Kraków, 29.06.2012

City camp Otwarte miasto Partycypacja – konieczny eksperyment

Ewa StokłuskaPracownia Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia”

2

Partycypacja obywatelska czy społeczna? Partycypacja obywatelska – wertykalna – współpraca

obywateli z władzą Np. tworzenie strategii rozwoju miejscowości przy udziale

mieszkańców i organizacji pozarządowych

Partycypacja społeczna – horyzontalna – współpraca grup osób w celu osiągnięcia wspólnego celu Np. wspólne podjęcie remontu podwórka przez

mieszkańców

3

Partycypacja obywatelska – co to takiego?

Drabina partycypacji – sposób na uporządkowanie myśleniu o działaniach partycypacyjnych i ich różnych formach

WSPÓŁDECYDOWANIE

KONSULTOWANIE

INFORMOWANIEdostarczanie obywatelom wiedzy na temat planowanych i

realizowanych działań – komunikacja jednostronna: władza obywatele

komunikacja dwustronna: władza pyta o zdanie (i wysłuchuje) obywateli/ organizacje pozarządowe

komunikacja oraz działanie dwustronne: obywatele i organizacje pozarządowe występują jako partnerzy w

tworzeniu i realizowaniu działań

Partycypacja obywatelska jest zjawiskiem, które może występować z różną „intensywnością”…

5

Najważniejsze etapy planowania działań partycypacyjnych

Określenie grupy uczestników naszych działań nie zawsze każdy MUSI partycypować: istotne jest zidentyfikowanie grup interesariuszy – ludzi, których przedmiot naszych działań faktycznie dotyczy. Taka wiedza pozwala wybrać formę i sposób przekazania informacji o naszych działaniach

UCZESTNICY

METODA

CEL

Po co?

Jak?

Z kim?

Dokładne określenie celu zdefiniowanie rezultatu, który chcemy osiągnąć wyznacza ogólny kierunek wszelkich kolejnych działań, porządkuje myślenie o procesie jako całości

Wybór metody/technik czyli nie wszystko nadaje się do wszystkiego, to na jaką technikę się zdecydujemy może zwiększyć skuteczność naszych działań

6

8

BARIERY

brak rozumienia bądź nieprecyzyjne rozumienie pojęcia „konsultacje społeczne”, tak wśród urzędników, jak i potencjalnych uczestników konsultacji

brak regulacji prawnych (np. wytycznych centralnych, lokalnych regulaminów)

9

Bariery konsultacji brak dedykowanych jednostki organizacyjnych/stanowisk

odpowiedzialnych za konsultacje (8% gmin, na wsi 7%, w miastach43%) obywatele są owszem zainteresowani konsultacjami decyzji mających

wpływ na ich życie, ale nie zawsze mogą odnieść to do różnego rodzaju dokumentów czy strategii

konsultacje prowadzone są najczęściej w przypadkach, w których wprost nakazują to przepisy, przypadki „spontanicznych” konsultacji są rzadkie

zazwyczaj konsultacje dotyczą ostatecznej wersji dokumentów lub prowadzone są w końcowej fazie projektowania inwestycji

najczęściej wykorzystywane są pasywne metody zasięgania opinii

10

11

Bariery po stronie organizatorów

ograniczenia budżetowe i czasowe, sztywne przepisy prawa uniemożliwiające podejmowanie działań odbiegających od rutyny

doświadczenie niskiego zaangażowania potencjalnych uczestników w procesy konsultacji

partykularne interesy uczestników konsultacji -> zawłaszczanie procesów na tematach niezwiązanych z przedmiotem konsultacji

niewystarczająca praktyczna wiedza na temat prowadzenia konsultacji brak wiedzy i kompetencji po stronie uczestników (o materii konsultacji,

ale tez sposobie działania urzędów)

