2 Anna Rogut - EEDRIBarwy włókiennictwa. Potencjał przemysłu włókienniczo-odzieżowego… 3...

Anna Rogut 2

Recenzent: Bogdan Piasecki Projekt okładki: Monika Piasecka Skład i łamanie tekstu: Jadwiga Poczyczyńska Redakcja językowa: Oksana Hałatyn-Burda © Copyright by: Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi ISBN: 978-83-60230-22-0 Druk i oprawa: Wydawnictwo „GREEN”, Plac Komuny Paryskiej 4, 90-007 Łódź, tel. 42 632 27 13, fax. 42 632 27 13, 0 604 507 082, e-mail:[email protected]

Barwy włókiennictwa. Potencjał przemysłu włókienniczo-odzieżowego… 3

SPIS TREŚCI

WSTĘP.................................................................................................................................................. 5

I WSPIERAĆ CZY LIKWIDOWAĆ? PORTRET REGIONALNEGO PRZEMYSŁU WŁÓKIENNICZO-ODZIEŻOWEGO ................................................ 9

1. Wprowadzenie .............................................................................................................................. 112. Województwo łódzkie. Włókienniczy krajobraz..................................................................... 11 2.1. Kilka słów o stanie przemysłu włókienniczo-odzieżowego w województwie łódzkim...... 11 2.2. Orientacja strategiczna regionalnego przemysłu włókienniczo-odzieżowego.

Wypowiedzi ze strony gospodarki, nauki i administracji ................................................ 14 2.3. Zarządzanie innowacjami. Pięta achillesowa regionalnych firm.................................... 25 2.4. Luźny kontakt z gospodarką. Pięta achillesowa branżowego zaplecza badawczo-

rozwojowego......................................................................................................................... 323. Wizerunek europejskich konsumentów.................................................................................... 33II REWOLUCJA W TEKSTYLIACH. WZYWANIA WSPÓŁCZESNOŚCI .............. 371. Wprowadzenie .............................................................................................................................. 392. Obszary największych wyzwań................................................................................................... 40 2.1. Surowce dla włókiennictwa................................................................................................. 40 2.2. Przemysł włókienniczy ........................................................................................................ 41 2.3. Przemysł odzieżowy............................................................................................................. 43 2.4. Handel .................................................................................................................................... 453 Transformacja przemysłu włókienniczo-odzieżowego .......................................................... 464 Strategiczna odpowiedź ............................................................................................................... 52 4.1. Indywidualizacja produktu i elastyczne systemy produkcji ............................................ 53 4.2. Integracja działań badawczych i szkoleniowych wraz z udostępnieniem osiągnię-

tych rezultatów i rozwojem umiejętności.......................................................................... 53 4.3 Organizacja pracy ................................................................................................................. 55 4.4. Wirtualizacja .......................................................................................................................... 56III W KIERUNKU NAUKOCHŁONNOŚCI ........................................................................ 591. Wprowadzenie .............................................................................................................................. 612. Systemowe podejście do wsparcia innowacji ........................................................................... 61 2.1. Od liniowego do systemowego spojrzenia na proces innowacji .................................. 61 2.2. Od polityki naukowej do polityki innowacji..................................................................... 63 2.3. Systemy innowacji ................................................................................................................ 65 2.4. Sektorowe systemy innowacji ............................................................................................... 68 2.4.1. Komponenty sektorowego systemu innowacji ....................................................... 70 2.4.1.1. Wiedza i kompetencje ................................................................................... 70 2.4.1.2. Uczestnicy sieci .............................................................................................. 73 2.4.1.3. Instytucje......................................................................................................... 73 2.4.2. Sektorowy system innowacji dla przemysłu włókienniczo-odzieżowego ........... 74

Anna Rogut 4

3. Doskonalenie sektorowego system innowacji dla przemysłu włókienniczo- -odzieżowego .................................................................................................................................. 80

3.1. Transformacja funkcji badawczo-rozwojowej ................................................................... 80 3.1.1. Orientacja rynkowa ..................................................................................................... 86 3.1.2. Kultura organizacyjna ................................................................................................. 86 3.1.3. Organizacja i zarządzanie ........................................................................................... 88 3.1.4. Własność intelektualna ............................................................................................... 89 3.1.5. Współpraca................................................................................................................... 90 3.1.6. Przedsiębiorczość ........................................................................................................ 91 3.1.7. Specyfika transferu technologii w przemyśle włókienniczo-odzieżowym.

Wnioski z projektu pilotażowego.............................................................................. 92 3.2. Reorientacja systemu kształcenia ......................................................................................... 96 3.2.1 W kierunku kształcenia dualnego.............................................................................. 96 3.2.2 Dualne kształcenie w praktyce. Doświadczenia z projektu pilotażowego .......... 97 3.3. Model wdrażania technologii informacyjno-komunikacyjnych ....................................... 984. Polityka innowacyjna przychodzi w sukurs sektorowemu systemowi innowacji dla

przemysłu włókienniczo-odzieżowego....................................................................................... 100 4.1. Inicjatywy Unii Europejskiej na rzecz przemysłu włókienniczo-odzieżowego............. 102 4.2. Polityka gospodarcza Polski wobec potrzeb transformacji przemysłu włókienni-

czo-odzieżowego .................................................................................................................... 105 4.2.1. Strategia dla przemysłu na lata 2000–2007 .............................................................. 106 4.2.2. Nowa filozofia wsparcia dla przemysłu włókienniczo-odzieżowego wynika-

jąca z koncepcji horyzontalnej polityki przemysłowej ........................................... 107 4.2.2.1. Badania i rozwój oraz innowacyjność......................................................... 107 4.2.2.2. Kapitał ludzki ................................................................................................. 109 4.2.2.3. Ochrona środowiska – zrównoważony rozwój......................................... 110 4.2.2.4. Dostęp do kapitału........................................................................................ 111 4.2.2.5. Rynki zbytu..................................................................................................... 111 4.2.2.6. Technologie informacyjne i telekomunikacyjne........................................ 111 4.2.2.7. Ochrona własności przemysłowej .............................................................. 1125. Podsumowanie i rekomendacje.................................................................................................... 112 5.1. Ambiwalencja stanowisk ....................................................................................................... 122 5.2. Kogo i jak wspierać w regionie............................................................................................. 114 5.3. Zerwanie z unifikacją ............................................................................................................. 116BIBLIOGRAFIA .................................................................................................................................. 119ZAŁĄCZNIKI ....................................................................................................................................... 1311. Włókiennictwo (Dział 17) ........................................................................................................... 1312. Produkcja odzieży (Dział 18) ...................................................................................................... 137


WSTĘP

Od blisko 200 lat Łódź (i szerzej − województwo łódzkie) jest centrum roz-woju polskiego przemysłu włókienniczo-odzieżowego. Nic zatem dziwnego, że zajmuje on jedną z czołowych pozycji w strukturze gospodarczej województwa, a współczynniki lokacyjne dla tego przemysłu sięgają wysokich wartości (Ro-gut, Piasecki, 2007). Często jest on jednak traktowany jak kłopotliwe dziedzictwo przeszłości, opóźniające budowę nowoczesnego wizerunku regionu. Tak jest np. w Strategii rozwoju województwa łódzkiego na lata 2007−2020 (2006), gdzie ilustruje on jedną ze słabych stron województwa, jaką jest „dominacja tradycyjnych gałęzi przemysłu, a także branż o małym poziomie «urynkowienia» (przemysł włó-kienniczo-odzieżowy)”, i – tym samym – tworzy zagrożenie „uzależnienia od schyłkowych rodzajów działalności gospodarczej o niskiej wartości dodanej” (Sejmik Województwa Łódzkiego, 2006, s. 8). Podobnie na przemysł włókienniczo-odzieżowy patrzy się w strategii „Kla-ster łódzki jako sieć współpracy w zakresie innowacji w regionie”, gdzie mówi się o nim jako o przemyśle, dla którego „globalne trendy stanowią zagroże-nie”, i wobec którego rekomenduje się tylko działania defensywne (Urząd Mia-sta Łodzi, 2005a i 2005b). Na szczęście, przeciwwagą tych rekomendacji są za-pisy wspomnianej Strategii rozwoju województwa, gwarantujące m.in., „wspar-cie procesów restrukturyzacyjnych, w szczególności gałęzi przemysłów trwale związanych z gospodarką regionu” (Sejmik Województwa Łódzkiego, 2006). Życzliwiej przemysł włókienniczo-odzieżowy traktowany jest w dyskusji na temat szans rozwoju Łodzi i regionu łódzkiego, w której mówi się, że „istniejące od lat specjalizacje przemysłowe województwa łódzkiego, takie jak przemysł włókienniczy i odzieżowy oraz produkcja płytek ceramicznych, powinny być wzmacniane i rozwijane. W województwie istnieją doświadczone kadry facho-we, które są w stanie przewodzić produkcji nawet przy nowych koncepcjach prowadzenia biznesu, tak jak ma to miejsce w przemyśle lekkim. Tego rodzaju działanie wpisuje się w poprawę konkurencyjności województwa łódzkiego zgodnie z celami «Strategii rozwoju województwa łódzkiego na lata 2007−2020» („Rzeczpospolita”, 2007, s. 6).

Anna Rogut 6

Faktem jest, że ostatnia liberalizacja handlu tekstyliami1 (WTO, 1995) moc-no ożywiła dyskusję na temat zasadności wsparcia tego przemysłu. W dyskusji głos zabrał Parlament Europejski, stwierdzając, że zniesienie kontyngentów stawia sektor tekstylno-odzieżowy w obliczu spektakularnego wzrostu importu, zwłaszcza z Chin, co powoduje bezprecedensową likwidację miejsc pracy, tak w Unii Europejskiej, jak i w krajach rozwijających się, będących zwyczajowymi dostawcami dla Unii. Jest to niebezpieczne o tyle, że Chiny nie przestrzegają zasad wolnego rynku, większość przedsiębiorstw włókienniczych, to dotowane przedsiębiorstwa państwowe (tanie kredyty, dotacje eksportowe, inne formy ukrytego wsparcia). Masowy import chiński powoduje znaczny spadek cen, co jest korzystne dla konsumentów, ale lokalnych producentów może postawić w sytuacji niemal bez wyjścia (European Parlament, 2005). Taka dyskusja prowadzona jest także w Polsce, gdzie w przeszłości przemysł włókienniczo-odzieżowy przyczynił się do rozkwitu wielu regionów, będąc – do połowy lat 90. XX wieku – liderem polskiego eksportu na rynki unijne2. W wielu z nich, zwłaszcza w województwie łódzkim, przemysł ten nadal odgrywa istotną rolę. Jednak uwolnienie handlu tekstyliami pokazało, że firmy włókienniczo-odzieżowe, zwłaszcza mniejsze, mają kłopoty z budową trwałych przewag konkuren-cyjnych. Większość z nich nadal próbuje bazować na przewagach kosztowych (rela-tywnie niskie koszty produkcji oraz ich korzystny udział w tworzeniu wartości doda-nej), niknących w momencie likwidacji barier taryfowych3. Efektem jest gwałtowny spadek konkurencyjności i utrata rynków, zarówno zagranicznych, jak i krajowych.

1 Zainicjowana podpisaniem, w ramach Układu Ogólnego w Sprawie Ceł i Handlu (GATT),

Porozumienia Tekstylnego (ATC). Porozumienie to określiło sposób stopniowej, rozłożonej na dziesięć lat (do końca 2004 roku) i podzielonej na trzy etapy, integracji zasad handlu towarami włókienniczo-odzieżowymi z ogólnymi zasadami GATT i zobowiązało wszystkich członków WTO do sukcesywnej likwidacji (do końca 2004 r.) wszystkich ograniczeń nałożonych na obrót tymi produktami w czasie obowiązywania Porozumienia Wielowłókowego (MFA), regulujące-go zasady handlu tekstyliami przed wejściem w życie ATC, w okresie 1974−1994. Tekst ATC jest dostępny na stronie: www.wto.org/english/tratop_e//textil_e/texintro_e.htm. Krótki opis regulacji można znaleźć m. in. [w:] Nowosielska (1998). Więcej na temat GATT i WTO m.in. [w:] Rymarczyk (1992); Kawecka-Wyrzykowska, Synowiec (1997).

2 Na początku lat 90. eksport tekstyliów stanowił ponad 20% wartości towarów przemysło-wych sprzedawanych na rynku Unii. Tak wysoki udział w eksporcie był wynikiem dużego za-angażowania w przerób uszlachetniający. Polska już w 1992 r. stała się najważniejszym pod-wykonawcą odzieży dla UE, a eksport realizowany w ramach przerobu uszlachetniającego sta-nowił nawet 80% całego eksportu odzieży. W późniejszym okresie wzrost kosztów pracy spo-wodował sukcesywne przesuwanie zleceń do innych krajów o niższych kosztach siły roboczej. W konsekwencji w drugiej połowie lat 90. nastąpiło wyraźne osłabienie dynamiki sprzedaży odzieży, a od 1999 r. notuje się zmniejszenie jej wartości. W efekcie w 2003 r. eksport teksty-liów stanowił już tylko 7% wartości towarów przemysłowych eksportowanych do Unii.

3 Informacje na temat ekonomicznych konsekwencji liberalizacji wymiany handlowej można znaleźć m.in. [w:] Rymarczyk (1992) i Krugman, Obstfeld (1993).


Kruchość przewag kosztowych już niejednokrotnie była przyczyną upadku wielu polskich firm4, jednak rok 20055 zdawał się być pod tym względem wy-jątkowy. Zewsząd podniosły się głosy trwogi. „Chińczycy mają tańsze surowce i tańszą siłę roboczą. Standardy ochrony ekologicznej poza UE zwalniają tam-tejszych producentów z ogromnych kosztów (…) Polskie wyroby nie mogą kon-kurować cenowo (…). Prześcieradło kosztuje mniej niż surowiec potrzebny do jego wyprodukowania w Polsce. W rezultacie sprzedaż spada, firmy bankrutują, maleje zatrudnienie. (…) W naszych zakładach linia do produkcji przędz polie-strowych wykorzystana jest w 30%. Obecna sytuacja doprowadzi do bankructwa przędzalni i tkalni” (Słojewska, 2005a). Obawy firm wzmagały się w obliczu „chłodnej” reakcji części opinii pu-blicznej, wyrażanej w opiniach typu: „Europejski przemysł miał mnóstwo czasu, żeby przygotować się do zniesienia kwot. Czekał jednak z założonymi rękami. Nie można teraz karać za to Chin” (Bielecki, 2005) albo: „Czy warto osłabiać naszą pozycję negocjacyjną dla ochrony przemysłu tekstylnego? Wydaje się, że dziś jeszcze trudno przesądzić, czy rzeczywiście ten przemysł musi przegrać w starciu ze wschodnim imperium. Unijne limity importowe, które teraz chce przywrócić Bruksela, obowiązywały przecież w naszym kraju zaledwie osiem miesięcy. Łatwiej byłoby zrozumieć tak znaczny zwrot dla obrony strategicz-nych interesów całej gospodarki, a nie tylko jednej z branż” (Słojewska, 2005b). Z drugiej strony konsekwentnie zwracano uwagę na to, że „bezpośredniej konkurencji taniego importu z Azji mogą obawiać się przede wszystkim zakła-dy, które produkują tanie artykuły w tych samych grupach towarowych, co po-chodzące z Dalekiego Wschodu. (…) Konkurencji chińskiej nie boją się na razie producenci wyrobów markowych. (…) Jednym ze sposobów utrzymania się na rynku jest inwestowanie w jakość. Innym – szukanie nowych specjalności, jak tkaniny przemysłowe wykorzystywane przy produkcji mebli, samochodów, w budownictwie i ochronie zdrowia. (…) Sojusznikiem polskich (…) producen-tów jest także moda, która wymusza szybką zmianę wzorów. (…) Reagując na oczekiwania konsumentów, firmy będą musiały skracać cykl projektowania

4 Najbardziej spektakularnym wydarzeniem był, jak do tej pory, kryzys azjatycki (1998),

który zachwiał pozycją dziesiątek tysięcy firm (Piasecki, Rogut, 1998). 5 Wypełnienie postanowień ATC (Porozumienie Tekstylne), uwieńczone uwolnieniem

handlu tekstyliami. Porozumienie obowiązuje od stycznia 1995 r. i określa sposób stopniowej, rozłożonej na dziesięć lat (do końca 2004 r.) i podzielonej na trzy etapy, integracji zasad han-dlu towarami włókienniczo-odzieżowymi z ogólnymi zasadami GATT (Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu). ATC zobowiązało wszystkich członków WTO (Światowa Organi-zacja Handlu) do sukcesywnej likwidacji wszystkich ograniczeń nałożonych na obrót tymi produktami w czasie obowiązywania Porozumienia Wielowłókowego, regulującego zasady handlu tekstyliami przed wejściem w życie ATC, w okresie 1974−1994.

Anna Rogut 8

i produkcji odzieży. Jeśli zmienia się trend w modzie, nową kolekcję trzeba nie-kiedy wyprodukować w dwa tygodnie” (Błaszczak i in., 2005). W podobnym duchu były (i są) formułowane wszystkie opinie dotyczące przyszłości polskiego (i szerzej − europejskiego) przemysłu włókienniczo-odzieżowego. I wszystkie one rekomendują, jako remedium, zdecydowany wzrost konkurencyjności. Główną rolę we wzroście konkurencyjności, zwłaszcza w realiach gospodar-ki opartej na wiedzy6, odgrywają innowacje7 (European Commission, 1995; Eu-ropean Commission, 2000a; OECD, 2000b; European Commission, 2003a, 2003b). Są one podstawowym źródłem specyficznych, unikalnych i wyróżniają-cych umiejętności firmy. Jako takie:

nie są wyłącznie domeną technologii. Obejmują wszelkie zmiany techniczno-technologiczne, ekonomiczne, społeczne i organizacyjne8 od prostych modyfi-kacji (produktu, procesu, organizacji) do nowych, przełomowych rozwiązań;

nie ograniczają się wyłącznie do sektorów wysokich technologii; są imma-nentne dla każdego przemysłu. Szczególne znaczenie mają właśnie w trans-formacji przemysłów tradycyjnych9, w tym przemysłu włókienniczo-odzieżowego, tak istotnego – na razie − dla województwa łódzkiego.

Jednak potencjał innowacyjny regionalnych firm włókienniczo-odzieżowych jest dość niski, a jego zwiększenie napotyka szereg barier. Likwidacja części z nich przerasta możliwości samych firm i uzasadnia interwencję publiczną, i to nie tylko na szczeblu krajowym, lecz także na szczeblu regionalnym. Taka sytu-acja rodzi to wiele pytań, a najważniejsze z nich dotyczą wyzwań niesionych przez współczesne realia i zdolności do strategicznej reakcji, wykorzystującej pojawiające się szanse i przeciwdziałającej obecnym i przyszłym zagrożeniom. Formą odpowiedzi na te pytania jest poniższa książka, zbudowana z trzech części. Pierwsza jest próbą nakreślenia portretu regionalnego środowiska włó-kienniczo-odzieżowego, druga – prezentacją szans i zagrożeń dla tego przemy-słu, trzecia zaś – propozycją kierunków wsparcia firm włókienniczo-odzieżowych w ich transformacji.

6 Gospodarki, w której wiedza i zdolność uczenia się stają się głównymi czynnikami roz-

woju i sukcesu. Więcej na temat gospodarki opartej na wiedzy m. in. [w:] OECD (1996), Smith (2000a), Lengrand & Associés (2002), Okoń-Horodyńska (2003), Goldberg (2004).

7 Przegląd teorii innowacji można znaleźć m. in. [w:] Stawasz (1999). Więcej na temat ro-li innowacji m. in. [w:] Dodgson, Rothwell (1994); Geroski (1995); Ahn (2002); Dodgson (2002); Gerben i in. (2003); OECD (2005).

8 Szczegółowa charakterystyka innowacji organizacyjnych [w:] Armbruster i in. (2007). 9 Więcej na temat innowacji w przemysłach tradycyjnych (zaliczanych najczęściej do

przemysłów niskich technologii) [w:] Hirsch-Kreinsen i in. (2003 i 2005), Bender (2004), Hirsch-Kreinsen (2006), Bender (2006); NESTA (2007).


CZĘŚĆ I

WSPIERAĆ CZY LIKWIDOWAĆ? PORTRET REGIONALNEGO

PRZEMYSŁU WŁÓKIENNICZO-ODZIEŻOWEGO

Anna Rogut 10


1. Wprowadzenie Przemysł włókienniczo-odzieżowy coraz mniej przystaje do przemysłu tra-dycyjnego, kojarzonego z niskimi technologiami. Śmiało wkracza w obszary zarezerwowane dotąd dla przemysłów wysokich technologii. Powyższa prawda dotyczy zwłaszcza przemysłu włókienniczego, w którym nakłady na innowacje są porównywalne z poziomem wydatków notowanych w przemysłach zalicza-nych do średnich i wysokich technologii10 (tabela 1.1). Zresztą, nakłady na prace badawczo-rozwojowe dawno już przestały być jedynym wyznacznikiem inten-sywności innowacyjnej przemysłów. Zaawansowane technologie11 przekraczają granice branż i wspierają transformację „tradycyjnych” dotychczas przemysłów usługami o wysokiej wiedzochłonności12. Jest to dobra wiadomość dla Łodzi, która od lat jest centrum polskiego przemy-słu włókienniczo-odzieżowego, a przemysł ten jest kolebką jednej ze specjalizacji województwa w zakresie przemysłowych branż high-tech (tabela 1.2). Dlatego tak ważna jest wiedza na temat mocnych i słabych stron regionalnych firm włókienni-czo-odzieżowych, tempa ich transformacji i sukcesu na drodze do naukochłonnego modelu biznesu, będąca przedmiotem dalszych rozważań tej części książki. 2. Województwo łódzkie. Włókienniczy krajobraz 2.1. Kilka słów o stanie przemysłu włókienniczo-odzieżowego w województwie łódzkim W roku 2006 funkcjonowało w województwie 24 665 firm włókienniczo-odzieżowych (liczba firm zarejestrowanych w systemie REGON), zatrudniających nieco ponad 30 tys. osób13. W okresie 2004−2006 dynamika wzrostu liczby zareje-strowanych firm włókienniczo-odzieżowych przewyższała dynamikę wzrostu ogól-nej liczby, w związku z czym udział firm włókienniczo-odzieżowych w ogólnej liczbie firm wzrósł z 5,5% w 2004 r. do blisko 7,5% w roku 2006 (tabela 1.3)

10 Np. w produkcji instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych czy produkcji sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych.

11 Bio- i nanotechnologie, technologie informatyczno-telekomunikacyjne, półprzewodniki, komponenty precyzyjne, inżynieria materiałowa, wzornictwo przemysłowe itd.

12 Więcej na ten temat [w:] Hertog (2000), Palmberg (2001), Guilhon (2004), Asheim i in. (2006), Wojnicka i in. (2006).

13 Więcej na temat stanu przemysłu włókienniczo-odzieżowego w województwie łódzkim [w:] Kubiak (2007).

Anna Rogut 12

Tabela 1.1. Intensywność wydatków na B&R i na innowacje

w branżach przemysłowych w Polsce

Intensywność wydatków ma B+R i na innowacje w branżach 2001 1997 2001

Branża produkcyjna w 2001 r.

Intensywność B+R

w Polsce (wydatki B+R

w wartości produkcji)

Intensywność B+R w OECD

(1997/1991 agregatowa

intensywność B+R/produkcję

Udział wy-datków na innowacje w wartości produkcji w Polsce

Maszyny i urządzenia 1,45 1,9 5,4 Wyroby chemiczne 0,87 2,62 4,34 Koks i produkty rafinacji ropy naftowej 0,05 bd. 4,77 Instrumenty medyczne, precyzyjne i optyczne 1,12 7,9 3,55 Sprzęt i urządzenia radiowe, telewizyjne i telekomunikacyjne

1,3 8,2 3,05

Maszyny i aparatura elektryczna 0,92 3,8 5,25 Maszyny biurowe i komputery 0,46 10,5 7,52 Pozostały sprzęt transportowy 1,15 2,83 2,57 Pojazdy mechaniczne, przyczepy i naczepy 0,4 3,5 4,31 Drewno i wyroby z drewna oraz słomy i wikliny 0,08 1,53 Działalność wydawnicza, poligrafia i repro-dukcja zapisanych nośników informacji 0,05 2,11

Masa włóknista i papieru 0,04

0,3

4,75 Przetwórstwo przemysłowe 0,33 2,5 2,91 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elek-tryczną, gaz, wodę 0,07 0,4 1,5

Zagospodarowanie odpadów 0,55 bd. 4,41 Wyroby gumowe i z tworzyw sztucznych 0,21 0,8 2,94 Wyroby z surowców niemetalicznych pozostałych 0,1 0,9 6,93 Metale 0,35 0,7 1,6 Wyroby z metali 0,07 0,6 2,18 Włókiennictwo 0,45 3,3 Skóry wyprawione i wyroby z nich 0 0,91 Odzież i wyroby futrzarskie 0,04

0,3 1,04

Meble i pozostała działalność produkcyjna 0,11 0,4 2,24 Artykuły spożywcze i napoje 0,04 0,4 1,73 Wyroby tytoniowe 1,75 bd. 4,18

Źródło: Wojnicka i in. (2006), s. 82.


Tabela 1.2 Specjalizacje województw w zakresie przemysłowych branż high-tech

(na podstawie wysokich współczynników lokalizacji)

Województwo Branża (miejsce w kraju)

Dolnośląskie 334 – instrumenty optyczne i sprzęt fotograficzny (1); 297 – pozo-stały sprzęt gospodarstwa domowego (2); 312 – aparatura rozdziel-cza i kontrolna energii elektrycznej (1)

Kujawsko-pomorskie 241 – podstawowe chemikalia (2); 322 – nadajniki RTV (1); 332 – instrumenty pomiarowe i kontrolne

Lubelskie 353 – statki powietrzne i kosmiczne (2); 291 – urządzenia wytwa-rzające i wykorzystujące energię elektryczną (1); 331 – sprzęt me-dyczny

Lubuskie 316 – pozostały sprzęt elektryczny (1);333 – sprzęt do sterowania proce-sami przemysłowymi (1); 332 – instrumenty pomiarowe i kontrolne (2)

Łódzkie 247 – włókna sztuczne (1); 296 – broń i amunicja (1); 244 – farma-ceutyki (1); 321 – elementy elektroniczne (1)

Małopolskie 313 – izolowane druty i przewody (1); 300 – maszyny biurowe i komputery (1); 241 – podstawowe chemikalia (3)

Mazowieckie 335 – zegary i zegarki (1); 242 – pestycydy i pozostałe środki che-miczne (1); 323 – odbiorniki RTV (2); 323 – nadajniki RTV (1); 245 – kosmetyki (1); 246 – pozostałe wyroby chemiczne (1)

Opolskie 241 – podstawowe chemikalia (1); 292 – pozostałe maszyny ogólne-go przeznaczenia (1); 293 – maszyny dla rolnictwa i leśnictwa (3)

Podkarpackie 353 – statki powietrzne i kosmiczne (1); 434 – części i akcesoria do silników i pojazdów mechanicznych (1); 243 – farby i lakiery (1)

Podlaskie 294 – narzędzia mechaniczne (1); 293 – maszyny dla rolnictwa i leśnictwa (2)

Pomorskie 323 – odbiorniki RTV (1); 244 – farmaceutyki (2) Śląskie 311 – silniki elektryczne i transformatory (2); 41 –pojazdy mecha-

niczne (2); pozostałe maszyny specjalnego przeznaczenia (1) Świętokrzyskie 297 – pozostały sprzęt gospodarstwa domowego (1); 342 – nadwozia

pojazdów mechanicznych (1); 341 – pojazdy mechaniczne (1) Warmińsko-mazurskie 315 – sprzęt oświetleniowy i lampy elektryczne (2); 293 – maszyny

dla rolnictwa i leśnictwa (1) Wielkopolskie 314 – akumulatory, ogniwa galwaniczne (1); 315 – sprzęt oświetle-

niowy i lamy elektryczne (1); 352 – lokomotywy i tabor kolejowy (1) Zachodniopomorskie 241 – podstawowe chemikalia (3); 313 – izolowane druty i przewo-

dy (2); 342 – nadwozia pojazdów mechanicznych (2)

Źródło: Wojnicka i In. (2006), s. 102.

Anna Rogut 14

Tabela 1.3. Liczba firm włókienniczo-odzieżowych w województwie łódzkim w latach 2004-2006

Liczba firm w latach Wyszczególnienie

2004 2005 2006 Dynamika

2006/2004 (%)

Ogółem, w tym: 337 377 343 976 334 082 99,0 włókienniczo-odzieżowych, w tym:

20 046 20 016 24 665 123,0

Włókienniczych 5 365 5 415 6 631 123,6 Odzieżowych 14 681 14 601 18 034 122,8 w tym: Małych 18 696 18 537 23 070 123,4 Średnich 1 052 1 162 1 267 120,4 Dużych 298 317 328 110,1

Źródło: Baza danych przygotowana przez WUS w Łodzi w ramach projektu „Transformacja przemysłu tekstylno-odzieżowego z pracochłonnego w naukochłonny” (Z/2.10/II/2.6/372/2004/U/2/2005). Najwyższą dynamikę wzrostu wykazały firmy małe. Tuż za nimi znalazły się firmy średnie. Na końcu uplasowały się firmy duże (o liczbie pracujących po-wyżej 249 osób). Gros firm włókienniczo-odzieżowych to mikroprzedsiębiorstwa (o liczbie pracujących do 9 osób). Są to te firmy, które najczęściej umykają rejestracji sta-tystycznej, bo np. analiza intensywności badawczo-rozwojowej, kondycji finan-sowej czy zmian w liczbie zatrudnionych ogranicza się do firm o liczbie pracu-jących powyżej 9, często zaś powyżej 50 osób (GUS 2005 i 2006). 2.2. Orientacja strategiczna regionalnego przemysłu włókienniczo- -odzieżowego. Wypowiedzi ze strony gospodarki, nauki i administracji

Okazją do zebrania wypowiedzi przedstawicieli regionalnego przemysłu włókienniczo-odzieżowego było seminarium branżowe14 poświęcone przedys-kutowaniu takich palących problemów, jak:

zagrożenia dla polskiego przemysłu włókienniczo-odzieżowego (jakie branże przemysłu tekstylno-odzieżowego mogą być w Polsce likwidowane i dlacze-go; w jakich niszach polscy producenci mają dużą i rosnącą przewagę kon-kurencyjną i dlaczego);

14 Przyszłość przemysłu tekstylno-odzieżowego, Panel ekspertów, Łódź, 14 kwietnia 2005 r.


wizja i szansa delokalizacji; przyczyny niedostatecznego poziomu generowania innowacji i środki zaradcze; nowe formy wspierania współpracy między gospodarką a nauką; nowe instrumenty wsparcia dynamizujące rozwój firm włókienniczo-odzieżowych (instrumenty prawne, finansowe, szkoleniowe i organizacyjne, włączając instytucje otoczenia biznesu).

Wypowiedzi wszystkich uczestników wskazywały na zagrożenie płynące ze strony Chin (ramka1.1).

Okazało się jednak, że i polskie firmy nie są bez winy. Brakuje im strategii, wykwalifikowanych kadr, nowoczesnego parku maszynowego. Poza tym działa-ją w mało przyjaznym środowisku (ramka 1.2).

Ramka 1.1.

Źródła chińskiego zagrożenia • Nieuczciwa konkurencja. Z całego świata dochodzą sygnały o nieuczciwych

praktykach stosowanych przez Chiny w handlu tekstyliami i odzieżą. W celu opa-nowania światowego rynku obniżyły ceny na swoje produkty średnio o 48%. We-dług informacji amerykańsko-chińskiej komisji gospodarczej i bezpieczeństwa Chiny zaniżają wartość swojej waluty nawet o ok. 45% i subsydiują sektor prze-twórczy. Do stałych praktyk Chin należy subsydiowanie eksportu, umarzanie po-życzek, dopłaty do przemysłu tekstylnego, który w 50% należy do państwa chiń-skiego oraz subsydiowanie energii elektrycznej i transportu.

• Interesy wierzycieli. Wiele państw europejskich jest zainteresowanych tanim im-portem z Chin, bo ten wielki dłużnik Europy może spłacić swoje długi tylko taki-mi towarami. Większość wielkich korporacji, firm ze Zjednoczonej Europy już dawno przeniosła swoją produkcję do Chin.

• Kapitał zagraniczny, wdrażanie najnowszych technologii, inwestycje w kapitał ludzki. Należy również zwrócić uwagę, że Chiny swój sukces zawdzięczają kapita-łowi zagranicznemu inwestującemu w przetwórstwo bawełny. Konkurencyjność chińskiego przemysłu to nie tylko, jak sądzą niektórzy, niskie koszty pracy. To przede wszystkim dynamicznie i konsekwentnie wdrażanie przez chiński przemysł włókienniczy nowych technologii i technik. Chińskie firmy zaczęły inwestować w szkolenia i wykształcenie swoich pracowników oraz promowanie swoich marek.

Źródło: Golik B. (Parlament Europejski), Przyszłość przemysłu tekstylno-odzieżowego, Panel ekspertów, Łódź, 14.04.2005 r.

• Kontynuacja działania. Daleki Wschód od dziesięcioleci budował swoją potęgę surowcową we włóknach chemicznych. Środki produkcyjne były tam przenoszone z Europy i USA, kiedy przemysł lekki jeszcze wcale nie odczuwał zagrożenia, które pojawiło się później. Potęga ta była budowana od podstaw, a sprzyjał temu scentralizowany system, do którego my już nie będziemy mogli sięgnąć.

Źródło: Urbanowski A. (Instytut Włókien Chemicznych), Przyszłość przemysłu tek-stylno-odzieżowego, Panel ekspertów, Łódź, 14.04.2005 r.

Anna Rogut 16

Ramka 1.1. cd.

• Asymetria traktowania. Chcę przy okazji tej rozmowy poruszyć postawę IKEA. Chcąc z nią współpracować, musimy wypełniać dziewięciostronicową ankietę, po-twierdzać wszystkie certyfikaty, które uznaje Unia i ten koncern, natomiast gdy towary przychodzą z Turcji, nikt nie pyta czy wytworzyły je dwunastoletnie dzie-ci, w jakich zakładach się to odbywa, nikt nie pyta co się dzieje w Chinach czy Pakistanie. Stąd wynika brak konkurencyjności ze strony naszych przedsiębiorstw.

Źródło: Zaręba S. (Zamatex Sp. z o.o.), Przyszłość przemysłu tekstylno-odzieżowego, Panel ekspertów, Łódź, 14.04.2005 r.

Ramka 1.2.

Lista zaniedbań polskich firm, zaplecza naukowo-badawczego, instytucji wsparcia biznesu i władz publicznych • Przestarzały park maszynowy i zaniedbanie inwestycji w kapitał ludzki. Przy-

stąpienie Polski do UE zasadniczo wpłynęło na sytuację przemysłu włókienniczego dysponującego przestarzałym parkiem maszynowym, niską wydajnością pracy, nadmiernym zatrudnieniem. W pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych przemysł odzieżowy skutecznie bronił się przed zagraniczną konkurencją, dysponując dosko-nałą kadrą pracowniczą, dobrym wyposażeniem i niezłymi tkaninami. Wiele przed-siębiorstw nastawiło się na przerób uszlachetniający, unikając ryzyka handlowego i kłopotów finansowych; kadra zarządzająca nie musiała zabiegać o środki na zakup tkanin i działalność marketingową. Wiele firm zaniechało inwestycji w odbudowę i unowocześnienie parku maszynowego, zaniechano również inwestowania w wie-dzę i umiejętności kadry technicznej, pracowników produkcyjnych. W drugiej po-łowie lat dziewięćdziesiątych Polska przestała być atrakcyjnym rynkiem do przero-bu uszlachetniającego, a europejscy producenci zaczęli przenosić swoją produkcję na Białoruś i Ukrainę. Niska chłonność rynku krajowego, utrata płynności finanso-wej przedsiębiorstw oraz brak własnych kanałów dystrybucji i wysokie koszty pro-dukcji spowodowały gwałtowne załamanie się przemysłu tekstylno-odzieżowego.

Źródło: Golik B. (Parlament Europejski), Przyszłość przemysłu tekstylno-odzieżowego, Panel ekspertów, Łódź, 14.04.2005 r. • Stary park, pasywność we wchłanianiu innowacji, mały rynek wewnętrzny,

brak finansów na wdrażanie wyników badań naukowych. To fakt, że w przemy-śle tekstylnym mamy świetne wyniki i doskonały asortyment, natomiast nie wolno przy tym zapominać o stanie sektora MSP, w którym 75% środków produkcji po-chodzi z lat siedemdziesiątych. Nie ma pieniędzy na nowe maszyny, uzupełnienia parku maszynowego w linii, która jest przedmiotem danego asortymentu. W efekcie kładzie się nacisk na niewielkie modyfikacje maszyn, by projekt celowy mógł zo-stać wdrożony. Oczywiście jest to połowiczne rozwiązanie. Przedsiębiorca ma też problemy ze środkami finansowymi na wdrożenie wyników badań. Poza tym nasz rynek wewnętrzny jest słaby, chłonie artykuły chińskie oraz odzież używaną spro-wadzaną z Zachodu, bo status majątkowy obywateli jest niski. Ta słabość ekono-miczna przekłada się na pasywność we wchłanianiu innowacji. W efekcie instytuty


mają więcej propozycji wdrożeń niż przemysł może wykorzystać ze względów eko-nomicznych.

Źródło: Wojtysiak J. (Stowarzyszenie Włókienników Polskich), Przyszłość przemysłu tekstylno-odzieżowego, Panel ekspertów, Łódź, 14.04.2005 r. • Finanse jako bariera współpracy gospodarki z nauką. Przemysł stawia pytania

o koszty innowacji. I często suma inwestycyjna 2−3 milionów dolarów czy euro przekracza jego możliwości. W efekcie pomysły wypływają poza granice Polski.

Źródło: Kozłowski R. (Instytut Włókien Naturalnych), Przyszłość przemysłu tekstylno-odzieżowego, Panel ekspertów, Łódź, 14.04.2005 r.

• Niewykorzystany potencjał wiedzy. Wydaje się, że w Łodzi mamy ogromny poten-

cjał wiedzy, która nie jest do końca wykorzystywana. Wydaje mi się, że czasem prace badawcze różnych jednostek pokrywają się bądź w pracach nie są wykorzystywane już istniejące rozwiązania, co skutkuje niepełnym wykorzystaniem zasobów.

Źródło: Krucińska I. (Politechnika Łódzka), Przyszłość przemysłu tekstylno-odzieżowego, Panel ekspertów, Łódź, 14.04.2005 r.

• Restrykcyjne przepisy. Rozmawiamy też o projektach celowych. My realizujemy

już trzeci taki projekt. I uważam, że tylko dzięki wielkiej elastyczności udało nam się zrealizować je do końca. Mamy dwa wspólne patenty z Instytutem Włókien Na-turalnych i z Instytutem Architektury Tekstyliów. Współpracę znacząco utrudniają obecne przepisy, grożące niebezpiecznymi sytuacjami ze strony Urzędu Skarbowego, jak na przykład usunięcie z kosztów wszystkiego, czego nie udało się w projekcie zrealizować. To może być ogromny cios dla firmy. Przepisy dopuszczają dwu- lub trzykrotne kary. Takie warunki towarzyszą przedsiębiorcy we wdrażaniu innowacji.

Źródło: Zaręba S. (Zamatex Sp. z o.o.), Przyszłość przemysłu tekstylno-odzieżowego, Panel ekspertów, Łódź, 14.04.2005 r.

• Mała aktywność władz samorządowych. Dotychczas nie było dyskusji pomiędzy

naukowcami i przedsiębiorcami. Taka inicjatywa powstała 2 lata temu. Na razie jednak ta inicjatywa uległa spowolnieniu. Do dzisiaj nie ma informacji o aktywniej-szej działalności samorządów wojewódzkich, a miały być one aktywnym składni-kiem pomocy dla przedsiębiorstw na terenie naszych województw. Niestety, samo-rząd nie ma dużych możliwości. Oczywiście będziemy wspierać przedsiębiorców pomocą ze środków unijnych w ramach programów realizowanych w ramach Zinte-growanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego czy też z tytułu regio-nalnego programu na rzecz zatrudnienia w woj. łódzkim. Dotychczas koncentrowa-liśmy się na przyciąganiu nowych inwestorów do województwa łódzkiego, a unika-liśmy problemów dotyczących przedsiębiorstw już funkcjonujących. W tej chwili wychodzimy z propozycją podtrzymywania stanowisk pracy za pomocą dwuletnich projektów refundowania kosztów zatrudnienia na poziomie 65% kosztów zatrudnie-nia. Przedsiębiorcy w trudnej sytuacji finansowej będą mogli wyjść z taką propozy-cją do Wojewódzkiego Urzędu Pracy za pośrednictwem samorządów miejskich i powiatowych, które to pośrednictwo jest potrzebne i ma na celu związanie prze-mysłu z lokalnym samorządem.

Źródło: Makowski K. (Urząd Marszałkowski), Przyszłość przemysłu tekstylno-odzieżowego, Panel ekspertów, Łódź, 14.04.2005 r.

