86 PERSONEL I ZARZĄDZANIE listopad 2011

szkolenia i rozwój

Kreatywność

Lucyna PruskaTrener konsultant, mediator, strateg; twórca i realizator programów Navico MTC. lucyna.pruska@gmail.com

Okazuje się, że kreatywność można rozwijać, z kreatywnością rodzi się każdy psychicznie zdrowy człowiek,

kreatywność pozostaje w zasięgu ręki każdego człowieka. Kreatywność możemy rozumieć jako postawę i działanie twórcze umożliwiające dochodzenie do nowych idei, rozwiązań, koncepcji, skoja-rzeń. Słowo „kreatywny” pochodzi z języka ła-cińskiego, od słowa „creo” – tworzę, produkuję, poczynam, daję czemuś początek, a łacińskie słowo „creatus” oznacza „dziecko, potomek”. Proces kreatywny, inaczej proces tworzenia, warunkują trzy obszary:

zasoby, inaczej wiedza, doświadczenia, do-stęp do informacji oraz źródła inspiracji, jaki-mi dysponuje człowiek,

wykształcone sposoby myślenia i indywi-dualne zdolności intelektualne człowieka,

wewnętrzna motywacja człowieka do two-rzenia.

Kreatywny potencjał ludzkiego mózgu

Mózg ludzki składa się z około biliona komó-rek nerwowych, które się odnawiają. Każda

z nich może wytwarzać połączenia z ponad tysiącem innych komórek. „Ścieżki” połączeń nerwowych w mózgu powstają błyskawicznie, a ich liczba oraz siła zależą od intensywności i jakości pracy intelektualnej, jaką człowiek wykonuje. Liczba wszystkich możliwych po-łączeń i kombinacji pomiędzy komórkami ludzkiego mózgu to wielkość wyrażona cyfrą 1, za którą stoi rząd zer o długości 10,5 miliona kilometrów. Oto wrodzony potencjał twórczy, jakim dysponuje zwykły człowiek. Ten poten-cjał pozostaje w zasięgu jego ręki. Problem, z jakim się człowiek zmaga, dotyczy tego, jak uruchamia i wykorzystuje ten potencjał, a nie – czy go posiada.

Przeszkody na drodze do kreatywności

Prześledźmy teraz, co nam utrudnia tworzyć, myśleć kreatywnie i uwierzyć, że mamy zdol-ności twórcze od urodzenia.

Stłumienie w sobie natury dziecka

Prawdopodobnie nikt nie ma wątpliwości co do wielkiej kreatywności dzieci. Badania nad dziećmi potwierdzają ich wyjątkową siłę w tej

Twórczy potencjałCzy kreatywności można się nauczyć?

Często uczestnicy programów edukacyjnych i szkoleniowych z zakresu narzędzi myślenia i kreatywności zadają pytania: Czy naprawdę można nauczyć się kreatywności, czy człowiek po prostu się z tym rodzi? Co zrobić, żeby stać się kreatywnym? Czy tylko wybrańcy są kreatywni?

listopad 2011 PERSONEL I ZARZĄDZANIE 87

szkolenia i rozwój

Kreatywność

dziedzinie. Dzieci nie trzeba uczyć kreatyw-ności, a przede wszystkim starać się jej nie za-bijać. Dzieci korzystają z wyobraźni i potrafią zbaczać z utartych ścieżek. Czynią to dzięki temu, że się nie boją błędów, myślą elastycz-nie i chętnie eksperymentują. Dorośli tracą te cechy i umiejętności oraz tłumią w sobie po-zytywne aspekty natury dziecka. Dzieje się tak między innymi na skutek powielania nie-korzystnych kulturowych wyobrażeń o tym, jaki powinien być dorosły oraz niewłaściwych metod edukacyjnych zarówno w domu, jak i w szkole, które dorośli nieświadomie powie-lają w miejscu pracy. Często dorośli, w przeci-wieństwie do dzieci, stają się mało elastyczni, nie dają sobie marginesu na popełnianie błę-dów, myślą schematycznie i mało korzystają z wyobraźni.