12

Bariery po stronie uczestników zbyt krótki okres trwania konsultacji (brak czasu na zapoznanie się z

przedmiotem procesu i przygotowanie rzetelnego stanowiska) brak wiary w to, że urzędnicy uznają zgłaszane opinie za wartościowe prowadzenie konsultacji na zbyt późnym etapie procesu podejmowania

decyzji brak konsultacji dotyczących spraw znajdujących się w sferze

autentycznych zainteresowań obywateli brak rzetelnego dostępu do informacji nt. przedmiotu konsultacji (często

konsultacje dotyczą dokumentów poddanych obowiązkowym konsultacjom, których obywatele i organizacje nie rozumieją bądź leżą poza sferą ich zainteresowań)

zapraszanie do konsultacji tych samych uczestników, ograniczenie konsultacji do instytucji i brak troski o opinie poszczególnych osób

obawy przed sankcjami za niepopularne opinie

13

Jak to robić lepiej? dobre przygotowanie do konsultacji wewnątrz urzędu, m.in. analiza

ekspertyz, badań, dostępnych danych itp., ewentualnie wykorzystanie profesjonalnej pomocy w przeprowadzaniu konsultacji

szczegółowe zaplanowanie procesu (harmonogram, zarządzanie zespołem, finanse)

klarowny dobór uczestników, dobre zdefiniowanie interesariuszy, dbałość o reprezentatywność uczestników

aktywne formy informowania (różnorodność kanałów) i dostosowanie form informowania do odbiorców (język, kanały komunikacyjne), myślenie o trafności komunikatu i skuteczności jego dotarcia (ewaluacja)

wykorzystanie materiałów przybliżających uczestnikom konsultowane zagadnienie, np. zagadnień/pytań do dyskusji, pisanych zrozumiałym, a nie czysto technicznym lub urzędniczym językiem

14

zapewnienie czasu na wyrażanie opinii i składanie wniosków dbałość o jakość organizacji procesu zasięgania opinii, np. spotkania

konsultacyjne w porach południowych, prowadzone wg planu, umiejętnie moderowane

generowanie informacji zwrotnej – jej brak uczestnicy odbierają jako instrumentalne i niepartnerskie traktowanie ich przez urzędników (podanie uzasadnienia ostatecznej decyzji, lista złożonych wniosków)

[! Jako powód braku informacji zwrotnej urzędnicy podają: brak obowiązku, brak potrzeby poinformowania uczestników o wynikach, przekonanie, że obywatele sami powinni interesować się kwestią, którą konsultowali.] ewaluacja procesów -> uczenie się zapewnienie niezbędnych nakładów finansowych na proces (62% urzędów

nie przeznacza na nie żadnych środków lub nie więcej niż 1000zł rocznie…) przygotowanie regulaminu konsultacji (zbioru zasad i wytycznych)

15

Więcej o tym…

w raportach z

Badania efektywności mechanizmów konsultacji społecznych (BEKS)

PBIS Stocznia i SMG/KRC, 2010-2011, na zlecenie MPiPShttp://partycypacjaobywatelska.pl/biblioteka-partycypacja/144-badanie-efektywnoci-mechanizmow-konsultacji-spoecznych

16

Przykład rozwiązań systemowych

Hackney (Londyn)

dzielnica na prawach gminy (borrough) ok. 200 tys. mieszkańców

Hackney Strategic Partnership Strategia Wspólnotowa (Community

Strategy) dokument strategiczny dot. form

angażowania obywateli w procesy decyzyjne dzielnicowa strategia dot. konsultacji i

polityki informacyjnej

Konsultacje Zapis o konsultacjach jako elemencie procesu decyzyjnego w statucie Dzielnicy Działania na rzecz poprawa jakości procesów konsultacyjnych:

standardy konsultacji dla Dzielnicy – Hackney’s Consultation Charter (Regulamin Konsultacji)- wytyczne dla urzędników zlecających i prowadzących konsultacje,- koordynacja działań konsultacyjnych,

Public Consultation Officer przy Zespole ds. Komunikacji:- doradztwo w kwestii organizacji i przeprowadzania procesów konsultacyjnych,- przygotowywanie corocznego Planu Konsultacji,- koordynacja procesów konsultacyjnych w całym Urzędzie i we współpracy z

partnerami (np. The Learning Trust),- monitorowanie przestrzegania Regulaminu Konsultacji.

19

Konsultacje Regulamin Konsultacji określa

wytyczne w zakresie ich organizowania i prowadzenia konsultacji, m.in.:

- ramy czasowe,- etapy procesu,- sposób przygotowania materiałów

konsultacyjnych,- zasada zapewniania równości szans w

dostępie do procedur konsultacyjnych (ze wskazaniem metod),

- zróżnicowanie grup docelowych, m.in. etnicznych, religijnych, wiekowych,

- standardy komunikacyjne (tożsamość wizualna etc.).

