksz u\Vag na sdo-

. w~ ciganie przejaww biurokratyzmU, przewlekanie spraw ! i nieudolnoci Igospodarczet1 ). .

, Ten k~tki zreszt zarys ' historyczny wykazuje nam, jakie miejsce zajmJlje sd radziecki w radzie'ckim systemie pan-stwowym; ' jak rol wyznacza mu si w ramachog6lnych wy-sikw pastwa radzieckiego i jego narodw ....;.... przy bUdowie nowego, socjalistycznego spoeczestwa. Ten zarys historycz-ny wykazuje nam, jakie zadania stoj przed sdem radziec-kim ' or~ jakie istniej metody rozwizania tych. zada, wyka- ' zuje nam wreszcie materialne i organizacyj~e cechy Szczegl-ne tych met~d. '

4. ZADANIA SDU RADZIECKIEGO

Art. 3 prawa o , ustroju sdw Zwizku Radzieckiego 'repu-blik , zwizkowych j autonomiCznych zr.1938 wyraz a w na-stpujcych sowach , najwaniejsze zadania sdu radzieckiego:

;,Stosujc wymiar kary, ', sd radziecki nie tylko ; ka~ ,~rzestpc, lecz ma na celu jego popraw i reedukacj".

1) Le n i n: Dziea, Wyd, ros., t. XXVII, str. 143:

.ca sw dziaalnoci , sd wychow1lje obywatelf Zwizku Radzieckiego w 'diIchu V{ierno,ci ojczynie i ,sprawie ' soj'aIizmu, w duchu dokadnego i 'bezwarunko.wego wykonywania praw radzieckich, dbaego stosunku do wasnoci' socjalistycz-nej, dyscyplmy pracy, uczciwego stosunku do obowizku pastwowegQ i: , spoecznego, r szacunku dla ,zasad ' wspp;ycia socjalistycznego". .

Zasady' wymienione w przytoczonym wyej artykule" po-dobnie jak i ca.y ten artykU, s niezwyke w , dokumentach tego ~u, jakprawp o ,ustroju sdw. Tego rod~juusfawy

s zWykle aktaIl;li o charakterze wybitnie , prawno-organizacyjr nym. W ustawodawstwach innych pastw nie spotykamy tego rodzaju przepisw, ' n~e gosz one , rwnie tegd ' rod~aju zasd. Akty ustawodawcze innych pastw: ustalajce systm insty-tucji 'sdowych ora'z ich zwizek wzajemn~" ich funkcje, ogra-

niczaj si z reguy wyCznie 'do suchego opisu zarysw . orga-'nizacyjnych Lstrukturalnych systmu sdowego. 'Tego rQdzaju

. akty ' ustawodawcze nie zajmuj si zupenie istot systemu sdowego. Ustawa, o ustroju sdw, ZSRR i i'ep-ublik zwizko- , wych, w odrnieniu od podobnych ustaw innych pastw;

wypenia formy ' ustroju sdowego treci materialn. Ukazuje , ca istot tego ustroju" ukazuje zasady organizacji ustroju

sdow- oraz organicznie z ' riim zwizanych zasad dziaalnoci sdw. Wanie Ja okoliczno nadaje ustawie oristroju sdw inny ~arakter" odmienny od tego typu uStaw. W ten sposb ustawa o ustroju sdw owietla goszonymi przez si zasadami systemu sdowego drog i kierunek .radzieckiej dzia~

alno~i sdowe! ,Celem, ' dziaalnoci sdu radzickiego Jest nie tylko ukaranie przestpcw, "lecz rwnie ich 'uzdrowienie mo-, ra1ne i ' reedukacja. ,'N:adto zadanie sdu ,radzi.eckiego",pQlega. nie ' tylko ' na 'wymienionym wyej ' oddziaywani~ na ' przestp-.

e, lecz polega rwnie ~a wychowywaniu obYwa~li ZSRR w duchu wiernoci i Qddanta ojczynie i sprawie socjalizmu. Ta praca wychowawcza sdu radzieekiegonie przeksztaca bynajmniej tego sdu w instytucj moralizato,rsk, ~ ktrej oobyw~j si , stae wykady .z gry ustal6nych ,zasad n'loraln~ _.

37

radziecki jest sdem: Bynajmmejnie .jesLjegozada- . niem moralizowanie c:zy te wygaszanie. kaza. Zadanie ira,-dzieckiego sdu' 'polega na pocigniciu osobY podejrzaD.~J o popepienie konkretnego, przestpstwa do odpowiedzialnoci

~arnej, dalej zadanie to plega na ustaleniu stopnia niebezpi~ czestwa tej oso~y dla' spoec:ze.stwa, na jej 'uniewiimieniu lub skazaniu, w tym za ,ostatnim wypadku na . 'ukaraniu, czyli na postawieniu ilka:r:.anych w takiej sytuacji, ktra win- -na odpowiada interesom spoeczestwa' otaz 'wadze popenio~ nego przestpstw. ,Wychowawea rola, sdu polega Wic' na tym, by, ,po piefwsze, przez jawne rozpoznani,e spraw wykry ' i okry powszechn hab bezwstyde czyny wrogw,' pastwa radzieckiego, wrogw mas pracujcych i, po \ drugie, by

, przez ,przYkadne ukarahie winl).ych wzbudzi' przekonani~' W nieuniknionej, sUl'0wej odpowiedziamoci tyche 'przed .lu-dem i pastwem; po trzecie" by ,przez dokadne i obiektywne rozpoznanie' sprawy wzbudzi w spoetzestwie przekonanie. o sprawiedliwoci wyroku sdowego i .tYmamym wzbudzi niczym nie wzrus.zon pewno o triUin:fie pra.~a: i ,Zwycistwie socjaliZmu.

