z części analitycznej -...

Prognoza w zakresie finansowych instrumentów wspierania rozwoju regionalnego – analiza

dotycząca trendów rozwojowych w zakresie instrumentów finansowych

DN-Z.332-163/08

RAPORT z części analitycznej

Warszawa / Wrocław, 2009

Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Podsumowanie i wnioski

2

Spis treści

PODSUMOWANIE I WNIOSKI

1. Wprowadzenie.................................................................................................. 7 1.1. Przedmiot badania ..................................................................................... 7 1.2. Cele i podstawowe założenia badawcze ......................................................... 7 1.3. Okoliczności badania .................................................................................. 8

2. Opis metodologii badania ................................................................................. 9 2.1. Metodologia .............................................................................................. 9 2.2. Kontrola jakości ......................................................................................... 13

3. Analiza desk research....................................................................................... 15 3.1. Sytuacja mikro, małych i średnich przedsiębiorstw w zakresie dostępu do

finansowania ............................................................................................. 15 3.1.1. Problemy w dostępie do źródeł finansowania zewnętrznego ................... 15 3.1.2. Pozabankowe źródła finansowania (pożyczki, poręczenia, leasing, private

equity / venture capital) .................................................................... 19 3.2. Dostęp do finansowania zewnętrznego przez organizacje pozarządowe ............. 44

3.2.1. Organizacje pozarządowe – specyfika działania .................................... 44 3.2.2. Organizacje pozarządowe a finansowanie zewnętrzne ........................... 45 3.2.3. Oferta banków i pozabankowych instytucji finansowych ........................ 48 3.2.4. Perspektywy zmian ........................................................................... 51

3.3. Dostęp do finansowania zewnętrznego przez jednostki samorządu terytorialnego ............................................................................................ 52 3.3.1. Specyfika jednostek samorządu terytorialnego jako instytucji

korzystających z finansowania .......................................................... 52 3.3.2. Obraz korzystania z finansowania zewnętrznego .................................. 54

3.4. Przykładowe rozwiązania instytucjonalne w zakresie dostępu do finansowania zewnętrznego w krajach europejskich ........................................................... 61 3.4.1. Sfera przedsiębiorstw ....................................................................... 61 3.4.2. Organizacje pozarządowe .................................................................. 63 3.4.3. Samorząd terytorialny ...................................................................... 64

4. Wyniki badań jakościowych.............................................................................. 67 4.1. Sfera przedsiębiorstw ................................................................................. 67

4.1.1. Opinie przedsiębiorców ..................................................................... 67 4.1.2. Opinie instytucji finansowych ............................................................. 70

4.2. Organizacje pozarządowe ............................................................................ 73 4.2.1. Opinie przedstawicieli organizacji pozarządowych ................................. 73 4.2.2. Opinie instytucji finansowych ............................................................. 75

4.3. Samorząd terytorialny ................................................................................ 76 4.3.1. Opinie przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego .................... 76 4.3.2. Opinie instytucji finansowych ............................................................. 80

5. Wyniki badań ilościowych................................................................................. 82 5.1. Sfera przedsiębiorstw ................................................................................. 82 5.2. Organizacje pozarządowe ............................................................................ 102 5.3. Samorząd terytorialny ................................................................................ 117

6. Załączniki ......................................................................................................... 134 6.1. Lista respondentów objętych badaniami jakościowymi .................................... 135 6.2. Narzędzia badawcze ................................................................................... 136

6.2.1. Scenariusze wywiadów IDI / ITI ....................................................... 136 6.2.2. Kwestionariusz CATI (przedsiębiorcy, organizacje pozarządowe,

samorząd terytorialny) .................................................................... 144 6.3. Literatura .................................................................................................. 160 6.4. Spis tabel i rysunków ................................................................................. 163


3

PODSUMOWANIE I WNIOSKI

Prezentowany raport przedstawia wyniki pierwszej części badania dotyczącego analizy

trendów rozwojowych w zakresie dostępności instrumentów finansowych w województwie

dolnośląskim dla trzech grup beneficjentów finansowania (grupy docelowe badania):

− Sfery mikro, małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP),

− Organizacji pozarządowych (NGO) oraz

− Jednostek samorządu terytorialnego (gmin i powiatów).

Materiał poznawczy, zgromadzony w wyniku analizy dokumentów zastanych (desk

research) oraz wykonanych badań jakościowych i ilościowych posłuży do ostatecznego

sformułowania zaleceń co do zakresu i kierunków ewentualnej interwencji władz samorządu

terytorialnego stopnia wojewódzkiego, mającej na celu łagodzenie lub eliminację barier w dostępie

do zewnętrznych źródeł finansowania dłużnego. Rekomendacje, o których mowa będą rezultatem

drugiej części badania. Natomiast, postępując zgodnie z przyjętą metodologią, w ramach objętej

niniejszym raportem pierwszej części badania, zidentyfikowano dostępne w regionie kluczowe

źródła, mechanizmy i instrumenty finansowania. Określono również podstawowe bariery w

pozyskiwaniu finansowania dłużnego przez wskazane grupy docelowe.

Na obecnym etapie wyniki badań umożliwiają sformułowanie następujących wniosków

cząstkowych:

� W regionie dolnośląskim dostępne są aktualnie różnorodne źródła, z których pozyskiwane

może być finansowania dłużne. Najważniejsze z nich tworzy sektor bankowy, którego sieć

instytucjonalna jest dość dobrze rozbudowana. Generalnie rzecz biorąc, dostępność do

instrumentów dłużnych oferowanych przez źródła bankowe dla sfery przedsiębiorstw i

jednostek samorządu terytorialnego jest stosunkowo wysoka (szczególnie jeśli chodzi o

jednostki samorządu terytorialnego, powszechnie korzystające z finansowania zwrotnego

opartego na kredycie, a w mniejszym zakresie pozyskiwanego w wyniku emisji papierów

wartościowych – w tym zakresie sytuacja w województwie nie różni się jednak istotnie od

stanu rejestrowanego w skali kraju).

� Jednak w przypadku sektora MŚP udaje się wskazać istotne bariery w dostępie do

finansowania w przypadku najmniejszych przedsiębiorstw oraz w zakresie finansowania

przedsięwzięć prowadzących do powstawania nowych firm. Widać wyraźnie, że ten segment

sfery przedsiębiorczości powinien w niedługim czasie stać się beneficjentem działań

wspierających, gdyż jest on najsilniej dyskryminowany w pozyskiwaniu kapitału

finansowego na podejmowanie i rozwój działalności gospodarczej. Chodzi tu zatem o

wspieranie procesów podejmowania działalności gospodarczej oraz ułatwianie dostępu do

finansowania przedsiębiorstwom znajdującym się we wczesnych fazach cyklu rozwojowego.

� Organizacje pozarządowe stanowią grupę podmiotów, które w województwie dolnośląskim

odczuwają najsilniej bariery w dostępie do finansowania zewnętrznego (stan ten jest

jednak charakterystyczny również dla całego kraju – w tym zakresie sytuacja w

województwie dolnośląskim nie jest stanem szczególnym). Praktycznie brak jest źródeł,

które oferowałyby finansowanie działalności tego typu organizacji przy zastosowaniu

instrumentów odpowiadających specyfice funkcjonowania sektora organizacji

pozarządowych. Problemem w tym przypadku jest także specyficzna postać tych

organizacji (organizacyjna, funkcjonalna i przede wszystkim majątkowa), która utrudnia

procesy ich finansowania przy wykorzystaniu tradycyjnych instrumentów. Podobnie jak w

przypadku najmniejszych przedsiębiorstw, organizacje pozarządowe, w miarę możliwości

szybko, powinny także stać się beneficjentem przyszłych działań wspierających. Należy


4

jednak pamiętać, że finansowanie organizacji pozarządowych stanowi szczególną dziedzinę

rynku finansowego, w Polsce wciąż niedostatecznie rozwiniętą. Prezentujemy jednak w

raporcie przykładowe rozwiązania występujące w innych krajach europejskich. Mogą one,

oczywiście do pewnego stopnia, stanowić wzorzec dla rozwiązań rodzimych (np.

podejmowanych w regionie dolnośląskim).

� Bariery dostępu do finansowania ze źródeł bankowych mogą być minimalizowane poprzez

rozwój oferty finansowania ze strony źródeł pozabankowych. Instytucje reprezentujące

tego typu źródła są już od dłuższego czasu obecne w regionie dolnośląskim. Mowa jest tu o

działających w skali lokalnej (na określonych obszarach w ramach województwa), jak i w

skali regionalnej (na terenie całego województwa) dwóch typach instytucji:

− Funduszach pożyczkowych, oferujących finansowanie dłużne w postaci pożyczek oraz

− Funduszach poręczeniowych, ułatwiających dostęp do finansowania dłużnego

udostępnianego przez banki i fundusze pożyczkowe (poprzez udzielanie zabezpieczeń

w formie poręczania zobowiązań finansowych).

� Zarówno oferta pożyczkowa funduszy pożyczkowych, jak i poręczeniowa funduszy

poręczeniowych służyć może eliminacji barier w dostępie do finansowania dłużnego przez

mikro i małych przedsiębiorców, jak i organizacje pozarządowe. W przypadku tych

ostatnich wskazane by jednak było zaprojektowanie nowych produktów, sprofilowanych

stosownie do specyfiki sektora pozarządowego (w oczywisty sposób pojawia się tu pole do

ewentualnej interwencji władz samorządowych szczebla wojewódzkiego; dotyczy to również

specjalnych produktów finansowych dostosowanych do potrzeb wykazywanych przez firmy

w ich najwcześniejszych stadiach rozwojowych). W odniesieniu do organizacji

pozarządowych ewentualne wsparcie mogłoby polegać na tworzeniu nowych instytucji

ułatwiających dostęp do finansowania, w tym wspieraniu pewnych inicjatyw oddolnych,

podejmowanych przez same zainteresowane organizacje.

� Wskazany i niezwykle korzystny dla gospodarki regionalnej rozwój pozabankowych

instytucji pożyczkowych i poręczeniowych wymaga jednak dalszego ich wzmocnienia

(przede wszystkim kapitałowego), ewentualnie także kapitalizacji nowych inicjatyw

lokalnych w tym zakresie (w ten sposób zapewniona zostanie większa dostępność

terytorialna pożyczek / poręczeń). Przeprowadzone badania wykazały, że w ostatnim czasie

miało miejsce istotne wzmocnienie kapitałowe obu typów tych instytucji w województwie

dolnośląskim. Pozytywne skutki kapitalizacji dają stopniowo o sobie znać. Ich przejawem

jest postępujący wzrost aktywności pożyczkowej i poręczeniowej. Nie wyklucza to

oczywiście dalszego ich wzmacniania (np. w ramach programu wsparcia przewidzianego w

Regionalnym Programie Operacyjnym). Przemawia za tym wciąż relatywnie niewielka skala

działalności w porównaniu z wielkością sektora mikro, małych i średnich firm w

województwie dolnośląskim.

� Poziom zaangażowania kapitału pożyczkowego jest stosunkowo wysoki, aczkolwiek

dolnośląskie fundusze pożyczkowe posiadają jeszcze kapitał niezaangażowany. Z badań

wynika jednak postępujący wzrost popytu na usługi pożyczkowe, co przemawia za dalszą

kapitalizacją funduszy pożyczkowych. Oczywistym jest, że w związku z kryzysem

finansowym, powodującym ograniczanie akcji kredytowej przez sektor bankowy,

następować będzie dalszy wzrost popytu na usługi pożyczkowe (przy założeniu, że – w

związku z kryzysem i określoną jego ewolucją, w tym pojawieniem się nadmiernego ryzyka

w finansowaniu przedsięwzięć gospodarczych – zachowania organizacji pożyczkowych nie

spowodują znacznego ograniczenia dostępności kapitału pożyczkowego).


5

� Także poziom zaangażowania kapitału funduszy poręczeniowych pozostaje wciąż

niewystarczający. Fundusze, pomimo posiadanej zdolności poręczeniowej napotykają

jednak określone problemy we współpracy z sektorem bankowym. W tym zakresie

wskazane jest podjęcie działań promocyjno-informacyjnych, które prowadziłyby do rozwoju

i zacieśniania współpracy pomiędzy tymi podmiotami (limitowałoby to również niekorzystne

skutki kryzysu finansowego). Zagadnienie to dotyczy również współpracy pomiędzy sferą

instytucji poręczeniowych i pożyczkowych, która – jak wskazują badania – mogłaby być

szerzej eksploatowana. Analogicznie, jeśli chodzi o współpracę pomiędzy instytucjami

pożyczkowymi i sektorem bankowym, polegającą na tworzeniu przez fundusze pożyczkowe

bazy klientów dla sektora bankowego (chodzi tu o specjalizację funduszy na finansowaniu

inicjatyw podejmowania działalności gospodarczej oraz przedsiębiorstw pozostających we

wczesnych fazach rozwoju).

� Wskazane jest również stopniowe rozszerzanie działalności poręczeniowej na obszary, w

których zabezpieczenia nie wiążą się z uruchamianiem tradycyjnych instrumentów

finansowych. Chodzi tu o zabezpieczanie co najmniej transakcji w postaci: poręczeń

wystawianych jako wadia przetargowe oraz poręczeń zabezpieczających należyte

wykonanie kontraktów (w ramach procedur zamówień publicznych oraz zabezpieczenia

środków pozyskiwanych przez tzw. projektodawców z funduszy unijnych na realizację

przedsięwzięć w ramach programowania strukturalnego). Ewentualne wsparcie kapitałowe

dla funduszy poręczeniowych działających w województwie dolnośląskim (dystrybuowane w

ramach Regionalnego Programu Operacyjnego) powinno wiązać się z koniecznością (po

stronie beneficjenta finansowania) uruchomienia tego rodzaju produktów

zabezpieczających (naturalnie, obok tradycyjnych zabezpieczeń udzielanych w związku z

pozyskiwaniem finansowani dłużnego).

� Tworzenie nowych produktów w sferze funkcjonowania funduszy pożyczkowych, jak i

poręczeniowych powinno również adresować problematykę wspierania innowacyjności.

Zagadnienie to nie stanowiło przedmiotu badań, jednakże dostępne są wyniki innych badań

wskazujące na zbyt małe zainteresowanie tworzeniem / rozwijaniem instrumentów

finansowania przedsięwzięć innowacyjnych. Element ten jest wciąż w niewystarczającym

stopniu uwzględniany w ramach regionalnych polityk innowacyjności. Biorąc pod uwagę

fakt, iż priorytetem (w województwie dolnośląskim) jest proinnowacyjny rozwój gospodarki,

oddziaływanie władz regionalnych, prowadzące do pojawienia się tego rodzaju produktów

finansowych, wydaje się oczywiste i wysoce pożądane.

� Wcześniejsze uwagi na temat w miarę dobrej dostępności podstawowego źródła

finansowania działalności gospodarczej oraz potrzeb bieżących i inwestycyjnych jednostek

samorządu terytorialnego – kredytu bankowego – sformułowane zostały na bazie praktyki i

opinii przedstawicieli grup docelowych badania, odnoszącej się do okresu ostatnich dwóch –

trzech lat, a więc okresu, w którym stopniowo rosła dostępność kredytów. Trzeba jednak

pamiętać, że z uwagi na kryzys finansowy, odnotowany stan może w najbliższym czasie

ulec drastycznej zmianie na niekorzyść. Symptomy takich zmian są już ewidentne. A

zatem, konieczna jest baczna obserwacja zachowań regionalnego sektora bankowego w

obszarze udostępniania finansowania dłużnego. W przypadku wystąpienia pesymistycznego

scenariusza rozwoju sytuacji na rynku finansowym należy zaproponować środki zaradcze, w

możliwie wysokiej skali minimalizujące problemy wynikające z kryzysu finansowego.

Ostateczne rekomendacje, wynikające z niniejszego badania mogą i powinny adresować te

problemy.

� W związku z negatywnymi skutkami kryzysu finansowego, objawiającymi się ograniczaniem

dostępu do finansowania dłużnego, tym bardziej zasadne jest wspomaganie rozwoju oferty


6

pożyczkowej i poręczeniowej. W obszarze produktów poręczeniowych / pożyczkowych

należy zaprojektować takie instrumenty, które będą umożliwiać zwiększony dostęp do

finansowania, szczególnie w odniesieniu do mikro i małych firm – należy oczekiwać, że

podmioty te okażą się silnie dotknięte skutkami kryzysu (wzrosną w stosunku do nich

bariery dostępu do finansowania zewnętrznego).

� Przedstawiciele grup docelowych zwracali też uwagę na potrzebę wzmocnienia działalności

informacyjno-konsultacyjnej w zakresie pozyskiwania środków wsparcia z funduszy

unijnych. Uwagi na ten temat były dość wyraźnie adresowane przez przedstawicieli

jednostek samorządu terytorialnego, szczególnie tych mniejszych rozmiarów i zazwyczaj

dysponujących relatywnie słabszymi doświadczeniami w tym zakresie.

Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wprowadzenie

7

1. Wprowadzenie

Niniejszy raport stanowi podsumowanie I etapu badania wykonanego przez firmę Policy &

Action Group Uniconsult Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego

Województwa Dolnośląskiego, zatytułowanego „Prognoza w zakresie finansowych instrumentów

wspierania rozwoju regionalnego – analiza dotycząca trendów rozwojowych w zakresie

instrumentów finansowych”.

1.1. Przedmiot badania

Przedmiotem badania, zgodnie ze szczegółowym opisem przedmiotu zamówienia, była

analiza potrzeb trzech grup, czyli małych i średnich przedsiębiorców, jednostek samorządu

terytorialnego oraz organizacji pozarządowych, jeśli chodzi o dostęp do zewnętrznych źródeł

finansowania1. Badanie składa się z dwóch etapów. Pierwszy etap, którego podsumowaniem jest

niniejszy raport miał na celu identyfikację oferty finansowania zewnętrznego w regionie oraz barier

w dostępie do tego finansowania. Drugi etap, który realizowany będzie w okresie do czerwca 2009,

będzie poświęcony wypracowaniu konkretnych mechanizmów i narzędzi wspierających,

odpowiadających wskazanym w pierwszym etapie badania potrzebom i minimalizujących znaczenie

zidentyfikowanych barier.

1.2. Cele i podstawowe założenia badawcze

Zgodnie z opisem przedmiotu zamówienia podstawowe cele badania obejmowały:

• Zdiagnozowanie potrzeb kapitałowych (I etap),

• Zdiagnozowanie dostępnych instrumentów finansowych (I etap),

• Wskazanie potencjalnych źródeł kapitału, odpowiednich do potrzeb badanych grup (II

etap),

• Wskazanie narzędzi finansowych najskuteczniejszego stymulowania rozwoju gospodarczego

regionu (II etap),

W ramach pierwszego etapu badawczego skoncentrowaliśmy się na następujących, poniżej

wskazanych obszarach badawczych. Są one częściowo podobne, częściowo zaś zróżnicowane dla

poszczególnych grup objętych badaniem.

Tab. 1. Specyfikacja obszarów badania.

Obszar badawczy MŚP NGO JST

Generalny stosunek do finansowania dłużnego ++ ++ ++

Ograniczenia i bariery w zakresie dostępu do finansowania +++ +++ +++

Rola przepisów prawnych w zakresie dostępu do finansowania + ++ +++

Plany dotyczące korzystania z finansowania dłużnego w przyszłości ++ + ++

Popularność różnych form finansowania dłużnego ++ + ++

+++ obszar kluczowy dla danej grupy podmiotów ++ obszar ważny + obszar drugorzędny

1 Mówiąc o finansowaniu zewnętrznym mamy przeważnie na myśli finansowanie o charakterze dłużnym (zwrotnym), a więc kredyty i pożyczki; analiza obejmuje też ofertę poręczycielską. W niektórych rozdziałach omawiamy też jednak bariery w dostępie do bezzwrotnych środków pomocowych, jako, że kwestia ta jest dość ściśle powiązana z tematyką niniejszego raportu.

Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wprowadzenie

8

1.3. Okoliczności badania

Badanie było prowadzone w okresie grudzień 2008 – luty 2009. Ze względu na potencjalnie

duże trudności w realizacji badania w okresie przedświątecznym wywiady, zarówno jakościowe, jak

i ilościowe zostały zrealizowane w styczniu i lutym 2009, podczas gdy w grudniu 2008 r. były

przygotowywane narzędzia badawcze oraz wykonywano analizę dokumentów zastanych desk

research.

Niestety, elementem niesprzyjającym badaniu był fakt, że przypadło ono na okres

nasilającego się światowego kryzysu finansowego, znajdującego odbicie także w gospodarce

polskiej. Szereg instytucji nie odczuwało jeszcze wpływu kryzysu, część znała go przede wszystkim

przekazów medialnych, jednak część zaczynała odczuwać jego skutki. Wpływ tej sytuacji miał

zatem co najmniej czworaki charakter:

• Niektóre instytucje (w praktyce dotyczyło to tylko sektora bankowego) były do tego stopnia

zaniepokojone kryzysem (bądź też odczuwały już jego skutki), że nie były skłonne

uczestniczyć w wywiadach, dotyczących kwestii dostępu do finansowania zewnętrznego, a

więc bardzo blisko skorelowanej z tematyką kryzysu finansowego.

• Osoby, które uczestniczyły w badaniach bardzo często wskazywały, że trudno jest im

stwierdzić, jaki będzie wpływ kryzysu finansowego na sferę dostępu do finansowania.

Oczywiście nikt nie miał wątpliwości, że wpływ ten będzie zdecydowanie negatywny, na

ogół jednak respondenci mieli bardzo poważne problemy w określeniu, w jakim stopniu

dotknie ich nadchodzący kryzys, w czym się to przejawi i kiedy nastąpi w sposób silnie

odczuwalny. W rezultacie podczas badań dominowały postawy niepewności i braku

sprecyzowanych opinii.

• Problem kryzysu finansowego utrudnia też bardzo analizę (i tak dość ograniczonych)

danych, dotyczących finansowania trzech badanych grup. Analiza przeszłych danych może

się bowiem okazać całkowicie bezużyteczna, jeśli chodzi o zjawiska, z jakimi możemy mieć

do czynienia w ciągu najbliższego roku / dwóch lat. Zasadnicze zmiany już bowiem

zachodzą po stronie podaży finansowania dłużnego (brak pieniądza na rynku

międzybankowym, spadek wzajemnego zaufania pomiędzy instytucjami bankowymi oraz

bankami i ich otoczeniem, zaostrzenie zasad przyznawania kredytów, niechęć do

podejmowania ryzyka), jak i popytu (niepewność co do zakładanych przychodów –

szczególnie dotyczy to sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw oraz samorządów,

analogicznie niechęć do podejmowania ryzyka, wycofywanie się lub opóźnianie realizacji

założonych wcześniej planów inwestycyjnych).

• Z uwagi na zaistniałą sytuację problematyczne staje się formułowanie definitywnych

wniosków i rekomendacji, tak jak to było zakładane na wstępie, a więc w odniesieniu do

normalnej sytuacji na rynku finansowym. W zasadzie ewentualne rekomendacje muszą

brać pod uwagę szczególną sytuację. Nie byłoby w tym nic nadzwyczajnego, gdyby nie

fakt, iż w końcowym okresie badań prowadzonych w ramach etapu I, większość

respondentów w poszczególnych grupach docelowych nie miała jeszcze sprecyzowanego

zdania co do skutków kryzysu i ich wpływu na indywidualną sytuację poszczególnych

podmiotów. Problemem w przypadku formułowania wniosków i rekomendacji jest znaczny

dynamizm skutków i wywoływanych przez nie zmian, zachodzących w związku z

postępującym rozprzestrzenianiem się kryzysu.

Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research

9

2. Opis metodologii badania

Przeprowadzone badania opierały się na metodologii przedstawionej w ofercie. W trakcie

przygotowywania badania pewne elementy metodologii uległy nieznacznym zmianom,

niezagrażającym jednak osiągnięciu założonych celów badania.

2.1. Metodologia

Zakres i specyfika problematyki będącej przedmiotem niniejszej ekspertyzy wymagają

przyjęcia podejścia badawczego uwzględniającego, z jednej strony, różne perspektywy oceny,

z drugiej zaś, uzupełniające się techniki badawcze oraz źródła danych. Zrealizowane przez nas

badanie objęło zarówno instytucje sektora finansowego (fundusze pożyczkowe, poręczeniowe,

banki) jak i środowisko MŚP, jednostek samorządowych oraz organizacji pozarządowych. Takie

podejście badawcze pozwoliło na ocenę problemów i potrzeb, jeśli chodzi o dostęp do

poszczególnych mechanizmów wsparcia finansowego w województwie dolnośląskim w kontekście

uwarunkowań (ograniczeń i możliwości) działalności instytucji finansowych.

Wstępnym etapem badania było badanie desk research (analiza materiałów zastanych).

Badanie objęło szerokie spektrum dokumentów, danych oraz publikacji, dotyczących dostępu do

finansowania dłużnego. Wyniki badania są prezentowane w kolejnych rozdziałach niniejszego

raportu.

Problemem, na jaki natrafiliśmy na tym etapie badania, były bardzo ograniczone dane,

dotyczące skali korzystania przez interesujące nas grupy z rozmaitych instrumentów finansowych.

Z dostępnością takich danych nie ma w zasadzie problemów (i to wyłącznie od strony instytucji

korzystających z finansowania, nie zaś je oferujących) tylko w przypadku jednostek samorządu

terytorialnego. Niestety ze względu na znaczną konkurencyjność rynku, banki nie publikują danych

o udzielanych przez siebie kredytach w podziale na poszczególne grupy podmiotów i na regiony.

Dane takie nie są też w zasadzie dostępne w Narodowym Banku Polskim. Ogranicza to bardzo

możliwość dokonywania głębszych analiz i prowadzenie porównań międzyregionalnych.

Odpowiedź na postawione pytania badawcze uzyskaliśmy w oparciu o dane pochodzące z

badań jakościowych i ilościowych. Równie ważnym aspektem badania była jego dwuetapowość,

która pozwoliła w sposób jak najbardziej efektywny wykorzystać planowane techniki i metody

badawcze.

Badaniem objęte zostały następujące grupy:

Perspektywa instytucji finansowych

• Przedstawiciele funduszy pożyczkowych,

• Przedstawiciele funduszy poręczeniowych,

• Przedstawiciele banków.

Perspektywa odbiorców mechanizmów finansowych

• Przedsiębiorcy sektora MŚP,

• Jednostki samorządu terytorialnego,

• Organizacje pozarządowe.

W ramach badania wykorzystaliśmy następujące narzędzia badawcze:

• Analiza materiałów zastanych (desk research)

• Indywidualne wywiady pogłębione (IDI),

• Telefoniczne wywiady pogłębione (ITI),

• Zogniskowany wywiad grupowy (FGI),

• Wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo (CATI).


10

Proces badawczy podzielony został na dwa następujące etapy badawcze.

Moduł 1: Eksploracja

Moduł ten określić możemy mianem etapu „wstępnego”. Stanowiły go badania z

wykorzystaniem technik jakościowych. W ramach tego modułu zostały zrealizowane wywiady

pogłębione z przedstawicielami wszystkich interesujących nas środowisk. Badania jakościowe

pozwoliły na zidentyfikowanie spektrum możliwych tendencji, opinii i postaw w zakresie

problematyki będącej przedmiotem badania. Zebrane dane z jednej strony wykorzystane zostały

przy konstrukcji kwestionariuszy badań ilościowych, z drugiej natomiast były nieodzowne przy ich

interpretacji.

Moduł 2: Kwantyfikacja

W tej części projektu weryfikacji poddane zostały wypracowane wcześniej hipotezy

dotyczące potrzeb kapitałowych oraz zapotrzebowania na konkretne mechanizmy finansowe.

Zrealizowane badania ilościowe pozwoliły wnioskować o dystrybucji (powszechności) postaw i

tendencji zidentyfikowanych w badaniach jakościowych.

Etap eksploracji (Moduł 1) tworzą jakościowe techniki badawcze ukierunkowane z jednej

strony na poznanie opinii i postaw środowiska instytucji finansowych, z drugiej natomiast

odbiorców instrumentów finansowych.

Po konsultacjach z Zamawiającym zdecydowaliśmy się na dokonanie pewnych zmian w

stosunku do liczby i rodzaju wywiadów w stosunku do pierwotnych założeń. Zmiany te miały

charakter zmian na korzyść Zamawiającego (zwiększenie liczby wywiadów z poszczególnymi

kategoriami respondentów, częściowo zmiana obejmowała zmianę mniej pracochłonnych wywiadów

telefonicznych na bardziej pracochłonne wywiady bezpośrednie).

Na etapie badań jakościowych dużą pomocą w identyfikacji i dotarciu do respondentów

służyli przedstawiciele Zamawiającego. Zasadniczo na tym etapie badania nie występowały

zasadnicze trudności, choć odczuwalne były pewne problemy. Objęły one następujące kwestie:

• Wystąpiły, mimo wsparcia Zamawiającego, problemy w umawianiu spotkań z

przedstawicielami banków. W rezultacie z wstępnie zaplanowanych 4 udało się zrealizować

tylko 2 wywiady. Problemy te wynikały z nałożenia okresu realizacji badania na czas

kryzysu finansowego. Wewnętrzne procedury niektórych banków mogły zapewne w tym

czasie ograniczać kontakty z przedstawicielami prasy, czy też firm badawczych.

• Nie we wszystkich przypadkach udało się uzyskać zgodę respondentów na nagrywanie

wywiadów. W takich sytuacjach sporządzano notatkę z przebiegu wywiadu, która zawierała

kluczowe elementy w nim poruszane, natomiast nie pozwalała oczywiście na używanie

cytatów z wypowiedzi respondenta.

• Zidentyfikowawszy poważne problemy w umawianiu spotkań z przedstawicielami banków

postanowiono zmienić formułę zogniskowanego wywiad grupowego (FGI) z

przedstawicielami instytucji finansowych. Ponieważ istniało poważne ryzyko, że nie uda się

zapewnić udziału w nim reprezentantów sektora bankowego zdecydowano się przełożyć

jego organizację na koniec fazy I badania, po złożeniu wstępnej wersji raportu z badań, tak

aby w trakcie wywiadu móc dyskutować także uzyskane już wyniki badań. Mamy też

nadzieję, że właśnie dyskusja nad wynikami badań (jako jeden z tematów zogniskowanego

wywiadu grupowego) powinna zachęcić uczestników do wzięcia udziału w takim wywiadzie.

Zasadniczą częścią etapu diagnostycznego były wywiady ilościowe z interesującymi nas

grupami odbiorców instrumentów finansowych. Razem zrealizowano 325 wywiadów CATI w

następującym układzie, który pozwolił na wnioskowanie statystyczne w odniesieniu do badanych

populacji:


11

• A. CATI z przedsiębiorcami N = 225

• B. CATI z organizacjami pozarządowymi N = 50

• C. CATI samorządami N = 50

CATI z przedsiębiorcami:

Razem zrealizowanych zostało 225 wywiadów z przedsiębiorstwami działającymi na terenie

województwa dolnośląskiego. Poniżej przedstawiono zwięzłą charakterystykę badań ilościowych

zrealizowanych na grupie przedsiębiorców:

• W firmie wywiad realizowany był z osobą odpowiedzialną za strategiczne decyzje.

Najczęściej był to właściciel/współwłaściciel lub przedstawiciele kierownictwa firmy.

• Zastosowano taką konstrukcję próby badawczej, która z jednej strony umożliwiła

wnioskowanie na poziomie całego sektora (zastosowana została procedura ważenia, a wagi

określone zostały na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) dla sektora

przedsiębiorstw z województwa dolnośląskiego), z drugiej natomiast na poziomie

poszczególnych kategorii wielkościowych przedsiębiorstw oraz branż (odpowiednio liczne

warstwy).

Poniżej przedstawiamy rozkład próby ze względu na wielkość przedsiębiorstw.

Tab. 2. Rozkład próby ze względu na wielkość przedsiębiorstw.

Wielkość przedsiębiorstwa Liczebność w

próbie

Liczebność w województwie (GUS, 2007)

Udział w próbie po zastosowaniu procedury ważenia (Dane GUS

dla województwa, 2007)

Przedsiębiorstwo

Mikro (2-9) N=75 295 704 96,0%

Przedsiębiorstwo

Małe (10-49) N=75 10 206 3,3%

Przedsiębiorstwo

Średnie (50-249) N=75 2 034 0,7%

Zastosowano następujący rozkład próby ze względu na branże:

Tab. 3. Rozkład próby ze względu na branże.

SEKCJA Liczebność w województwie (GUS, 2007)

Udział w próbie po zastosowaniu

procedury ważenia (Dane GUS dla województwa,

2007)

Liczebność w próbie

D PRZETWÓRSTWO PRZEMYSŁOWE 26 586 8,9% 25

F BUDOWNICTWO 32 413 10,8% 25

G HANDEL HURTOWY I DETALICZNY 92 215 30,8% 40

H HOTELE I RESTAURACJE 9 041 3,0% 15

I TRANSPORT LĄDOWY; TRANSPORT RUROCIĄGOWY

20 972 7,0% 15


12

Tab. 3. Rozkład próby ze względu na branże (c.d.).

SEKCJA Liczebność w województwie (GUS, 2007)

Udział w próbie po zastosowaniu

procedury ważenia (Dane GUS dla województwa,

2007)

Liczebność w próbie

J POŚREDNICTWO FINANSOWE 10 932 3,6% 15

K

OBSŁUGA NIERUCHOMOŚCI, WYNAJEM I USŁUGI ZWIĄZANE Z PROWADZENIEM DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ

66 530 22,2% 35

M EDUKACJA (NIEPUBLICZNA) 7 065 2,4% 15

N OCHRONA ZDROWIA I POMOC SPOŁECZNA (NIEPUBLICZNA)

12 781 4,3% 15

O DZIAŁALNOŚĆ USŁUGOWA KOMUNALNA, SPOŁECZNA I INDYWIDUALNA, POZOSTAŁA

21 037 7,0% 25

Ze względu na przedmiot badania oraz małą liczbę przedsiębiorstw w danej branży z próby

wykluczone zostały następujące branże:

• C - GÓRNICTWO

• L - ADMINISTRACJA PUBLICZNA I OBRONA NARODOWA;

• P - GOSPODARSTWA DOMOWE ZATRUDNIAJĄCE PRACOWNIKÓW

• Q - ORGANIZACJE I ZESPOŁY EKSTERYTORIALNE

• E - WYTWARZANIE I ZAOPATRYWANIE W ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ, GAZ, WODĘ

CATI z przedstawicielami organizacji pozarządowych:

Przeprowadziliśmy 50 wywiadów telefonicznych CATI z przedstawicielami organizacji

pozarządowych. Wywiad prowadzone były z przedstawicielem kierownictwa danej organizacji.

Operatem losowania była baza organizacji pozarządowych fundacji Klon/Jawor.

CATI z przedstawicielami samorządów:

Zrealizowanych zostało 50 wywiadów z przedstawicielami jednostek samorządowych

(Skarbnik + Wójt / Burmistrz / Prezydent). Rozkład próby przedstawia poniższa tabela.

Tab. 4. Rozkład próby – jednostki samorządu terytorialnego w woj. dolnośląskim.

Wyszczególnienie liczba w województwie

udział w próbie po zastosowaniu procedury ważenia

liczba w próbie

Powiaty 26 10

Gminy, w tym:

Miejskie 36 21,3% 10

miejsko – wiejskie 55 32,5% 15

Wiejskie 78 46,2% 15


13

W celu uzyskania możliwości wnioskowania na poziomie ogółu gmin zastosowana została

procedura ważenia.

2.2. Kontrola jakości

W trakcie badań zastosowano różnorodne techniki badawcze, wymagające wspomagania

ankieterskiego lub udziału moderatora (badania jakościowe – FGI, IDI, ITI), a także wspomagany

komputerowo wywiad telefoniczny CATI. Każda z tych technik wymaga zrozumienia jej specyfiki i

podjęcia adekwatnych kroków zmierzających do podniesienia jakości wyników badania i eliminacji

źródeł ewentualnych błędów, właściwych dla każdej z metod – zarówno na etapie tworzenia

narzędzi badawczych i przygotowywania prób, jak i na etapie realizacji badania oraz przetwarzania

i interpretacji danych.

Poniżej przedstawiamy najważniejsze procedury kontrolne, podjęte dla każdej z

wykorzystanych metod badawczych na różnych etapach realizacji projektu.

W celu maksymalizacji trafności narzędzi wykorzystywanych w badaniu postępowano w

zgodzie ze ogólnie przyjętymi standardami pracy badawczej. Opierano się na następujących

rozwiązaniach, zapewniających spójność zastosowanych narzędzi badawczych:

• Konsultacje na poziomie budowy narzędzi z ekspertami wewnętrznymi projektu (zarówno w

kwestiach poprawności merytorycznej, jak i metodologicznej),

• Wewnętrzny system sprawdzania kwestionariuszy, w celu eliminacji błędów i niezręczności.

• Badanie pilotażowe (testowanie prawidłowości merytorycznej narzędzia).

W przypadku wywiadów telefonicznych największe znaczenie dla jakości wyników mają:

• Kompetencje ankieterów,

• Bezbłędne przygotowanie skryptu (elektronicznej wersji kwestionariusza),

• Konstrukcja kwestionariusza, przystosowana do specyfiki badań telefonicznych.

Wywiady telefoniczne były prowadzone w oparciu o zasoby techniczne PAG Uniconsult przez

pracowników Wykonawcy. Zespół ten ma bardzo znaczne, wieloletnie doświadczenie w zakresie

realizacji wywiadów CATI. Przed rozpoczęciem wywiadów telefonicznych zespół został przeszkolony

przez Kierownika Projektu w zakresie specyfiki zadania oraz budowy kwestionariuszy.

Praca ankieterów była monitorowana przez Kierownika Projektu. Wywiady telefoniczne

wspomagane komputerowo były prowadzone ze studia do wywiadów telefonicznych PAG

Uniconsult. Studio jest wyposażone w 6 stanowisk. Wywiady były realizowane przez gruntownie

przeszkolonych i doświadczonych ankieterów, w oparciu o kwestionariusz zaprogramowany w

postaci skryptu programu CADAS.

Badania jakościowe wymagają przede wszystkim kompetentnych moderatorów,

posiadających wiedzę z zakresu, którego dotyczy badanie oraz z obszaru technik badawczych.

Wszystkie badania jakościowe były prowadzone przez pracowników PAG Uniconsult, członków

zespołu badawczego, posiadających doświadczenie w moderowaniu wywiadów pogłębionych i

grupowych. Wszystkie wywiady (w przypadku których respondenci wyrazili zgodę na ich

nagrywanie) zostały zarejestrowane oraz spisane. Na życzenie Zamawiającego te materiały mogą

zostać przekazane, w formie, która nie narusza anonimowości respondentów.

Podsumowując część metodologiczną, na kolejnej stronie raportu przedstawiono schemat

ideowy całego badania.


14

Rys. 1. Schemat badawczy.

Moduł empiryczny

Perspektywa instytucji finansowych

Perspektywa odbiorców instrumentów finansowych

Faza jakościowa:

� IDI z instytucjami finansowymi

� FGI z instytucjami finansowymi

Faza jakościowa (IDI / ITI) z:

� Przedsiębiorcami

� Organizacjami pozarządowymi

� Jednostkami samorządu terytorialnego

Faza ilościowa (CATI) z:

� Przedsiębiorcami

� Organizacjami pozarządowymi

� Jednostkami samorządu terytorialnego

Eksploracja

Eksploracja


15

3. Analiza desk research

3.1. Sytuacja mikro, małych i średnich przedsiębiorstw w zakresie dostępu do

finansowania

3.1.1. Problemy w dostępie do źródeł finansowania zewnętrznego

Znaczenie sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce polskiej jest

niepodważalne. Odwołując się do statystyk wskazać można, iż udział tego sektora w tworzeniu

produktu krajowego brutto pozostaje w ostatnim czasie stabilny. W roku 2006 wyniósł 47,7% PKB

(analogiczny wskaźnik wyliczony dla roku 2005 ukształtował się na poziomie 47,5%).2 W latach

2005-2006 na podobnym poziomie kształtował się również udział tej grupy przedsiębiorstw w

tworzeniu wartości dodanej brutto ogółem. Wyniósł on dla kolejnych lat odpowiednio: 54,0% i

54,1%.3 W 2006 r. w sektorze MŚP znajdowało zatrudnienie prawie 6 mln osób4 pracujących w

sektorze przedsiębiorstw, tj. nieco ponad 70%. Przedstawione wskaźniki potwierdzają bardzo duże

znaczenie mikro, małych i średnich firm dla gospodarki kraju.

W województwie dolnośląskim postać udziałowa sektora mikro, małych i średnich firm w

całej populacji przedsiębiorstw nie odbiega znacząco od wartości przeciętnych, mierzonych dla

całego kraju (sektor MŚP stanowi 99,86% wszystkich przedsiębiorstw; liczebnie dominują

mikroprzedsiębiorstwa, których udział wynosi 95,77% ogólnej liczby podmiotów gospodarczych).

Dane na temat sektora MŚP przedstawia poniższe zestawienie.

Tab. 5. Przedsiębiorstwa zarejestrowane według liczby pracowników – województwo dolnośląskie

(rok 2006).

Wyszczególnienie Razem 0 0-9 10-49 50-249 >249

Woj. dolnośląskie 309 217 47 283 296 125 10 506 2 153 433

Udział regionu w Polsce 8,3% 16,5% 8,3% 6,7% 7,1% 8,0%

Przedsiębiorstwa nowoutworzone

27 079 3 756 26 709 336 30 4

Przedsiębiorstwa nowoutworzone – udział w Polsce

8,6% 19,9% 8,6% 7,6% 6,7% 4,3%

Przedsiębiorstwa zlikwidowane

26 191 893 25 884 276 20 11

Przedsiębiorstwa zlikwidowane – udział w Polsce

9,1% 19,0% 9,1% 7,4% 4,4% 6,2%

Źródło: PARP „Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2006-2007”, s. 53.

Funkcjonowanie istotnego dla gospodarki sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw

nie odbywa się bezproblemowo. Stan ten pozostaje zresztą charakterystyczny nie tylko dla

gospodarki polskiej. Zarówno praktyka gospodarcza, jak i literatura przedmiotu wskazują na

występowanie szeregu barier. Oczywiście bariery tego rodzaju kształtują się rozmaicie w

poszczególnych segmentach wielkościowych przedsiębiorstw tworzących sektor MŚP. Najsilniej są

2 „Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2006-2007”, PARP, Warszawa 2008 r., s. 18. 3 „Raport o stanie sektora /…/”, op. cit., s. 18. 4 „Raport o stanie sektora /…/”, op. cit., s. 26.


16

one odczuwane w segmencie mikrofirm, w szczególności tych wykazujących bardzo niewielkie

zatrudnienie. Pośród najczęściej podkreślanych barier rozwojowych sektora MŚP wymienia się

bariery związane z dostępem do kapitału finansowego, oferowanego przez źródła zewnętrzne. Na

bariery ograniczające dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania składają się5:

• Niewystarczający, bardzo często niedostateczny, zakres informacji charakteryzujących

sytuację przedsiębiorcy, które umożliwiłyby przeprowadzenie wiarygodnej oceny jego

aktualnej i prognozowanej zdolności kredytowej; w części obrazującej standing finansowy,

ograniczenie to bardzo często wynika ze stosowania uproszczonych form sprawozdawczości

finansowej,

• Brak historii kredytowej, umożliwiającej ocenę wiarygodności w oparciu o prawidłowe

wywiązywanie się kredytobiorcy z wcześniej zaciągniętego finansowania dłużnego,

• Nieznaczny wolumen kapitałów własnych zainwestowanych w przedsiębiorstwo i wynikające

z tego, bardzo częste problemy z utrzymaniem płynności finansowej,

• Brak dobrych jakościowo i odpowiednich wartościowo zabezpieczeń, wymaganych

standardowo dla pozyskania oczekiwanego finansowania dłużnego,

• Niski poziom zdolności akumulacyjnych przedsiębiorcy,

• Znaczną skłonność do podejmowania wysoce ryzykownych przedsięwzięć, często nie

popartą profesjonalną analizą czynników ryzyka, a opartą wyłącznie o intuicję właściciela i

jego przekonanie o trafności dokonywanych wyborów,

• Wysoki wskaźnik „śmiertelności” małych i średnich przedsiębiorców, szczególnie zaś

najmniejszych firm tego sektora;

• Oceniane jako niebezpiecznie, zbyt silne związki, pomiędzy przedsiębiorstwem i jego

właścicielami, powodujące, że w razie rezygnacji z prowadzenia firmy nie są zabezpieczone

warunki jej dalszego istnienia; związki – polegające również na daleko idącym przepływie

środków finansowych pomiędzy prowadzoną działalnością a gospodarstwami domowymi

właścicieli;

• Stosunkowo niska jakość polityki finansowej i zarządzania, które z punktu widzenia

dostarczycieli finansowania stanowią integralny składnik kompleksowej oceny

wiarygodności przedsiębiorcy i wykonalności proponowanych przez niego przedsięwzięć

gospodarczych;

• Trudności w zakresie wiarygodnej oceny wartości czynników niematerialnych wiążących się

z funkcjonowaniem przedsiębiorcy, wynikające z luk informacyjnych oraz braku dobrych

metod wyceny wartości aktywów niematerialnych6.