20

Różne poziomy „konsultowania”

21

Praktyka około 100 procesów rocznie zróżnicowane spektrum

zagadnień: od dokumentów strategicznych do lokalizacji przejść dla pieszych

zróżnicowane metody rozwój rozwiązań online internetowa baza konsultacji konsultacje jednorazowe i

okresowe

regularna ocena działań samorządu

plany konsultacji zatwierdzane przez Radę Dzielnicy jako element kwartalnych Planów Działania

22

Czy nowatorska formuła konsultacji może sama w sobie zachęcić do wzięcia w nich udziału?

23

OCENA PARTYCYPACYJNA (Participatory Appraisal)

Zestaw technik do:- diagnozy społeczności lokalnej (potrzeb i warunków funkcjonowania),- wypracowywania propozycji rozwiązań,- tworzenia planów działania.

Wykorzystanie wiedzy i obserwacji członków danej społeczności.

„Partycypacyjne badanie socjologiczne”: badanie/ocena społeczności dokonana z udziałem samych jej członków

Umożliwia tworzenie wspólnej wizji, np. rozwoju miejscowości, zmian przestrzennych, rozwoju instytucji publicznych, oceny jakości usług.

Np. w procesach planowania przestrzennego, oceny środowiskowej, ewaluacji usług publicznych

24

Kluczowe założenia

To sami ludzie są ekspertami w sprawach, które ich dotyczą.

Reprezentatywność grupy

Uwzględnienie osób marginalizowanych

Praca nad wspólnym katalogiem problemów, potrzeb i priorytetów społeczności – dyskusja i dążenie do konsensusu

Mobilizacja członków społeczności do spojrzenia na daną kwestię z szerszej perspektywy - konfrontacja różnych perspektyw i priorytetów grupowych -> wypracowanie wizji dobra wspólnego

25

OCENA PARTYCYPACYJNA (Participatory Appraisal) PROCES:- diagnozowanie kontekstu (zbieranie

danych w terenie – np. wywiady indywidualne, proste pytania otwarte zamiast ankiet)

- analiza problemów,- generowanie rozwiązań,- planowanie przyszłych działań

Techniki warsztatowe, m.in.:- mapowanie,- wykorzystanie materiałów graficznych

(planów, zdjęć etc.),- tworzenie diagramów, rankingów i matryc,

np. zadowolenia, jakości życia, oceny jakości usług, preferencji,

- SpeakOut: mieszkańcy występują, urzędnicy zadają pytania

Kluczowa rekrutacja uczestników Wsparcie trenerów/moderatorów Szkolenie uczestników do pracy w terenie Zaangażowanie miejscowych aktywistów,

wolontariuszy (np. w partnerstwie z NGO)

26

„Dzień Otwarty” (Open House) szansa na zapoznanie się z

prezentowanymi koncepcjami, zadawanie pytań i zgłaszanie uwag oraz własnych propozycji

możliwość spotkania się z przedstawicielem władz/organizacji

Miejsce: popularne miejsce publiczne Dłuższy czas: cały dzień lub weekend, kilka

terminów w kilku miejscach

prezentacja problemu (tablice, makiety, zdjęcia), materiały informacyjne (pisane, wizualne)

dyżury organizatorów rozmowy niemoderowane zbieranie informacji kontaktowych

-> informacja zwrotna możliwość przeprowadzenia „przy okazji”

badań ankietowych

27

Terenowe punkty konsultacyjne

Lotne lub stałe Zwłaszcza, gdy określone grupy

odbiorców, np.- rowerzyści – w pobliżu ścieżek,- osoby starsze – w ośrodkach zdrowia,- rodzice – w placówkach oświatowych,

przy okazji wydarzeń dla dzieci itd. Zwłaszcza gdy kwestie związane z

przestrzenią, np. wystawy w przestrzeni publicznej

Wymiar wizerunkowy

28

Future Scenario Workshop Metoda kreatywna wykorzystywana do:

Tworzenia wspólnej wizji przyszłości (planowania) szukania innowacyjnych rozwiązań dla kwestii problemowych

Założenie: równość opinii i stanowisk Konkretny temat Uczestnicy: członkowie lokalnej społeczności, przedstawiciele władz i

instytucji lokalnych Konieczne do przeprowadzenia warsztatu są:

Wola do wprowadzenia w życie wypracowanych pomysłów Urealnienie oczekiwań uczestników