'~ a X.Zjedzie Partii w swej mowie powjconej zwizkom zawodowym Lenin poruszy kwesti znaczenia metody przeko-nywaI)ia w radzieckim systemie administracji w sowach na:-

stpujcych: "

" ... w ,tym celu, aby ustali stosuriekwzajemny, wzajemne zauf?nie pomidzy awangard klasy robotnlczej i mas. robot-nicz, jeeli Cektran popeni bd ... " nleao'ten bd napra-

wi .. 'Gdy jednak z'aczynaj tego bdu broni, to fa4tten staje si rdem 'niebezpieczestwa politycznego .. ~ Przede wszyst-kim muSimy przekona,' a dopiero pniej zrrtusi. Musimy, za

wszelk cenp'rzekon~, a dopieropciej . zmusi. Nie potra~ fiUroy przekona szerokich mas i w 'ten wariie. sposb naru-

szylimy 'prawidowy stosunek awangardy do mas"').

1) 'Le.nin: DZiea, Wyd. ros., t. XXVI, str. 2;t5. 38

zjilzkaChiapowOdzen~em umLielitr.ty upt2;ed11l0' podbudoWa

te wywody Leniria, tow. Stalin pisa jeszcze 'w roku 1926: "J~t to cakowicie suszn~ .. '.Bez tych warunkw

nierooliweby byo jakiekolwiek kierownictwo. Tylko w. ten sPosb moina z,apewni j$o dziaania w parti~, )eell mo-wa' o partii, za 'jedno 'dziaania klasy, ,jeeli mowa o klasie w caoci. Bez tego - rozam, chaQS, rozkad wsz~egach klasy .robotniczej. Tak w oglnyCh zarysach prz,?dstawtaj si zasady prawidowego .kierownictwa,.parti.> Wszelkie' inne poj-mowaniekierownictwa Jest jednoznac:zn.e zsyndynIizmem, /

anarchizmem,biurokra~yzmem;jest wszystkini' - tylko' nie bolszewizmem, nie leninizmem"').' , ,

, Stalin mwi dalej: "Nie- mona nie w~pomnH~, tuCudow-: nych sw Lenina., ktre wypowiedzia on?1a, XIZjedzie.naszej partii: W masie ludoweJ my (komunici -: J. 'Stalin)

jestemy' kropl w morzu i ,moemy ~dzitylkb wwczas, gdy prawidowo wyraamy to, co lud sobie uwi~domi. Bez zachowania tego warunku partia komunistyczna 'niepop~owadzi za sob proletari!ltu, proletariat za nie Poprowadzi. za So~

b mas i caa maszyna rozleci si" (Stalin, Dziea,WY

sowania przymusu ~ak j z metodyptzekonywania: Karze za--tern. i 'WYchowuje 'ludzi ,naruszajcych dyscyplin spoeczn' i pastwow. Ka,rze i tych~ 'ktrzy zeszli na drog przestpn.

Wskazujc 'na XVIII Zjedzie Partii na znaczenie walki P6.stwa radzieckiego z ' wrogami socjalizmu, tow. Mootow podkreli jednoczenie znaczenie walki o wzmocnienie dyscy-pliny pracy i dyscypliny Sp()!~ej, znaczenie walki o reedu-

kacj- zacofanych ,warstw' sPoecznych. Towarzysz Mootow ':qlwi o czoowych ludziach, rac:1:Zieskich" za ktrymi wiado-mie krOCZY przewaajca masa chopw i robotnikw, mwi o ludziach walczcych z pehym 'powiceniem o socjalizm pod kieroWnictwem partii bolszewickiej: ,Przewaajca masa obywateli ywi ' gbokie przywizanie,. do swej socjalistycznej ojczyzny i. te uczucia porywaj do czynU milionowe rzesze pracujcych. ' ,

Jednak wrd, pracujcych znajduje si jeszcze niema-o ,ludZi acofanych i niezdyscyplinowanych, naruszajcych "'- sposb wyrany interesy swojej klasy i swoJej sprawy. O "tych ludziach, m6witow. Mootow jako' o wynaturzonych,

, l~ko tych, ' wrd. ktrych silne s jeszcze drobnomieszczaskie nawyki ..

Te ,sowa, tow. Mootowa Odn.'Osz -si nie tylko do pewnej, czci inteligencjii pracujcej i chopw, lecz rwnie i do pewnej -czci robotnikw: .

, ,,, ... AI~,i wrd robotnikw, nie mwic ju o'pracownikach uplysqWych, silne s jeszcze drobnomieszczaskie nawyki. Niemao jest Jeszcze takich, ktrzy gotowi s urwa dla siebie od pastwa jak najwicej., a poza tym niech wszystko przepa-da. ,Dlat-ego konieczna jest walka 9 interesy pastwa, walka o;,wzmohienie dyscypliny pracy ,w naszych przedsibiorstwach iinstytqcjach, korueczna jest walka z nierobami li azikami. Wrd chopw jest rwnie niemao jeszcze takich jednostek, ktre nie tylk ze nie interesuj' sit! sprawa~i pastwa, lecz ;nie

obchodz 'iJchnawet ,interesy ich kochozu. My,l tylko, o tym~ jak urwa dla siebie najwicej .--=- i to zarwno od pastwa j~ i od kochozu. W tym wypadku rwnie konieczne s po-'

40

wane rodki zaradcze dla- wzmocirlenia. dy~cYl'liny, i dla wy-chowania tyh ludzi; J3ez_ tych' rodkwzapobiegwczych, bez f 'Pytonej .pra~ynad ,wychGw~em pracujcych w ,duchu Wzmocnienia ,socjalistycznej. wasnoci i. pastwa nie bdzie

mona ludzi zacofanych. przeksztaci~w wiadomych i aktyw-, nych budowniczy,ch komun.izJnu"l).