5 Czynniki te mają zarówno charakter ogólny, wynikający ze specyfiki jednostek tworzących sektor małych i średnich przedsiębiorstw, jak również indywidualny (wewnętrzny) związany z konkretnym przedsięwzięciem, dla którego poszukiwane jest finansowanie. W literaturze przedmiotu zwraca się także uwagę na ograniczenia wynikające z różnorodnych innych trudności wynikających z warunków prowadzenia działalności gospodarczej (poza dostępem do finansowania). Zob. Skowronek-Mielczarek A. „Małe i średnie przedsiębiorstwa – Źródła finansowania”, C.H. Beck, Warszawa 2007, s. 10-15. 6 Wycena wartości kapitału intelektualnego wciąż stwarza poważne problemy. Wynikają one zarówno z barier informacyjnych, jak i braku dobrych metod takiej wyceny. Jak podkreśla A. Herman, dobrze przeprowadzona wycena aktywów niematerialnych mogłaby w przypadku wielu małych i średnich firm w Polsce udokumentować ich rzeczywistą, wyższą wartość i tym samym doprowadzić do zwiększenia ich możliwości kredytowych /…/ – Herman A. „Kilka refleksji na temat nowych źródeł wzrostu wartości przedsiębiorstwa” [w:] Dobiegała-Korona B., Herman A. (red.) „Współczesne źródła wartości przedsiębiorstwa”, Difin, Warszawa 2006, s. 24-25.


17

Pomimo występowania wskazanych powyżej barier w dostępie przedsiębiorstw sektora MŚP

do finansowania dłużnego, wciąż kredyt, jako podstawowy instrument dystrybucji takiego

finansowania, pozostaje głównym źródłem zaspokajania potrzeb finansowych przedsiębiorstw,

zarówno bieżących, jak i związanych z realizacją przedsięwzięć rozwojowych7. Oczywiście nadal

stopień wykorzystywania finansowania dłużnego w gospodarce polskiej – szczególnie zaś w

sektorze mikro, małych i średnich przedsiębiorstw, którego źródłem są kredyty bankowe, pozostaje

na niewystarczającym poziomie. Dużo w tym względzie zależy jednak również od skłonności

przedsiębiorców do zadłużania się, a więc przede wszystkim do pozyskiwania finansowania

dłużnego w sektorze bankowym8.

Rys. 2. Kredyty i pożyczki długoterminowe na tle zobowiązań ogółem oraz zobowiązań

długoterminowych w sektorze przedsiębiorstw, dane na koniec roku (w mln zł.).

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

2000 2006 2007

Zobowiązania ogółem Zobowiązania długotermionowe Kredyty i pożyczki długoterminowe

Źródło: opracowanie własne z wykorzystaniem danych z Rocznika statystycznego GUS, 2008, tabl. 6(270) –

zobowiązania przedsiębiorstw.

Jak podkreśla P. Tamowicz, mimo stosunkowo niskiego poziomu wykorzystania

finansowania długiem w całej gospodarce, należy stwierdzić, iż generalnie dostępność do tej formy

finansowania nie stanowi obecnie [stanowisko to wyrażone zostało w opracowaniu z 2007 r.] już

poważniejszego problemu dla przedsiębiorstw. Spośród trzech podstawowych czynników mogących

dyskryminować przedsiębiorców w dostępie do kredytu: (i) niska konkurencja pomiędzy bankami,

(ii) słaby rozwój sieci oddziałów i (iii) stopa procentowa, praktycznie dwa pierwsze nie dogrywają

już żadnej roli. Prywatyzacja sektora bankowego, jego sanacja kapitałowa i w konsekwencji

7 Niestety prezentacja szczegółów na ten temat nie jest możliwa, bowiem statystyki i analizy NBP sporządzane są wyłącznie dla całego sektora bez uwzględniania podziału regionalnego. Statystyki gromadzone przez oddziały okręgowe NBP rzadko są udostępniane publicznie. 8 Przeprowadzone, jak dotąd, jedyne tego rodzaju badania, ujawniły występowanie postaw niskiej skłonności do zadłużania się w grupie mikroprzedsiębiorców, wykazujących zatrudnienie w granicach od 0 do 5 osób. Około 70 – 80% respondentów zadeklarowało jako źródło finansowania działalności gospodarczej (odpowiednio: działalności bieżącej i inwestycyjnej) własne zasoby. Stwierdzono także występowanie poważnego odsetka firm w ogóle nie korzystających z kredytów (na poziomie ok. 66%). Najczęściej wskazywane przyczyny takiego stanu to: „nie było takiej potrzeby” – 50,8% oraz „unikam zadłużania się” – 37,1%. Zob. Gajewski M. Sobolewski M. „Wykorzystywanie źródeł finansowania przez mikroprzedsiębiorstw” [w:] Balcerowicz E. (red) „Mikroprzedsiębiorstwa – sytuacja ekonomiczna, finansowanie, właściciele”, CASE, Warszawa 2002, s. 167-173.


18

zaostrzająca się konkurencja pomiędzy bankami doprowadziły do upowszechnienia się oferty

kredytowej i zmniejszenia się poziomu koncentracji kredytu w gospodarce9.

Rys. 3. Kredyty i pożyczki krótkoterminowe na tle zobowiązań ogółem oraz zobowiązań

krótkoterminowych w sektorze przedsiębiorstw (na dzień 31.12) (w mln zł.).

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

2000 2006 2007

Zobowiązania ogółem Zobowiązania krótkoterminowe Kredyty i pożyczki krótkoterminowe

Źródło: opracowanie własne z wykorzystaniem danych z Rocznika statystycznego GUS, 2008, tabl. 6(270) –

zobowiązania przedsiębiorstw.

Trudno jest nie zgodzić się z zaprezentowanym stanowiskiem, szczególnie mając na

uwadze również inne badania10 z lat 2005-2007, wskazujące na rosnącą dostępność finansowania

bankowego. Natomiast polem do dyskusji jest to, czy wskazane trzy czynniki oceny siły

dyskryminacji są wystarczające, czy też nie jest tak, że koncentracja na nich prowadzi do zbyt

płytkich wniosków. Ponadto, trzeba również przypomnieć, że badania na temat postrzegania

dostępności kredytów rejestrują postawy przedsiębiorców w okresie, na który przypadało ożywienie

gospodarcze, w określony sposób wpływające również na postawy i zachowania kredytodawców

(znaczne zmiany nastawienia sektora bankowego w warunkach dobrej sytuacji gospodarczej

ujawniły prowadzone w ramach niniejszych badań pogłębione wywiady indywidualne z

przedstawicielami funduszy poręczeniowych działających w województwie dolnośląskim). Zatem,

zasadne wydaje się domniemanie, że dostępność finansowania bankowego w rzeczywistości

wygląda różnie w zależności od kategorii wielkościowych firm – potencjalnych kredytobiorców.

Uwzględniając wcześniej cytowane badania, zrealizowane na grupie mikroprzedsiębiorców, widać

wyraźnie, że to właśnie w tej części populacji firm problemy mogą jednak występować (dotyczy to

również małych przedsiębiorstw, szczególnie wykazujących zatrudnienie w wysokości ulokowanej w

pobliżu dolnej granicy przedziału klasyfikacyjnego). Ponadto warto pamiętać, że wartościowo rzecz

biorąc, większość akcji kredytowej lokuje się w grupie średnich i dużych przedsiębiorstw11. Nie

oznacza to oczywiście, że pozostała część jest niewystarczająca dla grupy mikro i małych

przedsiębiorstw. Nietrudno jednak zauważyć występujące dysproporcje, mając również na uwadze

9 Tamowicz P. „Zapotrzebowanie mikro, małych i średnich przedsiębiorstw na finansowanie kapitałem private equity / venture capital (PE/VC)”, Raport przygotowany dla Departamentu Instrumentów Wsparcia Ministerstwa Gospodarki, październik 2007, s. 42. 10 Np. „Przedsiębiorczość w Polsce 2007”, Ministerstwo Gospodarki, lipiec 2007 oraz „Monitoring kondycji sektora MŚP”, PKPP Lewiatan, edycje z roku 2005 i 2006. 11 To jest ok. 74% (na podstawie danych z opracowania „Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych”, GUS 2000-2006), zob. Skowronek-Mielczarek A. „Małe i średnie przedsiębiorstwa /…/”, op. cit., s. 68.


19

informacje o nastawieniu mikroprzedsiębiorców wobec zadłużania się i rzeczywistym korzystaniu

przez nich z finansowania bankowego, a także zakładając, że znaczna część finansowania

koncentrowana jest również w segmencie firm małych, a nie firm mikro. Konkludując, zasadne jest

oczekiwanie występowania pewnych form dyskryminacji w dostępie do kredytu, przynajmniej w

odniesieniu do kategorii mniejszych przedsiębiorstw. A więc, wyspecyfikowane wcześniej bariery

pozostają nadal aktualne, różna jest jednak moc ich oddziaływania, kształtowana zależnie od

wielkości przedsiębiorstwa.

Na prowadzone rozważania nakłada się jeszcze jeden, oczywisty w tej chwili czynnik.

Chodzi o konsekwencje wynikające z kryzysu finansowego, które w najbliższym czasie doprowadzą

zapewne do poważnego ograniczenia dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania (kredytu

bankowego), szczególnie w przypadku przedsiębiorców, w tym reprezentujących sektor MŚP

(wyraźne oznaki tej sytuacji są już widoczne)12. Jest to rezultatem występujących problemów w

sektorze bankowym, związanych z utrudnionym pozyskiwaniem środków na kredytowanie oraz

ogólnym wzrostem ryzyka kredytowego w sektorze przedsiębiorstw, wywołanym kryzysem. Wyniki

ankiety przeprowadzonej ostatnio wśród przewodniczących komitetów kredytowych banków

wskazują na postępujące zaostrzanie warunków udzielania kredytów13. W tej sytuacji szczególnego

znaczenia nabiera istnienie i rozwój sfery instytucji pozabankowych, specjalizujących się w

udostępnianiu finansowania lub też ułatwianiu jego pozyskiwania ze źródeł zewnętrznych. Oba

rodzaje instytucji są dostępne w województwie dolnośląskim; formują w ten sposób regionalny

system finansowania pozabankowego.

3.1.2. Pozabankowe źródła finansowania

W grupie pozabankowych źródeł finansowania potrzeb sektora MŚP związanych z

finansowaniem procesów działalności gospodarczej, w ostatnim czasie szczególnego znaczenia

nabierają źródła zinstytucjonalizowane w postaci dwóch grup instytucji w postaci:

• Pozabankowych funduszy pożyczkowych oraz

• Funduszy poręczeniowych.

Odmienny jest charakter operacyjny tych instytucji. Fundusze pożyczkowe tworzą grupę

dostarczycieli oferujących kapitał finansowy w sposób bezpośredni poprzez udzielanie pożyczek na

cele związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. W praktyce polskiej działalność

12 Zob. „Kryzys w Polsce – Trudny dostęp do kredytów jednym z głównych problemów firm”, http://biznes.onet.pl/g,1915711,wiadomosci.html", cyt.: „Z badań NBP wynika, że 80 proc. banków zaostrzyło politykę kredytową. W rezultacie zmniejsza się liczba kredytów długoterminowych udzielanych małym i średnim przedsiębiorstwom, rośnie zaś kredytów krótkoterminowych, udzielanych na znacznie gorszych warunkach. Tendencję tę potwierdzają wyniki ankietowego sondażu przeprowadzanego przez Konfederację Pracodawców Prywatnych /…/". Sondaż ten potwierdza zaostrzenie warunków udzielania kredytów, mimo że od kilku miesięcy Rada Polityki Pieniężnej obniża stopy procentowe, a ich łączna redukcja osiągnęła 1,75 pkt proc. 13 Odwołując się do analizy wyników badania ankietowego: w III kwartale 2008 r. kryteria udzielania kredytów dla przedsiębiorstw uległy zaostrzeniu. W przypadku dużych przedsiębiorstw było to zgodne z oczekiwaniami wyrażonymi w II kwartale 2008 r. Zaostrzenie kryteriów kredytowania małych i średnich przedsiębiorstw nie odzwierciedlało przewidywań banków z poprzedniego kwartału, kiedy to spodziewano się złagodzenia kryteriów. Różnica między faktycznymi zmianami polityki kredytowej względem tej grupy przedsiębiorstw a przewidywaniami banków utrzymuje się już trzeci kwartał z rzędu. Zaostrzenie kryteriów udzielania kredytu dotyczyło w podobnym stopniu kredytów krótko- i długoterminowych. Większość banków spodziewa się zaostrzenia polityki kredytowej w IV kwartale 2008 r. Zaostrzenie to ma dotyczyć wszystkich rodzajów kredytów. Najsilniejsze zaostrzenie oczekiwane jest w segmencie kredytów długoterminowych. Tylko dwa banki oczekują złagodzenia polityki kredytowej, z czego jeden spodziewa się złagodzenia polityki względem krótkoterminowych kredytów dla dużych przedsiębiorstw, a drugi względem ogółu kredytów dla małych i średnich przedsiębiorstw. Zob. „Sytuacja na rynku kredytowym – wyniki ankiety dla przewodniczących komitetów kredytowych”, IV kw. 2008 r., NBP, s. 2 i 5.


20

pożyczkowa prowadzona jest zarówno w ramach modelu standardowego, w którym produkt

pożyczkowy upodabnia się do kredytu bankowego, jak i przy zastosowaniu filozofii tzw.

mikrofinansowania, istotnie różnej od tradycyjnych modeli finansowania kredytem14. Z kolei

fundusze poręczeniowe to źródła finansowania o charakterze pośrednim. Ich funkcjonowanie opiera

się na ułatwianiu dostępu do źródeł bezpośrednich, tj. banków – w odniesieniu do prowadzonej

przez nie działalności kredytowej i funduszy pożyczkowych – w zakresie oferowanego przez nie

kapitału pożyczkowego. Wskazane oba rodzaje omawianych tu instytucji są obecne i z

powodzeniem rozwijają się w regionie dolnośląskim.

Fundusze pożyczkowe

W Polsce obserwujemy dość znaczne terytorialne zróżnicowanie rozkładu funduszy

pożyczkowych, przy czym województwo dolnośląskie należy do regionów o stosunkowo dobrym

wyposażeniu w tego rodzaju dostarczycieli kapitału finansowego. Ostatni raport Polskiego

Stowarzyszenia Funduszy Pożyczkowych15 informuje o funkcjonowaniu na terenie województwa

dolnośląskiego sześciu funduszy pożyczkowych, z siedzibami zlokalizowanymi we Wrocławiu16,

Wałbrzychu (dwa fundusze)17, Jeleniej Górze18, Nowej Rudzie19 i w Świdnicy20. Poza wymienionymi

funduszami pożyczkowymi na terenie województwa dolnośląskiego dostępna jest również oferta

finansowa funkcjonującego w skali ogólnokrajowej Funduszu Mikro z siedzibą w Warszawie –

poprzez sieć czterech oddziałów regionalnych21, zlokalizowanych we Wrocławiu, Legnicy, Jeleniej

Górze i Wałbrzychu. Biorąc pod uwagę daleko posuniętą samodzielność decyzyjną jednostek

terenowych Funduszu Mikro przyjąć można, że na terenie województwa dolnośląskiego dostępnych

jest dziesięć instytucji pożyczkowych, specjalizujących się w finansowaniu działalności gospodarczej

(włączając do tej grupy oddziały Funduszu Mikro).

Zwraca uwagę nierównomierny rozkład terytorialny funduszy pożyczkowych w ramach

terytorium województwa dolnośląskiego. Nie oznacza to jednak formalnej niedostępności oferty

pożyczkowej poza miejscami siedzib poszczególnych funduszy, czy też szerzej, obszarami

pozostającymi w ich bezpośrednim sąsiedztwie. Szereg funduszy (w szczególności Dolnośląski

Regionalny Fundusz Pożyczkowy oraz Subregionalny Fundusz „Dolny Śląsk”) dysponuje bogatą

siecią placówek obsługi klienta na terenie całego województwa, co znacznie zwiększa dostępność

pożyczek poza siedzibami funduszy. Regulaminy funkcjonowania poszczególnych funduszy, a także

praktyka ich działalności nie zawierają ponadto na ogół istotnych ograniczeń co do terytorialnego

pochodzenia potencjalnych pożyczkobiorców22, przy czym, w przypadku oddziałów Funduszu Mikro,

14 Całościowy obraz instytucji mikrofinansowych na świecie oraz prezentuje Robinson M. S. w publikacji „The Microfinance Revolution – Sustainable Finance for the Poor”, Bank Światowy, Waszyngton 2001. 15 „Fundusze Pożyczkowe w Polsce wspierające mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa – według stanu na 30 czerwca 2008 r.”, Raport nr 10/2008, PSFP, Szczecin, październik 2008. 16 Subregionalny Fundusz Pożyczkowy „Dolny Śląsk” – fundusz pożyczkowy prowadzony przez Polską Fundację Przedsiębiorczości ze Szczecina. 17 Fundusz pożyczkowy prowadzony przez Fundację „Fundusz Regionu Wałbrzyskiego” oraz fundusz prowadzony przez Fundację „Wałbrzych 2000”. „Fundusz Regionu Wałbrzyskiego” prowadzi również (od 1993 r.) Samorządowy Fundusz Pożyczkowy, udostępniający podstawowym jednostkom samorządu terytorialnego (województwa dolnośląskiego) finansowanie na cele realizacji inwestycji komunalnych. 18 Fundusz pożyczkowy Karkonoskiej Agencję Rozwoju Regionalnego S.A. w Jeleniej Górze. 19 Fundusz pożyczkowy Agencji Rozwoju Regionalnego „AGROREG” S.A. z siedzibą w Nowej Rudzie. 20 Fundusz pożyczkowy Sudeckiego Stowarzyszenia Inicjatyw Gospodarczych z siedzibą w Świdnicy. 21 Zob. Fundusz Mikro funkcjonuje poprzez ogólnokrajową sieć 38 oddziałów. Warto podkreślić, iż po województwie mazowieckim województwo dolnośląskie jest obszarem o największej liczbie nasycenia oddziałami pożyczkowymi (4) (podobnie jak województwo śląskie i wielkopolskie), zob. www.funduszmikro.pl 22 Standardowe przepisy regulaminów pożyczkowych, dotyczące lokalizacji beneficjenta pożyczki: §6. Regulaminu pożyczkowego Karkonoskiej Agencję Rozwoju Regionalnego S.A. w brzmieniu: „Środki z Funduszu


21

oferta pożyczkowa kierowana jest przede wszystkim do przedsiębiorców z obszarów miejskich (jest

to tradycyjna i jednocześnie kluczowa grupa pożyczkobiorców Funduszu Mikro23).

Rys. 4. Lokalizacja funduszy pożyczkowych w Polsce (wg. siedziby) oraz liczebność funduszy w

podziale na województwa.

Województwo Liczba FP24

Mazowieckie 8 Śląskie 8 Dolnośląskie 6 Łódzkie 5 Małopolskie 5 Podkarpackie 5 Pomorskie 5 Warmińsko-mazurskie 5 Wielkopolskie 5 Zachodniopomorskie 5 Lubuskie 4 Kujawsko-pomorskie 3 Podlaskie 3 Opolskie 2 Świętokrzyskie 2 Lubelskie 1 Źródło: PSFP, Raport 10/2008 „Fundusze Pożyczkowe w Polsce /…/”, październik 2008 r.

Nie uwzględniając Funduszu Mikro, w grupie pozostałych sześciu funduszy pożyczkowych

województwa dolnośląskiego, cztery fundusze deklarują regionalny zasięg działania, a tylko dwa

wymiar lokalny (obejmujący zwykle obszar kilku powiatów otaczających siedzibę funduszu oraz

Pożyczkowego przeznaczone są na udzielanie pożyczek dla przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą lub realizujących przedsięwzięcie ze środków pożyczki na terenie województwa dolnośląskiego, ze szczególnym uwzględnieniem powiatów: jeleniogórskiego, bolesławieckiego, kamiennogórskiego, lubańskiego, lwóweckiego, zgorzeleckiego i złotoryjskiego” oraz §3. Regulaminu pożyczkowego dla przedsiębiorców z sektora małych przedsiębiorstw „Funduszu Regionu Wałbrzyskiego”: „Środki z Funduszu dla Małych Przedsiębiorstw przeznaczone są na udzielanie pożyczek dla przedsiębiorców z terenu województwa dolnośląskiego”. 23 Jej znaczenie jest również pochodną stosowanych produktów pożyczkowych, w tym przypadku odzwierciedlających filozofię działalności mikropożyczkowej. Chodzi tu o tzw. pożyczki grupowe, a więc udzielane w ramach co najmniej kilkuosobowych grup pożyczkowych, najczęściej formowanych przez znających się przedsiębiorców, wzajemnie poręczających sobie zaciągane zobowiązania. 24 Prezentowane zestawienie liczebności funduszy pożyczkowych uwzględnia również grupę tzw. organizacji mikropożyczkowych, którą w Polsce tworzą: Fundusz Mikro, Inicjatywa Mikro oraz posiadające wyodrębnione programy mikropożyczkowe: Fundacja Wspomagania Wsi oraz Fundacja na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa (skierowane jednak na aktywizację działalności gospodarczej na obszarach rolniczych). W przypadku analizy instrumentów finansowania w województwie dolnośląskim znaczenie ma wyłącznie Fundusz Mikro, którego oddziały – jak zaznaczono wcześniej – są obecne w województwie. Pozostałe z organizacji mikropożyczkowych nie oferują usług w województwie dolnośląskim.

1. Karkonoska Agencja Rozwoju regionalnego S.A. w Jeleniej Górze.

2. Agencja Rozwoju Regionalnego „AGROREG” S.A. w Nowej Rudzie.

3. Sudeckie Stowarzyszenie Inicjatyw Regionalnych w Świdnicy.

4. Fundacja „Wałbrzych 2000” w Wałbrzychu

5. Fundacja „Fundusz Regionu Wałbrzyskiego” w Wałbrzychu

6. Subregionalny Fundusz Pożyczkowy „Dolny Śląsk” we Wrocławiu.


22

powiatu macierzystego)25. Tak więc w praktyce przyjąć można, że oferta pożyczkowa pozostaje

otwarta dla przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą na terenie województwa

dolnośląskiego.

Inną kwestią jest natomiast rzeczywista dostępność oferty pożyczkowej postrzegana z

punktu widzenia potencjalnego pożyczkobiorcy, biorąc pod uwagę jego lokalizację, w szczególności

w przypadku znacznego oddalenia od siedziby funduszy, czy też jego terenowych jednostek

dystrybucyjnych. W przypadkach najmniejszych przedsiębiorców dostępność określonej lokalizacji

funduszu (jego punktu dystrybucyjnego) może stanowić pewne ograniczenie, które wynikać będzie

z poziomu kosztów logistycznych pozyskania pożyczki w przypadkach jej niewielkich rozmiarów. W

sumie jednak ograniczenie to nie musi być postrzegane jako szczególnie istotne, czy też

posiadające kluczowe znaczenie dla oceny dostępności pożyczek. Stanowisko to w pewnych stopniu

uzasadniają składy portfeli pożyczkowych poszczególnych funduszy, zawierające pożyczki udzielane

przedsiębiorcom praktycznie z całego obszaru województwa; oczywiście przy koncentracji

terytorialnej wokół siedziby funduszu. Poza tym należy pamiętać, że część funduszy tworzy własne,

terenowe punkty obsługi klienta, co znakomicie poprawia ich dostępność. Dla przykładu, fundusz

pożyczkowy prowadzony przez Agencję Rozwoju Regionalnego „AGROREG” S.A. w Nowej Rudzie

posiada punkty obsługi klienta w Głogowie, Legnicy, Świdnicy, Bielawie, Strzelinie oraz we

Wrocławiu.

O jakości i zdolności finansowej pozabankowych funduszy pożyczkowych decydują ich

charakterystyki dotyczące posiadanego kapitału pożyczkowego oraz skali działalności, w tym

poziomu bieżącego zaangażowania kapitału pożyczkowego. Znaczenie mają również ewentualne

ograniczenia co do wysokości udzielanych pożyczek.

Dane szczegółowe na ten temat wielkości kapitału funduszy oraz liczby obsługiwanych

pożyczek, w odniesieniu do pięciu funduszy dolnośląskich, prezentują kolejne tabele.

Tab. 6. Kapitał pożyczkowy (wielkość kapitału w tys. zł.).

30.06 Stan na:

Fundusz Pożyczkowy 2005 2006 2007 2008

30.06.2005 = 100%

1. Fundacja „Fundusz Regionu Wałbrzyskiego”

11 929 12 663 16 014 20 457 171%

2. Agencja Rozwoju Regionalnego „AGROREG” S.A.

5 211 6 203 10 037 11 201 215%

3. Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A.

2 306 2 845 4 733 5 525 240%

4. Fundacja „Wałbrzych 2000” 2 014 2 093 2 175 2 235 111%

5. Sudeckie Stowarzyszenie Inicjatyw Gospodarczych

231 314 263 136 59%

Razem 21 691 24 118 33 222 39 554 182%

Źródło: opracowanie własne z wykorzystaniem danych szczegółowych z Raportów # 4, 6, 8 i 10 PSFP

„Fundusze Pożyczkowe w Polsce” (stan na dzień 30.06).

25 Pamiętać jednak należy, że deklarowany „lokalny” zasięg działania wynika raczej z praktyki prowadzenia działalności pożyczkowej niż z narzuconych ograniczeń formalnych, które w rzeczywistości nie występują. W regulaminach funduszy lokalnych występują regulacje w rodzaju: „O pożyczkę mogą ubiegać się przedsiębiorcy, którzy posiadają siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności gospodarczej na terenie województwa dolnośląskiego” (np. „Zasady udzielania pożyczek przez Sudeckie Stowarzyszenie Inicjatyw Gospodarczych”).


23

Tab. 7. Pożyczki aktywne (liczba – szt. i wartość – w tys. zł.).

30.06 Stan na:


Liczba 203 223 406 282 1. Fundacja „Fundusz Regionu Wałbrzyskiego” Wartość 9 483 9 589 11 442 13 635

Liczba 66 89 194 296 2. Agencja Rozwoju Regionalnego „AGROREG” S.A. Wartość 2 198 3 852 6 782 9 295

Liczba 70 83 113 126 3. Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. Wartość 1034 2186 3 543 4 064

Liczba 84 96 57 69 4. Fundacja „Wałbrzych 2000”

Wartość 1 172 1 317 1 014 1 351

Liczba 13 16 15 12 5. Sudeckie Stowarzyszenie Inicjatyw Gospodarczych Wartość 231 314 263 136

Liczba 436 507 785 785 Razem

Wartość 14 118 17 258 23 044 28 481

Źródło: opracowanie własne z wykorzystaniem danych szczegółowych z Raportów # 4, 6, 8 i 10

PSFP „Fundusze Pożyczkowe w Polsce” (stan na dzień 30.06).

Dane przedstawione w tab. 6 i 7 wskazują na postępujące z czasem wzmacnianie

możliwości operacyjnych analizowanych funduszy pożyczkowych, przy czym należy ocenić, iż w

skali regionu dolnośląskiego potencjał operacyjny funduszu prowadzonego przez Sudeckie

Stowarzyszenie Inicjatyw Gospodarczych ma znaczenie marginalne (w 2008 r. kapitał tego

funduszu wyniósł jedynie 136 tys. zł.). W grupie tej mamy do czynienia z trzema silnymi

funduszami, których kapitał pożyczkowy na przestrzeni ostatnich 4 lat uległ poważnemu wzrostowi

(około dwukrotnemu). Było to konsekwencją ich skutecznego aplikowania o wsparcie oraz

uczestnictwa w programie kapitalizacji funduszy pożyczkowych i poręczeniowych, zrealizowanym w

ramach Sektorowego Programu Operacyjnego „Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, 2004-

2006” (SPO WKP26). W rezultacie mówić można o istotnym wzroście potencjału pożyczkowego

omawianych tu funduszy w skali całego regionu. Tym samym uzasadnione jest wnioskowanie o

postępującym wzroście potencjalnej dostępności oferty finansowania potrzeb gospodarczych

przedsiębiorców w województwie dolnośląskim. Rejestrowane zmiany poziomu kapitalizacji

funduszy pożyczkowych wywołują dalsze, pozytywne konsekwencje.

Z punktu widzenia prowadzonej tu analizy do najważniejszych z nich należałoby zaliczyć

rosnącą liczbę aktywnych pożyczek (zob. tab. 7). Jednocześnie nie zachodzą zbyt daleko idące

zmiany, jeśli chodzi o wielkość udzielanych pożyczek. W przypadku każdego z funduszy przeciętne

wartości historyczne utrzymują się na porównywalnym poziomie (wyraźniejsze zmiany wzrostowe

występują tylko w przypadku dwóch funduszy; w jednym przypadku wyraźny jest trend malejący).

Tak więc, podstawowym skutkiem rosnącego poziomu kapitału pożyczkowego jest większa liczba

26 Działanie 1.2. (Poddziałanie 1.2.1. – Fundusze pożyczkowe / mikropożyczkowe) SPO WKP, zob. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 6 sierpnia 2004 r. w sprawie przyjęcia Uzupełnienia Sektorowego Programu Operacyjnego „Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, lata 2004-2006”, Dz. U. z 2004 r., Nr 197, poz. 2023 z późn. zm.


24

obsługiwanych klientów, przy zachowaniu podobnych charakterystyk co do wielkości udzielanych

pożyczek. Nie oznacza to jednak, iż fundusze stosują specjalne ograniczenia, które miałyby

eliminować klientów poszukujących większych kwot finansowania. Wręcz przeciwnie, w przypadku

funduszy korzystających z dokapitalizowania SPO WKP ich regulaminy ustalają maksymalną

wielkość pożyczki w kwocie 120 tys. zł., a więc znacznie powyżej wartości praktycznie

obsługiwanych pożyczek.

Rys. 5. Przeciętna wielkość pożyczek udzielanych przez pięć analizowanych funduszy

pożyczkowych (w tys. zł.).27

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

100,0

30.06.2005 30.06.2006 30.06.2007 30.06.2008

FRW ARR AGROREG KARR FW2000 SSIG



Wysoka, maksymalna wielkość pożyczki wskazuje, że fundusze posiadają możliwości

akceptowania wniosków pożyczkowych w wielkościach znacznie przekraczających te realizowane w

rzeczywistości. Zmiany wielkości kapitalizacji skutkują zatem nie tyko zmianami ilościowymi

(większa liczba klientów), ale dają również możliwość zmian jakościowych, poprzez oferowanie

większych kwot finansowania. Daje to sposobność pozyskiwanie nowych kategorii klientów

(zainteresowanych finansowaniem większych rozmiarów). Decyzje w tym względzie leżą w gestii

organów zarządzających działalnością funduszy pożyczkowych oraz popytem na pożyczki,

kształtowanym określoną ich konfiguracją, a więc szczegółowymi charakterystykami produktów

pożyczkowych).

Pojawia się jednak pytanie, czy fundusze posiadają nadal potencjał umożliwiający im

poszerzanie bazy klientów, czy też oferowanie pożyczek o wyższej wartości. W przypadku

analizowanych tu funduszy pożyczkowych pozytywnej odpowiedzi na to pytanie dostarczają dane

zawarte w tab. 8., obrazującej stosunek wartości pożyczek aktywnych do wartości posiadanego

kapitału pożyczkowego.

27 Przeciętna wielkość pożyczki w przypadku wszystkich instytucji pożyczkowych w województwie dolnośląskim ukształtowała się w połowie 2008 r. na poziomie 56,1 tys. zł. i była nieznacznie niższa w stosunku do poziomu z przed roku (56,7 tys. zł. w połowie 2007 r.) – „Fundusze Pożyczkowe w Polsce /…/”, op. cit., str. 21.


25

Tab. 8. Pożyczki aktywne do wielkości kapitału pożyczkowego w pięciu analizowanych funduszach

pożyczkowych.

30.06 Stan na:


1. Fundacja „Fundusz Regionu Wałbrzyskiego” 79,5% 75,7% 71,4% 66,7%

2. Agencja Rozwoju Regionalnego „AGROREG” S.A. 42,2% 62,1% 67,6% 83,0%

3. Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. 44,8% 76,8% 74,9% 73,6%

4. Fundacja „Wałbrzych 2000” 58,2% 62,9% 46,6% 60,4%


100% 100% 100% 100,0%

Źródło: opracowanie własne z wykorzystaniem danych szczegółowych z Raportów # 4, 6, 8 i 10

PSFP „Fundusze Pożyczkowe w Polsce” (stan na dzień 30.06).

Poza jednym, wszystkie z analizowanych funduszy pożyczkowych województwa

dolnośląskiego posiadają potencjał niezbędny do rozszerzania bazy klientów i/lub podwyższania

wartości udzielanych pożyczek. Zaangażowanie kapitału pożyczkowego waha się w tych funduszach

w granicach od 60% do 83%. Co interesujące, podobna sytuacja występowała w całym badanym

okresie. W przypadku funduszy – beneficjentów dokapitalizowania SPO WKP – wskutek

pozyskanego dokapitalizowania zaangażowanie spadło (dwa fundusze), a w przypadku jednego

wzrosło. Przeciętny stopień pokrycia kapitału pożyczkami aktywnymi prezentuje rys. 6.

Rys. 6. Stosunek wartości pożyczek aktywnych do wielkości kapitału pożyczkowego pięciu

analizowanych funduszy pożyczkowych.

72,0%69,4%71,6%65,1%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

70,0%

80,0%

90,0%

100,0%

30.06. 2005 30.06. 2006 30.06. 2007 30.06. 2008



Biorąc pod uwagę aktualne tendencje w zakresie kształtowania warunków

związanych z kredytowaniem potrzeb finansowych sektora mikro, małych i średnich

przedsiębiorstw, których wyznacznikiem jest obserwowane co najmniej od ostatnich

miesięcy 2008 r. wyraźne zaostrzenie warunków kredytowania przez sektor bankowy,

należy przewidywać wzrost zainteresowania pożyczkami instytucji pozabankowych. W


26

sytuacji odmiennego podejścia ze strony funduszy pożyczkowych niż ma to miejsce w przypadku

sektora banków (utrzymanie przez fundusze dotychczas stosowanych warunków finansowania),

przewidywać można znaczne przyśpieszenia zaangażowania kapitałów pożyczkowych. W tej

sytuacji prowadzić to będzie do poszukiwania przez instytucje pożyczkowe dodatkowych źródeł

kapitalizacji, w szczególności tych zaprogramowanych w ramach wsparcia z funduszy

strukturalnych Unii Europejskiej (Regionalny Program Operacyjny).

Wpływ na poziom akceptowalności produktów pożyczkowych oferowanych przez

analizowane fundusze pożyczkowe wywierają również szczegółowe charakterystyki udostępnianych

pożyczek. W tym względzie oferta pożyczkowa, której dominującym adresatem są mikro i mali

przedsiębiorcy może być oceniana jako korzystniejsza od produktów kredytowych sektora

bankowego (co najwyżej z wyjątkiem ograniczenia co kwoty maksymalnej). Za stanowiskiem takim

przemawiają praktycznie wszystkie szczegółowe charakterystyki pożyczek. Charakterystyki te

prezentuje poniższa tabela.

Tab. 9. Charakterystyki wybranych produktów pożyczkowych.

Cecha

Fundusz Pożyczkowy O

procentowanie

Maksymalny

okres

finansowania

Cele

finansowania

Maksymalna

kwota pożyczki

Wym

agany

udział własny

Zabezpieczenia

1. Fundacja „Fundusz Regionu Wałbrzyskiego”28

Stopa referencyjna KE (min.) + 1% prowizja29

5 lat Cele

obrotowe i inwestycyjne

120 tys. zł. 20%

Stosownie do sytuacji – min. 100% wartości pożyczki

2. Agencja Rozwoju Regionalnego „AGROREG” S.A.

Stopa referencyjna KE (min.) + 3% prowizja30

3 lata Cele


120 tys. zł. 20%


3. Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A.31

Stopa referencyjna KE + 1-3% prowizja32

5 lat Cele


120 tys. zł. 5%

170% wartości pożyczki i odsetek

4. Fundacja „Wałbrzych 2000”33

Od 0,5 do 0,7 redyskonta

weksli

+ 4 p.p.

+ opłata manipulacyjna 4% wartości pożyczki

5 lat Cele


120 tys. zł. 20%


28 Na przykładzie „Funduszu Pożyczkowego dla przedsiębiorców z sektora małych przedsiębiorstw dofinansowanego ze środków EFRR oraz budżetu państwa w ramach SPO WKP”. 29 Od 1 stycznia 2009 r. kalkulowana w oparciu o stopę bazową Komisji Europejskiej, służącą do wyliczania stopy referencyjnej (6,78%). 30 J.w. 31 Regulamin udzielania pożyczek przez Karkonoską Agencję Rozwoju Regionalnego S.A. w Jeleniej Górze. 32 Od 1 stycznia 2009 r. kalkulowana w oparciu o stopę bazową KE, służącą do wyliczania stopy referencyjnej (6,78%). 33 Zob. „Zasady i warunki udzielania pożyczek”, Fundusz Rozwoju Przedsiębiorczości Fundacji „Wałbrzych 2000”, luty 2009.


27

Tab. 9. Charakterystyki wybranych produktów pożyczkowych (c.d.).

Cecha

Fundusz Pożyczkowy O

procentowanie

Maksymalny

okres

finansowania

Cele

finansowania

Maksymalna

kwota pożyczki

Wym

agany

udział własny

Zabezpieczenia


7,42% - 10,42%

+ 2% prowizja 3 lata

Cele obrotowe i inwestycyjne

120 tys. zł. 20%


Źródło: opracowanie własne.

Przedstawiony obraz funduszy pożyczkowych w województwie dolnośląskim nie obejmuje

dwóch wcześniej wymienionych instytucji pożyczkowych, a mianowicie Funduszu Mikro oraz

Subregionalnego Funduszu Pożyczkowego „Dolny Śląsk”. W przypadku tych dwóch instytucji nie są

publicznie dostępne szczegółowe dane na temat prowadzonej działalności w przekroju regionalnym.

Nie oznacza to oczywiście, że ich oferta pożyczkowa nie powinna być uwzględniana w ramach

analizy dostępnych instrumentów finansowych dla przedsiębiorców regionu dolnośląskiego.

Niemniej, kwestie, takie jak: wielkość kapitału pożyczkowego, jego zaangażowanie w

przedsięwzięcia gospodarcze realizowane przez przedsiębiorców z regionu dolnośląskiego, czy też

przeciętna wielkość udostępnianego finansowania dłużnego (pożyczek) – mogą być rozważane

wyłącznie szacunkowo.

Obecność na terenie województwa oferty Funduszu Mikro stanowi bez wątpienia bardzo

ważny element regionalnej infrastruktury finansowania. Jak wspomniano wcześniej, w regionie

dolnośląskim działają cztery jednostki dystrybucyjne Funduszu, zorganizowane w postaci Oddziałów

(Wrocław, Legnica, Jelenie Góra i Wałbrzych). Ich znaczna liczba w strukturze sieci dystrybucyjnej

(więcej oddziałów zlokalizowanych jest jedynie w województwie mazowieckim) wskazuje na, z

jednej strony, znaczenie rynku regionalnego z punktu widzenia samego Funduszu Mikro, z drugiej

zaś, fakt stosunkowo znacznej dostępności oferty Funduszu dla przedsiębiorców (przynajmniej na

obszarach miejskich, gdzie zlokalizowane są jednostki dystrybucyjne – ok. 73% akcji pożyczkowej

Funduszu Mikro koncentruje się w miastach o liczbie mieszkańców powyżej 20 tys.). Wreszcie,

należy również zwrócić uwagę na fakt, że Fundusz Mikro jest największą organizacją

mikropożyczkową w Polsce, zatrudniającą ponad 100 specjalistów pożyczkowych34. Dane na dzień

31.08.2008 r. informują o obsługiwaniu przez Fundusz 14 470 aktywnych klientów i wartości

aktywnych pożyczek w wysokości nieco ponad 120 mln zł.35 Co jest charakterystyczne dla tego

typu organizacji pożyczkowych, a więc opierających zasady swego działania o filozofię

mikrofinansowania, w przypadku Funduszu Mikro mamy do czynienia z niewielkim przeciętnym

zaangażowaniem na rzecz pojedynczego klienta (8,3 tys. zł.). Wielkość ta bardzo dobrze uzasadnia

twierdzenie, że podstawowym odbiorcą oferty finansowej Funduszu pozostają najmniejsi

przedsiębiorcy. Większość pożyczek przeznaczana jest na finansowanie potrzeb w zakresie

działalności handlowej (51%), następnie usługowej (41%) i produkcyjnej (8%). Przy czym,

finansowanie środków obrotowych dotyczy 37% wartości udzielanych pożyczek, a nakładów o

charakterze inwestycyjnym 63%.

34 Fundusz Mikro powstał w końcu 1994 r. jako inicjatywa Polsko-Amerykańskiego Funduszu Przedsiębiorczości. Pierwszą pożyczkę wypłacił w lutym 2005 r. Od tego czasu liczba udzielonych pożyczek wyniosła 116 611, a liczba klientów prawie 52 tys. Misją Funduszu jest wspieranie rozwoju sektora mikroprzedsiębiorczości. 35 Zob. http://www.funduszmikro.pl/aktualne_wyniki.php


28

Podsumowując, Fundusz Mikro stanowi ważne uzupełnienie regionalnej infrastruktury

finansowania, szczególnie w odniesieniu do segmentu najmniejszych firm, a więc podmiotów

tradycyjnie odczuwających najsilniej bariery dotyczące pozyskiwania środków finansowych na

działalność gospodarczą z sektora bankowego.

Kolejny istotny składnik infrastruktury pożyczkowej dla przedsiębiorców w regionie

dolnośląskim stanowi działalność Subregionalnego Funduszu Pożyczkowego „Dolny Śląsk”,

zarządzanego, obok pięciu podobnych funduszy36, przez Polską Fundację Przedsiębiorczości ze

Szczecina. Fundusz ten rozpoczął działalność w 2006 r., dysponując kapitałem pożyczkowym w

wysokości 10 mln zł. W roku 2006 (okres rozruchu) fundusz udzielił 17 pożyczek na kwotę 1,03

mln zł. W kolejnych latach fundusz odnotował znaczny przyrost aktywności: w roku 2007 – udzielił

77 pożyczek o wartości ponad 5,5 mln zł., a w roku 2008 – 79 pożyczek o wartości ponad 5,7 mln

zł. od momentu uruchomienia fundusz stopniowo rozbudowuje własną sieć jednostek

dystrybucyjnych w postaci Punktów Obsługi Funduszu. Pierwsze Punkty Obsługi Funduszu powstały

w Legnicy i Wrocławiu. Obecnie sieć dystrybucyjna obejmuje 9 jednostek (po dwie we Wrocławiu i

Legnicy oraz w Strzelinie, Środzie Śląskiej, Górze, Wołowie i Miliczu. Informacje o wielkości akcji

pożyczkowej oraz sieci dystrybucyjnej wskazują jednoznacznie na istotne znaczenie

Subregionalnego Funduszu Pożyczkowego „Dolny Śląsk” w ramach regionalnej infrastruktury

finansowania działalności gospodarczej. Z tego punktu widzenia ważna jest także rozbudowana sieć

dystrybucyjna funduszu subregionalnego, decydująca o jego dostępności terytorialnej. Obecnie

składa się na nią dziewięć tzw. Punktów Obsługi Funduszu (POF) zlokalizowanych we Wrocławiu

(dwa punkty), Legnicy (dwa punkty) oraz Jeleniej Górze, Środzie Śląskiej, Strzelinie, Miliczu i

Wołowie.

Oferowane przez Subregionalny Fundusz Pożyczkowy „Dolny Śląsk” produkty pożyczkowe

mają charakter uniwersalny i dość elastyczny. W praktyce pozwalają objąć finansowaniem

większość przedsięwzięć leżących w polu zainteresowania docelowych beneficjentów funduszu,

którzy definiowani są jako kategoria mikro i małych przedsiębiorców z terenu województwa

dolnośląskiego (zgodnie z regulaminem pożyczkowym: siedziba i miejsce działalności gospodarczej

musi być zlokalizowane na obszarze województwa). Co interesujące, w regulaminie funduszu

wyraźnie dopuszcza się finansowanie przedsiębiorców funkcjonujących nie krócej niż 3 miesiące37.