Anna Rogut 18

Ramka 1.2. cd. • Zły wpływ na wizerunek miasta. Przemysł włókienniczy zawsze rozwijał się tylko

w oparciu o wielkie rynki, które utraciliśmy. W dodatku spadł poziom wyposażenia technicznego. Jeżeli dodamy do tego, i tak już negatywnego, obrazu import z tere-nów wschodnich, można sobie wyobrazić skalę problemu przekładającego się na sytuację miasta. Łódź nadal jest miastem przemysłu lekkiego, co dla niektórych firm prowadzących rankingi miast jest powodem do stawiania Łodzi niskich ocen.

Źródło: Królikowska U. (Urząd Miasta Łodzi), Przyszłość przemysłu tekstylno-odzieżowego, Panel ekspertów, Łódź, 14.04.2005 r. • Bariery finansowe. Małe przedsiębiorstwa mają swoje marki i patenty, my mamy

swoje wzory i patenty i twierdzę, że Chiny są realnym zagrożeniem. Złożyłam wniosek do Funduszu PHARE (przygotowanie 150-ciu stron trwało pół roku), przy czym jeszcze nie wiadomo czy zostanie rozpatrzony pozytywnie. Drugi wniosek od-rzucono, ponieważ złożyłam 2 oryginały zamiast oryginału i kopii. Liczba potrzeb-nych dokumentów jest ogromna. Trzeba mieć dużo samozaparcia, by w ogóle do-trzeć do momentu rozpatrywania wniosku. Nie ma wystarczającego dostępu do kre-dytów, bo banki wymagają takich zabezpieczeń, że gdyby małe firmy je miały, to nie potrzebowałyby kredytów. Podobnie jest z dostępem i kosztami reklamy.

• Niejasność przepisów i nieuczciwa konkurencja ze strony zakładów pracy chro-nionej. Bałagan w prawodawstwie, certyfikacji, niejasność przepisów unijnych, bezsensowność ustawy o rejestracji wyrobów medycznych. Oprócz tego grożąca niezdrowa konkurencja świadcząca o nieistnieniu wolnego rynku − praktycznie wszystko jest już robione w dwudziestu tysiącach polskich zakładów pracy chronio-nej, które skutecznie pozbawiają nas możliwości funkcjonowania. Dostają dotacje, ulgi, tanią siłę roboczą, a my nie. Wszelkie próby skierowania pieniędzy z PFRON bezpośrednio do ludzi potrzebujących, do inwalidów, oraz zlikwidowania tej chro-nionej instytucji zakładów pracy − w wyniku lobbingu −od wielu lat kończą się nie-powodzeniem. Ja z tymi firmami konkurować nie mogę, podobnie jak większość normalnych przedsiębiorstw.

Źródło: Andrzejewska E. (Alga-Bis), Przyszłość przemysłu tekstylno-odzieżowego. Pa-nel ekspertów, Łódź, 14.04.2005 r. • Niezauważony popyt. Tekstyliów używa się także w polskim ogrodnictwie. Używa

się różnego rodzaju cieniówek, materiałów do nawadniania, mat podsiąkowych. Niestety, efekty rodzimych opracowań w tym zakresie gdzieś zginęły i materiały kupuje się w Anglii. Potrzebne są materiały do ściółkowania, ochrony przed przy-mrozkami oraz w celu lepszego gospodarowania wodą i ograniczenia wzrostu chwa-stów; materiały do ochrony cennych roślin sadowniczych, np. czereśni deserowych przed gradem, siatki chroniące przed ptakami. Dalej − kontenery uprawowe, w któ-rych uprawia się rośliny do hodowli w ogródkach przydomowych. Cały zakres pro-dukcji kontenerowej materiału ozdobnego, który sprzedaje się w milionach sztuk. Kontenery uprawowe do intensywnej produkcji pod osłonami. Podłoża, które mogą mieć komponenty odpadowe, nie mówiąc o ściółkach w sadownictwie. Jeżeli pań-stwo z przedsiębiorstw i instytutów chcieliby z nami współpracować i szukać tej ni-szy, to my jesteśmy otwarci.

Źródło: Treder W. (Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa), Przyszłość przemysłu tek-stylno-odzieżowego, Panel ekspertów, Łódź, 14.04.2005 r.


Nierzadko słychać było także głosy, że w obecnych realiach trudno myśleć o innowacjach, bo trzeba walczyć o przetrwanie: „Przyczyną niedostatecznego poziomu generowania innowacji w polskim przemyśle tekstylno-odzieżowym − brak dostatecznych środków finansowych. Musimy obniżać koszty produkcji i, aby walczyć z nieuczciwą wschodnią konkurencją, której towary zalewają nasz rynek, produkujemy towary na granicy opłacalności. Czy my też powinni-śmy produkować buble aby uzyskać jakiś zysk? Kiedy na rynku będzie bardziej stabilnie dopiero można będzie pomyśleć o nowych inwestycjach i technolo-giach” (Firma Pio-Man, 2005). I dalej: „Podstawową barierą ograniczającą in-nowacyjność jest słabość ekonomiczna przedsiębiorstw, szczególnie sektora ma-łych i średnich przedsiębiorstw – MSP. Zdecydowana większość tych przedsię-biorstw powstała w czasie przemian gospodarczych. Ze względów ekonomicz-nych w większości przypadków pozyskiwały one zużyte i wyeksploatowane środki produkcji, stąd znakomita większość z nich pochodzi z lat siedemdziesią-tych i osiemdziesiątych. Także obecnie poszukiwane są przez ten sektor maszy-ny z rynku wtórnego, tzw. second hand, często tego rodzaju, jakie zostały uprzednio sprzedane za granicę. Należy podkreślić, że podatność tych środków na innowacje jest poważnie ograniczona w odniesieniu do wszystkich cech pro-duktu, który ma być konkurencyjny, i nie można dzisiaj budować przyszłości przemysłu tekstylnego na takich podstawach” (Wojtysiak, 2005). Zwracano także uwagę na to, że (Wojtysiak, 2005):

nie ma znaczących osiągnięć w transferze dojrzałych innowacji z obszaru nauki do przemysłu, gdyż wiąże się to w przedsiębiorstwie z dalszą potrzebą środków na przeniesienie wyników badań poprzez inwestycje, zakupy, uru-chomienia nowej produkcji, marketing wyrobów etc.;

ekonomiczna słabość przedsiębiorstw nie sprzyja (często uniemożliwia) po-dejmowaniu wspólnych projektów z jednostkami naukowymi, pomimo dofi-nansowania ich z budżetu państwa;

istnieje poważna obawa przedsiębiorców przed pełną odpowiedzialnością za wynik finansowy projektu ze względu na ekonomiczne ryzyko wdrożenia, zwłaszcza że po zakończeniu projektu sytuacja na rynku może ulec nieko-rzystnej zmianie. Mimo to regionalny przemysł włókienniczo-odzieżowy to nie monolit. W je-

go obrębie znajdują się (Wojtysiak, 2005): przedsiębiorstwa duże, wielozakładowe (imperia tekstylne), gdzie rozwój techniczno-technologiczny realizowany jest głównie poprzez inwestowanie w nowoczesne technologie zaprogramowane w najnowszych maszynach i urządzeniach. Bez tych inwestycji i stałych wypróbowanych rynków zbytu przedsiębiorstwo nie wytrzymałoby wszechobecnej konkurencji. W tym przypadku współpraca z zapleczem naukowo-badawczym skupia się najczę-ściej na tzw. peryferiach działalności podstawowej, np. bhp, ochrona środo-wiska, usprawnienia eksploatacyjne etc.;

Anna Rogut 20

przedsiębiorstwa będące spółkami związanymi z podmiotami zagranicznymi, które są dla firmy bezpośrednim źródłem innowacji;

przedsiębiorstwa ostrożnie wchodzące we współpracę ze sferą naukowo-badawczą, oczekujące szybkich dojrzałych i sprawnych rozwiązań innowacyjnych;

MSP otwarte na współpracę z zapleczem naukowo-badawczym, oczekujące jednak głównie rozwoju asortymentowego, potanienia produkcji, podniesie-nia jakości itd.;

przedsiębiorstwa małe, rodzinne o skromnych możliwościach finansowych, raczej zachowawcze, nieryzykujące poważniejszych inwestycji w rozwój.

Wydaje się, że: „Przedsiębiorstwa grupy drugiej, trzeciej i piątej, aczkolwiek dziś mało podatne na współpracę ze sferą naukową z pewnością zweryfikują swoje stanowisko w przyszłości, gdyż mogą nie podołać konkurencji w dyna-micznie rozwijającej się technice i technologii. Najbardziej mobilne w przyswa-janiu nowoczesności są przedsiębiorstwa grupy czwartej i one starają się o wzrost konkurencyjności, korzystając z ofert pomocowych na działalność pro-innowacyjną” (Wojtysiak, 2005). Firmy włókienniczo-odzieżowe mają jednak kilka atutów, na których można budować przyszłość tego przemysłu w regionie łódzkim (ramka 1.3).

Ramka 1.3. Atuty łódzkich firm • Próby konsolidacji środowiska. Niewątpliwym sukcesem regionu jest powstanie

Centrum Zaawansowanych Technologii „Pro Humano Tex”. Koncentrujemy tu osoby zaangażowane w prace badawcze nad nowymi technologiami i przedsiębiorców defi-niujących obszary działań, które powinny być podejmowane. Kolejną naszą inicjaty-wą było stworzenie platformy. Powołaliśmy naszą platformę dosłownie na dwa dni przed podpisaniem porozumienia w sprawie Platformy Europejskiej z chęcią pełnego wpisania się w jej pracę. Przewodniczący platform wymieniają opinie, w których sek-torach można komplementarnie prowadzić prace badawcze, czyli jakie podejmować tematy i w jakim zakresie. Jedna z platform zajmuje się tekstyliami stosowanymi w środkach komunikacji, inna rozwojem tkanin technicznych wykorzystywanych w materiałach kompozytowych. Po rozpadzie systemu centralnego sterowania, można dziś obserwować tendencję do organizowania indywidualnych inicjatyw celem wymia-ny poglądów i współpracy interdyscyplinarnej.

• Przemysł włókninowy. Stan przemysłu włókninowego, który w Europie ma się świetnie. Jeśli chodzi zaś o region łódzki, to tak silnego przemysłu włókninowego jak w tej chwili, nie mieliśmy nigdy. Firmy prywatne świetnie się rozwijają, inwestują. Obecnie wykorzystuje się agrowłókniny, geotekstylia, materiały filtracyjne, wyroby higieniczne, medyczne. Wydaje się więc, że istnieją dwa stanowiska: jedno − bardzo pesymistycznie prognozujące zalew produktami chińskimi, drugie − sugerujące pod-jęcie pracy z większym przekonaniem.

Źródło: Krucińska I. (Politechnika Łódzka), Przyszłość przemysłu tekstylno-odzieżowego. Panel ekspertów, Łódź, 14.04.2005 r.


Ramka 1.3. cd. • Obszary niszowe. Nie widziałbym dziedzin polskiego przemysłu kwalifikujących się

do likwidacji. Są dziedziny specjalistyczne, niszowe, które − moim zdaniem − same się obronią, jeżeli zostaną stworzone warunki ich kredytowania, wspierania i rozwoju.

Źródło: Kozłowski R. (Instytut Włókien Naturalnych), Przyszłość przemysłu tekstylno-odzieżowego. Panel ekspertów, Łódź, 14.04.2005 r. • Przemysł lniarski z niekorzystnych zdarzeń w dziedzinie surowcowej już się w Pol-

sce otrząsa. Generalnie dotyczy to byłego przemysłu lniarskiego, który w znacznym stopniu zrestrukturyzował się i znalazł duży segment rynkowy.

• Przemysł włókninowy. Europa ma ogromne zdolności produkcyjne włóknin. Widać to np. w przypadku budowy autostrad w krajach zachodniej Europy, gdzie w tych bu-dowach stosuje się ogromne belki włóknin; ale również w budownictwie, pokryciach dachowych czy w przypadku wysoko przetworzonych, wymagających z dużego po-tencjału wiedzy implantach medycznych, opierających się na włókninach.

Źródło: Urbanowski A. (Instytut Włókien Chemicznych), Przyszłość przemysłu tekstyl-no-odzieżowego. Panel ekspertów, Łódź, 14.04.2005

Kończąc spotkanie uczestnicy dyskusji wskazali na konieczność podjęcia bardziej zdecydowanych i zintegrowanych działań, w tym zacieśnienia współ-pracy na linii gospodarka – nauka (ramka 1.4).

Ramka 1.4. Rekomendacje środowiska • Badania i rozwój. Formułując strategię rynkową dla tego przemysłu, należy wziąć

pod uwagę rosnący import wyrobów z Dalekiego Wschodu, wzrastający import z krajów Europy Zachodniej, zanikanie przerobu uszlachetniającego, a także brak inwestycji zagranicznych, niedostateczną współpracę na linii przemysł i nauka, ni-skie nakłady na badania i rozwój oraz umowy międzynarodowe ratyfikowane przez Polskę, w tym zniesienie kontyngentów dla Chin na początku 2005 r.

• Wzrost roli samorządów lokalnych i samorządu gospodarczego. Mając świado-mość wszystkich utrudnień, uwarunkowań zewnętrznych wynikających z podjętych wcześniej zobowiązań, polski przemysł tekstylno-odzieżowy powinien podejmować następujące kroki w kierunki w rozwoju: zwiększyć środki na badania i rozwój po-przez współfinansowanie badań przez grupy producentów i handlowców, usprawnić koordynację badań w kraju, wykorzystując osiągnięcia i doświadczenia Unii Euro-pejskiej, przemysł winien wspierać żądania nauki o kierowanie większych środków z budżetu na badania, powinno się intensywniej inwestować środki w prace badaw-czo-rozwojowe i nowe metody produkcji. Inwestycje winny iść w kierunku umożli-wiającym produkcję wysoko wyspecjalizowanych wyrobów takich jak tekstylia me-dyczne, interaktywne, inteligentne. Powinno się tworzyć łańcuchy dostaw i rozwijać elektroniczną łączność umożliwiającą koordynowanie oraz zespalanie działań ma-łych i średnich przedsiębiorstw. Powinno się zwiększyć odpowiedzialność samorzą-dów lokalnych za rozwój przedsiębiorczości poprzez zwiększenie udziału gmin w środkach opracowanych przez gminę, przy jednoczesnym wstrzymaniu dotacji na wypłaty dla bezrobotnych.

Anna Rogut 22

Ramka 1.4. cd. • Promocja, monitoring, kapitał ludzki. Ponadto potrzebna jest wspólna promocja

regionów przez samorządy lokalne i gospodarcze podczas targów, wystaw krajo-wych i międzynarodowych, systematyczne monitorowanie importu wyrobów tek-stylno-odzieżowych oraz zgodności z zasadami uczciwej konkurencji, tworzenie silnego lobbingu na rzecz ochrony interesów przemysłu włókienniczego, wspieranie rozwoju silnego samorządu gospodarczego (obecnie nękanego wieloma problemami wewnętrznymi i będącego w interakcji z tworzącymi go przedsiębiorstwami), pro-wadzenie przez organizacje branżowe i inne systematycznych szkoleń dla przedsię-biorców, choćby na temat, możliwości pozyskiwania środków finansowych z UE, które jak największym strumieniem powinny płynąć do tych organizacji, do instytu-tów, do przedsiębiorstw, do przedsiębiorców.

Źródło: Golik B. (Parlament Europejski), Przyszłość przemysłu tekstylno-odzieżowego. Panel ekspertów, Łódź, 14.04.2005 r. • Koordynacja działań. Efektywną walkę, przy takim zagrożeniu zewnętrznym,

można podjąć tylko wtedy, gdy działania będą skoordynowane i efektywnie wdra-żane. Kiedy jednak projekty badawcze są realizowane, środki na nie przekazywane z budżetu państwa, projekt trafia na półkę, a naukowcom opłaca się przedłużać re-alizację, by jakoś funkcjonować. Do tej pory nikogo nie interesowało, czy przedsię-biorcy czerpią zyski z projektu. W tej chwili trzeba zrobić wszystko, żeby wspierać programy opracowane kompleksowo na konkretne zamówienie przedsiębiorców, i taka jest też rola platform. Polityka powinna być skierowana na bardziej efektywne wykorzystanie środków.

• Dążenie do bycia liderem i ochrona własności intelektualnej. Obecnie w Unii Europejskiej funkcjonuje hasło nanotechnologii. Furorę robią Czesi, którzy przed-stawili przemysłową technologię wytwarzania nanowłókien, stosowanych jako ma-teriał alternatywny do materiałów barierowych powlekanych foliami. Nie Chińczy-cy, tylko właśnie nasi koledzy z Czech. Wystarczy pomysł oraz efektywność we wdrażaniu. Czesi są skuteczni. Oni jednak oprócz własnego centrum mają bardzo duże wsparcie finansowe od własnego rządu, ukierunkowane na konkretne techno-logie. Nie bez znaczenia pozostaje w takich działaniach czas − trzeba być pierw-szym we wdrożeniu technologii. To jest jedyna droga, żeby móc tę konkurencję z Chinami wygrać. Następną sprawą jest kwestia własności intelektualnej. Jest to problem dla polityków.

• Specjalizacja. Konkurencyjność naszego przemysłu i naszych produktów może le-żeć w ich specjalizacji. Produkujemy w kraju rzeczy wysokiej jakości i powinniśmy pójść w kierunku wyrobów wysoko wyspecjalizowanych. To z kolei wymaga inte-gracji różnych technologii. Można tu wspomnieć nową gałąź − tekstronikę, której rozwój umożliwia integracja placówek badawczych z zakładami przemysłowymi. Trzeba stworzyć bazę pomysłów i naszych prac.

Źródło: Krucińska I. (Politechnika Łódzka), Przyszłość przemysłu tekstylno-odzieżowego. Panel ekspertów, Łódź, 14.04.2005 r.


Ramka 1.4. cd. • Zmiana nastawienia decydentów politycznych. Jeśli nie zmieni się nastawienia

polityki, prasy, nie zmieni się wszystkich gremiów, które decydują, jak ten przemysł ma się rozwijać i finansować, to nie posuniemy się daleko w rozwoju tego przemy-słu. Generalnie nastawienie w gremiach politycznych jest takie, że tego przemysłu nie warto rozwijać, że on już dawno się przeniósł do Azji i w sferze wyrobów tek-stylnych Europa nie ma już szans, wyjąwszy jakieś potencjalne nisze. Możemy dys-kutować o zastosowaniach włókniny z nanowłókien, ale dla ogółu produkcji polity-cy nie widzą szans dla Europy. Dlatego nastawienie polityczne, szczególnie w Par-lamencie Europejskim, powinno być inne niż obecnie.

Źródło: Ornat M. (Instytut Inżynierii Materiałów Włókienniczych), Przyszłość przemysłu tekstylno-odzieżowego. Panel ekspertów, Łódź, 14.04.2005 r. • Współpraca. Maksymalne otwarcie na wszystkich zainteresowanych współpracą,

bo nigdy nie wiadomo, skąd się wyłoni jakaś ciekawa koncepcja. W USA jeśli in-stytucja badawcza rozwiąże jakiś trudny problem, banki i firmy ubezpieczeniowe asekurują wdrażanie nowych rozwiązań, które niosą ze sobą ryzyko. To zapewnia większą efektywność tamtejszych zmian technologicznych. Amerykanie i Japończy-cy przeznaczają tylko 10% środków na badania podstawowe, a 90% na badania sto-sowane. Z kolei u nas − przy zaledwie 0,34% dofinansowaniu przeznaczonym na badania − mamy odwrotny stosunek badań podstawowych do stosowanych, miano-wicie 90 do 10%.

Źródło: Kozłowski R. (Instytut Włókien Naturalnych), Przyszłość przemysłu tekstylno-odzieżowego. Panel ekspertów, Łódź, 14.04.2005 r. • Integracja i konsolidacja. W Belgii powstały duże ugrupowania dobrze radzące

sobie na rynku dywanowym i wykładzin podłogowych. Tu sięgnięto do integracji pionowej. Ugrupowania składają się ze stron związanych z surowcami podstawo-wymi, chemikaliami, polipropylenem czy kaprolaktamem, poprzez strony związane z polimeryzacją, włókiennictwem, aż do stron związanych z gotowym wyrobem i jego sprzedażą. Jest to bardzo dobry przykład działań dla ugrupowań europejskich. Nie trzeba koniecznie sięgać do integrowania pionowego, może to być integracja pozioma – tworzenie tzw. lobby, ale równie dobrze być mogą to różnego typu izby.

Źródło: Urbanowski A. (Instytut Włókien Chemicznych), Przyszłość przemysłu tekstylno-odzieżowego. Panel ekspertów, Łódź, 14.04.2005 r. • Informacja. Dziś przedsiębiorca musi umieć produkować, sprzedawać, dostawać za to pieniądze, a z tym bywają kłopoty. Musi umieć promować swoje patenty i przebi-jać się przez gąszcz przepisów prawa nie tylko polskiego, ale i unijnego. Należałoby w oparciu o informacje gromadzone w różnych strukturach, izbach samorządowych związanych z naszym przemysłem stworzyć bazę danych o polskich firmach i ich moż-liwościach produkcyjno-technologicznych oraz udostępnić tę bazę na rynku europej-skim. Są bowiem firmy zagraniczne poszukujące partnerów w Polsce.

Anna Rogut 24

Ramka 1.4. cd. • Współpraca w zakresie kształcenia. Uważam też, że nasza przyszłość jest w stu-dentach. Stąd mój apel do wszystkich przedsiębiorców – otwierajmy nasze zakłady, by studenci mogli przyjść na praktyki, bo za chwilę nie będą mieli gdzie zdobywać do-świadczenia i przyjdą gorzej przygotowani, niż być powinni, do zmagania się z przy-szłością, której my sami nie potrafimy dziś do końca zdefiniować. My otwieramy nasze przedsiębiorstwo dla praktykantów, pomagamy im w robieniu prac magisterskich. Wszystkich do tego zachęcam. Źródło: Zaręba S. (Zamatex Sp. z o.o.), Przyszłość przemysłu tekstylno-odzieżowego. Panel ekspertów, Łódź, 14.04.2005 r.

Rozwinięciem rekomendacji była propozycja powołania Centrum Badawczo-Wdrożeniowego. „Szansą powodzenia takiego Centrum jest krajowy potencjał wiedzy w tym zakresie, zgromadzony na uczelniach i w placówkach naukowo-badawczych, jak dotąd nie w pełni wykorzystywany w praktyce, głównie z po-wodu niewystarczającej komunikacji − zarówno między samymi tego typu insty-tucjami, jak i przedsiębiorstwami. Badania prowadzone w Centrum Badawczo-Wdrożeniowym powinny być zgodne ze światowymi tendencjami i określonym zapotrzebowaniem, a potrzeba ich podejmowania dokładnie rozpoznana. Jednym z podstawowych zadań Centrum powinno być tworzenie planów rozwoju produk-tów z jednoczesnym dobraniem i wskazaniem interdyscyplinarnych zespołów zadaniowych. W ich skład powinni wchodzić przedstawiciele czy jednostki dys-ponujące odpowiednią do zdeklarowanych właściwości produktu kadrą naukową i bazą laboratoryjną, przedsiębiorstwa lub grupy przedsiębiorstw zdolne do szyb-kiego wdrożenia całej technologii lub poszczególnych jej elementów, specjaliści w zakresie funduszy krajowych i europejskich, a także osoby kreujące i realizują-ce politykę w zakresie popytu na dany produkt. Podstawą to utworzenia Centrum Badawczo-Wdrożeniowego może być istniejące przy Politechnice Łódzkiej Cen-trum Zaawansowanych Technologii PRO HUMANO TEX, w skład którego wchodzą czołowe polskie placówki badawczo rozwojowe z dziedziny włókien-nictwa” (Majchrzycka i Bartkowiak, 2005). Od tamtego czasu minęły dwa lata, jednak sytuacja w niewielkim stopniu ule-gła poprawie, o czym świadczyły dyskusje podejmowane w ramach branżowych forów innowacyjnych15.

15 Branżowe fora innowacyjne organizowane w ramach projektu Transformacja przemysłu

tekstylno-odzieżowego z pracochłonnego w naukochłonny”, umowa Nr: Z/2.10/II/2.6/372/ 2004/U/2/2005, www.loristex.pl


2.3. Zarządzanie innowacjami. Pięta achillesowa regionalnych firm W zarządzaniu innowacjami największymi wyzwaniami dla firmy są16 (Kemp, Moerman, Prieto, 2001):

zarządzanie w sposób strategiczny umiejętnościami pracowników; tworzenie sieci współpracy z wewnętrznymi i zewnętrznymi partnerami; tworzenie interaktywnej, łatwo dostosowującej się zachodzących zmian

struktury organizacyjnej firmy; tworzenie powiązań pomiędzy efektywnością procesów firmy w obecnym

ich kształcie a wprowadzanymi innowacjami, które mogą mieć destrukcyjny wpływ na model biznesowy;

tworzenie powiązań pomiędzy motywacją indywidualnych pracowników a celami firmy;

nadawanie odpowiedniego kierunku rozwojowi przedsiębiorstwa; zapewnienie ciągłego i stałego rozwoju.

Sprawne prowadzenie działalności innowacyjnej umożliwia wykorzystanie zestawu instrumentów zarządzania innowacjami. Dotyczą one wszystkich aspektów prowadzonej działalności biznesowej, a ich stosowanie pomaga w znalezieniu lepszej odpowiedzi na wyzwania rynkowe, a także w wykreowa-niu własnych przewag konkurencyjnych. Instrumenty te można podzielić na 10 grup (tabela 1.2). Wszystkie grupy narzędzi powinny być stosowane przez przedsiębiorstwo zależnie od celów strategii innowacji, gdyż w znamienny sposób mogą one uła-twić wprowadzanie danej innowacji. Jak pokazują wyniki badań prowadzonych wśród regionalnych firm włókien-niczo-odzieżowych, niewiele z nich posiada wiedzę na temat tych technik17. Co istotniejsze, większość firm nie posiada kultury innowacyjnej i nie potrafi two-rzyć organizacji w pełni opartej na wiedzy. Jest to jedna z głównych przyczyn problemów pojawiających się w różnych obszarach innowacyjności firmy: eko-nomicznym, technologicznym, produktowym, kapitału ludzkiego itd.

16 Więcej na ten temat m.in. [w:] Sosnowska i in. (2000); Pomykalski (2001); Brzeziński

(2001). 17 Szeroki opis rezultatów badań w: Kosińska (2007), Piasecki (2007).

Anna Rogut 26

Tabela 1.2. Instrumenty zarządzania innowacjami

Grupa instrumentów Cel Techniki

1 2 3

Zarządzanie wiedzą

Generowanie wiedzy, jaką dysponuje każda organiza-cja i jej pracownicy. Są to narzędzia, od zastosowania których powinno zacząć każde przedsiębiorstwo, gdyż pozwalają one okre-ślić potencjał innowacyjny firmy. Analiza ich wyni-ków stanowi opis sytuacji, w jakiej znajduje się dana firma i w jakim kierunku powinna ona zmierzać, a zatem jakie cele powinna sobie postawić w swojej strategii innowacyjnej.

• Audyt wiedzy/innowacyjny Opiera się na analizie dokumentacji i systemu przepływu informacji, wywia-dach z kierownictwem, analizie kanałów przepływu informacji i wiedzy, przed-stawieniu planu działań tak, aby elimi-nować pojawiające się braki w przepły-wie wiedzy, nagromadzenie się informa-cji, problemy w dzieleniu się wiedzą czy gromadzenie tych samych informacji przez różne wydziały przedsiębiorstwa. • Mapowanie wiedzy Jest elementem audytu wiedzy. Pole-ga na tworzeniu mapy pokazującej po-ziom wiedzy formalnej i nieformalnej, ukrytej i jawnej pracowników, dostaw-ców, klientów oraz poziom wiedzy za-warty w procesach, dokumentacji i dzia-łalności firmy. Ponadto technika ta kon-centruje się na systemie organizacyjnym przedsiębiorstwa, kulturze organizacyj-nej, systemie nagradzania pracowników i ochronie własności intelektualnej. Dzię-ki mapie wiedzy przedsiębiorstwo zysku-je jasny obraz źródeł wiedzy, jej dystry-bucji i problemów z tym związanych. • Zarządzanie dokumentacją Pozwala przedsiębiorstwu podjąć kroki w zakresie lepszego zarządzania posiadanymi dokumentami, tak aby były one łatwe do użytkowania i dostępne dla wszystkich. Przedsiębiorstwa powinny w swoich strategiach posiadać zapisy o potrzebie ochrony własności intelektu-alnej wiążącej się bezpośrednio z dzia-łalnością innowacyjną. Ponadto na szczeblu operacyjnym odpowiednio przeszkoleni pracownicy powinni moni-torować możliwe do stosowania przez firmę techniki ochronne. • Ochrona własności intelektualnej


Tabela 1.2 (cd.) 1 2 3

Techniki rynkowe Analizowanie rynku pod kątem potrzeb klienta, konkurencji, szans inno-wacyjnych, tak aby elimi-nować ryzyko i zwiększać szanse związane z prowa-dzoną działalnością gospo-darczą.

• Monitorowanie technologii Ocena pojawiających się szans tech-nologicznych, które mogłyby mieć wpływ na pozycję konkurencyjną firmy. Polega na określeniu obszaru monitoro-wania źródeł informacji o danym obsza-rze, zbieraniu informacji oraz użytkowa-niu tych informacji. • Analiza patentów Ma pomóc firmie zorientować się, co w danej branży zostało już dokonane (opatentowane), jakie są luki, gdzie jesz-cze można skierować działania badaw-cze. • Inteligentny System Biznesu Służy odpowiedniej filtracji wszel-kiego rodzaju informacji użytecznych dla firmy: działalności konkurencji i otocze-nia firmy – trendów rynkowych, relacji pomiędzy firmami, sytuacji ekonomicz-nej czy regulacji prawnych. • Zarządzanie relacjami z klientami Używane do kreowania, utrzymywa-nia, rozwijania i kończenia relacji z klientami. Ma szczególne znaczenie, gdyż powinno pomagać firmie w utrzy-mywaniu lojalności klientów i dostoso-wywaniu oferty do ich indywidualnych potrzeb. • Geo-marketing Narzędzie wykorzystujące Geogra-ficzny System Informatyczny, a służące planowaniu sprzedaży i marketingu zgodnie z pojawiającym się zróżnicowa-nym geograficznie zapotrzebowaniem klientów. Dzięki tej metodzie przedsię-biorstwo może lepiej określić swoją stra-tegię medialną, zarządzanie sprzedażą czy segmentację rynku.

Anna Rogut 28

Tabela 1.2 (cd.) 1 2 3

Budowa sieci współpracy

Tworzenie relacji pomię-dzy pracownikami i fir-mami, przekładających się na współpracę przynoszącą korzyści każdej ze stron.

• Narzędzia pracy w grupach Budowa kultury współpracy pomię-dzy pracownikami w firmie. To bowiem często przekłada się na kreatywność i pomysłowość w dochodzeniu do roz-wiązań przydatnych firmie. To również ma wpływ na samych pracowników – zaczynają utożsamiać się z firmą, zwięk-sza się zaufanie, lojalność, odpowie-dzialność i uczestniczenie w procesie podejmowania decyzji. • Technologie współpracy zespołów Komunikacja i koordynowanie współpracy zespołów pracowników. • Łańcuchy wartości Zarządzanie całym łańcuchem warto-ści produktu czy usługi od dostawcy po końcowego użytkownika. Zadaniem tego narzędzia jest pomoc w zwiększaniu wy-dajności systemu zaopatrzenia i dostaw w produkty lub materiały na czas (w da-ne miejsce i za daną cenę), jak i bu-dowanie wartości dla klienta. • Klastery Grupowanie się przedsiębiorstw w celu szukania nowoczesnych rozwią-zań, prowadzenia wspólnych działań, co ma się przekładać na obniżanie kosztów.

Zarządzanie ludźmi

Innowacja organizacyjna i modelu biznesu

Szerokie spektrum działań firmy − od rekrutacji, poprzez treningi, zarządzanie wiedzą, mobilność pracowników, aż po komunikację w firmie, współpracę i wy-dajność pracy.

Zarządzanie relacjami

Pomoc w usprawnieniu współpracy pomiędzy wszystkimi działami w firmie, np.: marketingu, produkcji, badań, jakości, sprzedaży, zasobami ludz-kimi, co ma kluczowe zna-czenie dla powodzenia projektów innowacyjnych. Mają one szczególne zna-czenie dla innowacji pro-cesowej i organizacyjnej.

• Kreowanie relacji między działem badań a marketingu Wzajemna współpraca, poszanowa-nie kompetencji i zaufanie, określenie struktury organizacyjnej w kontekście stylu podejmowania decyzji i zaangażo-wanie kadry kierowniczej. • Zbieżna technika Zintegrowane podejście do tworzenia produktów (całego cyklu życia produk-tów) oraz związanych z tym procesów.


Tabela 1.2 (cd.) 1 2 3

Rozwój kreatywności

Wprowadzanie innowacji organizacyjnej, produkto-wej i technologicznej. Przyczyniają się one do budowy kultury innowa-cyjnej firmy, rozwijają kreatywność pracowników i pobudzają ich motywację.

• Burza mózgów Generowanie przez grupę osób po-mysłów stanowiących rozwiązanie istnie-jących problemów w firmie w jak naj-krótszym czasie istniejących w firmie problemów. Przyjmuje się, iż wszystkie pomysły są dobre, a ich weryfikacja na-stępuje w trakcie dyskusji. • Twórcze rozwijanie problemów (me-toda TRIZ) Przyczynia się do rozwiązywania problemów stanowiących zagrożenie dla wprowadzania innowacyjnych rozwiązań czy znajdowania potencjalnych obszarów zastosowania danej technologii. • Metoda SCAMPER Stosuje się ją w celu generowania większej liczby pomysłów. Polega ona na identyfikacji problemu, formułowaniu kluczowych stwierdzeń, analizowaniu przyczyn i prezentowaniu wstępnego rozwiązania. Celem może być takie po-kazanie istniejącego produktu, że tworzy się nowy produkt. • Mapowanie umysłu Typowa burza mózgów dotycząca danego, szczegółowego problemu.

Techniki ulepszania procesów

• Całościowe zarządzanie jakością Zwiększanie efektywności każdej operacji, procesu, produktu, usługi w fir-mie. Celem jest integracja organizacji przedsiębiorstwa, dostawców i dystrybu-cji w jeden łańcuch wartości oraz elimi-nowanie wszystkich tych procedur, które przyczyniają się do strat w czasie, kosz-tach i jakości produktów czy usług. • Zarządzanie wewnętrznymi opera-cjami biznesowymi Dotyczy automatyzacji procedur biz-nesowych i przesyłania dokumentacji, informacji i zadań pracownikom w spo-sób zgodny z określonymi regulacjami.

Anna Rogut 30

Tabela 1.2 (cd.) 1 2 3

Techniki ulepszania procesów

Wdrożenie innowacji pro-cesowych i zwiększenie efektywności procesów.

• Just-in-time Celem jest obniżanie kosztów. Polega na dostarczaniu surowców, półproduk-tów dokładnie wtedy, kiedy potrzebne są one do produkcji, unikając ich niepo-trzebnego składowania. • Benchmarking

Pozwala porównać firmę do innych w celu przyjęcia lepszych praktyk bizne-sowych i poprawy swej pozycji konku-rencyjnej.

Zarządzanie projektami innowacyjnymi

Przezwyciężanie proble-mów pojawiających się w każdej fazie realizacji pomysłów innowacyjnych.

• Zarządzanie projektem Określenie celów, działań, rezultatów i potencjalnych zagrożeń w początkowej fazie realizacji projektów – pomysłów innowacyjnych. Te techniki są przydatne we wprowadzaniu wszystkich elementów holistycznego podejścia do innowacji.

Zarządzanie wyglądem – wzorem

Uwzględnienie podczas tworzenia produktów wielu zewnętrznych czynników, jak wymogi klienta, jakość, optymalizacja kosztów produkcji i kontroli, wpływ na środowisko naturalne, bezpieczeństwo czy higie-nę. Powinny one być uży-wane przez przedsiębior-stwo dokonujące innowacji produktowych i technolo-gicznych.

• CAD system Komputerowy graficzny system kre-owania produktu z możliwością oceny ostatecznego wyglądu produktu i jego użyteczności. • Metody dotyczące użyteczności Ocena zaspokojenia potrzeb klienta przez dany produkt. • Analiza wartości Ocena funkcji danego produktu i możliwości uzyskania ich po jak najniż-szych kosztach z zachowaniem odpo-wiedniej jakości. Celem bowiem jest zwiększenie wydajności poprzez ulepsza-nie produktu czy usługi już w fazie ich kreowania oraz próba wyeliminowania niepotrzebnych kosztów.


Tabela 1.2 (cd.) 1 2 3

Techniki kreowania biznesu

Pozwalają firmie, zwłasz-cza młodej, przejść przez początkową fazę działalno-ści, określić rynek, relacje z klientami i konkurencją, strukturę organizacyjną, cele i produkt.

• Symulacje Określenie potencjalnych rezultatów podejmowanych decyzji. • Biznesplan Wskazanie możliwości rozwoju − plan niezbędny do podjęcia działań i kwestii finansowych. • Spin off Tworzenie innowacyjnych firm przez pracowników uniwersytetów, centrów badawczych, jednostek naukowych. Są to narzędzia przydatne do wprowadzania innowacji w modelu biznesu.

Źródło: Na podstawie: European Commission (1999 i 2004), ERDYN Consultants (1999), PAXIS (2006). Znajduje to odzwierciedlenie już na poziomie celów i strategii przedsię-biorstw − badane firmy w większości nie potrafią określić ich prawidłowo. Je-dynie kilka z nich wskazuje na potrzebę rozwoju technologicznego jako elemen-tu strategii. Stąd też bierze się brak posiadania jasnego planu działania. W kon-sekwencji dość niski jest poziom dokonywania zmian technologicznych i orga-nizacyjnych w przedsiębiorstwach. Koncentrują się one głównie na usprawnie-niu procesu produkcji (zakup maszyn i urządzeń), rozszerzaniu rynków zbytu oraz na wprowadzaniu nowych bądź ulepszonych produktów. Często działania te mają jednak charakter spontaniczny i nieskoordynowany. Przy okazji wpro-wadzania zmian technologicznych zapomina się najczęściej o niezbędnych zmianach organizacyjnych i wprowadzeniu nowych modeli biznesowych. Brakuje też angażowania pracowników w działalność firmy, pobudzania ich kreatywności i podnoszenia poziomu kwalifikacji i umiejętności. Z jednej strony może mieć to przyczynę w braku zrozumienia przez samych przedsiębiorców znaczenia zasobów ludzkich w generowaniu innowacji, z drugiej, w niewystar-czającym motywowaniu pracowników. Większość przedsiębiorców rozumie i uwzględnia w swoich działaniach wymagania klientów i rynku, jednak słabo współpracuje z otoczeniem. Otocze-nie jest głównie źródłem informacji, nie współpracy, dlatego potencjał otoczenia nie jest w pełni wykorzystany. Dotyczy to zwłaszcza instytucji naukowo-badawczych i uczelni. Przedsiębiorcy wskazują na brak znajomości oferty tych instytucji lub jej niedostosowanie do własnych potrzeb, choć zdarzało im się nawiązać współpracę owocującą wprowadzeniem na rynek innowacyjnych pro-duktów.

Anna Rogut 32

Główne bariery blokujące rozwój badanych firm dotyczą wysokich kosztów produkcji, zwłaszcza siły roboczej, użytkowania i utrzymania maszyn i urządzeń oraz wykorzystywania technologii informacyjno-komunikacyjnych głównie w administracji. Inne bariery to duża konkurencja i niejasność przepisów praw-nych oraz brak dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania innowacji. 2.4. Luźny kontakt z gospodarką. Pięta achillesowa branżowego zaplecza badawczo-naukowego Wątek słabości kontaktów na linii gospodarka – nauka pojawił się już we wcześniejszych wypowiedziach. Znalazł on swoje potwierdzenie w badaniach regionalnych jednostek badawczo-rozwojowych (tabela 1.3). Próbą zmiany sytuacji było utworzenie Centrum Zaawansowanych Techno-logii Tekstyliów Przyjaznych dla Człowieka PRO HUMANO TEX, w skład któ-rego weszła większość z łódzkich jednostek badawczo-rozwojowych oraz przedsiębiorcy. Centrum stawia sobie za cel integrację działań związanych z projektowaniem, wytwarzaniem, badaniem i promocją polskich tekstyliów przyjaznych człowiekowi i chce w ten sposób przyczynić się do wzrostu inno-wacyjności i konkurencyjności firm włókienniczo-odzieżowych18. Kolejną szansą na zmianę istniejącej sytuacji jest ostatnia inicjatywa ministra gospodarki dotycząca konsolidacji części jednostek badawczo-naukowych19. Skonsolidowana jednostka nosi nazwę Instytut Włókiennictwa, a przedmiotem jej działania jest prowadzenie prac badawczych, rozwojowych, doświadczalnych i wdrożeniowych, związanych z wytwarzaniem materiałów, półproduktów i wy-robów włókienniczych, ich stosowaniem w różnych dziedzinach gospodarki oraz upowszechnianiem i wdrażaniem nowych rozwiązań technologicznych, technicznych i organizacyjnych powstałych w wyniku tych prac w praktyce go-spodarczej. W zakres działań Instytutu wchodzi także upowszechnianie wyników prowa-dzonych badań naukowych i prac rozwojowych oraz:

badania i certyfikacje wyrobów (w ramach posiadanych uprawnień); świadczenie usług w zakresie ekspertyz technicznych i technologicznych,

badań, atestacji, oceny stosowanych procesów i organizacji;

18 Więcej na temat Centrum Pro Humano Tex w: Krucińśka (2007). 19 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 20 czerwca 2007 r. w sprawie połączenia Insty-

tutu Włókiennictwa, Instytutu Inżynierii Materiałów Włókienniczych, Instytutu Technik i Technologii Dziewiarskich TRICOTEXTIL oraz Instytutu Architektury Tekstyliów, Dz. U. z 2007 r., nr 115, poz. 799.


organizacja szkoleń i prowadzenie działalności normalizacyjnej, dotyczącej ochrony własności przemysłowej, informacji naukowo-technicznej oraz cer-tyfikacja w zakresie posiadanych uprawnień.