Przekonania na temat własnego potencjału intelektualnego

Pomimo wielu publikacji na temat odkryć do-tyczących pracy mózgu jako całości, w społe-czeństwie ciągle panują opinie, że jedni ludzie myślą prawą, a inni lewą półkulą, na skutek czego „prawopółkulowców” nazywa się kre-atywnymi, zajmującymi się sztuką, a „lewo-półkulowców” – logicznymi i ścisłymi, zaj-mującymi się biznesem. Stąd prosta droga do wykształcenia szkodliwego przekonania o lu-dziach wykonujących pewne zawody, na przy-kład biznesmenów, finansistów, jako o tych, którzy z natury nie mogą być kreatywni. Dzisiejsza nauka pokazuje mózg w zupełnie innym świetle. Ludzki mózg pracuje jako ca-łość, co można porównać do tego, jak pracuje ciało ludzkie podczas biegu. Pracuje zarów-no prawa, jak i lewa strona ciała. Pomimo iż w mózgu można zlokalizować ośrodki, które stają się bardziej aktywne podczas specyficz-nych zadań (lewa półkula, prawa półkula), obie półkule pracują w połączeniu, napędzając się wzajemnie jak tryby kół zębatych. Na podsta-wowym poziomie obie półkule angażują się w pracę przy zadaniach każdego typu. Obie półkule potrzebują siebie wzajemnie dla peł-nego myślenia, niezależnie od dziedziny. Jeśli człowiek rozwija tylko umiejętności uaktyw-niające bardziej jedną z półkul, myśli i działa

Metody i narzędzia pobudzające potencjał kreatywny

1. Pozytywne nastawienie, pozytywne myślenie pod każdym względem to warunek sine qua non procesu twórczego. Im bardziej będziemy nagradzać umysł pochwałami kierowanymi do siebie, tym szybciej przekształcimy krytyka wewnętrznego w sprzymierzeńca. Nasza nieświadomość przekształci go w wielką siłę napędzającą proces twórczy. 2. Aby stymulować proces twórczy, potrzebujemy także rozwijania wyobraźni i ciekawości dziecięcej oraz gotowości do uczenia się na błędach. Jeśli potraktujemy potencjalne błędy jako wspaniałe lekcje na drodze naszego rozwoju – jednostkowego, grupowego, organizacyjnego – przestaniemy się bać błędów i rozwiniemy w sobie tolerancję dla błędów innych.3. Kreatywność potrzebuje zrównoważonego pobudzania do pracy obu półkul, co owocuje osiąganiem równowagi pomiędzy nauką a sztuką, logiką a wyobraźnią, rozumem a intuicją. Myślenie całym mózgiem zwiększa nasze szanse na znajdowanie niekonwencjonalnych, nowatorskich idei i rozwiązań. Pomaga w tym rozwijanie oburęczności oraz celowe ćwiczenia myślenia systemowego, interdyscyplinarnego oraz szukania ukrytych połączeń.4. Siła kreatywności rośnie dzięki systematycznej praktyce „joggingu intelektualnego”, czyli wykonywaniu ćwiczeń mózgu, które sprzyjają tworzeniu się nowych synaps i rozwijają przerzutność uwagi. 5. Rozwijanie myślenia lateralnego, czyli wytrącanie umysłu z utartych ścieżek myślenia, pomaga w znajdowaniu nowych odniesień, przyjmowaniu różnych punktów widzenia. 6. Wyostrzanie zmysłów oraz ćwiczenie uważności obserwacji.7. Stosowanie nielinearnych narzędzi organizacji informacji, takich jak mapy myśli, powoduje, że lepiej wykorzystujemy i wspomagamy symultaniczną i wielokierunkową pracę mózgu. Dzięki temu sprawniej myślimy, łatwiej się uczymy, tworzymy więcej pomysłów i osiągamy lepsze wyniki w każdej dziedzinie.8. Dla usprawniania myślenia kreatywnego nie wystarcza troska o rozwój intelektualny. Trzeba go zrównoważyć starannym rozwojem kondycji fizycznej, postawy ciała. Ponadto powinniśmy także przestrzegać właściwej diety zapewniającej dobre odżywienie mózgu. Mózg stanowi ok. 2 proc. wagi ciała, ale pobiera aż 20 proc. energii i ok. 25 proc. tlenu dostarczanego organizmowi. 9. Stosowanie narzędzi pobudzających i porządkujących proces intelektualny typu Kapelusze De Bono, Scamper, Cherry Split, Kwiat Lotosu, Co by było, gdyby, Mapy Myśli, znakomicie sprawdzają się w pracy indywidualnej i grupowej w różnych środowiskach, zarówno biznesowych, jak i naukowych. Dla pracowników marketingu pomocne okazują się narzędzia, takie jak Chiński Portret, Idea Grid, Wielkie Koło Pomysłów, Drabina Komunikacyjna, Idea Box. Szczegóły dotyczące wymienionych narzędzi i ich zastosowania można znaleźć w wielu publikacjach poświęconych rozwojowi kreatywności dostępnych na rynku.

88 PERSONEL I ZARZĄDZANIE listopad 2011

szkolenia i rozwój

Kreatywność

nieefektywnie, niezależnie od dziedziny swojej aktywności i nie wykorzystuje pełni swojego potencjału nawet w dziedzinie, którą się zajmu-je. Fałszywe przekonania na temat pracy półkul mózgowych katastrofalnie obniżają możliwo-ści twórcze w wymiarze jednostek, grup i or-ganizacji.