Maksymalna kwota pożyczki wynosi 120 tys. zł.38 Występuje wymóg wkładu własnego

pożyczkobiorcy w wysokości co najmniej 20% wartości finansowanego przedsięwzięcia. Pożyczki

mogą być przeznaczone zarówno na cele inwestycyjne, jak i obrotowe (w obu przypadkach z

ograniczeniem wyłączającym działalność w ramach sektora rolniczego, zbrojeniowego oraz

działalność przemysłową szkodliwą dla środowiska), a okres finansowania wynosi maksymalnie 36

miesięcy, w tym dopuszcza się udzielenie karencji w spłacie kapitału przez okres 6 miesięcy (w

indywidualnych przypadkach istnieje możliwość udzielenia pożyczki o okresie spłaty sięgającym 5

lat). Podobnie jak w przypadku grupy funduszy lokalnych i regionalnych, oprocentowanie pożyczki

wyznaczane jest w oparciu o stopę bazową Komisji Europejskiej, powiększoną maksymalnie o 3

36 Są to subregionalne fundusze pożyczkowe: „Pomeranus” (obsługuje woj. zachodniopomorskie), „Wielkopolska Północ” (północna część woj. wielkopolskiego), „Kujawiak” (woj. kujawsko-pomorskie”), „Gryf” (zachodnia część województwa pomorskiego) oraz „Odra” (północna część woj. lubuskiego). 37 Tym samym funduszu dopuszcza finansowanie przedsiębiorstw pozostających we wczesnych fazach rozwoju, co wyraźnie zaznaczono w jego regulaminie pożyczkowym. Element ten, choć odpowiednio odzwierciedlony w dokumentacji formalnej funduszu, nie stanowi o istotnej specyfice, odróżniającej jego zasady działania od wcześniej omówionych funduszy lokalnych i regionalnych. W przypadku tych ostatnich nie wspomina się o minimalnych okresach funkcjonowania beneficjenta pożyczki i w praktyce akceptuje się również wnioski pożyczkowe pochodzące od przedsiębiorców pozostających we wczesnych fazach rozwojowych. 38 Charakterystyka produktu na podstawie „Regulaminu udzielania pożyczek w ramach projektu Subregionalnego Funduszu Pożyczkowego <Dolny Śląsk>”, PFP, Szczecin, 01.07.2008 r.


29

p.p. marży funduszu w stosunku rocznym. Ponadto, od przyznanej pożyczki pobierana jest opłata

manipulacyjna w wysokości do 5% kwoty przyznanej pożyczki. W sumie więc, oferta pożyczkowa

tego funduszu należy do droższych (upodabnia się do oferty Fundacji „Wałbrzych 2000 – por. dane

w tab. 9.).

Fundusze poręczeniowe

Drugą grupę obecnych w regionie dolnośląskim zinstytucjonalizowanych instrumentów

finansowania stanowią fundusze poręczeniowe. W tym przypadku, należy jednak zwrócić uwagę na

ich zasadniczo odmienny charakter jako instrumentu finansowania. Mianowicie, z modelu

działalności poręczeniowej wynika funkcja wspierająca funduszu, skoncentrowana przede

wszystkim na ułatwianiu dostępu do innych, zinstytucjonalizowanych źródeł finansowania, tj. w

praktyce do oferty kredytowej sektora bankowego oraz pożyczek pozabankowych instytucji

pożyczkowych. Nie jest to jedyny obszar działalności funduszu poręczeniowego, aczkolwiek w

warunkach polskich póki co ma on charakter zdecydowanie dominujący39.

Odwołując się do danych Krajowego Stowarzyszenia Funduszy Poręczeniowych, obecnie w

województwie dolnośląskim funkcjonuje sześć funduszy poręczeniowych40, klasyfikowanych jako

fundusze regionalne, subregionalne lub lokalne. Są to:41 Fundusz Poręczeń Kredytowych Powiatu

Dzierżoniowskiego Sp. z o.o., Fundusz Poręczeń Kredytowych Sp. z o.o. w Jeleniej Górze, Fundusz

Poręczeń Kredytowych prowadzony przez Stowarzyszenie Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych w

Strzelinie, Fundusz Poręczeń Kredytowych prowadzony przez Sudeckie Stowarzyszenie Inicjatyw

Gospodarczych, Dolnośląski Fundusz Gospodarczy Sp. z o.o. we Wrocławiu oraz Fundusz Poręczeń

Kredytowych w Złotoryi Sp. z o.o. Pod względem potencjału grupa ta jest jednak bardzo

zróżnicowania. Z punktu widzenia oddziaływania funduszy na procesy pozyskiwania kapitału

finansowego podstawowe znaczenie mają dwa fundusze, tj. Dolnośląski Fundusz Gospodarczy,

działający w skali całego regionu oraz Fundusz Poręczeń Kredytowych w Jeleniej Górze,

funkcjonujący jako fundusz subregionalny, koncentrujący aktywność poręczeniową w południowo-

zachodniej części województwa. Pozostałe fundusze mają wyłącznie charakter jednostek lokalnych

o oddziaływaniu co najwyżej powiatowym lub nieco szerszym. O ograniczonym ich oddziaływaniu

decyduje również nieznaczna liczba instytucji finansowych, z którymi fundusze te współpracują

(zazwyczaj są to 2-3 lokalne oddziały banków oraz wybrane instytucje pożyczkowe). Taki rozkład

siły oddziaływania funduszy wynika z poziomu ich kapitalizacji, decydującej o zdolności

poręczeniowej. Z punktu widzenia przedsiębiorców, jako ostatecznych beneficjentów poręczeń

funduszy, zdolność ta ma podstawowe znaczenie, gdyż wyznacza możliwości funduszu w zakresie

39 Innym, uzupełniającym obszarem działalności wspierającej funduszy poręczeniowych jest oferowanie zabezpieczeń niezwiązanych z instrumentami finansowymi. Chodzi tu o transakcje zabezpieczające dotyczące np. wadiów przetargowych, czy też gwarantowania należytego wykonania zobowiązań kontraktowych. W warunkach polskich ten obszar aktywności należy wciąż jednak traktować jako potencjalny (obecnie słabo eksploatowany). Brak jest wiarygodnych informacji o zabezpieczaniu przez polskie lokalne i regionalne fundusze poręczeniowe tego rodzaju transakcji, nawet pomimo występowania w sferze regulacji dotyczących zamówień publicznych przepisów dopuszczających tego rodzaju zabezpieczenia. Przykładowo, art. 148 ust. 1 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2007 r., Nr 233, poz. 1655), jako formę zabezpieczenia należytego wykonania umowy dopuszcza „/…/ [pkt 5] poręczenia udzielane przez podmioty, o których mowa w art. 6b ust. 5 pkt 2 ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o utworzeniu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości /…/”, a więc przez fundusze poręczeniowe. Analogiczne regulacje dotyczą wnoszenia wadiów przetargowych (art. 45 ust. 6 pkt 5 UZP). 40 W ostatnim raporcie sprawozdawczym Krajowego Stowarzyszenia Funduszy Poręczeniowych uwzględniono 51 lokalnych i regionalnych instytucji poręczeniowych. Zob. „Raport o stanie funduszy poręczeniowych w Polsce – stan na dzień 31.12.2007 r.”, KSFP, czerwiec 2008. 41 Zob. http://www.ksfp.org.pl/index.php?i=922&d=916&woj=1


30

zabezpieczania transakcji pozyskiwania kapitału finansowego. W większości przypadków poziom

kapitalizacji funduszy na Dolnym Śląsku jest jednak nieznaczny (w znacznym stopniu determinuje

to ich rzeczywisty zasięg działania). Z drugiej jednak strony województwo dolnośląskie

charakteryzuje się stosunkowo wysoką liczebnością instytucji poręczeniowych.

Rys. 7. Lokalizacja funduszy poręczeniowych w Polsce (według siedziby) oraz liczebność funduszy

w podziale na województwa.

Województwo Liczba FP42

Dolnośląskie 6 Śląskie 6 Warmińsko-mazurskie 5 Wielkopolskie 5 Pomorskie 4 Zachodniopomorskie 4 Kujawsko-pomorskie 4 Mazowieckie 3 Lubelskie 3 Małopolskie 3 Łódzkie 2 Podkarpackie 2 Podlaskie 1 Opolskie 1 Świętokrzyskie 1 Lubuskie 1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KSFP, „Fundusze poręczeń kredytowych w Polsce /…/”

Poza funduszami poręczeniowymi, dla których macierzystym obszarem działania jest region

dolnośląski, w województwie dostępna jest również oferta poręczeniowa jednego z funduszy

ponadregionalnych43 oraz dwóch funduszy poręczeniowych prowadzonych przez Bank

Gospodarstwa Krajowego, funkcjonujących w skali całej Polski44 (tzw. fundusze krajowe).

42 Zestawienie obejmuje fundusze poręczeniowe uwzględniane w raportach Krajowego Stowarzyszenia Funduszy Poręczeniowych. 43 „POLFUND” Fundusz Poręczeń Kredytowych S.A. z siedzibą w Szczecinie, powołany jako wspólna inicjatywa Polskiej Fundacji Przedsiębiorczości oraz Banku Zachodniego WBK S.A. Poza funduszami krajowymi prowadzonymi przez Bank Gospodarstwa Krajowego jest to obecnie największy fundusz poręczeniowy w Polsce. 44 Chodzi tu o prowadzone przez Bak Gospodarstwa Krajowego oraz posiadające podstawę ustawową: Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych (działający na podstawie przepisów rozdziału IX ustawy z dnia 8 maja 1997 r. o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne, tekst jednolity, Dz. U. z 2003 r., Nr 174, poz. 1689) oraz Fundusz Poręczeń Unijnych (działający na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o Funduszu Poręczeń Unijnych, Dz. U. z 2004 r., Nr 121, poz. 1262 z późn. zm.). W najbliższym czasie fundusze te zostaną jednak zlikwidowane, a ich kapitały zasilą fundusz statutowy Banku Gospodarstwa Krajowego (zob. ustawa z dnia 20 lutego 2009 r. o zmianie ustawy o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne, ustawy o Banku Gospodarstwa Krajowego oraz niektórych innych ustaw – przekazana pod obrady Senatu w dniu 20.02.2009 r.). Likwidacja obu funduszy nie oznacza zaprzestania działalności poręczeniowej przez Bank Gospodarstwa Krajowego. W tej chwili trudno jest jednak przewidzieć, w jaki sposób ukształtowany zostanie ogólnokrajowy system poręczeń.

9. Fundusz Poręczeń Kredytowych Powiatu Dzierżoniowskiego

15. Fundusz Poręczeń Kredytowych w jeleniej Górze

38. Fundusz Poręczeń Kredytowych Stowarzyszenia Inicjatyw Gospodarczych w Strzelinie

42. Fundusz Poręczeń Kredytowych Sudeckiego Stowarzyszenia Inicjatyw Gospodarczych

48. Dolnośląski Fundusz Gospodarczy 51. Fundusz Poręczeń Kredytowych w

Złotoryi


31

Tab. 10. przedstawia kształtowanie się poziomu kapitalizacji analizowanych funduszy w

województwie dolnośląskim.

Tab. 10. Kapitał poręczeniowy (wielkość kapitału w tys. zł.).

31.12 Stan na:

Fundusz Poręczeniowy 2004 2005 2006 2007

31.12.2004 = 100%

1. Dolnośląski Fundusz Gospodarczy 6 201 8 000 14 018 22 520 363%

2. Fundusz Poręczeń Kredytowych w Jeleniej Górze

1 716 2 676 3 881 5 802 338%

3. Fundusz Poręczeń Kredytowych w Złotoryi

550 828 1 428 2 922 531%


272 460 730 1 002 368%

5. Stowarzyszenie Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych

981 1 006 948 770 78%


891 626 800 1 449 163%

Razem 10 611 13 596 21 805 34 465 325%

Źródło: opracowanie własne z wykorzystaniem danych szczegółowych z Raportów za 2004, 2005, 2006 i 2007

r., KSFP „Raport o stanie Funduszy Poręczeń Kredytowych w Polsce” (stan na dzień 31.12).

Analizując dane zawarte w tab. 10 zwraca uwagę fakt znacznego przyrostu tempa

kapitałów poręczeniowych większości funduszy w tej grupie. Trend tego rodzaju był

charakterystyczny dla całej populacji funduszy poręczeniowych w Polsce, co wiązało się z

realizowanymi ze środków publicznych, począwszy od przełomu lat 2001/2002, procesami

dokapitalizowania funduszy, mającymi na celu zbudowanie krajowego systemu instytucji

poręczeniowych. Punktem kulminacyjnym tych procesów stał się program dokapitalizowania

funduszy poręczeniowych zrealizowany w ramach SPO WKP45.

Pomimo pozytywnych zmian w dziedzinie kapitalizacji funduszy dolnośląskich nadal kapitał,

którym dysponują te fundusze wydaje się niewystarczający w stosunku do znaczenia

gospodarczego regionu. Kapitalizacja funduszy poręczeniowych województwa dolnośląskiego

stanowi tylko 5,86%46 kapitalizacji wszystkich funduszy poręczeniowych w Polsce47.

Istotną zaletą funduszy poręczeń jest ich usankcjonowane funkcjonowanie przy

zastosowaniu zasady tzw. mnożnika kapitałowego. Oznacza to, iż fundusz może udzielać poręczeń,

których wartość n-krotnie przekracza wielkość kapitału, służącego zabezpieczaniu udzielanych

poręczeń. Z działalnością poręczeniową nie wiążą się bowiem transfery kapitału (tak jak ma to

miejsce w przypadku działalności pożyczkowej). Formalny poziom mnożnika kapitałowego stanowi

45 Działanie 1.2. (Poddziałanie 1.2.2. – fundusze poręczeniowe) SPO WKP, zob. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 6 sierpnia 2004 r. w sprawie przyjęcia Uzupełnienia Sektorowego Programu Operacyjnego „Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, lata 2004-2006”, Dz. U. z 2004 r., Nr 197, poz. 2023 z późn. zm. Pozytywne skutki tego programu uwidaczniają zmiany poziomu kapitalizacji Dolnośląskiego Funduszu Gospodarczego, Funduszu Poręczeń Kredytowych w Jeleniej Górze oraz Funduszu Poręczeń Kredytowych w Złotoryi – beneficjentów wsparcia. 46 Kapitalizacja wszystkich funduszy poręczeniowych uwzględnionych w raporcie KSFP na koniec 2007 r. wyniosła 588,6 tys. zł. (dla porównania kapitalizacja funduszy w województwie warmińsko-mazurskim wynosi ok. 4,9%, a w województwie zachodniopomorskim ok. 13,5% - w tym kapitał funduszu POLFUND). 47 Z wyłączeniem obu funduszy Banku Gospodarstwa Krajowego oraz bez uwzględniania kapitału funduszu POLFUND, zabezpieczającego przedsięwzięcia realizowane w województwie dolnośląskim.


32

wynik uzgodnień funduszu z bankami (instytucjami finansowymi), z którymi współpracuje

(których akcja kredytowa / pożyczkowa jest zabezpieczana poręczeniami).48 Ponadto, efekty

multiplikacyjne wywołuje już choćby powszechnie respektowana zasada zabezpieczania tylko

określonej części zobowiązań finansowych. Oznacza to zawsze, że każde poręczenie przyczynia się

do uruchomienia większej od jego wartości akcji kredytowej / pożyczkowej.

W praktyce polskich funduszy poręczeniowych stosowane mnożniki formalne, a więc

uzgadniane z instytucjami finansującymi jako maksymalne, osiągają poziom trzykrotności kapitału

przeznaczonego na zabezpieczanie poręczeń. W przypadku analizowanych funduszy lokalnych i

regionalnych województwa dolnośląskiego wyznacza to zdolność poręczeniową na poziomie ok. 100

mln zł. Inną kwestią jest natomiast mnożnik rzeczywiście osiągany, wynikający z relacji aktywnych

poręczeń do kapitału funduszu. Obserwując kształtowanie się stopnia zaangażowania kapitału

poręczeniowego funduszy (zob. tab. 11. i rys. 8.), stopień zaangażowania kapitału mógłby zostać

określony co najwyżej jako satysfakcjonujący.49 W dłuższej jednak perspektywie, w przypadku

utrzymywania się poziomu zaangażowania na podobnym poziomie, należałoby raczej sformułować

zdanie przeciwne. W warunkach obserwowanego obecnie zaostrzenia kryteriów udzielania kredytów

spodziewać się można wzmożonego zainteresowania ofertą funduszy. Zapotrzebowanie na kapitał

poręczeniowy rosnąć powinno również w sytuacji uruchamiania nowych produktów poręczeniowych,

szczególnie niezwiązanych z ułatwianiem dostępu do instrumentów finansowych (chodzi tu o

wspomniane wcześniej wadia przetargowe, zabezpieczenia należytego wykonania umów, czy też

inne transakcje zabezpieczeniowe).

Tab. 11. Wartość poręczeń aktywnych do wielkości kapitału poręczeniowego w sześciu

analizowanych funduszach poręczeniowych regionu dolnośląskiego.

31.12 Stan na:


1. Dolnośląski Fundusz Gospodarczy 56% 56% 62% 72%

2. Fundusz Poręczeń Kredytowych w Jeleniej Górze 79% 63% 78% 78%

3. Fundusz Poręczeń Kredytowych w Złotoryi 68% 38% 67% 76%


72% 91% 71% 75%

5. Stowarzyszenie Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych (Strzelin)

163% 162% 154% 129%

6. Sudeckie Stowarzyszenie Inicjatyw Gospodarczych (Świdnica)

142% 166% 167% 22%



48 Szerzej na temat mnożników kapitałowych w praktyce funkcjonowania funduszy poręczeniowych w Polsce zob. Gajewski M., Kiliański T., Szczucki J. „Zasady organizacji i funkcjonowania funduszy poręczeń kredytowych”, PARP, BGK, KSFP, Warszawa 2000, s. 34-37. 49 Wskaźnik przeciętnego zaangażowania kapitału dla całej populacji funduszy poręczeniowych ukształtował się w końcu 2007 r. na poziomie ok. 110% (wielkość 100% zaangażowania przekroczyło 20 z 51 funduszy poręczeniowych).


33

Rys. 8. Stosunek wartości poręczeń aktywnych do wielkości kapitału poręczeniowego oraz

wielkości zdolności poręczeniowej wyznaczonej mnożnikiem formalnym w przypadku

sześciu analizowanych funduszy poręczeniowych.

72,83%73,36%70,54%77,70%

24,28%24,45%23,51%25,90%

0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

70,00%

80,00%

90,00%

100,00%

31.12.2004 31.12.2005 31.12.2006 31.12.2007

Zaangażowanie do wielkości kapitałuZaangażowanie do wielkości zdolności poręczeniowej wyznaczonej mnożnikiem formalnym



Przyrost kapitalizacji analizowanych funduszy poręczeniowych rodzi szereg pozytywnych

konsekwencji z punktu widzenia potencjalnych beneficjentów poręczeń. Przede wszystkim na

przestrzeni ostatnich lat widoczny jest wzrost średniej wielkości poręczeń (z wyjątkiem jednego

funduszu). Zachodzące w tym zakresie zmiany obrazują kolejne rysunki (rys. 9. i 10.)50.

Rys. 9. Średnia wielkość poręczeń udzielanych przez analizowane sześć funduszy poręczeniowych

w województwie dolnośląskim (w tys. zł.).

107,6

68,7

56,0

25,4

28,7

21,4

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

120,0

31.12.2004 31.12.2005 31.12.2006 31.12.2007

Dolnośląski Fundusz Gospodarczy Fundusz Poręczeń Kredytowych w Jeleniej GórzeFundusz Poręczeń Kredytowych w Złotoryi Fundusz Poręczeń Kredytowych Powiatu DzierżonowskiegoStowarzyszenie Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych Sudeckie Stowarzyszenie Inicjatyw Gospodarczych



50 Średnie wielkości poręczeń obliczono na podstawie informacji o liczbie i wartości poręczeń udzielanych w okresach sprawozdawczych uwzględnionych w raportach Krajowego Stowarzyszenia Funduszy Poręczeniowych.


34

Rys. 10. Średnia wielkość poręczenia w przypadku sześciu analizowanych funduszy

poręczeniowych w województwie dolnośląskim (w tys. zł.).

83,1

56,2

38,0

29,6

0,0

25,0

50,0

75,0

100,0

31.12.2004 31.12.2005 31.12.2006 31.12.2007

Średnia dla wszystkich funduszy



Zjawisko rosnącej średniej wartości poręczeń ma wyraz pozytywny. Odzwierciedla efekty

wynikające z rosnącej zdolności poręczeniowej funduszy, jako rezultatu ich zwiększającej się

kapitalizacji. Jednocześnie, pozytywnym przejawem funkcjonowania funduszy jest fakt, iż rosnąca

wartość poręczeń rejestrowana jest przy równoczesnym wzroście aktywności funduszy,

obrazowanym wzrastającą liczbą udzielanych poręczeń. Co więcej, trend ten dotyczy większości

analizowanych funduszy (w ostatnim czasie w grupie badanych funduszy wyraźny spadek liczby

udzielonych poręczeń odnotował tylko fundusz poręczeniowy w Strzelinie – Stowarzyszenie

Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych; natomiast największe przyrosty odnotowały: Dolnośląski

Fundusz Gospodarczy oraz Fundusz Poręczeń Kredytowych w Złotoryi; na zbliżonym poziomie –

niewielki przyrost – ukształtowała się akcja poręczeniowa funduszu poręczeniowego z Jeleniej

Góry). Generalnie rzecz biorąc, jak dotąd przyrosty kapitału poręczeniowego wywołują wzrost

aktywności funduszy, będący wyrazem dążenia zarządzających funduszami do wykorzystania

posiadanej, nowej zdolności poręczeniowej51. Widać również wyraźnie, że zjawisko to nasila się

wraz z rosnącą skalą kapitalizacji. W tym kontekście wskazane wcześniej stosunkowo niskie

zaangażowanie kapitałów poręczeniowych funduszy nie powinno budzić nadmiernego niepokoju.

Mamy tu bowiem do czynienia z prawidłowym procesem stopniowego zwiększania się aktywności

funduszy, co bezsprzecznie jest zjawiskiem pozytywnym – angażowanie nowo pozyskanej

kapitalizacji nigdy nie zachodzi natychmiast. Można również dodać, że istnieją warunki kapitałowe

dla dalszego rozwoju aktywności, co ostatecznie skutkować będzie przyrostem zaangażowania

kapitału poręczeniowego. Powyższe nie stawia pod znakiem zapytania ewentualnej dalszej

kapitalizacji funduszy, na przykład realizowanej w ramach wsparcia z Regionalnego Programu

Operacyjnego. Tego rodzaju wsparcie prowadzić będzie do dalszego umacniania się pozycji

kapitałowej funduszy, co z czasem najprawdopodobniej owocować będzie dalszym przyrostem

aktywności. Ponadto pamiętać należy, że nie wszystkie fundusze poręczeniowe zlokalizowane w

województwie dolnośląskim były beneficjentami wcześniejszych procesów kapitalizacji (czy też w

istotnym stopniu skorzystały ze wsparcia), szczególnie zaś procesów dokapitalizowania

51 Należy zauważyć, że zjawisko wzrostu aktywności występujące w związku z procesami kapitalizacji jest również wynikiem konstrukcji samych programów wsparcia, które (szczególnie SPO WKP) – najkrócej mówiąc – zapewniają dostęp do nowego kapitału, pod warunkiem jego odpowiedniego zaangażowania.


35

zrealizowanych w ramach SPO WKP. Pamiętając o pozytywnych efektach wspierania kapitałowego

powinny one uzyskać szansę na dokapitalizowanie w ramach programów regionalnych.

Zagadnieniem wartym rozważenia jest również rzeczywisty poziom zabezpieczania

poręczeniami funduszy zaciąganych przez przedsiębiorców kredytów i pożyczek. Powszechną

bowiem praktyką jest ustalanie w regulaminach funduszy maksymalnego poziomu pokrycia

zobowiązań kredytowych / pożyczkowych w wysokości 70% - 80% (wskaźnik ten dotyczy kapitału

kredytu lub pożyczki). Jest to jednak poziom maksymalny. W rzeczywistości poziom pokrycia

zobowiązań poręczeniami jest niższy, co wynika z faktu, że nie wszystkie poręczenia udzielane są

jako instrumenty zabezpieczające w maksymalnie dopuszczalnym wymiarze. Dane szczegółowe

opisujące działalność operacyjną funduszy wskazują, że przeciętnie w Polsce poziom pokrycia

zobowiązań wynikających z zabezpieczanych kredytów i pożyczek wynosi ok. 53%, natomiast w

przypadku analizowanych funduszy dolnośląskich poziom ten wynosi ok. 60%. Oznacza to, że

udostępniane przez fundusze dolnośląskie zabezpieczenia, w wymiarze przeciętnym, pokrywają

nieco większy poziom zobowiązań wynikających z poręczanych kredytów i pożyczek, niż ma to

miejsce przeciętnie w kraju (w całej populacji funduszy poręczeniowych).

Tab. 12. Charakterystyki wybranych produktów poręczeniowych.

Cecha

Fundusz Pożyczkowy Maksymalna

kwota poręczenia

Maksymalny

stopień

zabezpieczenia

zobowiązań

Maksymalny

okres poręczenia

Cele

finansowania

Zabezpieczenia

1. Dolnośląski Fundusz Gospodarczy

700 tys. zł.52 70%

50%53 8 lat


Weksel

Zależnie od sytuacji także

inne

2. Fundusz Poręczeń Kredytowych w Jeleniej Górze

10 tys. zł.54

280 tys. zł.55 70% 5 lat


Weksel i poręczenia

3. Fundusz Poręczeń Kredytowych w Złotoryi

168 tys. zł. 80% 5 lat Cele




7,5 tys. zł. 56

50 tys. zł. 57 75% Nie

określono



5. Stowarzyszenie Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych

60 tys. zł. 58 70% 4 lata


59


52 Nie więcej niż 5% kapitału funduszu. 53 W przypadku zabezpieczania pożyczek udzielanych przez pozabankowe instytucje pożyczkowe. 54 Minimalna kwota poręczenia. 55 Nie więcej niż 5% kapitału poręczeniowego funduszu. W ostatnim czasie wprowadzono zmianę zwiększającą wielkość maksymalnego poręczenia do kwoty 350 tys. zł. 56 Minimalna kwota poręczenia. 57 Nie więcej niż 5% kapitału poręczeniowego funduszu. 58 Nie więcej niż 5% kapitału poręczeniowego funduszu. 59 Z preferencją dla przedsięwzięć inwestycyjnych związanych z tworzeniem nowych miejsc pracy.


36

Tab. 12. Charakterystyki wybranych produktów poręczeniowych (c.d.).

Cecha

Fundusz Pożyczkowy Maksymalna

kwota poręczenia

Maksymalny

stopień

zabezpieczenia

zobowiązań

Maksymalny

okres poręczenia

Cele

finansowania

Zabezpieczenia


60 tys. zł. 60 70% Nie określono



Źródło: opracowanie własne na podstawie regulaminów poszczególnych funduszy.

W tab. 12. przedstawiono główne parametry poręczeń udzielanych przez fundusze

województwa dolnośląskiego. Widoczna jest dość znaczna rozpiętość maksymalnych wartości

udostępnianych poręczeń. Odpowiada ona typologii poszczególnych funduszy. Wyższe wartości

poręczeń oferowane są przez fundusz regionalny i subregionalny, co wynika z większej wielkości

kapitałów tych funduszy i wynikających z niej zdolności poręczeniowej. Z kolei fundusze lokalne

oferują poręczenia w umiarkowanej wielkości, oscylującej w granicach od 40 tys. zł. do 60 tys. zł.

Uwzględniając przedstawiony wcześniej przeciętny poziom pokrywania zobowiązań poręczeniami w

wysokości ok. 60% (dla funduszy dolnośląskich) oznacza to ukierunkowanie poręczeń na kredyty /

pożyczki w maksymalnej wysokości od ok. 67 tys. zł. do ok. 100 tys. zł. Zapotrzebowanie na tej

wielkości finansowanie jest charakterystyczne dla mikro i małych przedsiębiorstw. Ta wielkość

poręczeń jest jednocześnie odpowiednia dla zabezpieczania finansowania udzielanego przez

pozabankowe instytucje pożyczkowe. Natomiast zgoła różny poziom finansowania może być

zabezpieczany przez fundusz subregionalny i lokalny, w przypadku których maksymalne wielkości

poręczeń umożliwiają finansowanie akcji kredytowej znacznie większych rozmiarów (w granicach

od ok. 467 tys. zł. do ok. 1 167 tys. zł.), a więc dostosowanej do zaspokajania potrzeb

przedsiębiorców większych rozmiarów (małych, a nawet średnich). Nie oznacza to oczywiście, że

już w tej chwili w ten sposób różnicuje się rozkład klientów poszczególnych typów funduszy.

Zróżnicowanie to wskazuje natomiast na potencjał funduszy do obsługi różnych wielkości

przedsięwzięć gospodarczych.

Inne parametry poręczeń pozostają podobne. W zasadzie wyjątek stanowi jedynie

dopuszczalny okres obowiązywania poręczenia stosowany w funduszu regionalnym (maksymalnie 8

lat). Ten horyzont finansowania wskazuje na możliwości finansowania długoterminowych kredytów

inwestycyjnych (co koreluje się z maksymalną kwotą poręczenia oraz zdolnością poręczeniową tego

funduszu). Produkty wszystkich analizowanych funduszy są bardzo elastyczne, jeśli chodzi o

przeznaczenie zabezpieczanego finansowania. Tak więc akceptowalne jest zabezpieczanie zarówno

kredytów / pożyczek udzielanych jako inwestycyjne, jak i zaspokajających potrzeby obrotowe

przedsiębiorstw. W zasadzie brak jest również zróżnicowania co do rodzajów wymaganych

zabezpieczeń w związku z udzielanymi poręczeniami. Wszystkie fundusze akceptują zasadę

przejmowania ryzyka, co znajduje wyraz w powszechnym akceptowaniu „miękkich” form

zabezpieczeń.

Przedstawiona powyżej charakterystyka wielkości produktów poręczeniowych opierała się

na dopuszczalnych przez fundusze poręczeniowe wartościach progowych. W rzeczywistości

poręczenia o dopuszczalnych wartościach maksymalnych stanowią rzadkość, na co wskazuje

zobrazowane wcześniej kształtowanie się średniej wielkości udzielanych zabezpieczeń, znacznie

60 Nie więcej niż 5% kapitału poręczeniowego funduszu.


37

odbiegającej od wartości progowych. Stan ten pozostaje charakterystyczny dla całej populacji

funduszy poręczeniowych. Wyznaczają go bowiem nie tyle ustalenia formalne kształtujące postać

produktów poręczeniowych, ale przede wszystkim popyt na zabezpieczenia określonej wielkości.

Dane sprawozdawcze zawarte w raportach Krajowego Stowarzyszenia Funduszy

Poręczeniowych wskazują, że aktywność poręczeniowa funduszy dolnośląskich skierowana jest

przede wszystkim do sektora bankowego. Około 95% wartości udzielanych poręczeń dotyczy

kredytów, a tylko 5% pożyczek pozabankowych instytucji pożyczkowych61. Rozkład ten różnicuje

się jednak w zależności od konkretnego funduszu. Pokaźna część poręczeń udzielanych przez

fundusze lokalne dotyczy pożyczek oferowanych przez fundusze pożyczkowe62.

Rys. 11. Rozkład wartości poręczeń wobec instrumentów finansowania dla analizowanych

sześciu funduszy poręczeniowych w województwie dolnośląskim.

78%

4%

0%

1%

17%

Kredyt obrotowy Pożyczka inwestycyjna InnePożyczka obrotowa Kredyt inwestycyjny

Źródło: opracowanie własne na podstawie Raportu 2007 r., KSFP „Raport o stanie Funduszy Poręczeń

Kredytowych w Polsce” (stan na dzień 31.12).

Akcja poręczeniowa analizowanych funduszy koncentruje się na zabezpieczaniu kredytów

obrotowych, natomiast na drugim miejscu plasują się zabezpieczenia kredytów inwestycyjnych.

Dominujące znaczenie mają w tym względzie portfele poręczeniowe dwóch największych funduszy

(regionalnego i subregionalnego), których trzon działalności poręczeniowej dotyczy sektora

bankowego.

Beneficjentami poręczeń udzielanych przez fundusze dolnośląskie są przede wszystkim

mikroprzedsiębiorcy (63% wartości poręczeń), w drugiej kolejności mali przedsiębiorcy (28%),

następnie firmy średnie (9%). Brak jest poręczeń dla kategorii firm dużych. Zabezpieczanie

zobowiązań firm średnich występuje jedynie w przypadku funduszu regionalnego (ok. 10% wartości

portfela poręczeń) oraz subregionalnego (ok. 6% wartości portfela poręczeń). Tego rodzaju rozkład

61 Przeciętnie w skali kraju: 96,8% - sektor bankowy, 2,65% - fundusze pożyczkowe, inne – 0,54% (Raport KSFP – stan na dzień 31.12.2007 r.). 62 W analizowanej grupie poręczenia pożyczek emitowane były przez fundusz subregionalny (ok. 17% wartości poręczeń) oraz dwa fundusze lokalne (Sudeckie Stowarzyszenie Inicjatyw Gospodarczych – 100% oraz Fundusz Poręczeń Kredytowych Powiatu Dzierżoniowskiego – 73%). Fundusz regionalny nie udzielał zabezpieczeń dla instrumentów pożyczkowych, a fundusz lokalny w Złotoryi tylko w minimalnym stopniu (Raport KSFP – stan na dzień 31.12.2007 r.).


38

uzasadnia wielkość kapitałów i zdolności poręczeniowej tych funduszy w zestawieniu z przeciętnie

większymi potrzebami w zakresie finansowania, wykazywanymi przez średnich rozmiarów firmy. W

przypadku funduszy lokalnych zdecydowanymi beneficjentami poręczeń są mikroprzedsiębiorcy, a

śladowo małe firmy.

Rys. 12. Rozkład wartości poręczeń w przekroju beneficjentów (przedsiębiorców korzystających

z poręczeń) dla badanych sześciu funduszy poręczeniowych w województwie

dolnośląskim (w tys. zł.).

63%

28%

9%

Mikro (zatrudnienie: 0-9) Mały (10-49) Średni (50-249)

Źródło: opracowanie własne na podstawie Raportu 2007 r., KSFP „Raport o stanie Funduszy Poręczeń

Kredytowych w Polsce” (stan na dzień 31.12).

Uzasadnionym jest przypuszczenie, że stopniowo w portfelach poręczeniowych funduszu

subregionalnego i regionalnego, a więc dwóch największych funduszy dolnośląskich, wzrastać

będzie udział poręczeń udzielanych średnim i małym przedsiębiorcom63. Będzie to efektem

angażowania przyrostu kapitalizacji i dążenia do wykorzystania posiadanej zdolności

poręczeniowej, wywołanych wsparciem otrzymanym w ramach SPO WKP (a w przyszłości, zapewne

również, wsparciem pochodzącym z programu regionalnego). Z drugiej strony, należy przewidywać

koncentrację aktywności mniejszych funduszy na sektorze firm mikro, a w mniejszym zakresie na

małych przedsiębiorstwach.

Jak zaznaczono wcześniej, w województwie dolnośląskim – oprócz macierzystych funduszy

poręczeniowych – dostępne są również poręczenia oferowane przez dwa fundusze o zasięgu

krajowym, prowadzone przez Bank Gospodarstwa Krajowego (Krajowy Fundusz Poręczeń

Kredytowych oraz Fundusz Poręczeń Unijnych). Ponadto, na terenie województwa dolnośląskiego

działa również największy w Polsce fundusz ponadregionalny – POLFUND.

Oferta poręczeniowa POLFUNDu, choć jest dostępna w regionie dolnośląskim, to jednak

pozostaje skoncentrowana wyłącznie na akcji kredytowej Banku Zachodniego WBK S.A. W tym

sensie ma ona w jakiejś mierze ograniczony charakter. Z drugiej jednak strony, z uwagi na

63 Ten kierunek finansowania odzwierciedlają również zmiany charakterystyki finansowej produktów poręczeniowych tych funduszy. Obecne poziomy maksymalnej wielkości poręczenia są wynikiem zmian, które wprowadzono w związku z pozyskiwaniem dofinansowania w ramach SPO WKP. Uprzednio, maksymalne wielkości poręczeń oferowanych przez te fundusze były znacznie mniejsze.


39

wyposażenie kapitałowe, zdolność poręczeniową oraz wysoką aktywność POLFUNDu, nie może być

ona pomijana. Przemawia za tym również rozbudowana sieć placówek Banku Zachodniego WBK na

terenie województwa dolnośląskiego.64 Opierając się na ostatnich danych Krajowego

Stowarzyszenia Funduszy Poręczeniowych65 kapitał poręczeniowy tego funduszu wynosi 63 500 tys.

zł., przy zaangażowaniu w wysokości ponad 112%, co świadczy o bardzo wysokiej aktywności (559

klientów obsługiwanych w 2007 r.). Na terenie województwa dolnośląskiego Bank Zachodni WBK

posiada silnie rozwiniętą sieć dystrybucyjną, na którą składa się 66 placówek bankowych we

wszystkich najważniejszych lokalizacjach w ramach województwa oraz 26 placówek we Wrocławiu.

W ten sposób zapewniona jest również stosunkowo wysoka dostępność funduszu.

Oferta POLFUNDu obejmuje pięć produktów poręczeniowych, kierowanych do

kredytobiorców – mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Są to66: poręczenia standardowe

(udzielane na okres do 5 lat) i na czas określony (dla okresów powyżej 5 lat), poręczenia

pomostowe (udzielane na okres do 12 miesięcy, do czasu skutecznego ustanowienia innego

zabezpieczenia), poręczenia dla kredytów „unijnych” (produkt powiązany z kredytem i dotacją

unijną) oraz poręczenia „Micro-Invest” (dla firm znajdujących się we wczesnych fazach rozwoju67).

Maksymalną wielkość poręczeń ustalono w wysokości 1 150 tys. zł. (wielkość minimalna w

wysokości 20 tys. zł.), a wskaźnik pokrycia zobowiązań w granicach od 70% do 80% kapitału

kredytu (80% dla poręczeń „Micro-Invest”, 70% dla wszystkich pozostałych). Pomijając produkty

specyficzne („Micro-Invest”), oferta poręczeniowa odpowiada rozwiązaniom standardowym,

stosowanym fundusze poręczeniowe w Polsce.

Rozkład wielkościowy klientów POLFUNDu jest odmienny od prezentowanego dla wcześniej

omawianych funduszy dolnośląskich. W rozkładzie tym uwidacznia się przewaga przedsiębiorców

klasyfikowanych w kategorii małych. W ujęciu wartościowym na kategorię tą przypada 45%

wartości udzielonych poręczeń. Zbliżony udział dotyczy firm mikro (42%). Stosunkowo wysoki jest

też udział przedsiębiorstw średniej wielkości (13% wartości portfela poręczeniowego). Średnia

wielkość poręczenia kształtuje się na poziomie ok. 154 tys. zł., a więc znacznie powyżej średniej

dla Dolnośląskiego Funduszu Gospodarczego.68

Panoramę instytucji poręczeniowych w województwie dolnośląskim uzupełnia oferta

Krajowego Funduszu Poręczeń Kredytowych69 (KFPK) i Funduszu Poręczeń Unijnych70 (FPU). Są to

fundusze działające w skali ogólnopolskiej, a więc co do zasady są one obecne również w regionie

dolnośląskim. Oferta poręczeniowa obejmuje zarówno standardowe produkty poręczeniowe

zabezpieczające kredyty, jak i gwarantowanie zobowiązań, zabezpieczanie transakcji emisji

obligacji oraz gwarantowanie portfeli poręczeniowych banków. Poręczenia (i gwarancje) Banku

Gospodarstwa Krajowego udzielane ze środków KFPK udostępniane są za pośrednictwem sieci 27

64 Przed połączeniem z Wielkopolskim Bankiem Kredytowycm (WBK S.A.) obszar województwa dolnośląskiego był głównym (macierzystym) terenem funkcjonowania Banku Zachodniego S.A. 65 Raport KSFP – stan na dzień 31.12.2007 r. 66 Zob. http://www.polfund.com.pl/zasady_poreczenia.php 67 POLFUND to instytucja poręczeniowa, która aktywnie (i z powodzeniem) poszukuje możliwości zwiększania posiadanej zdolności poręczeniowej i podziału ryzyka wynikającego z prowadzonej działalności. Jak dotąd, jest to jedyny polski funduszy poręczeniowy, który korzysta z mechanizmów regwarancyjnych udostępnianych przez Europejski Fundusz Inwestycyjny (EIF). Regwarancją EIF objęty jest portfel poręczeń „Micro-Invest”. Widać tu wysoce pozytywny wpływ pozyskania regwarancji. Dzięki niej uruchomiono produkt poręczeniowy ułatwiający pozyskiwanie finansowania dłużnego przez przedsiębiorców znajdujących się we wczesnych stadiach rozwoju, a co za tym idzie, z finansowaniem których związane jest szczególne ryzyko. 68 Raport KSFP – stan na dzień 31.12.2007 r. 69 Szczegóły – zob. http://www.bgk.com.pl/index.php?module=site&catId=126&pl 70 http://www.bgk.com.pl/index.php?module=site&catId=127&pl


40

banków współpracujących (dla uruchamianych przez nie kredytów)71. Obecne w ofercie KFPK

poręczenia mogą osiągać maksymalną wielkość do równowartości w złotych 5 mln euro, co otwiera

ofertę praktycznie na wszelkie kategorie przedsiębiorstw i przedsięwzięć w sektorze MŚP. Dostępny

jest również produkt sprofilowany pod potrzeby sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw.

W tym przypadku maksymalna kwota oferowanego zabezpieczenia wynosi równowartość w złotych

kwoty 100 tys. euro. Maksymalny wskaźnik pokrycia zobowiązań przez produkty poręczeniowe

KFPK wynosi 80%. Obecnie nie ma wyznaczonego maksymalnego okresu obowiązywania

poręczenia. Poręczenia udzielane są na okres kredytowania powiększony o trzy miesiące. Warto

jednocześnie dodać, że Bank Gospodarstwa Krajowego jest mniejszościowym udziałowcem pewnej

grupy regionalnych i lokalnych funduszy poręczeń (w przypadku województwa dolnośląskiego jest

udziałowcem Dolnośląskiego Funduszu Gospodarczego oraz Funduszu Poręczeń Kredytowych w

Jeleniej Górze). Ostatnie dostępne dane na temat aktywności poręczeniowej KFPK informują o

liczbie aktywnych poręczeń w wysokości 3 089 i odpowiadającemu im zaangażowaniu w wysokości

ponad 532 mln zł. (niestety brak jest danych o rozkładzie aktywności w podziale wojewódzkim).72

Drugi z funduszy ogólnokrajowych – Fundusz Poręczeń Unijnych – zaprojektowany został

jako mechanizm ułatwiający pozyskiwanie środków finansowych na realizację projektów

finansowanych ze środków Unii Europejskiej w ramach wsparcia pozyskiwanego z Funduszy

Strukturalnych. Kapitalizacja tego funduszu oparta została na środkach finansowych banków

pochodzących z oprocentowania tworzonych przez nie rezerw obowiązkowych. Ustalono, że w 2004

roku 80% odsetek od kwoty rezerwy obowiązkowej utworzy kapitał FPU, 60% zasili go w roku 2005

i 50% w roku 2006. Założono, że na koniec 2006 r. Fundusz zgromadzi kapitał w wysokości około

800-900 mln zł., co przy szacowanym mnożniku rzędu 3,0 ÷ 6,0 oznacza, że powinien on posiadać

zdolność poręczeniową w granicach od około 3 do ponad 5,5 mld zł.73 Przewidziano także inne

źródła przychodów, przy czym w praktyce mają one znacznie mniejsze znaczenie.

Aktualnie oferta FPU obejmuje kilka produktów zabezpieczających. Są to: poręczenia /

gwarancje spłaty kredytów, poręczenia spłaty kredytów w portfelu kredytowym, poręczenia emisji

obligacji, gwarancje należytej realizacji przedsięwzięć finansowanych przy udziale środków

unijnych, gwarancje dobrego wykonania kontraktu oraz promesa poręczenia / gwarancji spłaty

kredytu. W przypadku poręczeń (i gwarancji) spłaty kredytów mechanizm dystrybucji jest tożsamy

z mechanizmem KFPK – zabezpieczenia udostępniane są za pośrednictwem sieci banków

współpracujących (29 banków) dla oferowanych przez nie kredytów. Poręczenia obejmują

maksymalnie do 80% wartości kredytu i nie więcej niż równowartość w złotych kwoty 5 mln euro

(poręczenia w portfelu kredytowym – do równowartości 500 tys. euro). Analogicznie, jak w

przypadku KFPK poręczenia udzielane są na okres kredytowania powiększony o 3 miesiące.

