Download - Metapoznawcze Ja, a efektywność samokontroli

Metapoznawcze Ja, a efektywność samokontroli

Karol Karasiewicz

Pod kierunkiem prof. UG dr hab. Hanny Brycz

Plan prezentacji

• Założenia teoretyczne

– Czym jest metapoznawcze (Dojrzałe) Ja?

– Jak mierzymy trafność spostrzegania siebie (Dojrzałość Ja)?

– Jak współcześnie rozumiemy pojęcie samokontroli?

• Wyniki przeprowadzonych badań

– Problem badań

– Hipotezy

– Zmienne i operacjonalizacja

– Narzędzia badawcze

– Procedura i uczestnicy

– Wyniki

Czym jest dojrzałe Ja?

Roli Uczenia się

Autorska

Dystans wobec świata

Dys

tan

s w

ob

ec s

ieb

ie

• Obuchowski (2000) dojrzałe (autorskie) ja charakteryzuje się zachowaniem dystansu wobec siebie, jak i wobec świata zewnętrznego,

• Ja (utożsamiane z osobowością) rozwija się poprzez asymilację doświadczeń i adaptację schematów

• Autorskie Ja jest w pełni dojrzałe

Czym jest dojrzałe Ja?

• Kozielecki (1976) – ja jest strukturą odpowiedzialną za kształtowanie tożsamości,

• Tożsamość jest kształtowana przez dwojakiego rodzaju systemy Jaźni: podmiotowy i przedmiotowy

• Samowiedza jest warunkiem koniecznym do zaistnienia aktu samokontroli

Ja =JA-PODMIOTOWE

Przeżywanie, doświadczanie samego

siebie

+

JA-PRZEDMIOTOWE

Samowiedza zakodowana w

strukturach poznania

Co więc znaczy, że Ja trafnie spostrzega siebie?

• (Higgins, 1996) Ja jest silne (promocyjne lub prewencyjne),

• (Obuchowski, 2000) Ja ma dystans wobec samego siebie, jest odporne na krytykę (Barron, 1924 za Mądrzycki, 1996), umiarkowanie wrażliwe na cudze przeżycia, czy wpływy poznawcze,

• Ja potrafi trafnie spostrzegać nieracjonalność własnego postępowania (Brycz, 2006)

Skala Dojrzałości Ja H. Brycz (w przygotowaniu)

• 40 pozycji kwestionariuszowych opisujących nieracjonalne zachowanie człowieka,

• Zadaniem osoby badanej jest ocena na 100-punktowej skali graficznej, w jakim stopniu spostrzega dane zachowanie u siebie,

• Wynikiem jest średnia uzyskanych punktów, która opisuje poziom trafności spostrzegania nieracjonalności we własnym zachowaniu

Przykład

Po upływie pewnego czasu jestem bardziej skłonna/y dostrzegać swoje własne błędy i w mniejszym stopniu doszukiwać się ich w otoczeniu.

----------------------------------------------------------------------------

0% 50% 100%

Wartości psychometryczne narzędzia

• Duża trafność treściowa, znaczna zbieżność z wymiarami dystansu psychologicznego, odraczania gratyfikacji, moralności, samowiedzy i samoregulacji,

• Prowadzone dotąd badania nie pozwoliły wyodrębnić w pełni jasnych i precyzyjnych wymiarów (podskal) – nieznana trafność czynnikowa,

• Rzetelność jest stosunkowo wysoka (od 0,78 do 0,85), jednak przy niezbyt wysokiej średniej korelacji między pozycjami (od 0,23 do 0,27).