Sd radziecki pdgrywa 'Olbrzymi rClI, jeeli~odzi, o two-rzenie szacunku ,dla wasnoci socjalistycznej oraz oddania

past~ socjalistycznemu. Sd radziecki czy w swej' dziaalnoci zadania represyj,ne

i zadania wychqwawcze. Jednak warto realna tej cechy cha-, rakterystycmej sdu radzieckiego zaley -w duym stopniu od tego, 'czy sd ten dziaa przekonyWaj~o, czy. jego praca, wy-dawane przeze orz,eczenia; ktre s ukoronowaniem jego pra-

'CY, docieraj do wiadomoci! ma~, czy s wre~zcie przez te masy pojmowane, czy trafiaj do ich serc i rozumu.

Sd radziecki powinien przede ,wszystkim umie .Rrzekona i dowie. powiniert umie podporzkowa opini ,spoeczn swoim wpy~om moralnym i swojemu autorytetowi.. Przeko-

na masy o prawidowoci orzecze, ,.' skierowanych przeciw wrogim niedobitkom klas wyzyskujcych, i lIch agentom, prze-ciw pochodzcej z wasnej grupy klasowej niewielkiej grupce ludzi niezdyscyplinowanych i aspoecznych. -' jest ~daniem

wYjtlrowej wagi spoeczno-politycznej. Takie, zadania moe wykona wyeznie sd w peni demokratyczny" sd w caej

tozcigo~i tego sowa ludowy' - takim za sdem jest sd radziecki.'

Teraz dopiero w peni zda moemy sobie spraw z tego, dlaczego w procesie sdowym odgrywa ti:lk wielk rol i rn~ -tak powazne znaczenie wewntrzna trorla" dziaalnoci' sdu, -tzn. tre tej czy innej dzlaalnoci procesowej, jej charakter logiczny, zasad~o iko~ekwencja ..

, 1) M oo t OW: Trzeci plan 5-1etni rozwoju gospodarstWa narodoweg(), ZSRR, "wyd. ros., Moskwa 1939, str., 12.

" ,

"

'.

, " " PowySze ' naley " odIlle , w,' pkrwszYin ' rzdzie do . ~Tz~e ' " \ ~C\dowYch. Zhacenie otieczenia sdowego ,nie kryje si bynaj- ,

~ejvi zastosowanymprzezsd 'wymarze 'kary lUb przed-miocie sporu, lecz' ~yje si w sile sdziowskiej argumentacji, w sile ledych u podStaw orze!!zenia dowodw. Innymi sowy - znaczenie o,rzecz kryje si w zasadnoci i mocy prze-konywajqceJ. powoanych w orzeczeniu dowodw. Tylko ' o~ieez,eriie" ktre wycza jakkolwiek wtpliwo odnonie do swej

prawidowoci, uzasadnia swe istnienie i suy wyznacZonemu celowi. Podstawowym zadaniem sdu jest ustalenie ' prawdy

,materialnej, dalej""":' prawidowe, .tm.odpowiadaJce faktycz-nym okolicznociom ,sprawy rozpoznanie danegO' zdarzenia, dalej \ odpowiadajce stanowi fa:ktycznemu o~elenieroli i zachowama si w tym zdarzeni~ o~? wystpujcych w pr~cesiew roli oskaronych, pozwanych,p()krzywdzonych lub po-wOdw. Sd powinien da \ prawidow prawn i spoeczno

polityczn ocen zachowania si ' tych ' osb, winien ustali i okreli wynikajce z tej analizy i oceny' prawnej skutki, a , wic uniewjnni, skaa" , ukara, zasdzi powdztwo lub je :oddali itp. ' ' , '

, Oznacza to, e zadani sdu polega natyni, aby rostrzygn w sposb , jasny, dokadny i niedwuznaczny ' zagad-nienia bezp~r~~io zwizane z rozpoznawan przez sd spra-IW. , W odniesleru~ do, procesu karnego bd to zagadnienia

-dotyczce: d li n e gopr z e s t p st w a, konkretnego spraw-cy, dotyczce 'konkretnych okQlictnoci przygotowania i doko-

'nania przestpstwa; dotyczce wreszcie ty~ wszystkich oko-,licznoci faktycznych; ktre su za podst~w uzasadniajc

prawiQlowo wywodw Qska'rycielskich, skierowanych pre-' :

i wspdZij~cych z jego sukcesan,ti, z siami' wrogimi, prze~ ciwdzia.ajcymi . tej wielkiej' spcx:awie.

~u w pierwszych dniach powstawania wadzy radzieckiej Lewn wskazywa na znaczenie walki' tych si, wskazywa na konieczno zapewnienia zwycistwa pierwszych nad drugimi, wskaz~a~ na tp, ~e caa sia wadzy, pastwowej' i . takich jej orga~ow, Jak ,s

i To has.o "wolnego handlu" oznaczru:o , kniec2;no(~ uoenia

st?sunkW ' pomidzy proletariatem ' i drobnymi rolnikami W in~' ny 'sP?s,b, ni to ?y? w.okresie k.omunjzmu wojenneg.o, wy-

woywaok.onieczno ~trzygnicia , caeg.o szer-egu. trudnych zagadnie, ,ktrych podwczas jeszcenierozstrzygnlilllY:

Bodaje njwa?;niejszym proble:tnem, jaki ' tu wyrasta, by.o stworzenie silneg.o, wielkieg.o przemys!u,ktt:Y, jak to twier~i Len!n; mi.l da drobn~mu , producent~ takie ' dobra" by ten .ostatni, przekona si o Wyszoci wielkiej gospodarki, to zna-czy g.ospodarki, .opierajej , si na pracy uspoeczni.onej~ na: " pracy kolektywnej. W ' ~icu ' 'm.owy , Lenina na X Zjedzie Partii czytamym. ,in.: ,,'(ll) ' lrldywidualna wyminatowarowa? Tak! Wzmocnimy prQdukcj,"WzmocnimY obrt, nabierze-my oddechu, wzm.ocnimy drobn bu.r1).azj, jednak ~ stopniu znacznie wikszym wzmocnimy wi'e l k , p r o d u k c j, i P r.o le t a r i a t. Jedno z drugimci$h~ ; si. wie. (12) Nie

mona wzmocni ' wielkiej pr.odukcji, fabryk i przedsibi.orstw, proletariatu, nie oywiajc jednoczenie do , p e w n e go . s t.o P 'n i a drobnej buruazji i jej ~brotu"l).