Podobnie jak w przypadku KFPK brak jest publicznie dostępnych danych na temat rozkładu

aktywności funduszu w podziale na województwa. Ponadto, przypuszczać można, że znaczna część

kapitału funduszu pozostaje niezaangażowana74. Jest to między innymi wynikiem opóźnień we

wdrażaniu programów finansowanych ze środków strukturalnych.

Niewątpliwie oba przedstawione krajowe fundusze poręczeniowe stanowią istotny element

infrastruktury wspierania przedsiębiorstw (a także jednostek samorządu terytorialnego) w dostępie

71 Poręczeniem KFPK nie mogą być objęte kredyty udzielane przez Bank Gospodarstwa Krajowego. 72 Raport KSFP – stan na dzień 31.12.2006 r. 73 Capiga M. „Działalność kredytowa monetarnych instytucji finansowych”, Warszawa 2006, s. 235 oraz Pączkowski K. „Ruszył Fundusz Poręczeń Unijnych - miliardy na nowe miejsca pracy”, Gazeta Prawna, 13.08.2004, s. 1 i 3. 74 Do końca 2006 r., a więc po ponad dwóch latach od wejścia w życie ustawy, ze środków FPU udzielonych zostało 221 poręczeń kredytowych, na łączną kwotę ok. 126 mln zł. Na koniec 2006 r. wartość aktywnych poręczeń wynosiła 73,3 mln zł. (zob. Raport KSFP – stan na dzień 31.12.2006 r., str. 18).


41

do finansowania zewnętrznego. Oferta obu funduszy współtworzy również system mechanizmów

ułatwiających dostęp do finansowania zewnętrznego dla podmiotów z regionu dolnośląskiego.

Niestety, z uwagi na brak danych o rozkładzie poręczeń tych funduszy w układzie regionalnym,

trudno jest oceniać, na ile oferowane przez nie produkty zabezpieczające cieszą się powodzeniem w

województwie dolnośląskim. W konsekwencji – w przypadku nieznacznego poziomu ich

wykorzystania – co o tym decyduje.

Leasing

Popularnym wśród przedsiębiorców instrumentem finansowania pozostaje także leasing.

Udział leasingu w finansowaniu inwestycji na polskim rynku wyniósł w 2007 roku 17,3%75, był więc

bardzo znaczny. Z kolei w 2008 r. wartość zawartych transakcji leasingowych (dotyczących

zarówno ruchomości, jak i nieruchomości, wyniosła 33,1 mld zł., co stanowiło wzrost o 1,3 proc. w

stosunku do 2007 roku)76. Transakcjami leasingowymi są obejmowane przede wszystkim

ruchomości (pojazdy, maszyny, komputery). Wartość leasingu na rynku ruchomości wyniosła w

2008 roku 29,8 mld zł. (wzrost o 0,7 proc. w stosunku do 2007 r.). Mniejsze znaczenie ma leasing

nieruchomości, choć powoli wzrasta. Wartość leasingu na rynku nieruchomości wyniosła w 2008

roku 3,3 mld zł (wzrost o 7,3 proc.).

Leasing ruchomości dotyczy najczęściej pojazdów (samochodów osobowych, dostawczych,

ciężarowych, autobusów) – stanowią one ok. 60% leasingowanego sprzętu.

Leasing jest dla wielu przedsiębiorców korzystną formą pozyskiwania finansowania z

następujących powodów (przy czym warto zaznaczyć, że korzyści te są bardzo zróżnicowane w

zależności od sytuacji konkretnego przedsiębiorstwa, rodzaju przedmiotu leasingu, rodzaju

oferowanego leasingu etc.):

• Korzyści podatkowe – minimalizacja obciążeń podatkowych,

• Korzystne warunki zakupu sprzętu, serwisu gwarancyjnego i pogwarancyjnego, oferowane

przez producentów firmom leasingowym,

• Mniejsze ryzyko transakcji (w sytuacji zachowywania przez firmę leasingową prawa do

własności przedmiotu leasingu przez okres jego trwania) i stąd znacznie mniejsze wymogi,

dotyczące wkładu własnego i zabezpieczenia transakcji,

• Koszt finansowania porównywalny lub niższy od kosztu finansowania bankowego.

Niestety, trudno jest precyzyjnie przewidywać, na ile kryzys gospodarczy wpłynie na

zainteresowanie leasingiem i ofertę firm leasingowych, choć pewne tendencje są już widoczne. Jak

pokazuje bowiem raport Związku Przedsiębiorstw Leasingowych, w 2008 roku, choć najlepszym w

dotychczasowej historii polskiego rynku leasingu, pojawiły się już wyraźne sygnały spadku jego

dynamiki, związane z kryzysem w światowej gospodarce. Słabnące tempo nakładów

inwestycyjnych w polskiej gospodarce będzie miało wpływ także na wyniki branży leasingowej w

roku 2009, jednak pozytywnym impulsem dla rynku leasingu powinny być projekty inwestycyjne,

współfinansowane funduszami unijnymi. Dzięki dokonanym przez Ministerstwo Rozwoju

Regionalnego zmianom przepisów /.../ wydatki z tytułu leasingu będzie można jednorazowo

zrefundować, a nie jak dotychczas jedynie w ratach i to w czasie ograniczonym okresem

budżetowym”77.

75 Zob. Sugajski A. „Leasing ma się coraz lepiej” [w:] „Raport specjalny. Pieniądz robi pieniądz, czyli rola i wsparcie instytucji finansowych w procesie wykorzystywania funduszy europejskich”, Warszawa 2008. 76 „Informacja statystyczna z rynku leasingu po 2008 roku”, Związek Przedsiębiorstw Leasingowych, Warszawa 2009. 77 „Informacja statystyczna z rynku leasingu”, op. cit.


42

Biorąc pod uwagę to, że znaczną część rynku leasingu stanowił leasing pojazdów można

przewidywać znaczny spadek liczby i wartości transakcji leasingowych, choć faktycznie nadzieje

można wiązać z dostępnymi środkami unijnymi. Niestety nie są powszechnie dostępne dane,

dotyczące tego, na ile zmianie uległy warunki transakcji leasingowych (oprocentowanie, udział

własny, jakość kondycji finansowej leasingobiorcy). Danymi takimi dysponują tylko poszczególne

firmy leasingowe. Z jednej strony rosnące ryzyko gospodarcze może powodować pogorszenie tych

warunków, z drugiej jednak strony przeciwdziałać temu będą spadek popytu na transakcje

leasingowe oraz spadek popytu na większość środków trwałych, będących przedmiotem leasingu.

Inwestycje Private Equity / Venture Capital (fundusze PE/VC)

Źródłem kapitału finansowego dla sektora MŚP mogą być również inwestycje dokonywane

przez fundusze PE/VC78. W tym przypadku transfer kapitału następuje poprzez wykup udziałów w

przedsiębiorstwie posiadającym formę organizacyjno-prawną spółki kapitałowej. W ten sposób

fundusz wchodzi w posiadanie tytułu własności do przedsiębiorstwa, przy czym czyni to na

określony czas – do mementu „wyjścia” z inwestycji (dezinwestycja79).

Fundusze PE/VC angażują się w przedsiębiorstwa o różnej skali i w różnym stopniu,

nabywając od kilkunastu do stu procent akcji/udziałów spółki. Na polskim rynku działają zarówno

fundusze wyspecjalizowane, jak i jednostki nie definiujące specjalnych preferencji branżowych.

Polityka funduszy określać może rozmaite preferencje inwestycyjne. Najczęściej dotyczą one

określonych branż oraz etapów rozwoju przedsiębiorstwa (celu inwestycyjnego). Preferencje

dotyczące etapów mogą obejmować tylko spółki niedawno powstałe czy też dopiero powstające

(kapitał na "zasiew"80 lub na "rozruch"81), spółki znajdujące się w fazie wzrostu (kapitał na

ekspansję i rozwój) albo spółki dojrzałe (kapitał na restrukturyzację, prywatyzację, wykup udziałów

przez grupę menedżerów itd.). W odniesieniu do znakomitej większości podmiotów sektora

niniejsze źródło kapitału finansowego musi być jednak traktowane jako uzupełniające. Decydujące

znaczenie ma w tym przypadku konieczność zorganizowania potencjalnego beneficjenta

finansowania w formie spółki kapitałowej. Tę formę organizacyjno-prawną posiada zdecydowania

mniejszość jednostek sektora MŚP (najczęściej jest ona spotykana w grupie przedsiębiorstw

średnich i małych – w przypadku tych ostatnich raczej w górnych granicach przedziału

klasyfikacyjnego opartego na zatrudnieniu i wielkości sprzedaży). Poza tym znaczenie ma również

praktyka inwestycyjna funduszy PE/VC na polskim rynku, która uwidacznia niewielką liczbę

inwestycji oraz zdecydowaną dominację celów inwestycyjnych w postaci dojrzałych spółek. Stan

78 „Private Equity” oznacza nabywanie akcji/udziałów w spółkach nienotowanych na regulowanych rynkach publicznych, z zamiarem późniejszej odsprzedaży akcji/udziałów z zyskiem. Fundusze formułują własną politykę inwestycyjną, która często preferuje wybrane branże oraz skupia się na inwestowaniu w przedsiębiorstwa znajdujące się w fazach cyklu rozwojowego. Natomiast pojęcie „Vnture Capital” odzwierciedla odmianę Private Equity, oznaczającą politykę inwestowania w spółki znajdujące się na wczesnych etapach rozwoju. 79 Sprzedaż papierów wartościowych znajdujących się w posiadaniu funduszu PE/VC. Metody dezinwestycja obejmują: sprzedaż akcji/udziałów inwestorowi branżowemu, ofertę publiczną, sprzedaż innemu funduszowi PE/VC, sprzedaż instytucji finansowej, umorzenie akcji przez spółkę i wypłatę inwestorowi wynagrodzenia z tytułu umorzenia, likwidację spółki. Zob. http://www.psik.org.pl/new/slowniczek.php (Polskie Stowarzyszenie Inwestorów Kapitałowych). 80 Zazwyczaj chodzi tu o finansowanie wstępnych, potencjalnie zyskownych pomysłów, jeszcze przed założeniem przedsiębiorstwa. Środki z reguły przeznaczone są na: badania, ocenę i rozwój pomysłu do fazy komercyjnej. Zob. http://www.psik.org.pl/new/slowniczek.php (Polskie Stowarzyszenie Inwestorów Kapitałowych). 81 Faza obejmująca finansowanie rozwoju produktu i wstępnego marketingu. Spółki korzystające z tego typu finansowania mogą być w trakcie tworzenia lub na progu działalności, jednak przed sprzedażą produktu na znaczącą skalę. Zob. http://www.psik.org.pl/new/slowniczek.php (Polskie Stowarzyszenie Inwestorów Kapitałowych).


43

ten znakomicie uwidaczniają, prezentowane dalej, najnowsze dane na temat funkcjonowania

analizowanych tu funduszy. Poza tym należy pamiętać, iż z inwestycjami funduszy PE/VC wiąże się

konieczność dopuszczenia do udziału w przedsiębiorstwie (co najmniej na określony czas; okres

dokonywanych inwestycji najczęściej waha się w granicach od 3 do 7 lat) nowego podmiotu, który

bynajmniej nie przyjmuje postawy inwestora pasywnego. Z oczywistych względów wielu

przedsiębiorców pozostaje wciąż psychologicznie nie przygotowanych na akceptację tego rodzaju

transakcji i wynikających z niej konsekwencji w sferze zarządzania, własności i podziału zysków.

W roku 2007 inwestycje PE/VC w Polsce wyniosły 684 mln euro, co oznacza przeszło

dwukrotny wzrost w porównaniu do 303 mln euro w 2006 r. W 2007 r. dominowały jednak

inwestycje dokonywane w przedsiębiorstwa znajdujące się w późnych fazach rozwoju. Wykupy82 i

refinansowanie83 wyniosły łącznie aż 547 mln euro, czyli 80% wszystkich inwestycji. Pozostałe 20%

środków przeznaczono na inwestycje służące finansowaniu spółek znajdujących się we

wcześniejszych etapach rozwoju oraz na restrukturyzację. Co znamienne, tylko 4,3 mln euro trafiło

do bardzo młodych firmy (kapitał na „zasiew” i „rozruch”). Dane te pokazują w sumie nieznaczną

skalę oddziaływania funduszy PE/VC na zaspokajanie potrzeb finansowych sektora MŚP.

Tab. 13. Podział inwestycji pod względem etapu rozwoju spółki, dane za rok 2007 (w tys. euro).

2007 Stan na:

Cel inwestycyjny Wielkość inwestycji Udział Liczba spółek Udział

Zasiew 2,483 0,4% 4 6,2%

Rozruch 1,815 0,3% 9 13,8%

Ekspansja 131,286 19,2% 23 35,4%

Restrukturyzacja 1,257 0,2% 1 1,5%

Wykupy i refinansowanie 546,678 80% 28 43%

683,519 100,0% 65 100,0%

Źródło: dane z raportu European Venture Capital Association „Central and Eastern Europe Statistics 2007 – An

EVCA Special Paper”, EVCA, wrzesień 2008 r. oraz Polskie Stowarzyszenie Inwestorów Kapitałowych

(http://www.psik.org.pl/new/rynek_private_equity_2007.php).

Niestety brak jest danych obrazujących zaangażowanie inwestycyjne funduszy PE/VC w

Polsce w przekroju wojewódzkim. Mimo wszystko, bazując już tylko na dostępnych informacjach

stwierdzić można, że cały czas omawiane tu źródło finansowania odgrywa niewielkie znaczenie w

finansowaniu potrzeb sektora MŚP w układzie wojewódzkim.

Z drugiej jednak strony trzeba odnotować publiczne działania wspierające mające na celu

rozwój tego instrumentu finansowania, szczególnie koncentrującego się na finansowaniu

innowacyjnych przedsięwzięć gospodarczych znajdujących się w fazie „zasiewu” lub „rozruchu”.

Wyrazem tego rodzaju wsparcia było Poddziałanie 1.2.3. Sektorowego Programu Operacyjnego

„Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, 2004-2006”. W ramach tego Poddziałania, przy udziale

wsparcia publicznego, utworzonych zostało w skali kraju 6 funduszy, specjalizujących się w

finansowaniu innowacyjnych spółek, pozostających we wczesnych fazach rozwoju (fundusze

82 Transakcja, podczas której spółka jest odkupowana od obecnych udziałowców. Zob. http://www.psik.org.pl/ new/slowniczek.php (Polskie Stowarzyszenie Inwestorów Kapitałowych). 83 Nabycie udziałów w spółce od innej instytucji oferującej kapitał typu private equity / venture capital lub od innych udziałowców. Zob. http://www.psik.org.pl/new/slowniczek.php (Polskie Stowarzyszenie Inwestorów Kapitałowych).


44

kapitału zalążkowego). Choć lokalizacja ich celów inwestycyjnych nie jest ograniczona do

określonych regionów, to jednak warto zauważyć, iż jeden z tych funduszy ma siedzibę w

województwie dolnośląskim, co niewątpliwie wzbogaca ofertę instrumentów finansowania

dostępnych w tym województwie i stawarza okazję do pozyskiwania kapitału zalążkowego przez

szczególnie innowacyjne przedsięwzięcia, posiadające znaczny potencjał rozwojowy. Mowa jest tu o

funduszu MCI.BioVentures Sp. z o.o.84, dokapitalizowanym w ramach Podziałania 1.2.3. SPO WKP

kwotą 10 mln zł.85

MCI.BioVentures Sp. z o.o. jest funduszem technologicznym działającym na zasadach

venture capital. Istotą działalności Funduszu jest dokonywanie inwestycji w najbardziej atrakcyjne

spółki z branży biotechnologicznej i medycznej w Polsce. Wzrost wartości portfela realizowany jest

poprzez dostarczanie niezbędnych dla rozwoju projektu środków finansowych oraz wsparcie

biznesowe i branżowe. Zaangażowanie kapitałowe MCI.BioVentures Sp. z o.o. w nowe projekty

inwestycyjne waha się w granicach od 500 tys. do 4 mln PLN, a przeciętny okres inwestycji trwa od

3 do 7 lat86. Fundusz znajduje się w fazie rozruchu. Realizowane są pierwsze projekty.

3.2. Dostęp do finansowania zewnętrznego przez organizacje pozarządowe

3.2.1. Organizacje pozarządowe – specyfika działania

W Polsce od czasu rozpoczęcia transformacji ustrojowej w 1989 r. nie istniała powszechnie

przyjęta definicja organizacji pozarządowej, co powodowało rozmaite problemy interpretacyjne.

Sytuacja zmieniła się w 2003 roku, w momencie wejścia w życie ustawy o działalności pożytku

publicznego i o wolontariacie87. Zgodnie z art. 3 ust. 2 tej ustawy organizacjami pozarządowymi są

osoby prawne lub jednostki nieposiadające osobowości prawnej, utworzone na podstawie przepisów

ustaw, nie będące jednostkami sektora finansów publicznych, w rozumieniu przepisów o finansach

publicznych, i nie działające w celu osiągnięcia zysku, w tym fundacje i stowarzyszenia. Ustawa

przyjmuje szeroką definicję organizacji pozarządowych. Poza stowarzyszeniami i fundacjami do tak

zdefiniowanego sektora organizacji pozarządowych (NGO) należą też inne podmioty, takie jak

związki zawodowe, organizacje samorządu gospodarczego, czy zawodowego.

Zgodnie z danymi Stowarzyszenia Klon/Jawor, od wielu lat zajmującego się badaniem

sektora NGO w Polsce, na koniec I kwartału 2008 roku w Polsce było zarejestrowanych ok. 130 tys.

organizacji pozarządowych w najszerszym tego słowa znaczeniu (a więc także ochotniczych straży

pożarnych, komitetów społecznych i rodzicielskich, związków zawodowych, jednostek Kościoła

Katolickiego i innych kościołów, organizacji samorządu gospodarczego i zawodowego)88. Z tej

grupy organizacje pozarządowe w węższym rozumieniu tego słowa, a więc stowarzyszenia i

fundacje stanowiły ok. 52%.

Na użytek niniejszego raportu odwołujemy się do wąskiej definicji organizacji

pozarządowych, czyli do stowarzyszeń i fundacji. Takie podejście przyjmują wyznaczające

84 Fundusz ten utworzony został przez grupę kapitałową MCI. MCI powstało w 1999 r. Jest wiodącą grupą Private Equity w Europie Centralnej, zarządzającą funduszami: MCI.TechVentures 1.0 FIZ, MCI.EuroVentures 1.0 FIZ, MCI.BioVentures 1.0 oraz Helix Ventures Partners FIZ. Specjalizuje się w inwestycjach w innowacyjne spółki działające w sektorach: TMT, usług finansowych, usług medycznych i lifescience/biotechnologia. Grupa MCI zrealizowała jak dotąd 35 projektów inwestycyjnych oraz dokonała 13 pełnych wyjść i przeprowadziła częściowe transakcje wyjścia z 7 inwestycji. MCI Management SA jest notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie od lutego 2001 r. Źródło http://www.mci.pl/grupa_mci.php 85 Siedziba funduszu zlokalizowana jest w Wrocławskim Parku technologicznym przy ul. Klecińskiej 125. 86 Zob. http://www.bioventures.pl/istota_dzialalnosci.html 87 Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, Dz. U z 2003 r., Nr 96, poz. 873, z późn. zm. 88 „Najważniejsze pytania – podstawowe fakty. Polski sektor pozarządowy 2008”, Stowarzyszenie Klon/Jawor 2008.


45

standardy dla badań tego sektora opracowania Stowarzyszenia Klon/Jawor. Z punktu widzenia

tematyki niniejszego raportu takie podejście wydaje się też zasadne. O ile bowiem NGO rozumiane

jako stowarzyszenia i fundacje mają też dość zróżnicowany charakter i wielkość (o czym piszemy

dalej), to gdyby do analizy dodać jeszcze organizacje kościelne, związki zawodowe, czy jednostki

typu komitety rodzicielskie, analiza kwestii dostępu do finansowania stałaby się praktycznie prawie

niemożliwa, ze względu na zasadniczo różny charakter, cele i formułę rozmaitych organizacji. Tym

niemniej, tam gdzie jest to możliwe, staramy się wskazywać zasadność obserwacji i wniosków w

stosunku do innych instytucji, pozostających poza grupą wąsko rozumianych organizacji

pozarządowych.

Rys. 13. Organizacje pozarządowe na 10 tys. mieszkańców (mapa lewa) oraz na 10 tys.

mieszkańców na terenach wiejskich.

Źródło: „Najważniejsze pytania – podstawowe fakty. Polski sektor pozarządowy 2008”, Stowarzyszenie Klon/Jawor 2008

Województwo dolnośląskie należy do grupy regionów o stosunkowo znacznej liczbie

organizacji pozarządowych na 10 tys. mieszkańców. Co interesujące, wpływ aglomeracji

wrocławskiej nie ma tu zasadniczego znaczenia89. W „gęstości” organizacji na terenach wiejskich

województwo lokuje się bowiem nawet jeszcze wyżej, na jednym z czołowych miejsc w kraju.

Aktualne informacje, dotyczące sektora organizacji pozarządowych na Dolnym Śląsku

zawiera również sporządzony przez Urząd Marszałkowski raport „Organizacje pozarządowe na

Dolnym Śląsku. Raport z badań”, Wrocław 2008. Raport ten nie zawiera jednak bardziej

szczegółowych informacji na temat dostępu do finansowania dłużnego.

Niezły stopień „nasycenia” organizacjami powoduje, że zasadność niniejszego opracowania i

ewentualnie wynikających z niego w kolejnych etapach wniosków, staje się tym wyższa.

3.2.2. Organizacje pozarządowe a finansowanie zewnętrzne

Działające w Polsce organizacje pozarządowe mają bardzo zróżnicowany charakter.

Większość organizacji dysponowała bardzo ograniczonymi przychodami. Jak pokazują badania

Klon/Jawor w 2007 r. połowa [badanych] organizacji uzyskiwała nie więcej niż 18 000 zł. rocznego

przychodu90. Sytuację wielu organizacji można zatem porównać do sytuacji człowieka o bardzo

ograniczonych dochodach, którego szanse na uzyskanie kredytu w banku są bardzo ograniczone. 89 Z naturalnych przyczyn liczba organizacji jest istotnie wyższa na terenach miejskich. 90 „Najważniejsze pytania...”, op. cit.


46

Dodatkowo ludzie dysponują na ogół stałymi dochodami (pensja, emerytura), gdy w przypadku

organizacji jedynym w miarę pewnym źródłem dochodu pozostają składki członkowskie. Taka

sytuacja bardzo ogranicza dostęp do finansowania dłużnego. Zarówno dla banków, jak i dla

profesjonalnie działających funduszy pożyczkowych kluczową kwestią jest bowiem tzw. zdolność

kredytowa, czyli po prostu zdolność do spłacania rat (kapitałowych i odsetkowych) ewentualnego

kredytu / pożyczki. Można założyć (choć oczywiście brak tu jest odpowiednich badań, dodatkowo

zdolność tę można badać w rozmaity sposób), że znaczna część organizacji (prawdopodobnie

nawet ich większość) takiej zdolności nie posiada.

Istnieje natomiast obszar, w którym jest możliwe spotkanie oferty finansowania dłużnego i

możliwości jego pozyskania przez organizacje „normalnie” nie posiadające zdolności kredytowej.

Tym obszarem jest finansowanie pomostowe. Środki pomocowe, w oparciu o które funkcjonują

analizowane tu organizacje, są bowiem często przekazywane w transzach, bądź wręcz po

zrealizowaniu projektu. Do rozliczenia transzy lub całego projektu najczęściej wymagane jest nie

tylko poniesienie kosztu, ale także wydatku (czyli zapłacenie faktur, czy rachunków). Nawet

zresztą, gdy nie ma takiego wymogu, nie wszystkie zobowiązania można regulować ze znacznym

opóźnieniem. Jest to bardzo poważny problem dla wielu organizacji, nie dysponujących znacznymi

środkami obrotowymi. W takiej sytuacji jest natomiast (przynajmniej teoretycznie) możliwe

uzyskanie finansowania bankowego, czy też ze strony funduszu pożyczkowego (dwa takie wybrane

produkty opisujemy w dalszej części raportu). Realną gwarancją spłaty kredytu/pożyczki jest w

takiej sytuacji umowa dotacji. Oczywiście instytucja udostępniająca środki finansowe ponosi też w

takiej sytuacji pewne ryzyko. Może się bowiem okazać, że grantobiorca nie zrealizuje projektu,

bądź też przy jego realizacji wystąpią znaczne nieprawidłowości, skutkujące koniecznością zwrotu

całej lub części dotacji. Dlatego też instytucje udzielające takiego finansowania analizują na ogół

bacznie system zarządzania w danej organizacji, w szczególności zaś biorą pod uwagę jakość

zarządzania finansowego.

Ważnym elementem w dostępie do finansowania dłużnego jest też kwestia dysponowania

odpowiednimi zabezpieczeniami. W praktyce jest ona rozwiązywana przez jednostki udzielające

finansowania w sposób elastyczny. W przypadku mniejszych kredytów/pożyczek, finansowania

obdarzonego bardzo niskim ryzykiem, bądź też w stosunku do wiarygodnych kredytobiorców

możliwe jest zabezpieczanie za pomocą weksla własnego in blanco, a więc instrumentu dostępnego

dla każdej organizacji. Niekiedy może być wymagane poręczenie weksla, na przykład przez

członków zarządu danej organizacji jako osób fizycznych (na co jednak nie każdy może się chcieć

zdecydować, odpowiada bowiem wtedy całym swoim majątkiem). Problemy mogą pojawiać się, gdy

wymagane jest zabezpieczenie mocniejsze – na przykład na aktywach trwałych. Tymczasem z

badań wynika, że 81% organizacji pozarządowych nie dysponuje żadnym istotnym majątkiem91.

Można założyć, że w przypadku kolejnych 10% organizacji majątek, którym dysponują nie jest

atrakcyjny dla banku jako zabezpieczenie. Można bowiem przyjąć, że w przypadku organizacji

takim majątkiem dysponującym, są to najczęściej meble, czy też sprzęt biurowy. Ich wartość jako

zabezpieczenia finansowania jest bardzo niewielka, praktycznie żadna.

Poważną barierę dla banków stanowi też problem w ocenie wiarygodności organizacji

pozarządowej, oceny jakości funkcjonującego w organizacji systemu zarządzania, w tym

zarządzania finansami. Niestety reputacja organizacji (zasadnie lub nie) nie jest tej materii

najlepsza. Banki nie dysponują zaś informacjami pozwalającymi na dokonanie precyzyjnej oceny

ryzyka; dokonywanie takiej oceny samodzielnie byłoby dla nich po prostu nieopłacalne, biorąc pod

uwagę fakt, że w większości wypadków mówimy o oferowaniu finansowania o niezbyt wysokiej

91 Gumkowska M., Herbst J. „Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2006”, Warszawa 2006.


47

wartości. Na problem ten wskazują też zresztą autorzy zajmujący się tą kwestią92, wskazując

zresztą możliwe rozwiązania: „Jedną z zasadniczych trudności, na jaką napotykają banki,

rozważające finansowanie zwrotne dla NGO, jest brak statystyk, dotyczących rozwoju tego sektora

/.../. Nie byłoby wcale ani postkomunistyczne, ani nierynkowe, gdyby we współczesnej Polsce, gdy

nadziei szuka się w samoorganizacji społeczeństwa, statystyką organizacji pozarządowych zajęło

się państwo”. Z tą drugą tezą autora można naturalnie polemizować, jednak faktem jest, że

zbieranie danych dotyczących wiarygodności powinno być powierzane instytucji wiarygodnej dla

banków. Takimi instytucjami mogą być zaiste instytucje państwowe.

Pewna część organizacji prowadzi też działalność gospodarczą (w 2006 roku było to 8%)

lub dopuszczoną przez ustawę o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie tzw. odpłatną

działalność nie dla zysku (15%)93. Grupa organizacji prowadzących działalność gospodarczą

teoretycznie mogłaby ubiegać się o finansowanie, tak jak każdy przedsiębiorca (w świetle prawa są

one wszakże przedsiębiorcami). Takie podejście może jednak prowadzić do mylnych wniosków. W

większości organizacji działalność gospodarcza ma charakter pomocniczy i prawdopodobnie tylko w

niewielu przypadkach przychody z działalności gospodarczej pozwalałyby danej organizacji na

uzyskanie zdolności kredytowej.

Z usług banków korzysta większość organizacji, jednak na ogół organizacje korzystają tylko

z podstawowej oferty bankowej. Szczegółowe dane na ten temat obrazuje poniższe zestawienie.

Tab. 14. Wykorzystywanie przez organizacje pozarządowe produktów finansowych.

Rodzaj usługi Odsetek korzystających organizacji

Rachunek bieżący w banku 84,0%

Przelewy, wpłaty/wypłaty gotówki 68,1%

Zlecenia stałe, polecenia zapłaty 13,0%

Elektroniczne/telefoniczne usługi bankowe 11,2%

Karty bankowe 9,9%

Depozyty/lokaty bankowe 6,5%

Doradztwo 1,6%

Kredyty obrotowe 1,4%

Kredyty inwestycyjne 0,9%

Gwarancje/poręczenia 0,7%

Jednostki funduszy inwestycyjnych 0,7%

Źródło: Gumkowska M., Stowarzyszenie Klon/Jawor „Z jakich usług finansowych korzystają organizacje pozarządowe? Czego potrzebują?”, Prezentacja na Gdańskiej Konferencji Ekonomii Społecznej, oparta na badaniach „Kondycja sektora organizacji pozarządowych w Polsce 2006”, Gdańsk 2008.

Widać zatem wyraźnie, że odsetek organizacji, korzystających z bankowego finansowania

dłużnego jest bardzo ograniczony. Z kredytów korzysta bowiem nie więcej, niż 2% badanych

organizacji. Wynik ten nie dziwi, w kontekście wymienionych wcześniej problemów. Badania

pokazują też, że ze strony organizacji mamy do czynienia z pewnym niezaspokojonym popytem,

nie jest natomiast jasne, na ile popyt ten mógłby być zaspokojony przez banki (być może

92 Kazimierczyk P. „Współpraca NGO z bankami: wymogi zarządzania ryzykiem a perspektywy rozwoju”, Bank DnB Nord, Warszawa 2008. 93 „Podstawowe fakty...”, op. cit.


48

oczekiwania organizacji są po prostu nierealistyczne). Z cytowanych badań94 wynika w każdym

razie, że:

• 6,3% organizacji deklaruje, że brakuje im kredytów adekwatnych do potrzeb i możliwości,

a 5,8% oczekiwałoby dostępu do gwarancji lub poręczeń,

• 45% organizacji jest zadowolonych z oferty banku i niczego by w niej nie zmieniało,

• Wśród tych, które chciałyby w ofercie swojego banku coś zmienić najwięcej (ok. 14%

organizacji) oczekiwałoby dostosowanego do specyfiki sektora pakietu usług.

Oferta banków dla organizacji pozarządowych w powszechnej ocenie jest nadal zbyt

ograniczona, dodatkowo zaś brak jest czynników, które wspierałyby banki w jej wzbogacaniu. W

pełni aktualna pozostaje zatem diagnoza zawarta w sporządzonym w 2006 roku tzw. Raporcie

Otwarcia Banku BISE, a dotyczącym współpracy organizacji pozarządowych z bankami i innymi

instytucjami oferującymi finansowanie dłużne: „Wśród czynników, które bez wątpienia wpływają

negatywnie na częstotliwość i intensywność relacji finansowania zwrotnego pomiędzy bankami a

NGO w Polsce, wymienić należy:

• Małe doświadczenie banków w finansowaniu sektora organizacji pozarządowych, wynikające

również z nieznacznej skali finansowania,

• Brak sektorowych baz danych umożliwiających wyznaczanie statystyk ryzyka, np. z

uwzględnieniem różnych obszarów merytorycznych działania organizacji pozarządowych,

• Brak struktur poręczeniowych dla NGO, w tym struktur poręczeń wzajemnych,

• Słabość kapitałowa większości NGO,

• Restrykcje fiskalne prowadzące do opodatkowania czynników wzrostu sektora NGO,

• Słaba znajomość przez kadry zarządzające NGO produktów bankowych – niedostatki służb

finansowo-księgowych95.

Można zatem założyć – do czego powrócimy jeszcze z pewnością w II etapie badania, gdy

formułowane będą propozycje konkretnych działań poprawiających dostęp do finansowania

dłużnego – że w sferze organizacji pozarządowych istnieje znaczne pole do prowadzenia

odpowiednich działań, prowadzących do wzrostu dostępności finansowania ze źródeł zewnętrznych.

Wymaga to jednak konkretnych propozycji, środków finansowych i woli politycznej.

3.2.3. Oferta banków i pozabankowych instytucji finansujących

Mimo ograniczonych środków, jakimi dysponuje znaczna część organizacji, niektóre banki

opracowały specjalne oferty skierowane właśnie do sektora NGO. Dość skromna pozostaje

natomiast oferta pozabankowych instytucji oferujących finansowanie dłużne, skierowana do sektora

pozarządowego.

Praktycznie jedyną wyspecjalizowaną organizacją udzielającą pożyczek organizacjom

pozarządowym jest Polsko-Amerykański Fundusz Pożyczkowy Inicjatyw Obywatelskich (PAFPIO).

Udziela on pożyczek organizacjom pozarządowym oraz inicjatywom nienastawionym na zysk

finansowy96. Oprocentowanie pożyczek z PAFPIO wynosi 15% w skali roku dla pożyczek

standardowych oraz 12% w skali roku dla tzw. euro-pożyczek (spłacanych z grantów finansowych

ze środków Unii Europejskiej). Ponadto przy udzieleniu pożyczki pobierana jest opłata

94 Gumkowska M. „Z jakich usług finansowych korzystają organizacje pozarządowe? Czego potrzebują?, Stowarzyszenie Klon/Jawor, prezentacja wygłoszona na Gdańskiej Konferencji Ekonomii Społecznej, Gdańsk 2008. 95 „Finansowanie zwrotne instytucji ekonomii społecznej w Polsce. Raport otwarcia Banku BISE”. Praca zbiorowa pod redakcją Anny Królikowskiej, Warszawa 2006 96 Informacje z oficjalnej strony funduszu www.pafpio.pl


49

administracyjna w wysokości 1% wartości pożyczki. Pożyczki udzielane są na okres do 18 miesięcy.

PAFPIO nie określa minimalnej, ani maksymalnej wartości pożyczki; realnie jednak rzadkością są

pożyczki na kwotę poniżej 10 tysięcy złotych; z drugiej strony najwyższa dotąd udzielona pożyczka

sięgała kwoty 600 tys. zł. Od początku działania (1999 r.) fundusz udzielił pożyczek

ponad 388 organizacjom na kwotę około 68 mln zł. Z terenu Dolnego Śląska z oferty funduszu

skorzystało co najmniej 15 organizacji.

W połowie 2008 roku fundusz miał w swoim portfelu 94 aktywne pożyczki na kwotę 8,5

miliona złotych.

Można założyć, że pożyczek organizacjom pozarządowym udzielają także inne działające w

Polsce fundusze pożyczkowe, wyspecjalizowane w udzielaniu pożyczek przedsiębiorcom. Niestety

brak jest wiarygodnych danych na temat skali tak ukierunkowanej działalności. Podstawowe źródło

informacji, jakim jest wydawany w okresach półrocznych raport Polskiego Stowarzyszenia

Funduszy Pożyczkowych, nie zawiera informacji na temat kategorii osoby prawnej, jaka skorzystała

z pożyczki. Tym niemniej można wskazać kilka funduszy, które dysponują wyspecjalizowaną ofertą

właśnie dla organizacji pozarządowych. Są to:

• Działający na terenie całego kraju (w tym dysponujący oddziałami we Wrocławiu, Legnicy,

Wałbrzychu i Jeleniej Górze) i jednocześnie największy w Polsce fundusz pożyczkowy, czyli

Fundusz Mikro. Główny zakres działania funduszu koncentruje się na udzielaniu pożyczek

mikroprzedsiębiorcom. Jednak, fundusz udziela również pożyczek stowarzyszeniem

powołanym w celu realizacji inwestycji i przedsięwzięć mogących ułatwić życie lokalnym

społecznościom (budowa parkingów, dróg lokalnych, sieci wodociągowych, kanalizacyjnych,

hal targowych, zakup autobusu do przewożenia dzieci do szkoły itp.). Warunkiem

udzielenia pożyczki jest jednak prowadzanie przez potencjalnego beneficjenta pożyczki

działalności gospodarczej.

• Cztery śląskie organizacje pozarządowe - Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości Społecznej

„Być Razem”, Bielskie Stowarzyszenie Artystyczne Teatr Grodzki, Centrum Rozwoju

Inicjatyw Społecznych i Stowarzyszenie Współpracy Regionalnej zainicjowały utworzenie

podmiotu, którego zadaniem jest ułatwienie dostępu organizacjom pozarządowym do

zewnętrznych źródeł finansowania zwrotnego (kredytów i pożyczek) i utworzyły w tym celu

spółkę Finansowanie Trzeciego Sektora (F3S Sp. z o.o.). Działania nowopowołanej spółki

skierowane są przede wszystkim do podmiotów ekonomii społecznej, w tym do spółdzielni

socjalnych, organizacji pozarządowych, fundacji. Inicjatywa ta znajduje się jednak w fazie

początkowej, nie rozpoczęto jeszcze działalności pożyczkowej.

Jeśli chodzi o ofertę banków, to niestety w większości sektor bankowy nie postrzega

organizacji pozarządowych jako zbyt interesującego klienta. Jest to dość ciekawe, szczególnie

biorąc pod uwagę, że kwestia relacji między bankami a organizacjami pozarządowymi, także na

gruncie polskim, była przedmiotem licznych opracowań, publikacji, a także wspólnych projektów97.

Niestety, zmiany w ofercie bankowej w tej sferze następują bardzo powoli i zakres tej oferty jest

nadal dość daleki od ideału. Wciąż zasadny jest następujący wniosek, wynikający ze

zrealizowanych w 2006 roku badań dotyczących oferty polskiego sektora bankowego dla organizacji

pozarządowych: „Z przeprowadzonego badania wynika, że zdecydowana większość banków nie

posiada w swojej ofercie konkretnych rozwiązań dla organizacji non-profit. Dla większości banków

jest to zbyt mały i zbyt mało dochodowy segment klientów, by opłacalne było tworzenie specjalnej

97 Zob. na przykład: Bolgert N. „Współpraca organizacji pozarządowej z bankiem”, Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, 2003, seria: „Zarządzanie finansami organizacjach pozarządowych”, Zeszyt 7 oraz liczne publikacje powstałe w ramach projektu „W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii społecznej”, finansowanego w ramach Inicjatywy Wspólnotowej Equal


50

oferty”98. Co gorsza, perspektywy też nie są niestety najlepsze: „Większość banków zapowiada

rozwój współpracy z organizacjami pozarządowymi, wzbogacenie i dostosowanie ofert do specyfiki i

potrzeb tego typu instytucji. Należy wspomnieć jednak, że już podczas poprzedniej edycji raportu

część banków składała tego typu obietnice. Można odnieść wrażenie, że deklaracje banków

dotyczące rozwoju współpracy z trzecim sektorem należy traktować bardziej jako zabiegi

marketingowe, służące wzmocnieniu własnego wizerunku, niż jako rzeczywistą próbę wyjścia

naprzeciw oczekiwaniom i potrzebom tego typu instytucji”99.

Tylko nieliczne banki posiadają w swej ofercie specjalny pakiet produktów dla organizacji

pozarządowych. W szczególności wskazać tutaj należy:

• Bank DnB Nord (dawny BISE). Bank ten posiada najbardziej rozbudowany pakiet,

obejmujący nie tylko prowadzenie rachunku i karty kredytowe, ale także specjalną ofertę

kredytową, na którą składa się oferta zarówno kredytów obrotowych, jak i inwestycyjnych,

a także specjalny „Kredyt europejski” przeznaczony na komplementarne finansowanie

przedsięwzięć objętych unijnymi dotacjami inwestycyjnymi. „Kredyt europejski” oferowany

jest w dwóch formach:

− na inwestycje – kredyt przeznaczony na wydatki związane z zakupem rzeczowych

środków trwałych,

− kredyt z terminarzem spłat – przeznaczony na finansowanie tzw. „projektów

miękkich”. Chodzi tu o granty badawcze oraz granty na projekty szkoleniowe i

edukacyjne.

• Bank Ochrony Środowiska oferujący tzw. „Pakiet dla NGO”.

• Bank Pocztowy, oferujący „Pakiet dla organizacji pożytku publicznego i sektora non-profit”.

Mniej kompleksowe oferty dla organizacji pozarządowych ma też zapewne szereg innych

banków, jak na przykład Bank Polskiej Spółdzielczości, który oferuje kredyty pomostowe na

finansowanie projektów objętych dofinansowaniem ze środków Unii Europejskiej, dostępne dla firm,

ale także dla organizacji pozarządowych: „Kredyt Unia Biznes” przeznaczony na sfinansowanie tej

części kosztów kwalifikowanych, poniesionych w trakcie realizacji projektu, które będą pokryte

dofinansowaniem, udzielonym na podstawie umowy o dofinansowanie oraz „Kredyt Unia Super

Biznes” przeznaczony na sfinansowanie do 85% przewidywanych kosztów realizacji projektu,

obejmujący część pomostową spłacaną z uzyskanego dofinansowania i uzupełniającą spłacaną ze

środków własnych. Prawdopodobnie ofertą dla organizacji pozarządowych dysponują także niektóre

inne banki spółdzielcze. Niestety na ten temat brak jest precyzyjnych danych.

Jak już wspomniano, dość częstą barierą dla organizacji pozarządowych jest też w

przypadku zaciągania pożyczki lub kredytu (bądź też pozyskania znacznego grantu) brak

odpowiednich zabezpieczeń. Organizacje na ogół dysponują tylko bardzo niewielkim majątkiem,

który niesłychanie rzadko może służyć jako zabezpieczenie.

Tymczasem istniejące w Polsce fundusze poręczeniowe bardzo rzadko udzielają poręczeń

organizacjom pozarządowym. Na ten temat brak jest niestety systematycznych danych –

analogicznie jak w przypadku funduszy pożyczkowych, raporty Krajowego Stowarzyszenia

Funduszy Poręczeniowych nie zawierają danych co do rodzaju osoby prawnej, której zostało

udzielone poręczenie. Teoretycznie każda organizacja pozarządowa może otrzymać poręczenie, tak

jak każdy inny przedsiębiorca – można jednak założyć, że przypadki takie są raczej dość rzadkie.

98 „Oferta banków dla organizacji pozarządowych. Raport z badań przeprowadzonych przez portal finansowy Bankier.pl we współpracy z portalem ngo.pl”, Warszawa 2007. 99 „Oferta banków...”, op. cit.


51

Z posiadanych informacji wynika, że niektóre fundusze poręczeniowe udzielają poręczeń

organizacjom pozarządowym, dzieje się tak jednak wyłącznie sporadycznie. Bariery w

upowszechnieniu takich działań są dwojakiej natury:

• Opisane wcześniej ryzyko, związane z kredytowaniem organizacji pozarządowych (trudna

ocena wiarygodności i jakości zarządzania, ograniczone znaczenie wyników finansowych).

Ryzyko związane z kredytem przenosi się bowiem bezpośrednio na fundusz poręczeniowy:

w przypadku zaprzestania obsługi kredytu bank prędzej, czy później sięgnie po poręczenie

funduszu.

• Bariery natury formalnej. Kapitały funkcjonujących w Polsce funduszy poręczeniowych

prawie w 100% pochodzą ze środków publicznych. W większości wypadków donatorzy

wymagali, aby poręczenia były udzielane wyłącznie małym lub średnim przedsiębiorcom,

bądź też osobom rozpoczynającym działalność gospodarczą. W konsekwencji, regulaminy

operacyjne dokapitalizowanych ze środków publicznych funduszy poręczeniowych w sposób

bardzo rygorystyczny ograniczają krąg ewentualnych beneficjentów poręczeń do sektora

MŚP.

Można założyć, że przy rozwiązaniu problemu oceny ryzyka i znalezieniu środków na

sfinansowanie funduszu poręczeniowego dla organizacji pozarządowych, nie ma przeszkód, aby

takie instytucje zaczęły powstawać, w tym także w województwie dolnośląskim.