3. Wizerunek europejskich konkurentów

Obrazu regionalnych firm dopełnia portret ich europejskich konkurentów. W przemyśle włókienniczym znaczącą pozycję zajmują Niemcy, Czechy, Wło-si, Belgowie i Hiszpanie. Przy czym w tym segmencie łańcucha wartości za-uważa się trójpolaryzację:

segment oparty na cenie; w dużej mierze opanowany przez duże sieci han-dlowe;

segment oparty na marce; będący w dużej mierze domeną rozwiniętych kra-jów przemysłowych, które najczęściej – z uwagi na wymagania jakościowe – zachowują kontrolę nad wszystkimi etapami produkcji (poza etapami praco-chłonnymi, przeniesionymi do krajów trzecich);

segment oparty na modzie, który koncentruje się w obszarach blisko związa-nych z rynkami konsumpcyjnymi.

Jeśli chodzi o Niemcy, to mają one podobny (jak w Polsce) problem z wize-runkiem przemysłu. Na rynkach zagranicznych cenieni są za jakość, niezawod-ność i wysoką innowacyjność, jednak u siebie traktują przemysł włókienniczy jako umierający, co skutkuje rosnącymi trudnościami w pozyskiwaniu kapitałów i wykwalifikowanej siły roboczej (ramka 1.5).

Ramka 1.5. Przemysł tekstylny w Nordrhein Westphalen (Niemcy)

• Mocne strony: tkaniny techniczne, potencjał innowacyjny oraz dobre wdrażanie nowej wiedzy i technologii, ustalony wizerunek na rynkach zagranicznych (jakość, niezawodność i innowacyjność produktu), dobra logistyka i infrastruktura oraz do-stęp do dobrze wykwalifikowanej kadry technicznej.

• Słabe strony: koszty pracy i spadający poziom rentowności, silna zależność od rynków europejskich i negatywny wizerunek przemysłu w Niemczech (włókien-nictwo jako przemysł umierający).

• Szanse: nowe rynki (Europa Wschodnia i Daleki Wschód), rozszerzenie UE (moż-liwości zlecania podwykonawstwa w krajach o niskich kosztach siły roboczej), dalsze nasycanie przemysłu technologiami informatycznymi, wsparcie dla badań i rozwoju ze strony rządu i administracji publicznej.

Anna Rogut 34

Ramka 1.5. cd.

• Zagrożenia: mała elastyczność otoczenia (regulacje rynku pracy, pozycja związ-ków zawodowych itd.), klimat gospodarczy (niska dynamika wzrostu gospo-darczego i spadek popytu, także na tkaniny techniczne i tkaniny odzieżowe), coraz trudniejszy dostęp do kredytów, kurczenie się klasterów tekstylnych (bo coraz więcej firm znika z rynku), niska otwartość małych firm (najczęściej rodzinnych) na współpracę, stosunkowo niska atrakcyjność sektora dla młodszych pokoleń siły roboczej, rygorystyczne i kosztowne wymagania związane z ochroną środowiska.

Źródło: IFM (2004), ss. 117−120.

Czeskie firmy, podobnie jak polskie, mają długą tradycję w produkcji tkanin technicznych. Źródłem ich przewag konkurencyjnych są stosunkowo niskie koszty siły roboczej i bliskość dużych rynków zbytu, jednak mają kłopoty z lo-gistyką i wdrożeniem technologii informatycznych (ramka 1.6).

Ramka 1.6.

Przemysł tekstylny w Severocesky Kraj (Czechy)

• Mocne strony: niskie, w porównaniu ze średnią unijną, koszty siły roboczej, bli-skość i dobre kontakty z rynkiem niemieckim, długa tradycja i doświadczenie w zakresie produkcji tkanin technicznych, dobrze wyszkolona siła robocza.

• Słabe strony: logistyka i niski poziom nasycenia technologiami informatycznymi, ograniczony dostęp do wykwalifikowanej siły roboczej (poziom szkolnictwa tech-nicznego i zawodowego nie odpowiada potrzebom restrukturyzacji procesowo-produktowej), słaby duch przedsiębiorczości i motywacji, zwłaszcza u pracowni-ków starszych generacji, szybko rosnący poziom wynagrodzeń przewyższający tempo wzrostu produktywności, silna zależność od zagranicznych inwestorów i decydentów, brak długookresowej wizji i strategii, brak dużego, wymagającego rynku krajowego, niska (w porównaniu z konkurentami z UE) produktywność, sła-ba baza kapitałowa i brak strategicznych inwestorów.

• Szanse: Atrakcyjność dla zagranicznych inwestorów (nadal stosunkowo niski po-ziom wynagrodzeń przy dobrej jakości pracy, szanse na przeniesienie produkcji z Europy Zachodniej), nowe rynki (Europa Wschodnia i Rosja), integracja z UE (spadek kosztów transakcyjnych, lepsze regulacje prawne, wzrost jakości otoczenia biznesu, poprawa wizerunku).

• Zagrożenia: (przejściowe) obniżenie konkurencyjności jako efekt implementacji (kosztownych) unijnych regulacji związanych z ochroną bezpieczeństwa i higieny pracy, konkurencja ze strony innych wschodnioeuropejskich producentów, rosnąca konkurencja ze strony Chin.

Źródło: IFM (2004), ss. 117−112.


Siła włoskich producentów opiera się na podstawach analogicznych do tych, na jakich swoją potęgę buduje przemysł niemiecki. Dodatkowo Włosi już wcze-śniej skorzystali z szansy, jaką daje przeniesienie najbardziej pracochłonnych fragmentów produkcji do krajów o niskich kosztach siły roboczej. Ich słabością jest przede wszystkim wszechobecna biurokracja, a także słabo rozwinięte usługi. Z kolei Belgia buduje swoją pozycję na mentalności przedsiębiorców, silnej skłonności do inwestowania i przyjaznym otoczeniu, w jakim działa gospodarka (ramka 1.7).

Ramka 1.7. Przemysł tekstylny w Flanders (Belgia)

• Mocne strony: stosunkowo niskie koszty ogólnego zarządu, mentalność przedsię-

biorców (przewaga firm rodzinnych mocno skoncentrowanych na rozwoju firmy, stały, wysoki poziom inwestycji, otoczenie stymulujące konkurencyjność, wizeru-nek na rynkach zagranicznych (jakość, niezawodność i innowacyjność produktu).

• Słabe strony: wysokie koszty pracy, niska skłonność firm rodzinnych do współ-pracy z innymi firmami, niski poziom wymiany wiedzy i informacji, ograniczona obfitość przełomowych innowacji i technologii, rosnąca sztywność relacji społecz-nych (mniej dialogu społecznego, więcej regulacji prawnych).

• Szanse: Nowe rynki, nowe innowacje (materiały, produkty, wdrożenia), rozsze-rzenie UE (nowe rynki, możliwość przeniesienia produkcji do krajów o niższych kosztach siły roboczej), silny przemysł dywanowy tworzy (pośrednio) dobry kli-mat dla rozwoju przemysłu tekstylnego.

• Zagrożenia: Konkurencja ze strony krajów o niskich kosztach siły roboczej, kur-czenie się klasterów włókienniczych (likwidacja wielu firm), biurokracja admini-stracji i niedostateczna sprawność decyzyjna.

Źródło: IFM (2004), ss. 129−133. Siłą producentów hiszpańskich (ramka 1.8) jest elastyczność, dobrze rozwi-

nięte usługi i specjalizacja (tekstylia domowe). Ich słabością jest jednak niższy (niż w innych krajach UE) poziom produktywności i słaby lobbing (organizacje branżowe są zbyt rozproszone, niezdolne do zbudowania jednolitego bloku).

Jeśli chodzi o przemysł odzieżowy, to na uwagę zasługują firmy portugal-skie, greckie, holenderskie, angielskie, francuskie (odzież luksusowa), a spośród nowych członków UE – węgierskie.

Siłą firm portugalskich jest marka i znakomita baza surowcowa (bardzo do-brze rozwinięty przemysł włókienniczy, zwłaszcza tkaniny i dzianiny bawełnia-ne i wełniane) oraz ustabilizowana reputacja odzieży sportowej (wzornictwo, marka, konfekcjonowanie itd.). Słabością są natomiast koszty siły roboczej, ma-ły rynek krajowy, dominacja hiszpańskich sieci dystrybucyjnych i słabe powią-zania między lokalnymi producentami tekstyliów.

Anna Rogut 36

Ramka 1.8.

Przemysł tekstylny w Katalonii (Hiszpania)

• Mocne strony: Elastyczność, usługi, przedsiębiorstwa rodzinne (niski poziom biu-rokracji i poświęcenie firmie), specjalizacja w tekstyliach domowych.

• Słabe strony: Relatywnie niski poziom produktywności (w porównaniu z więk-szością najbardziej rozwiniętych krajów), rozproszone organizacje branżowe nie-zdolne do tworzenia jednego bloku, niska skłonność firm rodzinnych do współpra-cy i pomocy ze strony osób spoza rodziny, słabe wsparcie ze strony funduszy strukturalnych (Katalonia jest dość bogatym regionem, otrzymującym mniejsze, niż pozostałe regiony Hiszpanii, wsparcie ze strony polityki regionalnej).

• Szanse: Lepszy dostęp do nowych rynków i rosnący eksport, dalsze zacieśnianie związków z dostawcami i odbiorcami, poszukiwanie i rozwój nowych nisz rynko-wych.

• Zagrożenia: Cena i moda stają się ważniejszymi wyznacznikami popytu niż moda i jakość, małe wsparcie ze strony administracji i instytucji finansowych.

Źródło: IFM (2004), ss. 135−138.

Do mocnych stron holenderskich producentów należą: długa tradycja han-dlowa i znajomość rynków, logistyka (wsparta dobrze rozwiniętym transportem morskim), silna reputacja (zwłaszcza jeśli chodzi o wzornictwo) i dobrze rozwi-nięta infrastruktura finansowa (łatwość dostępu do kredytu handlowego). Słabo-ścią jest brak średnich kadr technicznych oraz zbyt długi czas dostaw (samo szycie przeniesione jest do Chin, co wydłuża czas dostawy gotowego produktu na niektóre rynki).

Producenci angielscy czerpią swoją przewagę z dużego zróżnicowania pro-dukcji, siły krajowych firm (niezależność finansowa i decyzyjna) i dostępu do silnej sieci dystrybucji, jaką jest M&S (co jest także swego rodzaju słabością; osłabienie pozycji M&S rzutuje na siłę przebicia angielskich producentów). Jednak, w przeciwieństwie do swoich holenderskich odpowiedników, mają oni ograniczony dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania. Ich słabą stronę sta-nowią także wysokie koszty utrzymania kompetencji technicznych (zwłaszcza w zakresie wzornictwa i przędzalnictwa) i mało zadowalające przesunięcie wzdłuż łańcucha wartości.

I w końcu producenci greccy. Ich siłą jest: elastyczność, krótki czas dostawy, dobra jakość i dobrze rozwinięty system kontroli jakości, cena i aktualność (mo-da), dostęp do dobrego, lokalnego zaplecza surowcowego (zwłaszcza bawełny), stosunkowo niskie (w porównaniu z sąsiednimi krajami) koszty pracy, przedsię-biorcza postawa i silna baza kapitałowa. Ich słabością jest natomiast słaba infra-struktura i odległość od głównych rynków (co wydłuża czas dostaw), mały ry-nek wewnętrzny, brak silnych, ogólnie znanych i uznanych marek, ograniczony dostęp do wysoko wykwalifikowanej siły roboczej, szczególnie w zakresie wzornictwa, co utrudnia konkurowanie z producentami włoskimi.


CZĘŚĆ II

REWOLUCJA W TEKSTYLIACH. WYZWANIA WSPÓŁCZESNOŚCI

Anna Rogut 38


1. Wprowadzenie Choć przemysł włókienniczo-odzieżowy kojarzy się wyłącznie z produkcją tkanin i odzieży, to w rzeczywistości rozciąga się na szereg innych faz o różnej praco- i kapitałochłonności (łańcuch wartości). W sposób uproszczony fazy te można podzielić na cztery segmenty: produkcję surowców, tkaniny, odzież i inne zastosowania, handel (rysunek 2.1).

Rysunek 2.1. Przemysł włókienniczo-odzieżowy – łańcuch wartości

Źródło: Euratex (2003), s. 3. Rolą segmentu surowcowego jest produkcja włókien wykorzystywanych w przemyśle włókienniczym. W skład przemysłu włókienniczego wchodzą: przygotowanie i przędzenie włókien tekstylnych (naturalnych i syntetycznych), produkcja tkanin i gotowych materiałów włókienniczych, wykańczanie materia-łów włókienniczych, produkcja dzianin i wyrobów dzianych (załącznik 1). Z punktu widzenia zastosowań przemysł ten można podzielić na segment tkanin odzieżowych (o w miarę ustabilizowanym popycie) i dynamicznie rosnący seg-ment tkanin technicznych. Segment odzieżowy składa się z dwóch faz: przygotowania do produkcji (projektowanie20, przygotowanie szablonów, krojenie) i produkcji sensu stricto (załącznik 1). O ile pierwsza z tych faz ma już za sobą rewolucję technologiczną

20 Polska Klasyfikacja Działalności, Podklasa 74.87.B.

Anna Rogut 40

wywołaną zastosowaniem technologii informatyczno-telekomunikacyjnych (systemy CAD i CAM), o tyle druga pozostaje wierna tradycji. Jej przewaga konkurencyjna tkwi w kosztach siły roboczej, a jej baza technologiczna (techno-logie szycia) sięga dziesiątków lat wstecz. Jednak postęp technologiczny i tu wprowadza zmiany, głównie w obszarach transportu i telekomunikacji, umożli-wiając przestrzenne rozproszenie łańcucha wartości (przenoszenie najprostszych faz procesu produkcyjnego do krajów o niskich kosztach pracy). Handel zdominowany jest przez krajowe i regionalne sieci sprzedaży, w coraz większym stopniu zacierające granice między detalistą, własnym punk-tem sprzedaży i producentem. Sieci te przyjmują różną postać (koncentracji pio-nowej, podwykonawstwa, umów licencyjnych itd.) i dysponują coraz większą siłą oddziaływania na wszystkie ogniwa łańcucha wartości. Uwolnienie handlu tekstyliami wraz z innymi czynnikami kształtującymi przyszłość przemysłu włókienniczo-odzieżowego21, niosą określone zagrożenia, inne dla każdego z tych segmentów. Przed każdym z nich stawiają zatem inne wyzwania22. Syntetycznie można je przedstawić w formie scenariuszy kreślą-cych spójny obraz głównych sił motorycznych, trendów i wydarzeń kształtują-cych przyszłość przemysłu włókienniczo-odzieżowego, prezentowanych w dal-szych partiach tej części książki. 2. Obszary największych wyzwań

2.1. Surowce dla włókiennictwa

Przemysł surowcowy zbudowany jest z dwóch segmentów:

produkcji włókien naturalnych23 pochodzenia roślinnego (bawełna, len, ko-nopie, juta, sizal) i zwierzęcego (wełna, jedwab);

produkcji włókien syntetycznych24.

21 Globalizacją, przyspieszaniem transakcji (skracaniem czasu dostępu do rynku i czasu

realizacji zamówienia), koncentracją, wzrostem wymagań jakościowych, indywidualiza-cją/personalizacją produktu.

22 Szersze omówienie można znaleźć m.in. w: European Commission (2003a); European Commission (2003b); European Commission (2003c); Audet (2004); IFM and partners (2004); European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions (2004b); Krucińska (2007).

23 Polska Klasyfikacja Działalności, Dział Rolnictwo, Podklasa 01.11.C. 24 Polska Klasyfikacja Działalności, Podklasa 24.70.Z.


Głównym odbiorcą włókien naturalnych jest przemysł odzieżowy i on wy-znacza potencjał rozwojowy zaplecza surowcowego. Migracja przemysłu odzie-żowego automatycznie pociągnie za sobą przemieszczenie produkcji włókien naturalnych. Polscy producenci włókien naturalnych muszą więc liczyć się z możliwością utraty dotychczasowych odbiorców i/lub z koniecznością podjęcia wyczerpują-cej walki konkurencyjnej, w której bronią będzie zarówno cena, jak i jakość su-rowca oraz szybkość i warunki jego dostaw. Inaczej jest w przypadku produkcji włókien syntetycznych, używanych naj-częściej do produkcji tkanin technicznych. Rosnąca różnorodność zastosowań tych ostatnich w istotny sposób zwiększa popyt na włókna syntetyczne, jednak ich produkcja jest jednocześnie dużym obciążeniem dla środowiska naturalnego. Zwiększone wymogi ochrony środowiska25 mogą negatywnie wpływać na kon-kurencyjność polskich (i szerzej, europejskich) producentów, zwłaszcza w kon-frontacji z producentami działającymi w krajach o mniej restrykcyjnych regula-cjach prawnych.

2.2. Przemysł włókienniczy

Podstawowe czynniki wyznaczające dynamikę rozwoju przemysłu włókien-niczego w warunkach pełnej liberalizacji obrotu tekstyliami to (Audet, 2004): 1. Migracja przemysłu włókienniczego do krajów rozwijających się. Sprzyja

temu szybki rozwój potencjału włókienniczego w tych krajach, wspomagany zakupem maszyn i urządzeń najnowszych generacji. Znakomitą egzemplifi-kacją tych trendów są Chiny, które dzięki temu znacznie poprawiły wydaj-ność i jakość produkowanych tkanin. Modernizacja chińskiego przemysłu włókienniczego zwiększyła konkurencyjność chińskich producentów odzieży (lepszy i szybszy dostęp do wysokiej jakości tkanin, co skraca czas zaopa-trzenia i cykl produkcji). W efekcie Chiny zagrażają dotychczasowym lide-rom nie tylko na ich rynkach zagranicznych, lecz także na rodzimych (zagro-żenie chińskim importem). Z drugiej strony, czynnikiem o rosnącym znacze-niu strategicznym w obecnej dobie staje się czas, bliskość do rynku zbytu (Nordas, 2004). Zauważa się to zwłaszcza w tak chimerycznym i zmiennym przemyśle odzieżowym. Daje to szansę krajowym producentom, zmniejsza-jąc ich wrażliwość na zagraniczną konkurencję.

25 Por. Strategy for a future chemicals Policy, White paper (European Commission, 2001).

Anna Rogut 42

2. Wyjątkiem, jak do tej pory, jest produkcja tkanin technicznych − najbardziej dynamicznie rozwijający się segment tekstyliów mających zastosowanie w przemyśle meblowym, produkcji środków transportu26, ochronie zdrowia, rolnictwie, budownictwie itd. Charakteryzuje się ona wysoką nauko-27 i kapitałochłonnością oraz wykorzystaniem wysoko wykwalifikowanej siły roboczej, co sprzyja jej chwilowej koncentracji w krajach rozwiniętych. Rozwój tkanin technicznych to efektywna droga transformacji przemysłu włókienniczego z pracochłonnego w naukochłonny. Jednak i w tym przy-padku istnieje niebezpieczeństwo migracji produkcji tkanin technicznych do krajów rozwijających się, a czynnikami sprawczymi będą tutaj: transfer tech-nologii i wiedzy, rozwój globalnych sieci uniwersyteckich i (roz)budowa ro-dzimych przemysłów wykorzystujących tkaniny techniczne.

3. Nowoczesność parku produkcyjnego i absorpcja nowych technologii. Przemysł włókienniczy zawsze żył w symbiozie z kreatywnym przemysłem maszyn tek-stylno-odzieżowych. Efektem była jego stopniowa transformacja z przemysłu pracochłonnego w kapitałochłonny i olbrzymi wzrost produktywności. Dlatego dzisiaj o konkurencyjności tego przemysłu w znacznym stopniu decydują ko-lejne, coraz nowsze generacje maszyn i urządzeń28. Ale nie tylko one. Równie istotną rolę odgrywa umiejętność adaptacji nowych produktów i procesów roz-wijających się w innych segmentach łańcucha wartości, zwłaszcza w przemyśle chemicznym (nowe materiały) i maszynowym. Dlatego istotną rolę w podno-szeniu konkurencyjności przemysłu włókienniczego odgrywa transfer technolo-gii, przybierający na sile w miarę rosnącej globalizacji procesu produkcji.

4. Słabnąca atrakcyjność przerobu uszlachetniającego29. Zyskowność przerobu uszlachetniającego jest pochodną dwóch strumieni: (1) oszczędności uzyski-

26 Przemysł środków transportu (pojazdy lądowe, wodne, powietrzne i kosmiczne) to naj-

większy, jak do tej pory, odbiorca tekstyliów technicznych, stawiający im najwyższe wyma-gania odpornościowe (odporność na brud, starzenie się, promieniowanie UV, wysokie i ekstremalnie wysokie temperatury), wytrzymałościowe i funkcjonalne (antybakteryjność, antystatyczność itd.). Na drugim miejscu znajduje się przemysł meblowy (14%), a następnie przemysł budowlany oraz inżynieria lądowa i wodna (po 11%). Więcej na temat szerokiego i rosnącego spektrum wykorzystania tkanin technicznych [w;] (Stengg (2001).

27 Nakłady na badania i rozwój sięgają tutaj do 10% obrotów (Stengg, 2001). 28 Do głównych producentów i eksporterów maszyn dla przemysłu włókienniczo-

odzieżowego należą cztery kraje: Niemcy, Włochy, Japonia i Szwajcaria, mające blisko 75% udziału w rynku. Ich podstawowe mocne strony to: (1) konsolidacja firm; (2) ścisłe powiąza-nia z producentami maszyn zlokalizowanymi w krajach rozwijających się; (3) koncentracja produkcji na produktach o wysokiej wartości dodanej; (4) ścisły kontakt z użytkownikami maszyn, bez względu na ich lokalizację (Audet, 2004).

29 Outward processing programmes (OPP) lub outward processing trade (OPT).


wanych z redukcji kosztów pracy30 i (2) dodatkowych kosztów: składowania, transportu do i z kraju podwykonawcy, koordynacji rozproszonego łańcucha wartości i opłat celnych obciążających eksport surowców/półproduktów i im-port gotowych wyrobów. Wcześniej, w okresie obowiązywania Porozumie-nia Wielowłókowego, kosztowność przerobu ukrywała się pod warstwą zniekształceń wywołanych narzuconymi kwotami importowymi. Uwolnienie handlu zwiększa wrażliwość tego modelu biznesu. Co prawda, może on być nadal stosowany, jednak pod warunkiem:

uzyskania preferencji celnych przewyższających dodatkowe koszty prze-robu. Może to być trudne w przypadku zleceniobiorców zlokalizowanych w odległych geograficznie albo ze względu na brak wydajnej infrastruktu-ry transportowej − miejscach (wydłużenie czasu i znaczny wzrost kosztów logistycznych) i może doprowadzić do zaprzestania tego typu praktyk;

modyfikacji tradycyjnego modelu przerobu, i wyborze zleceniobiorcy dysponującego własnym zapleczem zaopatrzeniowym (eliminacja kosz-tów związanych z podwójnym transportem i opłatami celnymi).

Ten ostatni warunek otwiera nowe szanse przed producentami (potencjalny-mi zleceniobiorcami) zlokalizowanymi w krajach o dobrze rozminiętym poten-cjale włókienniczym. Dodatkowym czynnikiem mogą być regionalne porozumienia handlowe, ustalające reguły pochodzenia towarów, uprawniające do uzyskania preferencji celnych. Tworzą one jednak tylko szansę, której wykorzystanie zależne jest od krajowego potencjału (poziom innowacyjności i konkurencyjności własnych firm, park produkcyjny, wykwalifikowana siła robocza, otoczenie sprzyjające rozwojowi przedsiębiorczości). 2.3. Przemysł odzieżowy W przemyśle odzieżowym obserwuje się wiele tendencji znanych już z opisu przemysłu włókienniczego. Pod wieloma względami (dominacja małych produ-centów, ekstremalna konkurencja, wszechobecność mody, rosnące znaczenie marki, ulotność cyklu życia produktu) jest on jednak wyjątkowy. Rosnąca presja konkurencji, konieczność dostarczenia produktu w korzystnej cenie31, w odpowiednie miejsce, w odpowiednim czasie i dostosowanego do in-

30 Końcowa część procesu produkcyjnego przesuwana jest do krajów o niskich kosztach pracy.

31 Kierunki zmian cen na rynku tekstyliów w okresie po liberalizacji są prezentowane [w:] Francois i in. (2007).

Anna Rogut 44

dywidualnych potrzeb odbiorcy, zmusza krajowych producentów do przesuwa-nia się wzdłuż łańcucha wartości, wychodzenia poza czystą produkcję (szycie) i wkraczania w nowe, często nieznane, obszary projektowania, budowy marki32, ochrony własności intelektualnej, kontroli jakości, logistyki, dystrybucji. To z kolei wymaga zdobycia nowych umiejętności, rozwinięcia nowych stra-tegii, wdrażania nowych technologii. Dla wielu małych firm podążanie tą ścież-ką przekształceń może się okazać zadaniem przekraczającym ich możliwości. Inne z kolei może skłonić do podejmowania wspólnych działań (budowa sieci) pozwalających na uzyskanie pozaprodukcyjnych korzyści w zakresie (Rogut, 2002):

sprzedaży i marketingu (oszczędności na kosztach reklamy, specjalne poro-zumienia na wyłączną obsługę i serwis, proporcjonalnie niższe nakłady na badania nowych wzorów i modeli itd.). Realizacji tych korzyści może sprzy-jać wprowadzenie europejskich znaków towarowych, umożliwiające rozło-żenie kosztów reklamy na szeroką rzeszę odbiorców;

rozwoju (badania rynkowe dla nowych produktów, przygotowanie katalogów itd.), gdyż – przy eliminacji barier technicznych – rozkładają się na większy wolumen sprzedaży;

zarządzania (możliwość zatrudnienia specjalistów, podział zadań na zespoły, możliwość wprowadzenia na szeroką skalę komputeryzacji procesu decyzyj-nego itd.);

transportu i magazynowania (lepsze wykorzystanie zdolności przewozowych środków transportowych, korzystniejsze relacje geometryczne między po-wierzchnią i zdolnością magazynowania a objętością magazynowanych przedmiotów itd.);

finansów (możliwość uzyskania lepszych warunków kredytowych, upustów, ograniczenia ryzyka przez dywersyfikację projektów itd.).

Z kolei tempo zmian i rosnąca zależność między producentami i innymi fir-mami zlokalizowanymi wzdłuż całego łańcucha wartości, źródłami nowych technologii, instytucjami otoczenia biznesu itd. zmusza firmy do pogłębiania współpracy (budowa klasterów) o różnym zasięgu działania. To z kolei wymaga zastosowania najnowszych technologii informacyjno-telekomunikacyjnych, umożliwiających efektywne komunikowanie się i zarządzanie całą wiązką funk-cji: zaopatrzenie i sprzedaż (B2B: business-to-business i B2C: business-to-consumer eCommerce); produkcja, planowanie zasobów i elastyczne systemy produkcyjne; badania, rozwój produktu, projektowanie i modelowanie.

32 Marka to we współczesnej dobie jeden z najważniejszych instrumentów walki z konku-

rencją we, jednak budowa marki to bardzo kosztowna inwestycja. Więcej na temat marki [w:] Mazur (2002).


Nowe wyzwanie dla przemysłu odzieżowego tworzy także dostrzegalna zmiana zachowań konsumentów, przejawiająca się w małej lojalności wobec pojedynczych marek. Zmusza to producentów odzieży do wdrażania bardziej elastycznych systemów produkcji, zatrudniania nowego personelu, rozwijania nowych usług, co – jak się szacuje – pociąga za sobą nakłady równe około 7−8% wartości obrotów (European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2004a). Niestabilność rynku konsumenta, zwłaszcza w krajach rozwiniętych, pogłę-biają także inne trendy: zmiany demograficzne (starzenie się społeczeństwa), rosnący dobrobyt, zmiana modelu rodziny (jednoosobowe gospodarstwa domo-we), rosnące znaczenie etyki (np. odrzucanie odzieży z futer naturalnych), kon-testacja postępowania producentów eksploatujących dzieci). Ta zmiana zachowań konsumenta w połączeniu z szybką przemijalnością kolejnych mód wskazuje na potrzebę wprowadzenia bardziej finezyjnych i za-awansowanych instrumentów zarządzania rynkiem (prognozowanie i foresight, zarządzanie ryzykiem, bardziej agresywne metody pozyskiwania klientów itd.), wspomaganych nowoczesnymi technologiami informatyczno-telekomunika-cyjnymi. 2.4. Handel W handlu liberalizacja wzmacnia dominację dużych dystrybutorów, inwestu-jących olbrzymie pieniądze w budowę i utrwalanie rozpoznawalnej marki. Przy-kładem może być hiszpańska ZARA, która w ostatnich pięciu latach zwiększyła sieć swoich sklepów ze 180 do 450 i rozszerzyła działalność na 30 różnych kra-jów. Sukces firmy bazuje na jej pionowej integracji, w skład której wchodzą ta-kie działy, jak: projektowanie, produkcja just-in-time, marketing oraz sprzedaż. Taki model daje firmie elastyczność niezbędną do reakcji na szybko zmieniające się trendy w modzie. Produkty ZARA projektowane są w centrali firmy w La Córuni, a zszywane w dużej części w ponad czterystu lokalnych firmach pod-wykonawczych. Projektanci pozostają w stałym kontakcie z menedżerami skle-pów, aby wiedzieć, które produkty cieszą się największym zainteresowaniem i popytem. Poza tym uzyskują dokładne informacje o sprzedaży pochodzące ze wszystkich 450 sklepów, dzięki czemu mogą sprawnie wprowadzić powtórne zamówienia lub wzory do firm podwykonawczych. Firmy te wysyłają odzież bezpośrednio do odpowiednich sklepów aż dwa razy w tygodniu, co eliminuje potrzebę utrzymywania magazynów oraz wysokich zapasów. W efekcie ZARA potrzebuje tylko od siedmiu do trzydziestu dni na stworzenie nowej linii produk-tów (przy średniej dla sektora wynoszącej dziewięć miesięcy) i kolejnych pięciu

Anna Rogut 46

dni na dostarczenie ich do sieci sklepów. ZARA tworzy dziesięć tysięcy nowych wzorów każdego roku, a większość produktów opuszcza sklep w czasie krót-szym niż jeden miesiąc. Kolejną cechą wyróżniającą strategię ZARA jest ofe-rowanie na początku sezonu 15% oferty, podczas gdy średnia dla firm europej-skich wynosi aż 60%. Taka strategia daje firmie możliwość zaniechania produk-cji linii ubiorów, które nie przyjęły się na rynku (Oxfam, 2004; Karewicz, 2005). Brak równowagi między mnóstwem konkurujących między producentów i stosunkowo niewielką liczbą znaczących dystrybutorów daje tym ostatnim kontrolę nad całym łańcuchem wartości33. 3. Transformacja przemysłu włókienniczo-odzieżowego. Scenariusze Powyższy przegląd wyraźnie wytycza drogi transformacji przemysłu włó-kienniczo-odzieżowego z pracochłonnego w naukochłonny (tab. 2.1), a rodzaj, skala i intensywność przekształceń w ramach każdej z nich zadecydują o „być albo nie być” tego przemysłu w Europie. Imperatyw transformacji jest zapisany także w scenariuszach rozwoju prze-mysłu włókienniczo-odzieżowego w Europie. Zbudowane są one wokół takich trendów, jak (European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2004c): Trend 1: rozwój zastosowań ogólnych i związanych ze specyfiką przemysłu

włókienniczo-odzieżowego technologii informacyjno-telekomunikacyjnych i technologii produkcji;

Trend 2: rozwój nowych technologii podstawowych (np. nano-, biotechnologii), które mogą zmienić procesy produkcyjne w przemyśle włókienniczo-odzieżowym lub sposób wykorzystania tekstyliów;

Trend 3: rozwój Unii Europejskiej i jej zdolność do spójnego działania; Trend 4: porozumienia handlowe i regulacje prawne wpływające na rozwój han-

dlu międzynarodowego; Trend 5: kondycja rynku europejskiego w porównaniu z rynkiem światowym

i sposób, w jaki europejskie firmy konkurują na rynku.

33 Więcej na ten temat w: Oxfam (2004).


Tabela 2.1. Macierz transformacji przemysłu włókienniczo-odzieżowego

z pracochłonnego w naukochłonny

Obszar stra-tegicznych

przekształceń Produkty Procesy Organizacja

Współpraca • Kompleksowe pro-dukty i usługi

• Komplementarne produkty i usługi

• Przepływ pracow-ników między fir-mami

• Wspólne opraco-wywanie technolo-gii i metod rozwoju kompleksowych produktów i usług

• Wspólne zarządza-nie cyklem życia produktu/usługi

• Dynamiczne sieci firm

• Rozwój równole-głych idei (nowe in-terfejsy: człowiek-technologia; tech-nologie kompute-rowe wspomagają-ce współpracę sieci firm)

Rozwój wie-dzy

• Inteligentne produkty • Inteligentne materiały

• Płynny przepływ wiedzy i informacji wzdłuż całego łań-cucha wartości i/lub w obrębie sieci firm

• Wiedzochłonność pracy

• Zarządzanie wiedzą • Mapy wiedzy

i kompetencji • Organizacje uczące

się/społeczności oparte na wiedzy

• Zintegrowane za-rządzanie innowa-cją i jakością

• Mądre organizacje • Sztuczna inteligencja

Wirtualizacja • Wirtualne produkty • Wirtualna rzeczy-

wistość • Rozszerzona rze-

czywistość

• Wirtualne proce-sy/symulacje (wir-tualna produkcja)

• Integracja wirtual-nych i fizycznych uczestników łańcu-cha wartości

• Wirtualna integra-cja organizacji

• Wirtualne firmy • Wirtualne centra

innowacyjne • Wirtualne miejsca

pracy Powszechna indywiduali-zacja/ personalizacja

• Spersonalizowane produkty (na miarę i zapotrzebowanie)

• Środki produkcji i organizacja na za-mówienie

• Spersonalizowane miejsca pracy

• Płynne zarządzanie informacją potrzeb-ną do tworzenia zindywidualizowa-nych produktów

Źródło: Na podstawie: Euratex (2003), s. 17.

Anna Rogut 48

Każdy z tych trendów oceniony jest z punktu widzenia: ważności dla rozwoju elektronicznych usług (mała, średnia, wysoka); prawdopodobieństwa realizacji (niskie, średnie, wysokie); możliwości zarządzania procesem (niska, średnia, wysoka); znaczenia dla rynku europejskiego i/lub globalnego (tak, nie).

W rezultacie otrzymujemy cztery scenariusze (tabela 2.2): 1. Perfekcyjny prêt-à-porter. Scenariusz dosyć utopijny, w ramach którego:

współpraca między przedsiębiorstwami pozwala europejskim producen-tom na rozwinięcie wysoce złożonego i elastycznego zaplecza produkcyj-nego wykorzystującego technologię 3D;

następuje pełna liberalizacja handlu tekstyliami, ale producenci europej-scy uzyskują silną pozycję jako wynalazcy i użytkownicy nowych techno-logii produkcyjnych, natomiast produkcja tradycyjnej odzieży przenosi się na Daleki Wschód;

rozwija się eksport technologii i usług z nią związanych, jednocześnie transfer technologii zwiększa nacisk konkurencji,

rozszerzenie UE kończy się sukcesem, a nowi członkowie zwiększają produktywność;

na rynku finansowym powstają nowe instrumenty finansowania współ-pracy gospodarki z nauką.

2. Od pucybuta do milionera. Scenariusz, w myśl którego firmy europejskie utrzymują przewagę konkurencyjną na rodzimym (europejskim) rynku, tracą ją jednak na rynku globalnym. W ramach tego scenariusza istnieje silna poli-tyka wsparcia rodzimych producentów i podejmowane są działania łagodzące sytuację na rynku pracy (kształcenie, dokształcanie i przekwalifikowanie siły roboczej). Bardziej szczegółowo scenariusz przewiduje:

zwiększenie nakładów na badania i rozwój; intensyfikację działań na rzecz transferu technologii; rozwój zharmonizowanego wewnętrznego rynku (pełna likwidacja barier

technicznych i fiskalnych i uwolnienie handlu wewnątrzunijnego); wzrost konkurencji i nasilenie protekcji handlowej (wprowadzenie ochro-

ny własnych rynków przez poszczególne kraje/ugrupowania regionalne), co skłania producentów europejskich do umacniania pozycji na rodzimym rynku;

masowe przesuwanie działalności produkcyjnej na Daleki Wschód i do Afryki Północnej, co ma negatywny wpływ na lokalny rynek pracy.

3. Nowe szaty cesarza. Jest to scenariusz pesymistyczny, w ramach którego europejski przemysł traci swoją przewagę technologiczną (niedofinansowa-nie sfery badawczo-rozwojowej i słaby rozwój nowych technologii), a euro-pejskie firmy nie wytrzymują presji cenowej i są masowo zamykane. Część z nich przenosi działalność produkcyjną do krajów trzecich.


4. Wożąc Panią Daisy. Ten scenariusz przewiduje dynamiczny rozwój nowych technologii produktowych i procesowych, jednak pochodzących głównie spoza Unii. W obliczu silnie rozwijającego się handlu międzynarodowego firmy europejskie okopują się na własnych rynkach mimo rosnącej konku-rencji ze strony producentów azjatyckich.

Tabela 2.2.

Kierunki rozwoju europejskiego przemysłu włókienniczo-odzieżowego

Scenariusz Perfekcyjny prêt-à-porter

Od pucybuta do milionera

Nowe szaty cesarza

Wożąc Panią Daisy

Trend 1 silny rozwój brak postępów brak postępów silny rozwój Trend 2 silny rozwój silny rozwój brak postępów silny rozwój Trend 3 społeczny i go-

spodarczy sukces procesu integracji

społeczny i go-spodarczy sukces procesu integracji

brak sukcesu brak sukcesu

Trend 4 liberalizacja handlu i wykorzystywanie porozumień han-dlowych tylko do gwarancji uczci-wego handlu

ochrona krajowych rynków

liberalizacja handlu i wykorzystywanie porozumień han-dlowych tylko do gwarancji uczci-wego handlu

liberalizacja handlu i wykorzystywanie porozumień han-dlowych tylko do gwarancji uczci-wego handlu

Trend 5 europejskie firmy są konkurencyjne na rynku unijnym i globalnym

europejskie firmy są konkurencyjne na rynku unijnym lecz nie są konku-rencyjne na rynku globalnym

europejskie firmy są konkurencyjne na rynku unijnym i globalnym

europejskie firmy są konkurencyjne na rynku unijnym lecz nie są konku-rencyjne na rynku globalnym

Źródło: European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions (2004c). Urzeczywistnienie optymistycznego scenariusza nie będzie łatwe. Sukces firmy będzie pochodną rozwoju silnej orientacji rynkowej34, umiejętności anty-cypowania zmian, szybkości uczenia się, elastyczności działania i efektywności wdrażania nowych mechanizmów (metod, narzędzi, technik i technologii). Osiągnięciu do sukcesu sprzyjać będzie koncentracja na newralgicznych obsza-rach zmian wynikających z aktualnych słabych i mocnych stron europejskiego przemysłu (tabela 2.3).

34 Wysuwanie na pierwszy plan aktualnych i przyszłych potrzeb konsumenta/finalnego

odbiorcy oraz podporządkowanie procesów produkcyjnych, organizacyjnych i zarządczych zaspokojeniu tych potrzeb.

Anna Rogut 50

Tabela 2.3. Newralgiczne obszary zmian jako pochodna mocnych i słabych

stron europejskiego przemysłu włókienniczo-odzieżowego

Mocne strony Słabe strony 1 2

Wykańczalnictwo

• Rosnąca specjalizacja • Wdrażanie nowych technologii (np. na-

notechnologii) • Silnie zakorzeniona kultura inwestycyjna

• Dominacja dostawcy • Zbyt niski udział materiałów wiedzo-

chłonnych • Wizerunek „tradycyjnego” sektora • Powolny napływ młodych ludzi • Brak sieci współpracujących firm • Brak długookresowej wizji

Biotechnologie włókiennicze

• Koncentracja potencjału produkcyjnego • Silne zaplecze chemiczne (potencjał pro-

dukcyjny i intelektualny) • Różnorodność odnawialnych surowców • Tradycje przemysłowe w wykorzystaniu

biotechnologii w przemyśle włókienni-czo-odzieżowym

• Dostępność i cena surowców naturalnych • Brak sieci współpracujących firm • Rozpad sfery badawczo-rozwojowej • Monodyscyplinarność wiedzy • Niski poziom komercjalizacji • Brak środków finansowych

Produkty włókiennicze dla lepszego funkcjonowania człowieka

• Projektowanie i kreatywność • Elastyczność w produkcji • Silny potencjał naukowy i produkcyjny • Duży rynek wewnętrzny

• Słaba ochrona własności intelektualnej • Zasoby MSP ograniczające poziom ko-

mercjalizacji • Słaba współpraca między produkcją

i dystrybucją • Decyzje konsumenta podyktowane ceną

nie jakością Tkaniny techniczne

• Silne zaplecze naukowo-badawcze • Duży rynek zbytu (np. przemysł motory-

zacyjny) • Wysoki poziom innowacyjności • Silny przemysł maszynowy

• Wysokie koszty materiałów i produkcji • Zbyt długi czas wprowadzania nowych

materiałów do sektorów tradycyjnych • Słabe tempo transferu wiedzy i technologii • Słaba współpraca • Brak dużych przedsiębiorstw-liderów


Tabela 2.3. (cd.) 1 2

Inteligentne tkaniny i odzież

• Dobrze rozwinięty łańcuch wartości • Zorientowanie na finalnego odbiorcę • Szybki rozwój komplementarnych obsza-

rów (materiały, nanotechnologie, techno-logie informacyjno-komunikacyjne itd.)