Samokontrola

• (Słownik Języka Polskiego PWN) umiejętność kontrolowania swoich emocji i zachowań. Z samokontrolą wiążą się interesujące zjawiska. Próby kontroli swoich myśli i uczuć skutkują zwykle narastaniem uczucia presji wewnętrznej na wykonywanie kontrolowanych zachowań i nasilaniem się tłumionych myśli

• Takie powszechne rozumienie samokontroli przyświeca również wielu psychologom (por. Baumeister, 2005)

Inne rozumienia samokontroli

• Nadzór Ja nad Ja (Kofta, 1976)

• Dobrowolne lub mimowolne ograniczanie własnych impulsów (Baumeister, 2006)

• Regulowanie emocji i znaczenia doświadczeń poprzez redukcję emocji i doświadczeń negatywnych i rekonstruowanie ich w pozytywne (Dolińska, 2007)

• Samokontrola jest procesem „ograniczania się” w sferze emocji, impulsów, zachowań,

• Samokontrola dowolna i mimowolna mają odmienne znaczenie adaptacyjne

Metoda i wyniki badań

Problem badawczy

• Czy Dojrzałość Ja rozumiana, jako trafność spostrzegania siebie, wiąże się z większą efektywnością mechanizmów samokontroli?

– Czy Dojrzałość Ja wiąże się z większą odpornością na wyczerpywanie się zasobów ego w rozumieniu Baumaistera (1998)?

– Czy Dojrzałość Ja wiąże się z większą efektywnością mechanizmów samokontroli w rozumieniu Kofty (1976)?

Badanie 1 i 2

• Celem jest weryfikacja hipotez o związku Dojrzałości Ja z samokontrolą rozumianą, jako wyczerpywanie się zasobów ego (Baumaister, 1998),

• Eksperymenty 1 i 2 charakteryzuje podobna procedura, różnicuje je przede wszystkim sposób pomiaru zmiennej zależnej.

Badanie 3

• Celem jest weryfikacja hipotez o związku Dojrzałości Ja z samokontrolą rozumianą, jako meta-kontrola (np.. Kofta, 1976),

• Badanie 3 ma charakter post-factum i różni się od pozostałych tym, iż nie wprowadzono manipulacji

Wyniki eksperymentu 1

Z wykreślaniem liter „E” w tekście

Problem i hipotezy

• Czy Dojrzałość Ja wiąże się z większą odpornością na wyczerpywanie się zasobów ego w rozumieniu Baumaistera (1998)?

• Wysokie wyniki w skali Dojrzałości Ja (Brycz, 2008) wiążą się z wyższą odpornością na wyczerpywanie zasobów ego,

Zmienne

• Zmienna zależna: Poziom samokontroli

– Poziom koncentracji uwagi (współczynnik d-prime), gdzie wyższa wartość d-prime oznacza lepszą samokontrolę,

• Zmienne niezależne/wyjaśniające:

– Wyczerpywanie zasobów uwagi,

– Poziom Dojrzałości Ja (bez manipulacji)

Współczynnik d-prime, jako wskaźnik efektywności samokontroli

N

FACAZd

N

FACAZd

• D-prime jest wprost proporcjonalny do siły mechanizmów samokontroli (czym wyższa wartość d-prime, tym wyższa samokontrola)

• N oznacza całkowitą liczbę liter podobnych do „E”, tzn. „E”; „Ę”; „F”; „e”; „ę”; „c”.

Litera

ReakcjaE Nie E

X CA. FA

Brak Miss OK

Procedura

Losowy przydział

do warunku eksper.

&Pomiar

Dojrz. Ja

G. Kontrolna – nie wyczerpywane zasoby samokontroli

Pomiar zmiennej zależnejG. Eksperymentalna – wyczerpywane

zasoby samokontroli, kontrola postawy ciała

Pomiar zmiennej zależnej poprzez wykreślanie z tekstu litery „E”, gdzie wskaźnikiem jest współczynnik efektywności uwagi d-prime

(por. Nosek i in. 2004).