Zarwno w tym szkicu, jak i w samej mowie Lenb;lana X Zje~ie, . kryje-si wykad istoty noweg.o kursU, ca~jistoty przejcia do nowej polityki ekon.omicznej. ' "

Jest tu sformuowany w sposb jasny take cel podstaw

'.

anarChisty~ kontrrewolucja jest stopniem poli~ycznym ku , rewolciebiagwardzist6w"l). '

, Na ~I Zje.dzi partii Lenin podsumowa pierwsze wyyilln praktycznej strony now~jr politykiekoomicznej i raz ' jeszcze ,Wykaza z wyjtkow. si, w sp9s6b dobitny ' podstawow

tre nowej pplityki ekonomicznej oraz jej podstawowe zna-czenie, dla dalszycp sukcesw w walce' o socjalizm w Zwizku Radzieckim.

W sprawozdaniu politycznym , KC Partii Lenin mwi 0. znaczeniu nowej polityki ekonol'l)i~ej, ktre polega ' na tym, ,by ustaij powizanie "PorIu'Cizy , t ; now ekonOOlik, ,ktr zaczlimy budowa (zreszt ' Oat-

jeeli. unieszko.dliwimy wyzyskiwacza, uderzymy go. po rkach i okiezamy. Niewtpliwie naley tOTo.bi. Zatet:n nasz Pastwowy Zarzd Polityczny i nasze sdy powinny to' wykony-

wa, .lcznie tak ospale, jak to czyni .do tej pory, albowiem musz pamita, e s sdami proletariackimi otoczonymi przez wrogw z caego wiata"l) .

Lenin ponownie podkreli konieczno kulturalnego po-dejcia do kadej, nawet naj prostsz ej sprawy pastwowej. Lenin mwi, e konieczne j:est zdobyci'e tej umiejtnoci, by nawet. "niekomunistycznymi rkon:ta budawa kamunizm" .

"W naszej walce - mwi Lenin - naley pamita" o tym, e komunici winni zawsze kady krok przemyle ... Konieczne jest kulturalne podejie do kadej, nawet najpra~ stszej sprawy pastwowej, konieczne jest zrozumienie tego~

. e jesf to sprawa pastwowa, sprawa h~ndlowa, i jeeli zajd przeszkody, to trzeba umie. je usun i naley pcicign do odpowiedzialnoci sdowej odpowiedzialnych za biurokratycz-ne przewlekanie zaatwieni,a spraw". "Ja sdz - doda Lenin - e sd' proletariacki potrafi kara, . jednak by kara, nale,y przedtem znale winnych; rcz wam, e znale win-nych to rzecz .iemoliwa; niechajrkady z was przypatrzy si

dokadnie tej sprawie - nie ma winnych, jest natomiast roz-gardiasz, zamt i bzdura"').

Ta.ka bya z jednej strony sytuacja spoeczno-polityczna i gospodarcza w latach 1921~22, ktra stworzya przesanki dlapostawieni,a zagadnienia rewolucyjnej praworzdnoci w sposb n~~ i inny, ni to miao miejsce w latach komu-nizmu wojennego. Z drugiej za strony takie oto wyrastay zadania w cigu tego okresu przed organami wymiaru spra-wiedliw~ci. Tak te wanie postawione byo zagadnienie me-tod i' form' dziaalnoci tych organw, w szczeglnoci za organw SdOiWYCh.

50

1) L en i n: . Dziea, wyd. ros., t. XXVII, str. 246 .. ')Op. cit., str. 250-251.

Zagadnienie rewolucyjnej praworzdnoci a. ta ostatnia miaa orlegraI w 'warunkach wadzy radzieckiej i dyktatury proletariatu do.nios .rol j~ko jeden z najbardziej aktywnych

rodkw wzmocnienia pastwo~O'ci proletariackiej - zawsze zwracao szczegln uwag naszej partii.

Ju w roku 1918 w dekrecie o cisym przestrzeganiu ustaw wskazywno na to, e cise' przestrzeganie praw RSFRR "jest konieczne dla dalszego rozwoju i wzmocnienia

wadzy robotnikw i chopw w Rosji". Wychodzc z tego za-oenia VI Wszechrosyjski Nadzwyczajny Zja~d Rad pastana:' wi: wezwa wszystkich obywateli republiki, wszystkie orga-na i wszystkich urzdnikw\ wadzy radzieckiej do najcilejszego przestrzegania ustaw RSFRR, jak rwnie do cisego przestrzegania wydanych i wydawanych rozporzdze przez wadz~ centraln. Zjazd wzywa, by przy odstpieniu 'od prze-pisw obowizujcego prawa z uwagi na "nadzwyczajne' wa-runki wojny domowej i walki z kontrrewolucj nadawano zarzdzeniom. wyjtkowym form prawn z przyznaniem oby-watelom prawa zaskarania czynnoci urzdnikw"!).