Pogląd o wyższości pisma, liczb i logicznego myślenia nad innymi formami aktywności intelektualnej

Świat współczesnego człowieka, zwłaszcza człowieka biznesu, bardzo ceni słowo pisane, ceni liczby oraz racjonalny, przyczynowo--skutkowy sposób argumentowania. Mniej miejsca pozostawia dla intuicji, spontaniczne-go podejścia opartego na insightach mających

niejednokrotnie uzasadnienie raczej w obsza-rach nieświadomości niż w rozumie. Takie podejście nie sprzyja rozwojowi kreatyw-ności, która nierzadko na pewnych etapach

potrzebuje porzucenia racjonalności i przewi-dywalności, a zaryzykowania wyprawy ścież-ką intuicji i wykorzystania potęgi nieświado-mości.

Automatyzm umysłowy

Umysł ludzki to wspaniałe narzędzie. Jednak warto pamiętać, że jedną z jego podstawo-wych skłonności stanowi dążenie do zauto-matyzowania możliwie największej liczby czynności i przejście w stan odpoczynku. Takie działanie umysłu możemy porównać do drążenia rowków w podłożu. Raz wydrą-żony rowek staje się miejscem przepływu wody, podobnie jak raz „wydrążona” ścieżka umysłowa staje się sposobem myślenia na ja-kiś temat. Raz przetarty szlak, nawet bardzo wąski, zaprasza do korzystania z niego. Prze-pływająca woda powoli zmienia rowek w ko-ryto, a wielokrotnie użyta ścieżka mentalna staje się „arterią”. Tak powstają automatyzmy mentalne, które bardzo ułatwiają życie, ale także powodują to, że nie potrafimy wyobra-zić sobie, że można o problemie, zadaniu, sprawie pomyśleć w inny niż dotąd sposób. Tymczasem kreatywność wymaga porzuca-nia raz po raz utartych ścieżek, zbaczania ze szlaków i unikania ruchu na „arteriach men-talnych”. Wyobraźnia nie lubi chodzić tymi samymi drogami.

Jak żelazo w bezczynności rdzewieje,

a woda gnije lub marznie od zimna,

tak umysł psuje się bez ćwiczenia.

Leonardo da Vinci

Mapy Myśli (Mind Mapping) wszechstronne narzędzie dla mózgu:

Fenomenalna technika opracowana przez Tony’ego Buzana, zwielokratniająca wydajność pracy mózgu i skutecznie pomagająca polepszyć osiągane wyniki.

Wyraża naturalne funkcje mózgu i pozostaje w zgodzie z jego wielokierunkową pracą.

Jako technika graficzna wyzwala potencjał intelektu. Pobudza kreatywność i pomaga generować

rozwiązania. Ułatwia komunikację (rozmowy, prezentacje,

negocjacje). Sprawdza się jako doskonałe narzędzie

w planowaniu strategicznym, wspomaganiu sprzedaży, zarządzaniu zmianą i wyznaczaniu celów.

Wspomaga wydajne magazynowanie i odzyskiwanie informacji z pamięci.

Myślenie lateralne (Lateral Thinking) termin wprowadzony przez Edwarda De Bono oznaczający:

Umiejętność pozbycia się sztywności i jednostronności w myśleniu o świecie.

Zdolność do patrzenia na zjawiska, sprawy z wielu punktów.

Umiejętność przeformułowania problemu stwarzająca szanse na znalezienie nowych rozwiązań.

Przykład myślenia lateralnego: Co by było, gdyby zamiast budować kosztowne kilometry dróg, skonstruować pojazd wiozący drogę z sobą? I powstał czołg.

szkolenia i rozwój

Kreatywność

Złe nawyki intelektualne

Szkoły i uniwersytety przekazują dużo wiedzy, jednak wciąż nie uczą obsługi najwspanialszej maszyny świata, która tą wiedzą ma zarządzać – to znaczy nie uczą obsługi ludzkiego umysłu, nie dają uczniom i studentom narzędzi myśle-nia. Na skutek tego uczniowie i studenci często myślą chaotycznie, impulsywnie, przypadko-wo i nie potrafią zaplanować procesu intelektu-alnego i świadomie nim zarządzać. Ponieważ pomysły raczej im się przytrafiają, rozwija-ją w sobie przekonanie o tym, że procesem twórczym nie można kierować i nie można go rozwijać. Ponadto metody stosowane w szko-łach i na uniwersytetach nadmiernie stosują linearne wzorce organizacji informacji, czyli wzorce, które obniżają poziom wykorzystania naturalnego kreatywnego potencjału mózgu. Badania nad mózgiem dowodzą, że nie układa on informacji w sposób linearny. Mózg przyj-muje i przetwarza informacje jednocześnie w całym sobie, w formie impulsów elektrycz-nych i reakcji chemicznych za pomocą neuro-przekaźników, które, gdy zostają wypuszcza-ne z synaps, mają za zadanie pobudzić inne neurony we wszystkich kierunkach. Każda

informacja docierająca do mózgu zostaje po-fragmentowana i rozesłana po całym mózgu.Jako ludzie dorośli nieświadomie przeszcze-piamy braki w obszarze umiejętności zarzą-dzania procesem intelektualnym oraz linearne metody organizacji informacji wyniesione ze szkoły na grunt zawodowy. Przyczynia się to do systematycznego osłabiania zdolności twórczych jednostek, grup i organizacji.