• Dobry potencjał badawczo-naukowy • Dobre przygotowanie firm do komercja-

lizacji • Rosnąca specjalizacja produkcji • Dobrze rozwinięty rynek

• Dojrzałe rynki z niską marżą i w konse-kwencji – ograniczone możliwości inwe-stycyjne

• Negatywny wizerunek przemysłu tek-stylnego

• Słaba ochrona własności intelektualnej • Brak współpracy • Brak długookresowej wizji • Restrykcyjne regulacje prawne i normy

bądź ich brak • Trudności w zachowaniu trwałość pro-

duktu przy konserwacji Personalizacja produkcji

• Krótka droga do klienta • Personalizowanie produktu • Koncentracja na niszach i produktach

o wysokiej wartości dodanej • Jakość serwisu

• Słaby rozwój technologii przydatnych do efektywnej ekonomicznie produkcji sper-sonalizowanych produktów

Projektowanie • Duży potencjał badawczo-naukowy • Skracanie czasu produkcji i obniżanie

kosztów • Dobry potencjał intelektualny • Bliskość kulturowa i geograficzna

• Kosztowne technologie • Wykorzystywanie tradycyjnych techno-

logii procesowych

Cykl życia produktu/recycling • Promocja zaawansowanych technologii

przemysłowych wśród głównych sekto-rów przemysłowych

• Pełna gama usług, położenie nacisku na cykl życia produktu tekstylnego oraz promowanie trwałości w przemyśle

• Skuteczne zarządzanie przemysłem po-przez odpowiednie wykorzystanie takich strategii cyklu życia produktu, jak: prze-znaczenie do ponownego użycia, recyc-ling, redukcja negatywnego wpływu na środowisko, odpowiednia konserwacja

• Recycling i strategia kompleksowego zarządzania jakością bazujące na do-świadczeniu i technologicznym know-how

• Funkcjonalność produktów tekstylnych może uniemożliwiać ich recycling

• Brak harmonizacji norm prawnych • Słabe upowszechnienie zintegrowanego

i zaawansowanego zarządzania jakością

Anna Rogut 52

Tabela 2.3. (cd.) 1 2

• Ciągłe udoskonalanie wyposażenia i sprzętu technicznego

• Wzrost świadomości ekologicznej • Efektywne wykorzystywanie surowców • Monitorowanie respektowania norm

środowiskowych • Gwarancja jakości i konserwacja produk-

tów tekstylnych

Źródło: Na podstawie: Krucińska (2007), ss. 17−54.

4. Strategiczna odpowiedź Scenariuszem najbardziej pożądanym jest scenariusz sukcesu, prowadzący do powstania przemysłu dynamicznego, innowacyjnego, elastycznie zintegro-wanego i silnie zorientowanego na użytkownika (Euratex, 2004). Jego urzeczy-wistnienie wymaga intensyfikacji działań w czterech obszarach35 (European Fo-undation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2004a i 2004d; Euratex, 2003): • indywidualizacja/personalizacja produktu i rozwój elastycznych systemów

produkcji; • integracja działań badawczych i szkoleniowych wraz z udostępnianiem osiągnię-

tych rezultatów i rozwojem umiejętności (szkolenie i nieustanne doskonalenie); • organizacja pracy; • wirtualizacja działalności (maksymalne wykorzystanie możliwości tkwią-

cych w nowoczesnych technologiach informatyczno-telekomunikacyjnych).

35 Przyszłość tych strategii potwierdzają przykłady takich firm, jak: Liola S.p.A. (Euro-

pean Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2004e); H&M (European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2004f); Kar-stadt Warenhaus AG (European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2004g); Skillfast-UK (European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2004h); Randers Handskefabrik I/S (European Foundation for the Im-provement of Living and Working Conditions, 2004i); Redgreen A/S (European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2004j); Kvadrat A/S (European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2004k).


4.1. Indywidualizacja produktu i elastyczne systemy produkcji Dotychczasowy rozwój przemysłu włókienniczo-odzieżowego wyznaczony był przechodzeniem z orientacji produkcyjnej do orientacji rynkowej. Nowe wyzwania stojące przed tym przemysłem wymagają bardziej radykalnych działań − odejścia od produkcji masowej i przejścia do produkcji zindywidualizowanej. Będzie to możliwe dzięki nowym technologiom i elastycznym, wspomaganym rozwiązania-mi informatyczno-telekomunikacyjnymi, systemom produkcji, które umożliwiają wykorzystanie standardowych procedur produkcyjnych do uzyskania produktu unikalnego, odpowiadającego życzeniom i preferencjom konkretnego klienta. Do-datkową korzyścią będzie skrócenie łańcucha wartości (np. eliminacja krojenia i szycia, trójwymiarowe szablony na etapie projektowania itd.) − i w efekcie − zmniejszenie praco- i materiałochłonności (redukcja odpadów). Pójście tą ścieżką będzie wymagać transformacji przemysłu włókienniczo-odzieżowego z materiało- i pracochłonnego w naukochłonny. Będzie też zwią-zane z zastąpieniem:

materiałów pasywnych, o niskiej funkcjonalności, materiałami aktywnymi o wysokim poziomie funkcjonalności (tkaniny odłamkoodporne, trudnopal-ne, chroniące przed czynnikami chemicznymi i biologicznymi, bakteriobój-cze, roztoczobójcze, grzybobójcze itd.36);

nisko wykwalifikowanych pracowników, wysoko wykwalifikowaną, profe-sjonalną kadrę;

dojrzałych, statycznych produktów zaawansowanymi technologicznie pro-duktami o dynamicznej naturze (odzież inteligentna itd.);

masowej produkcji towarów o wąskim spektrum zastosowań produkcją na zamówienie, produktami o szerokim spektrum zastosowań, które w trakcie użytkowania będą mogły być poddawane modernizacji i unowocześnieniu.

4.2. Integracja działań badawczych i szkoleniowych wraz z udostępnianiem osiągniętych rezultatów i rozwojem umiejętności Kolejnym warunkiem efektywnego przekształcenia przemysłu włókienniczo-odzieżowego w naukochłonny będzie integracja działań badawczych i szkole-niowych w następujących obszarach:

36 Opis przykładowych zastosowań można znaleźć m.in. [w:] „Magazine on European Re-

search” (2005a).

Anna Rogut 54

1. Organizacja i zarządzanie (skrócenie łańcucha wartości i rozwój sieci kom-plementarnych MSP zorientowanych na użytkownika):

sklepy z ofertą do wypróbowania produktu i przyjaznym dla użytkownika interfejsem37 umożliwiającym personalizację produktu,

kompleksowe, zaawansowane technologicznie centra produkcyjne, w których odbywa się przygotowanie zindywidualizowanych produktów, integrujące produkcję tkaniny/dzianiny, trójwymiarowe projektowanie i modelowanie oraz wykańczanie bez krojenia i szycia i bez powstawania odpadów.

2. Technologie projektowania, produkcji i dystrybucji umożliwiające wdrożenie zindywidualizowanej produkcji:

przyjazne użytkownikowi, interaktywne procedury przygotowywania spe-cyfikacji zamówienia;

oprogramowanie i interfejs konwertujące i komunikujące zamówienia klienta procesowi produkcji i dostawy;

automatyzacja produkcji; dostawa zgodna z preferencjami klienta, produkcja i dostawa na czas, handel elektroniczny (B2B, B2C), inne tech-

nologie wspomagające szybki przepływ informacji i produktów wzdłuż całego łańcucha wartości.

3. Nowe wielofunkcyjne, aktywne materiały gwarantujące: komfort termo-fizjologiczny (utrzymanie stałej temperatury i wilgotności

ciała użytkownika nawet w ekstremalnych warunkach); monitorowanie parametrów ciała (tętna, temperatury, ciśnienia krwi itd.); kontrolę stężenia substancji w organizmie (np. poziomu cholesterolu i cukru).

4. Nowe, zorientowane na użytkownika, wielofunkcyjne produkty o szerokim spektrum zastosowań, włączając:

techno-modę, tzn. wykorzystanie w tkaninach i odzieży aktywnych mate-riałów, komputerów, innych gadżetów jako modnych akcesoriów (np. kurtka z wbudowanym odtwarzaczem MP3, telefonem komórkowym i słuchawkami);

wykorzystanie odzieży funkcjonalnej w ochronie zdrowia (np. odzież z wmontowanymi sensorami, połączona z elektrodami), opiece (np. odzież z wmontowanym tekstylnym systemem GPS w celu szybkiej loka-lizacji użytkownika);

włókniste czujniki mające za zadanie monitoring i utrzymanie na pożąda-nym poziomie różnych parametrów (utrzymanie stałej temperatury, zmia-

37 Sposób współpracy lub porozumiewania się różnych systemów, na przykład człowieka

z programem komputerowym.


na koloru itd.). Istotą tych urządzeń jest możliwość komunikowania się z innymi, podobnymi urządzeniami w celu przekazywania informacji (szereg takich urządzeń może wspólnie wykonywać różne funkcje w naj-bardziej efektywny sposób).

Wymienionym wyżej działaniom badawczym musi towarzyszyć aktualizacja wiedzy i umiejętności kadr dla przemysłu włókienniczo-odzieżowego, i to za-równo kadr przemysłowych, jak i naukowych. W pierwszym przypadku jest to tym istotniejsze, że – jak na razie – szkole-nia, a przede wszystkim − rozwijanie i doskonalenie umiejętności pracowników nie znajdują uznania w oczach właścicieli i kierowników większości firm. Są prowadzone sporadycznie, przypadkowo, najczęściej przy okazji zakupu nowe-go urządzenia. Nie zwraca się uwagi na rozwój umiejętności podstawowych dla przyszłej transformacji i reorganizacji tego przemysłu (Totterdill i in., 2002a). Wdrożenie strategii opartych na indywidualizacji produktu i elastycznych systemach produkcji będzie wymagać rozwoju i doskonalenia wiedzy i umiejęt-ności w takich obszarach, jak:

nauki przyrodnicze (fizyka, chemia, matematyka); włókna, materiały, konstrukcje, inżynieria; elektronika i informatyka; nanotechnologia; marketing technologii włókienniczo-odzieżowych; filozofia procesu przygotowania produktu, jego produkcji i dostarczenia do finalnego odbiorcy dokładnie na czas.

Dodatkowo niezbędne będzie doskonalenie wiedzy i umiejętności związa-nych z zarządzaniem rynkiem i firmą (wizja i strategia, planowanie strategiczne, zarządzanie ryzykiem itd.). 4.3. Organizacja pracy Transformacja przemysłu włókienniczo-odzieżowego będzie wymagać także zmiany organizacji pracy w kierunku stymulowania innowacji, uczenia się, rozwoju pracowników. Najważniejsze kierunki tych zmian to (Totterdill i in., 2002b):

partnerstwo między wszystkimi szczeblami (od pracowników szeregowych do najwyższego kierownictwa), rozwijające nowe środki współpracy, dialogu i zaufania;

technologie i systemy zarządzania wiedzą, zwiększające efektywność proce-su uczenia się (organizacyjnego i indywidualnego) i kumulowania wiedzy;

Anna Rogut 56

reorganizacja struktury organizacyjnej wokół klientów i produktów, nie zaś tradycyjnych funkcji;

relatywnie autonomiczne grupy i/lub interdyscyplinarne zespoły, co prowadzi do zacierania tradycyjnego podziału pracy, sprzyja elastyczności pracy i uczeniu się;

partnerstwo z innymi uczestnikami łańcucha wartości, wspomagane techno-logiami informatyczno-telekomunikacyjnymi.

4.4. Wirtualizacja Sukces transformacji w ramach powyższych ścieżek będzie warunkowany nasyceniem firm włókienniczo-odzieżowych nowoczesnymi technologiami in-formatyczno-telekomunikacyjnymi. One są warunkiem tak pożądanego skróce-nia łańcucha wartości, zwiększenia szybkości przepływu informacji, redukcji kosztów, rozwoju współpracy itd.38. Tymczasem aktualnie przemysł ten ma je-den z najniższych stopni wykorzystania tych technologii w swojej działalności39 (rysunek 2.2). A podstawowe przyczyny takiego stanu rzeczy, to: dominujący udział mikro i małych firm o niskim poziomie komputeryzacji i informatyzacji; konserwatyzm i nieufność do nowych technologii oraz słaba orientacja w wielo-ści i różnorodności już dostępnych i przyszłych rozwiązań.

Rysunek 2.2. Zakres wykorzystania technologii informatyczno-telekomunikacyjnych

w przemyśle włókienniczo-odzieżowym

Źródło: e-business watch (2004), s. 15.

38 Więcej na temat roli technologii informatyczno-telekomunikacyjnych w kształtowaniu

przewag konkurencyjnych [w:] Koellinger (2006). 39 Por. też e-business watch (2006).

Legenda:

A1: LAN A2: Dostęp do internetu A3: Dostęp na odległość do intranetu A4: Bezprzewodowy dostęp do intranetu B1: Wykorzystanie intranetu B2: Wykorzystanie technologii on-line do kontroli czasu pracy i czasu produkcji B3: Wykorzystanie systemów ERP B4: Dostosowanie procesów pracy do wymogów e-biznesu C1: Zaopatrzenie on-line (minimum 5% wartości zaopatrzenia) C2: Wykorzystanie sytemów SCM C3: Integracja systemów informatycznych z systemami dostawców C4: Elektroniczna wymiana dokumentów z dostawcami D1: Utrzymywanie strony internetowej D2: Wykorzystanie systemów CRM D3: Sprzedaż on-line (minimum 5% wartości sprzedaży) D4: Zdolność zapewnienia bezpieczeńśtwa transakcjom on-line


Dla firm włókienniczo-odzieżowych realizacja powyższych strategii może się okazać niezwykle trudnym zadaniem, zwłaszcza że większość z nich to mikro- i małe przedsiębiorstwa, o ograniczonych zasobach, nieprowadzące działalności badawczo-rozwojowej40 i mające kłopoty z wdrażaniem innowacji produktowych, procesowych i w zakresie zarządzania. Oznacza to, że efektywna transformacja przemysłu włókienniczo-odzieżowego powinna być wsparta rozsądną polityką, ułatwiającą firmom przełamywanie największych barier rozwojowych.

40 Badania wskazują, że w przypadku przemysłu włókienniczo-odzieżowego nakłady na

działalność badawczo-rozwojową (B+R) nie przekraczają 0,5% przychodów tego przemysłu. Jest to najniższy poziom nakładów na B+R w całej gospodarce (European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2004a).

Anna Rogut 58


CZĘŚĆ III

W KIERUNKU NAUKOCHŁONNOŚCI

Anna Rogut 60


1. Wprowadzenie Zmasowana konkurencja ze strony szybko rozwijających się gospodarek (Chiny, Indie, Tajwan, Korea Południowa i inne) będzie wzmagać proces likwi-dacji części regionalnego przemysłu włókienniczo-odzieżowego. Takstanie się w przypadku firm wykorzystujących standardowe, pracochłonne procesy pro-dukcji. Zostaną firmy, które dokonały lub dokonają w najbliższym czasie głębokiej transformacji działalności w kierunku naukochłonności i innowacyjności. Trans-formacja tych firm powinna być wspierana efektywną polityką regionalną, wy-korzystującą zalety systemowego podejścia do budowy przewag konkurencyj-nych. Charakterystyka tego podejścia i postulaty pod adresem polityki regional-nej są przedmiotem dalszych rozważań tej części książki. 2. Systemowe podejście do wsparcia innowacji 2.1. Od liniowego do systemowego spojrzenia na proces innowacji Długo innowację traktowano jako proces liniowy41 (rysunek 3.1), inicjowany badaniami42 lub potrzebą rynku43, przechodzący w fazę rozwoju, produkcji i ko-mercjalizacji.

Rysunek 3.1. Liniowe modele procesu innowacji

Źródło: Rothwell (1994), s. 41.

41 Szersza prezentacja m.in. [w:] Kline, Rosenberg (1986); Rothwell (1994); Marciniak

(2000); Klepka (2005); Turyńska (2006). 42 Modele innowacji pchanej przez technologię. 43 Modele innowacji ciągniętej przez rynek.

Badania podstawowe

Projekt / prototyp

Produkcja Marketing Sprzedaż Model pchany przez technologię

Potrzeby rynku

Rozwój Produkcja Sprzedaż Model ciągnięty przez rynek

Anna Rogut 62

Odejściem od tego uproszczenia były modele interaktywne44 (rysunek 3.2), w których innowacja była efektem procesów komunikacji w obrębie firmy i między firmą a jej otoczeniem, cementujących firmę od wewnątrz i łączących ją z szerszym otoczeniem (naukowym, technologicznym i rynkowym). Proces innowacji był swego rodzaju dialogiem między możliwościami technologicz-nymi a potrzebami rynku, prowadzonym w obrębie innowacyjnej firmy, jednak w dużej mierze zachowującym charakter sekwencyjny, tak typowy dla modeli liniowych.

Rysunek 3.2. Interaktywny model procesu innowacji

Źródło: Rothwell (1994), s. 41. Zerwaniem z sekwencyjnością procesu innowacji były modele równoległe (rysunek 3.3), opisujące proces innowacji jako integrację różnorodnych funkcji zachodzących w równolegle rozwijanych obszarach badań rynkowych, badań i rozwoju, projektowania i budowy prototypów, zaopatrzenia i produkcji. Efek-tem była zdecydowana redukcja czasu i kosztów procesu innowacji. Obecnie jesteśmy świadkami przekształcania się procesu innowacji w zinte-growany system i sieć współdziałających organizacji (firm, jednostek badawczo-rozwojowych, instytucji otoczenia biznesu, łącznie z władzami publicznymi, odbior-ców finalnych). Syntezą tych przekształceń są sieciowe modele innowacji, zwłaszcza w swojej ostatniej wersji sieci społecznych, traktujące innowację jako wspólny rezul-tat badań (innowacja technologiczna), interakcję między firmą i innymi uczestnikami rynku oraz proces uczenia się (kumulacja wiedzy, dostępna w coraz większym stopniu i w coraz krótszym czasie dzięki technologiom informatyczno-telekomunikacyjnym).

44 Nazywane także modelami sprzężenia.

Nowa po-trzeba

Nowa technologia

Potrzeby społeczne i rynek

Aktualny poziom rozwoju technologicznego i produkcji

Badanie, rozwój i

projektowanie

Prototyp Produkcja Marketing i sprzedaż Rynek Pomysł


Rysunek 3.3. Przykład równoległego modelu innowacji

Źródło: Rothwell (1994), s. 42. Szybkość i efektywność tak rozumianej innowacji zależy od potencjału tech-niczno-technologicznego i społeczno-organizacyjnego oraz od jakości zarządza-nia. Rolą tego ostatniego jest nie tylko odpowiednie połączenie obu potencja-łów, ale także (a może przede wszystkim) zabezpieczenie warunków efektyw-nego przekształcania różnych rodzajów informacji, posiadanych przez różnych uczestników procesu (własnych pracowników różnych szczebli oraz osób i in-stytucji zewnętrznych wobec firmy) w wiedzę niezbędną do rozwoju (udoskona-lenia) nowych produktów (usług) i procesów. W świetle powyższego strategicz-nego znaczenia nabiera (European Commission, 2004):

zarządzanie kapitałem ludzkim (różni ludzie tworzący organizację i wiedza, jaką posiadają, są najważniejszym zasobem organizacji);

zarządzanie siecią wewnętrznych i zewnętrznych partnerów (integracja sieci formalnych i nieformalnych relacji wewnątrz i na zewnątrz organizacji);

budowa interaktywnych i adaptacyjnych struktur organizacyjnych; utrzymanie równowagi między porządkiem i chaosem (efektywność proce-

sów w ramach istniejących modeli działania versus − destrukcja innowacji); utrzymanie równowagi między motywacją indywidualną i zespołową.

2.2. Od polityki naukowej do polityki innowacji Zmianie spojrzenia na proces innowacji towarzyszyła reorientacja polityki − od polityki naukowej (sięgającej korzeniami do modeli liniowych) poprzez poli-tykę technologiczną do obecnej polityki innowacji (rysunek 3.4), określanej jako zbiór działań politycznych mających na celu zwiększenie ilości i efektywności

Marketing

Badania i rozwój Rozwój produktu

Projektowanie

Zaopatrzenie Produkcja

Marketing Wprowadzenie Spotkania grupy (inżynierowie/marketingowcy)

Anna Rogut 64

Gospodarka oparta na wiedzy jako efekt trendów społeczno-ekonomicznych

i wyborów politycznych

Gospodarkę opartą na wiedzy można traktować jako hipotezę empiryczną albo jako cel polityki lub wizję

Podstawowe cechy gospodarki opartej na wiedzy

Implikacje dla innowacji i procesu innowacji

Implikacje procesów politycznych

Rozwój: • usług i wartości niematerialnych • usług i technologii informatyczno-

telekomunikacyjnych • zasobów wiedzy, edukacji, kapitału ludzkiego • innowacji

Przykłady: • bardziej rozproszony proces innowacji • więcej innowacji w usługach • większa rola naukochłonnych usług bizneso-

wych • itd.

Reforma regulacyjna, reforma zarządzania i inne obszary polityk

Potrzeba uwzględnienia nowego kontekstu innowacji wyłaniającego się z gospodarki opartej na wiedzy

i z innych trendów

działań innowacyjnych, tzn. działań skierowanych na produkcję, adaptację i wdrożenie nowych i/lub ulepszonych produktów, procesów i usług (European Commission, 2000b).

Rysunek 3.4 Polityka innowacji w warunkach gospodarki opartej na wiedzy (GOW)

Źródło: Louis Lengrand & Associés (2002), s. 27.

Taka polityka uwzględnia różnorodność czynników (wewnętrznych i ze-wnętrznych w stosunku do przedsiębiorstwa) wpływających na intensywność procesu innowacji. Do czynników wewnętrznych zalicza się komponenty oso-bowościowe przedsiębiorców i pracowników. W przypadku przedsiębiorców zwraca się uwagę na wykształcenie, umiejętności, kreatywność, otwartość na innowacje, doświadczenie, ambicja i zdolności organizacyjne, przekładające się na wyniki ekonomiczno-finansowe. W przypadku pracowników mówi się do-datkowo (obok wykształcenia, umiejętności i kreatywności) o zaangażowaniu,

Implikacje dla polityki innowacji

Implikacje dla roli innowacji w innych obszarach polityk

3. generacja polityki innowacji

Potrzeba weryfikacji (zmiany) interfejsu między innowacją i polityką innowacji a pozostałymi obszarami polityk

Polityka innowacyjna dostosowana do gospodarki opartej na wiedzy w wymiarze horyzontalnym i sektorowym


ambicji, utożsamianiu się z firmą, poczuciu wspólnoty interesów, umiejętności pracy zespołowej i właściwej organizacji pracy. Wszystkie te elementy przekła-dają się na wydajność i efektywność pracy. Ponadto duże znaczenie mają fi-zyczne warunki pracy (park maszynowy, zaplecze techniczne i laboratoryjne), materialna wartość wyników pracy pracowników i stosunki międzyludzkie. Czynniki zewnętrzne obejmują cały obszar zagadnień, począwszy od stopnia rozwoju społecznego, otwartości i ukierunkowania na zmiany, poprzez religię, kulturę i historię aż do obszaru polityk społeczno-gospodarczych, decydujących o wysokości nakładów na badania i rozwój, intensywności działalności innowacyj-nej, wolumenie i strukturze inwestycji zagranicznych, poziomie rozwoju gospo-darczego kraju, bilansie płatniczym w dziedzinie techniki oraz regulacjach dotyczą-cych ochrony własności intelektualnej. Zmiany spojrzenia na proces innowacji są także zasługą przejścia od neokla-sycznych poprzez endogeniczne do ewolucyjnych teorii wzrostu gospodarczego, w których głównym bohaterem stała się firma wraz ze swoim potencjałem i umiejętnością strategicznej reakcji i w których zdecydowanie wzrosła rola oto-czenia instytucjonalnego jako czynnika decydującego o sukcesie firmy i dyna-mice wzrostu całej gospodarki. W efekcie pojawiło się nowe spojrzenie na cel polityki i rolę władz publicznych. Ich zadaniem stało się przede wszystkim two-rzenie i rozwijanie otoczenia instytucjonalnego przyjaznego firmie, nie zaś jak wcześniej bezpośrednia interwencja (Kuusi, 1996; European Commission, 2001; Navarro, 2003; Quéré, 2004; Andersen i in., maszynopis niedatowany). To z ko-lei dało asumpt do rozwoju systemów innowacji i klasterów, budowanych wokół sieciowych modeli innowacji, z centralną rolą wiedzy i uczenia się. 2.3. Systemy innowacji W nurcie idei rozwijanych wokół systemów innowacji można wyodrębnić dwa podejścia: węższe i szersze (Smith, 2000b; Lundvall, 2007). Ilustracją pierwszego z nich są definicje Freemana czy Metcalfa (ramka 3.1), które ogra-niczają system innowacji wyłącznie do instytucji i organizacji włączonych w ba-dania, rozwój i komercjalizację innowacji technologicznych (działalność ba-dawcza firm, instytuty technologiczne, prywatne i publiczne jednostki badaw-czo-naukowe oraz uniwersytety). Jako takie jest kontynuacją i rozszerzeniem wcześniejszej polityki naukowo-technologicznej, kładzie nacisk na analizę sys-temowych związków między prywatną i publiczną działalnością badawczo-rozwojową a polityką państwa (regionu). Taka analiza najczęściej obejmuje rynki wiedzy, prawa własności intelektualnej, kapitał podwyższonego ryzyka, rzadziej natomiast szerszy zbiór instytucji kształtujących kompetencje, takie jak edukacja, szkolenie i doskonalenie zawodowe, dynamika rynku pracy, stosunki przemysłowe.

Anna Rogut 66

Ramka 3.1. Podejścia do definiowania (narodowego) systemu innowacji (NSI) Węższe: NSI jest siecią instytucji w sektorze publicznym i prywatnym, których działa-nia i interakcje inicjują, importują, modyfikują i rozpowszechniają nowe technologie (Freeman). NSI to zbiór różnych instytucji, które razem i każda z osobna przyczyniają się do rozwoju i rozpowszechnienia nowych technologii, i które tworzą ramy, w których władze publiczne kształtują i wdrażają polityki wpływające na proces innowacji. Jako taki NSI jest systemem powiązanych instytucji, których zadaniem jest tworzenie, prze-chowywanie i transfer wiedzy, umiejętności i idei definiujących nowe technologie (Metcalf). Źródło: OECD (1997), s. 10. Szersze: NSI jest zbudowany z wielu elementów i związków, które współdziałają i wywierają na siebie wpływ w trakcie produkcji, rozpowszechnienia i wykorzystania nowej, użytecznej ekonomicznie wiedzy i które są zlokalizowane wewnątrz lub poza granicami danego kraju. Źródło: Lundvall (1992), s. 2. NSI jest zbiorem instytucji, których współdziałanie determinuje potencjał innowacyjny krajowych firm. Źródło: OECD (1997), s. 10. NSI jest zbiorem powiązanych ze sobą instytucji (firm, uczelni, jednostek administracji publicznej itd.) które wspólnie wpływają na efektywność generowania i rozpowszech-niania technologii i rozwoju umiejętności. Źródło: European Commission (2001), Annex II.1, s. 31. NSI jest systemem zapewniającym obecność efektywnych powiązań pomiędzy tymi, którzy generują nową wiedzę oraz tymi, którzy mogą ją z pożytkiem zastosować. Takie związki utrzymuje się dzięki istnieniu szeregu instrumentów oraz elementów infrastruk-tury, które przyśpieszają przepływ wiedzy i umożliwiają powstawanie innowacji. Aby system mógł odpowiednio działać, powiązania muszą tworzyć efektywną sieć współza-leżności, zapobiegającą niesprawnemu funkcjonowaniu mechanizmów rynkowych w zakresie koordynacji i przepływu informacji. Mówiąc bardziej szczegółowo, NSI po-trzebuje odpowiednich instytucji, instrumentów oraz bodźców, a także dobrze funkcjo-nującej sieci połączeń miedzy tymi elementami. Przykładem takiego bodźca może być kwestia ochrony praw własności intelektualnej. Kolejny przykład to konkurencja na rynku produktów i rynku nakładów. Źródło: Goldberg (2004), s. 25.


Ilustracją drugiego podejścia są definicje wychodzące z założenia, że (ramka 3.1): sama innowacja, jako proces ciągły i kumulatywny, odnosi się nie tylko do tworzenia zmian (zarówno radykalnych, jak i mniej znaczących) ale także do ich rozpowszechnienia, absorpcji i wykorzystania;

największym źródłem innowacji, poza badaniami, jest interaktywne uczenie się towarzyszące wszystkim procesom produkcji i sprzedaży, dlatego inno-wacja czerpie natchnienie z całej gamy kontaktów z otoczeniem (np. z użyt-kownikami45).

Definicje te rozszerzają krąg uczestników systemu innowacji na wszystkie instytucje oraz organizacje kształtujące zakres, szybkość i efektywność procesu uczenia się, a także rozbudowują system o nowy wymiar, jakim są związki za-chodzące między jego uczestnikami. Pierwotnie podejście systemowe zdominowało polityki innowacyjne na po-ziomie centralnym (narodowe systemy innowacji46), szybko jednak zaczęło ‘ro-bić furorę’ w regionach (regionalne systemy innowacji47), zwłaszcza że i samej innowacji nadano bardziej lokalny charakter poprzez zwrócenie uwagi na to, że (Markowski, 1999, s. 110−111):

jest ona zlokalizowana; „jej powstanie i transmisja odbywają się w konkret-nej przestrzeni (…) ma ona swoistą formę zlokalizowanych informacyjnych korzyści zewnętrznych. (…) Przy braku odpowiedniego terytorialnego ukła-du innowacyjnego możliwy jest zaledwie jednorazowy transfer technologii, a co najwyżej wyspowy rozwój w regionie”;

ma swój społeczny wymiar „rozumiany jako zdolność do naruszania starych wzorców produkcyjnych i konsumpcyjnych. Zatem (…) niezbędne jest two-rzenie korzystnych stosunków z lokalnymi społecznościami”;

ma swoje historyczne odniesienie do tradycji i kultury, a „przekraczanie spo-łecznej akceptacji dla innowacji grozi społecznymi blokadami”.

Bezpośrednim sygnałem do rozwoju regionalnych systemów innowacji były wątki ekonomii przestrzennej48 i pojawiające się tam dynamiczne korzyści aglomeracji. Wśród tych ostatnich wyodrębniono korzyści urbanizacji49 (korzy-ści zewnętrzne wynikające z koncentracji przestrzennej firm o różnym profilu w ramach określonego obszaru miejskiego) i korzyści lokalizacji (korzyści ze-

45 Więcej na ten temat w: Business Decisions Limited (2003). 46 Przegląd najważniejszych stanowisk dotyczących narodowych systemów innowacji

[w:] OECD (1997 i 2002), Montobbio (maszynopis niedatowany). 47 Przegląd najważniejszych stanowisk dotyczących regionalnych systemów innowacji

[w:] Doloreux, Parto (2004). 48 Więcej na temat ekonomii przestrzennej m.in. [w:] Blaug, 1994. 49 Szerokie omówienie korzyści urbanizacji m.in. [w:] Sotarauta (2004), Danson (2003),

Athey i in. (2007).

Anna Rogut 68

wnętrzne wynikające z koncentracji przestrzennej firm o tym samym i/lub po-dobnym profilu działania). O ile pierwsze z nich otworzyły drogę do rozwoju regionalnych systemów innowacji, o tyle drugie wspierały sektorowe systemy innowacji50 (tabela 3.1). Zwłaszcza, że coraz to nowsze badania nad innowacja-mi dostarczały kolejnych dowodów na silny związek potencjału innowacyjnego firmy i specyfiki przemysłu, w ramach którego firma i innowacja się rozwijają. Chodzi zwłaszcza o różne w różnych sektorach reżimy technologiczne i istotną zależność między okazjami technologicznymi, adekwatnością warunków i struk-turą rynku a intensywnością innowacyjną (Palmberg, 2001).

Tabela 3.1. Ekonomia urbanizacji vs ekonomia lokalizacji

Ekonomia urbanizacji Ekonomia lokalizacji • Stosunkowo zróżnicowana • Fizyczna koncentracja • Ogólna infrastruktura • Usługi rynkowe i rynki międzygałęziowe • Różnorodność społeczna • Tożsamość społeczna determinuje specja-

lizację zawodową

• Stosunkowo duży poziom specjalizacji • Bliskość, nawet bez koncentracji • Specjalistyczna infrastruktura • Usługi rynkowe zintegrowane w ramach

specjalistycznego sektora • Społeczna jednorodność • „Specjalizacja zawodowa” determinuje

tożsamość społeczną

Źródło: Ki (2001), s. 108. 2.4. Sektorowe systemy innowacji Sektorowe systemy innowacji obejmują wielowymiarowy, zintegrowany i dy-namiczny całokształt poszczególnych przemysłów51. Wychodzą poza statyczny (właściwy tradycyjnej ekonomice przemysłu) zasięg pojedynczego przemysłu, rozszerzając jego granice na innych (niż same firmy) uczestników systemu, związki między nimi i kanały komunikacji52. Dzięki temu:

50 Przegląd teorii wspierających ideę sektorowych systemów innowacji [w]: Malerba

(2003). 51 Więcej definicji sektorowego systemu innowacji w: Edquist (1998), Edquist i in. (ma-

szynopis niedatowany), Malerba (maszynopis niedatowany_a). 52 W tym ujęciu sektorowy system innowacji pokrywa się z rozwiniętą ideą klastera jako

geograficznej koncentracji wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, serwisantów, firm z pokrewnych sektorów i wyspecjalizowanych instytucji działających w o-kreślonym obszarze, połączonych różnego rodzaju efektami zewnętrznymi (Porter: 1998,


pozwalają lepiej zrozumieć różnice i podobieństwa w strukturach różnych przemysłów, ich organizacji, dynamice i tempie transformacji;

umożliwiają lepszą identyfikację czynników wpływających na intensywność innowacji, potencjał ekonomiczny i międzynarodową konkurencyjność przemysłów, firm działających w poszczególnych przemysłach, regionów i krajów rozwijających poszczególne przemysły w swoich granicach;

dają możliwość bardziej precyzyjnego i adekwatnego do potrzeb i możliwo-ści zdefiniowania siły, kierunków i zakresu pomocy publicznej (polityki wsparcia).

Uczestnikami sektorowych systemów są osoby i organizacje działające na różnych poziomach (firmy, uczelnie i jednostki badawczo-rozwojowe, organiza-cje otoczenia biznesu, władze publiczne). Każdy z uczestników rozwija właści-we sobie kompetencje i struktury organizacyjne, formułuje zachowania i cele, utrwala sposoby uczenia się, rozwijania itd. Każdy z nich wchodzi w interakcje z innymi uczestnikami (komunikacja, wymiana wiedzy i informacji, współpraca, rywalizacja), wykorzystując do tego różne instytucje. W ten sposób każdy sekto-rowy system podlega ciągłej transformacji inspirowanej koewolucją53 jego ele-mentów. W efekcie w obrębie systemu może dochodzić do (Malerba, 2003; Ma-lerba, maszynopis niedatowany_a):

kreatywnej destrukcji54 (technologiczna łatwość wejścia do sektora, mnogość technologicznych okazji, niska adekwatność innowacji i niski poziom aku-mulacji na szczeblu firmy, istotna rola w systemie innowacji nowo urucha-mianych firm);

kreatywnej akumulacji55 (bariery wejścia, wysoki poziom adekwatności in-nowacji i akumulacji na szczeblu firmy, rosnąca koncentracja, dominacja kilku dużych, ustabilizowanych firm w sektorowym systemie innowacji).

2003). Więcej na temat podobieństw i różnic między systemami innowacji a klasterami [w:] Clusters and SME Globalisation (2000), Mytelka & Farinelli (2000), Smith (2000b), Adame-Sanchez, Escrig-Tena (2001), OECD (2001), Observatory of European SMEs (2002), Becattini i in. (2003), Asheim, Coenen (2004), OECD (2007). Z badań wynika, że sektorowy system innowacji może być bardziej efektywnym podejściem do wzrostu potencjału innowa-cyjnego niż klasyczny klaster (Breschi & Lissoni, 2000).

53 Ewolucja obejmująca sukcesywne zmiany w dwóch lub kilku zależnych elementach (podsystemach), które modyfikują wzajemne związki i zależności.

54 Model Mak Schumpeter I. 55 Model Mak Schumpeter II.

Anna Rogut 70

2.4.1. Komponenty sektorowego systemu innowacji Sektorowy system innowacji obejmuje trzy komponenty (Malerba, maszyno-pis niedatowany_b):

wiedzę i kompetencje, uczestników i sieci, instytucje.

Sprawność sektorowego systemu innowacji zależy od intensywności i jakości powiązań między jego elementami (Malerba maszynopis niedatowany_a). Każdy sektorowy system charakteryzuje się specyficznym reżimem uczenia się i reżi-mem technologicznym (okazje, kumulacja i adekwatność innowacji), które rzu-tują na rodzaj powiązań między uczestnikami systemu oraz na intensywność i charakter innowacji (radykalne innowacje vs udoskonalenia vs imitacje). Re-żim technologiczny pokazuje poziom dojrzałości dominujących technologii, wyznaczając tym samym obfitość okazji innowacyjnych. Gdy w miejsce techno-logii dojrzałych wchodzą nowe, znajdujące się na wczesnych etapach życia, to tworzy się coraz więcej okazji innowacyjnych. Wyjaśnienie takiej zależności znajdujemy na gruncie teorii cyklu życia produktu, w myśl których wczesne fa-zy rozwoju technologii zwiększają liczbę okazji będących pożywką dla innowa-cji technologicznych (Palmberg, 2001).. Obydwa reżimy (technologiczny i uczenia się) wpływają na dwa równoległe procesy zachodzące w obrębie każdego systemu: generowanie różnorodności vs. selekcja (uczestników, zachowań, relacji). 2.4.1.1. Wiedza i kompetencje Znaczenie sektorowej bazy wiedzy i kompetencji ilustruje model intensyw-ności działalności badawczo-rozwojowej56 (B&R) w firmach. W myśl założeń modelu intensywność działalności B&R zależy od strony podażowej57 i popytowej58 (Lee, 2003). Stronę popytową tworzą: wielkość po-pytu i preferencje cenowo-jakościowe konsumentów. Miarą wielkości popytu jest wolumen sprzedaży. Miarą preferencji konsumentów jest stosunek elastycz-ności jakościowej (użyteczność) do elastyczności cenowej. Strona podażowa obejmuje: strukturę kosztów działalności B&R i specyficzne dla danej firmy

56 Miarą intensywności działalności B&R jest stosunek nakładów na badania i rozwój do

sprzedaży. 57 Pierwsza generacja modeli liniowych (innowacja pchana przez technologię). 58 Druga generacja modeli liniowych (innowacja ciągnięta przez rynek).


kompetencje technologiczne. W myśl założeń modelu technologia jest efektem działalności B&R. Funkcja produkcji dla technologii (T) przyjmuje postać: T = T(R,G), gdzie R oznacza wysiłek B&R poświęcony na rozwój produktu, a G oznacza wektor innych czynników kształtujących proces technologiczny. W otoczeniu firmy istnieje wiedza technologiczna, do której firma ma swobod-ny dostęp (włączając dotychczas zakumulowaną wiedzę technologiczną), stąd funkcja efektywnego wysiłku B&R jest określona równaniem: R = r + θM, gdzie r oznacza bieżące wydatki na B&R, M – wolumen zewnętrznej wiedzy technologicznej i θ – parametr charakteryzujący zdolność konkretnej firmy do absorpcji zewnętrznej wiedzy technologicznej lub poziom istotności zewnętrz-nej wiedzy technologicznej dla bieżącej działalności B&R. Ta zdolność oznacza właśnie kompetencje technologiczne (λ), decydujące o funkcji produkcji techno-logii lub produktywności B&R (efektywność B&R w podnoszeniu jakości pro-duktu). W efekcie, model udowadnia między innymi, że intensywność działalności B&R jest pochodną specyficznych kompetencji technologicznych. Stąd rozkład kompetencji technologicznych wśród firm działających w obrębie danego prze-mysłu decyduje o intensywności działalności B&R tego przemysłu. Nie ma na-tomiast bezpośredniej zależności między intensywnością działalności B&R a wielkością firmy, o ile ta ostatnia nie rzutuje na preferencje konsumentów lub kompetencje technologiczne, i jeżeli preferencje konsumentów i struktura kosz-tów działalności B&R są takie same dla wszystkich firm działających w obrębie danego przemysłu59. Model ten wpisuje się w szerszy nurt badań nad innowacjami (szerzej nad wyznacznikami zmian technologicznych), dowodzący, że nie wielkość firmy, lecz naukowe i technologiczne okazje (występujące z różną intensywnością w różnych rodzajach przemysłów) są najważniejszym wyznacznikiem zdolności innowacyjnej firmy (Poti & Basile, 2000). Częstotliwość tych okazji zależy za-równo od dojrzałości dominujących w danym przemyśle technologii60, jak i wiedzy, jej typu (spektrum od wiedzy ukrytej do wiedzy w pełni skodyfikowa-nej), charakteru (od w pełni jawnej do w pełni zastrzeżonej) i dostępności (od zarządzanej prywatnie do publicznie dostępnej) (Smith, 2000b). W modelowym ujęciu wiedzę można podzielić na analityczną, syntetyczną i symboliczną (tabela 3.2). Typowe przykłady zastosowań wiedzy analitycznej

59 Por. też Malerza, Montobbio (2000). 60 W myśl teorii cyklu życia produktu wczesne fazy rozwoju technologii zwiększają liczbę

okazji będących pożywką dla innowacji technologicznych. W przemysłach podlegających głębokiej transformacji technologicznej (a z taką sytuacją mamy do czynienia w przypadku przemysłu włókienniczo-odzieżowego), gdzie w miejsce technologii dojrzałych wchodzą no-we, znajdujące się na wczesnych etapach życia, tworzy się coraz więcej okazji innowacyjnych (Palmberg, 2001).