Uczestnicy

• 196 osób losowo przydzielonych do 2 warunków (wyczerpywanie zasobów ego poprzez kontrolę pozycji własnego ciała vs. Grupa kontrolna)

• 78 kobiet, 118 mężczyzn w wieku od 21 do 37 lat (M=24,1; SD=5,3),

Grupa badana, a płeć (2(1)=3,920a; Cc=0,054)

38 4051

67

0

10

20

30

40

50

60

70

80

G. Kontrolna G. Eksperymentalna

Grupa badana

Lic

zba

os

ób

Kobieta Mężczyzna

Dychotomiczna operacjonalizacja Dojrzałości Ja

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55Li

czeb

ność

Me=58M=58,86SD=7,97

Grupa badana, a Dojrzałość Ja (2(1)=1,348n.i; Cc=0,083)

49 5040

57

0

10

20

30

40

50

60

70

80


Grupa badana

Lic

zba

os

ób

Niski wynik DJ-40

Wysoki wynik

Poziom samokontroli, a czynniki eksperymentalne

Efekt F(1;187) P Eta2

Grupa 14,256*** <0,001 0,071

Płeć 0,067 0,797 0,000

Dojrzałość 3,796a 0,093 0,020

Grupa*Płeć 0,079 0,779 0,000

Grupa*Dojrz 6,323* 0,013 0,033

Dojrz.*Płeć 0,853 0,357 0,005

Gr*Płeć*Doj 0,653 0,420 0,003


F(1, 187)=6,323, p=,013

Dojrzałość Ja Niska WysokaKontr. Eksp.

Grupa badana

-1,0

-0,8

-0,6

-0,4

-0,2

0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,0

d-P

rim

eF(1, 187)=6,323, p=,013


Grupa badana

-1,0

-0,8

-0,6

-0,4

-0,2

0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,0

d-P

rim

e

Wyniki eksperymentu 2

Koordynacja ruchowa obu rąk

Problem i hipotezy

• Czy Dojrzałość Ja wiąże się z większą odpornością na wyczerpywanie się zasobów ego w rozumieniu Baumaistera (1998)?

• Wysokie wyniki w skali Dojrzałości Ja (Brycz, 2008) wiążą się z wyższą odpornością na wyczerpywanie zasobów ego,

Zmienne

• Zmienne zależne: Poziom samokontroli

– Czas koordynacji ruchów obu rąk polegających na kreśleniu ósemek w rozbieżnych kierunkach


– Wyczerpywanie zasobów (manipulacja eksperymentalna),

– Poziom Dojrzałości Ja (brak manipulacji)

Czas koordynacji, jako wskaźnik efektywności samokontroli

Tura I:• Nakreśl obu rękoma w powietrzu

ósemki, ręką lewą ósemkę w poziomie, natomiast prawą w pionie,

• Postaraj się wykonać to jednocześnie

Tura II:

• Spróbuj teraz wykonać tę czynność zmieniając ręce, lewą nakreślić ósemkę w pionie, lewą w poziomie,

• Będę mierzyć czas potrzebny Ci na nauczenie się tego zadania

• Czas osiągnięcia sukcesu był mierzony w przedziałach 30 sekundowych,

• Za sukces uznano co najmniej 30 sekundowe utrzymywanie koordynacji obu rąk

• Nie osiągnięcie sukcesu w czasie 5 minut uznawano za porażkę

• Czas osiągnięcia sukcesu był mierzony w przedziałach 30 sekundowych,

• Za sukces uznano co najmniej 30 sekundowe utrzymywanie koordynacji obu rąk

• Nie osiągnięcie sukcesu w czasie 5 minut uznawano za porażkę

Procedura

Losowy przydział

do warunku eksper.