3.2.4. Perspektywy zmian

Obszar dostępu organizacji pozarządowych do finansowania zewnętrznego jest

przedmiotem zainteresowania szeregu praktyków sektora NGO oraz polityków. W ostatnim czasie

pojawiło się wiele inicjatyw, które zmierzają do budowania systemu ułatwień w dostępie do

finansowania oraz nowych instrumentów. Do najważniejszych z nich zaliczyć można:

• Utworzenie Funduszu Przedsiębiorczości Społecznej. Fundusz ten, finansowany z wpływów z

podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) ma posłużyć budowaniu kapitałów funduszy

pożyczkowych i poręczeniowych, które miałyby oferować poręczenia i pożyczki właśnie

sektorowi organizacji pozarządowych100.

• Skorelowane z powyższymi działaniami otwarcie oferty funduszy pożyczkowych i

poręczeniowych na podmioty tzw. ekonomii społecznej. Zmiany takie są zapowiadane w

przyjętym 3 lutego 2009 przez Radę Ministrów programie „Kierunki rozwoju funduszy

pożyczkowych i poręczeniowych dla małych i średnich przedsiębiorstw w latach 2009 –

2013”.

• Inicjatywy o charakterze lokalnym i regionalnym, jak na przykład utworzenie Małopolskiego

Funduszu Poręczeń dla ułatwiania dostępu do finansowania zewnętrznego przez podmioty

ekonomii społecznej101.

W obecnej chwili trudno jest wyrokować, które z powyższych inicjatyw zakończą się

sukcesem. Na pewno jednak korzystnie należy ocenić fakt ich podejmowania.

100 Pomysł ten opiera się na wprowadzeniu ustawowej możliwości przeznaczania 1% podatku CIT na finansowanie działalności podmiotów ekonomii społecznej funkcjonujących w formie przedsiębiorstwa społecznego. Płatnik CIT miałby prawo samodzielnie wskazać podmiot, któremu chce przekazać 1% podatku CIT lub też przekazać ową kwotę bez wskazywania adresata. Zebrane środki „nie adresowane” byłyby przekazywane na specjalnie utworzony fundusz – Fundusz Przedsiębiorczości Społecznej. Jego zadania polegałyby na wspieraniu funduszy pożyczkowych i poręczeniowych w świadczeniu usług podmiotom ekonomii społecznej prowadzącym działalność gospodarczą. Zob. „Działania Ministra Gospodarki na rzecz stabilności i rozwoju”, Warszawa 2009 (wersja robocza z 22.01.2009 r.), Działanie 4.3., s. 30. 101 Zob. Herbst. I. „Analiza możliwości finansowania podmiotów ekonomii społecznej w Polsce”, Bank DnB Nord, s.23.


52

3.3. Dostęp do finansowania zewnętrznego przez jednostki samorządu

terytorialnego

3.3.1. Specyfika jednostek samorządu terytorialnego jako instytucji

korzystających z finansowania

Jest poza dyskusją, że obecnie rynek kapitałowy pozostaje otwarty na zaspokajanie potrzeb

finansowych jednostek samorządu terytorialnego, podobnie jak ma to miejsce wobec innych

podmiotów. Po stronie sektora instytucji finansujących brak jest restrykcji regulacyjnych, które w

jakiś szczególny sposób ograniczałyby, czy też dyskryminowały udzielanie finansowania dłużnego

tego typu jednostkom. Na rynku finansowym spotykane są zatem powszechnie jednostki

samorządu terytorialnego, jako instytucje sięgające po finansowanie zewnętrzne o charakterze

zwrotnym (dłużne) – bardzo dobrze uwidaczniają to dane obrazujące kształtowanie się wartości

różnych instrumentów finansowania dłużnego, z których korzysta samorząd terytorialny. Jest to

zjawisko charakterystyczne również dla jednostek samorządu terytorialnego województwa

dolnośląskiego.

W przypadku jednostek samorządu terytorialnego istnieje wiele przesłanek, które

wymagają korzystania ze źródeł finansowania zewnętrznego. Uogólniając, przyczyny zadłużania się

wynikają z konieczności zapewnienia środków na finansowanie wydatków bieżących, związanych z

obowiązkiem wykonywania przypisanych jednostce zadań na rzecz wspólnoty samorządowej, jak i

realizacją przedsięwzięć inwestycyjnych, przede wszystkim w sferze utrzymania i rozwoju

infrastruktury usług komunalnych. Realia otoczenia, w którym funkcjonują jednostki samorządu

terytorialnego powodują jednocześnie, że ich budżety rzadko kiedy okazują się wystarczające do

samodzielnego finansowania wskazanych powyżej potrzeb i wynikających z nich zadań.

Zachowania jednostek samorządu terytorialnego w zakresie pozyskiwania finansowania

zewnętrznego są, co do zasady, podobne do zachowań instytucji sfery prywatnej. Jednak biorąc

pod uwagę podmiotowy punkt widzenia, a więc jednostki samorządowej postrzeganej jako klienta

instytucji – dostarczycieli finansowania zewnętrznego, jednostki samorządu terytorialnego

posiadają pozycję szczególną. W tym przypadku, w porównaniu do tradycyjnych podmiotów sfery

prywatnej, mamy do czynienia z wieloma ważnymi odmiennościami, u których podłoża leżą

sprawowane przez samorząd terytorialny funkcje publiczne, społeczne i gospodarcze102. Charakter

tych zadań powoduje, co do zasady, postrzeganie jednostek samorządu terytorialnego jako

podmiotów cechujących się wysoką wiarygodnością i stabilnością działania. Zauważmy, że

gwarantuje on również ciągłość funkcjonowania samorządu terytorialnego. Prowadzi to ostatecznie

do uznawania przez instytucje finansujące jednostek samorządu terytorialnego jak biorców

finansowania, w przypadku których ostateczne ryzyko nie wywiązania się z zaciągniętych

zobowiązań finansowych kształtuje się na znacznie niższym poziomie, niż np. w odniesieniu do

sfery zwykłych podmiotów gospodarczych, poddanych rygorystycznym prawom gospodarki

wolnorynkowej.

Czynniki szczegółowe, które wzmacniają przedstawione wyżej postrzeganie jednostek

samorządu terytorialnego jako partnerów wiarygodnych i stabilnych, to niemożność ogłoszenia

upadłości jednostki103, prowadzenie gospodarki finansowej w oparciu o plany finansowe w postaci

budżetów, jawność finansów publicznych jednostek samorządowych, istniejący i oceniany jako

sprawny system nadzoru nad działaniem samorządu terytorialnego, w tym nadzoru w dziedzinie

102 Woźniak B. „Zasady funkcjonowania i zakres publicznego systemu finansowego” [w:] Pietrzak B., Polański Z., Woźniak B. „System finansowy w Polsce”, PWN, Warszawa 2004, s. 443-444. 103 Art. 6 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze, Dz. U. z 2003 r., Nr 60, poz. 535 z późn. zm.


53

jego finansów i gospodarki budżetowej, posiadanie trwałych, powtarzalnych źródeł przychodów,

gwarantowanych przepisami prawa (np. w związku z realizacją zadań zleconych) oraz własnego

majątku, nierzadko o znacznej wartości rynkowej, który może stanowić atrakcyjne zabezpieczenie

dla transakcji pozyskiwania środków finansowych.

Zobowiązania dłużne jednostek samorządu terytorialnego powstawać mogą w wyniku104:

• Zaciągnięcia kredytu w banku lub innej instytucji finansowej upoważnionej do udzielania

kredytów,

• Zaciągnięcia pożyczki w banku lub pożyczki u innego podmiotu (publicznego lub

prywatnego),

• Emisji papierów wartościowych (np. obligacji, weksli, bonów komunalnych itp.),

• Przyjęcia w depozyt od innego podmiotu środków finansowych,

• Powstawania zobowiązań płatniczych w związku z zakupami, które przejściowo są

finansowane przez dostawców towarów i usług,

• Powstania zobowiązań odszkodowawczych na mocy wyroków sądowych lub wynikających z

obowiązków ustawowych,

• Nieregulowanie w terminie obowiązkowych płatności wobec innych podmiotów (np. z tytułu

ubezpieczeń społecznych).

Biorąc pod uwagę przedmiot niniejszego raportu, rozważania dotyczące dostępu do źródeł

finansowania i korzystania z nich przez jednostki samorządu terytorialnego ograniczają się do

pierwszych trzech elementów z zaprezentowanej powyżej listy.

Pomimo powszechnej dostępności wskazanych instrumentów zaspokajania potrzeb

finansowych przez jednostki samorządu terytorialnego, trzeba jednak pamiętać, że mogą one z

nich korzystać z uwzględnieniem rozmaitych regulacji i warunków ograniczających, specyficznych

wyłącznie dla samorządu terytorialnego. Podstawowe z nich obejmują:

• Obowiązek pozyskiwania środków kredytowych przy zastosowaniu procedury postępowania

przetargowego, prowadzącego do wyboru kredytodawcy105,

• Obowiązek uzyskiwania opinii organu nadzorczego o możliwości spłaty zadłużenia przez

jednostkę oraz jej ujawnienia wobec podmiotu zamierzającego udzielić finansowania,

• Obowiązek regulacji zobowiązań dłużnych w określonych częstotliwościach i wymaganych

okresach (np. dotyczący spłaty zadłużenia zaciągniętego na sfinansowanie przejściowego

niedoboru budżetu w tym samym roku, w którym zadłużenie zostało zaciągnięte), a także

• Obowiązek stosowania warunków szczegółowych wpływających na postać produktów

finansowych (np. maksymalny poziom dyskonta obligacji, minimalna częstotliwość obsługi

kosztów zadłużenia, niedopuszczalność kapitalizacji odsetek), oraz

• Obowiązek pozyskiwania środków dłużnych w ramach obowiązujących limitów łącznego

zadłużenia się jednostki samorządowej i wreszcie

• Obowiązek respektowania ograniczeń dotyczących zaciągania finansowania dłużnego w

walutach obcych.

104 Gonet W. „Kredyty, pożyczki, obligacje w gospodarce finansowej samorządu terytorialnego”, Warszawa 2006, s. 82. 105 Polskie regulacje nie narzucają natomiast takiego obowiązku w przypadku pozyskiwania środków finansowych w drodze emisji obligacji.


54

3.3.2. Obraz korzystania z finansowania zewnętrznego

Podstawowe tytuły zobowiązań dłużnych jednostek samorządu terytorialnego stanowią:

kredyty i pożyczki, wyemitowane papiery wartościowe oraz zobowiązania wymagalne. Szerszego

komentarza wymaga pojemna z punktu widzenia różnorodności instrumentów grupa papierów

wartościowych. Mianowicie w grupie tej, w praktyce polskich jednostek samorządu terytorialnego

dominujące znaczenie posiadają zobowiązania dłużne, których źródłem są obligacje. Inne rodzaje

papierów wartościowych – weksle, czeki, bony komunalne itp. – mają o wiele mniejsze znaczenie.

Przykładowo, w okresie od 1999 do 2004 r.106 udział obligacji w wartości wyemitowanych papierów

wartościowych przez samorząd terytorialny w Polsce kształtował się w granicach od 89,8% do

97,2%. W roku 2004 wartość wyemitowanych papierów wartościowych wyniosła ponad 3 134 mln

zł., w tym obligacji w wysokości prawie 3 000 mln zł. (w 2004 r. udział wartości obligacji w

wyemitowanych papierach wartościowych wyniósł 94,3%). Z kolei najnowsze dane szacunkowe107

dotyczące roku 2008 informują o kształtowaniu się wielkości zadłużenia samorządów terytorialnych

z tytułu emisji obligacji w wysokości około 4,5 mld zł., co oznacza równocześnie wzrost wartości

zadłużenia o ok. 8% w stosunku do roku poprzedniego108.

Poziom zobowiązań jednostek samorządu terytorialnego w skali całego kraju z tytułu

wykorzystywania instrumentów dłużnych przedstawia zestawienie zawarte w tab. 15109.

Tab. 15. Zobowiązania jednostek samorządu terytorialnego w podziale na papiery wartościowe,

kredyty i pożyczki oraz zobowiązania wymagalne.

Zobowiązania jednostek samorządu terytorialnego

I półrocze 2006

I półrocze 2007

I półrocze 2008

3/2 4/3 Wyszczególnienie

w mln zł. w % 1 2 3 4 5 6

Zobowiązania z tytułów dłużnych, w tym:

20 550 23 435 23 623 114,0 108,8

Papiery wartościowe 3 302 3 750 3 394 113,6 90,5

Kredyty i pożyczki 19 969 19 410 20 015 114,4 103,1

Zobowiązania wymagalne 278 271 210 97,3 77,5

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdania z wykonania budżetów jednostek samorządu terytorialnego w latach 2006-2008, Ministerstwo Finansów.



Wyszczególnienie I półrocze 2006 I półrocze 2007 I półrocze 2008

Kredyty i pożyczki 84,80% 82,42% 84,99%

Papiery wartościowe 14,02% 15,92% 14,41%

Zobowiązania wymagalne 1,18% 1,15% 0,89%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań z wykonania budżetów gmin w latach 2006-2008, Ministerstwo Finansów.

106 Gonet W. „Kredyty, pożyczki, obligacje /…/”, op. cit., s. 114. 107 Szacunki agencji ratingowej Fitch Polska. 108 Ostrowska K. „Samorządy odważnie sięgają po obligacje”, Rzeczpospolita, 28.01.2009 r. 109 Zob. „Sytuacja finansowa jednostek samorządu terytorialnego w I półroczu w latach 2006-2008, Ministerstwo Finansów, Warszawa, październik 2008.


55

Widoczny trend wzrostu wartości zobowiązań z tytułów dłużnych kontynuowany jest

praktycznie od początku funkcjonowania trójstopniowego podziału administracyjnego kraju. Łączne

zadłużenie z analizowanych tytułów kształtowało się w latach poprzednich jak następuje: (1999)

6 187 mln zł., (2000) 9 377 mln zł., (2001) 12 266 mln zł., (2002) 15 358 mln zł., (2003) 17 277

mln zł., (2004) 19 105 mln zł.110 W prezentowanym okresie zobowiązania z tytułów dłużnych

odnotowały prawie czterokrotny wzrost. Wyjąwszy kształtowanie się poziomu zobowiązań

wymagalnych, w zasadzie równomierny trend wzrostowy dotyczył dwóch pozostałych instrumentów

składowych zobowiązań dłużnych. Tego rodzaju zmiany wskazują wyraźnie na postępujący w

analizowanym okresie wzrost skłonności do zaspokajania potrzeb finansowych przez jednostki

samorządu terytorialnego w oparciu o instrumenty dłużne, pamiętając o podstawowym znaczeniu w

tej grupie kredytów i pożyczek. Oznacza to jednocześnie występowanie stanu odpowiedniej

dostępności instrumentów dłużnych na rynku finansowania (kredyty i pożyczki oraz obligacje). Na

przestrzeni badanego okresu podobne pozostają również zmiany w zakresie zastosowania

instrumentów dłużnych w ramach interesujących nas jednostek samorządu terytorialnego.

Rozkłady te przedstawiają poniższe rysunki (dane dla gmin, powiatów i miast na prawach powiatu).

Rys. 14. Zobowiązania dłużne gmin (w tym wielkość razem) (w mln zł.).

8 8309 189

7 705

0

1 000

2 000

3 000

4 000

5 000

6 000

7 000

8 000

9 000

10 000

I półrocze 2006 I półrocze 2007 I półrocze 2008

Zobowiązania wg. tytułów dłuźnych razem Kredyty i pożyczki Papiery wartościowe Zobowiązania wymagalne


W przypadku gmin podstawowe znaczenie posiada finansowanie dłużne zaciągane w formie

kredytów i pożyczek. Są to bezdyskusyjnie najpopularniejsze instrumenty pozyskiwania

finansowania zewnętrznego, pomimo występowania wymogu przetargowego trybu wyboru

kredytodawcy.

Tab. 17. Struktura zobowiązań gmin.






110 Gonet W. „Kredyty, pożyczki, obligacje /…/”, op. cit., s. 114.


56

Rys. 15. Zobowiązania dłużne powiatów (w tym wielkość razem) (w mln zł.).

2 3212 434

1 732

0

500

1 000

1 500

2 000

2 500

3 000


Zobow iązania w g. tytułów dłuźnych razem Kredyty i pożyczki Papiery w artościow e Zobow iązania w ymagalne


Tab. 18. Struktura zobowiązań powiatów.






W przypadku powiatów podział zobowiązań z tytułów dłużnych na kredyty i pożyczki,

papiery wartościowe oraz zobowiązania wymagalne jest – co do zasady – podobny, jak miało to

miejsce w przypadku gmin. Dominujące znaczenie posiadają kredyty i pożyczki, z wyraźną

tendencją wzrostową wartości i udziału w strukturze tytułów dłużnych. W następnej kolejności

papiery wartościowe (obligacje) – w przypadku powiatów ich udział w strukturze zadłużenia jest

nieco większy niż w gminach i kształtuje się na poziomie ok. 20% (w przypadku gmin 12-13%).

Zdecydowanie mniejsze znaczenie mają natomiast zobowiązania wymagalne, których udział w

przypadku powiatów nie przekracza wielkości 0,4%.

Łączna kwota zobowiązań miast na prawach powiatu w I półroczu w 2008 r. w porównaniu

z I półroczem 2007 r. była niższa o 3,8%. Zobowiązania zmniejszyły się we wszystkich rodzajach

tytułów dłużnych. W I półroczu 2008 r. zobowiązania miast na prawach powiatu wynosiły 10 293

mln zł. i w 83,5% były to zobowiązania z tytułu kredytów i pożyczek. Zobowiązania te w I półroczu

2008 r., w porównaniu do I półrocza 2007 r., zmniejszyły się o 1,2%. Podobnie, jak w dwóch

poprzednich grupach (gminy i powiaty), kredyty i pożyczki stanowią podstawowe źródło

zobowiązań dłużnych miast na prawach powiatów. Przy czym, widoczny jest wyraźnie wzrostowy

udział wartości kredytów i pożyczek w całkowitej wartości zobowiązań dłużnych. Natomiast w

badanej grupie jednostek zmalała wartość zadłużenia z tytułu papierów wartościowych. Prezentacje

tych zjawisk obrazują rys. 16. oraz tab. 19.


57

Rys. 16. Zobowiązania dłużne miast na prawach powiatu (w tym wielkość razem) (w mln zł.).

10 70210 29310 042

0

2 000

4 000

6 000

8 000

10 000

12 000


Zobow iązania w g. tytułów dłuźnych razem Kredyty i pożyczki Papiery w artościow e Zobow iązania w ymagalne


Tab. 19. Struktura zobowiązań dłużnych miast na prawach powiatu.






Dane na temat rozkładu wartości zobowiązań dłużnych pomiędzy kredyty i pożyczki,

papiery wartościowe i zobowiązania wymagalne dla jednostek samorządu terytorialnego

województwa dolnośląskiego, w analogicznym układzie jak dla całego kraju, przedstawiają kolejne

tabele (tab. 20. i tab. 21. oraz tabela zbiorcza, prezentująca rozkład w ramach gmin, powiatów i

miast na prawach powiatu – tab. 22.).

Tab. 20. Zobowiązania jednostek samorządu terytorialnego woj. dolnośląskiego (łącznie: gminy,

powiaty, miasta na prawach powiatu) (w mln zł.).

Zobowiązania jednostek samorządu terytorialnego

2006 2007 Na koniec III kw. 2008

3/2 4/3 Wyszczególnienie

w mln zł. w % 1 2 3 4 5 6

Zobowiązania z tytułów dłużnych, w tym:

2 077 1 989 2 105 95,8 105,8

Kredyty i pożyczki 1 600 1 488 1 659 93,0 111,5

Papiery wartościowe 443 469 417 106,0 88,9

Zobowiązania inne 34 32 29 95,6 89,7

Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportów Wydziału Informacji, Analiz i Szkoleń, Regionalna Izba Obrachunkowa we Wrocławiu.


58

Tab. 21. Struktura zobowiązań jednostek samorządu terytorialnego woj. dolnośląskiego (łącznie:

gminy, powiaty, miasta na prawach powiatu).

Wyszczególnienie 2006 2007 Na koniec III kw. 2008



Zobowiązania inne 1,64% 1,63% 1,39%


Generalnie rzecz biorąc, ogólny rozkład wielkości zadłużenia jednostek samorządu

terytorialnego województwa dolnośląskiego w podziale na poszczególne rodzaje tytułów dłużnych

pozostaje zgodny z rozkładem rejestrowanym w skali kraju.111 A zatem, występuje dominujące

znaczenie pozyskiwania środków dłużnych przy wykorzystaniu kredytów i pożyczek (przy

odnotowanym na koniec III kwartału 2008 r. wysokim przyroście zobowiązań z tego tytułu w

porównaniu do stanu na koniec 2007 r. – przyrost o 11,5%). Jednak w przypadku województwa

dolnośląskiego udział zobowiązań kredytowych i pożyczkowych w ogólnej wartości zobowiązań z

tytułów dłużnych pozostaje nieco mniejszy, niż przeciętnie w kraju (75-80% województwo wobec

82-85% kraj). Odmienny udział zobowiązań z tytułu kredytów i pożyczek jest wynikiem większego

udziału zadłużenia, dla którego źródłem jest emisja obligacji. W przypadku województwa

dolnośląskiego udział zadłużenia wynikającego z emisji papierów wartościowych (obligacji) jest

wyższy niż przeciętnie w kraju (20-24% województwo, 14-16%).


powiaty, miasta na prawach powiatu).

2006 2007 Koniec III kw. 2008

Struktura Wyszczególnienie

w mln zł. w %

Gminy

Zobowiązania według tytułów dłużnych razem

1 087 1 079 1 013

Kredyty i pożyczki 847 798 768 77,93% 74,00% 75,74%

Papiery wartościowe 210 252 221 19,31% 23,38% 21,83%

Zobowiązania inne 30 28 25 2,76% 2,62% 2,43%

Powiaty


303 341 334



Zobowiązania inne 1 1 0,3 0,36% 0,31% 0,08%

111 Wnioskowanie to abstrahuje od różnych okresów sprawozdawczych, dla których prezentowane są poszczególne dane. Przyjęto, iż nie wynikają z nich różnice, które uniemożliwiałyby dokonywanie porównań na dość wysokim poziomie ogólności.


59


powiaty, miasta na prawach powiatu) (c.d.).

2006 2007 Koniec III kw. 2008

Struktura Wyszczególnienie

w mln zł. w %

Miasta na prawach powiatu


687 569 757



Zobowiązania inne 3 3 4 0,42% 0,55% 0,56%


Przedstawione informacje w odniesieniu do województwa dolnośląskiego również

zaświadczają o dobrej dostępności jednostek samorządu terytorialnego do źródeł finansowania

zewnętrznego. Wniosek ten potwierdzają także dane na temat wykonania budżetów samorządu

terytorialnego, szczególnie w zakresie kształtowania się relacji zadłużenia do wykonanych

dochodów oraz do zadłużenia z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek. Dane na ten temat

przedstawiają dwie kolejne tabele.

Tab. 23. Wykonanie budżetów jednostek samorządu terytorialnego w woj. dolnośląskim według

stanu na koniec III kw. 2008 r.

Dochody Zadłużenie ogółem

plan wykonanie plan wykonanie Wyszczególnienie

w mln zł.

Relacje

1 2 3 4 5 4 / 2 4 / 3 5 /3

Razem 10 305 7 515 2 105 1 659 20% 28% 22%

Powiaty 1 554 1 182 334 259 22% 28% 22%


3 329 2 436 757 633 23% 31% 26%

Gminy razem,

w tym gminy: 5 423 3 897 1 013 768 19% 26% 20%

Miejskie 2 001 1 464 418 358 21% 29% 24%

Wiejskie 1 481 1 034 229 181 15% 22% 18%

Miejsko-wiejskie 1 941 1 398 367 229 19% 26% 16%


Wielkości udziału zadłużenia w dochodach jednostek samorządu terytorialnego w

województwie dolnośląskim wskazują na wysoki stopień finansowania przy wykorzystaniu

instrumentów dłużnych, w tym przede wszystkim kredytów i pożyczek. Można przewidywać, że

udziały zadłużenia na koniec 2008 r. ukształtują się nawet na poziomie wyższym niż dla roku

poprzedniego.


60


stanu na koniec 2007 r.

Dochody Zadłużenie ogółem

plan wykonanie plan wykonanie Wyszczególnienie

w mln zł.

Relacje

1 2 3 4 5 4 / 2 4 /3 5 / 3

Razem 9 594 9 718 1 989 1 488 21% 20% 15%

Powiaty 1 432 1 412 341 267 24% 24% 19%


3 202 3 296 569 423 18% 17% 13%

Gminy razem,

w tym gminy: 4 960 5 011 1 079 798 22% 22% 16%

Miejskie 1 896 1 919 479 384 25% 25% 20%

Wiejskie 1 333 1 343 222 178 17% 17% 13%

Miejsko-wiejskie 1 732 1 749 378 236 22% 22% 14%


Prezentowane dane na temat finansowania dłużnego dotyczą okresów bezpośrednio

poprzedzających wystąpienie kryzysu finansowego (2007 r.), a w przypadku roku 2008 (III

kwartał) pokrywają się z wystąpieniem jego fazy początkowej. Oczywiście należy przewidywać, że

perturbacje związane z kryzysem będą musiały odbić się na dostępności finansowania dłużnego

również dla jednostek samorządu terytorialnego112. Skala ewentualnych ograniczeń będzie

prawdopodobnie mniejsza niż w przypadku sfery podmiotów gospodarczych czy kredytowania osób

fizycznych i gospodarstw domowych. Oddziaływać będzie tu mechanizm wywołany specyfiką

postrzegania samorządu terytorialnego jako biorcy finansowania dłużnego, na co zwrócono uwagę

w pkt 3.3.1.

Leasing w praktyce jednostek samorządu terytorialnego

Niekiedy, choć dość rzadko, jednostki samorządu terytorialnego korzystają z instrumentu

finansowania, jakim jest leasing. Z punktu widzenia firm leasingowych są one klientem o dość

niewielkim znaczeniu. W 2007 r. jedynie 2 proc. rynku leasingu w Polsce stanowiły transakcje z

samorządami, zaś aż 98 proc. z takich transakcji dotyczyło leasingu pojazdów (na ogół autobusów)

oraz maszyn związanych z utrzymaniem dróg, wywozem nieczystości itp. Jednocześnie żaden 112 W toku niniejszych badań, w części obejmującej wywiady indywidualne z przedstawicielami jednostek samorządu terytorialnego (styczeń 2009 r.) nie ujawniły się jeszcze stanowiska stwierdzające występowanie poważnych w skali symptomów, znamionujących ograniczenie dostępu do finansowania dłużnego jako rezultatu kryzysu finansowego. W tym kontekście interesujące wydaje się ostatnio sformułowane stanowisko jednej z wiodących organizacji pracodawców w Polsce, zaadresowane do rządu, Związku Banków Polskich oraz Komisji Nadzoru Finansowego. W sferze finansowania potrzeb samorządu gospodarczego organizacja ta postuluje by samorządy wszystkich szczebli mogły w przetargach na prowadzenie kont bankowych stawiać warunki w zakresie gotowości banku do finansowania inwestycji na terenie jednostki samorządowej. Oczekuje się też zmian w prawie umożliwiających, w razie wyższej konieczności, zmianę banku bez przeprowadzania przetargu (zob. Sudak I. „Czy banki uduszą polską gospodarkę”, Gazeta Wyborcza, 06.02.2009, s. 24). W jakim stopniu tego rodzaju postulaty będą kształtować najbliższą rzeczywistość, trudno jest w tej chwili wyrokować. Na marginesie warto jednak dodać, że w ramach przeprowadzonych wywiadów indywidualnych z przedstawicielami samorządu terytorialnego, ograniczenia dotyczące przetargowej formy wyboru banku finansującego nie były bynajmniej stawiane jako szczególne utrudnienie w pozyskiwaniu finansowania dłużnego.


61

samorząd nie korzystał dotąd w Polsce z możliwości finansowania inwestycji środkami

pochodzącymi z leasingu zwrotnego nieruchomości stanowiących majątek samorządu113 (polega to

na tym, że jednostka samorządowa sprzedaje nieruchomość, następnie zaś leasinguje ją od firmy

leasingowej). Można założyć, że ten typ leasingu może nieco zyskać na popularności w momencie

upowszechnienia nowych przepisów o partnerstwie publiczno-prywatnym – znowelizowana ustawa

o partnerstwie publiczno-prywatnym weszła w życie w lutym 2009 roku114.

Niektóre formy leasingu mają, z punktu widzenia samorządów, znaczne zalety. I tak

przykładowo tzw. leasing operacyjny pozabilansowy nie wpływa na zmianę wskaźników zadłużenia

jednostki samorządu terytorialnego, gdyż finansowana leasingiem inwestycja jest traktowana jako

zobowiązanie pozabilansowe115.

Ograniczona popularność bardziej wyrafinowanych konstrukcji transakcji leasingowych

wydaje się być niestety zrozumiała i uzasadniana głównie względami politycznymi. O ile bowiem

leasing np. autobusów miejskich, czy śmieciarek jest mechanizmem, którego zalety są relatywnie

łatwe do zrozumienia, a ponadto powszechnie stosowanym w obrocie gospodarczym, to stopień

skomplikowania idei mechanizmu leasingu zwrotnego powoduje, że znalezienie poparcia dla takiego

mechanizmu finansowania wśród radnych jest zadaniem niebywale trudnym. Takim konstrukcjom

nie sprzyjają też obecne czasy; w sposób naturalny skomplikowane mechanizmy oferowane przez

instytucje finansowe będą nieuchronnie utożsamiane z osławionymi już i skompromitowanymi

opcjami walutowymi.

Można zatem zasadnie stwierdzić, że bariery związane z korzystaniem z leasingu leżą

bardziej po stronie samorządów, niż firm leasingowych. Z drugiej wszakże strony bardzo niewielkie

zainteresowanie bardziej złożonymi formami leasingu może powodować, że oferta firm

leasingowych jest w niewielkim stopniu dostosowana do specyfiki jednostek samorządu

terytorialnego – brak popytu wymusza niewielką podaż.

3.4. Przykładowe rozwiązania instytucjonalne w zakresie dostępu do

finansowania zewnętrznego w krajach europejskich

3.4.1. Sfera przedsiębiorstw

Instytucje ułatwiające przedsiębiorcom dostęp do finansowania dłużnego, czy to poprzez

ograniczanie znaczenia bariery, jaką jest brak zabezpieczeń (fundusze gwarancyjne, w Polsce

zwane poręczeniowymi), czy też instytucje zapewniające finansowanie dłużne alternatywne do

bankowego (fundusze pożyczkowe), są w rozmaitych krajach europejskich dość dobrze rozwinięte,

choć oczywiście mamy do czynienia ze znaczącymi różnicami pomiędzy poszczególnymi krajami.

Dodatkowo na zróżnicowanie to wpływa również różnorodność systemów prawnych oraz rozmaite

podejścia ustawodawcy do stopnia regulacji i nadzoru sprawowanego nad działalnością

pozabankowych instytucji finansowych (w grę wchodzi gama co najmniej następujących rozwiązań:

poddanie ich tradycyjnemu nadzorowi bankowemu / zastosowanie innego typu nadzoru / brak

specjalnego nadzoru).

Generalnie w krajach Unii Europejskiej są obecne bardzo dobrze rozwinięte fundusze

gwarancyjne, znacznie gorzej natomiast wygląda sytuacja sektora funduszy pożyczkowych.

Wielkość i skala operacji wielu funduszy gwarancyjnych znacznie przekracza to z czym mamy do

czynienia w Polsce w odniesieniu do porównywalnych instytucji.

113 Galas P. „Leasing zwrotny szansą dla JST”, Wspólnota, luty 2009. 114 Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym Dz.U. z 2009 r., Nr .19, poz.100. 115 Zob. Krzemiński A. „Leasing dla samorządów” [w:] „Raport specjalny. Pieniądz robi pieniądz /…/” op. cit.


62

Przykładem może tu być działający we Włoszech, z siedzibą w Turynie, fundusz

gwarancyjny EUROFIDI S.A.116 Jest on największy we Włoszech, pozostaje też jednym z

największych (o ile nie największym) w Europie. Fundusz udziela gwarancji kredytów bankowych i

pożyczek, oferuje także zabezpieczanie transakcji leasingowych. Fundusz działa głownie w

północnych i środkowych Włoszech. W funduszu zatrudnionych jest ok. 230 osób, zaś wartość

aktywnych gwarancji wynosiła na koniec 2007 roku 4,3 miliarda euro. Jest to skala

nieporównywalna do skali działalności polskich regionalnych, czy nawet ponadregionalnych

funduszy poręczeniowych. Przykładowo na koniec 2007 roku cały sektor lokalnych i regionalnych

funduszy poręczeniowych miał w swoim portfelu aktywne poręczenia na kwotę ok. 150 milionów

euro, zatem prawie 30 razy mniej, niż tylko jeden (choć największy) fundusz we Włoszech.

EUROFIDI dysponuje też ratingiem Fitch Ratings (BBB+, stabilny) oraz Standard & Poor's (BBB+,

stabilny). Tymczasem w Polsce nawet państwowy Bank Gospodarstwa Krajowego nie dysponuje

ratingiem uznawanych na świecie agencji.

Fundusze gwarancyjne we Włoszech w pewnym stopniu podlegają nadzorowi bankowemu

(dzięki czemu są bardziej wiarygodne dla banków), korzystają także z krajowych i

międzynarodowych (np. Europejski Fundusz Inwestycyjny) programów regwarancyjnych, dzięki

czemu także zyskują na wiarygodności, a jednocześnie redukują ponoszone przez siebie straty.

W przypadku EUROFIDI źródła kapitału są dość zróżnicowane. Fundusz ten, podobnie jak

większość innych funduszy we Włoszech, ma charakter wzajemny, czyli jego uczestnikami są

przedsiębiorcy uzyskujący gwarancje. Aktualnie fundusz posiada około 35 tysięcy takich

udziałowców, zaś wartość jednego udziału wynosi 150 euro. EUROFIDI korzysta także ze wsparcia

finansowanego z unijnych środków strukturalnych – obecnie o wartości około 1 miliona euro. Jak

już zaznaczyliśmy, EUROFIDI korzysta także z regwarancji (z jednej strony, pozwalających

znacznie zwiększyć jego zdolności gwarancyjne w związku z większą wiarygodnością finansową, z

drugiej zaś, ograniczających ryzyko prowadzonej działalności poręczeniowej). Regwarancji takich

udzielają dwa banki włoskie: Bank Medio Credito Centrale, bank ArtigianCassa oraz Europejski

Fundusz Inwestycyjny.

W Unii Europejskiej dużo słabiej są rozwinięte fundusze pożyczkowe. Pod tym względem

wiele krajów Europy Środkowej, w tym Polska, prezentuje znacząco większy dorobek. Tym

niemniej także w krajach „starej Unii” działają prężne fundusze pożyczkowe. Jednym z nich jest

francuska Association Pour le Droit a l´Initiative Economique (ADIE)117. Organizacja ta działa

w całej Francji (łącznie z jej terytoriami zamorskimi) i oferuje niewielkie pożyczki do kwoty 5 000

euro, przede wszystkim dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą, a także dla już

działających najmniejszych firm. Pożyczki te są oprocentowane wyżej niż kredyty bankowe,

natomiast są skierowane do grup o najwyższym ryzyku z punktu widzenia instytucji finansujących

– ludzi ubogich, słabo wykształconych, mniejszości narodowych. ADIE, podobnie jak pewna grupa

polskich funduszy pożyczkowych, odwołuje się do filozofii mikropożyczkowej. Ocena wniosku o

pożyczkę w minimalnym stopniu opiera się na analizie danych finansowych, w znacznie większym

natomiast na analizie sensowności finansowanego przedsięwzięcia, a także umiejętności i zdolności

osób prowadzących firmę (tzw. zasada „character based lending”). Bardzo często uwzględnia się

również zasadę stopniowalności pożyczanych kwot (tzw. zasada „step lending”), oferując na

początek zawsze niewielką wartościowo pożyczkę, następnie zaś podnosząc jej wielkość (w

przypadku kolejnych pożyczek, udzielanych po spłaceniu wcześniejszych).

116 http://www.eurofidi.biz/index.jsp 117 http://www.adie.org/


63

ADIE dysponuje 131 oddziałami. Rocznie udzielają one ok. 13 tysięcy pożyczek118. Źródła

finansowania ADIE są dość zróżnicowane. Jest ona w znaczącym stopniu finansowana ze środków

europejskich, jednak gros środków ma charakter finansowania krajowego: częściowo ze strony

rządu centralnego i samorządów regionalnych, częściowo zaś ze strony sektora prywatnego; warto

zwrócić uwagę na to, że w pewnym stopniu źródłem kapitałów ADIE są banki. Szczególnie ten

ostatni element wymaga podkreślenia – banki te nie tylko działają zgodnie z zasadą solidarności

społecznej, ale także dobrze rozpoznają swoje interesy. Część klientów ADIE (podobnie jak

rozpoczynających działalność gospodarczą klientów innych funduszy pożyczkowych) może bowiem

w przyszłości (o ile ich firmy przetrwają i będą się rozwijać) stać się klientem instytucji bankowych.

3.4.2. Organizacje pozarządowe

Problemy związane z dostępem organizacji pozarządowych do finansowania nie są

naturalnie tylko polską specyfiką. Oczywiście, nawet ograniczając się do krajów Unii Europejskiej,

rola sektora NGO w życiu publicznym, rozwiązania prawne, w tym status organizacji

pozarządowych powodują, że ewentualne porównania mają tylko ograniczoną użyteczność. Trudno

bowiem przenieść konkretne rozwiązanie, czy instytucję w inny kontekst kulturowy, czy prawny. Z

drugiej jednak strony analiza wybranych instytucji, czy stosowanych mechanizmów wsparcia, może

być bardzo użyteczna i odegrać istotną rolę w projektowaniu takich instrumentów w sposób

dostosowany do potrzeb i specyfiki polskich organizacji pozarządowych.

W Wielkiej Brytanii w 2003 roku z inicjatywy rządu powołano FutureBuilders Fund, z

misją ułatwiania organizacjom pozarządowym dostępu do finansowania dłużnego119. Fundusz ten w

latach 2003-2007 był zarządzany przez konsorcjum Charity Bank, Unity Trust Bank, National

Council for Voluntary Organisations (Krajowa Rada Organizacji Pozarządowych) oraz Northern

Rock Foundation. Od 2008 roku fundusz jest zarządzany przez Adventure Capital Fund. Fundusz

dysponuje kapitałem 216 milionów funtów.

Wsparcie jest generalnie przeznaczone dla organizacji pozarządowych, których większość

dochodów pochodzi ze środków publicznych i które ubiegają się o granty/kontrakty na świadczenie

konkretnych usług. Jednocześnie aplikująca organizacja powinna wykazać, że na całość lub też

część projektu, o który się ubiega, nie jest w stanie uzyskać finansowania w banku komercyjnym.

Co interesujące, fundusz nie ma określonego formatu wniosków o finansowanie. Zakres wymaganej

dokumentacji i niezbędnych informacji jest ustalany indywidualnie.

Fundusz oferuje następujące produkty:

• tzw. Full Investment Fund, który udostępnia pożyczki wartości co najmniej 30 tysięcy

funtów, oprocentowane w skali 6% rocznie. Okresy spłaty i ewentualnej karencji mogą być

ustalane indywidualnie. Pożyczka może być udzielona na cele inwestycyjne (zakup lub

remont nieruchomości, zakup sprzętu i wyposażenia), może mieć także charakter tzw.

development capital (kapitał rozwojowy), czyli być przeznaczona na pokrycie kosztów

działania rozwijającej się organizacji, zanim będzie ona w stanie generować dochód.

Pożyczka jest na ogół powiązana z dotacją (minimalna suma pożyczki i dotacji wynosi 50

tysięcy funtów), która z kolei pokrywa koszty działalności, zanim przychody organizacji

osiągną wystarczający poziom. Udzielenie pożyczki jest też połączone z profesjonalnym

doradztwem dotyczącym zarządzania organizacją, w tym zarządzania finansowego,

doradztwem prawnym, w tym dotyczącym kształtu umowy podpisanej z instytucją

publiczną na świadczenie określonych usług.

118 Zob. „Rapport d’activite 2007”, ADIE 2008. 119 http://www.futurebuilders-england.org.uk/ oraz „Investment Plan 2008-2011”, FutureBuilders, 2008.


64

• Tender Fund, oferujący bezprocentowe pożyczki na okres do 3 lat, o wartości od 3 do 50

tysięcy funtów. Pożyczki są przeznaczone na pokrycie kosztów przygotowania oferty

świadczenia określonych usług publicznych (koszty personelu, doradztwa prawnego i

finansowego itp.). W ramach tego funduszu nie ma już dodatkowego komponentu

grantowego.

• Small Organisation Tender Fund – fundusz dotacyjny, udzielający dotacji do wysokości

15 tysięcy funtów małym organizacjom na przygotowanie oferty świadczenia usług

publicznych.

Fundusz oferuje też gwarancje organizacjom pozarządowym po dość atrakcyjnej cenie, 1%

rocznie.

Z kolei w Niemczech duże wsparcie trzeciemu sektorowi oferuje Bank Gospodarki

Społecznej S.A. (Bank für Sozialwirtschaft AG)120. Bank ten został powołany w 1923 roku jako

Kasa Pomocowa Niemieckich Placówek Socjalnych Pożytku Publicznego121. Akcjonariuszami banku

są rozmaite instytucje zajmujące się pomocą społeczną, takie jak Niemieckie Stowarzyszenie

Caritas, Diakonia (organizacja związana z Kościołem Ewangelickim), czy Niemiecki Czerwony Krzyż.

Bank zatrudnia 270 pracowników i dysponuje 14 oddziałami w całych Niemczech (łącznie ze swą

siedzibą w Kolonii). Posiada także przedstawicielstwo w Brukseli. Bank oferuję kompleksową ofertę

usług bankowych (prowadzenie kont, kredyt, faktoring, leasing) dla organizacji pozarządowych

oraz innych instytucji działających w sferze pomocy i polityki społecznej.

3.4.3. Samorząd terytorialny

Podobnie jak w Polsce, również w innych krajach Unii Europejskiej jednostki samorządu

terytorialnego napotykają bariery budżetowe w zakresie finansowania zadań rozwojowych i

bieżących. Występujące w tym względzie ograniczenia są charakterystyczne dla wszystkich krajów,

niezależnie od poziomu ich rozwoju społeczno-gospodarczego.

Ograniczenia wynikające z poziomu dysponowanych finansów, z jednej strony, powodują

konieczność sięgania po finansowanie zewnętrzne o charakterze dłużnym, z drugiej zaś, jego

wielkość, instrumenty dłużne, warunki spłaty oraz udział wartości zadłużenia w budżetach

podlegają w różnym stopniu regulacjom krajowym122. Co interesujące, na poziomie unijnym nie

wypracowano jak dotąd jednolitych, szczegółowych zasad rządzących kwestiami wykorzystywania

instrumentów dłużnych przez samorząd terytorialny123. Oczywiście w żadnym systemie krajowym

nie jest negowana potrzeba (de facto konieczność) finansowania procesów rozwojowych oraz

potrzeb bieżących w oparciu o finansowanie zewnętrzne. W różny jednak sposób kształtuje się pole

swobody jednostek samorządu terytorialnego do sięgania po i wykorzystywania instrumentów

120 http://www.sozialbank.de/ 121 Zob. na przykład Balon K. „Gospodarka społeczna w Niemczech – wybrane aspekty” Ekonomia Społeczna, Teksty 2006 lub Bölke R. „Warunki rozwoju ekonomii społecznej w Niemczech”, Bank DnB Nord, Warszawa 2007. 122 Regulacje te odnoszą się najczęściej do takich kwestii jak: wielkość zadłużenia jednostki samorządu terytorialnego w stosunku do dochodów i wydatków budżetowych lub inwestycyjnych, określają limity wobec zastosowania niektórych rodzajów instrumentów dłużnych z uwagi na ich okresy zapadalności (długookresowe, krótkookresowe) oraz wielkość, określają akceptowalne kierunki przeznaczenia finansowania dłużnego (inwestycje, wydatki bieżące), regulacji i uruchamiania czynności nadzorczych w związku z wielkością finansowania, a także walut, w których może być pozyskiwane finansowanie. 123 Jedynym przejawem pewnego uniwersalizmu w tym zakresie są postulaty zawarte w Europejskiej Karcie Samorządu Terytorialnego (Strasburg, 15.10.1985 r.) dotyczące zasad finansowych funkcjonowania społeczności lokalnych. Kwestii tej poświęcony został art. 9 Karty, który stwierdza, m.in., że „8. Dla potrzeb finansowania nakładów inwestycyjnych społeczności lokalne powinny mieć dostęp do krajowego rynku kapitałowego, w granicach określonych prawem”.