Anna Rogut 72

to biotechnologie, nanotechnologia. Wiedza syntetyczna występuje w sektorach „tradycyjnych”. Natomiast wiedza symboliczna spotykana jest w projektowaniu i modzie, przemyśle filmowym i muzycznym, reklamie. Jednak bez względu na rodzaj wiedzy, w każdym przemyśle jest ona bardziej istotna niż kiedykolwiek przedtem. Dlatego każdy z przemysłów w coraz większym stopniu staje się przemysłem opartym na wiedzy.

Tabela 3.2. Typologia sektorowej bazy wiedzy

Wiedza analityczna (naukowa)

Wiedza syntetyczna (techniczna)

Wiedza symboliczna (kreatywna)

Innowacja w drodze tworze-nia nowej wiedzy

Innowacja w drodze zasto-sowania istniejącej wiedzy lub nowej kombinacji istnie-jącej wiedzy

Innowacja w drodze rekom-binacji nowej i istniejącej wiedzy

Istotna rola nauki, często opartej na dedukcji i formal-nych modelach

Istotna rola wiedzy stosowa-nej (zorientowanej na roz-wiązywanie konkretnego problemu), często opartej na indukcji

Istotna rola nowego zastoso-wania lub zakwestionowania istniejących konwencji

Współpraca w zakresie badań między firmami (oraz ich wydziałami badań i rozwoju) i jednostkami badawczo-rozwojowymi

Interaktywne uczenie się w kontaktach z odbiorcami i dostawcami

Uczenie się w kontaktach z profesjonalnym otocze-niem, przyswajanie „kultury ulicy”

Dominacja wiedzy skodyfi-kowanej w patentach i publi-kacjach

Dominacja wiedzy ukrytej i praktycznych, rzemieślni-czych umiejętności

Poleganie na wiedzy ukrytej, waga praktycznych i rze-mieślniczych umiejętności oraz poszukiwania

Źródło: Asheim i in. (2006), s. 31. W rzeczywistości każdy z przemysłów ma mieszaną bazę wiedzy zbliżającą się do któregoś z modeli. Zawsze jednak sprawą najwyższej wagi jest efektywne połączenie podsystemu generowania wiedzy naukowej z podsystemem wyko-rzystania wiedzy technicznej i kreatywnej. W tym względzie ważna rola przy-pada lokalnym przekaźnikom wiedzy61.

61 Koncepcja lokalnych przekaźników wiedzy (knowledge spillovers) nawiązuje bezpo-średnio do ustaleń ekonomii przestrzennej i koncepcji dynamicznych korzyści aglomeracji. Więcej na temat koncepcji lokalnych przekaźników wiedzy [w:] Breschi i Lissoni (2000).


2.4.1.2. Uczestnicy i sieci Sektor obejmuje wielu różnorodnych uczestników, wśród których mamy za-równo organizacje, jak i pojedyncze osoby (konsumenci, przedsiębiorcy, na-ukowcy). Wśród organizacji są firmy (produkcyjne, usługowe, handlowe − za-równo dostawcy, jak i odbiorcy), jak i organizacje pozaprodukcyjne (uczelnie, jednostki badawczo-rozwojowe, instytucje finansowe, inne instytucje wsparcia biznesu, agendy rządowe, organizacje przedsiębiorców, stowarzyszenia tech-niczne itd.). Każdego z uczestników charakteryzują specyficzne procesy uczenia się, kompetencje, przekonania, struktura organizacyjna i zachowania. Wszyscy uczestnicy systemu oddziałują na siebie poprzez system interakcji, komunikacji, współpracy, wymiany, konkurencji i układów. Są połączeni szeregiem relacji o charakterze rynkowym i pozarynkowym (szerszym niż tylko rynki technolo-giczne, formalne związki i alianse). W efekcie pojawia się przepływ wiedzy, ożywia się proces uczenia się, tak istotny dla pojawienia się inwencji i jej póź-niejszej komercjalizacji. W centrum innowacji stoi użytkownik, którym jest zarówno indywidualny konsument, jak i inne firmy, w różny sposób oddziałujący na producenta. Użyt-kownik i jego potrzeby (popyt i transformacja popytu) odgrywają główną rolę w dynamice i ewolucji sektorowego systemu innowacji. Baza wiedzy charakterystyczna dla każdego przemysłu determinuje rodzaj oraz charakter związków i sieci charakterystycznych dla każdego sektorowego systemu innowacji. 2.4.1.3. Instytucje Instytucje obejmują normy, rutynowe zachowania, wspólne zwyczaje, ugrun-towane praktyki, zasady i regulacje prawne, standardy i tym podobne reguły określające poznanie i działania uczestników systemu. Mogą one mieć charakter formalny lub nieformalny, wiążący lub nie, kontraktowy lub niepisany itd. Wie-le z tych instytucji tworzyły się na szczeblu centralnym (np. system patentowy), inne mogą mieć wyłącznie sektorowy charakter.

Anna Rogut 74

2.4.2. Sektorowy system innowacji dla przemysłu włókienniczo-odzieżowego Różna konstelacja powyższych komponentów leży u podstaw wyodrębnienia kilku modeli sektorowych systemów innowacji, rozwijanych w różnych prze-mysłach (Malerba, 2003): 1. Biotechnologia i farmacja – cechy charakterystyczne, to wiodąca rola nauki

wsparta rozwojem specjalizacji w zakresie badań naukowych i kapitału ludz-kiego, rozwojem sieci, rozbudową kapitału ryzyka. Wielu uczestników sys-temu to innowatorzy, zwłaszcza duże firmy i nowe firmy biotechnologiczne. Te ostatnie szybko wchodzą do sektora zarówno w roli konkurentów, jak i kooperantów dla dużych firm. Często także są przez większe firmy przej-mowane. Istotną rolę w procesie innowacji odgrywają: regulacje sektorowe (unijne, krajowe, branżowe przepisy), ochrona własności intelektualnej, funkcjonowanie systemu opieki zdrowotnej i popyt. Zachodzące w ostatnim czasie zmiany regulacji sektorowych i popytu redukują zyskowność wielu firm, otwierają jednak nowe możliwości lekom generycznym62.

2. Telekomunikacja. Sprzęt i usługi – cechy charakterystyczne to: połączenie różnych technologii, różnych przemysłów, różnych rynków; wiodąca rola in-tegracji i łączenia różnych dziedzin nauki; specjalizacja produkcji. Proces in-nowacji obejmuje całą gamę wyspecjalizowanych uczestników, począwszy od dużych producentów sprzętu i wyposażenia po nowe firmy usługowe. Z jednej strony jest wynikiem integracji takich przemysłów, jak telekomuni-kacja, przemysł komputerowy, środki masowego przekazu itd. z drugiej zaś – prywatyzacji i liberalizacji rynków. Istotną rolę w procesie innowacji odgry-wają instytucje i standardy.

3. Przemysł chemiczny – zdominowany przez duże międzynarodowe korporacje (o rozbudowanej działalności badawczo-rozwojowej), korzyści skali, a także pionową integrację. Wewnątrzkorporacyjne badania są uzupełniane współpracą z zewnętrznymi instytucjami i absorpcją zewnętrznych źródeł wiedzy oraz tech-nologii. Te międzynarodowe korporacje odgrywają główną rolę w procesie in-nowacji, dzięki systematycznym badaniom, kumulacji wiedzy i umiejętności komercjalizacji osiąganych wyników.

4. Oprogramowanie – bardzo rozbudowany sektorowy system innowacji obej-mujący wiele subsektorów, wysoce zróżnicowaną bazę wiedzy, firmy wy-specjalizowane w określonych obszarach innowacji, powiązania między użytkownikami i producentami, globalny i lokalny system produkcji, wysoką

62 Leki odtwórcze, będące zamiennikami leków oryginalnych o takiej samej substancji

czynnej i działaniu farmakologicznym, wprowadzane do produkcji i obiegu po upływie okre-su ochrony patentowej 20 do 25 lat na dany lek.


mobilność pracowników. Początkowo dominującą rolę w procesie innowacji odgrywały duże firmy rozwijające zintegrowane systemy sprzętu kompute-rowego i oprogramowanie. Od początku roku 1980 ich rola jest przejmowana przez zintegrowane sieci informatyczne, Internet i rozwój systemów o otwar-tej architekturze. Proces innowacji koncentruje się głównie na aplikacjach (standardowych i/lub personalizowanych pakietach) rozwijanych przez wiele wyspecjalizowanych firm. Dużą rolę w systemie odgrywają uczelnie jako otwarte źródła informacji. Istotna jest także ochrona własności intelektualnej, która jest bodźcem do innowacji i orężem w walce z konkurentami. Wspólne działania na rzecz standardów prowadzą do ich przyjmowania w celu rozpo-wszechniania i adaptacji dużych, zintegrowanych systemów.

5. Przemysł maszynowy – charakteryzuje się specjalistyczną bazą wiedzy, spe-cjalizacją firm, silnymi związkami producentów i użytkowników, obecnością lokalnych systemów produkcji i innowacji. Główną rolę w procesie innowacji odgrywają wykwalifikowani, doświadczeni pracownicy zatrudnieni w działal-ności podstawowej, o dużych kompetencjach technicznych. Produkty osiągają coraz wyższy poziom standaryzacji i modularyzacji63, a użytkownicy są coraz mocniej włączani w proces innowacji. Bardzo istotną rolę w przemyśle ma-szynowym odgrywają lokalne/regionalne klastery, gwarantujące szybki proces uczenia się i rozpowszechniania wiedzy. Różnice w strukturze krajowego po-pytu prowadzą do różnic w szybkości i kierunkach postępu techniczno-technologicznego przemysłu maszynowego w różnych krajach.

Ostatni z prezentowanych modeli jest najbliższy sektorowemu systemowi innowacji właściwemu przemysłowi włókienniczo-odzieżowemu, zwłaszcza w części dotyczącej samego włókiennictwa. Jeszcze do niedawna dominował pogląd, że domeną innowacji w przemyśle maszynowym są drobne udoskonalania możliwości techniczno-technologicznych pojedynczych maszyn. Jest to sektor zdominowany przez małe firmy (część ma wykształconą orientację eksportową), które jednak tworzą lokalne (regionalne) klastery. Dlatego i system innowacji ma charakter lokalny, oparty na przepływie wiedzy ukrytej. Jednak i w tym przemyśle następują głębokie zmiany. I choć nadal jest on zdominowany przez mniejsze firmy, to część z nich wchodzi w strategiczne partnerstwa (regionalne, krajowe i międzynarodowe sieci) z naj-większymi odbiorcami, uczelniami i jednostkami badawczo-rozwojowymi. W efekcie zmienia się skala i charakter sektorowego systemu innowacji (tabela 3.3). Z drobnych udoskonaleń maszyn i urządzeń przechodzi się na ofertę kom-pleksowych rozwiązań produkcyjno-usługowych. Rośnie znaczenie i dynamika innowacji organizacyjnych. Część wiedzy ukrytej ulega kodyfikacji. Podobną transformację przechodzi przemysł włókienniczy.

63 Modularna budowa maszyn.

Anna Rogut 76

Tabela 3.3. Hipotetyczna ścieżka przekształceń sektorowego systemu innowacji dla przemysłu włókienniczego

Wyszczególnienie Dotychczasowy charakter Wykształcający się charakter Forma zewnętrz-nych powiązań

Zamknięte, stabilne Otwarte, elastyczne

Zakres geograficzny

Regionalne ⇒ krajowe Krajowe ⇒ międzynarodowe

Baza technologiczna Mechanika Informacja Rozwój produktu Udoskonalanie Udoskonalanie ⇒ systematycz-

ny rozwój Charakter związków

Powiązania producentów z odbiorcami

Partnerstwo producentów, odbior-ców i centrów badawczych

Charakter wiedzy Ukryta Ukryta ⇒ skodyfikowana Szkolenie Różnorodne Różnorodne ⇒ wewnętrzne plus

zewnętrzne formy szkolenia Forma działalności

Pojedyncze firmy, często rodzinne

Pojedyncze firmy ⇒ korporacje (grupy, spółki itd.)

Organizacja pracy Wewnętrzna, nieformalna współ-praca

Sformalizowana organizacja i zewnętrzna współpraca

Wejście Umiarkowane bariery technologiczne Wyższe bariery innowacyjne Popyt Cykliczny Cykliczny Polityka Krajowa polityka sektorowa Regionalna, krajowa i unijna

polityka innowacyjna

Źródło: Wengel & Shapira (2001), s. 36. . Taka transformacja przemysłu włókienniczo-odzieżowego będzie wymagać przekształcenia dotychczasowej bazy wiedzy z syntetycznej w analityczną (w przypadku przemysłu włókienniczego) i z syntetycznej w symboliczną (w przypadku przemysłu odzieżowego). W każdym przypadku sprawą najwyż-szej wagi staje się efektywne połączenie podsystemu generowania wiedzy na-ukowej (nauka) z podsystemem wykorzystania wiedzy technicznej i kreatywnej (gospodarka). W tym względzie ważna rola przypada uczelniom, jednostkom badawczo-rozwojowym (JBR), a także usługom o wysokiej wiedzochłonności i intensywności badawczo-rozwojowej64 (KIBS), które odgrywają potrójną rolę (rysunek 3.5): kształcą, zajmują się działalnością badawczo-rozwojową oraz

64 Są to tzw. lokalne przekaźniki wiedzy (knowledge spillovers). Więcej na temat koncep-

cji lokalnych przekaźników wiedzy [w:] Breschi i Lissoni (2000). Więcej na temat roli uczel-ni [w:] Carla i in. (2003), Boucher (2003), Arbo, Benneworth (2007), Lundvall (2007). Wię-cej na temat roli KIBS w procesie innowacji [w:] Hertog (2000), Guilhon (2004).


działalnością usługową (transfer wiedzy i technologii). Istnieją ścisłe związki między bliskością geograficzną a intensywnością i efektywnością transferu wie-dzy i technologii. Stąd efektywność realizacji powyższych ról przez regionalną bazę naukową wyznacza dynamikę transformacji regionalnej gospodarki (Arun-del, 2001; Nieminen & Kaukonen, 2001, Ganesan, i in., 2005; Lundval, 2007).

Rysunek 3.5. Potrójna rola nauki w transformacji przemysłu włókienniczo-odzieżowego

Źródło: Na podstawie Arbo, Benneworth (2007), s. 56. Jednak faktyczna rola nauki, zwłaszcza w obszarze badawczo-rozwojowym i usługowym, jest – na razie – blokowana przez brak kontaktów na linii podsys-tem generowania wiedzy – podsystem wykorzystania wiedzy. Taka sytuacja utrzymuje się od wielu, wielu lat (ramka 3.3). Za taki stan rzeczy odpowiedzialne są obie strony. Firmy wytykają uczelniom (i generalnie − regionalnemu zapleczu badawczo-rozwojowemu) brak wysokiej klasy pracowników, brak wysokojakościowej oferty, słabe wyposażenie technicz-ne, relatywnie niski potencjał innowacyjny oraz brak informacji o ofercie. Z kolei uczelnie twierdzą, że firmy nie chcą podejmować ryzyka, a oprócz tego brak im pieniędzy na współpracę. Wskazują też na własne słabości, do których należą: ni-ska liczba patentów, wynalazków, wzorów użytkowych itp., słaba współpraca w obrębie regionalnego zaplecza naukowo-badawczego, słaba znajomość potrzeb firm i mało efektywne pozyskiwanie środków finansowych. Obie strony wskazują

Nauka (uczelnie/JBR/KIBS) Region

Kształcenie

Badania i rozwój

Usługi

Kwalifikacje/ Umiejętności

Kultura i społeczeństwo

Innowacje

Zarządzanie zapleczem naukowo-badawczym

Interfejs uczelnie /JBR/KIBS - region

Zarządzanie rozwojem regionalnym

Anna Rogut 78

na słaby rozwój infrastruktury wspierania innowacji i transferu technologii, i nie chodzi tu o liczbę istniejących instytucji, lecz o sprawność i jakość ich działania (Rogut, 2007a).

Ramka 3.3. Niedopasowania na linii podsystem generowania wiedzy – podsystem wykorzystania wiedzy • Podaż usług z zakresu B&R jest w Polsce słaba. Sytuacja przypomina historyczny

już etap rozwoju handlu, który kojarzy się z łóżkami polowymi i „szczękami”. Ze-społy naukowe realizujące badania kontraktowe są rozproszone tematycznie i geo-graficznie, nie mają właściwego wsparcia technicznego, nie wykazują zdolności or-ganizacji w większe, krajowe i międzynarodowe przedsięwzięcia.

• Popyt na usługi B&R jest słaby i nie pozwala na szybki rozwój bazy naukowej. Sła-bość tego popytu jest w pewnym stopniu związana z niedostatecznym wykształce-niem wielu potencjalnych nabywców, zwłaszcza z sektora prywatnego.

• W Polsce w ciągu ostatnich dwunastu lat przeszkolono prawie całą aktywną część przedsiębiorców w zakresie podstaw ekonomii rynkowej. Brak było natomiast szko-leń z zakresu nowych materiałów, technologii i rozwiązań technicznych.

• Brak jest długofalowej wizji rynku usług B&R i roli, jaką ma na nim odegrać pań-stwo. W chwili obecnej obserwuje się subsydiowanie rozpoznanego „systemu poda-ży”. Potrzebny jest system pobudzania popytu.

Źródło: Kurzydłowski K. (2002). • Brak profesjonalizmu po obu stronach, włączając słabe zarządzanie projektami

i własnością intelektualną. • Różne interesy i kultury oraz niestabilne kontakty. • Kłopoty z uzgodnieniem tempa negocjacji, własności wyników i wyłączności. • Trudności z oszacowaniem wysokości rekompensaty za koszty pośrednie i wyj-

ściową wiedzę (zakres wykorzystania zasobów wiedzy istniejących u partnerów w momencie przystępowania do współpracy).

• Uczciwe rozliczenie w sytuacji komercyjnego sukcesu wdrożenia. Źródło: Responsible partnering (2005).

Podobną sytuację obserwujemy w regionalnym przemyśle włókienniczo-odzieżowym (rysunek 3.6), co wskazuje na istotne ograniczenia w funkcjono-waniu sektorowego systemu innowacji, którego istotą powinno być wykształce-nie efektywnych powiązań między tymi, którzy generują wiedzę, i tymi, którzy mogą ją przekształcić w konkretne innowacje.


Rysunek 3.6. Przyczyny deficytu powiązań podsystemu generowania wiedzy i podsystemu wykorzystania wiedzy w regionalnym przemyśle włókienniczo-odzieżowym

Źródło: Na podstawie Arbo, Benneworth (2007), Krucińska (2007), Piasecki (2007a). Zmiana istniejącego stanu rzeczy wymaga głębokiej transformacji zarówno po stronie nauki, jak i gospodarki. W przypadku gospodarki te przekształcenia powinny iść w kierunku podnoszenia zdolności i motywacji do poszukiwania oraz komercyjnego wykorzystywania wszelkich wyników badań naukowych, nowych koncepcji, pomysłów, wynalazków, prowadzących do wzrostu poziomu nowoczesności i wzmocnienia pozycji konkurencyjnej firmy lub realizacji am-bicji technicznych przedsiębiorcy. W przypadku nauki przekształcenia powinny iść w kierunku otwarcia na po-trzeby rynku, sięgnięcia do zasobów rynku jako źródeł finansowania prac badaw-czo-rozwojowych, rozwiązywania rzeczywistych problemów gospodarki itd. Efektem transformacji powinien być dojrzały sektorowy system innowacji, sieć instytucji i powiązań łączących interesy oraz potrzeby nauki i gospodarki, działający we współpracy, a także na rzecz regionu (rysunek 3.7).

Przemysł włókienniczo-odzieżowy

Uczelnie (pod-system genero-wania wiedzy)

Gospodarka (podsystem wykorzystania wiedzy)

Transfer technologii

Popyt na wiedzę technologiczną

? Deficyt kontaktów

Kształcenie

Rozpowszechnienie

Eksport

Pozaregionalne rynki/sieci/łańcuchy wartości

• Czynniki zewnętrzne (regulacje prawne itd.) • Czynniki wewnętrzne (zgodność oferty z oczekiwa-

niami otoczenia?, otwartość na współpracę z gospodarką?; jakość badań/usług/kształcenia?)

• Brak informacji • Brak zasobów • Brak czasu • Niski potencjał absorpcyjny

Inwestycje regionalne

Anna Rogut 80

Rysunek 3.7. Charakter powiązań podsystemu generowania wiedzy

z innymi uczestnikami sektorowego systemu innowacji

Źródło: Na podstawie: Braun i in. (2000), s. 4. 3. Doskonalenie sektorowego systemu innowacji dla przemysłu włókienniczo-odzieżowego 3.1. Transformacja funkcji badawczo-rozwojowej Tradycyjnie działalność badawczo-rozwojowa prowadzona jest przez trzy autonomiczne segmenty: uczelnie, publiczne JBR i firmy (JBR tworzone przez przemysł). Historycznie, domeną uczelni były głównie badania podstawowe, domeną publicznych JBR − badania stosowane, a domeną przemysłu badania stosowane i prace rozwojowe (tabela 3.4).

Podsystem generowania wiedzy (uczelnie/JBR/KIBS)

Badania

Transfer/ inne usługi

Edukacja/ szkolenie

Władze regionalne

• Tworzenie prawnych i politycznych uwarunkowań wspomagających trans-fer wiedzy i technologii

• Wspomaganie sieci innowacyjnych • Uruchamianie nowych akcji

w istotnych obszarach badań i transferu

• Strategie transferu wiedzy i technologii zorientowane na gospodarkę (klienta) i wartość dodaną

• Aktywny marketing technologii i kompe-tencji

• Tworzenie sieci z odbiorcami, dostaw-cami, partnerami społecznymi itd.

• Zarządzanie wiedzą

Gospodarka/ MSP

Infrastruktura biznesu (doradz-two, finanse itd.)

• Współtworzenie środowiska sprzyjają-cego transferowi

• Wspomaganie lokalnych/ regionalnych sieci innowacyjnych

• Budowa centrów kompetencji o wystarczającej ‘masie krytycznej’

• Strategie pozyskiwania technologii • Decyzje typu ‘zrobić’ czy ‘kupić’ • Płynny proces innowacji obejmu-

jący odbiorców, dostawców, inne instytucje

• Wzmocnienie potencjału współ-pracy/wykorzystywania synergii

• Zarządzanie wiedzą


Tabela 3.4. Charakterystyka bazy badawczo-rozwojowej

Badania podstawowe Badania stosowane Prace rozwojowe

Finanse

• 80-100% finanso-wanie publiczne

• Brak orientacji na zysk

• 50% finansowanie publiczne

• Częściowa orienta-cji na zysk

• 100% finansowanie zewnętrzne

• Orientacja na zysk

Procesy • Doskonałość ba-dawcza

• Skuteczność aplika-cyjna

• Efektywność ko-mercjalizacji

Odbiorcy

• Brak zidentyfiko-wanych odbiorców

• Prognozowanie technologiczne

• Klastery technolo-giczne/odbiorców

• Badania rynkowe i marketing

Środowisko społeczne

• Produkcja nowej wiedzy

• Produkcja nowych technologii

• Tworzenie nowych działalności (produkty, firmy, miejsca pracy)

• Uczenie na bazie badań naukowych

• Uczenie na bazie badań podstawo-wych

• Uczenie na bazie badań stosowanych

Potencjał innowacyjny • Uczenie na

bazie badań stosowanych

• Uczenie na bazie prac rozwojowych

• Uczenie się od przemysłu

Organizacja i kultura

• Niezależność od labo-ratoriów i pracowni-ków badawczych

• Współpraca z prze-mysłem

• Relacje z odbior-cami/dostawcami

Źródło: Na podstawie: Braun i in. (2000), s. 6. Tendencją ostatnich lat jest zacieśnianie współpracy między tymi trzema ty-pami uczestników (rysunek 3.8) oraz przeniesienie punktu ciężkości z badań podstawowych na badania stosowane i prace rozwojowe. W efekcie, zmianie ulega model produkcji wiedzy (tabela 3.5), który od for-my tradycyjnej, bazującej na podejściu monodyscyplinarnym (model 1) prze-chodzi do formy współczesnej, wykorzystującej podejście interdyscyplinarne65 (model 2).

65 Nie oznacza to jednak, że przekształcenia każdego z segmentów systemu badań zacho-dzą w tym samym tempie. Niektóre dyscypliny stosują już – w mniejszym lub większym stopniu – nowy model produkcji wiedzy, podczas gdy inne nadal są przywiązane do tradycyj-nego, monodyscyplinarnego podejścia.

Anna Rogut 82

Rysunek 3.8. Różne formy współpracy

Źródło: Responsible partnering (2005), s. 2.

Tabela 3.5. Zmiana modelu produkcji wiedzy

Model 1: charakterystyka Model 2: charakterystyka • głównie kontekst poznawczy • głównie kontekst aplikacyjny • zorientowane na zaspokojenie ciekawości, bez

specyficznego kontekstu • zorientowane na rozwiązanie problemu w spe-

cyficznym kontekście (sektorowym, regional-nym itd.)

• mono- lub interdyscyplinarne • ponaddyscyplinarne • ujednolicona i hierarchiczna organizacja • zróżnicowana, niehierarchiczna organiza-

cja oraz ścisłe współdziałanie różnych uczestników

• stała struktura organizacyjna • czasowe struktury organizacyjne • odpowiedzialność wobec swojego środo-

wiska • odpowiedzialność wobec społeczeństwa

• wewnętrzna kontrola jakości naukowej • określony społecznie, szerszy zbiór kryte-riów jakościowych

• ograniczone upowszechnienie wiedzy • szerokie upowszechnienie wiedzy wśród społeczeństwa

Źródło: Nieminen & Kaukonen (2001), s. 14.

• Profesorowie zatrudnieni w niepełnym wymiarze czasu pracy

• Urlopy naukowe na uczel-niach

• Oddelegowania • Rady nadzorcze, zespoły

zarządzające

• Afiliacja przemysłowa • Strategiczne konsorcja • Międzyinstytucjonalne

programy współpracy • Programy pomocnicze

• Bezpośrednie kontakty • Konferencje • Wykłady gościnne • Udział w pracach różnych

komitetów

• Studia (wszystkich stopni) • Studia podyplomowe • Urlopy naukowe w prze-

myśle • Doradztwo

Gospodarka (przedsiębiorstwo)

Nauka (uczelnia -JBR)

Indywidualna Instytucjonalna

Indyw

idualn

a Ins

tytuc

jonaln

a


Intensyfikacja współpracy jest źródłem wielu korzyści, zwłaszcza w rela-cjach nauka – gospodarka (tabela 3.6).

Tabela 3.6. Korzyści wynikające ze współpracy na linii uczelnie - gospodarka

Typ korzyści Forma współpracy Nauka Gospodarka

1 2 3 Wspólne badania

• Przychód z działalności badawczej • Zwiększenie personelu ba-

dawczego • Adekwatne do potrzeb finanso-

wanie • Prestiż

• Transfer technologii • Możliwości publikacyjne dla pra-

cowników • Wsparcie publiczne dla własnej

działalności badawczej • Substytucja własnych B&R • Wizerunek firmy (kampanie promo-

cyjne, doniesienia prasowe itd.) Komercjali-zacja rezul-tatów

• Generowanie przychodów • Opłaty licencyjne • Ochrona własności intelektualnej • Prestiż, wizerunek, promocja

• Substytucja własnych B&R • Promocja

Przedsię-biorczość akademicka

• Odpłatne świadczenie usług • Dodatkowe źródła dochodów dla

własnych pracowników • Stymulowanie działalności mie-

szanych, naukowo-komercyjnych, zespołów

• Dostęp do usług • Wsparcie i bieżące doradztwo • Rozwiązywanie istotnych proble-

mów rozwojowych

Staże studenckie

• Uwolnienie zasobów dydak-tycznych

• Zainicjowanie kontaktów na-uka-gospodarka na podstawo-wym poziomie

• Bazy danych firm skłonnych do nawiązania kontaktów

• Subsydiowane zatrudnienie • Rewanż ze strony nauki (usługa za

usługę) • Elementy transferu technologii • Nowe możliwości pozyskania pra-

cowników

Wspólne z gospodar-ką programy kształcenia

• Uwolnienie zasobów dydak-tycznych

• Kontakty z absolwentami

• Nabór pracowników • Rozwój zawodowy • Osobisty prestiż: tytuły, gościnne

zajęcia itd. Kierowanie działalno-ścią gospo-darczą

• Dostęp do sieci biznesowych • Nowi klienci dla działalności

komercyjnej • Gotowi partnerzy dla wspólnych

projektów badawczych

• Włączenie w obszar zainteresowań sektora Publicznego jako „część portfolio”

• Namacalne korzyści z uczestnictwa w badaniach własnych uczelni

Anna Rogut 84

Tabela 3.6 (cd.) 1 2 3

Czasowe oddelego-wania, kursy

• Generowanie wpływów (np. z kursów MBA)

• Wzmocnienie własnych zaso-bów badawczych

• Reorientacja zawodowa • Podtrzymanie dalszego zaintereso-

wania współpracą badawczo-rozwojową

• Dodatkowe możliwości rozwiązy-wania problemów

Wydzielenie w postaci firmy (spin-off)

• Kontrola własności intelektualnej • Generowanie dochodów • Wzrost wartości aktywów • Tworzenie nowych partnerów

do współpracy • Możliwości innych kontaktów

• Możliwości inwestycyjne • Możliwości pozyskiwania pracow-

ników • Świadczenie w pełni konkurencyj-

nych usług (unikanie akademickich kosztów pośrednich)

Źródło: Benneworth (2001), s. 228. Jednak, jak się okazuje, tradycyjne struktury uczelni są słabo przygotowane do nawiązywania trwałego partnerstwa z innymi uczestnikami podsystemu ge-nerowania wiedzy (włączając firmy) oraz do efektywnego transferu wiedzy i technologii (Wissema, 2005). Ich struktury organizacyjne są jedną z najpoważ-niejszych barier rozwoju współpracy na linii nauka – gospodarka (transfer tech-nologii i komercjalizacja rezultatów badań naukowych). W aktualnej postaci nadają się głównie do realizacji kształcenia i badań podstawowych (EIMS, 1995). Przebudowa uczelni i wykształcenie efektywnego łańcucha transferu wiedzy i technologii (rysunek 3.9) może być procesem stresującym i czaso-chłonnym. Szybsze i łatwiejsze może okazać się powołanie nowych jednostek, które bę-dą stanowić odrębne, wewnętrzne lub zewnętrzne (niezależne) struktury organi-zacyjne (rysunek 3.10). Praktyka wskazuje, że te ostatnie (niezależne struktury organizacyjne współ-pracujące z macierzystymi uczelniami) są, dzięki wyjściu spod bezpośredniej zależności od typowo akademickich regulacji, bardziej efektywne, mniej zbiu-rokratyzowane, o odrębnej kulturze organizacyjnej zbliżonej do gospodarki. Wszystkie te cechy znajdują uznanie w oczach firm. Poza tym jednostki te mają pełną kontrolę nad własnymi zasobami badawczo-rozwojowymi, co uwalnia je od ograniczeń macierzystych uczelni (choć współpracują z wieloma pracowni-kami akademickimi). W ten sposób zdolne są do działania zgodnie z oczekiwa-niami swoich klientów ze strony przemysłu i nauki66.

66 Więcej na temat praktyki transferu technologii w: European Commission (2004c).


Rysunek 3.9. Łańcuch wartości w ramach transferu wiedzy i technologii

Źródło: Braun i in. (2000), s. 7. Co więcej, mają pełną zdolność kształtowania obszarów decydujących o suk-cesie urynkowienia transferu technologii:

orientacji rynkowej, kultury organizacyjnej, organizacji i zarządzania, zarządzania własnością intelektualną, współpracy z otoczeniem, potencjału przedsiębiorczości.

Łańcuch wartości Misja Przykłady

Polityka naukowa i technologiczna

Kreowanie wiedzy

Transfer wiedzy

Transfer technologii

Usługi wspomagające

Założenie firmy

1

2

3

4

5

6

Tworzenie warunków dla sukcesu transferu technologii

Zaawansowana wiedza naukowa

Wczesne udostępnienie najistotniejszej wiedzy (know how)

Dostarczenie tworzywa dla przewag konkurencyj-nych

Wkład w rozwój nowych produktów przez partne-rów przemysłowych

Rozwój nowej firmy komercjalizującej wyniki badań

• Uzgadnianie standardów • Doradztwo dla władz

publicznych

• Programy badawcze i dążenie do doskonało-ści badawczej

• Doradztwo dla władz publicznych

• Wymiana personelu • Publikacje • Seminaria

• Udostępnienie rezultatów badań

• Patenty/licencje

• Przygotowanie kontraktów

• Doradztwo • Ochrona własności

• Inkubatory • Spin offs

Anna Rogut 86

Rysunek 3.10. Kierunki transformacji tradycyjnych struktur akademickich

w celu zwiększenia efektywności transferu wiedzy i technologii

Źródło: Na podstawie: EIMS (1995), s. 3. 3.1.1. Orientacja rynkowa Orientacja rynkowa (rysunek 3.11) gwarantuje poznanie potrzeb klientów (najczęściej przemysłu) i umożliwia dostosowanie instrumentów transferu do skali i charakteru popytu. Ten ostatni obejmuje popyt na umiejętności (dominu-jący strumień popytu w krótkim czasie) i popyt na badania (orientacja długo-okresowa, najczęściej związana z większymi dochodami). W efekcie, popyt jest głównym czynnikiem profilującym działalność badawczo-rozwojową, a rynek, klienci i zastosowania są podstawowymi motorami rozwoju innowacji. 3.1.2. Kultura organizacyjna Istotą kultury organizacyjnej (rysunek 3.12) jest równoległy rozwój doskonałości naukowej i efektywności komercyjnej, koncentracja na potrzebach i satysfakcji klientów, świadomość ograniczeń budżetowych i akceptacja tego, że wartość naukowa nie jest jedynym czynnikiem decydującym o priorytetach i alokacji zasobów. A takie cechy, jak otwartość, przedsiębiorczość, tolerancja ryzyka, orientacja na rozwiązywanie problemów, elastyczność i ciekawość potrzeb rynku, pełne zaangażowanie, docenianie indywidualności itp. gwarantują efektywność instrumentów i kanałów transferu technologii.

Uczelnia Transfer technologii - organizacja

non-profit

Transfer technologii - organizacja komercyjna

Transfer technologii - organizacja komercyjna

Uczelnia Transfer technologii - organizacja

non-profit

Transfer techno-logii - organiza-cja komercyjna

Uczelnia

Transfer technologii - jednostka wewnętrzna

1

2

3


Rysunek 3.11. Elementy orientacji rynkowej

Źródło: Na podstawie: Braun i in. (2000), s. 23.

Rysunek 3.12. Kształtowanie kultury organizacyjnej


Kultura organizacyjna

Motywacja

Niepisane reguły Misja

Bariery

• Promowanie zmiany: systemy motywacyjne, na-grody za osiągnięcia, tan-tiemy dla naukowców i in-nowatorów, tworzenie wła-snych firm

• Finansowanie zgłoszeń patentowych

• Stworzenie ‘Niepisanych reguł gry’ tworzących po-most między światem nauki i światem biznesu

• Wprowadzenie ‘Podstawowych wartości’ i ‘Zasad operacyj-nych’ związanych z transferem technologii

• Koncentracja na misji i wizji i upowszechnienie ich wśród wszystkich pracowników

• Diagnoza lub w kulturze organizacyjnej i barier ha-mujących rozwój potencjału innowacyjnego na każdym szczeblu instytucji

Orientacja rynkowa

Myślenie aplikacyjne

Usługi wspomagające Klienci//

zastosowania

Zespoły/ kwalifikacje

• Zrozumienie i akceptacja ‘ciągnienia przez rynek’ jako podstawowej siły motorycz-nej transferu technologii

• Rozwój, pilotaż i wdrożenie pakietu usług zwiększają-cych orientację rynkową

• Identyfikacja segmentów rynku/klasterów i tworzenie ze-społu interdyscyplinarnego

• Powołanie do życia grup zarządzających poszczególnymi segmentami rynku

• Rozwój marketingu

• Plany strategiczne dla każdego segmentu rynku

• Interdyscyplinarne zespoły (wiedza inżynieryjno-techniczna i ekonomiczna, kształcenie, do-świadczenie praktyczne

Anna Rogut 88

3.1.3. Organizacja i zarządzanie Czynnik organizacyjny może być kluczowy w efektywnym transferze technolo-gii. O sukcesie w tym obszarze decyduje pięć elementów: strategiczna orientacja, umiejętność motywacji i mobilizacji pracowników, zarządzanie projektami, zarzą-dzanie jakością i zarządzanie wiedzą (rysunek 3.13). Do powyższych dobrych praktyk należy dodać umiejętności menedżerskie. Dobry menedżer jest kluczem do sukcesu transferu technologii, a jego rolą jest:

śledzenie zarówno trendów technologicznych, jak i ewolucji rynku; dostosowanie oferty transferu do zmieniającego się popytu; poszukiwanie nowych klientów; przygotowanie wspólnych projektów badawczych; zapewnienie profesjonalnego zarządzania projektami; zarządzanie relacjami z klientami przemysłowymi.

Rysunek 3.13. Zasady organizacji i zarządzania zasobami


Organizacja i zarządzanie

Motywacja

• System motywacyjny dla pracowników badawczych

• Przejrzystość systemu płac i powiązanie wysokości wynagrodzeń i innych gra-tyfikacji z efektywnością transferu technologii

Zarządza-nie wiedzą

Kadry

Zarządzanie projektami

Portfolio

• Wzmocnienie powiązań z klientami: - wymiana pracowni-

ków - staże - czasowe oddelego-

wania itp.

• Włączenie partnerów z przemysłu w zarządzanie projektami

• Promowanie zarządzania nie zaś administrowania projektami

• Tworzenie potfolio techno-logii/patentów

• Stosowanie audytu technologicznego i innowa-cyjnego

• Diagnoza i kodyfikacja wiedzy w każdym obszarze

• Ustanowienie organizatora wiedzy w każdym obszarze

• Wybór właściwej infrastruk-tury


Wymaga to nie tylko doświadczenia (naukowego i biznesowego), ale rów-nież specyficznych umiejętności. To z kolei wskazuje na konieczność urucho-mienia specjalnych programów szkoleniowych dla menedżerów transferu tech-nologii. 3.1.4. Własność intelektualna Gospodarka oparta na wiedzy i rosnący rynek własności intelektualnej sta-wiają nowe zadania przed ochroną tejże własności, stanowiącej jedną z najistotniejszych niematerialnych wartości organizacji (obok reputacji, wie-dzy, umiejętności pracowników itd.). Technologie i własność intelektualna stają się współcześnie najważniejszym motorem rozwoju gospodarczego. Aktywne zarządzanie prawami własności intelektualnej (rysunek 3.14) jest nieodzownym elementem transferu technologii i obejmuje dwa podstawowe komponenty: za-rządzanie prawami własności intelektualnej wewnątrz organizacji i w stosun-kach z otoczeniem zewnętrznym (tabela 3.7).