&Pomiar

Dojrz. Ja

G. Kontrolna – nie wyczerpywane zasoby samokontroli

Pomiar zmiennej zależnejG. Eksperymentalna – wyczerpywane

zasoby samokontroli, kontrola postawy ciała

Pomiar zmiennej zależnej poprzez pomiar czasu uczenia się koordynacji ruchów obu rąk

Uczestnicy

• 103 osoby losowo przydzielone do warunku eksperymentalnego lub kontrolnego,

• 39 kobiet i 64 mężczyzn w wieku 24 do 37 lat (M=27,1; SD=4,1)

• Uczestnictwo w badaniach było całkowicie dobrowolne

Grupa badana, a płeć (2(1)<1; Cc=0,077)

2217

31 33

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45


Grupa badana

Lic

zba

os

ób

Kobieta Mężczyzna

Dychotomiczna operacjonalizacja Dojrzałości Ja

0

5

10

15

20

25

30

35Li

czba

obs

.

0

5

10

15

20

25

30

35Li

czba

obs

.Me=61,1M=59,4SD=9,88

Grupa badana, a Dojrzałość Ja (2(1)<1; Cc=0,009)

26 2527 25

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45


Grupa badana

Lic

zba

os

ób

Niski wynik DJ-40

Wysoki wynik


Efekt F(1;95) P Eta2

Grupa 7,363** 0,008 0,072

Płeć 0,003 0,960 0,000

Dojrzałość 1,112 0,294 0,012

Grupa*Płeć 0,061 0,806 0,001

Grupa*Dojrz 4,715* 0,032 0,047

Dojrz.*Płeć 2,902a 0,092 0,030

Gr*Płeć*Doj 0,813 0,370 0,008

Poziom samokontroli,a czynniki eksperymentalne

F(1, 95)=4,715, p=,032


Grupa badana

3,0

3,2

3,4

3,6

3,8

4,0

4,2

4,4

4,6

4,8

5,0

5,2

5,4

Cza

s ko

ord

ynac

jiF(1, 95)=4,715, p=,032


Grupa badana

3,0

3,2

3,4

3,6

3,8

4,0

4,2

4,4

4,6

4,8

5,0

5,2

5,4

Cza

s ko

ord

ynac

ji

Wnioski i dyskusja eksperymentów 1 i 2

• Wyniki sugerują, że wysoka Dojrzałość Ja pozwala niwelować efekt wyczerpywania zasobów ego,

• Wyczerpywanie zasobów ego miało charakter incydentalny, zatem nie można powiedzieć, jaki efekt może wywoływać trening samokontroli (Muraven, Baumaister i in. 2001),

Badanie 3 – post factum

dojrzałość Ja u przewlekle chorych

Cel badania

• Celem badania jest weryfikacja hipotezy o związku Dojrzałości Ja z samokontrolą rozumianą, jako mechanizm meta-poznawczy (Kofta, 1976)

• Badanie przeprowadzono metodą post-factum na grupie pacjentów cierpiących na choroby przewlekłe (otyłość, nadciśnienie/miażdżyca, cukrzyca typu B, dysfunkcja nerek wymagająca dializy)

Choroba przewlekła

• Borzucka-Sitkiewicz (2006) – choroba, której terapia farmakologiczna lub chirurgiczna wymaga zabiegów trwających co najmniej 12 miesięcy (s. 103),

• Sieniczyn (2005) funkcjonowanie pacjentów w chorobie przewlekłej jest wypadkową wielu czynników, pośród których ważniejszą rolę odgrywa umiejętność podporządkowania się rygorowi terapii (dieta, tryb pracy i odpoczynku itd.)

Problem i hipotezy

• Czy Dojrzałość Ja wiąże się z większą efektywnością mechanizmów samokontroli w rozumieniu Kofty (1976)?

• Wysokie wyniki w skali Dojrzałości Ja (Brycz, 2008) ułatwiają funkcjonowanie mechanizmów meta-samokontroli (Kofta, 1976) koniecznych np. dla utrzymania diety, czy podporządkowania się rygorom terapii w przewlekłych chorobach somatycznych.