65

dłużnych. W rezultacie, mamy współcześnie w Europie do czynienia ze znaczną różnorodnością

szczegółowych rozwiązań prawnych. Biorąc za kryterium stopień nadzoru, rozwiązania te tworzą

określone kontinuum, począwszy od bardzo rygorystycznych, uzależniających sięganie po

finansowanie dłużne wyłącznie od zgody władz krajowych, aż po rozwiązania niezwykle liberalne,

pozostawiające pełną swobodę decyzyjną w zakresie wykorzystywania finansowania zewnętrznego

organom jednostek samorządu terytorialnego. Generalnie jednak, uprawnione wydaje się

stanowisko, że w poszczególnych krajach europejskich ingerencja regulacyjna w dziedzinie

problematyki zadłużania się przez samorząd terytorialny pozostaje jednak znaczna. Decydujące

znaczenie odgrywa w tym przypadku dążenie do zapewnienia niezakłóconej ciągłości

funkcjonowania samorządu terytorialnego, przede wszystkim z uwagi na jego administracyjne i

społeczno-gospodarcze funkcje, sprawowane zarówno wobec państwa, jak i wspólnoty

samorządowej. Poniżej przedstawiono przykłady dyskutowanych rozwiązań w wybranych krajach

Europejskich.

W Danii jednostki samorządu terytorialnego funkcjonują w ramach dość rygorystycznego

nadzoru finansowego. Nie mogą zaciągać zobowiązań dłużnych inaczej niż na podstawie zgody

rządu, przyjmującej postać dwóch rodzajów zezwoleń. Pierwsze z nich to zezwolenia udzielane

automatyczne. Znajdują one jednak zastosowanie tylko w przypadku finansowania zadań

inwestycyjnych związanych z użytecznością publiczną lub zadań uznawanych w danym czasie przez

administrację centralną za priorytetowe (obecnie np. oszczędność energii, pozyskiwanie energii ze

źródeł odnawialnych). Drugi rodzaj zezwoleń, z punktu widzenia przedmiotu finansowania, ma

charakter ogólny. Są to przyznawane indywidualnie zezwolenia, w oparciu o które pozyskane środki

finansowe mogą służyć realizacji zadań definiowanych samodzielnie przez jednostki samorządowe.

Zezwolenia te są jednak limitowane w dwojaki sposób. Po pierwsze, dla okresów rocznych ustalane

są limity dostępnej wielkości finansowania zewnętrznego, w ramach których jednostki samorządu

terytorialnego składają indywidualne wnioski o zgodę na pozyskanie finansowania. Natomiast drugi

limit ma charakter ogólny i odwołuje się do ogólnej wielkości zadłużenia jednostki samorządu

terytorialnego. Wynosi on 30%. Oznacza to, że ogólne zezwolenia indywidualne są udzielane

jedynie dla jednostek, w przypadku których poziom zadłużenia nie przekracza 30% budżetu

jednostki. W praktyce przydział drugiego rodzaju zezwoleń następuje w drodze negocjacji

prowadzonych pomiędzy jednostką samorządową i rządem. Jak się można domyślać są to

negocjacje trudne i skomplikowane.

Natomiast wiodącą instytucją finansową, oferującą finansowanie dłużne w postaci kredytu

dla jednostek samorządu terytorialnego w Danii jest KommunenKredit124 – instytucja powołana w

1899 r. jako stowarzyszenie duńskich jednostek samorządu terytorialnego (obecnie grupuje

wszystkie jednostki samorządowe w Danii). KommunenKredit jest instytucją non-profit, której

misją jest zapewnianie dostępu do finansowania dłużnego wyłącznie dla jednostek samorządu

terytorialnego w Danii. KommunenKredit posiada rating Standard and Poor’s klasy AAA, stabilny. W

2007 r. wartość portfela udzielonych kredytów wyniosła ponad 12,1 mld euro. W istotę

funkcjonowania KommunenKredit wpleciony jest element wzajemności zobowiązaniowej. Za

zobowiązania finansowe KommunenKredit odpowiadają wszyscy jego członkowie, tj. jednostki

samorządu terytorialnego (poprzez poręczanie jego zobowiązań).

Odmienne regulacje od scharakteryzowanych powyżej spotykamy w przypadku jednostek

samorządu terytorialnego we Włoszech. Stosowane tu rozwiązania są jednocześnie szczególne,

gdyż angażują w działania nadzorcze instytucję bankową –włoski bank centralny. Jednostki

124 Zob. https://www.kommunekredit.dk


66

samorządu terytorialnego mogą wykorzystywać finansowanie dłużne wyłącznie w celu finansowania

zadań inwestycyjnych, przy czym w przypadku finansowania rozwoju określonej infrastruktury dług

może być zaciągany po uzyskaniu uprzedniej zgody banku centralnego. Dotyczy to zarówno

pozyskiwania dostępu do finansowania poprzez zaciąganie kredytów i pożyczek, jak i emisję

obligacji komunalnych, która w przypadku włoskich jednostek samorządu terytorialnego możliwa

jest od stosunkowo niedawna (od 1990 r.). Ponadto, emisja obligacji komunalnych jest zawsze

uzależniona od zgody banku centralnego. Jednocześnie funkcjonują szczegółowe regulacje

dotyczące przeznaczenia środków z emisji obligacji (precyzyjne wskazanie w prospekcie emisyjnym

celu inwestycyjnego) oraz odnoszące się do ustalania okresów wymagalności (okres ten nie może

być krótszy niż 5 lat). Nadal zabroniona jest emisja krótkookresowych papierów dłużnych. Włoski

system finansowania dłużnego zawiera także ogólny limit, wyznaczający poziom maksymalnego

zadłużenia w wysokości 25% dochodów bieżących w roku obrotowym.

We Włoszech mamy również do czynienia z instytucją, która specjalizuje się w

udostępnianiu finansowania. Jest nią, działająca od 1850 r. Cassa Depositi e Prestiti (CDP)125.

Opłacony kapitał akcyjny CDP wynosi 3,5 mld euro. Misja tej instytucji obejmuje wspomaganie

finansowe inwestycji publicznych, w tym przede wszystkim inwestycji komunalnych w obszarze

usług użyteczności publicznej oraz inwestycji o znaczeniu ogólnokrajowym. W połowie 2008 r.

wartość uruchomionych kredytów wyniosła ponad 80,5 mld euro.126

Przykładem najbardziej liberalnych rozwiązań w zakresie finansowania dłużnego jednostek

samorządu terytorialnego są systemy obecne w dwóch krajach skandynawskich: Szwecji i

Finlandii. Tamtejsze jednostki samorządu terytorialnego nie mają żadnych ograniczeń w

korzystaniu z instrumentów dłużnych. Jak pokazuje praktyka tych krajów nie rodzi to żadnych

niekorzystnych konsekwencji dla finansów jednostek samorządowych w tych krajach, w znaczeniu

ich niekontrolowanego i nadmiernego zadłużania się i konsekwencji niemożności regulacji

zaciągniętych zobowiązań. Zatem, widać w tym przypadku pozytywne oddziaływanie innych

czynników niż tylko te o charakterze nadzorczym127. Ostatecznie, zawsze podstawowe znaczenie

odgrywa umiejętność planowania wydatków, doboru odpowiednich instrumentów finansowania oraz

właściwego ich powiązania z dochodami.

Podsumowując, jak twierdzi W. Gonet „na tle obecnych w Europie ograniczeń w zadłużaniu

się samorządu terytorialnego, polskie uregulowania w tym zakresie są dość rygorystyczne. Krajowe

jednostki samorządu terytorialnego mają nie tylko podwójne limity długu, czyli wielkości i obsługi

długu do dochodów, ale poza tym dług ten jest powiązany ze skonsolidowanym długiem

państwowym”128. W innych krajach najczęściej poprzestaje się na ustaleniu jednego limitu. W

Polsce mamy natomiast do czynienia ze stosunkowo liberalnymi regulacjami w zakresie kierunków

przeznaczenia zaciąganego finansowania. W pełni dopuszczalne jest zarówno finansowanie w ten

sposób wydatków inwestycyjnych, jak i wydatków bieżących.

125 Szczegółowy opis historii oraz funkcji i zadań w dziedzinie finansowania inwestycji komunalnych przez CDP przedstawiają: Menale P., Tamisari M. "Cassa Depositi e Prestiti: its local authority lending and Treasury funding roles", Quaderno Monografico no. 11, Cassa Depositi e Prestiti, 2002. 126 Zob. „Condensed Interim Separate Financial Statements at 30 June 2008”, Cassa Depositi e Prestiti, s. 34. 127 Znaczenie może mieć tu dalece odmienny system finansowania, tak co do źródeł wpływów, jak i jego skali, a także głęboko posunięta decentralizacja. Przykładowo, głównym źródłem dochodów jednostek samorządu terytorialnego w Szwecji są podatki lokalne. Z uwagi na fakt, iż w Szwecji władze samorządowe są odpowiedzialne za świadczenie większości usług publicznych, posiadają daleką swobodę w kształtowaniu stawek podatków lokalnych. 60% wpływów do budżetów jednostek szczebla podstawowego stanowią podatki lokalne, w tym 1/3 to podatek dochodowy. 128 Gonet W. „Kredyty, pożyczki, obligacje /…/”, op. cit., s.112.

Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych

67

4. Wyniki badań jakościowych

4.1. Sfera przedsiębiorstw

4.1.1. Opinie przedsiębiorców

W toku niniejszego badania, w grupie przedsiębiorstw, respondentami wywiadów byli

przedstawiciele firm reprezentujących wszystkie segmenty wielkościowe sektora mikro, małych i

średnich przedsiębiorstw. Badane firmy były jednostkami pozostającymi w ustabilizowanej kondycji

ekonomiczno-finansowej, funkcjonującymi na obsługiwanych rynkach od kilku do kilkunastu lat.

W opinii respondentów okres ostatnich trzech – czterech lat przyczynił się do istotnego

rozwoju przedsiębiorstw. Miała na to wpływ przede wszystkim bardzo dobra koniunktura

gospodarcza, pozytywnie odczuwalna zarówno na rynku wewnętrznym, jak i na rynkach

zagranicznych: „/…/ od około 2003 r. odnotowywaliśmy dynamiczny wzrost” /cyt. MŚP129/. W

okresie tym dokonywane były inwestycje, realizowane zarówno pod wpływem korzystnej sytuacji

rynkowej, jak i oczekiwań jej dalszej kontynuacji. Bodźcem przyczyniającym się do podejmowania

inwestycji rozwojowych były również programy unijne, przede wszystkim realizowane w ramach

minionego okresu dystrybucji wsparcia z Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej (lata 2004-

2006)130. Podejmowano różnorodne projekty, zarówno o charakterze doradczym, jak i wprost

wspomagające przedsięwzięcia inwestycyjne. W niektórych przypadkach poziom wykorzystywania

wsparcia był rzeczywiście pokaźny: „Korzystaliśmy z czterech programów unijnych. Pierwsze dwa

dotyczyły badania rynków: niemieckiego i francuskiego. Następne były związane z inwestycjami

produkcyjnymi” /cyt. MŚP/. Jeden z badanych respondentów (przedstawiciel mikrofilmy)

poinformował, że dzięki kredytowi oraz odpowiedniemu powiązaniu dotacji unijnej z kredytem (w

czym pomocny okazał się bank udostępniający kredyt) udało mu się utworzyć od podstaw cały

zakład produkcyjny.

Przedstawiona powyżej charakterystyka przedsiębiorstw oraz ich zachowań rynkowych

determinowała również kształtowanie się określonych postaw względem problematyki

finansowania; co do zasady pozostawały one podobne, z nieznacznym zróżnicowaniem w zależności

od wielkości badanej firmy.

W dziedzinie problematyki finansowania w odniesieniu do lat ubiegłych, przedstawiciele

badanych firm nie sygnalizowali występowania specjalnie istotnych problemów z pozyskiwaniem

finansowania zewnętrznego z banków. Stanowisko takie prezentowali zarówno przedstawiciele

przedsiębiorstw często korzystających z kredytów, jak i rzadziej „[czy można powiedzieć, że kredyt

jest dla Was w pełni dostępny?] Teoretycznie tak. Jak dotąd bank nam nigdy nie odmówił /…/

wręcz przeciwnie banki prześcigały się w namawianiu nas na zaciągnięcie finansowania”. Zapewne

powodem tego rodzaju sytuacji była kształtująca się dobra koniunktura rynkowa, pozwalająca

zarówno na generowanie istotnych nadwyżek finansowych („[początkowo] wydawało nam się, że

potrzebujemy środków finansowych, np. przy budowie ostatniej hali, ale ostatecznie

zrealizowaliśmy inwestycję z własnych środków, /…/ mieliśmy własne pieniądze ” /cyt. MŚP/), jak i

– występujące w tych warunkach – generalnie pozytywne nastawienie sektora bankowego do

finansowania działalności obrotowej i inwestycyjnej przedsiębiorstw. Funkcjonujący w warunkach

korzystnej koniunktury przedsiębiorcy, co do zasady, uznawani byli przez instytucje finansujące

129 /cyt. MŚP/ - cytat zaczerpnięty z pogłębionego wywiadu indywidualnego z przedstawicielem mikro, małego lub średniego przedsiębiorstwa. Inne źródła cytatów: /cyt. JST/ - przedstawiciel jednostki samorządu terytorialnego, /cyt. NGO/ - przedstawiciel organizacji pozarządowej, /cyt. FP/ - przedstawiciel funduszu pożyczkowego, /cyt. FPK) – przedstawiciel funduszu poręczeniowego oraz /cyt. Bank/ - przedstawiciel banku. 130 Chodzi tu przede wszystkim o wsparcie pozyskiwane z następujących programów: (i) Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego oraz (ii) Programu Operacyjnego „Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw”.


68

jako podmioty wiarygodne, które będą w stanie w pełni i terminowo regulować zaciągnięte

zobowiązania. Część zaciąganych kredytów związana była z równoczesnym pozyskiwaniem

wsparcia z programów unijnych, co stanowiło wyraz wykorzystywania nowych produktów

kredytowych, uwzględniających pozyskiwanie przez przedsiębiorstwa środków z dotacji unijnych. W

przypadku procesów pozyskiwania finansowania zewnętrznego z sektora bankowego, w badanej

grupie nie był podkreślany problem ewentualnego braku zabezpieczeń131 „/…/ od strony

parametrów ekonomiczno-finansowych firma pod każdym względem spełnia wszystkie warunki

[wiarygodnego kredytobiorcy] Nie ma też problemu z zabezpieczeniami” /cyt. MŚP/. Z drugiej

jednak strony niektórzy przedstawiciele firm zwracali uwagę, że – choć generalnie nie dotyczy to

ich sytuacji – to na pewno problemy w dostępie do finansowania odczuwają firmy nowopowstające,

a więc młode podmioty gospodarcze – pozostające we wczesnych fazach cyklu rozwojowego.

Jednocześnie, trudności w dostępie do finansowania tego typu podmiotów wiązano również z

problematyką wspierania innowacyjności. W związku z tym konkludowano, że ewentualne działania

wspierające podejmowane przez władze regionalne powinny być ukierunkowywane właśnie na ten

segment podmiotów. Tym bardziej, jak podkreślano, że ostatnio mówi się wiele o potrzebie

wspierania rozwiązań innowacyjnych, a często jest tak, że to właśnie tego rodzaju rozwiązania

stanowią punkt oparcia nowopowstających przedsiębiorstw. Argumentację tego rodzaju dobrze

odzwierciedla następująca opinia: „[Czy uważacie, biorąc pod uwagę Wasz punkt widzenia, że

władze regionalne powinny być aktywne w dziedzinie ułatwiania dostępu do finansowania?] To jest

dość złożone pytanie. Z jednej strony mamy strategię rozwoju, w której mówi się o tym, że Dolny

Śląsk, będzie szedł w kierunku gospodarki innowacyjnej itd. Z drugiej strony występuje paradoks,

że z pieniędzy, które otrzymał Dolny Śląsk w ramach obecnych programów unijnych, znikoma część

jest przeznaczona na rozwój przemysłów innowacyjnych. Drugi paradoks jest taki, że jeżeli

mówimy w programie, że chcemy rozwijać działalność [gospodarczą - innowacyjną], to musi się to

wiązać ze [wspieraniem] nowych, młodych firm /…/ w tej strategii powinny być zapisy to

potwierdzające. Niby są parki [przemysłowe, naukowo-technologiczne], ale poszło to chyba w złym

kierunku. Nie mam na ten temat zbyt dużo informacji, ale odnoszę wrażenie, że poszło to w złym

kierunku [za bardzo] komercyjnie” /cyt. MŚP/132.

131 Wpływ miała na to zarówno dobra kondycja finansowa przedsiębiorstw, jak i posiadanie przez nie własnego majątku, który bez problemów był zawsze akceptowany jako zabezpieczenie zobowiązań kredytowych. 132 Cytowana opinia nawiązuje do kwestii wspierania procesów innowacyjności. Kontekst innowacyjności dotyczy również kwestii finansowania. Warto więc zauważyć, że zagadnienie innowacyjności znajduje raczej słabe odzwierciedlenie w sferze instrumentów finansowania dłużnego, zarówno jeśli chodzi o sektor bankowy, jak i instytucje pozabankowe, a więc omówione wcześniej fundusze pożyczkowe i poręczeniowe. Jak wykazała ewaluacja „Wpływ realizacji SPO WKP, lata 2004-2006, na poziom innowacyjności polskich przedsiębiorstw” (Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o. dla MRR, lipiec 2008), przeprowadzony program kapitalizacji funduszy poręczeniowych i pożyczkowych niestety nie wiązał się i tym samym nie wymusił jakiegokolwiek sprofilowania oferty instytucji pożyczkowych i poręczeniowych pod potrzeby wspierania działalności innowacyjnej przedsiębiorstw – „W ramach Działania 1.2. przy wyborze projektów nie brano pod uwagę kwestii innowacyjności, tak samego projektu, jak i preferowania przez wspierane fundusze klientów innowacyjnych” (zob. „wpływ realizacji SPO WKP /…/” op. cit., s. 5 oraz 29-39 (konkluzja ta dotyczy również funduszy pożyczkowych i poręczeniowych województwa dolnośląskiego, które skorzystały ze wsparcia w dziedzinie kapitalizacji w ramach SPO WKP). Pominięcie problematyki finansowania innowacyjności nie było tylko charakterystyczne dla programu SPO WKP. Inna ewaluacja („Analiza wpływu projektów zrealizowanych w ramach Działania 2.6 Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006 na wzrost potencjału regionów w sferze innowacji”, Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o. dla MRR, grudzień 2008) wykazała z kolei, że w ramach licznych projektów regionalnych dotyczących innowacyjności, niemal z definicji pomijano zagadnienie ułatwiania dostępu do źródeł finansowania zewnętrznego, które umożliwiałyby praktyczną realizację konkretnych przedsięwzięć proinnowacyjnych. Podejście tego rodzaju wskazuje na nie przywiązywanie odpowiedniej rangi do problematyki dostępu podmiotów gospodarczych do kapitału finansowego. Z sytuacją taką mieliśmy do czynienia także w przypadku województwa dolnośląskiego (było ono


69

Uwzględniając dobrą kondycję ekonomiczną własnych firm, a w związku z tym

niewystępowanie specjalnych problemów w dziedzinie dostępu do finansowania – powiedzmy o

wymiarze strukturalnym – respondenci skłonni byli akcentować raczej kwestie związane z

przebiegiem procedur i szczegółami technicznymi pozyskiwania finansowania zewnętrznego. W

odpowiedzi na pytanie o kluczowe determinanty wyboru źródeł finansowania dominowały

stanowiska, które dobrze podsumowują następujące wypowiedzi trzech respondentów: „[głównym

czynnikiem decyzyjnym] jest dostępność finansowania w znaczeniu szybkości realizacji procedur

oraz obciążeń z tym związanych. Czasami jest to nawet bardziej istotne niż koszt finansowania.

Często trzeba szybko reagować na zmiany rynkowe” /cyt. MŚP/ oraz „[Co stanowi główną barierę w

korzystaniu przez waszą firmę z finansowania dłużnego?] właściwie nie widzę takich barier, poza

czasem reakcji instytucji finansujących. Najgorszy jest czas oczekiwania” /cyt. MŚP/ oraz – jeśli

chodzi o obciążenia dokumentacyjne – „/…/ za każdym razem powtarza się to samo drobiazgowe

badanie naszej kondycji, ale na podstawie danych historycznych. Jest to bez sensu” /cyt. MŚP/. W

tym kontekście zwracano uwagę na pozytywne efekty współpracy z bankami bardzo dobrze

osadzonymi lokalnie / regionalnie. Mianowicie, jeden z respondentów (przedstawiciel firmy średniej

wielkości) podkreślał pozytywne doświadczenia płynące ze współpracy z lokalnym bankiem

spółdzielczym. W tym przypadku kluczowe znaczenie dla przedsiębiorstwa miała znaczna

elastyczność zachowań banku oraz wynikająca z niej szybkość podejmowania decyzji, znacznie

większa niż wskazywałyby na to jego doświadczenia płynące ze współpracy z dużymi bankami

sieciowymi.

W związku z problematyką procedur i wymogów dokumentacyjnych respondenci zwracali

uwagę na wzajemną konkurencyjność instrumentów finansowania w postaci kredytu i leasingu.

Badane przedsiębiorstwa legitymowały się doświadczeniami w korzystaniu z obu tych

instrumentów. Generalnie wskazywano, że transakcje leasingowe realizowane są szybciej. Ponadto

nie są obciążone skomplikowanymi procedurami weryfikacyjnymi dotyczącymi leasingobiorcy, a

także nie występują większe problemy w obszarze zabezpieczania zobowiązań. Oczywiście,

przedsiębiorcy wskazywali jednak, że nie wszystkie procesy inwestycyjne nadają się do realizacji

przy wykorzystaniu finansowania w drodze leasingu. Najczęściej transakcje leasingowe obejmowały

środki transportu ( „/…/ Jeśli chodzi o flotę [pojazdów] to mamy bardzo dobre doświadczenia we

współpracy z firmami leasingowymi. [W tym przypadku] formalności są bardzo uproszczone” /cyt.

MŚP/) oraz zindywidualizowane urządzenia produkcyjne.

W dziedzinie parametrów produktów finansowych przedstawiciele badanych firm

wskazywali na znaczenie współpracy z bankami, które mogą zaoferować rozległy katalog

produktów. Zdaniem respondentów, jako minimum, powinien on zawsze zawierać ofertę w

dziedzinie finansowania potrzeb inwestycyjnych, finansowania potrzeb obrotowych oraz leasingu.

Natomiast jeśli chodzi o preferowane okresy finansowania, to w przypadku finansowania inwestycji

powinny one oscylować w przedziale od 3 do co najmniej 5 lat.

Prezentowane powyżej opinie dotyczyły okresu przeszłego, sięgającego końca 2008 r. W

związku z powyższym, w toku badań zadawano również pytania co do ewentualnych zmian

przedmiotem tego badania, obok województwa kujawsko-pomorskiego i warmińsko-mazurskiego). W rezultacie, w rekomendacjach ewaluacyjnych wskazano, że w katalogu działań wspierających należy uwzględnić problematykę dostępu do źródeł finansowania przedsięwzięć innowacyjnych (ułatwianie dostępu do finansowania obcego, zarówno ze źródeł bankowych, jak i instytucji pozabankowych); działania w tym zakresie mogą dotyczyć zarówno wspierania instytucji pozabankowych w dziedzinie ich kapitalizacji, jak i wsparcia pozakapitalizacyjnego (np. tworzenie nowych produktów, partnerstwa w obszarze ułatwiania dostępu do finansowania). Zob. „Analiza wpływu projektów /…/”, op. cit., s. 4. Wydaje się, że wyniki wskazanych ewaluacji w sposób wyraźny wytyczają kierunki pożądanego oddziaływania władz regionalnych, przykładowo w dziedzinie odpowiedniego profilowania wsparcia w ramach regionalnych programów operacyjnych.


70

prezentowanej sytuacji, które mogą pojawić się (i częściowo są już widoczne) w wyniku

światowego kryzysu finansowego i jego ostatecznego wpływu na dostępność finansowania

zewnętrznego. W tej kwestii interesujące wydają się następujące informacje pozyskane od

respondentów: „[Jak dotąd] kondycja firmy była zawsze dobra. Nie mieliśmy problemów z

przepływami finansowymi. Jeśli chodzi o kontakty z odbiorcami, to w ostatnich trzech latach było

dobrze, [jednak] teraz zaczyna się to pogarszać. Widać, że stopniowo, od września [2008 r.]

dyscyplina płatnicza naszych odbiorców pogarsza się” /cyt. MŚP/; „[Sytuacja firmy była dobra –

odzwierciedlał ją ciągły wzrost – jednak] z odczuwalnym zachwianiem w ciągu dwóch ostatnich

miesięcy ubiegłego roku [koniunkturalnym?] tak. To jest zachwianie związane z psychologicznymi

zmianami w związku z kryzysem” /cyt. MŚP/ oraz „[Czy zauważyliście jakieś zmiany w związku z

kryzysem?] /…/[bankowcy] są wystraszeni i nie bardzo wiedzą co robić /…/” /cyt. MŚP/.

4.1.2. Opinie instytucji finansowych

W grupie instytucji finansowych respondentami wywiadów indywidualnych byli

przedstawiciele trzech typów instytucji funkcjonujących w regionie dolnośląskim, tj.: banków,

pozabankowych funduszy pożyczkowych i funduszy poręczeniowych. Niezależnie od typu instytucji,

dla wszystkich z nich sektor mikro, małych i średnich firm stanowi sektor klientów strategicznych.

Przy czym, w przypadku funduszy pożyczkowych i poręczeniowych, w przeszłości

dokapitalizowanych w oparciu o środki publiczne, wynika to przede wszystkim z obowiązujących

regulacji, dotyczących zasad angażowania pozyskanego wsparcia133. Dodatkowym czynnikiem jest

zasobność kapitałowa instytucji – jej poziom w sposób automatyczny ukierunkowuje określone

instytucje na ten segment klientów. Inaczej natomiast wygląda sytuacja w przypadku banków,

które samodzielnie segmentują rynek odbiorców swoich usług, wyznaczając przy tym segmenty o

znaczeniu strategicznym134. Z przeprowadzonych wywiadów wynika, że ukierunkowanie oferty

bankowej na sektor mikro, małych i średnich firm wynika z dwóch rodzajów czynników: (i)

dotyczących ryzyka oraz (ii) efektywności finansowej. Bardzo dobrze odzwierciedla to następujące

stanowisko: „[Sektor MŚP] to kluczowa grupa klientów naszego banku. [Grupie tej] oferowane są

wszystkie narzędzia finansowania: kredyt obrotowy, inwestycyjny, w rachunku, leasing, factoring.

W związku z sytuacją na rynku ta grupa staje się obecnie jeszcze ważniejsza. Bank będzie udzielał

coraz większej liczby kredytów [firmom sektora MŚP], a coraz mniej dużym, gdyż [koncentracja na

sektorze MŚP] prowadzi do minimalizacji ryzyka oraz maksymalizacji zysków [co wynika z dużej

liczebności i częstotliwości transakcji finansowania] /…/” /cyt. Bank/. Respondenci wszystkich

instytucji podkreślali jednocześnie, że pozytywne kształtowanie się koniunktury gospodarczej w

ostatnim czasie oraz wynikające z tego faktu możliwości rozwojowe podmiotów gospodarczych

spowodowały istotne ograniczenie tradycyjnej niechęci do zadłużania się: „Firmy coraz częściej

chcą się zadłużać /…/ te, które wzięły kredyt, przeważnie przychodzą po kolejny, większy /…/” /cyt.

Bank/ oraz „/…/ Nasz fundusz z każdym rokiem udziela większej liczby pożyczek. Trafia do nas

coraz więcej klientów. Wcześniej działalność pożyczkowa funduszu obsługiwana była przez dwie

osoby, dzisiaj robi to już sześć osób. Kiedyś udzielaliśmy 500 tys. zł. pożyczek rocznie, obecnie jest

to ponad 6 mln zł. /…/ tak było przynajmniej w ubiegłym roku” /cyt. FP/. Jednocześnie panuje

powszechne przekonanie, że w ostatnich latach doszło do bardzo znacznego wzrostu dostępności

instrumentów finansowania dla przedsiębiorców, w tym przede wszystkim w sektorze bankowym, a

więc wciąż podstawowym źródle finansowania potrzeb związanych z prowadzeniem działalności

gospodarczej: „[Czy w ostatnim czasie zwiększyła się, czy też zmniejszyła dostępność kredytów na

133 Przykładowo wsparcie w dziedzinie kapitalizacji dystrybuowane w ramach SPO WKP oznaczone było rygorem jego wykorzystywania na rzecz wyłącznie sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. 134 Przeprowadzone badanie desk research wykazało, że w rzeczywistości głównym odbiorcą usług funduszy pożyczkowych (również funduszy poręczeniowych) jest przede wszystkim kategoria przedsiębiorców mikro.


71

cele gospodarcze?] Zwiększyła się [zdecydowanie]. Tak naprawdę zwiększyła się, gdyż banki

poluzowały [tradycyjnie formułowane] wymogi. Patrząc z perspektywy ostatnich 4 lat, to u nas w

bankach bardzo dużo się zmieniło [na korzyść]]” /cyt. FPK/. Zdaniem przedstawicieli funduszy

poręczeniowych o zmienionym podejściu banków najlepiej zaświadczała liberalizacja polityki w

dziedzinie zabezpieczeń. Częstymi były przypadki akceptacji poręczeń funduszy, obejmujących

maksymalnie 70% wartości kapitału kredytu, jako jedynego zabezpieczenia. Co do zasady,

podejście tego rodzaju należy uznać za prawidłowe, jednakże wydaje się, że miało one charakter

„chwilowy”. Obecnie, konsekwencje kryzysu finansowego powodują odmienne zachowania, a więc

wprowadzanie znacznych zaostrzeń w dziedzinie operacji kredytowych, w tym w obszarze

wymaganej, minimalnej wartości zabezpieczeń: „W tej chwili sytuacja dynamicznie zmienia się /…/

wycofujemy się /…/ wracamy do stanu, w którym zabezpieczenia będą obejmować co najmniej

100% wartości finansowania, nie tylko kredytu, ale i odsetek /…/” /cyt. FPK/. Jednak, niektórzy

respondenci (przedstawiciele funduszy pożyczkowych i poręczeniowych) zwracali również uwagę na

fakt, że dostępność finansowania, choć generalnie w ostatnim czasie rosnąca, to jednak nadal

pozostaje w województwie dolnośląskim istotnie zróżnicowana terytorialnie: „[Dostępność do

finansowania] jest duża, jednak przede wszystkim, jeśli chodzi o większe centra, aglomeracje.

Natomiast, jeśli popatrzymy na mniejsze miejscowości, to na pewno wciąż pozostaje

niewystarczająca” /cyt. FP/. Kwestia dostępności różnicuje się również w zależności od stadium

rozwojowego przedsiębiorcy. Dlatego też, niejako z oczywistych względów, największe ograniczenia

w dostępie do finansowania dotyczą nowopowstających firm, które okazują się mało wiarygodnymi

klientami nie tylko dla banków, ale nawet dla niektórych pozabankowych funduszy pożyczkowych

(„Wykluczamy wszystkie przedsiębiorstwa, które nie działają dłużej niż trzy miesiące na rynku”

/cyt. FP/). Z kolei niektóre fundusze pożyczkowe są jednak skłonne finansować potrzeby tego

rodzaju firm, starając się wypełniać w ten sposób (przynajmniej częściowo) istniejącą lukę:

„[Beneficjentami naszego funduszu] są mikro i mali przedsiębiorcy oraz osoby dopiero podejmujące

działalność gospodarczą, z tym, że muszą zarejestrować firmę” /cyt. FP/ oraz „/…/ Przychodzą i

pytają, czy jeśli osoba prowadzi działalność krótki czas, np. miesiąc, to czy może wziąć pożyczkę

/…/ [w naszym funduszu] może dzisiaj zarejestrować firmę i przyjść po pożyczkę” /cyt. FP/, a także

„/…/ Jeśli powrócimy do tej grupy klientów, która powinna nas bardzo interesować, czyli tzw.

starterów, to oni nie są klientami dla banku. I nie będą. [Dla nich] jedyną szansę pożyczenia

pieniędzy stwarzają fundusze pożyczkowe. I tutaj nie ma co się czarować. To jest najbardziej

ryzykowna grupa klientów” /cyt. FP/. Prezentowane stanowiska precyzyjnie wskazują obszary

ewentualnej interwencji ze strony władz publicznych, w tym szczebla regionalnego. Przypomnijmy,

że sygnalizowany tu problem został ujawniony również w toku wywiadów z przedstawicielami sfery

przedsiębiorstw, w tym w ważnym kontekście wspierania działalności innowacyjnej.

Przedstawiciele banków zdają sobie sprawę, że podłożem znacznej części krytyki co do

utrudnionego dostępu do finansowania jest swoista depersonalizacja usług bankowych, często

wynikająca z nadmiernej formalizacji działalności bankowej. Dlatego też podejmowane są działania,

które mają zapewnić jak najbliższą współpracę z klientami – kredytobiorcami. Staje się to tym

ważniejsze obecnie, a więc w sytuacji zaostrzania warunków finansowania. Dobrze oddaje tego

rodzaju podejście następujące stanowisko jednego z respondentów: „/…/ Po pierwsze stosunek do

klienta. Bank ma plan stać się maksymalnie przyjaznym dla klienta. Kluczowe znaczenia ma praca

z klientem, a nie z dokumentami” /cyt. Bank/, co tradycyjnie jest bardziej charakterystyczne dla

instytucji pozabankowych, np. funduszy pożyczkowych: „Stworzyliśmy kilka punktów obsługi

klienta. Nie jest ich dużo, ale kilka jest. Tam są osoby [przez nas przeszkolone], które pomagają w

przygotowaniu dokumentów, jest [dostępne] doradztwo. Klient nie jest pozostawiony sam sobie.

Można powiedzieć, że ma tzw. anioła, opiekuna. Wiadomo, są klienci lepsi i gorsi. Natomiast w

funduszach pożyczkowych jest [jednak] coś takiego, że pomimo niskiego kapitału w stosunku do


72

banków, potrafiły znaleźć tą swoją grupę klientów. I cieszy, że ta grupa klientów, z roku na rok,

przynajmniej w naszym funduszu jest coraz większa” /cyt. FP/.

W toku wywiadów respondenci wyrażali również stanowiska na temat wielkości

poszukiwanego na rynku finansowania. Dotyczyło to głównie przedstawicieli dokapitalizowanych środkami publicznymi funduszy pożyczkowych, które cały czas obowiązują limity dotyczące

maksymalnej wielkości udzielanego finansowania (ze środków dokapitalizowania): „Udzielamy

pożyczek w maksymalnej kwocie 120 tys. zł. [jednak] przydałoby się coś zrobić z tą maksymalną

kwotą i ewentualnie zwiększyć ją do wartości 200-300 tys. zł. /…/ wszyscy mamy świadomość, że

dzisiaj przeprowadzenie inwestycji, zwłaszcza w zakresie innowacyjności /…/ [wymaga znacznie

większych nakładów]” /cyt. FP/. Niemniej, kwestia wielkości oferowanych instrumentów

finansowania ma również znaczenie w przypadku funduszy poręczeniowych „[Dominujące znaczenie

ma potencjał finansowy], bo oznacza on wygodę współpracy banku [z funduszem], szczególnie,

jeżeli bank posiada spektrum zabezpieczenia transakcji w granicach od 0 do 700 tys. zł., załóżmy”

/cyt. FPK oraz „/…/ zaczynaliśmy 8 lat temu od poręczenia w wysokości 40 tys. zł. Wtedy nikt nie

chciał z nami rozmawiać, dzisiaj [po dokapitalizowaniu] już jest łatwiej; [udało się] podpisać

umowy o współpracy z rzeczywiście dużymi bankami sieciowymi, PKO S.A., czy PKO BP, na

przykład” /cyt. FPK/.

Przedstawiciele badanych instytucji finansowych zwracali również uwagę na różnorodne

symptomy pogarszającej się sytuacji gospodarczej. Zmiany w tym zakresie stają się stopniowo

bardzo wyraźne. Dotyczy to przede wszystkim polityki kredytowej banków. Pogarszająca się

sytuacja przejawia się również w odmiennych zachowaniach przedsiębiorców: „/…/ Zapowiedzi

kryzysu są już widoczne. Firmy są ostrożniejsze, jeśli chodzi o inwestowanie. Ja obserwuję to

zjawisko poprzez pryzmat konkretnych klientów, którzy wstrzymują inwestycje, na rok, dwa, wolą

poczekać” /cyt. FPK/ oraz „/…/ Jeśli chodzi o początek roku 2008 to większość przedsiębiorców

nastawiona była na zakupy inwestycyjne. Ta tendencja uległa zmianie z końcem ubiegłego roku,

gdy przedsiębiorcy zaczęli bardziej poszukiwać środków obrotowych. Świadczy to o sytuacji

powstających prawdopodobnie zatorów płatniczych” /cyt. FP/; jednak z drugiej strony „Dużo się

mówi w Polsce o kryzysie, ale w sumie jest to sytuacja normalna – sinusoida rozwoju

gospodarczego – raz jest lepiej, raz jest gorzej. Ja w tym momencie nie chciałbym oceniać, nie

mam jeszcze wystarczających informacji, mógłbym powiedzieć nieprawdę” /cyt. FP/.

Na koniec warto jeszcze wskazać na obszar (problematykę) współpracy pomiędzy lokalnymi

/ regionalnymi instytucjami finansowymi w województwie dolnośląskim, jak dotąd – zdaniem

respondentów – niewystarczająco eksploatowany. Chodzi to przede wszystkim o współpracę

pomiędzy funduszami pożyczkowymi oraz poręczeniowymi, która umożliwiałaby dalszy rozwój

działalności tych instytucji (m.in. w segmentach ryzykownych klientów, co mogłoby prowadzić np.

do zapewnienia szerszych źródeł finansowania dla nowych przedsięwzięć gospodarczych):

„Wracając jeszcze do funduszy poręczeniowych. Mamy podpisane dwie umowy, natomiast nie

mamy umowy z największym funduszem. I tutaj powinien to spinać Urząd Marszałkowski, który

jest współzałożycielem niektórych funduszy” /cyt. FP/. Funkcjonowanie prawidłowych relacji

współpracy na linii instytucja finansująca – poręczyciel finansowania, jest szczególnie istotne, gdyż

stanowi o występowaniu na poziomie regionalnym kompleksowego systemu wspomagania

przedsiębiorców w dostępie do źródeł finansowania. Co więcej, w dobrze ukształtowanym systemie,

w sferze finansowania, współpraca powinna obejmować wszystkie trzy rodzaje instytucji tj.:

fundusze pożyczkowe, fundusze poręczeniowe oraz banki. Relacje współpracy powinny dotyczyć nie

tylko instytucji zapewniających bezpośredni dostęp do finansowania i zabezpieczycieli (fundusze

pożyczkowe i banki – korzystające z poręczeń funduszy poręczeniowych), ale także samych

funduszy pożyczkowych i sektora bankowego (w sferze kształtowania przez fundusze pożyczkowe

bazy klientów dla banków – np. jako rezultat udostępniania finansowania zewnętrznego dla


73

podmiotów podejmujących po raz pierwszy działalność gospodarczą, z czasem najprawdopodobniej

stających się klientami sektora bankowego135). W świetle przedstawionej wcześniej opinii

przedstawiciela jednego z funduszy pożyczkowych oczywistym jest, iż wspomaganie tego rodzaju

współpracy w wymiarze regionalnym może stanowić obszar interwencji władz regionalnych, tym

bardziej, że samorząd województwa dolnośląskiego występuje jako udziałowiec niektórych

funduszy, zarówno pożyczkowych, jaki i poręczeniowych.

4.2. Organizacje pozarządowe

4.2.1. Opinie przedstawicieli organizacji pozarządowych

Generalnie rzecz biorąc, badane organizacje pozarządowe potwierdzały, że problem

dostępu do finansowania jest dla nich problemem bardzo poważnym. Koncentrowano się przy tym

na następujących kwestiach:

• W przypadku projektów pomocowych finansowanych z Funduszy Strukturalnych o wartości

powyżej 1 mln zł. wymagane jest przeważnie twarde zabezpieczenie wykonania projektu.

Wobec braku majątku większości organizacji takim zabezpieczeniem musi być przeważnie

gwarancja bankowa. Niestety nie jest ona dostępna dla każdej organizacji (gwarancję taką

trzeba na ogół odpowiednio zabezpieczyć). Ponadto problemem są wysokie koszty związane

z jej udzieleniem. Jednocześnie jednak koszty te mogą być na ogół kosztami

kwalifikowanymi projektu. Niestety wiele organizacji nie dysponuje środkami na zapłatę za

wystawioną gwarancję; pieniądze z projektu nie zostaną zaś przekazane, zanim Instytucja

Zarządzająca nie otrzyma zabezpieczenia. Powstaje zatem klasyczna kwadratura koła.

Problem ten można rozwiązać (choć mogą z tym być związane rozmaite problemy

formalne) – wymagałoby to jednak współdziałania jakiejś instytucji publicznej, na przykład

Urzędu Marszałkowskiego. Sytuacje tą prezentuje następujące stanowisko przedstawiciela

jednej z organizacji pozarządowych województwa dolnośląskiego: „Od miliona musi być

twarde zabezpieczenie i żeby je otrzymać musieliśmy wpłacić 30 tysięcy złotych. Jeśli to nie

zostanie zmienione, może to stanowić problem dla małych organizacji /…/ chodzi tu o

znalezienie pieniędzy lub przekonanie banku, aby wydał gwarancję bankową bez

otrzymania pieniędzy. [A jak by pan widział rozwiązanie tego problemu?] Być może jakiś

system poręczeń urzędu marszałkowskiego, czyli np. bank otrzymywałby z urzędu

poręczenie ważne miesiąc, że jeżeli do tego czasu nie wpłyną pieniądze z konta projektu,

jako zapłata za gwarancję to urząd ponosi [ten koszt]. Chyba, że zostanie podwyższony

próg do 4 milionów”136 /cyt. NGO/.

• Problemem bywa też zapewnienie wkładu własnego. Wiele organizacji działa „od projektu

do projektu” i nie posiada wystarczających środków na pokrycie obligatoryjnego wkładu

własnego. Korzystnie pod tym kątem jest natomiast oceniana inicjatywa Miasta Wrocławia,

które na projekty w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki oferowało pieniądze na wkład

własny „Inicjatywa „Equal” tego [wkładu własnego] nie wymagała. Miasto dało możliwość

wkładów własnych w projektach unijnych PO KL /…/ z miastem podpisuje się umowę o

partnerstwie i miasto gwarantuje, że 10 % wartości projektu będzie wpłacać. /.../

135 Przykład tego rodzaju współpracy zaprezentowano w rozdziale poprzednim. Przypomnijmy, dotyczył on francuskiej organizacji pożyczkowej ADIE i pozyskiwania przez nią kapitałów na prowadzenie działalności pożyczkowej wobec grupy najbardziej ryzykownych klientów. W tym przypadku, kapitalizacji zapewnianej przez sektor bankowy towarzyszą oczywiście dalsze, szczegółowe ustalenia co do sposobów wykorzystania otrzymanego kapitału (np. w zakresie segmentów obsługiwanych klientów, kształtu produktów pożyczkowych, świadczenia dodatkowych usług pozafinansowych – doradczych, szkoleniowych). 136 Próg wartości projektu, do wysokości którego nie jest wymagane zabezpieczenie.


74

Generalnie istnieje problem, skąd wziąć te 10%, gdy organizacja nie posiada

wystarczającego majątku” /cyt. NGO/.

• Jak wskazywaliśmy na to wcześniej, poważnym problemem dla wielu organizacji jest

kwestia zabezpieczenia finansowania dłużnego. Majątek, którymi dysponują jest na ogół

minimalny i nie jest wystarczający by służyć jako efektywne zabezpieczenie. Nawet jeśli

organizacja użytkuje jakiś lokal, czy nieruchomość, to przeważnie nie są one jej własnością

i stąd nie mogą służyć jako zabezpieczenie kredytu, czy pożyczki. Problem natomiast

pozostaje poważny, odzwierciedla go kolejna opinia: „[Czy Państwo korzystali kiedykolwiek

z kredytu, czyli z finansowania zewnętrznego?] - Nie. Korzystaliśmy z mojej karty

kredytowej jak była potrzeba. Ponieważ w banku, gdzie mieliśmy do tej pory konto, nie

byliśmy w stanie przejść tego elementu [procedury udzielania] kredytu [związanej z]

zabezpieczeniami, w związku z tym zmieniliśmy bank. W tej chwili jesteśmy w [innym

banku], mamy dużą zdolność kredytową i dwie opcje kredytowe są dla nas możliwe –

kredyt odnawialny, z którym nie ma absolutnie żadnego problemu, i rozmawiamy też o

kredycie inwestycyjnym i tu się pojawia oczywiście problem zabezpieczenia. O ile przy

kredycie odnawialnym zabezpieczeniem są nasze umowy, o tyle przy kredycie

inwestycyjnym to mamy duży obiekt /.../ i tam potrzebujemy pieniędzy, ale nie jesteśmy

właścicielami tego obiektu, więc nie możemy ustanowić hipoteki” /cyt. NGO/.