10 punktów na drodze do utrzymania świeżego spojrzenia na otaczający świat:

Czuj się gotów na wszystko i przygotowany na nic. Pielęgnuj w sobie pozytywne aspekty natury dziecka. Rozwijaj intelekt na równi z emocjami. Unikaj zakładania stanu rzeczy na podstawie dotychczasowych

doświadczeń. Unikaj myślenia typu „ja już to wiem”, „już przez to

przechodziliśmy”. Unikaj myślenia „nie mogę”, „nie da się”, „muszę”. Nie przywiązuj się do własnych pomysłów. Regularnie ćwicz umysł. Przestrzegaj diety wspomagającej dobrą pracę mózgu. Wierz w swoją moc twórczą.

Schemat

Co sie dzieje, gdy dominuje jedna półkula

Dobra pamięć sekwencyjna.Dobre logiczne myślenie i planowanie.Zdolności językowe .Dostrzeganie i rozumienie ograniczeń.Świetna organizacje.Utrzymywanie porządku.

Kreatywność, elastyczność.Umiejętności improwizacji.Myślenie lateralne.Myślenie intuicyjne.Zdolność do łączenia wiedzy.Odkrywanie insight’ów, czytanie między wierszami.

Korzyści z rozwoju lewej półkuli Korzyści z rozwoju prawej półkuli

Zagrożenia na skutek dominacji lewej półkuli Zagrożenia na skutek dominacji prawej półkuli

Brak umiejętności stawiania ograniczeń.Nieumiejętność planowania i rozumienia następstw.Słaba organizacja.Trudności w precyzyjnym wysławianiu się, formułowaniu dokumentacji.Opóźnienia i nierówny progres.

Tendencja do konserwatywnego zachowania.Tendencja do powtarzania raz przyjętych idei.Brak myślenia twórczego, brak umiejętności znajdowania rozwiązań.Brak umiejętności syntetyzowania wiedzy.Brak umiejętności działań ad hoc i improwizacji..

90 PERSONEL I ZARZĄDZANIE listopad 2011

szkolenia i rozwój

Kreatywność

Wewnętrzny krytyk

Negatywny dialog wewnętrzny, który podcina nam skrzydła, nazywa się krytykiem wewnętrz-nym. Bezgłośne słowa kierowane do samego siebie typu „To jest głupie, na pewno im się nie spodoba”, „Ja nie mam zdolności kreatyw-nych”, „To na pewno zawiera dziesiątki błę-dów”, „Na pewno mi się nie uda nic wymyślić”, „Mnie nigdy się nie udaje”, „Ja się do tego nie nadaję” działają jak zabójcza trucizna dla pro-cesu twórczego na poziomie nieświadomym. Nieświadomość przyjmuje to i przekształca w blokadę kreatywnego myślenia. Kreatywne myślenie wymaga czegoś dokładnie przeciw-nego – napędu pozytywnego myślenia.

Samospełniające się przepowiednie

Negatywne myślenie spowodowane przez wewnętrznego krytyka prowadzi do zjawiska zbadanego i opisanego w psychologii społecz-nej jako samospełniające się przepowiednie. Polega na tym, że określone (tutaj negatywne) oczekiwania w stosunku do pewnych zdarzeń

lub zachowań wpływają na te zdarzenia lub zachowania w sposób, który powoduje speł-nienie oczekiwań. Innymi słowy, jeśli ktoś myśli „Ja nie mam zdolności kreatywnych”, w niedługim czasie znajdzie wiele argumen-tów uzasadniających to przekonanie.

Kreatywność mamy w sobie

Reasumując, warto jeszcze raz podkreślić, że ludzki mózg ma ogromy potencjał twór-czy. Człowiek nosi w sobie ten potencjał od urodzenia. Kreatywność można rozwijać i doskonalić dokładnie tak, jak doskonali się umiejętności językowe, matematyczne, ko-munikacyjne, fizyczne, rzemieślnicze i wiele innych. Czy kreatywności można się nauczyć? Skoro mamy ją w sobie, nie musimy się jej uczyć. Raczej odkrywajmy w sobie ten wspa-niały naturalny potencjał i doskonalmy go za pomocą profesjonalnych narzędzi.