Rysunek 3.14. Zarządzanie własnością intelektualną


Zarządzanie własnością intelektualną

Świadomość

Kontrakty Polityka f

Przychody

• Materiały informacyjne i szkole-niowe dla pracowników

• Zespoły profesjonalnie wspoma-gające przygotowanie dokumen-tacji patentowej

• Umowna regulacja sposobów i zasad płatności

• Własność intelektualna jako zasoby (wartość dodana) instytu-cji

• Ściganie/karanie kradzieży własności intelektualnej

• Gwarancja przychodów z patentów/licencji dla pracow-ników/komórek organizacyj-nych

Anna Rogut 90

Tabela 3.7. Komponenty zarządzania prawami własności intelektualnej

Zarządzanie prawami własności intelektualnej Wewnątrz organizacji W stosunkach z otoczeniem zewnętrznym

• system wyceny technologii • zarządzanie portfolio technologii/

/patentów • określanie pułapu cen poszczególnych

technologii • prognozowanie technologii • system motywacyjny dla właścicieli pa-

tentów • zarządzanie procesem wdrożenia • polityka ochrony własności intelektualnej

• zakup/sprzedaż patentów, licencji • zarządzanie procesem pozyskiwania/

/wykorzystywania praw własności inte-lektualnej:

- cykl życia technologii - czas i warunki utrzymania ochrony

własności intelektualnej • promocja/marketing praw własności

intelektualnej • monitorowanie naruszania praw patentowych


3.1.5. Współpraca Współpraca (rysunek 3.15) oparta jest na wspólnej wizji, zbliżonych celach, zgodzie na wymianę doświadczeń i wiedzy w obrębie sieci, zgodnej koegzy-stencji formalnych powiązań, zależności i nieformalnych kontaktów. Może ona przyjmować różne formy, od luźnych porozumień w sprawie współpracy ba-dawczo-rozwojowej (najniższy stopień formalizacji) poprzez alianse strategicz-ne i wspólne przedsięwzięcia aż do wirtualnych organizacji. Każda z tych form może być opisana w pięciu wymiarach:

otwartość (limitowany lub otwarty dostęp do sieci), stopień formalizacji (jak sieć jest zorganizowana), przepływ informacji (poprzez jakie kanały formalne/nieformalne następuje wymiana informacji i wiedzy),

trwałość powiązań (czas planowanej współpracy), infrastruktura informacyjna (technologie umożliwiające przepływ informacji i wiedzy).


Rysunek 3.15. Zasady współpracy z otoczeniem

Źródło: Na podstawie: Braun i in. (2000), s. 59

3.1.6. Przedsiębiorczość Tworzenie nowych firm (spin off) jest jednym z aktywnych mechanizmów transferu technologii. Wymaga jednak efektywnego wsparcia67 (rysunek 3.16). Wsparcie to może przybierać formę (Tamowicz, 2006):

„słabej selekcji”, której celem jest doprowadzenie do uruchomienia jak największej liczby projektów/podmiotów; efektem jest na ogół duża podaż słabych ekono-micznie podmiotów (ilość niejako dominuje tu nad jakością);

„wspomagania” stawiającego sobie za cel stworzenie alternatywy dla sprze-daży licencji (o wsparciu nowej firmy decyduje efektywność ekonomiczna projektu),

„inkubacji” zakładającej poszukiwanie najlepszego momentu dla wprowa-dzenia projektu na rynek.

67 Więcej na ten temat [w:] European Commission (2002) i (2003d).

Współpraca

Publiczna infrastruktura wsparcia innowacji

Współpraca zagraniczna

Gromadzenie technologii

Dobre praktyki

• Wspomaganie powstawania klubów stowarzyszających naukowców, przedsiębiorców i wynalazców

• Organizacja corocznych spotkań z partnerami z przemysłu

• Identyfikacja i klasyfikacja uczestni-ków sieci z punktu widzenia ich bli-skości i ważności

• Identyfikacja, klasyfikacja, określe-nie charakteru informacji wymienia-nych z różnymi uczestnikami sieci

• Koncentrowanie technologii w widocznych miejscach lub instytu-cjach dla zwiększenia stopnia do-stępności ze strony przemysłu

• Tworzenie sieci absolwentów • Budowa wspólnej infrastruktury

promującej kontakty z przemysłem

Anna Rogut 92

Rysunek 3.16. Przedsiębiorczość − nowe firmy

Źródło: Na podstawie: Braun i in. (2000), s. 69. 3.1.7. Specyfika transferu technologii w przemyśle włókienniczo-odzieżowym. Wnioski z projektu pilotażowego

Wyżej opisane obszary sukcesu zostały przetestowane w ramach projektu pi-lotażowego „Centrum Transferu innowacyjnych Technologii”. Jego celem było przełamanie słabości powiązań włókienniczo-odzieżowego zaplecza naukowo-badawczego z gospodarką (tabela 3.8) i zwiększenie skuteczności transferu wie-dzy oraz technologii. Dodatkowo projekt zakładał (Majchrzycka i in., 2007):

przygotowanie pakietu usług niezbędnych dla efektywnego transferu techno-logii do mniejszych firm (rozpoznanie zapotrzebowania na konkretne nowe technologie/produkty, ocena możliwości komercjalizacji, doradztwo, szkole-nie, pomoc w dotarciu do pozabankowych źródeł finansowania wdrożenia nowych technologii),

stworzenie internetowej platformy transferu innowacji, skoncentrowanej na potrzebach mniejszych firm włókienniczo-odzieżowych.

Przedsiębiorczość

Promocja sukcesu

Ułatwienie kontaktu

z instytucjami

Kapitałowe wsparcie

Wsparcie rozwoju technologii

• Zachęcanie naukow-ców/wynalazców do uru-chomienia firmy

• Włączenie nowych firm w sieć instytucji transferu technologii

• Wspomaganie przygoto-wania business planu

• Programy wspólnych badań/rozwoju

• Przekazanie licencji


Tabela 3.8. Mocne i słabe strony regionalnego zaplecza naukowo badawczego

dla przemysłu włókienniczo-odzieżowego

Mocne strony Słabe strony 1 2

Potencjał naukowy • Kadry:

- Niska doskonałość naukowa mierzona odsetkiem pracowników z tytułem na-ukowym profesora i doktora habilitowa-nego. Wśród ogółu pracowników badaw-czo-naukowych profesorowie stanowią tylko 7%. Podobnie doktorzy habilitowa-ni. Tytuł doktora posiada 38%. Reszta (48%) to magistrowie.

Słaby rozwój naukowy mierzony odset-kiem młodych pracowników (od 25 do 35 lat) z tytułem naukowym doktora i dokto-ra habilitowanego. Wśród ogółu młodych pracowników badawczo-naukowych brak jest doktorów habilitowanych, a doktorzy sta-nowią tylko 19%.

Współpraca z przemysłem* • Działalność usługowa (inna niż certyfika-

cja) na zlecenie przemysłu: - Wysoki udział prac usługowych realizo-

wanych na zlecenie przemysłu w ogólnej ilości prac usługowych (blisko 78%)

- Budżet usług realizowanych na zlecenie przemysłu stanowi ponad 81% ogólnego budżetu przeznaczonego na działalność usługową

• Certyfikaty i analizy laboratoryjne: - JBR mają uprawnienia do wydawania

certyfikatów na wyroby objęte certyfika-cją obowiązkową (zabawki, wyroby me-dyczne, wyroby do ochrony osobistej) i dobrowolną. Dysponują także odpo-wiednią kadrą i nowoczesnymi laborato-riami. W 2006 r. wydały 198 certyfika-tów, z których uzyskały 473 698 zł oraz wykonały 3073 analiz badawczych pro-duktów, z których uzyskały 1 639 648 zł

• Prace badawczo-rozwojowe na zlecenie przemysłu:

- Niski udział projektów badawczych reali-zowanych na zlecenie przemysłu w ogól-nej liczbie projektów badawczych (8%)

• Środki finansowe pozyskiwane z przemysłu: - Niski udział środków pochodzących ze

współpracy z przemysłem w ogólnym budżecie (13%)

Niski budżet projektów badawczych re-alizowanych na zlecenie przemysłu. Bu-dżet projektów badawczych realizowa-nych na zlecenie przemysłu stanowi nieco ponad 6% ogólnego budżetu przeznaczo-nego na działalność badawczą. Średnia wartość projektu badawczego realizowa-nego na zlecenie przemysłu wynosi nieco ponad 7 tys. zł, podczas gdy średnia war-tość własnych projektów badawczych (łącznie z projektami realizowanymi na zlecenie własnych oddziałów produkcyj-nych czy innych JBR-ów) wynosi blisko 91 tys. zł

Anna Rogut 94

Tabela 3.8 (cd) 1 2

• Upowszechnianie wiedzy o nowych tech-nologiach:

- W ostatnich czterech latach wydano 604 publikacje, z tego większość w czasopismach krajowych kierowanych do przemysłu

• Duża liczba konferencji upowszechniają-cych wiedzę o nowych technologiach

•

Potencjał innowacyjny (ilość technologii przeznaczonych do komercjalizacji**) • Patenty i wzory użytkowe: - W ostatnich pięciu latach w 84 przypad-

kach jednostki wystąpiły o ochronę paten-tową swoich rozwiązań. Wskazuje to na duży potencjał innowacyjny proponowa-nych rozwiązań. Wskaźnik sukcesu w sprzedaży chronionych rozwiązań tech-nicznych wynosi 21,4%. Z kolei w ośmiu przypadkach wystąpiono o ochronę praw-ną poza granicami naszego kraju

• Sprzedane technologie: - W ostatnich pięciu latach sprzedano za-

kładom 36 nowych technologii. • Technologie oczekujące na sprzedaż : - Obecnie 49 technologii oczekuje na wdroże-

nie, a dalszych 38 jest opracowywanych. Powyższe informacje miałyby większą war-

tość informacyjną, gdyby można je było po-równać z danymi charakteryzującymi poten-cjał innowacyjny innych jednostek działają-cych w obszarze transferu technologii

• Strategia badań naukowych: - W 2004 r. przystąpiono do wytyczenia

strategii badań naukowych, które powin-ny być prowadzone w Polsce w celu pod-niesienia konkurencyjności polskich przedsiębiorstw na rynkach światowych. Strategia ta została opracowana przez konsorcjantów Centrum Zaawansowa-nych Technologii Tekstyliów Przyjaznych dla Człowieka „PRO HUMANO TEX”, a następnie została uaktualniona po spo-tkaniach panelowych organizowanych w ramach Platformy Europejskiej.

- W ramach Polskiej Platformy Technolo-gicznej Przemysłu Tekstylnego czynione są wspólne wysiłki zmierzające do wprowa-dzania tej strategii do praktyki przemysłowej

• Komercjalizacja badań: - Bardzo wysokie wartości wskaźnika efek-

tywności realizacji prac B&R** (kilkaset procent), mierzonego jako stosunek na-kładów ze środków publicznych (krajo-wych i zagranicznych) na rozwój nowych technologii do przychodów z transferu technologii (w kraju i za granicą). War-tość wskaźnika od 0 do 1 oznacza, że przychody z transferu technologii są wyż-sze niż nakłady ze środków publicznych na rozwój nowych technologii. Wartość wskaźnika równa 1 oznacza zrównanie nakładów ze środków publicznych na rozwój nowych technologii z przychoda-mi osiąganymi z transferu technologii. Wartość wskaźnika przekraczająca 1 oznacza, że nakłady ze środków publicz-nych na rozwój nowych technologii są (dużo) wyższe od przychodów osiąga-nych z transferu technologii

• Jeszcze wyższe wartości tego wskaźnika (nawet kilka tysięcy procent), mierzonego jako stosunek nakładów ze środków pu-blicznych (krajowych i zagranicznych) na rozwój nowych metod badawczych do przychodów z wynikających z zastoso-wania nowych metod w działalności go-spodarczej (w kraju i za granicą)


Tabela 3.8 (cd) 1 2

Współpraca z regionalnymi instytucjami transferu technologii • Konsolidacja JBR Włączenie w działalność Centrum Za-

awansowanych Technologii Tekstyliów Przyjaznych dla Człowieka „PRO HUMANO TEX” i Polskiej Platformy Przemysłu Tekstylnego

• Brak współpracy z inkubatorami, parkami technologicznymi, akceleratorami przy wdrażaniu nowych technologii:

− Tylko dwie (z 10 ankietowanych JBR) deklarowały współpracę z Krajową Siecią Usług, Krajową Siecią Innowacji, Cen-trum Innowacji NOT. Pozostałe jednostki twierdziły, że prowadzą bezpośrednią współpracę z przedsiębiorstwami przy transferze technologii.

Objaśnienia: * większość danych odnosi się do 2006 r.; ** dotyczy okresu 2001−2006. Źródło: Na podstawie: Krucińska (2007). Efektem projektu było przygotowanie modeli transferu technologii i przete-stowanie ich na przykładzie dwóch technologii:

wytwarzania włókniny filtrująco-pochłaniającej. modyfikowanej celulozy bakteryjnej przeznaczonej do wytwarzania opatrun-ków żelowych.

W pierwszym przypadku chodziło o technologię przygotowaną przez Cen-tralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy (CIOP-PIB) i wdrażaną do produkcji przez firmę Filter Service. W ramach projektu pilota-żowego testowano procedury poszukiwania przedsiębiorstw zainteresowanych zastosowaniem włókniny filtrująco-pochłaniającej do dalszej produkcji odzieży ochronnej i artykułów BHP (pochłaniaczy i filtropochłaniaczy, półmasek i ma-sek przeciwgazowych), urządzeń klimatyzacyjnych i wentylacyjnych, klimaty-zacji samochodowej, sprzętu gospodarstwa domowego (odkurzaczy, pochłania-czy kuchennych), wkładek do obuwia. W drugim przypadku chodziło o znalezienie przedsiębiorstwa zainteresowa-nego wdrożeniem technologii produkcji opatrunków żelowych opracowanej przez Instytut Biopolimerów i Włókien Chemicznych. Projekt: 1) wypracował:

dobre praktyki w zakresie transferu technologii do firm włókienniczo-odzieżowych;

system zarządzania jakością w jednostce zajmującej się transferem tech-nologii;

2) przygotował pierwszy ogólnie dostępny portal transferu technologii; 3) potwierdził:

Anna Rogut 96

zasadność tworzenia silnych, profesjonalnych i wyspecjalizowanych cen-trów transferu technologii, przy czym specjalizacja oznacza w tym przy-padku działalność w obszarach wchodzących w obręb łańcucha wartości przemysłu włókienniczo-odzieżowego;

silne bariery efektywnego transferu technologii w postaci braku: profesjo-nalnych kadr zajmujących się transferem technologii; zaplecza finanso-wego typu seed czy venture capital, przepływu informacji na linii gospo-darka (potrzeby, kierunki własnych poszukiwań badawczo-rozwojowych itd.) nauka (istniejące i przyszłe projekty, możliwości badawcze itd.).

3.2. Reorientacja systemu kształcenia 3.2.1. W kierunku kształcenia dualnego Obecnie przemysł włókienniczo-odzieżowy przechodzi głębokie i szybkie zmiany technologiczne − zarówno w obrębie technologii procesowych i produk-towych, jak i technologii organizacji i zarządzania. Nowoczesne kadry dla no-woczesnego przemysłu włókienniczo-odzieżowego wymagają rozwoju, dosko-nalenia wiedzy i umiejętności w takich obszarach, jak m.in.: nauki przyrodnicze (fizyka, chemia, matematyka); włókna, materiały, konstrukcje, inżynieria; elek-tronika i informatyka; nanotechnologia; marketing technologii włókienniczo-odzieżowych i filozofia procesu przygotowania produktu, jego produkcji i dostarczenia do finalnego odbiorcy na czas. Dodatkowo niezbędne jest dosko-nalenie wiedzy i umiejętności związanych z zarządzaniem rynkiem i firmą (wi-zja i strategia, planowanie strategiczne, zarządzanie ryzykiem itd.). Przygotowanie takich kadr stanowi duże wyzwanie dla aktualnego systemu kształcenia, charakteryzującego się brakiem ciągłości i współpracy, praktycznie na wszystkich poziomach i we wszystkich formach kształcenia. Dotkliwie od-czuwana jest luka zarówno na poziomie kształcenia zawodowego (niewielka liczba szkół), jak i wyższego (kształcenie bardziej zbliżone do typu mono- niż interdyscyplinarnego). Poza tym, na każdym poziomie daje o sobie znać słabe dostosowanie profilu kształcenia do potrzeb rynku. W tym ostatnim przypadku możemy mówić o słabym rozpoznaniu zmieniających się potrzeb rynku ze stro-ny uczelni (i szerzej systemu kształcenia) oraz braku dialogu między nauką i go-spodarką na etapie przygotowywania programów szkoleniowych. Dlatego aktualnie bariera kwalifikacyjna jest jedną z najczęściej wskazywa-nych przez przedsiębiorców barier transformacji przemysłu włókienniczo-odzieżowego. Przełamanie tej bariery wymaga od uczelni szybkiego przejścia do nowego modelu uniwersytetu trzeciej generacji (Wissema, 2005).


Dużą rolę do odegrania w zmianie systemu kształcenia mają także sami przedsiębiorcy68, których zadaniem jest:

komunikowanie – w ramach codziennego dialogu i współpracy (które mogą przybierać różne formy) – potrzeb w zakresie kompetencji technicznych, or-ganizacyjnych, finansowych, mediacyjnych (umożliwiających współpracę w ramach sieci i klasterów) itd.;

tworzenie popytu na pozaszkolne/pozaakademickie formy przekwalifikowa-nia, kształcenia i doskonalenia zawodowego oraz wsparcia w postaci konsul-tingu i doradztwa.

Współpraca obu stron (nauki i gospodarki) powinna zaowocować wdroże-niem modelu dualnego systemu kształcenia, traktującego szkołę i przedsiębior-stwa jako dwa, uzupełniające się ogniwa przyswajania wiedzy. Jest to system, w którym „szkolenie nie podlega autonomicznym decyzjom pracodawców lub pracodawców i pracowników w przedsiębiorstwie, ani też państwo nie bierze odpowiedzialności za planowanie i organizowanie szkolenia zawodowego. Ist-nieje natomiast szeroka współpraca między organizacjami pracodawców, pań-stwem i związkami zawodowymi. Dualny system kształcenia, wykorzystując współpracę oświaty i pracodawców, kształci uczniów w szkole oraz w zakładzie pracy. Naukę w szkole prowadzą pracownicy dydaktyczni, nauczyciele, zgodnie z programem nauczania. Nauka w zakładzie pracy odbywa się w środowisku stałych pracowników oraz przeszkolonego opiekuna praktyk. Pracodawcy mają wpływ na treści kształcenia, organizują praktyczną naukę zawodu i są odpowie-dzialni za organizację egzaminów zawodowych w swoich branżach” (Karbow-niczek, maszynopis niedatowany). W efekcie, system szkolnictwa kreuje zawody pożądane na lokalnym rynku pracy, wypełniające luki kwalifikacyjne tworzone przez istniejący system kształcenia formalnego69. 3.2.2. Dualne kształcenie w praktyce. Doświadczenia z projektu pilotażowego Próbą wdrożenia idei dualnego kształcenia był projekt pilotażowy „Zbadanie potrzeb przemysłu odzieżowego w zakresie szkolenia konstruktorów odzieży. Opracowanie koncepcji i przetestowanie szkolenia dla trenerów konstrukcji odzieży”. Projekt miał na celu opracowanie koncepcji kształcenia kadr na po-trzeby przemysłu oraz podjął próbę opracowania sposobu efektywnego przeka-

68 Por. Gyes (2003). 69 Szczegółowe profile kwalifikacyjne pożądane w nowoczesnym przemyśle włókienni-

czo-odzieżowym można znaleźć [w:] Totterdill i in. (2002a).

Anna Rogut 98

zywania wiedzy przez trenerów mogących w przyszłości kształcić pracowników małych i średnich firm. Wstępne rozpoznanie środowiskowe wskazało na „poważne braki w przygo-towaniu konstruktorów odzieży, których nauka prowadzona jest prawie wyłącz-nie na poziomie szkół średnich. Jednak zarówno przedział wiekowy młodzieży szkół średnich, jak i programy z małą ilością praktyk warsztatowych nie pozwa-lają na wyrobienie odpowiedzialnych postaw i zainteresowania kierunkiem kon-strukcji odzieży. Specjalizacja ta wymaga dobrej wyobraźni przestrzennej i do-kładności matematycznej, popartej jednocześnie doświadczeniem. Dlatego do-brzy konstruktorzy odzieży są poszukiwani przez przedsiębiorców dbających o jakość i perfekcyjność swoich wyrobów” (Mielicka, 2007). W efekcie, we współpracy z przedsiębiorstwami odzieżowymi:

przygotowano profil kształcenia kadry trenerskiej wywodzącej się z zaplecza badawczego i przedsiębiorstw z regionu łódzkiego, której zadaniem będzie przygotowanie się do przeniesienia wiedzy zdobytej podczas szkoleń według przygotowanego programu do własnych firm, gdzie będą przekazywać swe umiejętności;

przeprowadzono pilotażowe szkolenie dla trenerów konstrukcji odzieży. Osoby biorące udział w szkoleniu przez kilkanaście tygodni poszerzały wie-

dzę teoretyczną i praktyczną z zakresu konstrukcji odzieży damskiej. Uczestnicy wykonywali konstrukcje różnorodnych wyrobów na zróżnicowane wymiarowo sylwetki kobiet. Niektóre projekty konstrukcyjne były sprawdzane poprzez sa-modzielne uszycie modeli odzieży. Modele te były następnie analizowane przez uczestników dla oceny poprawności wykonania konstrukcji i omówienia ewen-tualnych błędów oraz możliwości wprowadzenia korekt. Dodatkowo, moduł podnoszący znajomość komputerowego systemu przygo-towania produkcji i wizualizacji 3D pozwolił uczestnikom szkolenia otworzyć się na nowe technologie. Projekt stał się punktem wyjścia do wdrożenia jedno- i wielomodułowych modeli kształcenia konstruktorów odzieży. 3.3. Model wdrażania technologii informacyjno-komunikacyjnych

Technologie informacyjno-komunikacyjne są czynnikiem warunkującym szybką i efektywną komercjalizację wiedzy i w zasadniczy sposób zmieniają funkcjonowanie firm70. Również w przypadku przemysłu włókienniczo-odzieżowego są one warunkiem sukcesu transformacji, zwłaszcza jeśli wziąć pod uwagę ich relatywnie słaby, dotychczasowy poziom wykorzystania. Newralgicz-ne znaczenie mają zwłaszcza cztery obszary (Koellinger, 2006; Euratex, 2003):

70 Więcej na ten temat [w:] OECD (1999), Bassanini i in. (2000), Porter (2000), OECD (2000a, 2000b, 2000c), Schreyer (2000), Marshall, McKay (2001), Perogianni (2003), Wick-ramansinghe, Sharma (2005).


1. Infrastruktura informacyjna: infrastruktura umożliwiająca gromadzenie, aktualizację, udostępnianie i wymianę informacji między różnymi bazami danych i aplikacjami w ramach poszczególnych firm, a także między firmami włókienniczo-odzieżowymi działąjącycmi w obrębie łańcucha wartości i w innych, pokrewnych przemysłach.

2. Zarządzanie wiedzą i informacją: zespół koncepcji, metod i technik umożliwiających wszystkim uczestnikom procesu decyzyjnego (włączając planowanie strategiczne i operacyjne) identyfikację, pozyskanie i wykorzystanie wiedzy organizacyjnej, proceduralnej (najlepsze dostępne techniki, najlepsze praktyki) i operacyjnej (rozwój nowego produktu, zdolności produkcyjne itd.).

3. Narzędzia projektowania i rozwoju produktu: nowe sposoby komunikowania się na odległość, umożliwiające wspólne (z przyszłym użytkownikiem) projektowanie i rozwój produktu (trójwymiarowe symulacje, wizualizacja oraz animacja, inne rozwiązania redukujące i/lub zastępujące fizyczny przepływ produktu wzdłuż łańcucha wartości).

4. Narzędzia personalizacji: zespół metod i technik umożliwiających wytworzenie produktów o wysokiej wartości dodanej, dostosowanych do gustów i potrzeb klienta (indywidualnego i instytucjonalnego) zlokalizowanego w dowolnym miejscu łańcucha wartości.

Służy temu model KMT opisujący koncepcje, metody i techniki prowadzące do sukcesywnego wzrostu naukochłonności tego przemysłu (rysunek 3.17).

Rysunek 3.17.

Model KMT wdrażania technologii informatyczno-telekomunikacyjnej dla transformacji przemysłu włókienniczo-odzieżowego

z pracochłonnego w naukochłonny

Źródło: Na podstawie: Euratex (2003), s. 7.

Anna Rogut 100

Tabela 3.9. Priorytetowe koncepcje, metody, techniki

Koncepcje Metody Techniki • Współpraca • Rozwój wiedzy • Wirtualizacja • Powszechna

indywidualizacja/ personalizacja

• Integracja systemu71

• Wiedza/profil użytkownika (klienta) • Kontekstowe rozpoznanie/adaptacja • Wybieranie danych • Język formalnego opisu • Elektroniczne prototypowanie odzieży • Inteligentna koordynacja produkcji • Inteligentne poszukiwanie • Produkcja wiedzy • Zarządzanie zorientowane na wiedzę/

systemy oparte na wiedzy • Masowa adaptacja • Samoorganizacja w ramach zespołów

roboczych • Optymalizacja łańcucha wartości • Modele doraźnych kooperacji • Wirtualne prototypy (3D) • Wirtualna symulacja wygody/

dopasowania • Wirtualny odbiorca • Wirtualny test jakości • Wirtualna konserwacja i naprawa • Wirtualne przymiarki

• Agent certyfikacji • Agent konfiguracji • Dane/wymiana infor-

macji • Repozytoria wiedzy • Agent mediacji/negocjacji • System wielo-agentowy • Wsparcie translacyjne/

tłumacze komputerowi • Agent rozpoznawania

szablonów • „Czarnoksiężnik” pro-

dukcji (integracja pro-cesów/produktów)

• Monitoring produkcji/zaopatrzenia

• Agent profilowania • Planowanie zasobów • Inteligentne metki/

dowody pochodzenia • Wirtualne włókna • Wirtualna identyfikacja

Źródło: na podstawie Euratex (2003), s. 17−20.

4. Polityka innowacyjna przychodzi w sukurs sektorowemu systemowi innowacji dla przemysłu włókienniczo-odzieżowego Podstawowym mechanizmem regulującym doskonalenie sektorowego sys-temu innowacji dla przemysłu włókienniczo-odzieżowego powinien być mecha-nizm rynkowy. Gwarantuje on płynną i elastyczną koordynację zachowań oraz zasobów prywatnych i publicznych uczestników systemu. Jest też wystarczająco

71 Więcej na temat technologii integracji systemów w: Dodgson (2002).


efektywny w normalnych warunkach stopniowego doskonalenia systemu. Za-wodzi jednak w sytuacji radykalnych czy przełomowych zmian. To uzasadnia włączenie do gry kolejnego partnera, jakim jest decydent polityczny i propono-wane przez niego polityki. Celem tych działań jest:

zastąpienie (tam, gdzie go w ogóle nie ma) i/lub wspomożenie (tam, gdzie zawodzi) mechanizmu rynkowego (tradycyjne podejście do motywów inter-wencji politycznej);

budowa zamierzonych przewag konkurencyjnych. Ta ostatnia koncepcja zrodziła się stosunkowo niedawno wraz ze zmianą spojrzenia na charakter przewag decydujących o sukcesie we współczesnym świecie. W zapomnienie poszła klasyczna koncepcja przewag komparatywnych, w myśl której przewagi komparatywne poszczególnych krajów wynikały z inte-rakcji między występującymi w nich zasobami (relatywna obfitość czynników produkcji) a stosowaną technologią produkcji (wpływającą na relatywną inten-sywność zużycia różnych czynników produkcji przy wytwarzaniu różnych pro-duktów). Proporcje, w jakich różne czynniki produkcji były możliwe do uzyska-nia w różnych krajach, oraz proporcje, w jakich znajdowały one zastosowanie przy wytwarzaniu różnych dóbr, leżały u podstaw wymiany, międzynarodowej i sukcesu gospodarczego. Na znaczeniu straciła także koncepcja przewag konkurencyjnych72, dominu-jąca od połowy lat 70. XX wieku (Porter, 1990 i 1998). W globalnym otoczeniu o sukcesie decyduje szybkość i skuteczność procesu uczenia się i podejmowania decyzji oraz umiejętność tworzenia przyjaznego środowiska. Stąd ciężaru gatunkowego nabiera koncepcja przewag zamierzo-nych73, budowanych na gruncie gospodarki opartej na wiedzy przy wykorzysta-niu instrumentów aplikowanych równolegle w kilku powiązanych ze sobą ob-szarach (Cooke & Leydesdorff, 2006):

w gospodarce (regionalizacja rozwoju gospodarczego, „otwarte systemy” współdziałania firm, integracja produkcji wiedzy i jej komercjalizacji, inteli-gentne infrastruktury, silne lokalne i globalne sieci);

w zarządzaniu (wielopoziomowe zarządzanie relacjami różnorodnych intere-sariuszy, silna polityka wsparcia dla innowatorów, zwiększone nakłady na badania i rozwój, polityczne przywództwo mające na celu realizację określo-nej wizji, pozycjonowanie lokalnych zasobów w globalnej przestrzeni);

w kształtowaniu infrastruktury wiedzy (uczelnie, jednostki badawczo-rozwojowe, instytucje pośredniczące, profesjonalne doradztwo itd., ich rola w produkcji i komercjalizacji wiedzy oraz w podnoszeniu zdolności absorp-cyjnych gospodarki);

72 Jakość, unikalność produktu/procesu, nowoczesność, typ powiązań z odbiorcami itd. 73 W oryginale constructed advantages.

Anna Rogut 102

w zmianie warunków społeczno-kulturowych (kapitał ludzki, kultura i normy społeczne itd. modyfikujące zachowania jednostek i instytucji oraz relacji między nimi).

Takie podejście do przewag rozszerza listę przypadków uzasadniających in-terwencję publiczną (przejście od redukcji zawodności rynków do redukcji defi-cytu relacji i/lub związków). Rzuca też nowe światło na rolę polityk i agend rzą-dowych. Nie uzasadnia jednak:

zastępowania mechanizmu rynkowego. Polityka powinna uzupełniać, nie zaś zastępować lub dublować mechanizm rynkowy. Powinna być odpowiedzią na rzeczywiście występujący problem (potrzeba systematycznej diagnozy);

interweniowania bez posiadania odpowiedniego potencjału i znajomości isto-ty problemu. Decydent polityczny (krajowy, regionalny, lokalny) powinien posiadać (lub być w stanie zbudować) potencjał (kompetencyjny, kwalifika-cyjny, organizacyjny, finansowy) gwarantujący rozwiązanie problemu za-równo na poziomie koncepcji74, jak i wdrożenia.

W tym ostatnim przypadku chodzi o zdolność ewaluacji podejmowanych działań w celu sprawdzenia, czy mamy do czynienia z efektywnością interwen-cji politycznej (rozwiązanie problemu), czy z jej zawodnością75. Znajomość problemu i posiadanie niezbędnych zasobów pozwalają na formu-łowanie polityk odpowiadających potrzebom transformującego się przemysłu włókienniczo-odzieżowego. Dzięki tym inicjatywom regionalne firmy mogą się-gać po instrumenty przygotowane dla nich zarówno na szczeblu Unii Europej-skiej, jak i na szczeblu naszego kraju. Dobrze byłoby, gdyby mogły sięgać także po instrumenty znajdujące się w bezpośrednim zasięgi ręki, na szczeblu regionu. 4.1. Inicjatywy Unii Europejskiej na rzecz przemysłu włókienniczo-odzieżowego Na szczeblu unijnym inicjatywy na rzecz przemysłu włókienniczo-odzieżowego sięgają 1997 roku, kiedy to przygotowano specjalny Plan Akcji uruchamiający szereg działań skoncentrowanych na: szkoleniu, rozwoju nowych produktów, technologiach informacyjno-komunikacyjnych, niedyskryminacji na

74 Umiejętność zdefiniowania problemu, kierunków jego rozwiązania, definicji klarow-

nych celów interwencji. 75 Przy definiowaniu instrumentów interwencji publicznej nie można ex-ante założyć, że

osiągnie się sukces. Decyzje polityczne podejmowane są w warunkach niepewności i obar-czone ryzykiem niepowodzenia. Nie można go całkowicie wyeliminować, można jednak mi-nimalizować dzięki odpowiednio skonstruowanym mechanizmom monitoringu i ewaluacji.


rynku unijnym, dostępie do rynków krajów trzecich i rozwoju regionalnym76 (European Commission, 1997). Od stycznia 2005 r. wdrożono kolejne akcje: Boosting research and innova-tion; Ensuring lifelong education and vocational training; Structural funds to cover unforeseen crises; Strengthening fight against counterfeiting and piracy; Opening markets; Rapidly complete the Euro-Mediterranean zone; Strengthen co-operation with China77. Efektywność tych działań jest systematycznie oceniana przez High Level Group for Textiles and Clothing, która w swoim ostatnim raporcie (European Commission, 2004b; High Level Group, 2006) wskazuje na konieczność wzmocnienia wsparcia w zakresie:

badań i innowacji (w tym utworzenia Platformy Technologicznej dla prze-mysłu tekstylno-odzieżowego78),

kwalifikacji kadr (brak wysoko wykwalifikowanych kadr i środków finanso-wych uznano za najważniejsze bariery intensyfikacji działalności badawczo-rozwojowej. One także odpowiadają za nieumiejętność przełożenia badań na innowację oraz kłopoty z ochroną własności intelektualnej);

równości szans w dostępie do rynków79;

76 Ocena efektywności wdrożonych działań i dalsze rekomendacje są zawarte [w:] Euro-

pean Commission (2000). 77 Więcej informacji na stronie: http://europa.eu.int/comm/enterprise. 78 Platformę powołano do życia w grudniu 2004 r. Jej zadaniem jest stworzenie długo-

okresowej wizji i wyznaczenie kierunków rozwoju technologicznego przemysłu włókienni-czo-odzieżowego (Euratex, 2004). Do kierunków tych zaliczono: (1) przesunięcie produkcji w kierunku specjalistycznych produktów wykorzystujących zaawansowane technologicznie procesy i technologie (nano-, micro-, biotechnologie, nowe sposoby pokrywania, laminacji oraz procesy cyfrowe); (2) rozpropagowanie tekstyliów jako materiału, który może znaleźć zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu; (3) indywidualizacja produkcji wspomagana inte-ligentną logistyką, dystrybucją i serwisem.

79 Problem ten znakomicie ilustruje stanowisko polskich pracodawców, którzy piszą: „Ja-ko przedstawiciele pracodawców uważamy, że równolegle z wprowadzaniem liberalizacji handlu należy podejmować wszelkie dostępne prawnie kroki dla zapewnienia uczciwej kon-kurencji na rynku tekstylno-odzieżowym, a w szczególności poprzez: (1) Energiczne działa-nia na Forum Międzynarodowej Organizacji Pracy w celu włączenia tej organizacji do badań nad przestrzeganiem warunków pracy i zatrudnienia oraz warunków bhp w krajach azjatyc-kich. Należy podjąć zdecydowane działania dla uzyskania porównywalnych poziomów wa-runków pracy i płacy, a także wymogów ochrony środowiska. (2) Doprowadzenie do wydania odpowiednich rozporządzeń dotyczących wdrożenia systemu rejestracji, oceny i certyfikacji chemikaliów REACH w odniesieniu do importowanych wyrobów wprowadzanych na rynek unijny. (3) Zabezpieczenie we wszystkich negocjacjach prowadzonych przez władze Unii Europejskiej realnego dostępu do rynków krajów trzecich na zasadzie wzajemności, po elimi-nacji taryfowych i pozataryfowych barier w handlu dla wyrobów tekstylno-odzieżowych z krajów unijnych. Pełne otwarcie nowych rynków dla produktów europejskich jest warun-

Anna Rogut 104

dostępu do finansów; konsolidacji mniejszych firm (aktualne rozdrobnienie firm i ośrodków ba-dawczo-rozwojowych odpowiada za fragmentację i powielanie wysiłków. Mniejsze firmy powinny sukcesywnie zmieniać charakter współpracy od-chodząc, od układu sprzedawca – odbiorca do bardziej trwałych powiązań wzdłuż całego łańcucha wartości, prowadzących do powstania większych grup dysponujących niezbędną, np. dla działalności badawczo-rozwojowej, masą krytyczną i wiarygodnością80);

kodeksu etycznego (społeczna odpowiedzialność biznesu, ochrona własności intelektualnej). Zwraca też uwagę na koniczność podejmowania działań na poziomie po-

szczególnych regionów (lokalne plany strategiczne), dostrzegających znaczenie szeregu społeczno-kulturowych uwarunkowań (w tym różne znaczenie odzieży i tekstyliów w kulturze różnych krajów81) decydujących o sukcesie transforma-cji. Przykłady takich działań82 można znaleźć w Wielkiej Brytanii (Yorkshire i Humber83, Szkocja84, East Midlands85); Portugalii (Norte86); Francji (Rhône-Alpes87) i Hiszpanii (Katalonia88). Nieodzownym działaniem musi być także generalna zmiana wizerunku przemysłu włókienniczo-odzieżowego, który dzisiaj kojarzy się z tragicznym losem tonącego Titanica (Magazine on European Research, 2005b). W podob-nym duchu wypowiadają się także: Związek Pracodawców Przemysłu Lekkiego

kiem niezbędnym dla utrzymania sektora tekstylno-odzieżowego w Unii Europejskiej. (4) Przyjęcie długofalowej polityki zinstrumentalizowanej w odpowiednie narzędzia wsparcia finansowego, zapewniającej równość szans, poprawę wizerunku branży oraz jej odrodzenie w świadomości społecznej. Istotny w tym obszarze wydaje się wzrost nakładów na rozwój edukacji i kształcenia zawodowego przygotowującego kadrę inżynieryjno-techniczną i wy-kwalifikowaną siłę roboczą, a także wzrost nakładów na rozwój placówek prowadzących ba-dania innowacyjno-rozwojowe” (Stanowisko Polskich Pracodawców, 2007).

80 Podobny postulat można sformułować, konfrontując wyzwania stojące przed firmami włókienniczo-odzieżowymi (coraz szybsze zmiany technologiczne i coraz trudniejsza imita-cja) z rezultatami badań, wskazującymi na istnienie pozytywnej korelacji między szybkością zmian technologicznych i trudnością imitacji a nasilaniem się procesów koncentracji ekono-micznej (Poti & Basile, 2000).

81 Por. Owen, Jones (2003). 82 Szersze informacje na temat dobrych praktyk [w:] Ignasiak (2007). 83 Szersza informacja na stronie: www.textile-training.com. 84 Szersza informacja na stronie: www.scottish-textiles.co.uk 85 Szersza informacja na stronie: www.emda.org.uk 86 Szersza informacja na stronie: www.portugaltextil.com/PresentationLayer/ portalpt

_home_00.aspx 87 Szersza informacja na stronie: www.newtex-cluster.com 88 Szersza informacja na stronie: www.cidem.com


i Polski Związek Pracodawców Prywatnych Producentów Odzieży i Tkanin. W swoim stanowisku piszą oni: „Szerokie otwarcie rynku unijnego na import tanich wyrobów azjatyckich zmusza producentów do drastycznego obniżania kosztów produkcji dla poprawy konkurencyjności i utrzymania się na rynku. (…) W tym aspekcie wskazać należy na szereg niekorzystnych zjawisk wystę-pujących na rynku pracy, w tym na pogłębiający się brak wykwalifikowanej siły roboczej i związane z tym zjawiskiem problemy producentów z pozyskaniem odpowiedniej kadry pracowników. Powyższa sytuacja coraz dotkliwiej wpływa na kondycję oraz zdolność produkcyjną firm i wymaga pilnych rozwiązań sys-temowych. Utrzymująca się stagnacja oraz charakterystyczny dla branży tek-stylno-odzieżowej niski poziom wynagrodzeń wpływają na brak zainteresowa-nia młodego pokolenia, a zarazem sytemu oświaty kształceniem w pożądanych dla branży kierunkach zawodowych. Z tych względów producenci zmuszeni zo-stali do ponoszenia dodatkowych kosztów związanych z uruchomieniem wła-snych programów szkoleniowych przygotowujących osoby bez wymaganych kwalifikacji do pracy w zawodzie. (…) W dłuższej perspektywie wymienić na-leży działania podejmowane na rzecz zintegrowania wysiłków resortu edukacji, szkół wyższych, pracodawców, samorządów oraz instytucji rynku pracy w do-stosowaniu kształcenia zawodowego i ustawicznego do potrzeb nowoczesnej gospodarki przy wydatnym wsparciu finansowania tych działań ze środków unijnych, w tym zwłaszcza stworzenia rozwiązań systemowych niezbędnych dla »odbudowania« kształcenia zawodowego pod patronatem firm odzieżowych udostępniających nowoczesną bazę i fachową wiedzę. Działania te powinny zo-stać wsparte przez profesjonalnie przygotowaną i przeprowadzoną kampanię medialną (ogólnopolską i o zasięgu regionalnym) ukierunkowaną na poprawę wizerunku branży oraz zmianę jej postrzegania w otoczeniu. Wiązać się to także będzie z podjęciem szeregu skoordynowanych działań promocyjnych oraz popu-laryzujących szanse i perspektywy rozwoju zawodowego w przemyśle tekstyl-no-odzieżowym” (Stanowisko Polskich Pracodawców, 2007). 4.2. Polityka gospodarcza Polski wobec potrzeb transformacji przemysłu włókienniczo-odzieżowego

Pewną historię mają także krajowe inicjatywy na rzecz przemysłu włókienni-czo-odzieżowego, podejmowane od końca lat 90 XX wieku, zwieńczone Strate-gią dla przemysłu lekkiego.