Taka sytuacja powoduje, że silniejsze organizacje zaczynają myśleć o stworzeniu jakiegoś

systemu, który ułatwiałby organizacjom pozarządowym uzyskanie zabezpieczeń,

pozwalających na zaciągnięcie kredytu. „Mam nadzieję, że stworzymy system poręczeń i

rozmawiamy o tym z Ministerstwem Pracy i Polityki Socjalnej. Mam nadzieję, że będzie

pilotaż na Dolnym Śląsku, rozmawiamy w układzie kilku województw m.in. z Górnym

Śląskiem, Mazowieckim i Małopolską. Część banków nas lubi i nas zna, ale mają oni swoje

wytyczne, czyli muszą zabezpieczać te działania i my często nie jesteśmy w stanie spełnić

tych wymogów. Wygląda na to, że innej drogi nie ma i taki fundusz, w tym roku mam

nadzieję, powstanie” /cyt. NGO/. Jak już pisaliśmy, działające w Polsce (a więc i na Dolnym

Śląsku) fundusze, poza zupełnie incydentalnymi sytuacjami, takich możliwości nie oferują.

Dlatego też w II fazie projektu, w ramach którego powstaje niniejszy raport, warto będzie

opracować sposób skorelowania działań w tym obszarze, podejmowanych przez organizacje

pozarządowe oraz władze regionalne i lokalne.

• Bardzo poważnym problemem dla wielu organizacji pozarządowych pozostaje też problem

utrzymania płynności finansowej. Problem ten ma dwa aspekty. Jednym jest wspomniane

już oparcie działania wielu organizacji o środki, jakie otrzymują w ramach realizowanych

projektów i dość ograniczone wpływy ze źródeł „pozaprojektowych”. W takich sytuacjach

bowiem, w okresach pomiędzy projektami, organizacje przeżywają poważne problemy.

Problem ten wykracza poza obszar niniejszego raportu i jest powiązany z systemem (lub

też – w zależności od punktu widzenia – brakiem systemu) finansowania organizacji

pozarządowych w Polsce. Problem ten sygnalizowany jest zatem dla zapewnienia

kompletności obrazu.

Kwestią natomiast silnie powiązaną z dostępem do finansowania są problemy w utrzymaniu

płynności finansowej w trakcie realizacji projektu, związane z systemem finansowania.

Można tutaj wskazać szeroką gamę kwestii powodujących powstanie takich problemów.

Systemy finansowania wydają się bowiem bardziej dostosowane do specyfiki samorządów,

czy też przedsiębiorców (choć nie do końca, o czym piszemy w innych częściach niniejszego

raportu), jako jednostek bardziej zasobnych, niż organizacji pozarządowych. Zarówno

bowiem samorządy, jak i przedsiębiorcy, częściej, niż NGO dysponują wolnymi środkami

finansowymi, mają też – szczególnie samorządy – istotnie łatwiejszy dostęp do


75

finansowania dłużnego (wyższa wiarygodność, w zasadzie brak problemów z

zabezpieczeniami). Tymczasem warunki finansowania określone w odpowiednich umowach,

czy to z instytucjami na poziomie centralnym, czy to regionalnym, zakładają na ogół

pośrednio konieczność posiadania wolnych środków finansowych do pokrywania bieżących

wydatków projektu. W niektórych programach odeszło się od wykorzystywania mechanizmu

zaliczkowania. Czas przekazywania środków określony w umowach jest też taki, że albo

organizacja z własnych środków reguluje najbardziej pilne rachunki albo też pozostają one

przez dłuższy czas nieopłacone co – z oczywistych powodów – prowadzi do powstania

rozmaitych, niekorzystnych napięć. Dodatkowo terminy umowne nie zawsze są

przestrzegane. „Gdyby administracja dotrzymywała słowa zapisanego w umowach i trochę

sprawniej działała, czyli np. skróciła okres pomiędzy transzami z 60 dni do 30 dni, to już

wtedy byłoby całkiem inaczej. Uważam, że to na poziomie sprawności administracji

powinno się coś polepszyć i wcale nie trzeba [byłoby żadnych] instrumentów finansowych”

/cyt. NGO/. W przypadku wielu organizacji tego rodzaju opóźnienia płatności prowadzą do

powstawania często poważnych problemów, a skala zaległych, nieregulowanych zobowiązań

– szczególnie w przypadku większych organizacji – potrafi być bardzo znaczna. Potwierdza

to opinia respondenta: „W zeszłym roku były momenty, że byłem winny ludziom 800

tysięcy. Działa tutaj reputacja, zespół przez 2-3 miesiące nie bierze wynagrodzeń i jakoś

sobie radzimy, ale nie jest łatwo” /cyt. NGO/.

• Interesującym obszarem, dotyczącym może w mniejszym stopniu dostępu do finansowania,

a w większym instrumentów finansowych sensu stricto, jest kwestia ryzyka kursowego,

ponoszonego przez organizacje korzystające ze wsparcia opartego o inne waluty niż złoty

polski, bądź też pozyskujące środki w złotówkach, natomiast ponoszące koszty w walutach

obcych. Problem ten obecnie prawdopodobnie traci na znaczeniu, bywa jednak jeszcze

zauważalny. Apogeum osiągnął on w czasach realizacji projektów finansowanych ze

środków programu Phare, gdy rozliczenia były oparte o kurs euro. Nadal jednak dla

niektórych organizacji kwestia ta ma istotne znaczenie „Jeżeli teraz pozyskamy projekty po

kursie 4,20, to dostaniemy pierwszą ratę po tym kursie, a następne dostaniemy po niższym

kursie, to będzie element rozliczenia, bo rozliczamy się po kursie pierwszej raty. Czyli

pokrycie strat może okazać się czymś, co może nas nawet kiedyś zabić. W zeszłym roku

mieliśmy ok. 10 000 zł. strat na kursach. Tyle że euro było stabilne w zeszłym roku” /cyt.

NGO/. Mimo, że znaczenie tego problemu maleje, to jednak gigantyczne wahania kursowe,

z jakimi mamy do czynienia od jesieni 2008 roku powodują, że dla niektórych organizacji

straty z tego tytułu mogą być bardzo znaczące i – w ekstremalnych przypadkach – mogą

nawet zagrozić istnieniu organizacji.


Niestety, wywiady zrealizowane z instytucjami finansowymi nie przyniosły zbyt wielu

interesujących informacji z punktu widzenia takiego klienta, jakim są organizacje pozarządowe.

Tym niemniej można wskazać kilka istotnych elementów, na jakie wskazywali przedstawiciele

banków:

• Organizacje pozarządowe to z punktu widzenia banku bardzo ryzykowny klient.

Zasadniczym problemem jest bardzo niewielki majątek lub wręcz jego brak, bardzo słaba

jakość kadr finansowych i związana z tym niska wiarygodność danych finansowych,

obrazujących funkcjonowanie organizacji.

• Jeden z przedstawicieli sektora bankowego wskazywał, że wydawało się, że wejście w życie

ustawy o organizacjach pożytku publicznego i uzyskiwanie statusu organizacji pożytku

publicznego przez wybrane organizacje doprowadzi do poprawy zarządzania finansowego,


76

przynajmniej w tych organizacjach. Niestety, jego zdaniem, jak dotąd nie widać, aby miało

to miejsce.

Jeśli chodzi o fundusze pożyczkowe i poręczeniowe, to de facto żadna z tych instytucji nie

dysponuje skierowaną do organizacji pozarządowych wyspecjalizowaną ofertą. Nie oznacza to, że

poręczenia, czy pożyczki są dla nich całkowicie niedostępne. Raczej mamy do czynienia z sytuacją

(o której już wspominaliśmy), że organizacje te są traktowane podobnie, jak każdy inny

przedsiębiorca (mówimy tu oczywiście wyłącznie o organizacjach prowadzących działalność

gospodarczą). To naturalnie z reguły będzie raczej prowadzić do odrzucania składanych wniosków,

bo jak zaznaczono działalność gospodarcza w takich organizacjach ma charakter z gruntu

pomocniczy.

Taki klient, jak właśnie organizacja pozarządowa jest na tyle nietypowy, że niekiedy sami

przedstawiciele funduszy pożyczkowych nie są świadomi, na ile NGO mogą aplikować o udzielenie

pożyczki „[Ale np. organizacja pozarządowa nie może ubiegać się o pożyczkę. Czy może? Jeżeli nie

jest przedsiębiorcą?] Nie jest to wykluczone, jeśli przedstawi dokumentację, to myślę, że tak. Ale

najpierw musi spełnić wszystkie warunki, które są dopuszczalne. Nie ma tutaj definicji, że takie czy

inne stowarzyszenie nie może starać się o pożyczkę. Nie ma takiej bariery” /cyt. FP/. Nawet jeśli

taka możliwość istnieje, to ma ona charakter pozaregulaminowy – wszystkie regulaminy instytucji

pożyczkowych (takie zresztą były wymagania sponsorów) jednoznacznie dopuszczają udzielanie

pożyczek / poręczeń wyłącznie przedsiębiorcom.

4.3. Samorząd terytorialny

4.3.1. Opinie przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego

W sferze finansowania dłużnego jednostek samorządu terytorialnego (powiatów i gmin, z

oczywistych powodów nie interesował nas samorząd szczebla wojewódzkiego) sytuacja jest i

stosunkowo prosta i – jednocześnie – bardziej złożona. Mianowicie przedstawiciele wszystkich

jednostek samorządowych zgodnie twierdzili, że dostęp do finansowania dłużnego zarówno o

charakterze obrotowym (bieżącym), jak i przeznaczonym na cele inwestycyjne, nie jest z ich

punktu widzenia znaczącym problemem137. Wskazywali oczywiście przy tym szereg drobniejszych

barier i problemów. Nie miały one jednak kluczowego znaczenia.

Z punktu widzenia przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego dużo większym

problemem, niż sam dostęp do finansowania dłużnego, są rozmaite szczegółowe kwestie, związane

z dostępem do środków pomocowych, takie jak różnego rodzaju utrudnienia biurokratyczne, częste

zmiany zasad i kryteriów oceny etc. Mimo, że tematyka ta jest luźno związana z zasadniczym

celem niniejszego opracowania kwestie te zostały krótko opisane w końcowej części niniejszego

rozdziału.

Badane jednostki samorządu terytorialnego były zadłużone w zróżnicowanym stopniu.

Generalnie wśród jednostek dominowały gminy i powiaty o niskim i średnim stopniu zadłużenia

(rozumianego jako wartość zadłużenia do rocznych dochodów budżetowych). Praktycznie wszystkie

jednostki miały doświadczenia w zaciąganiu zobowiązań, czy to w postaci pożyczek i kredytów

preferencyjnych, czy to kredytów o czysto komercyjnym charakterze, czy wreszcie emisji obligacji.

Jak już wspomnieliśmy sama procedura zadłużania się (zarówno w postaci kredytu, jak i emisji

obligacji) zdaniem przedstawicieli badanych samorządów nie jest czymś nadmiernie

skomplikowanym. W większości wypadków nie ma także problemu z pozyskaniem wystarczającej

ilości ofert ze strony banków, zarówno jeśli chodzi o kredyt, jak i obligacje (z pewnymi wyjątkami,

137 Niestety, z dwoma wyjątkami, przedstawiciele samorządów nie zgadzali się na nagrywanie wywiadów, w tej sferze dysponujemy zatem tylko szczegółowymi notatkami, całkowicie wystarczajacymi, jednak nie pozwalającymi na cytowanie rozmówców.


77

o których później). Przedstawiciele samorządów wskazywali natomiast na różne kwestie

szczegółowe, mogące ułatwić dostęp do finansowania dłużnego, bądź też wzbogacić paletę

dostępnych narzędzi albo też – z drugiej strony – mogące stanowić zagrożenie dla ich gminy /

powiatu.

• Gminy dość powszechnie wskazywały na to, że de facto ich kontakty z bankami ograniczają

się do współpracy z bankiem obsługującym gminę oraz (ewentualnie) bankami

obsługującymi emisję obligacji i/lub udzielającymi kredytu. Ponadto, niekiedy w gminach

pojawiają się przedstawiciele konkretnych banków promujący ofertę swojego banku.

Brakuje natomiast – choć nie wskazywano tego jako kluczowy problem – generalnych

kontaktów między środowiskiem samorządów a środowiskiem bankowców. Nie ma rozmów

o doskonaleniu produktów, zasad współpracy etc. Powodem tego jest prawdopodobnie

znaczna centralizacja sektora bankowego, a także objęcie usług bankowych dla

samorządów przepisami Prawa zamówień publicznych.

• W stosunku do niektórych instytucji oferujących finansowanie preferencyjne (w konkretnym

przypadku chodziło o Bank Gospodarstwa Krajowego, ale prawdopodobnie może to

dotyczyć także innych tego typu instytucji, jak Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i

Gospodarki Wodnej, czy Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych)

wskazywano, że informacja o szczegółach oferty tych instytucji nie zawsze jest

wystarczająca. O ile bowiem instytucje komercyjne aktywnie promują swoją ofertę, to nie

zawsze ma to miejsce w przypadku wspomnianych instytucji. W tym kontekście podawano

przykład konkretnej linii kredytowej oferowanej przez BGK, o której po prostu samorządy

nie wiedzą i stąd jest ona prawdopodobnie słabo wykorzystywana. Lepsza, dobrze

zaadresowana promocja takich produktów, a być może nawet organizowanie okresowych

spotkań informacyjnych dla samorządów mogłoby być korzystne dla obu stron – oferującej

finansowanie i z niego chcącej skorzystać.

• Niektórzy przedstawiciele samorządów wskazywali też na możliwe zagrożenie, jakim może

się stać kryzys finansowy, choć naturalnie na obecnym etapie trudno im było ocenić

znaczenie tego zagrożenia i jego możliwe skutki. Wskazywano w tym kontekście na

następujące wymiary:

− Kryzys finansowy może wpływać na wzrost oprocentowania kredytów i obligacji, ze

względu na wzrost marży, jaką pobierają banki i możliwy wzrost kosztów pozyskania

pieniądza przez banki (malejąca baza depozytowa, konieczność podnoszenia

oprocentowania depozytów dla pozyskania pieniądza z rynku, poważne problemy z

pozyskaniem finansowania na rynku międzybankowym). Bezsprzecznie, zmiany w

koszcie obsługi długu mają dla samorządów (szczególnie przy znacznych, wieloletnich

kredytach inwestycyjnych) bardzo duże znaczenie.

− Kryzys finansowy wpływa też na rosnącą ostrożność banków w udzielaniu kredytów,

choć jak dotąd jednostki samorządu terytorialnego są uważane za bardzo

bezpiecznego kredytobiorcę. Wskazywano tu na przykład jednej z gmin, gdy w

ogłoszonym jesienią 2008 roku przetargu na kredyt, oferty złożyły tylko dwa banki,

podczas gdy we wcześniejszych przetargach ofert było kilkakrotnie więcej. Taka

sytuacja, polegająca de facto na zmniejszeniu konkurencji między bankami, może

prowadzić do zwiększonych kosztów obsługi długu. We wspomnianym przypadku obie

złożone oferty znacznie (o 3 punkty procentowe!) różniły się wielkością oferowanego

oprocentowania. W sytuacji, gdyby ofertę złożył tylko jeden, droższy bank byłoby to

dla gminy wybitnie niekorzystne.


78

− Kwestia, która w wywiadach pojawiała się dość rzadko, ale która z pewnością w

średniookresowej perspektywie będzie też miała istotne znaczenie, to problem malejących wpływów budżetowych, związanych ze spowolnieniem gospodarczym.

Wprawdzie nie wskazywano w tym kontekście na malejące wpływ podatkowe (choć w

niektórych samorządach taka sytuacja mogła już mieć miejsce), ale na przykład na

malejące wpływy ze sprzedaży nieruchomości, będące w niektórych gminach

znaczącym źródłem przychodów.

− Dla wielu samorządów najbardziej interesujące są kredyty długoterminowe,

niezbędne szczególnie przy znacznych inwestycjach, pozwalając na spłacanie kredytu

w ciągu szeregu lat. Istnieje obawa, że banki w obecnych niepewnych czasach będą

obawiały się udzielania tego rodzaju kredytów. Analogicznie mogą pojawić się

problemy ze znajdowaniem banków zainteresowanych emisją obligacji – pierwsze

takie sygnały już się pojawiają.

• Generalnie, badane jednostki samorządu terytorialnego były zadowolone ze współpracy z

bankami, obsługującymi gminę / powiat. Co interesujące, szczególnie pozytywne opinie

dotyczyły współpracy z lokalnymi bankami spółdzielczymi. Wskazywano, że nawet jeśli ich

oferta bywa niekiedy uboższa od oferty dużych banków sieciowych, to ich zasadniczą zaletą

jest elastyczność i szybkość podejmowania decyzji. Dla relatywnie małego banku gmina,

czy powiat są bowiem bardzo ważnym klientem, na którym mu zdecydowanie zależy. Nie

oznacza to, ze współpraca z dużymi bankami układała się źle, jednak w nieunikniony

sposób istotną rolę odgrywała w ich przypadku znacznie większa centralizacja i formalizacja

działania.

• Badani wskazywali też na istotną rolę, jaką w poprzednim okresie finansowania odegrało

prefinansowanie, oferowane, dla wybranych działań i programów, przez Bank

Gospodarstwa Krajowego. Współpracę z bankiem oceniano generalnie korzystnie. To

prefinansowanie jest wprawdzie nadal oferowane, jednak znacznie zmniejszył się zakres

działań i programów, które obejmuje.

• Niektórzy przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego wyrażali poważne obawy co

do skutków opóźniania się wielu konkursów, finansowanych ze środków strukturalnych w

ramach okresu programowania 2007-2013. Powszechnie wskazywano, że taka sytuacja

może prowadzić do skumulowania się realizacji złożonych zadań inwestycyjnych w dość

krótkim okresie. Nie jest pewne, czy gminy / powiaty będą temu w stanie podołać, zarówno

w sferze logistyki, jak i finansowania.

• W tym kontekście wskazywano też niekiedy na celowość zwiększenia limitów zadłużenia

jednostek samorządu terytorialnego, określonych w ustawie o finansach publicznych.

Kumulacja zadań inwestycyjnych w krótkim czasie może bowiem spowodować, że

samorządy nie będą dysponowały wystarczającymi środkami tak na udział własny, jak i na

prefinansowanie realizowanych inwestycji138.

138 Należy jednak pamiętać, że z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 8 grudnia 2006 roku o zmianie ustawy o finansach publicznych i zmianie niektórych innych ustaw (tj. w dniu 29.12.2006 r.) (Dz. U. z 2006 r., Nr 249, poz. 1832) wprowadzono nowe regulacje dotyczące limitów zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego. Regulacje rozszerzyły zakres odstępstw od limitów w zakresie spłaty zobowiązań i długu jednostek, głównie poprzez wyłączenie z nich wyemitowanych papierów wartościowych, kredytów i pożyczek zaciągniętych w związku z umową zawartą z podmiotem dysponującym środkami pochodzącymi z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegającymi zwrotowi środkami z pomocy udzielonej przez państwa Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA). Zob. art. 1 ust. 3 powołanej ustawy, wprowadzający zmiany do art. 169 i 170 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych, Dz. U. z 2005, Nr 249, poz. 2104, z późn. zm.


79

• Zwracano też uwagę na fakt, że dużym obciążeniem dla służb finansowych gmin są obecne

przepisy dotyczące struktury budżetu, dokonywania zmian w budżecie etc. Dużo energii

jest poświęcane na przygotowywanie dokumentów, doprowadzenie do uchwały rady gminy,

czy powiatu, nawet jeśli zmiany mają charakter czysto formalny i dotyczą minimalnych

kwot. Od wielu już lat prowadzi się prace nad budżetem zadaniowym, który wiele spraw by

znacząco uprościł, niestety prace te nie znalazły dotąd odpowiedniego odzwierciedlenia w

przepisach prawa. Nawet projektowana nowa ustawa o finansach publicznych, mimo, że

zmiany podążają w kierunku budżetu zadaniowego, wprowadza zmiany raczej o bardziej

kosmetycznym charakterze.

Jak wspomniano wcześniej bardzo istotnym, a niekiedy wręcz dominującym wątkiem

wywiadów była kwestia dostępu do środków pomocowych i związane z tym problemy. W związku z

tym zwracano uwagę na następujące elementy:

• Uproszczenie procedur aplikowania oraz liczby wymaganych dokumentów. W dość

powszechnej opinii przedstawicieli samorządów procedury obowiązujące w nowym okresie

programowania (przy czym najczęściej porównuje się tutaj Zintegrowany Program

Operacyjny Rozwoju Regionalnego z Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa

Dolnośląskiego), nie są wcale – mimo wielu zapowiedzi – prostsze i bardziej przyjazne dla

wnioskodawców i beneficjentów. Niektóre osoby wskazywały wręcz, że, jeśli nastąpiła

zmiana, to – niestety – na gorsze.

• Zwracano też uwagę, że mniej dotkliwe są nawet zbyt restrykcyjne i biurokratyczne

procedury (choć oczywiście ich uproszczenie byłoby bardzo pożądane), natomiast

czynnikiem bardzo utrudniającym przygotowanie wniosków, na przykład na projekty

inwestycyjne, jest częsta zmiana procedur, terminów, kryteriów oceny. Samorządy zdają

sobie naturalnie sprawę, że zmiany te częściowo wynikają z decyzji podejmowanych na

poziomie krajowym, czy wręcz wymogów Komisji Europejskiej (słynna sprawa ocen

oddziaływania na środowisko), to jednak nie są to jedyne sytuacje. Jako ekstremalny

przykład podawano konkurs, w którym zmiana kryteriów nastąpiła już po złożeniu

wniosków, w wyniku czego wnioski niektórych samorządów zostały po prostu odrzucone.

Takie podejście jest powszechnie uznawane za niedopuszczalne i zniechęcające do

podejmowania działań prorozwojowych. Dodatkowo wskazywano, że poprawy wymaga też

polityka informacyjna.

• Jeden z przedstawicieli gmin wskazał też, że dyskusyjne jest jego zdaniem organizowanie

konkursów, w których finansowanie ma szanse uzyskać np. 3% aplikujących samorządów.

W sytuacji, gdy do złożenia projektu wymagana jest np. szczegółowa dokumentacja

techniczna inwestycji (której przygotowanie jest wszakże kosztowne), zaś bez

zewnętrznego wsparcia nie ma szansy na zrealizowanie takiej inwestycji, prowadzi to do

marnowania publicznych środków. Dokumentacja techniczna w samorządach, które nie

otrzymały wsparcia trafia na przysłowiową półkę i dość szybko się dezaktualizuje, pieniądze

przeznaczone na jej przygotowanie są zaś zmarnowane. Dużo bardziej racjonalne byłoby

ograniczanie takich konkursów na przykład do gmin o najniższych wskaźnikach, w danym

wymiarze, tak, aby – przykładowo – szanse na otrzymanie wsparcia miał nie co 30, ale co

4 wnioskodawca (element konkurencji wniosków byłby zatem utrzymany). Niestety

wymagałoby to podjęcia trudnych decyzji politycznych na poziomie Instytucji

Zarządzającej, określającej takie wskaźniki i ich poziom.

• W sytuacji zmienności zasad i problemów z polityką informacyjną wskazywano też, że

realizując inwestycje samorządy ryzykują niekiedy, mimo działania w dobrej wierze i w

pełni profesjonalnie, możliwość podważenia od strony formalnej prawidłowości


80

zrealizowanych działań przez liczne instytucje kontrolne. W obecnej sytuacji ryzyka takiego

nie można uniknąć, gdyż nawet zadając pytania nie zawsze uzyskuje się jednoznaczne

odpowiedzi, poza tym trudno jest pytać o każdą, nawet pozornie oczywistą sprawę.

Niestety, czasami w interpretacji instytucji kontrolujących nawet właśnie takie oczywiste

kwestie oczywistymi wcale nie są. Sposobem na minimalizację tego ryzyka byłoby

wzmocnienie działań monitorujących ze strony Instytucji Zarządzającej w trakcie realizacji

projektu. Działania takie miałyby charakter kontrolno-doradczy i pozwalałyby zmniejszyć

ryzyko sytuacji, w której nieprawidłowość jest ujawniana dopiero po zakończeniu projektu,

gdy już praktycznie wiele nie można zrobić.

• Jeden z przedstawicieli samorządów wskazywał na – jego zdaniem niezrozumiały – wymóg,

związany z aplikowaniem do niektórych działań Regionalnego Programu Operacyjnego.

Chodzi mianowicie o konieczność zagwarantowania w budżecie środków na realizację całej

inwestycji, a nie tylko na wkład własny. Wymóg taki utrudnia bardzo aplikowanie, jak

słusznie zauważył rozmówca, jeśli samorząd dysponowałby środkami na całą inwestycję, to

nie byłoby konieczności aplikowania o wsparcie.

• Pojawiały się też opinie, że niektóre instrumenty projektowane na szczeblu centralnym są

niedostosowane do potrzeb samorządów nawet średniej wielkości (miasto rzędu 25 tysięcy

mieszkańców). Jako przykład podawano jedną z interesujących i atrakcyjnych linii

pożyczkowych Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, w ramach

której minimalna wysokość pożyczki jest na tyle wysoka, że pozostaje dostosowana tylko

do bardzo znacznych inwestycji, realizowanych przez duże miasta.

• Zdaniem niektórych przedstawicieli samorządów rolą Urzędu Marszałkowskiego powinno

być wypracowanie mechanizmu, mającego wspierać jednostki samorządu terytorialnego w

ich działaniach inwestycyjnych po zmniejszeniu finansowania ze środków strukturalnych, a

więc po roku 2013. W ramach tego mechanizmu można by w szczególności koncentrować

swoje wsparcie na słabszych, uboższych gminach, które nie są w stanie samodzielnie

finansować swoich zadań inwestycyjnych.


Dość interesujące uwagi zgłaszali w kontekście finansowania samorządów przedstawiciele

banków (fundusze pożyczkowe, ani poręczeniowe w zasadzie nie współpracują z jednostkami

samorządu terytorialnego, choć te bywają ich udziałowcami lub akcjonariuszami)139. Wskazywano

na następujące elementy, związane z finansowaniem lub obsługą sektora jednostek samorządu

terytorialnego:

• Bardzo poważnym problemem dla banków jest objęcie procedury udzielania kredytu (a

także obsługi danej jednostki samorządu terytorialnego) regulacjami Prawa zamówień

publicznych. Sprowadza to często ocenę oferty banku do oceny jednego parametru – na

ogół jest to oprocentowanie kredytu, niekiedy także prowizja za jego udzielenie. 139 W województwie dolnośląskim wyjątkiem jest program pożyczkowy dla jednostek samorządu terytorialnego Dolnego Śląska, oferowany przez Fundusz Regionu Wałbrzyskiego. Od 1993 r. Fundusz Regionu Wałbrzyskiego prowadzi Samorządowy Fundusz Pożyczkowy, oferujący gminom finansowanie w formie pożyczek. Inicjatorem powołania funduszu był ówczesny Sejmik Samorządowy Województwa Wałbrzyskiego oraz gminy z ówczesnego województwa wałbrzyskiego, które przekazały środki finansowe. Początkowo rolą funduszu było finansowanie wydatków gmin organizujących roboty publiczne oraz prace interwencyjne. Obecnie Samorządowy Fundusz Pożyczkowy wspiera finansowo głównie niewielkie inwestycje komunalne lub działania związane z ich przygotowaniem. Wysokość standardowej pożyczki sięga 300 tys. zł. Pożyczki udzielane są na okres do 36 miesięcy. Za udzielenie pożyczki pobierana jest, oprócz oprocentowania, prowizja w wysokości 2%. Zob. http://www.frw.pl/index.php?d=onas oraz „Regulamin udzielania pożyczek z Samorządowego Funduszu Pożyczkowego”.


81

Tymczasem istotą działalności banku jest sprzedawanie jednych produktów (np. kredytu

obrotowego) tanio, z minimalnym zyskiem, zaś maksymalizowanie zysków z innego

produktu (np. kredytu inwestycyjnego). Wybór banków na zasadach określonych w Prawie

zamówień publicznych bardzo utrudnia przygotowanie atrakcyjnej, kompleksowej oferty.

• Samorządy są dla banków atrakcyjnym i bezpiecznym klientem. Trzeba jednak pamiętać,

że z punktu widzenia banków udzielane im finansowanie jest wielokrotnie mniejsze, niż

wartość finansowania przeznaczona dla sektora MŚP.

• Rynek obsługi budżetów samorządów powoli się zamyka. Wprawdzie obsługa jest im

powierzana w drodze przetargu, to jednak możliwość przedłużania takiej umowy sprawia,

że ten sam bank będzie prawdopodobnie obsługiwać daną jednostkę przez wiele lat.

• Ważnym elementem współpracy samorządów z bankami jest elastyczność tych ostatnich.

Mówili o tym samorządowcy, zwraca na to jednak także uwagę przedstawiciel banku „[Czy

są jakieś ograniczenia w udzielaniu kredytów dla jednostek samorządu?]. Z naszych

przepisów nie ma. Jest RIO i jeżeli to się mieści to RIO aprobuje. Podam przykład: powiat

wykupił ZOZ, stał się jednym z nielicznych i walczył w sądzie administracyjnym z

ministerstwem, bo nie chcieli przyznać subwencji z umowy. Wygrał oczywiście i wykupił za

20 mln zł. /.../ Nasz bank dał tyle, ile mógł, spółdzielczy dał 3 a my 16 i ten ZOZ został

wykupiony. Teraz ludzie są zadowoleni, tam pozwalniali nierobów, tylko 100 pielęgniarek

zostało. [Przede wszystkim zatem] pomagamy” /cyt. Bank/.


82

5. Wyniki badań ilościowych

5.1. Sfera przedsiębiorstw

Stosunek przedsiębiorców z województwa dolnośląskiego do finansowania działalności

gospodarczej przy wykorzystaniu źródeł zewnętrznych nie jest jednoznaczny i jest w dużej mierze

uzależniony jest od profilu działalności oraz aktualnej sytuacji firmy. I tak, najbardziej pozytywny

stosunek do tego typu finansowania mają przedsiębiorcy zatrudniający 50 i więcej pracowników.

Ponad połowa z nich (58%) określa swój stosunek do kredytów i pożyczek jako pozytywny. Dla

porównania, wskaźnik ten w grupie małych i mikro firm jest istotnie niższy i wynosi odpowiednio

52% oraz 45%. Warto zaznaczyć, iż wśród najmniejszych przedsiębiorstw odsetek przeciwników

finansowania działalności przy wykorzystaniu kredytów / pożyczek jest dość znaczący - kształtuje

się na poziomie 34% (w przypadku firm małych oscyluje na poziomie ok. 28%, a firm średnich

15%). Konkluzja, iż przedsiębiorcy średnich rozmiarów są najbardziej otwarci na zewnętrzne źródła

finansowania, jest oczywista.

Rys. 17. Stosunek przedsiębiorców do zewnętrznego finansowania działalności firmy – ze

względu na wielkość firmy (Jaki jest Pana(i) generalny stosunek do finansowania

działalności gospodarczej za pomocą kredytów lub pożyczek?).

17%

27%

19%

28%

25%

39%

20%

14%

14%

20%

14%

13%

14%

14%

2%

6%

13%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Do 9

10-49

50-249

Zdecydowanie pozytywny Raczej pozytywny Ani pozytywny, ani negatywny

Raczej negatywny Zdecydowanie negatywny Nie czytać: Nie wiem | trudno powiedzieć

Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.

W badanej populacji najbardziej pozytywny stosunek do pozyskiwania finansowania

dłużnego w formie kredytów / pożyczek (rys. 18.), prezentują przedstawiciele sektorów o

tradycyjnie wysokim zapotrzebowaniu na środki inwestycyjne, a więc przede wszystkim branży

produkcyjnej (63% respondentów wyraża zdecydowanie lub raczej pozytywny stosunek do

korzystania z kredytów i pożyczek) oraz budownictwa (54% opinii zdecydowanie lub raczej

pozytywnych). Dla porównania, wśród przedstawicieli firm reprezentujących szeroko rozumianą

branżę usługową, odsetek zwolenników tego typu finansowania kształtuje się na poziomie 48%. W

przypadku usług rynkowych największy jest też odsetek opinii zdecydowanie negatywnych

względem finansowania działalności ze źródeł zewnętrznych). Choć skala zróżnicowania opinii nie

jest nad wyraz wysoka (aczkolwiek pozostaje wyraźna), to jednak widać większy odsetek opinii

pozytywnych, występujący w przypadku kapitałochłonnych dziedzin działalności gospodarczej.

Czynnikiem wywołującym takie właśnie postrzeganie zewnętrznych źródeł finansowania jest


83

wskazana wyższa kapitałochłonność, zarówno procesów inwestycyjnych, jak i potrzeb związanych z

finansowaniem działalności bieżącej (np. zapasów, czy produkcji w toku, a więc stanów nie

występujących lub znacznie mniej istotnych ekonomicznie w przypadku świadczenia znakomitej

większości spośród różnych rodzajów usług).

Rys. 18. Stosunek przedsiębiorców zewnętrznego finansowania działalności firmy – ze względu

na branżę (Jaki jest Pana(i) generalny stosunek do finansowania działalności

gospodarczej firmy za pomocą kredytów lub pożyczek?).

19%

36%

20%

22%

44%

19%

28%

26%

6%

14%

19%

20%

18%

21%

15%

12%

8%

5%

14%

7%

4%

5%

4%

13%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Przemysł

Budownictwo

Usługi rynkowe

Usługi nierynkowe

Zdecydowanie pozytywny Raczej pozytywny Ani pozytywny, ani negatywny

Raczej negatywny Zdecydowanie negatywny Nie czytać: Nie wiem | trudno powiedzieć


Nie dziwi fakt, że stosunek przedsiębiorców do zewnętrznych źródeł finansowania (rys. 19.)

w dużym stopniu wiąże się również ze specyfiką działalności przedsiębiorstwa oraz kształtowaniem

się jej kondycji ekonomicznej. Co charakterystyczne, bardziej przychylne finansowaniu działalności

przy wykorzystaniu kredytów lub pożyczek są przedsiębiorstwa reprezentujące przemysł wysokich

technologii (66% ocen pozytywnych w stosunku do 50% opinii pozytywnych wśród przedsiębiorstw

niereprezentujących tego typu przemysłu) oraz firmy prowadzące działalność innowacyjną (59%

pozytywnych odpowiedzi w stosunku do 48% występujących pośród przedsiębiorstw nie

prowadzących działalności innowacyjnej).

Przedstawione zróżnicowanie stanowisk w zakresie finansowania działalności ze źródeł

zewnętrznych nasila się jeszcze bardziej w zależności od kondycji ekonomicznej firmy. Pozytywne

opinie przeważają zdecydowanie w przypadku przedsiębiorstw wykazujących silną kondycję

ekonomiczną oraz dynamicznie rozwijających się, co oznacza jednocześnie, iż opinie pozytywne

koncentrują się wśród podmiotów gospodarczych posiadających znaczny potencjał rozwoju

rynkowego140. Wśród przedsiębiorstw o dobrej kondycji finansowej, odsetek ocen pozytywnych

kształtuje się na poziomie ok. 59%, w porównaniu do tylko 26% opinii pozytywnych,

artykułowanych przez przedstawicieli firm, których kondycja ekonomiczna jest słabsza. W grupie

przedsiębiorstw o słabej kondycji ekonomicznej bardzo wyraźnie koncentrują się też zdecydowanie

negatywne stanowiska względem finansowania działalności gospodarczej ze źródeł zewnętrznych.

140 A zatem, dostępność i wykorzystywanie finansowania ze źródeł zewnętrznych stwarzać może dodatkowy potencjał rozwojowy, kształtowany przede wszystkim w wyniku procesów inwestycyjnych, czy też wzmacniania zdolności bieżących w dziedzinie kapitału obrotowego.


84

Mamy tu bowiem do czynienia z bardzo wysokim odsetkiem opinii negatywnych (66% -

zdecydowanie i raczej negatywny stosunek do finansowania zewnętrznego141). Z bardzo podobnym

rozkładem opinii mamy również do czynienia w przypadku kryterium dynamicznego rozwoju.

Mianowicie, pozytywny stosunek do finansowania zewnętrznego wyraża około 65% przedstawicieli

firm dynamicznie rozwijających się i tyko 37% reprezentantów firm nie odnotowujących stanu

dynamicznego rozwoju.

Rys. 19. Stosunek przedsiębiorców do zewnętrznego finansowania działalności firmy – ze

względu na charakterystykę firmy (Jaki jest Pana(i) generalny stosunek do

finansowania działalności gospodarczej firmy za pomocą kredytów lub pożyczek?).

26%

19%

27%

21%

25%

6%

26%

16%

23%

20%

33%

29%

39%

29%

34%

20%

39%

21%

30%

34%

22%

12%

22%

14%

19%

4%

18%

14%

15%

20%

6%

21%

4%

18%

10%

46%

4%

28%

20%

3%

6%

13%

4%

12%

9%

20%

8%

14%

8%

18%

8%

5%

5%

6%

4%

3%

4%

7%

5%

4%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

prowadzi działalność innowacyjną

tak

nie

reprezentuje przemysł wysokich technologii

tak

nie

jest w dobrej kondycji finansowej

tak

nie

dynamicznie się rozwija

tak

nie

sytuacja firmy od dłuższego czasu pozostaje bez zmian

tak

nie

Zdecydowanie pozytywny Raczej pozytywny Ani pozytywny ani negatywny

Raczej negatywny Zdecydowanie negatywny (NIE CZYTAĆ) Nie wiem|trudno powiedzieć


Pośród instrumentów finansowania zdecydowanie dominujące znaczenie mają kredyty. Nie

ma przy tym większego znaczenia wielkość przedsiębiorstwa – w każdej z analizowanych kategorii

przedsiębiorstw kredyt uznawany jest za wiodący instrument pozyskiwania kapitału dłużnego (rys.

20). Potwierdza to powszechnie artykułowane opinie, że kredyt postrzegany jest jako główne

źródło finansowania potrzeb związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. I jest tak w

rzeczywistości. Pozostałe instrumenty mają nieporównywalnie mniejsze znaczenie i w zasadzie jest

ono marginalne lub zbliżone do takiego. A zatem, ponad 71% przedsiębiorstw średniej wielkości

zainteresowanych jest pozyskiwaniem finansowania ze źródeł bankowych, poprzez zaciąganie

kredytów. W przypadku firm małych, odsetek ten kształtuje się na poziomie ok. 63%, a w grupie

mikroprzedsiębiorstw wynosi ok. 52%. Instrumentami konkurencyjnymi wobec kredytu są pożyczki

– udzielane przez pozabankowe instytucje finansowe (fundusze pożyczkowe i mikropożyczkowe)

oraz zaciągane u innych przedsiębiorców. Zainteresowanie pożyczkami ze zinstytucjonalizowanego

źródła pozabankowego wyrażają przede wszystkim mikro i mali przedsiębiorcy, z nieznaczną

przewagą tych pierwszych (odpowiednio: 7,4% i 5,7%). Brak takiego zainteresowania (lub

zainteresowanie marginalne) wykazują natomiast przedsiębiorcy średniej wielkości. Tego rodzaju

141 Spośród różnych badanych stanów przedsiębiorstwa, zła kondycja finansowa powoduje najbardziej sceptyczne postawy względem finansowania długiem. Oczywiście jest to naturalne. Dominujące znaczenie ma tu zapewne przeświadczenie o niewielkiej lub bardzo niskiej zdolności do regulacji zobowiązań dłużnych. Jednocześnie wskazywałoby to również na sceptycyzm, iż pozyskanie finansowania (i odpowiednie jego wykorzystanie) prowadzić może do poprawy kondycji ekonomicznej firmy.


85

wyniki pozostają zbieżne z informacjami wcześniej uwzględnionymi w ramach niniejszego raportu

na temat charakterystyk typowych klientów funduszy pożyczkowych w województwie dolnośląskim.

Podobnie wygląda rozkład opinii jeśli chodzi o zaciąganie pożyczek u innych przedsiębiorców. W

tym przypadku odnotować można jedynie pewien udział tego instrumentu w praktyce

funkcjonowania firm średniej wielkości – zapewne podłożem tego zjawiska jest finansowanie

transakcji gospodarczych przez współpracujące ze sobą podmioty.

W grupie instrumentów ułatwiających dostęp do finansowania zewnętrznego przewagę

uzyskuje zainteresowanie gwarancjami udzielanymi przez sektor bankowy. Wskazuje na nie 8%

przedsiębiorstw małych i prawie 6% przedsiębiorstw średnich. Gwarancje bankowe nie odgrywają

większego znaczenia w przypadku mikroprzedsiębiorstw. Z kolei dość interesujących danych (i do

pewnego stopnia kontrowersyjnych) dostarczają wyniki badania w zakresie oceny zainteresowania

przedsiębiorców poręczeniami udzielanymi przez instytucje pozabankowe – fundusze poręczeniowe.

Jak wynika z danych prezentowanych na rys. 20. na zainteresowanie poręczeniami funduszy

wskazują, zresztą bardzo rzadko, wyłącznie mali przedsiębiorcy. Wynik ten stoi w pewnej

sprzeczności z realiami funkcjonowania funduszy poręczeniowych w Polsce, w tym działalnością

funduszy oferujących poręczenia w województwie dolnośląskim, których akcja zabezpieczająca

koncentruje się przede wszystkim w gronie mikrofirm i pozostaje bardzo nieznaczna, gdy chodzi o

przedsiębiorstwa średnich rozmiarów (ten ostatni przypadek znajduje potwierdzenie w

prezentowanych danych). Wydaje się, że rozbieżności te wynikają przede wszystkim z generalnie

niewielkiej skali działania funduszy poręczeniowych (także w województwie dolnośląskim) w relacji

do liczebności sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Trzeba również pamiętać, że

poręczenia funduszy stanowią instrument o charakterze pośrednim – wtórnym wobec źródła

podstawowego, a więc kredytów oferowanych przez sektor bankowy i – w znacznie mniejszej skali

– pożyczek, udzielanych przez pozabankowe fundusze pożyczkowe.

Rys. 20. Zainteresowanie poszczególnymi instrumentami finansowymi (Czy Pana(i) firma

kiedykolwiek ubiegała się / była zainteresowana / chciała skorzystać z następujących

instrumentów finansowych?).

51,5%

7,4%

7,0%

0,0%

0,3%

2,7%

63,3%

5,7%

4,0%

4,5%

8,0%

2,2%

71,3%

0,0%

0,3%

0,0%

5,8%

0,7%

0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0%

Kredyt bankowy

Pożyczka z funduszu pożyczkowego

Pożycza od innego przedsiębiorcy

Poręczenie udzielone przez fundusz

poręczeniowy

Gwarancja bankowa

Poręczenie udzielone przez innego

przedsiębiorcę

Do 9 10-49 50-249


Jak wynika z przedstawionych informacji, za najpopularniejszy instrument pozyskiwania

finansowania dłużnego przedsiębiorcy uznają kredyty bankowe. Oczywiście instrument ten jest


86

bardzo zróżnicowany wewnętrznie – na rynku finansowym oferowane są różne rodzaje produktów

kredytowych. W związku z powyższym w badaniu uwzględniono również kwestię rodzajów

produktów kredytowych i ich popularności w gronie przedsiębiorców korzystających z finansowania

kredytem. Uzyskane wyniki przedstawia kolejny rysunek.

Rys. 21. Korzystanie z kredytów (Czy Pana(i) firma obecnie…?).