W r. ~919 w zwizku z wyzwoleniem Uralu spod wa-. dztwa Kolczaka i zapocztkowanym wyzwoleniem Syberii Lenin nakreli w swym pamitnym licie pi gwnych za-sad nauki, "ktr wszyscy robotnicy i chopi, cay lud pracu-

jcy powinien wysnu z tego dowiadczenia, i to w tym celu, by zabezpieczy si od powrotu fali nieszcz spowodowa-nych przez koczakawszczyn". Nadto w trzeciej zasadzie Lt::nin powici uwag szczegln zagadnieniom praworzd

noci rewolucyjnej. W ty.m swym licie, szczeglnie za w trzeciej zasadzie,

Lenin pisa, e najcilejsze "przestrzeganie adu rewolucyjne-o go jest warunkiem "ostatecznego unicestwienia Koczaka i Denikina". Wanie w tym miej:scu Lenin pisa konieczno-

ci "witego przestrzegania praw i zarzdze wadzy ra-

1) Zb. Praw i :tozp. z 1918 r., Nr 90, poz. 908.

51-

dzieckiej " , wzywa, by ledzono za tym, aby wszyscy te pra:-wa wykonywali.

"Najmniejsze bezprawie, najmniejsze naruszenie adu ra-dzieckiego. stwarza ju luk, ,ktr natychmiast wykorzystuj wrogowie ludu pracujcego -'- jest punktem oparcia dla zwy-

cistw Kolczaka i Denikina"l). Zaznaczy naley, ze w tym wanie licie, ktry char,akte-

ryzuje jeden 'z najbardziej dramatycznych okresw wojny do-mowej" Lenin szc~egowo opracowa zagadnienie' praworzd

noci rewolucyjnej. Lenin opracowa te' zagadnienia w taki sposb, jak gdyby przewidzia ich przysze znieksztacenia, a ju wwczas uzna, e winny one. ulec uzdrowieniu dziki

wysikom pastwa i spoeczestwa radzieckiego. Lenin podkrela skomplikowany charakter walki z wro-

giem klasowym wanie po zwycistwie proletariatu, albo-wiem "obszarnicy i kapitalici nie s unicestwieni i nie uwa-

a:j si za pokonanych", gdy s "tylko rozgromieni i ukryli si, przyczaili si, bardzo czsto przyoblekaic szat radziec-kiego koloru ochronnego", na kadym kroku czyhaj na bdy

Wadzy Radzieckiej i jej sabe strony, by t wadz obali" ... 2). Niezalenie od tego Lenin, podkrelal konieczno wya

wiania tYch jednostek oraz konieczno' bezlitosnego ich ka-rania.

Tak przedstawiaj si podstawowe idee tego okresu, doty-czce zagadnie zwizanych z prac radzieckiego wymiaru prawiedliwoci. Ju w latach 1918-1919 stawiaj one jako za-gadnienie pierwszoplanowe problem rewolucyjnej praworzd-.

noci i zwizany z nim. drugi problem - problem prokuratury Iiadzieckiej. .

. Te idee, ktre zrodzia palca potrzeba polityczno-ekono-miczna, formuuj si jeszcze wyraniej, jeszcze dobitniej w latach 1920-1921.

52

1) L e n i n: Dziea, wyd. ros., t. XXIV, str. 434. ') Op. cit.

Na majowej (1921) Wszechrosyjskiej Konferencji RKP(b) Lenin gromic oportunistyczne odchylenie dotyczce Nepu wskazuje raz jeszcze na ,to, w jaki sposb'walc~y przeciw nam buruazja, ktra wpeza, w nasze instytucje w postaci

doskonaych urzdnikw, "a -ci za w chwili obecnej widz in~ teresy swej klasy w tym, by czyni wszelkfego rodzaju pa-skudztwa, by przeszkadza nam w pracy. Sdz, e ratuj

kultur przez to, i przygotowuj upadek bolszewikw, znaj za pTlace kancelaryjne 100 razy lepiej ni ktokolwiek z nas"l).

Lenin w stosunku do wroga klasowego wymaga nie tylko stosowania bezlitosnej walki, lecz wymaga walki zDlrganiz~wanej i prowadzonej Zldecydowanie.

"Z nimi naley walczy z z a s t os o wa n i e m w s z'el-kich zasad sztuki'(2) - uczy Lenin w roku 1921, po-dobnie jak ju w preszoci, a mianowicie w roku 1918' m-

wi, "e spra~c (godu, naruszenia dyscypliny pracy - A. W.) naley znale, odda jego spraw 0.0 rozpoznania sd;wi i ka-

ra bezlitonie'(3). Lenin' wymaga, by podsumowa jdowiadczenie w tym zakresie, a to, w j:aki sposb wykryto przestpstwo, ile przeprowadzono procesw sdowych i Jakie u~yskano wyniki.

"Jeeli tak podejdziemy do tej kwestii, to t wojn wygra-my - mwi Lenin - chocia wojna ta jest znacznie trud7 niejszaanieli wojna domoWa"').

I to rzeczywicie odpowiada prawdzie, dlatego e dla od,.. niesienia. sukcesw w walce z wrogiem w pirwszym rzdzie

naley pozna samego wroga, p'ozna warunki, w . ktrych toczy si walka, wreszcie pozna taktyk wroga oraz formy i metody jego w,alki.

. Przejcie do nowej ekonomicznej polityki, zezwolertie na wolny handel, wprowadzenie wolnego obrotu, wszystko to. by-

l) L e n i n: Dziea, wyd. ros., t. XXVI, str. 406. '2) Op. cit. 3) L e n i n: Dziea, wyd. ros., t. XXII, str. 460.

) L en i n: Dziea, wyd. ros., t. XXVI,' str. 407.