Anna Rogut 106

4.2.1. Strategia dla przemysłu lekkiego na lata 2000−2007 Strategia dla przemysłu lekkiego na lata 2000−200789 stawia sobie za cel se-lektywną ingerencję łączącą horyzontalne i sektorowe instrumenty kierowane na (Ministerstwo Gospodarki, 2000): 1) wzrost produktywności poprzez stymulowanie wzrostu innowacyjności

wzorniczej i produktowej; 2) wzrost eksportu poprzez wdrażanie instrumentów finansowych wspierają-

cych oraz wzmacnianie pozycji marki polskich wyrobów, tworzenie sieci bezpośredniej dystrybucji i rozwijanie elektronicznego handlu;

3) doskonalenie sposobów zarządzania przedsiębiorstwem poprzez: rozwój współpracy na płaszczyźnie organizacji przedsiębiorców, doradztwo w zakresie zarządzania przedsiębiorstwem, pomoc w przygotowaniu programów i przedsięwzięć rozwojowych, szkolenie kadr (w zakresie zarządzania i marketingu, dopuszczalnej po-mocy państwa przeznaczonej na ratowanie i restrukturyzację przedsię-biorstw, rozwiązań prawnych i organizacyjnych UE i WTO);

4) poprawę sytuacji ekonomiczno-finansowej przedsiębiorstw poprzez ich re-strukturyzację finansową ich i inne działania restrukturyzacyjne;

5) zapewnienie uczciwej konkurencji na rynku krajowym poprzez m.in. imple-mentację i wdrożenie regulacji prawnych Unii Europejskiej, negocjacje w ramach WTO dotyczące przyszłej polityki celnej, wzmocnienie służb cel-nych i inspekcji celnej oraz monitoring krajowego rynku wyrobów przemy-słu lekkiego, włączając uregulowanie napływu odzieży używanej;

6) kontynuację procesów restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstw pań-stwowych wraz z ograniczaniem społecznych skutków związanych z restruk-turyzacją zatrudnienia.

89 Zmiana pierwotnego okresu obowiązywania dokumentu (2005 r.) na rok 2007 wynika

z decyzji Rady Ministrów z 2 września 2003 r. mającej związek z wejściem w życie ustawy z 22 maja 2003 r. o zmianie ustawy o dopłatach do oprocentowania niektórych kredytów ban-kowych (Dz. U. 104 poz. 962), przedłużającej okres działania przedmiotowych preferencji do końca 2007 r.


4.2.2. Nowa filozofia wsparcia dla przemysłu włókienniczo-odzieżowego wynikająca z koncepcji horyzontalnej polityki przemysłowej Najnowszy dokument rządowy zapowiada zmianę filozofii działania i przej-ście od instrumentów sektorowych90 do instrumentów horyzontalnych (Minister-stwo Gospodarki, 2007). Te ostatnie mają, obok przemysłu włókienniczo-odzieżowego91, objąć przemysł: biotechnologiczny, chemiczny, drzewny, elek-troniczny, farmaceutyczny, informacyjno-telekomunikacyjny, meblowy, mate-riałów budowlanych, technik satelitarnych, maszynowy i motoryzacyjny. Działania horyzontalne będą rozwijane w następujących obszarach:

badania i rozwój oraz innowacyjność, kapitał ludzki, uproszczenie i poprawa systemu regulacji prawnych, ochrona środowiska – zrównoważony rozwój, dostęp do kapitału, rynki zbytu, technologie informacyjne i telekomunikacyjne, ochrona własności przemysłowej

i obejmą finansowe oraz pozafinansowe (zmiany organizacyjno-prawne prowa-dzące do usunięcia barier rozwojowych) instrumenty wsparcia. 4.2.2.1. Badania i rozwój oraz innowacyjność Kierunki działań w tym obszarze zostały określone w Kierunkach zwiększa-nia innowacyjności gospodarki na lata 2007−2013, Programie Operacyjnym In-nowacyjna Gospodarka i Inicjatywie Technologicznej 1. Kierunki zwiększania innowacyjności gospodarki na lata 2007−2013 przewi-dują (Ministerstwo Gospodarki, 2006):

intensyfikację i zacieśnienie współpracy nauki z przemysłem (kooperacja między ośrodkami uniwersyteckimi i przemysłem na szczeblu krajowym i re-gionalnym, tworzenie nowych przedsiębiorstw oraz transfer wiedzy) poprzez kierowanie wsparcia zarówno do firm (zwiększenie motywacji przedsiębior-ców do wdrażania wyników prac badawczo-rozwojowych), jak i jednostek

90 Instrumenty sektorowe zostają zachowane tylko dla sektorów strategicznych (sektor

energetyczny i obronny) i restrukturyzowanych (górnictwo węgla kamiennego i przemysł stoczniowy).

91 Tradycyjnie zwanego lekkim.

Anna Rogut 108

naukowych (zwiększanie motywacji do podejmowania prac badawczych i rozwojowych zgodnych z potrzebami przemysłu);

zwiększenie wykorzystania nowych rozwiązań organizacyjnych i technolo-gicznych przez przedsiębiorstwa; w tym przypadku głównymi instrumentami mają być te zapisane w ustawie o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej (kredyt technologiczny, ulga podatkowa na zakup nowych technologii, odpisy podatkowe na fundusz innowacyjny dla firm, które uzy-skają status centrum badawczo-rozwojowego;

zmiany w organizacji publicznej sfery badawczo-rozwojowej (koncentracja działalności badawczo-rozwojowej na potrzebach firm oraz poprawa efek-tywności wykorzystania środków publicznych);

kreowanie popytu na innowacje poprzez zamówienia publiczne. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka przewiduje (Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2006): 1) dla przedsiębiorców:

dofinansowanie przedsięwzięć w zakresie wdrażania wyników prac B+R oraz własnych lub nabytych nowych technologii, uruchomienia produkcji nowych wyrobów lub ulepszenia wyrobów produkowanych w oparciu o tę technologię;

dofinansowanie doradztwa i inwestycji niezbędnych do prowadzenia dzia-łalności B+R oraz początkowych inwestycji obejmujących w szczególno-ści zastosowanie, nowych w skali kraju, wysoko innowacyjnych rozwią-zań organizacyjnych oraz technologicznych w produkcji i usługach, w tym prowadzących do zmniejszania szkodliwego oddziaływania na śro-dowisko i zwiększających liczbę nowo tworzonych miejsc pracy;

2) dla naukowców: dofinansowanie badań naukowych, prac rozwojowych i zintegrowanych

projektów badawczych mających na celu zdynamizowanie zrównoważo-nego rozwoju przemysłu;

dofinansowanie projektów badawczych i przedsięwzięć technicznych, technologicznych i organizacyjnych ukierunkowanych na bezpośrednie i praktyczne zastosowanie w przemyśle;

doskonalenie kompetencji pracowników naukowo-badawczych oraz zain-teresowanie studentów i doktorantów działalnością naukową w dziedzi-nach ważnych dla rozwoju przemysłu;

identyfikowanie i weryfikację innowacyjnych pomysłów o dużym poten-cjale rynkowym, wsparcie tworzenia na ich bazie przedsiębiorstw oraz początkowej fazy ich rozwoju;


3) dla instytucji otoczenia biznesu: zasilenie funduszy kapitałowych, aktywację rynku inwestorów prywatnych, wsparcie ośrodków innowacyjności (m.in. parków naukowo-

technologicznych, inkubatorów technologicznych, centrów transferu technologii) zlokalizowanych na obszarach o największym potencjale rozwojowym,

wsparcie budowy i rozwoju sieci otoczenia biznesu o znaczeniu ponadre-gionalnym świadczących usługi w zakresie działalności innowacyjnej przedsiębiorców.

Inicjatywa Technologiczna 1 to cykl konkursów ogłaszanych w ramach dwóch modułów (Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, 2007). Pierwszy z nich kierowany jest do:

małych i średnich przedsiębiorców, którzy w sposób ciągły realizują badania naukowe lub prace rozwojowe,

jednostek naukowych i uczelni i przewiduje finansowanie projektów badawczych, projektów celowych i przed-sięwzięć innowacyjnych prowadzonych z wykorzystaniem wyników badań na-ukowych lub prac rozwojowych (prac przygotowawczych niezbędnych do wdrożenia wyników prac B+R, obejmujących m.in. ochronę własności przemy-słowej, przygotowanie dokumentacji technicznej, opracowanie niezbędnych procedur). Finansowanie pojedynczego projektu nie może przekraczać 5 lat i jest podzielone na dwie fazy: badawczą i wdrożeniową. Moduł 2 kierowany jest do instytucji otoczenia biznesu zajmujących się świadczeniem usług doradczych jednostkom naukowym lub przedsiębiorcom we wszelkich sprawach związanych z transferem wiedzy między nauką i gospo-darką. 4.2.2.2. Kapitał ludzki Kierunki działań w tym obszarze wynikają z zapisów Programu Operacyjne-go Kapitał Ludzki i koncentrują się na:

promowaniu nowych form i metod organizacji, planowania i realizacji strategii; doskonaleniu zawodowym; opracowywaniu standardów zarządzania procesami w przedsiębiorstwach; wspieraniu doradztwa i szkoleń ogólnych i specjalistycznych dla pracowni-ków przedsiębiorstw;

upowszechnianiu nowych form kształcenia, w tym e-learningu;

Anna Rogut 110

rozwoju systemu i modelu kształcenia przez całe życie; promowaniu mobilności, elastyczności zawodowej i przedsiębiorczości; promowaniu współpracy i transferu wiedzy między sektorem nauki a sekto-rem przemysłu;

wsparciu przedsiębiorstw przechodzących procesy restrukturyzacji, zwłasz-cza zwolnień monitorowanych, oraz pomocy w zarządzaniu zmianami.

4.2.2.3. Ochrona środowiska – zrównoważony rozwój Z punktu widzenia przemysłu włókienniczego istotne jest zwłaszcza wspar-cie w zakresie:

wdrażania formalnych92 i nieformalnych93 Systemów Zarządzania Środowi-skowego (SZS);

ograniczenia energo-, materiało- i wodochłonności procesów technologicz-nych, wyrobów i usług;

wzrostu efektywności wykorzystania surowców/zasobów naturalnych, w tym zasobów wodnych w gospodarce;

zapobiegania i ograniczania powstawania odpadów u źródła, w tym zmniej-szenia ich negatywnego oddziaływania na środowisko oraz wdrażania pro-gramów naprawczych dostosowujących technologie do najlepszych dostęp-nych technik (BAT94);

dostosowania do wymogów unijnej polityki chemicznej w sprawie rejestra-cji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemi-kaliów (REACH) (European Commission, 2001b);

upowszechnienia metodyki oceny cyklu życia (LCA95) i dalszego rozwoju oznakowania ekologicznego i deklaracji środowiskowych produktów, umoż-liwiających konsumentom dokonanie świadomego wyboru wyrobów i usług;

podejmowania dobrowolnych zobowiązań w zakresie społecznej odpowie-dzialności (CSR96) oraz formułowania zielonych strategii marketingowych (poprawa wizerunku dzięki odpowiedniemu kształtowaniu produktu, komu-nikacji, zawieraniu umów i dystrybucji).

92 Certyfikowanych na zgodność z wymaganiami normy ISO 14001 lub zarejestrowanych

w Systemie Eko-Zarządzania i Audytowania (EMAS – Eco Management and Audit Scheme). 93 Np. w ramach Programu Czystszej Produkcji oraz Odpowiedzialność i Troska. 94 Best Available Technology. 95 Life Cycle Assessment. 96 Corporate Social Responsibility.


4.2.2.4. Dostęp do kapitału Kierunki działań w tym obszarze wynikają z zapisów Kierunki zwiększania innowacyjności gospodarki na lata 2007−2013 i koncentrują się na rozwoju:

rynku finansowego (w tym fundusze podwyższonego ryzyka i fundusze za-lążkowe);

systemu poręczeń; usług doradczych (informacja o istniejących instrumentach finansowych i pomoc w ich wyborze i wykorzystaniu).

Działaniom tym ma towarzyszyć tworzenie zachęt podatkowych dla wzrostu nakładów na działalność innowacyjną. 4.2.2.5. Rynki zbytu Ten obszar przewiduje, obok instrumentów tradycyjnie stosowanych w poli-tyce handlowej (porozumienia handlowe):

rozwój ubezpieczeń eksportowych gwarantowanych przez Skarb Państwa, dopłaty do oprocentowania kredytów eksportowych o stałych stopach pro-centowych,

międzyrządowe umowy kredytowe finansujące eksport krajowych towarów i usług,

promowanie wizerunku Polski oraz polskich produktów na rynku międzyna-rodowym.

4.2.2.6. Technologie informacyjne i telekomunikacyjne Kierunki działań w tym obszarze wynikają z zapisów Programu Operacyjne-go Innowacyjna Gospodarka i Strategii kierunkowej rozwoju informatyzacji Polski do 2013 r. oraz perspektywicznej prognozy transformacji społeczeństwa informacyjnego do roku 2020 (Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, 2005). Obydwa dokumenty przewidują wsparcie: 1) budowy niezbędnej infrastruktury informatycznej dla biznesu, nauki i admi-

nistracji; 2) rozwoju aplikacji informatycznych w przedsiębiorstwach poprzez inwestycje

związane z projektami informatycznymi służącymi: wdrażaniu nowych rozwiązań organizacyjnych, rozwojowi oprogramowania do wprowadzenia innowacji technicznych,

Anna Rogut 112

uruchomianiu platform usług elektronicznych dla rozwoju eUsług mię-dzy przedsiębiorstwami (B2B);

4) zaawansowanych usług teleinformatycznych dla środowiska naukowego; 5) budowy współpracujących elektronicznych platform usług publicznych, na

których dostępne będą eUsługi dla obywateli i przedsiębiorstw (podatki, za-mówienia publiczne, rejestracja działalności gospodarczej itd.);

6) nowych i istniejących firm świadczących eUsługi. 4.2.2.7. Ochrona własności przemysłowej Za strategiczne w tym obszarze uznano:

zarządzanie własnością intelektualną, ochronę patentową poza granicami Polski, usprawnienie procesu uzyskiwania ochrony w Polsce, rozwój wzornictwa przemysłowego.

5. Podsumowanie i rekomendacje 5.1. Ambiwalencja stanowisk

Przemysł włókienniczo-odzieżowy zajmuje jedną z czołowych pozycji w strukturze gospodarczej województwa łódzkiego. Mimo to, a może właśnie dlatego, często traktowany jest jak „balast przeszłości”. Z jednej strony mówi się o nim jak o kłopotliwym dziedzictwie przeszłości opóźniającym budowę nowoczesnego wizerunku regionu, z drugiej zaś − próbuje się go wprząc w po-prawę konkurencyjności województwa, powołując się przy tej okazji na blisko dwuwiekową tradycję, doświadczenie, potencjał naukowy, kapitał ludzki, duży rynek itd. Decyzji nie ułatwia tło, na jakim rozgrywa się „być albo nie być” tego prze-mysłu, zwłaszcza globalizacja, powszechne przekonanie o nieuchronnej domina-cji Chin i zagładzie polskiego przemysłu. Stąd rodzi się dylemat trudny do roz-strzygnięcia: podejmować wyłącznie działania defensywne czy faktycznie wspie-rać (tabela 3.10). Zwłaszcza, że często zapomina się o tym, że w ostatnim okresie przemysł ten przechodzi zasadnicze przeobrażenia, śmiało wkraczając w obszary wcześniej zarezerwowane dla przemysłów wysokich technologii. Pomaga mu w tym coraz większe nasycenie usługami o wysokiej wiedzochłonności.


Tabela 3. 10. Dwa oblicza przemysłu włókienniczo-odzieżowego

Defensywa: „Titanic tonie” Wsparcie: Przyszłość oparta na wiedzy • zacofanie • schyłkowość • zamierzchła tradycja • niskie kwalifikacje siły roboczej • itd.

• materiały aktywne o wysokim pozio-mie funkcjonalności (tkaniny odłam-koodporne, trudnopalne, chroniące przed czynnikami chemicznymi i bio-logicznymi, bakteriobójcze, roztoczo-bójcze i grzybobójcze itd.

• wysoko wykwalifikowana, profesjo-nalna siła robocza

• produkty zaawansowane technologicz-nie, o dynamicznej naturze (odzież in-teligentna itd.)

• oprogramowanie i interfejs konwertu-jące i komunikujące zamówienia klien-ta procesowi produkcji i dostawy

• automatyzacja produkcji itd. Stąd już bezpośrednia droga do konkluzji, w myśl której przemysł włókien-niczo-odzieżowy jest przemysłem na wskroś nowoczesnym, opartym na wiedzy, wpisującym się w pozytywny wizerunek regionu opartego na wiedzy, mającym duży potencjał generowania dynamiki wzrostu gospodarczego i zasługującym na rozsądne wsparcie. Jest jednak jedno „ale”. Mianowicie: 1. Nie wszystkie (aktualnie działające) firmy będą chciały i mogły (z różnych

względów) podążać ścieżką wyznaczoną przez macierz transformacji. 2. Nie jesteśmy w stanie konkurować na wszystkich polach (podążanie w kie-

runku specjalizacji). 3. Część firm (pytanie, jak duża?) albo sama opuści rynek, albo zostanie z niego

wypchnięta. A to oznacza, że w ramach wsparcia transformacji sektora włó-kienniczo-odzieżowego obok instrumentów aktywnie wspierających trans-formację trzeba równolegle wdrożyć pakiet działań:

osłonowych (dla tych, którzy nie mają szans na odnalezienie się w innych obszarach),

aktywnych instrumentów rynku pracy (przekwalifikowanie, szkolenie itd.).

Anna Rogut 114

5.2. Kogo i jak wspierać w regionie?

Decyzja o wsparciu przemysłu włókienniczo-odzieżowego nie rozstrzyga jeszcze zakresu włączenia się regionu w taką pomoc, zwłaszcza że firmy włó-kienniczo-odzieżowe są (mają być) beneficjentem krajowej pomocy horyzontal-nej. Czy w związku z tym potrzebne są dodatkowe instrumenty na poziomie re-gionu? A jeżeli tak, na co powinna być skierowana lokalna oferta? Wydaje się, że odpowiedź na pierwsze pytanie jest twierdząca, bo tylko w re-gionie dysponujemy (a przynajmniej powinniśmy dysponować) dobrą wiedzą na temat faktycznych potrzeb. To, czy faktycznie taką wiedzę posiadamy, to od-rębny problem. Problem jest tym większy, że:

gros firm włókienniczo-odzieżowych to mikroprzedsiębiorstwa (o liczbie pracujących do 9 osób), a przytłaczająca większość badań statystycznych obejmuje firmy o liczbie pracujących powyżej 9, często nawet powyżej 50 osób;

informacja statystyczna odnosi się do ‘wczoraj’ przemysłu (najświeższe, do-stępne w połowie 2007 r., dane statystyczne odnoszą się do sytuacji przemy-słu włókienniczo-odzieżowego z końca 2005 r.) i niewiele mówi o jego „dzi-siaj”.

Zatem sprawą najwyżej wagi staje się wypełnienie luki informacyjnej (za-wodność statystyki publicznej) i zapewnienie bieżącej informacji na temat po-nad 95% populacji firm o liczbie pracujących do 9 osób, ich problemach, tempie transformacji, potrzebach itd. minimalizujących:

ryzyko opisanej wcześniej zawodności politycznej zarówno instrumentów wsparcia transformacji, jak i pakietu działań osłonowych i instrumentów rynku pracy (działania defensywne);

ryzyko „zepsucia”’ rynku (co już obserwujemy np. na rynku szkoleń). Jednym z takich instrumentów może być „Monitoring kondycji i szybkości transformacji przemysłu włókienniczo-odzieżowego w regionie”, będący pro-gramem wieloletnich badań finansowanych z Regionalnego Programu Opera-cyjnego. Druga sprawa to rozstrzygnięcie kwestii dotyczących: 1. Filozofii wsparcia (przede wszystkim eliminacja/łagodzenie barier transfor-

macji czy rozwijanie mocnych stron regionalnych firm/sfery badawczo-rozwojowej i instytucji otoczenia biznesu).

2. Zakresu wsparcia; powszechność (pomoc publiczna kierowana do wszyst-kich regionalnych firm włókienniczo-odzieżowych) vs wybiórczość pomocy (pomoc kierowana do firm/obszarów o największym potencjale rozwojo-wym).


3. Charakteru instrumentów: a) Rynkowe vs pozarynkowe. W pierwszym przypadku chodzi o doskonale-

nie istniejących (przede wszystkim polityka antymonopolowa i deregula-cja) lub kreowanie nowych rynków (np. rynku wiedzy dzięki ochronie własności intelektualnej czy rynku technologii przyszłości przy wykorzy-staniu instrumentu zamówień publicznych).

b) Popytowe (kierowane do firm) vs podażowe (kierowane do sfery badaw-czo-rozwojowej i instytucji wsparcia biznesu.

c) Horyzontalne vs sektorowe. W obu powyższych przypadkach polityka może mieć charakter:

„ogólny” albo „horyzontalny” − ten sam cel definiowany jest w ten sposób, że do ogółu i do każdego potencjalnego beneficjenta kierowa-ne są te same instrumenty. Przykładem tak zdefiniowanej polityki ho-ryzontalnej może być liberalizacja działalności gospodarczej (ujedno-licenie warunków, likwidacja koncesji i zezwoleń), ochrona patentowa czy ulgi podatkowe z tytułu nakładów na działalność badawczo-rozwojową;

„selektywny” albo „sektorowy” w tym sensie, że korzyści takiej poli-tyki są nierównomiernie rozłożone między różnymi obszarami działal-ności. Adresatem działań są firmy zlokalizowane w obrębie określo-nych przemysłów czy określone produkty/technologie. Przykładem ta-kiej polityki może być wspomaganie działalności badawczo-rozwojowej w obszarze nanotechnologii czy tworzenie funduszy za-lążkowych dla firm biotechnologicznych.

To rozróżnienie wyznacza jednocześnie granice między krajowym/ /regionalnym i sektorowym systemem innowacji. Jeśli chodzi o ten ostatni, to powinien on odgrywać wyjątkowo proaktywną (również w zakresie przesuwania zwalnianych zasobów siły roboczej i kapitału) rolę w okresach radykalnych przeobrażeń, jakim poszczególne sektory podlegają. A tak właśnie dzieje się w przypadku przemysłu włókienniczo-odzieżowego i jego transformacji w prze-mysł naukochłonny, pociągającej za sobą wzrost barier wejścia, wzrost akumu-lacji na szczeblu firmy, rosnącą koncentrację i możliwą, przyszłą dominację w sektorowym systemie innowacji kilku dużych, ustabilizowanych firm (model kreatywnej akumulacji). Kolejna sprawa to pilne podjęcie działań na rzecz zmiany wizerunku tego przemysłu. „Często można spotykać się ze stwierdzeniami, że przemysł tekstyl-ny to przemysł zachodzącego słońca. Innymi słowy, że jest to przemysł schył-kowy, który nie ma szans rozwojowych w Europie. I rzeczywiście, jeśli nie zmieni się nastawienia polityki, prasy, nie zmieni się wszystkich gremiów, które decydują, jak ten przemysł ma się rozwijać i finansować, to daleko w rozwoju

Anna Rogut 116

tego przemysłu się nie posuniemy. Generalnie nastawienie w gremiach politycz-nych jest takie, że tego przemysłu nie warto rozwijać, że on już dawno się prze-niósł do Azji i w sferze wyrobów tekstylnym Europa nie ma już szans, wyjąw-szy jakieś potencjalne nisze” (Przyszłość przemysłu tekstylno-odzieżowego, 2005). 5.3. Zerwanie z unifikacją Głównym bohaterem tej książki jest przemysł włókienniczo-odzieżowy, trak-towany do tej pory jak monolit. W rzeczywistości przemysł ten to cały łańcuch wartości, w obrębie którego są co najmniej dwa różne segmenty: przemysł włó-kienniczy i przemysł odzieżowy, o odmiennych typach dominujących przewag konkurencyjnych, długości łańcucha występującego w granicach województw itd. (tabela 3.11). Tworzą one dwa odrębne podsystemy (potencjalne klastery); włókienniczy i odzieżowy. Wsparcie transformacji każdego z nich wymaga nieco odmiennych instru-mentów, które można podzielić na cztery grupy:

instrumenty dostosowane do specyfiki dwóch odrębnych klasterów (np. pro-fesjonalne doradztwo, kształcenie w zakresie kompetencji technicznych);

instrumenty dostosowane do specyfiki przemysłu włókienniczo-odzieżowego jako całości (np. kształcenie w zakresie kompetencji menedżerskich, organi-zacyjnych, działalności w obrębie sieci, technologii informatyczno-telekomunikacyjnych itd.);

instrumenty horyzontalne (głównie instrumenty finansowe, internacjonaliza-cja działalności);

instrumenty rynku pracy. Pewne instrumenty powinny mieć charakter mieszany (np. uniwersalne in-strumenty zarządzania wiedzą, takie jak audyt innowacyjny z wyodrębnionymi klasterowymi/sektorowymi bazami danych dla benchmarkingu). Do najpilniej-szych działań należy zaliczyć wsparcie w zakresie: 1) W przypadku klastera biopolimerowego (podsystem włókienniczy):

badań, transferu wiedzy i technologii, kształcenia w dziedzinie kompetencji technicznych.

2) W przypadku klastera odzieżowego (podsystem odzieżowy): kształcenia w dziedzinie kompetencji technicznych (przede wszystkim projektowanie i konstrukcja odzieży),

kształcenia w dziedzinie umiejętności rynkowych (budowa marki).


Tabela 3.11 Wewnętrzne zróżnicowanie regionalnego przemysłu włókienniczo-odzieżowego

Łańcuch biopolimerowy

Odzieżowa wyspa

Typ dominujących przewag konkurencyjnych Nauko- i kapitałochłonność Adaptacja nowych technologii Coraz nowsze generacje maszyn i urządzeń Adaptacja nowych produktów/procesów rozwijanych w innych segmentach łańcucha wartości

Własność intelektualna Jakość Intensywność wykorzystania standardowych i specyficz-nych technologii informatyczno-telekomunikacyjnych

Organizacja (właściwy czas, miejsce itd.) Personalizacja/Indywidualizacja Projektowanie Marka Logistyka Typ dominujących strategii Indywidualizacja/personalizacja produktu i rozwój elastycznych systemów produkcji

Integracja działań badawczych i szkoleniowych wraz z udostępnianiem osiągniętych rezultatów i rozwojem umiejętności (szkolenie i nieustanne doskonalenie)

Organizacja pracy Wirtualizacja działalności (maksymalne wykorzysta-nie możliwości tkwiących w nowoczesnych techno-logiach informatyczno-telekomunikacyjnych)

Typ transformacji wiedzy Przechodzenie od wiedzy syntetycznej do symbo-licznej

Przechodzenie od wiedzy syntetycznej do naukowej

Anna Rogut 118


BIBLIOGRAFIA

1. Adame-Sanchez C., Escrig-Tena A.B., Innovating behaviour in local productive systems

based on SMEs, w: International Journal of Innovation Management, Vol. 5, No. 1 (March 2001), pp. 1−20.

2. Ahn S., Competition, innovation and productivity growth: a review of theory and evi-dence, ECO/WKP(2002)3, June 2002, www.olis.oecd.org/olis/2002doc.nsf/ 43bb6130e5e86e5fc12569fa005d004c/b689f10db12409b0c1256 (3.09.2004)

3. Andersen B., Metcalfe J.S., Tether B.S., Distributed innovation systems and instituted economic processes, Wprking Paper ESSY, maszynopis niedatowany, www.cespri.unibocconi.it/essy/wp/metcalfeetal.pdf (20.08.2007).

4. Arbo, P, Benneworth P., Understanding the regional contribution of higher education in-stitutions: A literature review, OECD Education Working Papers, No. 9, OECD Publish-ing, 2007.

5. Armbruster H., Kirner E., Lay G., Patterns of organisational change in European industry (PORCH). Ways to strengthen the emirical basis of research and policy, European Com-mission, Luxembourg 2007.

6. Arundel A., Geuna A., Does proximity matter for knowledge transfer from public insti-tutes and universities to firms?, Electronic Working Paper Series, Paper No. 73, October 2001, www.sussex.ac.uk/Units/spru/publications/imprint/sewps/sewp73/sewp73.pdf (21.01.2004).

7. Asheim B.T., Coenen L., The role of regional innovation systems in a globalizing econ-omy: Comparing knowledge bases and institutional frameworks of nordic clusters, DRUID Summer Conference 2004 on Industrial dynamics, innovation and development, Elsinore, Denmark, June 14−16, 2004, www.druid.dk/uploads/tx_picturedb/ds2004-1370.pdf (17.06.2005).

8. Asheim B.T., Coenen L., Moodysson J., Vang J., Constructing knowledge-based regional advantage: Implications for regional innovation policy, International ProAct Conference, 15−17 March 2006, Tampere, Finland, www.proact2006.fi/chapter_images/304_ Ref_A94_BjOrn_Asheim.pdf (5.03.2007).

9. Athey G., Nathan M., Webber C., What role do cities play in innovation, and to what ex-tent do we need city-based innovation policies and approches?, NESTA Working Paper 01/June 2007, www.nesta.org.uk/assets/pdf/cities_and_innovation_working_paper_NESTA.pdf (29.06.2007).

10. Audet D., Structural Adjustment in Textiles and Clothing in the Post-ATC Trading Envi-ronment, OECD Trade Policy Working Paper No. 4, 2004, www. oecd.org-trade (8.01.2005).

11. Bassanini A., Scarpetta S., Visco I., Knowledge, technology and economic growth: recent evidence from OECD countries, May 2000, puck.sourceoecd.org/vl=11077284/cl=13/ nw=1/rpsv/cgibin/wppdf?file=5lgsjhvj82mw.pdf (20.08.2007).

12. Becattini G., Bellandi M., Dei Ottati G., Sforzi F., From Industrial Districts to Local De-velopment, Edward Elgar, Cheltenham 2003.

Anna Rogut 120

13. Bender G., Innovation in Low-tech − Considerations based on a few case studies in eleven European countries, Arbeitspapier Nr. 6 (September 2004), Wirtschafts- und Sozialwis-senschaftliche Fakultät Universität Dortmund, Dortmund 2004.

14. Bender G., Peculiarities and Relevance of Non-Research-Intensive Industries in the Knowledge-Based Economy. Final Report of the Project “Policy and Innovation in Low-Tech – Knowledge Formation, Employment & Growth Contributions of the ‘Old Econ-omy’ Industries in Europe – PILOT”, 2006, www.pilot-project.org/publications/ finalreport.pdf (22.08.2007).

15. Benneworth P., Academic entrepreneurship and long-term business relationship: Under-standing ‘commercialization’ activities, w: Enterprise and Innovation Management Stud-ies, Vol. 2, No. 3, 2001, pp. 225−237.

16. Bielecki J., Ryzykowne zagranie, Rzeczpospolita, 6.04.2005 r. 17. Blaug M., Teoria ekonomii. Ujęcie retrospektywne, Wydawnictwo Naukowe PWN, War-

szawa 1994. 18. Błaszczak A., Bielecki J., Sielanko A., Europejczycy wydadzą mniej na ubrania, Rzecz-

pospolita nr 11(7000) z 14.01.2005 r. 19. Boucher G., Conway Ch., Meer van der E., Tiers of engagement by universities in their

region’s development, w: Regional Studies, Vol. 37.9, December 2003, pp. 887−897. 20. Braun M., Brown D., Gräf G., Leroyer J., Sabisch H., Meissner D., Rouach D., Santi P.,

Getting more innovation from public research. Good practice in technology transfer from large public research institutions, European Commission, Luxembourg 2000.

21. Breschi S., Lissoni F., Geographical boundaries of sectoral systems. Final report, Working Paper ESSY, June 2000, www.cespri.unibocconi.it/essy/wp/bresliss.pdf (20.08.2007).

22. Brzeziński M., Zarządzanie Innowacjami technicznymi i organizacyjnymi, Difin sp. z o.o., Warszawa 2001.

23. Business Decisions Limited, The Power of Customers to Drive Innovation. A Report by Business Decisions Limited for the Enterprise Directorate General of the European Commission, May 2003, http://cordis.europa.eu/innovation-policy/studies/im_study7.htm (28.12.2005).Carla S.A., Florax R., Rietveld P., Determinants of the regional demand for higher education in the Netherlands: A gravity model approach, w: Regional Studies, Vol. 38.3, June 2004, pp. 375−392.

24. Cooke P., Leydesdorff L., Regional development in the knowledge-based economy: The construction of advantage, w: Journal of Technology Transfer Vol. 31(1), 2006, pp. 5−15.

25. Danson M.W., Territorial innovation models: A critical survey, w: Regional Studies, Vol. 37.3, 2003, pp. 289−302.

26. Dodgson M., The intensification of innovation, w: International Journal of Innovation Management, Vol. 6, No 1 (March 2002), pp. 53−83.

27. Dodgson M., Rothwell R., The Handbook on Industrial Innovation, Edward Elgar Pub-lishing Limited, London 1994.

28. Doloreux D., Parto S., Regional innovation systems: A critical synthesis, UNU-INTECH Discussion Paper, INTECH, Maastricht 2004.

29. e-business watch, Electronic Business in the Textile, Clothing and Footwear Industries. Key issues, case studies, conclusions. Sector Report: No. 01-II, August 2004,


www.ebusiness-watch.org/resources/textile_generic/SR01-II_Textile.pdf, ICT Textile (14.08.2007).

30. e-business watch, The role of new companies in e-business innovation and diffusion. Spe-cial Impact Study No. 2/2006, Deceember 2006, www.ebusiness-watch.org/resources/ documents/TR02-2006_Startups.pdf, ICT and start ups (14.08.2007).

31. Edquist Ch., The ISE final report Scientific findings and policy implications of the ‘Inno-vation systems and European integration’ (ISE) research project, May 1998, improving-ser.jrc.it/default/page.gx?_app.page=entity.html&_app.action=entity&_entity.object=TSER----0000000000000003&_entity.name=Report (21.08.2007).

32. Edquist Ch., Malerba F., Metcalfe S., Montobbio F., Steinmueller E., Sectoral systems: Implications for European technology policy, maszynopis niedatowany, www.cespri. unibocconi.it/essy/wp/edquistetal.pdf (20.08.2007).

33. EIMS, Good practice in the transfer of university technnology to industry. Comprehensive summary, 1995, www.cordis.lu/eims/src/eims-r26.htm (12.12.2005).

34. ERDYN Consultants, Promoting Innovation Management Techniques in Europe, European Commission, Luxembourg 1999.

35. Euratex, Tex-Map. New organisation & e-business solution for conventional and non-conventional textile applications: A roadmap, 2003, euratex.org/download/research/ publications/tex-map_roadmap_report.pdf (10.08.2007).

36. Euratex, European Technology Platform for the future of textiles and clothing. A vision for 2020, December 2004, www.textile-platform.org/documents/Key%20Documents/ Basic/A%20Vision%20for%202020.pdf (14.08.2007).

37. European Commission, Green paper on innovation, 1995, COM(95) 688, eu-ropa.eu/documents/comm/green_papers/pdf/com95_688_en.pdf (15.02.2005).

38. European Commission, Plan of action to increase the competitiveness of the European textile and clothing industry. Communication from the Commission to the Council, the European Parliament, the Economic and Social Committee and the Committee of the Re-gions, Brussels, 29 October 1997, COM(97) 454 final, ec.europa.eu/enterprise/library/ lib-competitiveness/doc/com1997_454_en.pdf (13.03.2007).

39. European Commission, Innovation Management. Building competitive skills in SMEs, Luxembourg, 1999.

40. European Commission, Commission Report on the Implementation of the Action Plan to Increase Competitiveness of the European Textile and Clothing Industry (COM(97)454), SEC(2000) 1531, Brussels, 19.09.2000, ec.europa.eu/enterprise/library/lib-competitiveness/ doc/sec2000-1531_en.pdf (13.03.2007).

41. European Commission, Innovation in a knowledge-driven economy. Communication from the Commission to the Council and the European Parliament, Brussels 20.09.2000a, COM(2000) 567 final, eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/en/com/2000/com2000_ 0567en01.pdf (20.04.2003).

42. European Commission, Innovation Policy in a Knowledge-Based Economy, A MERIT study commissioned by the European Commission, ECSC-EC-EAEC Brussels-Luxembourg, 2000b.

Anna Rogut 122

43. European Commission, European competitiveness report 2001, Luxembourg 2001a, ec.europa.eu/enterprise/enterprise_policy/competitiveness/doc/competitiveness_report_2001/index.htm (3.04.2003).

44. European Commission, Strategy for a future chemicals Policy, White paper, COM(2001) 88 final, Brussels 27.2.2001b, eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/en/com/2001/ com2001_0088en01.pdf (10.08.2007)

45. European Commission, University spin-outs in Europe. Overview and good practice, Lux-embourg 2002.

46. European Commission, The future of the textiles and clothing sector in the enlarged Europe, Communication from the Commission to the Council, The European Parliament, The European Economic and Social Committee and The Committee of the Regions, Brussels, 29.10.2003a, COM(2003) 649 final.

47. European Commission, Evolution of trade in textile and clothing worldwide – trade fig-ures and structural data, Commission staff working paper, Brussels, 21.11.2003b, SEC(2003) 1348.

48. European Commission, Economic and competitiveness analysis of the European textile and clothing sector in support of the Communication “The future of the textiles and clothing sector in the enlarged Europe”, Commission staff working paper, Brussels, 21.11.2003c, SEC(2003) 1345.

49. European Commission, Paxis – Results and policy recommendations, Luxembourg 2003d 50. European Commission, Innovation policy: updating the Union’s approach in the context

of the Lisbon strategy, Communication from the Commission to the Council, the Euro-pean Parliament, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, Brussels, 11.3.2003 (2003b), COM(2003) 112 final, ec.europa.eu/enterprise/ innovation/communication/doc/innovation_comm_en.pdf (14.12.2004)

51. European Commission, Innovation Management and the Knowledge-Driven Economy, Brussels-Luxembourg, 2004a.

52. European Commission, Commission’s observations in response to the recommendations of the High Level Group for textiles and clothing, Commission Staff working document, Brussels, 13.10.2004b, SEC(2004) 1240.

53. European Commission, Technology transfer institutions in Europe. An overview, January 2004c ec.europa.eu/enterprise/enterprise_policy/competitiveness/doc/tti_typology.pdf (11.06.2006).

54. European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Trends and drivers of change in the EU textiles and leather sector: Mapping report, 2004a, www.eurofound.europa.eu/emcc/publications/2004/ef0485en.pdf (9.10.2007).

55. European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Sector futures. Textiles and leather in Europe: the end of an era or a new beginning?, 2004b, www.eurofound.europa.eu/emcc/publications/2004/sf_lt_1.pdf (9.10.2007).

56. European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Knitting the future of the textiles and leather sector: Four scenarios, 2004c, www.eurofound. europa.eu/emcc/publications/2004/ef0466en.pdf (9.10.2007).

57. European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Sector futures. Policy responses to post-2005 challenges, 2004d, www.eurofound.europa.eu/ emcc/publications/2004/ef04132en.pdf (9.10.2007).


58. European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Sector futures. Policy responses to post-2005 challenges, 2004e, www.eurofound.europa.eu /emcc/publications/2004/ef0465en_4.pdf (1.03.2007).

59. European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Sector futures. Policy responses to post-2005 challenges, 2004f, www.eurofound.europa.eu /emcc/publications/2004/ef0465en_1.pdf (1.03.2007).

60. European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Sector futures. Policy responses to post-2005 challenges, 2004g, www.eurofound.europa.eu/ emcc/publications/2004/ef0465en_2.pdf (1.03.2007).

61. European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Sector futures. Policy responses to post-2005 challenges, 2004h, www.eurofound.europa.eu /emcc/publications/2004/ef0465en8.pdf (1.03.2007).

62. European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Sector futures. Policy responses to post-2005 challenges, 2004i, www.eurofound.europa.eu/ emcc/publications/2004/ef0465en_6.pdf (1.03.2007)

63. European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Sector futures. Policy responses to post-2005 challenges, 2004j, www.eurofound.europa.eu/ emcc/publications/2004/ef0465en_7.pdf (1.03.2007)

64. European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Sector futures. Policy responses to post-2005 challenges, 2004k, www.eurofound.europa.eu/ emcc/publications/2004/ef0465en_3.pdf (1.03.2007).

65. European Parliament, Committee on International Trade, Draft report on textiles and clothing after 2005, 26.4.2005, http://www.europarl.europa.eu/registre/commissions/ inta/projet_rapport/2005/357753/INTA_PR(2005)357753_EN.pdf (10.08.2007).

66. Firma PIO-MAN udziela odpowiedzi na pytania zadane na panelu ekspertów zatytułowa-nego „Przyszłość przemysłu tekstylno-odzieżowego”, 2005, maszynopis.

67. Francois J., Manchin, M., Norberg H., Spinanger D., Impacts of textiles and clothing sec-tors liberalisation on prices, 2007, www.acte.net/infoflash2_files/Impactstudy_prices.pdf (20.06.2007).

68. Ganesan S., Malter A.J., Rindfleisch A., Does Distance Still Matter? Geographic Prox-imity and NewProduct Development, w: Journal of Marketing, Vol. 69 (October 2005), pp. 44–60.

69. Gerben P., Cees B., Kleinknecht A., Success and failure of innovation: a literature review, w: International Journal of Innovation Management, Vol. 7, No 3 (September 2003), pp. 309−338.

70. Geroski P.A., Innovation and competitive advantage, OECD/GD(95)122, OECD, Paris 1995.

71. Goldberg I., Polska a gospodarka oparta na wiedzy. W kierunku zwiększania konkuren-cyjności Polski w Unii Europejskiej, The World Bank, Washington D.C. 2004.

72. Guilhon B., Markets for knowledge: problems, scope, and economic implications, Eco-nomics of Innovation and New Technology, Vol. 13(2), March 2004, pp. 165−181.

73. GUS, Program badań statystycznych statystyki publicznej na rok 2006, Załącznik do roz-porządzenia Rady Ministrów z dnia 19 lipca 2005 r. (Dz. U. Nr 178, poz. 1482), War-szawa 2005.