29

Future Scenario Workshop Proces warsztatowy składa się z 3 faz:

Faza krytyki Krytyczne opinie są zapisywane na karteczkach i grupowane Faza kończy się dynamicznym przedstawieniem wyłonionych tematów (np.

z użyciem psychodramy) Faza utopii

Burza mózgów i wyłonienie kilku najważniejszych tematów, nad którymi uczestnicy będą pracować w mniejszych grupach

„Zagraniczni goście, którzy słyszeli o świetnych rezultatach działań, które rozpoczęły się na warsztacie w 2010 roku, postanowili przyjechać z wizytą badawczą w 2030. Co zobaczą, usłyszą i poczują?”

Przedstawienie przez uczestników stworzonych przez nich obrazów przyszłości

Faza realizacji Każda grupa musi poprawić swój pomysł i stworzyć szczegółowy plan

działań, w którym rozpisują wszystkie kroki, które trzeba podjąć, aby zrealizować dany cel

30

Etap po etapie – o czym pamiętać

31

DIAGNOZA…

O CZYM NALEŻY PAMIĘTAĆ?

… czyli przyjrzenie się dotychczasowej sytuacji (podejmowanym działaniom, zaangażowanym grupom, zebranej już wiedzy i informacjom), by precyzyjniej określić podejmowany temat.

• czy ktoś poruszał już ten temat? (publikacje, badania, dokumenty,

artykuły prasowe)• czy były podejmowane jakieś działania w tym obszarze?• czy ktoś dysponuje wiedzą w tym zakresie? jest ekspertem?• kogo należy zapytać o zdanie i jak do nich trafić?

32

INFORMOWANIE…

O CZYM NALEŻY PAMIĘTAĆ?

… czyli zaproszenie do planowanych przez nas działań.

• stworzyć zrozumiały i konkretny komunikat: o czego dotyczy sprawao co i kiedy będzie się działoo czemu warto się zaangażowaćo jak można to zrobić o gdzie uzyskać dodatkowe informacje

• wybrać kanały dotarcia (kilka, różne dla różnych grup) – tak, by dotrzeć do wszystkich do których chcemy

33

ZASIĘGANIE OPINII…

O CZYM NALEŻY PAMIĘTAĆ?

… czyli działanie „właściwe”: etap poznawania opinii w danej sprawie, wypracowywania rozwiązań, stanowisk

• dostępnych wiele różnych metod – warto dobrać je do tematu i grupy, z którą pracujemy

• jasno zakreślić ramy działania: o czym dokładnie rozmawiamy, na co możemy mieć wpływ, co stanie się dalej z efektami wspólnej pracy

• odpowiednio zaplanować działania: czas trwania, ich dostępność dla uczestników (np. czas, miejsce)

• warto zbierać bezpośrednie kontakty do uczestników – przydadzą się później

34

INFORMACJA ZWROTNA…

O CZYM NALEŻY PAMIĘTAĆ?

… czyli zdanie relacji. Przekazanie wszystkim zaangażowanym osobom podsumowania pracy i zapowiedzi kolejnych kroków

• należy wykorzystać te same kanały informowania poprzez które zapraszaliśmy oraz skorzystać z zebranych w trakcie zasięgania opinii kontaktów

• informować o: finalnym rezultacie, wykorzystaniu efektów wspólnej pracy, kolejnych krokach

• przygotować 2 wersje podsumowania: pełną i skróconą • przekazywać skrócone podsumowanie i odsyłać do całości

podsumowania

35

EWALUACJA…

O CZYM NALEŻY PAMIĘTAĆ?

… czyli jak nam to wyszło. Próba oceny zrealizowanego procesu: czy cel został zrealizowany, co sądzą o nim uczestnicy, o czym zapomnieliśmy, co nam się udało.

• ocena „wewnętrzna” (przez nas samych) i „zewnętrzna” (pytanie o zdanie uczestników i partnerów)

• formułowanie konkretnych pytań na wybrane tematy (np.: czy spotkanie był dobrze zorganizowane? czy uczestnicy byli dobrze poinformowani? czy do wszystkich dotarła informacja zwrotna?)

• warto wykorzystać zebrane wcześniej dane kontaktowe – zapytać tych, którzy uczestniczyli

• wyniki ewaluacji (lub ich fragment) warto opublikować

36

Dziękuję za uwagę!