53

najmniej nie byo jlednoznaczne z' rozptaniem drobnoburuazyjnej anarchii, chocia bez wskrzeszenia drobnej buruazji i kapitalizmu wczesny etap rewolucji proletariackiej nie

mg si obej. "Uzyskuje si - mwi Lenin ~ na podstawie pewnej (chociaby tylko miejscowej) wolnoci handlu wskrzeszenie drobnej buruazjli i kapitalizmu. Fakt ten jest niewtpliwy.

Zamyka oczy :ha ten fakt byoby po prostu mieszp.e. Wypa-da zapyta, czy jest to konieczne? Czy mona to usprawiedli-wi? Czy to nie' jest niebezpieczne?"

Odpowiadajc nal te pytania Lenin pisa: "Podobnych py-ta zadaje si wiele, w wikszoci WY'Padkw obnaaj one tylko naiwno (wyraajc si tu agodnie) tego, ktry te pyta-nia zadaje"1).

Lenin i partia niejednokrotnie podkrelali niebezpiezestwa, ja~ie zagra,aj nowej formie ustroju ze strony ywiou

drobnoburuazyjnego. Jednak tym niebezpieczestwom Lenin i jego prtia ~rzeciwstawiali (i przeCiwstawiaj) ca si no-wego pastwa proletariackiego. Przeciw tym niebezpieczestwom dziaa u nas radzieckie spoeczestwo, zw. zawodowe, nasza partia' i wreszcie takie organa dyktatury proletariackiej, jak W.Cz.K. (OGPU) oraz sd. .

Wu-Cze-Ka"to instytucja, ktra bya naszym narzdziem, ramieniem zbrojnym przeciw niezliczonym spiskom, niezliczo-nym zamachom na Wadz Radzieck dokonywanym przez ludzi, ktrzy byli znac~nie silniejsi od nas"2). "Nasze sdy to

sdy klasowe i skierowane przeciw buruazji" - "nasz sd to sd ptoletariacki i nasz sd potrafi doglda kadego prywat-nego przedsibiorc tak, by ustawy pisanO! dla nich nie takie, jak pisze si je w pastwach buruazyjnych"3).

~rzeciw przestpstwom, ktre rodzi ywio buruazyjny drobnoburuazyjny walczcy z wadz radzieck zarwn()

54

1) L e n i n: Dziea, wyd. ros., t. XXVI, str. 333. ~) L e n i n: Dziea, wyd. ros., t. XXVI, str. 139. 3)

Tak w~m.e staWia . w tym czasie zagadnienie to . Lerun~ g,dY. w sweJ historycznej mowie na X Zj'edZl'e Rad mo' '1 . Im b d" ch d . . . WI, ze

" aT Zlej w o zimy w warunki kt .' k . . . trwa . .' re s warun alm sta-ej I .. ~e}. wa~y: im. bar~zij naprzd posuwa siroo:wj

obrotu, tym bardZIej wystpuje konieczno wysunicia sta~ nowcz.e,g~ .hasla, urz~czywistnienia wielkiej rewolucji prawo-,rz?nOSCl I tym bardziej wyranie uwypukla si zakres dzia-

ama urzdu ktry t . . . zwro nym uderzemem odpowiada na

wszelkie uderzenie spiskowcw, .. l), . Wychodzc z tych zaoe Lenin m';'i o konie .'

utrwalen' l' . cznOSC '" l~ rewo uCYJnej praworzdnoci w stopniu wyszym

amzeh miao to miej' sce przed Ne N ' . " ,.. . pem, owe warunki. a' to

w ple~z~m rzdzie ataki na pozycje wroga, spowodoway wzmocmeme rewolucyjnej praworzdnoci ta za syt . gboko si rni od sytuacJ'i j'la'-Am' "a ' . .. uac~a k' '. A.Cl 1 a mIejSCe w okresIe-za. tmczerua wojny domowej,

~miana caej sytuacji spoeczno-politycznej musiaa si od-powIednio wyraz' d' .,

. . . I W zaga meniu rewolucyjnej praworzd-noscI 1, u~sztatowani1:l jej organw rewolucyjnych.

v: sWletle omawianych zagadnie wysoce charakterystycz-' ny Jest d:kret WCIK, z dnia 25 sierpnia 1921 roku. Dekret ~en stawIa przed wszystkimi organami wadzy radzieckiej oraz przed urzdnikami d . ,. - ln r , ' za amesclS ego powizania ich 'dzia-B.. OS~I .~ p~zepisami prawa, tak aby ~,zarwno organa ra-~~~cki~ J~k 1 caa ludno j1asno zrozumiay, e wprow:adze-

~ zy~e, zasad praworzdnoci rewolucyjnej jest jedn. z najlStotme]szych potrzeb radzieckiej republiki'(2). " Przytoczone. ~ej przykady wykazuj, jak rnorodna, Jest pra~. r~l:ckich organw sdowych. Organa te nie mo-'g. ogramczac SI wycznie do rozpatrzenia pewnej konkret-

n.~J s~rawy sdowej, i, jee~i wolno si tak wyrazi - an unde rur Slch - jako takiej, samej dla siebie i to bez adnego.

1) L'e n i~: Dziea, wyd. ros., t. XXVII, str. 140. 2) Zbir Praw i Rozp. z r. 1922, Nr 36, poz. 424.