Anna Rogut 124

74. GUS, Program badań statystycznych statystyki publicznej na rok 2006, Załącznik do roz-porządzenia Rady Ministrów z 5 września 2006 r. w sprawie programu badań staty-stycznych statystyki publicznej na rok 2007 (Dz. U. Nr 170, poz. 1219), Warszawa 2006.

75. Gyes Van G., Industrial relations as a key to strengthening innovation in Europe, Innova-tion papers No 36, European Commission, 2003.

76. Hertog P.D., Knowledge-intensive business services as co-producers of innovation, Inter-national Journal of Innovation Management, Vol. 4, No 4 (December 2000), pp. 491-528

77. High Level Group for Textiles and Clothing, European textiles and clothing in a quota free environment. High level group follow-up report and recommendations, 2006, ec.europa.eu/enterprise/textile/documents/hlg_report_18_09_06.pdf (10.08.2007).

78. Hirsch-Kreinsen H., Jacobson D., Laestadius S., Smith K., Low-Tech Industries and the Knowledge Economy: State of the Art and Research Challenges, August 2003, www.pilot-project.org/publications/sota2.pdf (22.08.2007).

79. Hirsch-Kreinsen H., Jacobson D., Robertson P., Low-Tech Industries: Innovativeness and Development Perspectives. A Summary of a European Research Project, December 2005, www.pilot-project.org/publications/projectsum.pdf (22.08.2007).

80. Hirsch-Kreinsen H., Low-technology: A forgotten sector in innovation policy, Paper pre-sented at the International ProACT Conference, 15 – 17th March 2006, Tampere, Finland, www.pilot-project.org/publications/proactconf.pdf (22.08.2007).

81. IFM and partners, Study on the implications of the 2005 trade liberalisation in the textile and clothing sector. Consolidated report, February 2004, www.emcc. eurofo-und.europa.eu/ publications (11.09.2005)

82. Ignasiak B., Ocena możliwości wykorzystania w polskich przedsiębiorstwach tekstylno-odzieżowych doświadczeń europejskich regionów, które przekształciły swój przemysł tekstylno-odzieżowy pracochłonny w naukochłonny, przeprowadzona w aspekcie kie-runków rozwoju tego sektora przemysłu w Polsce i regionie łódzkim, Łódź 2007, maszy-nopis.

83. Karbowniczek D., System dualnego kształcenia zawodowego, czy to się "opłaci" w Pol-sce?, maszynopis niedatowany, www.koweziu.edu.pl/edukator/modules. php?op= modlo-ad &name=News&file=article&sid=66&mode=thread&order=0&thold=0 (30.04.2007).

84. Karewicz M., Wykorzystanie europejskich doświadczeń przez małe i średnie przedsię-biorstwa tekstylno-odzieżowe regionu łódzkiego, Praca magisterska, 2005, maszynopis.

85. Kemp, J.L.C., Moerman, P.A., Prieto, J., On the Nature of Knowledge-intensive Organi-zations: Strategy and Organisation in the New Economy., Paper presented at the 7th In-ternational Conference on Current Enterprising, Bremen 2001.

86. Ki J-H., The role of two agglomeration econoies in the production of innovation: A com-parison between localization economies and urbanization economies, Enterprise and In-novation Management Studies, Vol. 2, No. 2, 2001, pp. 103−117.

87. Klepka M., Regionalna Strategia Innowacji jako wynik zintegrowanego podejścia do pod-noszenia innowacyjności MSP, rozprawa doktorska, Łódź 2005, maszynopis.

88. Kline S.J., Rosenberg N., A overwiev of Innovation, [in:] Landau R., Rosemberg N., The Positive Sum Strategy. Harnessing Technology for Economic Growth, National Acad-emy Press, Washington, 1986.


89. Koellinger P., Impact of ICT on Corporate Performance, Productivity and Employment Dynamics. Special Report No. 01/2006, December 2006, e-business watch, www.ebusiness-watch.org/resources/documents/TR01-2006_ICT-Impact.pdf, ICT and corporate performance (14.08.2007).

90. Kosińska S., Poziom innowacyjności firm tekstylno-odzieżowych województwa łódzkie-go. Zarządzanie innowacjami, Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządza-nia w Łodzi, Łódź 2007.

91. Krucińska I., Diagnoza potencjału jednostek badawczo-rozwojowych i procesu komercja-lizacji badań, Społeczna Wyższa Szkołą Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi, Łódź 2007.

92. Krugman P. R., Obstfeld M., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Wydawnictwo Na-ukowe PWN, Warszawa 1993.

93. Kurzydłowski K.J., Streszczenie wystąpienia w ramach cyklu seminariów CASE – Rzecz-pospolita − Ministerstwo Gospodarki nt. Innowacji w polskim przemyśle, http://www.rzeczpospolita.pl/tematy/case-seminarium/2002/stanowiska.html (29.03.2006).

94. Kuusi O. (red.), Innovation systems and competitiveness, Taloutieto Oy, Helsinki 1996. 95. Lee CH-Y., A simple theory and evidence on the determinants of firm R&D, Economics

of Innovation and New Technology, Vol. 12(5), October 2003, pp. 385−395. 96. Lengrand L. & Associés, Innovation tomorrow. Innovation policy and the regulatory

framework: Making innovation an integral part of the broader structural agenda, Innova-tion papers No 28, European Commission, Luxembourg 2002.

97. Lundvall B.A. (red.), National systems of innovation. Towards theory of innovation and interactive learning, Pinter Publishers, London 1997.

98. Lundvall B.A., National Innovation Systam: Analytical focusing device and policy learn-ing tool, IPTS, Őstersund May 2007.

99. Magazine on European Research, Inwoven intelligence, w: RTD Info No 45, May 2005a, http://ec.europa.eu/research/rtdinfo/45/01/article_2489_en.html (15.08.2007).

100. Magazine on European Research, Crusader for innovation, w: RTD Info No 45, May 2005b, http:// ec.europa.eu/research/rtdinfo/45/01/article_2489_en.html (15.08.2007).

101. Magazine on European Research, Inwoven intelligence, [in:] RTD Info No 45, May 2005c, http://ec.europa.eu/research/rtdinfo/45/01/article_2489_en.html (15.08.2007).

102. Majchrzycka K., Bartkowiak G., Technologie innowacyjne i wyspecjalizowane wyroby– szansą rozwoju i zwiększenia konkurencyjności polskiego przemysłu tekstylno-odzieżowego, 2005, maszynopis.

103. Majchrzycka K., Pościk A., Łężak K., Fabińska M., Skiba U., Głodek P., Raport z pro-jektu pilotażowego „Opracowanie koncepcji uruchomienia działalności Centrum Trans-feru Innowacyjnych Technologii wraz z rozwojem bazy informatycznej w ramach CZT Pro Humano Tex”, Lipiec 2007, maszynopis.

104. Malerba F., Sectoral systems and innovation and technology policy, Revista Brasileria de Inovação, Vol. 2 No. 2, 2003, pp. 329−375.

105. Malerba F., Sectoral systems of innovation and production, Working Paper ESSY, maszynopis niedatowany_a, www.cespri.unibocconi.it/essy/wp/malerba.pdf (20.08.2007).

Anna Rogut 126

106. Malerba F., Sectoral systems in Europe: Summary and conclusion, Working Paper ESSY, maszynopis niedatowany_b, www.cespri.unibocconi.it/essy/wp/malerba2.pdf (20.08.2007).

107. Malerba F., Montobbio F., Sectoral systems, national systems and international techno-logical and trade performance, Working Paper ESSY, May 2000, www.cespri.unibocconi.it/essy/wp/melemont.pdf (20.08.2007).

108. Marciniak S., Innowacje i rozwój gospodarczy, Kolegium Nauk Społecznych i Admini-stracji Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2000.

109. Markowski T., Zarządzanie rozwojem miast, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.

110. Marshall P., McKay J., Evaluating the Benefits of Electronic Commerce in Small and Medium Enterprises, 2001, www.collecter.org/archives/2001_December/23.pdf (22.09.2002).

111. Mazur J., Decyzje marketingowe w przedsiębiorstwie, Warszawa 2002. 112. Mielicka E., Zbadanie potrzeb przemysłu odzieżowego w zakresie szkolenia konstrukto-

rów odzieży. Opracowanie koncepcji i przetestowanie szkolenia dla trenerów konstrukcji odzieży, Łódź 2007, maszynopis.

113. Ministerstwo Gospodarki, Strategia dla przemysłu lekkiego na lata 2000−2005, Warsza-wa, Październik 2000, www.mgip.gov.pl (7.07.2004).

114. Ministerstwo Gospodarki, Kierunki zwiększania innowacyjności gospodarki na lata 2007-2013, Warszawa, Kwiecień 2006, www.mg.gov.pl (9.05.2006).

115. Ministerstwo Gospodarki, Koncepcja horyzontalnej polityki przemysłowej w Polsce, Warszawa, Lipiec 2007, www.mg.gov.pl (17.08.2007).

116. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 2007-2013, Warszawa, Maj 2006, www.mrr.gov.pl (26.07.2006).

117. Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, Strategia kierunkowa rozwoju informatyzacji Pol-ski do 2013 roku oraz perspektywiczna prognoza transformacji społeczeństwa informa-cyjnego do roku, Warszawa, Czerwiec 2005, www.fiiz.pl/res/serwisy/bip-fiiz/komunikaty/_007_47031.pdf (19.08.2007).

118. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Inicjatywa Technologiczna. Gospodarka oparta na polskich innowacjach, Biuletyn Ministra: Sprawy Nauki Nr 2 (123) Luty 2007, www.nauka.gov.pl/mein/_gAllery/25/17/25174/Inicjatywa_technologiczna_I.pdf (18.04.2007).

119. Montobbio F., National innovation system. A critical survey, Working paper ESSY, maszynopis niedatowany, www.cespri.unibocconi.it/essy/wp/montobbi.pdf (20.08.2007).

120. Mytelka L., Farinelli F., Local clusters, innovation systems and sustained competitive-ness, UNU/INTECH Discussion Papers, 2000.

121. Navarro L., Industrial policy in the economic literature. Recent theoretical developments and implications for EU policy. Enterprise papers No 12, European Commission, Lu-xembourg 2003.

122. NESTA, Hidden innovation. How innovation happens in six ‘low innovation’ sectors. Research report, June 2007, www.nesta.org.uk/assets/pdf/hidden_innovation_ report_NESTA.pdf (7.09.2007).


123. Nieminen M., Kaukonen E., Universities and R&D networking in a knowledge-based economy. A glance at Finnish developments. Sitra Reports series 11, Hakapaino Oy, Helsinki 2001.

124. Nordas H.K., The global textile and clothing industry post the Agrement on Textiles and Clothing, Discussion Word Trade Organisation, 2004.

125. Nowosielska M., Zasady ochrony towarów tekstylnych i odzieżowych: WTO, Unia Eu-ropejska, Polska, www. monitorc.pl/roczniki/1998/CEL-11-5.pdf (2.11.2001).

126. Observatory of European SMEs, Regional clusters in Europe, No 3, 2002. 127. OECD, The knowledge-based economy, OCDE/GD(96)102, Paris 1996. 128. OECD, National Innovation Systems, Paris 1997. 129. OECD, Business-to Business electronic commerce: Status, economic impact and policy

implications, Paris 1999. 130. OECD, Enhancing the competitiveness of SMEs in the global economy: strategies and

policies, Workshop 3: Realising the potential of electronic commerce for SMEs in the global economy, Conference for Ministers responsible for SMEs and Industry Ministers, Bologna 14−15 June 2000a, www.oecd.org/dataoecd/19/48/2011580.pdf (22.09.2002).

131. OECD, A new economy?: the changing role of innovation and information technology in growth, 2000b.

132. OECD, Is there a new economy? First report on the OECD growth project, Paris, 2000c. 133. OECD, Innovative clusters. Drivers of national innovation systems, Paris 2001. 134. OECD, Dynamising national innovation system, Paris 2002. 135. OECD, Oslo Manual. Guidelines for collecting and interpreting innovation data. Third

edition, 2005, www.oecd.org/dataoecd/51/8/1913021.pdf (13.01.2005). 136. OECD, Competitive Regional Clusters. National policy approaches, 2007. 137. Okoń-Horodyńska E., Streşyńska A., Wieczorek D., Biała Księga 2003. Część II. Gospodar-

ka Oparta na Wiedzy, Polskie Forum Strategii Lizbońskiej, Gdańsk-Warszawa 2003. 138. Owen N., Jones A.C., A comparative study of the British and Italian textile and clothing

industries, DTI Economics paper No. 2, April 2003, www.berr.gov.uk/files/ file14772.pdf (14.08.2007).

139. Oxfam, Trading away our rights. Women working in global supply chains, 2004, www.oxfam.org.uk/what_we_do/issues/trade/downloads/trading_rights.pdf (10.08.2007).

140. Palmberg Ch., Sectoral patterns of inovation and cometence requirements – a closer look at low-tech industries, Sitra Reports series 8, Hakapaino Oy, Helsinki 2001.

141. PAXIS, The PAXIS Manual for Innovation Policy Makers and Practitioners. Analysis and transfer of innovation tools, methodologies and policy, European Commission, 2006.

142. Perogianni M., B2B Internet trading platforms: Opportunities and barriers for SMEs. A first assessment, Enterprise Paper No 3, 2003.

143. Piasecki B., Rogut A., Wpływ kryzysu w Rosji na stan małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w drugiej połowie 1998 roku. Ekspertyza wykonana na zlecenie Rządowego Centrum Studiów Strategicznych, Grudzień 1998, maszynopis.

144. Piasecki B., Bariery absorpcji wiedzy w przemyśle włókienniczo-odzieżowym regionu łódzkiego, Społeczna Wyższa Szkołą Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi, Łódź 2007a (w druku).

Anna Rogut 128

145. Piasecki B., Potrzeby innowacyjne firm na podstawie audytu innowacyjnego, 2007b, maszynopis.

146. Pomykalski, A., Zarządzanie Innowacjami, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001. 147. Porter M.E., The Competitive Advantage of Nations, The Free Press, New York 1990. 148. Porter M.E., Clusters and the new economics of competition, [in:] Harvard Business Re-

view, November- December 1998, pp. 77−90. 149. Porter M., Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2000. 150. Porter M.E., The economic performance of regions, Regional Studies, Vol. 37, 6&7, Au-

gust/October 2003, pp. 549−578. 151. Poti B., Basile R., Regional differences of innovation: Firms organization, regional insti-

tutions and innovative performance, OECD-NIS Focus Group on Innovative Firms and Networks, Rome 2−3 October 2000, www.oecd.org/dataoecd/14/6/2093628.pdf (16.03.2003).

152. Przyszłość przemysłu tekstylno-odzieżowego. Panek ekspertów, Łódź 14 kwietnia 2005, www.eedri.pl/pdf/panelTO.pdf (17.04.2007).

153. Quéré M., National systems of innovation and national systems of corporate governance: A missing link?, w: Economics of Innovation and New Technology, Vol. 13(1), January 2004, pp. 77−90.

154. Responsible partnering, A guide to better practices for collaborative research between science and industry, 2005, www.responsible-partnering.org/library/rp-2005-v1.pdf (16.02.2007).

155. Rogut A., Małe i średnie przedsiębiorstwa w integracji ekonomicznej. Doświadczenia Unii Europejskiej, Lekcje dla Polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2002.

156. Rogut A., Modele współpracy nauka – przemysł. Analiza i opracowanie modeli współ-pracy pomiędzy sferą badawczo-rozwojową, a przedsiębiorstwami sektora tekstylno-odzieżowego. III - Analiza DPSIR- raport, 2007a, maszynopis.

157. Rogut A., (red.), Potencjał polskich MSP w zakresie absorbowania korzyści integracyj-nych, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2007b (w druku).

158. Rogut A., Piasecki B., LORIS Wizja. Regionalny foresight technologiczny. Gdzie jeste-śmy i dokąd zmierzamy, czyli jak określić kierunki rozwoju technologicznego woje-wództwa łódzkiego. Przewodnik metodologiczny Społeczna Wyższa Szkołą Przedsię-biorczości i Zarządzania w Łodzi, Łódź 2007.

159. Rothwell R., Industrial Innovation: Success, Strategy, Trends, [in:] Dodgson M., Roth-well R., The Handbook on Industrial Innovation, Edward Elgar Publishing Limited, Lon-don 1994.

160. Rymarczyk J., Protekcjonizm w teorii ekonomii i w polityce handlowej Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. O. Langego we Wrocławiu, Seria: Monografie i opracowania nr 92, Wrocław 1992.

161. Rzeczpospolita, Horyzont Gospodarczy. Regiony 2007. Łódzkie – szanse gospodarcze. Debata i dodatek do Rzeczpospolitej, Łódź, 21.02.2007.

162. Schreyer P., The contribution of information and communication technology to output growth: A study of the G7 countries, STI Working Paper 2000/2, OECD, Paris 2000.


163. Sejmik Województwa Łódzkiego, Strategia rozwoju województwa łódzkiego na lata 2007−2020, Łódź 2006, Uchwała Nr LI/865/2006 Sejmiku Województwa Łódzkiego z 31 stycznia 2006 r.

164. Słojewska A., Obrona przed tanią odzieżą z Azji, w: Rzeczpospolita, 6.04.2005a. 165. Słojewska A., Ostrzeżenie dla Chińczyków, w: Rzeczpospolita, 7.04.2005b. 166. Smith K., What is the ‘knowledge economy’? Knowledge-intensive industries, June

2000a, ftp://ftp.cordis.europa.eu/pub/innovation-policy/studies/studies_knowledge_ based_ economy_wp4.pdf (12.07.2003).

167. Smith K., Innovation as a systemic phenomenon: Rethinking the roke of policy, [in:] Innovation Management Study, Vol. 1, No. 1, 2000b, pp. 73−102.

168. Sosnowska A., S. Łobesko, A. Kłopotek, Zarządzanie firmą innowacyjną, Difin sp. z.o.o., Warszawa 2000.

169. Sotarauta M., Strategy Development in learning cities. From classical rhetoric towards dynamic capabilities, SENTE Working Papers No. 8/2004, University of Tampere, 2004.

170. Stanowisko Polskich Pracodawców na Międzynarodową Konferencje w Brukseli w dniach 30−31 maja 2007 r., www.prywatni.com.pl (18.08.2007).

171. Stawasz E., Innowacje a małą firma, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1999. 172. Stengg W., The textile and clothing industry in the EU, Enterprise papers 2-2001, Euro-

pean Communities, June 2001, www.europa.eu.int/comm/enterprise/textile/ development.htm (10.04.2007).

173. Tamowicz P., Przedsiębiorczość akademicka. Spółki spin-off w Polsce, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2006.

174. Totterdill P., Margelí C., Ribeiro C., Militky J., Oxborrow L., Neves M., Silva P., Bazjik V., The Shape of Textiles to Come. Implications for Management Competencies and Job Skills, TecMinho – University Enterprise Association for Development, 2002a .

175. Totterdill P., Dhondt S., Milsome S., Partners at Work? A Report to Europe’s Policy Makers and Social Partners, 2002b, http://hi-res.ntu.ac.uk (12.08.2007).

176. Turyńska A., Ocena sposobu wdrażania projektów regionalnych strategii innowacji w nowych krajach członkowskich Unii Europejskiej, rozprawa doktorska, Wrocław 2006, maszynopis.

177. Urząd Marszałkowski w Łodzi, Regionalny Program Operacyjny Województwa Łódz-kiego na lata 2007−2013, Lipiec 2007, test.lodzkie.pl/system/galleries/download/ RPO/RPO_20070713.pdf (19.08.2007).

178. Urząd Miasta Łodzi, Analiza sytuacji społeczno-gospodarczej miasta Łodzi oraz regionu, 2005a, www.klasterlodzki.pl/pub_ana/pliki/prezentacja_analiza_-_spoleczno-gosp.pdf (2.06.2006).

179. Urząd Miasta Łodzi, Strategia rozwoju klastra w Łodzi (skrót), 2005b, www.klasterlodzki.pl/pliki/Strategia_i_plan_wdrozenia.pdf (2.06.2006).

180. Wengel J., Shapira P., Machine tools: The remaking of a traditional sectoral innovation system?, November 2001, www.cespri.unibocconi.it/essy/wp/wengshap.pdf (20.08.2007).

181. Wickramansinghe N., Sharma S.K., Key factors that hinder SMEs in succeeding in to-day’s knowledge-based economy, International Journal of Management and Enterprise Development Vol. 2, No 2/2005, pp. 141−158.

Anna Rogut 130

182. Wissema J.G., Technostarterzy dlaczego i jak?, Polska Sgencja Rozwoju Przedsiębior-czości, Warszawa 2005.

183. Wojnicka E., Klimczak P., Wojnicka M., Dąbkowski J. (red.), Perspektywy rozwoju ma-łych i średnich przedsiębiorstw wysokich technologii w Polsce do 2020 roku, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2006.

184. Wojtysiak J., Diagnoza stanu we wdrażaniu innowacji w przemyśle włókienniczym, 2005, maszynopis.

185. WTO, Agreement on Textile and Clothing, 1995, www.wto.org/english/tratop_e/ textil_e/texintro_e.htm (10.08.2007).

Strony internetowe z przykładami regionalnych działań kierowanych do przemysłu włókienniczo-odzieżowego:

• www.textile-training.com. • www.scottish-textiles.co.uk • www.emda.org.uk • www.portugaltextil.com/PresentationLayer/portalpt_home_00.aspx • www.newtex-cluster.com • www.cidem.com • europa.eu.int/comm/enterprise.


ZAŁĄCZNIKI 1. Włókiennictwo (Dział 17)

Dział ten obejmuje: - przygotowanie i przędzenie włókien tekstylnych, - produkcję tkanin włókienniczych, - wykończanie materiałów włókienniczych, włączając ubrania, - produkcję gotowych materiałów włókienniczych, oprócz odzieży (np. bielizny pościelo-

wej, stołowej, toaletowej, kuchennej, kołder, koców, dywanów, sznurka itp.), - produkcję dzianin i wyrobów dzianych (np. skarpetek, swetrów). Dział ten nie obejmuje: - produkcji włókien naturalnych, sklasyfikowanej w dziale 01, - produkcji włókien syntetycznych, sklasyfikowanej w 24.70.Z, - produkcji odzieży, sklasyfikowanej w dziale 18. 17.11.Z Produkcja przędzy bawełnianej Podklasa ta obejmuje: - przygotowywanie włókien: zgrzeblenie i czesanie włókien bawełnianych, - wytwarzanie przędzy bawełnianej, zarówno w całości z bawełny, jak i z udziałem włókien

sztucznych lub syntetycznych, dla celów dziewiarskich, tkackich itp. Podklasa ta nie obejmuje: - produkcji nici do szycia, sklasyfikowanej w 17.16.Z. 17.12.Z Produkcja przędzy wełnianej zgrzebnej Podklasa ta obejmuje: - przygotowanie włókien: odtłuszczanie i karbonizację wełny, zgrzeblenie, - wytwarzanie przędzy wełnianej, zarówno w całości z wełny jak i z udziałem włókien

sztucznych lub syntetycznych, dla celów dziewiarskich, tkackich itp. 17.13.Z Produkcja przędzy wełnianej czesankowej Podklasa ta obejmuje: - czesanie włókien wełnianych - wytwarzanie przędz wełnianych czesankowych, - wytwarzanie przędzy, zarówno wełnianej jak i z udziałem włókien sztucznych lub synte-

tycznych, dla celów dziewiarskich, tkackich itp., - wytwarzanie przędz wełnianych czesankowo-zgrzebnych (półczesankowych).

Anna Rogut 132

17.14.Z Produkcja przędzy lnianej Podklasa ta obejmuje: - trzepanie lnu, - wytwarzanie przędzy lnianej, jak i przędzy z udziałem włókien sztucznych lub syntetycz-

nych, dla celów dziewiarskich, tkackich itp. Podklasa ta nie obejmuje: - roszenia lnu, sklasyfikowanego w 01.11.C. 17.15.Z Produkcja przędzy z jedwabiu oraz włókien chemicznych Podklasa ta obejmuje: - rozwijanie, płukanie i skręcanie jedwabiu, - zgrzeblenie i czesanie odpadów z jedwabiu, - wytwarzanie przędzy z jedwabiu oraz z udziałem włókien sztucznych i syntetycznych, dla

celów dziewiarskich, tkackich itp., - teksturowanie, skręcanie, łączenie i nitkowanie przędzy z włókien sztucznych lub synte-

tycznych. 17.16.Z Produkcja nici do szycia Podklasa ta obejmuje: - produkcję nici do szycia z różnych surowców i ich mieszanek. Podklasa ta nie obejmuje: - produkcji przędzy dziewiarskiej, sklasyfikowanej w 17.11.Z - 17.15.Z, 17.17.Z. 17.17.Z Produkcja przędzy z włókien tekstylnych pozostała Podklasa ta obejmuje: - przygotowywanie i przędzenie pozostałych włókien tekstylnych, takich jak juta i pozosta-

łe włókna łykowe, - produkcję przędzy papierowej do wytwarzania tapet. Podklasa ta nie obejmuje: - produkcji włókien i pakuł syntetycznych, wytwarzania pojedynczych przędz (włączając

przędzę o dużej wytrzymałości i do produkcji dywanów) z włókien sztucznych i synte-tycznych, sklasyfikowanej w 24.70.Z,

- produkcji włókien szklanych, sklasyfikowanej w 26.14.Z, - przędzenia włókien azbestowych, sklasyfikowanego w 26.82.Z. 17.21.Z Produkcja tkanin bawełnianych Podklasa ta obejmuje: - produkcję tkanin bawełnianych, zarówno w całości z bawełny, jak i z udziałem włókien

sztucznych i syntetycznych, - produkcję pozostałych tkanin bawełnianych, tkanin z kordonku, tkanin niestrzyżonych na

ręczniki, do produkcji imitacji skór futerkowych, gazy itp.


Podklasa ta nie obejmuje: - produkcji tekstylnych wykładzin podłogowych, sklasyfikowanej w 17.51.Z, - produkcji materiałów nietkanych, sklasyfikowanej w 17.53.Z, - produkcji taśm, sklasyfikowanej w 17.54.Z, - produkcji dzianin, sklasyfikowanej w 17.60.Z, - produkcji medycznie impregnowanej gazy, sklasyfikowanej w 24.42.Z. 17.22.Z Produkcja tkanin wełnianych zgrzebnych Podklasa ta obejmuje: - produkcję tkanin wełnianych zgrzebnych, zarówno w całości z wełny, jak i z udziałem

włókien sztucznych lub syntetycznych. Podklasa ta nie obejmuje: - produkcji tekstylnych pokryć podłogowych, sklasyfikowanej w 17.51.Z, - produkcji materiałów nietkanych, sklasyfikowanej w 17.53.Z, - produkcji dzianin, sklasyfikowanej w 17.60.Z. 17.23.Z Produkcja tkanin wełnianych czesankowych Podklasa ta obejmuje: - produkcję tkanin wełnianych czesankowych, zarówno w całości z wełny, jak i z udziałem

włókien sztucznych lub syntetycznych. Podklasa ta nie obejmuje: - produkcji tekstylnych pokryć podłogowych, sklasyfikowanej w 17.51.Z, - produkcji materiałów nietkanych, sklasyfikowanej w 17.53.Z, - produkcji dzianin, sklasyfikowanej w 17.60.Z. 17.24.Z Produkcja tkanin z jedwabiu oraz włókien chemicznych Podklasa ta obejmuje: - produkcję tkanin, zarówno w całości z jedwabiu, jak i udziałem włókien sztucznych lub

syntetycznych. Podklasa ta nie obejmuje: - produkcji materiałów nietkanych, sklasyfikowanej w 17.53.Z, - produkcji jedwabnych wstążek, taśm, sklasyfikowanej w 17.54.Z. 17.25.Z Produkcja tkanin pozostałych Podklasa ta obejmuje: - produkcję tkanin z lnu, konopi, juty i pozostałych włókien łykowych i i przędzy specjalnej, - produkcję tkanin polipropylenowych, - produkcję tkanin z włókien szklanych.

Anna Rogut 134

Podklasa ta nie obejmuje: - produkcji tekstylnych pokryć podłogowych, sklasyfikowanej w 17.51.Z, - produkcji materiałów nietkanych, sklasyfikowanej w 17.53.Z, - produkcji wąskich taśm i knotów, sklasyfikowanej w 17.54.Z, - produkcji tkanin z przędzy azbestowej, sklasyfikowanej w 26.82.Z. 17.30.Z Wykończanie materiałów włókienniczych Podklasa ta obejmuje: - wykończanie materiałów włókienniczych, włókien, tkanin i wyrobów włókienniczych

gotowych obcej produkcji w zakresie: - bielenia, barwienia, odbarwiania i drukowania (również termodrukowania) materiałów i

artykułów włókienniczych, włączając ubrania, - apreturowania, suszenia, parowania, dekatyzowania, reperowania, cerowania, sanforyzo-

wania, merceryzowania wyrobów włókienniczych obcej produkcji, włączając ubrania, - plisowania, marszczenia i podobnych czynności, - wykończanie ubrań skórzanych. Podklasa ta nie obejmuje: - wykończania materiałów włókienniczych własnej produkcji, sklasyfikowanego w 17.1,

17.2 i 17.5, - impregnacji, powlekania, pokrywania i laminowania plastykiem, sklasyfikowanych

w 17.54.Z, - napraw odzieży i artykułów użytku domowego, sklasyfikowanych w 52.74.Z, - działalności usługowej polegającej na wykonywaniu „na poczekaniu” nadruków na wyro-

bach włókienniczych, sklasyfikowanej w 52.74.Z. 17.40.A Produkcja gotowych wyrobów włókienniczych, z wyłączeniem odzieży i działalności usługowej Podklasa ta obejmuje: - produkcję gotowych wyrobów z różnych materiałów włókienniczych: - koców, włączając koce podróżne, - bielizny pościelowej, stołowej, toaletowej, kuchennej, - kołder watowanych, puchowych, jaśków, pufów, poduszek, śpiworów itp., - produkcję gotowych wyrobów wyposażeniowych: - zasłon, baldachimów, stor, narzut, pokrowców na ubrania, na maszyny i urządzenia itp.

(w tym również dzianych), - płócien nieprzemakalnych, namiotów, wyposażenia kempingowego, żagli, markiz prze-

ciwsłonecznych, pokrowców zewnętrznych samochodowych itp., - flag, sztandarów, chorągwi, - ścierek, kamizelek ratunkowych, spadochronów itp., - produkcję tekstylnych części koców elektrycznych.


Podklasa ta nie obejmuje: - działalności usługowej, sklasyfikowanej w 17.40.B, - produkcji tekstylnych artykułów technicznych, sklasyfikowanej w 17.54.Z, - produkcji odzieży, sklasyfikowanej w 18, - produkcji tapet tekstylnych, sklasyfikowanej w 21.24.Z. 17.40.B Działalność usługowa w zakresie naprawy wyrobów z brezentu i wyposażenia kempingowego 17.51.Z Produkcja dywanów i chodników Podklasa ta obejmuje: - produkcję pokryć podłogowych: dywanów, kilimów, chodników, mat, płyt dywanowych z

materiałów włókienniczych, filcu. Podklasa ta nie obejmuje: - produkcji mat plecionych, sklasyfikowanej w 20.52.Z, - produkcji pokryć podłogowych z korka, gumy lub tworzyw sztucznych, sklasyfikowanej

w zależności od surowca w 20.52.Z, 25.13.B i 25.23.Z, - produkcji linoleum i pozostałych pokryć podłogowych o utwardzonej powierzchni, z ma-

teriału innego niż tworzywo sztuczne, sklasyfikowanej w 36.63.Z. 17.52.A Produkcja wyrobów powroźniczych i sieciowych, z wyłączeniem działalności usługowej Podklasa ta obejmuje: - produkcję szpagatów, wyrobów powroźniczych, lin i kabli z włókien, taśm włókienni-

czych i podobnych materiałów impregnowanych lub nieimpregnowanych, pokrywanych lub oplatanych gumą lub tworzywem sztucznym,

- produkcję wiązanych sieci ze szpagatów, powrozów lub lin, - produkcję wyrobów z lin i sieci: sieci rybackich, odbijaczy dla statków, wyładunkowych

odbojników i amortyzatorów, zawiesi, lin i kabli zaopatrzonych w metalowe pierścienie itp. Podklasa ta nie obejmuje: - działalności usługowej, sklasyfikowanej w 17.52.B, - produkcji siatek żarowych do lamp gazowych i rurkowych siatek do palników gazowych,

sklasyfikowanej w 17.54.Z, - produkcji siatek na włosy, sklasyfikowanej w 18.24.Z. 17.52.B Działalność usługowa w zakresie naprawy sieci i wyrobów powroźniczych 17.53.Z Produkcja włóknin i wyrobów wykonanych z włóknin, z wyłączeniem odzieży 17.54.Z Produkcja wyrobów włókienniczych pozostałych, gdzie indziej niesklasyfikowana Podklasa ta obejmuje: - produkcję taśm włączając taśmy złożone z osnowy bez wątku, wykonane przy użyciu

środków klejących, - produkcję filcu, - produkcję etykiet, emblematów itp. z materiałów włókienniczych, - produkcję ozdób: wstążek, tasiemek, pomponów itp.,

Anna Rogut 136

- produkcję tiulów i innych wyrobów ażurowych wykończonych koronką lub innymi mo-tywami ozdobnymi haftowanymi lub wyszywanymi,

- produkcję wyrobów włókienniczych impregnowanych, powlekanych, pokrywanych lub laminowanych tworzywem sztucznym,

- produkcję waty z materiałów tekstylnych i wyrobów z waty: podpasek higienicznych i tamponów,

- produkcję przędzy metalizowanej lub plecionej z drutem, nici gumowanych i lin pokry-tych tkaniną, przędzy lub taśm pokrytych, impregnowanych, powlekanych lub oplecio-nych gumą lub tworzywem sztucznym,

- produkcję różnych tekstyliów: tkanin kordowych (oponowych o wysokiej wytrzymałości); kalki płóciennej; płótna gruntowanego dla malarzy, bukramu i podobnych usztywnionych wyrobów tekstylnych, materiałów włókienniczych powlekanych gumą lub substancjami amylowymi,

- produkcję różnych wyrobów tekstylnych: knotów, siatek żarowych do lamp gazowych i rurkowych siatek do palników gazowych, węży z materiałów włókienniczych impregno-wanych lub pokrytych gumą lub tworzywem sztucznym, pasów transmisyjnych, przeno-śników taśmowych, tkanin do przesiewania i przecedzania.

Podklasa ta nie obejmuje: - produkcji tekstylnych wykładzin podłogowych, sklasyfikowanej w 17.51.Z, - produkcji tkanin przetykanych metalowym drutem, sklasyfikowanej w 28.73.Z, - produkcji celulozowych podpasek higienicznych i tamponów, sklasyfikowanej w 21.22.Z, - produkcji impregnowanych lub powlekanych substancjami leczniczymi bandaży, waty,

gazy, nici chirurgicznych i opatrunków, sklasyfikowanej w 24.42.Z. 17.60.Z Produkcja dzianin Podklasa ta obejmuje: - produkcję dzianin: - produkcję dzianin o splocie rządkowym lub kolumienkowym, - produkcję siatek i zasłon okiennych dzianych na maszynach typu Raschel lub podobnych, - produkcję innych materiałów włókienniczych przeszywanych splotem kolumienkowym, - produkcję dzianin z długim włosem do produkcji imitacji skór futerkowych. Podklasa ta nie obejmuje: - produkcji materiałów ażurowych i firan okiennych typu koronkowego, produkowanych na

maszynach typu Raschel lub podobnych sklasyfikowanej w 17.54.Z. 17.71.Z Produkcja wyrobów pończoszniczych Podklasa ta obejmuje: - produkcję pończoch, skarpetek, rajstop i innych wyrobów pończoszniczych, - produkcję obuwia tekstylnego bez zelówek. 17.72.Z Produkcja odzieży dzianej Podklasa ta obejmuje: - produkcję odzieży dzianej: pulowerów, swetrów, rozpinanych swetrów, kamizelek i po-

dobnych wyrobów dzianych.


2. Produkcja odzieży (Dział 18) Dział ten obejmuje: - produkcję każdego rodzaju odzieży, zarówno konfekcyjnej, jak i szytej „na miarę”, ze

skóry, tkanin, dzianiny itp., np.: odzież wierzchnią, bieliznę damską, męską i dziecięcą, ubrania robocze itp.,

- produkcję dodatków do odzieży, - produkcję wyrobów futrzarskich. Dział ten nie obejmuje: - produkcji wyrobów dzianych, sklasyfikowanej w 17.7, - wykończania ubrań, sklasyfikowanego w 17.30.Z. 18.10.Z Produkcja odzieży skórzanej Podklasa ta obejmuje: - produkcję odzieży wykonanej ze skóry lub jej imitacji. Podklasa ta nie obejmuje: - produkcji rękawiczek, pasków skórzanych, sklasyfikowanej w 18.24.Z, - produkcji odzieży ze skór futerkowych, sklasyfikowanej w 18.30.Z, - produkcji sportowych rękawic i sportowych nakryć głowy, sklasyfikowanej w 36.40.Z. 18.2 Produkcja odzieży i dodatków do odzieży, z wyłączeniem odzieży skórzanej Grupa ta nie obejmuje: - produkcji odzieży ze skór futerkowych, sklasyfikowanej w 18.30.Z. 18.21.Z Produkcja ubrań roboczych Podklasa ta obejmuje: - produkcję odzieży roboczej i ochronnej. Podklasa ta nie obejmuje: - produkcji obuwia, sklasyfikowanej w 19.30.A i 19.30.B, - produkcji odzieży z gumy lub tworzywa sztucznego, zgrzewanej „na szwach”, sklasyfi-

kowanej w 25.13.B i 25.24.Z, - produkcji ochronnych nakryć głowy, sklasyfikowanej w 25.24.Z, 28.75.B, - reperacji odzieży, sklasyfikowanej w 52.74.Z.

Anna Rogut 138

18.22.A Produkcja ubrań wierzchnich dla mężczyzn i chłopców, pozostała Podklasa ta obejmuje: - produkcję męskich i chłopięcych płaszczy i kurtek, peleryn, wiatrówek i podobnych artykułów, - produkcję garniturów męskich i chłopięcych oraz zestawów odzieżowych, - produkcję marynarek męskich i chłopięcych, - produkcję spodni, bryczesów i szortów męskich i chłopięcych, - krawiectwo (szycie na miarę), dla mężczyzn i chłopców. Podklasa ta nie obejmuje: - produkcji odzieży ze skór futerkowych, sklasyfikowanej w 18.30.Z, - produkcji odzieży z gumy lub z tworzyw sztucznych, zgrzewanej „na szwach”, sklasyfi-

kowanej w 25.13.B i 25.24.Z, - reperacji odzieży, sklasyfikowanej w 52.74.Z. 18.22.B Produkcja ubrań wierzchnich dla kobiet i dziewcząt, pozostała Podklasa ta obejmuje: - produkcję odzieży wierzchniej dla kobiet i dziewcząt wykonaną z materiałów tkanych,

dzianin itp.: płaszczy, kurtek, peleryn, kostiumów, spodni, spódnic, wiatrówek, - produkcję damskich lub dziewczęcych marynarek i żakietów, sukienek, bryczesów i szor-

tów damskich lub dziewczęcych, - krawiectwo (szycie na miarę) dla kobiet i dziewcząt. Podklasa ta nie obejmuje: - produkcji odzieży ze skór futerkowych, sklasyfikowanej w 18.30.Z, - produkcji odzieży z gumy lub tworzyw sztucznych, zgrzewanej „na szwach”, sklasyfiko-

wanej w 25.13.B i 25.24.Z, - reperacji odzieży, sklasyfikowanej w 52.74.Z. 18.23.Z Produkcja bielizny Podklasa ta obejmuje: - produkcję bielizny dla mężczyzn, kobiet i dzieci wykonanej z materiałów tkanych, dzia-

nin, koronek itp.: podkoszulków, „t-shirt”, slipów, kalesonów, piżam, koszul nocnych, szlafroków, bluzek, majtek, gorsetów, staników.

Podklasa ta nie obejmuje: - produkcji wyrobów pończoszniczych, sklasyfikowanej w 17.71.Z, - reperacji odzieży, sklasyfikowanej w 52.74.Z. 18.24.Z Produkcja pozostałej odzieży i dodatków do odzieży, gdzie indziej niesklasyfikowana Podklasa ta obejmuje: - produkcję bielizny i odzieży niemowlęcej, odzieży narciarskiej, treningowej do pływania itp., - produkcję kapeluszy i czapek, - produkcję dodatków do odzieży: rękawiczek, pasków, szali, krawatów, apaszek, siatek na

włosy itp., - produkcję nakryć głowy wykonanych ze skór futerkowych.


Podklasa ta nie obejmuje: - produkcji obuwia tekstylnego, sklasyfikowanej w 17.71.Z, - produkcji ochronnych nakryć głowy, sklasyfikowanej w 25.24.Z 28.75.B, - produkcji sportowych rękawic i sportowych nakryć głowy wykonanych ze skóry, sklasy-

fikowanej w 36.40.Z, - reperacji odzieży, sklasyfikowanej w 52.74.Z.

Anna Rogut 140

2 Anna Rogut - EEDRIBarwy włókiennictwa. Potencjał przemysłu włókienniczo-odzieżowego… 3...

Documents

Transcript of 2 Anna Rogut - EEDRIBarwy włókiennictwa. Potencjał przemysłu włókienniczo-odzieżowego… 3...