Zmienne

• Zmienna zależna/wyjaśniana: Trafność spostrzegania siebie (Dojrzałość Ja),

– Wynik uzyskany w skali DJ-40 (Brycz, 2008),


– Ocena lekarska podporządkowania się pacjenta rygorowi terapii („Dobry” vs. „Zły” pacjent)

– Typ choroby (nadciśnienie, cukrzyca, itd.),

– Płeć

Procedura i uczestnicy

• Etap 1: Lekarze (specjaliści w danej dziedzinie) wskazywali „dobrych” oraz „złych” swoich pacjentów,

– „Dobry” pacjent to ten, który regularnie stawia się na wizyty, przestrzega rygorystycznie zaleceń lekarza, podporządkowuje się rygorowi terapii,

– „Zły” pacjent często zaniedbuje regularnych wizyt, często zmienia lekarza prowadzącego, poszukuje rozwiązań alternatywnych (nie wymagających wysiłku)

• Etap 2: Wypełnienie przez wskazanych pacjentów baterii kwestionariuszy ze zbioru Juczyńskiego (2006) oraz DJ-40 (Brycz, 2008)

Rodzaj choroby, a zadowolenie z pacjenta (2(3)<1; Cc=0,061)

9

5

9

15

10

69

13

0

2

4

6

8

10

12

14

16

Cukier Serce Nerki Otyłość

Rodzaj choroby

Lic

zba

os

ób

"Dobry" pacjent "Zły" pacjent

Rodzaj choroby, a płeć (2(3)=14,037***; Cc=0,395)

12

5

11

27

7 6 71

0

5

10

15

20

25

30

Cukier Serce Nerki Otyłość

Rodzaj choroby

Lic

zba

os

ób

Kobieta Mężczyzna

Rodzaj choroby, a płeć (2(3)=<1; Cc=0,029)

27 28

11 10

0

5

10

15

20

25

30

"Dobry" pacjent "Zły" pacjent

Typ pacjenta

Lic

zba

os

ób

Kobieta

Mężczyzna

Wyniki badania

• Efekt płci okazał się nieistotny statystycznie (t(74)=1,301; p>0,15) – wykluczono płeć z analizy wariancji

• ANOVA Typ pacjenta * Rodzaj choroby ze zmienną zależną Dojrzałość Ja oraz czynnikiem losowym Rodzaj choroby

Źródło efektu

F P Eta2

Typ pacjenta

20,100 ,001 ,671

Rodzaj choroby

0,640 ,638 ,391

interakcja 0,090 ,963 ,004

Wyniki badania

F(3, 68)=,093, p=,963

Typ pacjenta "Dobry" "Zły"

CukierSerce

NerkiOtyłość

Typ choroby

40

45

50

55

60

65

70

Wyn

iki D

J-40

F(3, 68)=,093, p=,963

Typ pacjenta "Dobry" "Zły"

CukierSerce

NerkiOtyłość

Typ choroby

40

45

50

55

60

65

70

Wyn

iki D

J-40

Wnioski i dyskusja

• Trudno jest ustalić kierunek przyczynowo skutkowy związku między Dojrzałością Ja i postawą pacjentów,

• W obrębie poszczególnych jednostek chorobowych nie ma istotnych różnic poziomu Dojrzałości Ja, nie można więc jednoznacznie stwierdzić trafności predyktywnej tego konstruktu, być może jedynie w zakresie promocji zdrowia, być może w zakresie innych zachowań społecznych (praca, aktywność intelektualna itd..),

Przyszłe badania

• Konieczne jest przeprowadzenie badania, w którym można będzie głębiej poznać kierunek przyczynowo-skutkowy zależności między Dojrzałością Ja i meta-samokontrolą,

• Konieczne będzie zweryfikowanie (poprzez analizę statystyczną i dalsze badania) hipotezy o nieliniowym związku między dojrzałością Ja i samokontrolą, gdzie zbyt niski i zbyt wysoki poziom dojrzałości obniża skuteczność działania.