56

zwizku z wszystkimi zadaniami ogln-politycznymi i pastwowo-organizacyjnymi, jakie stoj przed pastwem radziec-kim. Sdy radzieckie, wykonujc swoj specyficzn prc w walce z przestpstwami, winny rozstrzyga i rozstrzygaj

oglnopastwowe zadanie, zwi~ne z "Oczyszczeniem gruntu od zomu". O tym wanie pisa w swoim czasie Lenin: "Istotne za- ' danie epoki wielkich skokw (rozwojowych przyp. tum.) pole-ga na tym, e obfito odamkw starego, nagromadzona nieraz. znacznie szybciej anieli ilo nie awsze od razu widocznych zarodkw nowego, wymaga umiejtnoci wydzielania rzeczy najbardziej istotnych i to w linii lub acuchu rozwoju. By-

waj takie momenty -W historii, gdy dla zwycistwa rewolucji jest zadaniem najwazniejszym nagromadzenie jak najwikszej iloci odamkw, tzn. wysadzenie jak najwikszej iloci sta-rych instytucji; bywaj!' natomiast momenty, gdy ju wysadzo-no yr powietrze dostateczn ilo i w kolejce staje "prozaicz-na" (dla drobnomieszczaskiego rewolucjoniSty "nudna") pra-ca, polegajca ,na oczyszczeniu gruntu z odamkw; bywaj takie momenty, e najw~niejsza' jest troskliwa uwaga nad zarodkami nowego, ktre wyrastaj spod odamkw n le jeszcze oczyszczonym od wiru grunciel):

Te' sowa dotyczyy zada wadzy radzieckiej w okresie wojny domowej,' gdy wychodzc z ognia jlednej wojny prOlle-tariackie pastwo odczuwao ju tr.udnoci pracy pokojowej, organicznej lub, jak to mwi Lenin, "prOlZaicznej". Wwczas ta:kie przejcie zwizane byo z szeregiem 'trudnoci, na kt-rych przeamanie partia mobilizowaa powszechn uwag

Sdy' radzieckie rwnie bray udzia~ w tej "prozaicznej" pracy nad wzmocnieniem ustroju radzieckiego, nad wzmocnIe-niem radzieckiej dyscypliny, nad podwyszeniem oglnopOli-tycznego i kulturalnego !poziomu ludnoci, nad usuniciem metodami radzieckiego wymiaru sprawiedliwoci tych prze-szkd,ktre tamoway rozstrzygnicie Zada wizanych z bu~

1) L e n i n: Dziea, wyu. ros., t. XXII, str. 466.

57

~ownictwem ' socjalistyczn Jest wane i ko . ym. Zbdne j'est tu pracy stay . meczne, by zarwno sd' . dowodzi, iak s d k na wysokocj wskazany"h J~k. i metody jego l u u oronowana iest Wyda . ,wyzeJ zada. Praca '

est rzecz istotn ab mem przez tene sd orzeczenia. prawidowo i . '. y w orzeczeniu sdu

. w sposob przek' bya wyraona wy Jak i wnioski do kt ony~aJcy zarwno istota 'Slpra-ne ' ab ' rych sd do d b ' . y te wnioski byy bezbd . Sze. Jest rwnie wa-

y me wzbudzay wtpliw ' ' . me uzasadnione, jak rwn . Jednak .samo o ~Cl CQc do prawidowoci ""

rzeczeme nie . . procesu sdowego P .. Jest odizolowane od lub w rok . ' rZC1wme - wyrok ca ;,go ~ . w sprawie cywilne" . w, sprawie karne ' nowamem caei pracy sdu .: Jest Jedynie logicZnymukoroj mez ukoronowaniem pracy' o pewnym. za stopniu jest rw-Zalety czy ' te' braki t . ' . p stpowarua przygotow'a . . ej !p'racy w '11' wczego. Sl musz i wyraa- ' . . spaso..., meuniknion ..

pracy Dla J SI zreszt W k > y wyraZIc . tego zadanie s d" . oncowym wyniku te'

. wadzi proces na t k' zlego polega na ' tym aby J a lm poziomie kI' przepro-ry musi wzbudzi obsolutn f ~ turalno-politycznym kt-sdu jak ' d e zau ame ,aro d '

' . . l o samego wyroku S d . wno o dziaalnoci przeprowadzi w ten s osb . ' Za zatem winien !",OC,," sprawIe byo w oc hP ' by orzeczeme wydane . d . b d ' . zac wszystkich . w aneJ

y o okadnie uzasad ' . oparte na prawd' b weg b mone danymi led' Z1e, y

o, . y orzeczenie byo ukor ~twa l przewodu sdo-w sdZIe pracy jako jej wynik onow~mem przeprowadzonej prawdzIwy i logiczny.

~ 5, NAUKA PRAWA I DOWODOW PROCESOWYCH' WywIzanie si z tych zada ' ' . ~rzygotowania sdziego, od .zal:zy cakowicie od sto: ni hstycznego od . . stopnIa Jego uwiadom' . p a . ,Jego kwalifik .. . lema socja-~ wreszci~ od Opanowania tec'::'~. na~ko.wYCh prawniczych pan~~a~lla nau~i o . dowodach l logIkI . dowodzenia, od . bodaJze najwaniejsz cz nau~roceSOWych, ktra stanowi '

. procesu sdowego,

53

Nauka o dowodach, lub mwic inaczej teoria prawa do., wodowego zgodnie z powszechn opini jest gwn, centraln teori caego prawa procesowego. -

Szereg procesuaUstw nadaje tej wanie czci nauki pI:o-cesu tak wielkie znaczenie, e sprowadza cay pro~es do umie-

jtnoci p-osugiwania si dowodami. Prof. WadimiroW pisze o . tym . w. , sposb nastpujcy:

"".Wobec

tego, e wiarogodnO faktu, ktry zdarzy si, u.,ta-la si przez badanie dowodw, to cay proces karny sprowadza si waciwie do sposobW gromadzenia doWodW i korzysta-nia z . nich celem zrekonstruowania przed sdzi zdarzenia przeszego . w !11oiliwie prawdziwYch i 52czegOwYch -zary-sach" . ,,1 rzeczywicie . -~ pisze on - wecie jakikolwiek ko-deks postpowania karnego i jprzeczytajcie go uwanie: stwier~'dzicie, e poza .przepisami dotYCzcymi podsdnOci i rnych stosunkw wYnikajcych skutkiem cznej dziaalnoci caego szeregu organW _ cay , kodeks jest powicony przepisom o gromadzeniu; kOrZYstaniu z dowodw w ,wej p,aoy ,,0 doWOdaoh proCe-Y"'" (KijW '.'0'.) mwi o "logice sdowej" nie przeprowadzajc zrniczkowania midy wyej wspomnian I logik fo"""" .

59

dowodzenia, czyli techniki dowodowej. Logiki procesu karne-go nie, wyczerpuje sama tylko forrnalno-iprawnastrona spra-wy. W sdzie klasowym logika procesowa uwaruri.kowana jest realnym ukadem si klasowych w danym kraju. W tej logice nieuchronnie znale musi swj wyraz logika walki klasowej. ktra podporz"dkowuje zawsze w ostatniej instancji swym prawom i zasadom bieg i wynik kadego procesu. Samo . po-strzeganie faktw, stanowicych przedmiot sdowego r02pO-znania, Sam sposb pojmowania i stosowania przepisw praw-nych podlega cile dziaaniu prawa rozwoju SiPoecznego. pOdlega wpywom panujcych w danym . kraju stosunkw spo-ecznych oraz uwarunkowanych przez nie pogldw, idei i ideologii. .

O rzeczywistej logice procesu sdowego, a tym samym f procesu k.arnego, mwi piknie Leni w artykule "O sdach

przemysowych" (1899 r.). Lnin, wykazujc wyszo sdu przemysowego nad sdem urzdniczym, demaskuje istot

buruazyjnego wymiaru sprawiedliwoci i wykazuje przy tej sposobnoci podstawow tre logiki buruazyjnego procesu.

" ... Sdziowie-urzdnicy - pisa Lenin w tym artykule -bardzo czsto wydaj w ' sprawach, w ktrych. wystpuj ro-botnicy jako strony, okrutne, a nawet t bezmylnie okrutne wyroki. Od sdziego-urzdnika nigdy nie mona oczekiwa penej . sprawieliwoci. Wyej wskazalimy ju na to, e ci

sdziowie nale do klasy buruazyjnej i ju przed rozpozna-niem sprawy, z gry uprzedzeni do niej, skonni. s wierzy wszystkiemu, co mwi , fabrykant, nie wierzc za sowom ro-botnika. Sdzia widzi przed sob ustaw: umowa o prac ... Jest im wszystko jedno, kto zawiera umow z fabrykantem: inynier, lekarz, dyrektor fabryki czy te r~botnik fizyczny .. /).

,,sdziowie-urzdnicy troszcz si przede wszystkim o to, by sprawa wygldaa gadko wedug przepisw; chodzi waciwie tylko 'o to, by w papierach byo wszystko w porzdku, a reszta ju llrzdni:ka nie obchodzi, gdy dy on wyczni~

1) L e n i n: Dziea" wyd. ros., t. II, str. 561.

6()

lw _. -"-------

. . .. . swym wieTZcl-, . " ensj'i; .wysluglwama Sl~ , do otrzymanIa swoJe] p .! Ul

. k nia ich uznania ). . , . nikom l zys a , - . da w sdzie buruaz.YJ~

dnik wi ktory zaSa k Sdziemu-urz .. o ' . . . L 'n s.dziego-robotru a , ciwstawIa eru . ... . .

no-obszarniczym, . prze . en rzynosi klasie robotniczej z sdll przeIIfY,s?wego, gd: tano~aniem . kapitalistw. powaine korZYSCI . nawet p , p . ' . . cznie znac:ze-

, ~.' urzdnika ma wy . . " podczas gdy dla, s"

pochodzeniem klasowym sdziw, rnic ich psychiki, ideo-logii, nawykw i przyzwyczaje, dalej - ich klasow istot. . Lenin w przytoczonym wyej artykule w sposb nastpuJcy charakteryzuje . klasowe cechy . sdziego . buruazyjnego:

"Sdzia-urzdnik zajrza do ksiki pracy, przeczyta odpo-wiedni przepis - i wicej nawet sucha nie chce: naruszye przepis: wic i odpowiadaj, a ja nic wicej wiedzie :q.ie chc. NatomIast sdziowie spord gOS/Pooarzy i robotnikw, pocho-dzcy z wyborw patrz nie tylko na same papierki, lecz r?wnie i na to; jak' sprawa przedstawia si traktujc j y:ClOWO. C z s t o b o w i e m b y wat a k, e p r z e IP i s Y i zasady pozostaj, najspokojniej' w wiecie na papierze, w yciu za sytuacja prz.edsta-w i a s i c a k o w i c i e o d m i e n n i e. (podkrelenie moje - A. W.).

Wyraona w tych s~wach zasada rozstrzygania sprawy nie p~pierowo, lecz w sposb zgodny' z istot stosunkw, rzeczy-wIstych, znalaza klasyczne zastosowanie w ustawodawstwie radZieckim, w' szczeglnoci za wart. 5 kod. post. . cyw. RSFRR oraz w odpowiadajcych mu artykuach kod. post.' cyw. innych republik zwizkowych. W . artykuach tych za-

. warta jest zasada leca u podstaw caego radzieckiego. pra-wa ~rocesowego. Zasada ta wymaga. od sdu, by "dy w mIar swych si do wyjanienia rzeczywistych praw i sto-sunkw wzajemnych stron". W zwizku z tynf prawo radziec-ki.e zobowizuje sdy, by te nie ograp.iczay si do przedSta-WIanych przez strony wyjanie i materiaw, lecz by dyy do. wyjanienia istotnych dla rozstrzygp.icia sprawy okolicz-

noci. Zastosowanie tej zasady' jest. niewtpliw gwarancj przed takim rozstrzYgniciem spraw, o ktrych Lenin wyraa

si nastpujco: "for