24%

22%

38%

40%

28%

36%

32%

41%

52%

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% 55%

Korzysta z kredytu inwestycyjnego

Korzysta z kredytu obrotowego

Posiada otwartą linię kredytową w

banku

Do 9

10-49

50-249


Najbardziej popularną formą kredytu wśród mikroprzedsiębiorców jest otwarta linia

kredytowa w banku finansującym (kredyt w rachunku bieżącym). W chwili badania korzystanie z

tego typu instrumentu finansowego zadeklarowało 38% firm mikro. Natomiast w grupie tej na

podobnym poziomie ukształtowała się częstotliwość korzystania ze standardowych kredytów

obrotowych i kredytów inwestycyjnych (odpowiednio: 22% i 24%). Ze zbliżonym rozkładem mamy

do czynienia w grupie przedsiębiorców średnich, w przypadku której dominujące znaczenie

posiadają kredyty w rachunku bieżącym, następnie kredyty obrotowe i kredyty inwestycyjne

(odpowiednio: 52%, 41% i 32%). Z kolei w gronie przedsiębiorstw małych, najmniejsze

zróżnicowanie występuję w przypadku kredytów w rachunku bieżącym oraz inwestycyjnych, z

wyraźnie mniejszym udziałem kredytu obrotowego. Pomimo tych zróżnicowań widać, iż

wykorzystywane są wszelkie rodzaje produktów kredytowych oraz, że dominujące znaczenie

posiadają produkty zapewniające wysoką elastyczność w dostępie do finansowania zewnętrznego –

a więc kredyty w rachunku bieżącym oraz obrotowe.

Warto w tym miejscu zauważyć, że tego rodzaju zróżnicowanie znajduje potwierdzenie w

charakterystyce portfeli funduszy poręczeniowych województwa dolnośląskiego (por. rys. 11) –

78% udzielonych poręczeń (w ujęciu wartościowym) koncentruje się na zabezpieczaniu kredytów

obrotowych142.

142 Przedstawiony na rys. 11 rozkład wartości poręczeń pomiędzy różne rodzaje produktów dłużnych w zbiorczym portfelu poręczeń funduszy dolnośląskich – w ramach kategorii kredytów obrotowych – obejmuje zarówno kredyty w rachunku bieżącym, jak i standardowe kredyty obrotowe (w taki sposób prezentowane są dane w raportach sprawozdawczych Krajowego Stowarzyszenia Funduszy Poręczeniowych, na podstawie których dokonano opisu).


87

Bariery w dostępie do źródeł finansowania i ocena instytucji finansujących

Niezwykle ważne zagadnienie problematyki dostępności do finansowania zewnętrznego

przez sektor MŚP stanowi analiza artykułowanych przez przedsiębiorców barier w dostępie do

źródeł finansowania. Dane na ten temat przedstawia kolejny rysunek.

Rys. 22. Postrzegane bariery korzystania z zewnętrznych źródeł finansowania – ODPOWIEDZI

ZDECYDOWANIE TAK + RACZEJ TAK (Czy następujące czynniki stanowią przeszkodę

dla Pana(i) firmy w zakresie ubiegania się / korzystania z zewnętrznych źródeł

finansowania?).

5%

22%

32%

35%

56%

35%

44%

20%

5%

16%

13%

22%

60%

19%

18%

2%

28%

26%

30%

57%

15%

24%

4%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

Zaległości wobec Urzędu Skarbowego

lub ZUS

Złe wyniki finansowe w latach

ubiegłych

Brak możliwości|trudności w

przygotowaniu odpowiedniej

dokumentacji

Brak zabezpieczeń wymaganych przez

instytucję finansującą np. bank,

fundusz pożyczkowy

Zbyt wysoki koszt finansowania

Zbyt długi czas rozpatrywania wniosku

o finansowanie

Zbyt skomplikowane procedury w

bankach

Niedostosowanie procedur do specyfiki

i warunków działalności Państwa firmy

Do 9 10-49 50-249


Rys. 23. Postrzegane bariery korzystania z zewnętrznych źródeł finansowania – ŚREDNIE na

skali (Jakie czynniki stanowią przeszkodę dla Pana(i) firmy w zakresie ubiegania

się/korzystania z zewnętrznych źródeł finansowania?).

1,2

1,8

2,0

2,1

2,7

2,1

2,4

1,8

1,8

1,3

1,6

1,6

1,8

2,7

1,8

1,9

1,8

1,5

1,4

1,8

1,8

2,0

2,7

1,8

1,9

1,9

1,5

0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0

Zaległości wobec Urzędu Skarbowego

lub ZUS

Złe wyniki finansowe w latach

ubiegłych

Brak możliwości|trudności w

przygotowaniu odpowiedniej

dokumentacji


instytucję finansującą np. bank,

fundusz pożyczkowy


Zbyt długi czas rozpatrywania wniosku

o finansowanie


bankach

Niedostosowanie procedur do specyfiki

i warunków działalności Państwa firmy

Brak wiedzy w zakresie możliwości

związanych z zewnętrznymi źródłami

finansowania działalności firmy

Do 9 10-49 50-249

SKALA:4 - zdecydowanie tak3 raczej tak2 raczej nie1 zdecydowanie nie


SKALA:

4: zdecydowanie tak,

3: raczej tak

2: raczej nie

1: zdecydowanie nie


88

Jak przedstawiają rys. 22 i 23, w przypadku wszystkich kategorii wielkościowych firm

sektora MŚP, za kluczową barierę w dostępie do finansowania zewnętrznego uznaje się koszty

finansowania dłużnego (od 56% do 60% wskazań zdecydowanie i raczej tak). Różnie natomiast –

zależnie od wielkości przedsiębiorstwa – postrzegane jest znaczenie innych, najczęściej

artykułowanych barier.

W gronie mikrofirm na czoło wysuwana jest bariera poziomu skomplikowania procedur

bankowych (44%). Dla znacznego odsetka mikroprzedsiębiorców procedury te są zbyt

skomplikowane. Kolejne dwie bariery – równie często wskazywane – to zbyt długi czas

rozpatrywania wniosku o finansowanie (35%) oraz brak wystarczających zabezpieczeń (35%),

wymaganych przez instytucje finansujące. Druga z tych barier ma jednak dla mikroprzedsiębiorców

większe znaczenie, co oznacza, że jej oddziaływanie ograniczające jest silniejsze (rys. 23 – skala

punktowa). Kolejna, często podkreślana bariera, to trudności w przygotowaniu dokumentacji,

wymaganej w związku z ubieganiem się o finansowanie zewnętrzne lub nawet niemożność

sporządzenia odpowiedniej dokumentacji (32%).

Jeśli chodzi o przedsiębiorstwa małe, to najczęściej wskazywane bariery obejmują: brak

wystarczających zabezpieczeń (22%) oraz zbyt długi czas rozpatrywania wniosków o finansowanie

(19%). Na kolejnym miejscu wskazywane są zbyt skomplikowane procedury w bankach (18%).

Natomiast w grupie firm średnich podobnie często wskazywane są dwie bariery: brak

wystarczających zabezpieczeń (30%) oraz złe wyniki finansowe w latach ubiegłych (28%).

Prezentowane dane wskazują na występowanie wielu zróżnicowanych barier w dostępie do

finansowania, przy czym niezależnie od treści którejkolwiek z nich, bariery te – jako zdecydowanie

lub znacznie ograniczające dostęp do finansowania – wskazywane są najczęściej przez

najmniejszych przedsiębiorców, a więc firmy zatrudniające do 9 osób. Potwierdza to wcześniej

sformułowane stanowisko, poparte również opiniami zgromadzonymi w trakcie przeprowadzonych

badań jakościowych, iż to właśnie ta grupa przedsiębiorców jest najsilniej dyskryminowana w

dostępie do finansowania zewnętrznego, szczególnie jeśli chodzi o najważniejsze źródło, czyli

kredyt bankowy.143

W ramach badań ilościowych przedsiębiorcy proszeni byli również o ocenę, w oparciu o

własne doświadczenia, banków, funduszy pożyczkowych oraz funduszy poręczeniowych. Uzyskane

w tym obszarze wyniki wskazują, że wskazywane bariery w dostępie do finansowania zewnętrznego

raczej w niewielkim stopniu przekładają się na negatywny stosunek przedsiębiorców do instytucji

finansowych. Jest to jednak zrozumiałe, gdy weźmie się pod uwagę fakt, iż znaczna część

przedsiębiorców nie postrzega tych barier jako zdecydowanie lub znacznie ograniczających dostęp

do finansowania (jak skonkludowano powyżej, stanowisko to w mniejszym stopniu dotyczy

mikrofirm; jest natomiast bardzo charakterystyczne dla firm średnich i małych).

Wyniki oceny instytucji finansowych wskazują, że w gronie przedsiębiorców występuje

znaczny brak wiedzy co do funkcjonowania niektórych instytucji finansowych, uniemożliwiający

jednoznaczną ich ocenę. Dotyczy to przede wszystkim funduszy pożyczkowych i poręczeniowych144.

143 W toku badania poproszono również przedsiębiorców (pytanie otwarte) o wskazanie trzech najważniejszych ich zdaniem ograniczeń, znacznie utrudniających korzystanie z finansowania dłużnego (kredytów). W przypadku wszystkich kategorii wielkościowych przedsiębiorców najczęściej wskazywano na następujące przeszkody: po pierwsze, całokształt wymagań formułowanych przez bank wobec potencjalnego kredytobiorcy (w tym wymogi w zakresie zabezpieczeń), po drugie, skomplikowane procedury rządzące procesem ubiegania się o finansowanie, w tym również ich nadmierna długotrwałość, po trzecie, wysokie koszty związane z pozyskaniem i wykorzystywaniem finansowania. Wskazane przeszkody w większym zakresie (częściej) podkreślane były przez mikroprzedsiębiorców. 144 W przypadku banków, a więc instytucji teoretycznie znacznie bliższych przedsiębiorcom, także zaobserwować można zbliżoną tendencję.


89

Jednak i w tym przypadku jest to uzasadnione. Decydujące znaczenie odgrywa tu stosunkowo

nieznaczna skala oferty tych instytucji w porównaniu z wielkością sektora MŚP, zarówno w kraju,

jak i w województwie dolnośląskim, na co zwracano już poprzednio uwagę. Najkrócej mówiąc,

większość mikro, małych i średnich przedsiębiorców dostrzega ich funkcjonowanie. Oczywiście nie

może to stanowić krytyki tych instytucji, których funkcjonowanie w sposób niepodważalny

przyczynia się do wzrostu dostępności finansowania, jednak skala tego oddziaływania jest raczej

niewielka. Oznacza to jednak, uznając walory, a w związku z tym potrzebę funkcjonowania,

zarówno funduszy pożyczkowych, jak i poręczeniowych, że instytucje te powinny być nadal

wzmacniane tak, aby ich potencjał w dziedzinie finansowania odpowiadał wielkości sektora MŚP

(tak w skali krajowej, jak i w ujęciu wojewódzkim – konkluzje te, w odniesieniu do obu typów

funduszy, pozostają tożsame ze sformułowanymi na podstawie badań jakościowych).

Skomentowane powyżej oceny, artykułowane wobec instytucji finansujących przedstawiają

kolejne trzy rysunki.

Rys. 24. Ocena instytucji udzielających kredytów/pożyczek: BANKI - (Na podstawie własnych

doświadczeń, jak ocenia Pan(i) następujące instytucje w zakresie współpracy

związanej z udzieleniem kredytów/pożyczek).

12%

9%

7%

32%

32%

35%

36%

44%

36%

7%

7%

7%

5%

3%

9%

4%

14%

1%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Do 9

10-49

50-249

Bardzo pozytywnie Raczej pozytywnie Ani pozytywnie ani negatywnie Raczej negatywnie Bardzo negatywnie Nie wiem


Rys. 25. Ocena instytucji udzielających pożyczek: FUNDUSZE POŻYCZKOWE /j.w./).

6%

8%

3%

2%

10%

6%

44%

59%

53%

4%

3%

1%

2%

1%

1%

43%

19%

36%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Do 9

10-49

50-249




90

Rys. 26. Ocena instytucji udzielających poręczeń: FUNDUSZE PORĘCZENIOWE /j.w./).

5%

4%

3%

4%

7%

7%

38%

58%

54%

2%

3%

0%

4%

1%

1%

47%

27%

35%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Do 9

10-49

50-249



W ramach strategii rozwoju regionalnego i służących ich realizacji programów, władze

publiczne podejmują działania mające na celu uruchamianie różnorodnych działań wspierających

adresowanych do sfery przedsiębiorstw. Interesujące jest zatem rozpoznanie opinii badanych

przedsiębiorców w województwie dolnośląskim na temat zapotrzebowania na konkretne działania

(usługi wsparcia). W ramach niniejszych badań uwzględniono pytania dotyczące tych kwestii.

Opinie przedsiębiorców na temat przydatności konkretnych działań / usług wspierających

prezentują kolejne rysunki.

Rys. 27. Ocena zapotrzebowania na usługi wsparcia (Jak ocenia Pan(i) zapotrzebowanie firmy

na następujące usługi wsparcia (MIKROPRZEDSIĘBIORCY) ?).

4%

3%

7%

4%

4%

3%

4%

3%

8%

1%

2%

4%

5%

17%

2%

2%

20%

15%

11%

19%

9%

6%

7%

7%

10%

3%

1%

8%

9%

11%

7%

2%

4%

2%

1%

2%

0%

6%

7%

4%

7%

3%

3%

9%

12%

4%

4%

13%

10%

13%

6%

12%

10%

68%

66%

50%

85%

90%

49%

47%

51%

41%

67%

72%

5%

4%

2%

4%

4%

2%

6%

3%

1%

1%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

poręczenia kredytów inwestycyjnych

poręczenia kredytów obrotowych

niskooprocentowane pożyczki

inwestycyjne

inwestycje typu venture capital

usługi factoringowe

szkolenia specjalistyczne

specjalistyczne usługi informacyjne w

zakresie źródeł finansowania

specjalistyczne usługi informacyjne

pod potrzeby Pana(i) firmy

doradztwo w zakresie przygotowania

wniosku o „dotację”

doradztwo w zakresie pozyskiwania

nowych technologii

prowadzenie badań dotyczących

trendów rozwoju rynku

Bardzo duże Duże Średnie Małe Bardzo małe Nie ma zapotrzebowania na tą usługę Nie czytać: nie wiem, trudno powiedzieć


W gronie mikroprzedsiębiorców największe zapotrzebowanie (najwyższa suma ocen

wskazujących na „bardzo duże” i „duże” zapotrzebowanie) na działania wspierające dotyczy, w

pierwszej kolejności (i) doradztwa w zakresie przygotowywania wniosków o dotacje z programów


91

pomocowych, następnie (ii) dostępu do niskooprocentowanego finansowania dłużnego o

przeznaczeniu inwestycyjnym, (iii) szkoleń specjalistycznych, związanych z wybranymi problemami

prowadzonej działalności gospodarczej i wreszcie (iv) dostępu do specjalistycznych usług

informacyjnych na temat źródeł finansowania działalności gospodarczej. Koncentracja na usługach

dotyczących opracowywania wniosków o dotacje oraz wysokie zapotrzebowanie na tanie

finansowanie dłużne o przeznaczeniu inwestycyjnym, wskazują na poszukiwanie źródeł

finansowania procesów inwestycyjnych przy możliwie najniższym koszcie tego finansowania.

Jednocześnie przedsiębiorcy odczuwają brak informacji co do dostępnych źródeł finansowania, na

co wskazuje ostatnie z preferowanych działań wspierających. Z kolei najmniejsze zainteresowanie

(najniższa suma ocen: „bardzo duże” i „duże” zapotrzebowania) artykułowane jest wobec (i)

inwestycji typu venture capital oraz (ii) usług factoringowych. W przypadku kategorii

mikroprzedsiębiorców (uwzględniając znaczenie w tej grupie tzw. indywidualnej działalności

gospodarczej) zrozumiały wydaje się brak zainteresowania inwestycjami typu venture capital.

Podobnie jeśli chodzi o usługi factoringowe, korzystanie z których okazuje się przydatne i

efektywne raczej w sytuacji zapewnienia odpowiednio wysokich obrotów i wymaganej w związku z

nimi wysokiej płynności.

Oceny zapotrzebowania na działania / usługi wspierające, artykułowane przez dwie kolejne

kategorie przedsiębiorców (przedsiębiorstwa małe i średnie) prezentują kolejne rysunki.


na następujące usługi wsparcia (MAŁE PRZEDSIĘBIORSTWA) ?).

13%

10%

26%

4%

1%

2%

17%

4%

1%

10%

10%

19%

2%

2%

27%

27%

27%

29%

7%

16%

5%

4%

9%

6%

4%

18%

11%

7%

7%

1%

7%

2%

4%

8%

1%

3%

2%

3%

3%

6%

8%

4%

8%

8%

5%

7%

5%

15%

17%

17%

6%

16%

12%

58%

59%

31%

81%

83%

35%

40%

43%

35%

64%

59%

3%

4%

1%

3%

2%

0%

1%

0%

1%

0%

0%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%




inwestycyjne











nowych technologii





W przypadku małych i średnich przedsiębiorców zapotrzebowanie na poszczególne rodzaje

działań / usług wspierających jest w znacznej mierze podobne (z uwzględnieniem występowania

pewnych różnic). Jest tak również, jeśli chodzi o porównanie z opiniami mikroprzedsiębiorców, przy

czym w grupie małych i średnich firm wskazania dotyczące zapotrzebowania są znacznie bardziej

zdecydowane, co uwidacznia generalnie niższa liczba ocen wskazujących na brak zapotrzebowania.

W kategorii małych przedsiębiorstw największe zapotrzebowanie dotyczy (i) doradztwa w zakresie

opracowywania wniosków o dotacje z programów pomocowych oraz (ii) dostępu do finansowania


92

dłużnego (niskooprocentowanego) na cele inwestycyjne. Układ ten jest podobny do wskazanego

przez mikroprzedsiębiorców. W dalszej kolejności pojawiają się jednak (niemal w równym stopniu)

trzy rodzaje poszukiwanych działań wspierających. Są to: (i) specjalistyczne szkolenia, (ii)

specjalistyczne usługi informacyjne, związane z różnorodnymi aspektami prowadzonej działalności i

wreszcie (iii) specjalistyczne usługi informacyjne w zakresie dostępnych źródeł finansowania

potrzeb gospodarczych. W odniesieniu do pozostałych działań / usług wsparcia, zdecydowanie

wyższe zapotrzebowanie, w stosunku do wskazywanego przez mikrofirmy, dotyczy (i) usług w

zakresie zabezpieczania dostępu do finansowania dłużnego (poręczenia kredytów / pożyczek o

charakterze inwestycyjnym i obrotowym), (ii) prowadzenia badań na temat trendów rynkowych

oraz (iii) doradztwa w zakresie pozyskiwania nowych technologii. Najniższe zapotrzebowanie

dotyczy analogicznych usług, które wskazywali mikroprzedsiębiorcy.


na następujące usługi wsparcia (ŚREDNIE PRZEDSIĘBIORSTWA) ?).

9%

8%

31%

5%

5%

16%

14%

10%

22%

10%

10%

7%

7%

12%

1%

34%

21%

26%

16%

3%

4%

6%

5%

12%

2%

1%

13%

9%

14%

5%

2%

11%

1%

2%

4%

1%

5%

2%

7%

7%

8%

8%

11%

2%

6%

7%

14%

10%

12%

16%

16%

6%

15%

5%

67%

64%

31%

75%

78%

23%

33%

25%

41%

56%

57%

8%

8%

2%

2%

2%

0%

1%

1%

1%

6%

7%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%




inwestycyjne











nowych technologii





W grupie przedsiębiorstw średnich znaczne zapotrzebowanie na działania / usługi

wspierające koncentruje się również na usługach dotyczących opracowywania wniosków o dotacje

oraz dostępie do niskooprocentowanego finansowania dłużnego. W przypadku firm średnich

największe zapotrzebowanie dotyczy jednak specjalistycznych szkoleń. Jest to element, który

wyraźnie różnicuje badane grupy wielkościowe przedsiębiorstw. Wskazywanie na tego rodzaju

zapotrzebowanie świadczy o wysokim znaczeniu rozwoju zasobów ludzkich w przypadku firm

średnich. Z drugiej strony wskazywać może również na niezaspokojone potrzeby w tym zakresie.

Podsumowując kwestie dotyczące opinii przedsiębiorców na temat zapotrzebowania na

konkretne typy działań / usług wspierających, warto poczynić dodatkową uwagę. Mianowicie

wskazywane zapotrzebowanie (przez wszystkie kategorie przedsiębiorców) na usługi doradcze w

zakresie dostępu do dotacji z programów pomocowych jest bezpośrednio związane z

artykułowanymi przez nich ocenami co do trudności w pozyskiwania tego rodzaju dotacji. Jak

wykazały badania (co omówione zostało bliżej w dalszej części niniejszego rozdziału) przedsiębiorcy


93

wskazują, iż dostęp do tego rodzaju wsparcia jest generalnie trudny. Uzasadnia to wskazywane

zapotrzebowanie na doradztwo związane z pozyskiwaniem dotacji.

Plany rozwojowe i źródła finansowania

Badania pokazują, że intensywne działania rozwojowe, polegające na wprowadzaniu

nowych produktów i ekspansji na nowe rynki, realizuje lub zamierza realizować w najbliższej

przyszłości ponad połowa małych i średnich przedsiębiorstw (odpowiednio 55% i 57%).

Jednocześnie wśród przedsiębiorców średnich rozmiarów najczęściej pojawiały się opinie o

zdecydowanym zamiarze prowadzenia tego typu działań rozwojowych (26% wobec 18% w

przypadku przedsiębiorstw średnich i 5% małych). Na tym tle zdecydowanie gorzej wypadają

mikroprzedsiębiorstwa, w przypadku których podobne działania deklaruje jedynie ok. 1/3

podmiotów. W grupie najmniejszych firm odnotowano jednocześnie największy udział

kategorycznych opinii o nie występowaniu tego rodzaju działań lub braku planów co do ich realizacji

w najbliższej przyszłości (42%; w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw deklaracje tego

rodzaju pojawiały się w zdecydowanej mniejszości i wynosiły, odpowiednio: 12% i 9%). Rozkład

stanowisk na temat planów w zakresie ekspansji produktowej i rynkowej prezentuje poniższy

rysunek.

Rys. 30. Plany przedsiębiorstw w zakresie działań rozwojowych (Czy Pana(i) firma w chwili

obecnej lub w najbliższej przyszłości planuje podjąć intensywne działania rozwojowe

– np. wejść na rynki zagraniczne, wprowadzić nowy produkt, wejść na nowe rynki w

kraju?).

5%

24%

27%

42%

3%

18%

37%

27%

12%

5%

26%

31%

28%

9%

6%

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45%

Z cała pewnością tak

Raczej tak

Raczej nie

Z cała pewnością nie

Nie czytać: Nie wiem | trudno

powiedzieć

Do 9 10-49 50-249


Z działalnością rozwojową sfery mikro, małych i średnich przedsiębiorstw wiąże się również

ich aktywność inwestycyjna (rys. 31). Plany w zakresie podejmowania nowych inwestycji

rozwojowych wyglądają podobnie w przypadku firm małych i średnich, pośród których

zdecydowane przekonanie o realizacji inwestycji wyraża, odpowiednio: 45% i 42% (suma wskazań:

„z całą pewnością tak” i „raczej tak”). Można zatem wnioskować, że w znacznej części przypadków

ekspansja rynkowa i produktowa będzie rezultatem nowych inwestycji w przedsiębiorstwach. Na

tym tle warto jednak odnotować stosunkowo liczne stanowiska firm średnich, wskazujące, iż rozwój

poprzez inwestycje raczej nie jest planowany. Choć nie są to stanowiska kategoryczne, to jednak

wskazują na dość znaczne zróżnicowanie planów w tej grupie firm. Oparcie rozwoju na

inwestycjach występuje natomiast wyraźnie rzadziej w gronie mikroprzedsiębiorstw. Na


94

zdecydowane plany inwestycyjne wskazuje 29% mikrofirm, a więc wyraźnie mniej niż ma to

miejsce w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw. Zjawisko to, co jest uzasadnione,

pozostaje w pewien sposób skorelowane z omówionymi wcześniej zamierzeniami w dziedzinie

ekspansji rynkowej i produktowej. Podobnie, i w tym przypadku w grupie najmniejszych firm,

odnotowano największą liczbę stanowisk stwierdzających brak planów inwestycyjnych (48%, wobec

12% i 6% - odpowiednio dla firm średnich i małych).

Rys. 31. Plany przedsiębiorstw w zakresie działań rozwojowych (Czy Pana(i) firma w chwili

obecnej lub w najbliższej przyszłości planuje dokonanie istotnej inwestycji?).

10%

19%

22%

48%

1%

22%

23%

36%

12%

6%

20%

22%

48%

6%

4%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%


Raczej tak

Raczej nie



powiedzieć

Do 9 10-49 50-249


Rys. 32. Plany przedsiębiorstw w zakresie działań rozwojowych – źródła finansowania (Czy

Pana(i) firma w chwili obecnej lub w najbliższej przyszłości planuje ubiegać się o

finansowanie ze źródeł zewnętrznych?).

11%

19%

32%

35%

3%

18%

32%

26%

17%

8%

32%

16%

33%

13%

7%

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40%


Raczej tak

Raczej nie



powiedzieć

Do 9 10-49 50-249



95

Na rys. 32 przedstawiono informacje obrazujące plany przedsiębiorstw co do

pozyskiwania środków finansowych ze źródeł zewnętrznych. Mamy tu do czynienia z bliskim

odwzorowaniem sytuacji dotyczącej planów ekspansji rynkowej, produktowej i inwestycyjnej.

Zamiar ubiegania się o finansowanie zewnętrzne deklaruje około połowa firm średnich (48%) i

małych (52%). W znacznie mniejszym wymiarze dotyczy to natomiast mikroprzedsiębiorstw

(30%). Jednocześnie, wśród firm średniej wielkości, dominują stanowiska o zdecydowanym

zamiarze ubiegania się o finansowanie ze źródeł zewnętrznych (32%), a w przypadku mikrofirm –

przeciwnie – kategoryczne stanowiska o braku tego rodzaju planów (35%).

Przedstawione dotąd wyniki badań na temat planów rozwojowych przedsiębiorstw i

zamierzanym wykorzystywaniu przez nie zewnętrznych źródeł finansowania wskazują wyraźnie, iż

procesy te w znacznie większym stopniu dotyczyć będą firm małych i średnich. W świetle tych

informacji powiedzieć można, iż to właśnie te kategorie wielkościowe przedsiębiorstw stanowią

podstawową siłę napędową rozwoju sektora MŚP w województwie dolnośląskim.

Na kolejnym rysunku przedstawiono stanowiska przedsiębiorstw, które zamierzają

pozyskiwać finansowanie, co do preferowanych źródeł, z których ma pochodzić.

Rys. 33. Plany przedsiębiorstw w zakresie działań rozwojowych (Z jakich źródeł preferowane

jest pozyskiwanie finansowania?).

37%

1%

6%

87%

3%

38%

1%

1%

67%

14%

51%

6%

60%

18%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Kredyt lub pożyczka bankowa

Pożyczka z instytucji pozabankowej

Pożyczka od innego przedsiębiorcy

Fundusz inwestycyjny (venture

capital)

Program pomocowy (dotacja unijna)

Inne

Do 9 10-49 50-249


Pośród dostępnych źródeł finansowania działalności gospodarczej dominują zamiary

finansowania poprzez kredyty i pożyczki bankowe. Odpowiada to zidentyfikowanemu wcześniej

zainteresowaniu poszczególnymi źródłami finansowania, w którym powszechnie przyznawano

priorytet ofercie finansowania z sektora bankowego. Dodatkowo, uwypuklone zostało również

źródło o charakterze bezzwrotnym, a mianowicie finansowanie z programów pomocowych

(unijnych). Jak widać, wyraźna większość przedsiębiorstw zamierzających wykorzystywać

finansowanie zewnętrzne, planuje także pozyskiwanie wsparcia dotacyjnego. W największym

stopniu na to źródło finansowania wskazują mikroprzedsiębiorcy (aż 87%), a w dalszej kolejności

firmy małe (67%) i średnie (60%). Z uwagi na charakter programów pomocowych (unijnych),

adresowanych do sfery przedsiębiorstw, można mieć pewność, że w znakomitej większości

pozyskiwane z tych programów środki, wspomagać będą działalność inwestycyjną. Przypuszczenie

to uzasadniają wyniki badania obrazujące stanowiska przedsiębiorstw, dotyczące preferowanych


96

kierunków przeznaczenia planowanego finansowania ze źródeł bankowych oraz programów

pomocowych. Jak pokazują dane przedstawione na rys. 34, w dominującym zakresie zamierzane

jest wykorzystanie finansowania na działania rozwojowe (ekspansja rynkowa i nowe inwestycje)

oraz przedsięwzięcia modernizacyjne. W niewielkim natomiast stopniu planowane jest

wykorzystanie finansowania zewnętrznego na podnoszenie jakości zasobów pracowniczych.

Rys. 34. Plany przedsiębiorstw w zakresie wykorzystania finansowania zewnętrznego (Na jaki

dokładnie cel przeznaczone zostanie finansowanie?).

38,5%

31,5%

12,3%

5,8%

16,9%

9,0%

61,4%

30,3%

11,2%

2,7%

54,0%

13,4%

33,6%

10,6%

2,9%

0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0%

Inwestycje rozwojowe

Rozwój firmy

Modernizacja

Działalność bieżąca

Inne

Szkolenia, edukacja (pracownicy)

Do 9 10-49 50-249


Przedsiębiorcy w rozmaity sposób oceniają stopień trudności w pozyskiwaniu finansowania

z dwóch wskazanych uprzednio źródeł (zgodnie z zaprezentowanymi powyżej planowanymi

kierunkami wykorzystania środków). Co interesujące, generalnie przeważają stanowiska o

łatwiejszym dostępie do finansowania zwrotnego, a więc kredytów i pożyczek bankowych (rys.

36), niż dotacji unijnych (rys. 35). W przypadku programów pomocowych (finansowanych ze

środków unijnych), przekonanie o dużych lub bardzo dużych trudnościach w pozyskaniu wsparcia

jest wyraźnie widoczne praktycznie we wszystkich grupach wielkościowych przedsiębiorstw. Na

uwagę zasługuje szczególny sceptycyzm w tym względzie wyrażany przez przedsiębiorców

średnich rozmiarów, którzy aż w 80% podkreślają wysokie i bardzo duże trudności w dostępie do

dotacji unijnych. W pozostałych dwóch grupach, tak zdecydowane stanowiska pojawiają się już

nieco rzadziej, jednak nadal dominuje przeświadczenie o trudnej lub bardzo trudnej dostępności

tego źródła finansowania (71% opinii w grupie małych przedsiębiorców i 58% w grupie

mikroprzedsiębiorców). Pomimo to, jak pokazano wcześniej, przedsiębiorcy zamierzają ubiegać

się o tego rodzaju finansowanie. Oczywiście jest to zrozumiałe, gdy weźmie się pod uwagę

bezzwrotność wsparcia. Fakt bezzwrotności finansowania przeważa nad niechęcią do ubiegania się

o nie, wywoływaną subiektywnym przeświadczeniem o związanymi z tym procesem trudnościami.

Tego rodzaju opinie rzucają jednak światło na negatywne postrzeganie systemu dystrybucji

wsparcia unijnego przez jego kluczowych adresatów. Generalnie rzecz biorąc, system ten

uznawany jest za bardzo skomplikowany i nieprzyjazny. Opinie tego rodzaju funkcjonują już od

dłuższego czasu i wciąż są podtrzymywane, nawet pomimo deklarowanych i wprowadzanych,

przez instytucje zarządzające oraz wdrażające programy unijne, uproszczeń w zasadach i

procedurach dystrybucji środków wsparcia. Należy zatem wnioskować, że uproszczenia te


97

pozostają niedostrzegalne, co w konsekwencji oznacza, że zmiany zakresu i ich treści nie

prowadzą do oczekiwanych, jakościowych zmian145.

Rys. 35. Plany przedsiębiorstw w zakresie wykorzystania finansowania zewnętrznego (Jak

łatwo będzie uzyskać finansowanie z programu pomocowego (dotacji unijnej)?).

5%

19%

19%

39%

17%

0%

6%

56%

15%

23%

0%

20%

40%

40%

0%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

Bardzo łatwo

Raczej łatwo

Raczej trudno

Bardzo trudno

Nie wiem \ trudno powiedzieć

Do 9 10-49 50-249


Rys. 36. Plany przedsiębiorstw w zakresie wykorzystania finansowania zewnętrznego (Jak

łatwo będzie uzyskać kredyt / pożyczkę?).

22%

21%

26%

32%

0%

4%

48%

16%

4%

28%

11%

40%

41%

4%

4%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

Bardzo łatwo

Raczej łatwo

Raczej trudno

Bardzo trudno

Nie wiem \ trudno powiedzieć

Do 9 10-49 50-249


145 Wniosek ten zdają się potwierdzać wyniki niektórych badań ewaluacyjnych, dotyczących postaci systemów zarządzania i wdrażania wsparciem unijnym, a także kryteriów i procedur wyboru projektów, rozwijanych obecnie na szczeblu regionalnym w związku z wdrażaniem regionalnych programów operacyjnych.


98

Jako łatwiejsze w pozyskiwaniu, postrzegane są środki pochodzące z sektora bankowego,

co bardzo dobrze obrazuje rozkład opinii przedstawiony na rys. 36. Zdecydowana ocena, iż środki

kredytowe są bardzo trudno dostępne, jest w poważnym stopniu artykułowana przez najmniejsze

firmy (32%). Zestawienie przedstawionych powyżej informacji prowadzi do wniosku, że

największy sceptycyzm co do dostępności finansowania z sektora bankowego, wyrażają

mikroprzedsiębiorcy, a więc grupa tradycyjnie najsilniej odczuwająca bariery dostępu do

finansowania zewnętrznego, szczególnie ze źródeł bankowym. Prawdopodobnie też dlatego, w

grupie tej występuje relatywnie mniej opinii podkreślających występowanie zdecydowanych

trudności w dostępie do wsparcia dotacyjnego. W każdym razie trudności te są porównywalne z

tymi, z którymi na co dzień mają do czynienia mikrofirmy, w sytuacji ubiegania się o

finansowanie z tradycyjnych źródeł bankowych.

Wskazania w zakresie rozwoju instrumentów wspierania dostępu przedsiębiorców do

źródeł finansowania dłużnego

Przeprowadzone badania jakościowe i ilościowe wskazują na występowanie określonych

problemów w dostępie przedsiębiorców województwa dolnośląskiego do źródeł finansowania

zewnętrznego (dłużnego). Problemy te w różny sposób i w różnym zakresie, dotykają podmiotów

tworzących regionalny sektor MŚP. Pomimo tego zróżnicowania stwierdzić jednak można, że w

praktyce dotyczą one każdej kategorii wielkościowej przedsiębiorstw, a więc zarówno mikro,

małych, jak i firm średniej wielkości. Akceptacja faktu występowania konkretnych barier

uzasadnia konieczność podejmowania określonych działań, których celem długofalowym będzie

ich efektywna redukcja. Jak pokazują doświadczenia europejskie, działania w tym zakresie mogą

(i powinny) być podejmowane przez regionalne władze publiczne w ramach realizowanej polityki

gospodarczej na szczeblu wojewódzkim (a w jej ramach szczegółowej polityki wspierania sektora

przedsiębiorstw). W tym kontekście pojawia się jednak interesujące kwestia: jak oceniają

przedsiębiorcy potrzebę rozwijania konkretnych instrumentów wsparcia, prowadzących do

redukcji barier w dostępie do finansowania. Niniejsze badanie dało sposobność zadania właśnie

takiego pytania.

W toku badania pod uwagę wzięto trzy standardowe instrumenty oraz czwarty, dotyczący

określonych działań formujących sprzyjające warunki ubiegania się przez przedsiębiorców o

finansowanie dłużne. A zatem, pod ocenę przedsiębiorców podano następujące (potencjalne)

działania samorządu województwa dolnośląskiego:

• Wspieranie rozwoju regionalnej sieci instytucji poręczeniowych, specjalizującej się w

ułatwianiu dostępu do źródeł finansowania dłużnego oferowanych przez sektor bankowy

oraz pozabankowe instytucje pożyczkowe,

• Wspieranie rozwoju regionalnej sieci pozabankowych instytucji pożyczkowych (funduszy

pożyczkowych), uzupełniających źródło finansowania, jakie stanowi standardowa oferta

kredytowa sektora bankowego,

• Utworzenie banku regionalnego z uwypukleniem misji wspomagania rozwoju regionalnej

sfery przedsiębiorczości, angażowanego w tworzenie i rozwój różnych programów

wsparcia w dziedzinie dostępu do finansowania dłużnego,

• Inicjowanie różnorodnych działań, mających na celu budowę sprzyjającej atmosfery i

warunków do nawiązywania współpracy pomiędzy sferą instytucji publicznych i

instytucjami finansującymi, które gwarantować będą łatwiejszy dostęp do istniejących

źródeł finansowania.

Opinie przedsiębiorców na temat zasadności (i potrzeby) rozwijania poszczególnych

instrumentów i działań prezentują kolejne cztery rysunki.


99

Rys. 37. Samorząd województwa dolnośląskiego może podejmować różne działania

zmierzające do ułatwiania dostępu do finansowania zewnętrznego (Jak ocenia Pan(i)

przydatność następujących instrumentów / działań (FUNDUSZE PORĘCZENIOWE)?

10%

4%

14%

24%

24%

24%

5%

8%

10%

35%

26%

16%

7%

4%

12%

39%

26%

12%

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45%

W ogóle nieprzydatne

Niezbyt przydatne

Przeciętnie przydatne

Dość przydatne

Bardzo przydatne

trudno powiedzieć

Do 9 10-49 50-249




przydatność następujących instrumentów / działań (FUNDUSZE POŻYCZKOWE)?

10%

6%

12%

25%

25%

22%

5%

8%

10%

34%

26%

18%

7%

3%

13%

37%

28%

12%

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40%


Niezbyt przydatne


Dość przydatne

Bardzo przydatne

trudno powiedzieć

Do 9 10-49 50-249



100



przydatność następujących instrumentów / działań (BANK REGIONALNY)?

9%

5%

17%

24%

21%

24%

7%

4%

24%

26%

25%

13%

10%

5%

8%

31%

30%

17%

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35%


Niezbyt przydatne


Dość przydatne

Bardzo przydatne

Nie wiem, trudno powiedzieć

Do 9 10-49 50-249




przydatność następujących instrumentów / działań (KSZTAŁTOWANIE WARUNKÓW)?

8%

4%

19%

23%

33%

14%

5%

8%

18%

31%

29%

7%

3%

6%

8%

40%

33%

10%

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45%


Niezbyt przydatne


Dość przydatne

Bardzo przydatne

Nie wiem, trudno powiedzieć

Do 9 10-49 50-249



101

Rys. 41. Ocena zasadności rozwijania instrumentów i działań wspierających przez samorząd

województwa dolnośląskiego (oceny średnie).

3,6

3,6

3,6

3,8

3,8

3,8

3,7

3,8

3,8

3,9

3,8

4,0

Rozwój sieci funduszy poręczeniowych

Rozwój sieci funduszy pożyczkowych

Stworzenie banku regionalnego

Współpraca instytucji publicznych z

bankami w celu ułatwiania dostępu do

finansowania dla mikro, małych i

średnich przedsiębiorców

Do 9 10-49 50-249


Wyniki badania wskazują (ocena uśredniona), że przedsiębiorcy podobnie oceniają

zasadność rozwijania poszczególnych instrumentów / działań wspierających przez samorząd

województwa dolnośląskiego. Trudno jest wskazać zdecydowaną preferencję dla któregokolwiek z

instrumentów. Analiza ocen uśrednionych pozwala jednak konkludować, że jako kluczowe

wskazywane są działania w zakresie nawiązywania współpracy pomiędzy władzami publicznymi i

instytucjami finansującymi, prowadzące do budowy pozytywnych warunków, ułatwiających dostęp

do źródeł finansowania zewnętrznego. Na kolejnym miejscu wskazać można potrzebę rozwijania

funduszy pożyczkowych i poręczeniowych (z nieznaczną preferencją dla tych pierwszych).

Potrzeba rozwijania funduszy pożyczkowych, czy szerzej, nowych źródeł finansowania, pośrednio

wynika z innych opinii przedsiębiorców. Można tu wskazać choćby, analizowane wcześniej, opinie

przedsiębiorców dotyczące oceny zapotrzebowania na usługi / działania wspierające. Jak

pamiętamy, w hierarchii potrzeb „dostęp do niskooprocentowanych pożyczek inwestycyjnych”

lokalizowany był na stosunkowo wysokim poziomie (zob. rys. 27, 28 i 29). Stosunkowo mniejsze

zainteresowanie dotyczy tworzenia banku regionalnego, aczkolwiek i w tym przypadku – w

porównaniu do pozostałych instrumentów – różnice są bardzo niewielkie.

Nieznaczne zróżnicowanie opinii co do zasadności rozwijania określonych instrumentów /

działań wspierających wskazywać może również, iż zdaniem przedsiębiorców wszystkie tego typu

instrumenty / działania powinny być rozwijane w podobnym stopniu. Decydujące znaczenie mają

tu zapewne stanowiska, że wciąż dostęp do źródeł finansowania działalności gospodarczej nie jest

wystarczająco łatwy, szczególnie w przypadku mikroprzedsiębiorców. Oznacza to również, że

podejmowane na szczeblu regionalnym inicjatywy rozwoju instrumentów finansowania (za

pośrednictwem mechanizmu JEREMIE) powinny brać pod uwagę potrzebę utrzymania i

wzmocnienia istniejących sieci pozabankowych instytucji poręczeniowych i pożyczkowych.


102

5.2. Organizacje pozarządowe

Badanie objęło losową próbę 50 organizacji pozarządowych (rozumianych wąsko jako

stowarzyszenia i fundacje) z terenu Dolnego Śląska.

Badane organizacje to w większości jednostki niewielkie – jedynie ok. 1/3 z nich zatrudnia

jakichkolwiek pracowników. Potwierdza to naszą wcześniejszą tezę – charakter i wielkość

organizacji bardzo utrudniają korzystanie z typowego, komercyjnego finansowania dłużnego.

Rys. 42. Zatrudnienie w organizacji (Proszę powiedzieć, ile osób, wliczając Pana(nią), pracuje

obecnie w Pana(i) organizacji? Proszę uwzględnić jedynie stałych pracowników?)

68%

22%

10%

Brak etatowego zatrudnienia

do 9

10-49


Wśród zbadanych organizacji 30% stanowiły fundacje, zaś 70% stowarzyszenia (rys. 43).

Proporcja ta odzwierciedla mniej więcej udział obu form prawnych w ogóle organizacji

pozarządowych.

Rys. 43. Forma prawna organizacji (Jaka jest forma prawna Pana(i) organizacji?).

30%

70%

Fundacja

Stowarzyszenie



103

Badane organizacje reprezentują szerokie spektrum obszarów działalności (rys. 44).

Dominują wśród nich organizacje zajmujące się pomocą i aktywizacją różnych środowisk, pomocą

osobom i rodzinom w trudnej sytuacji życiowej, a także organizacje zajmujące się kulturą i

edukacją.

Rys. 44. Obszar działania organizacji. (Czym zajmuje się Państwa organizacja? Proszę podać

główny obszar działalności).

12%

0%

10%

40%

0%

18%

0%

0%

20%

Pomoc społeczna

osobom/rodzinom w trudnej

sytuacji życiowej

Działalność charytatywna

Ochrona i promocja zdrowia

Działalność na rzecz integracji i

aktywizacji społecznej różnych

środowisk i wspólnot

Działalność w zakresie praw i

wolności człowieka i obywatela

Działalność w zakresie nauki,

kultury, edukacji i wychowania

Działalność w zakresie

bezpieczeństwa publicznego i

obrony narodowej

Nie wiem/odmowa

Inna


Samoocena osób reprezentujących badane organizacje jest stosunkowo dobra (rys. 61.).

62% badanych (łącznie odpowiedzi zdecydowanie i raczej się zgadzam) uznaje, że ich organizacja

jest w dobrej kondycji finansowej. Aż 76% uważa, że ich organizacja dynamicznie się rozwija.

Jednocześnie jednak 64% zgadza się ze stwierdzeniem, że sytuacja organizacji od dłuższego czasu

pozostaje bez zmian, które to stwierdzenie nieco kłóci się z dynamicznym rozwojem.

Jednocześnie 30% badanych uważa, że ich organizacja nie jest w dobrej kondycji

finansowej. Mimo tego, że grupa ta stanowi mniejszość badanych, pozostaje jednak dość znacząca.


104

Rys. 45. Sytuacja organizacji. (Na ile zgadza się Pan/i/, bądź nie zgadza ze stwierdzeniem, że

Pana organizacja:).

22%

40%

14%16%

8%

32%

44%

12%

8%

4%

18%

46%

20%

16%

0%

Zdecydowanie się zgadzam

Raczej się zgadzam Raczej się nie zgadzam Zdecydowanie się nie zgadzam

Nie wiem/trudno powiedzieć

jest w dobrej kondycji finansowej dynamicznie się rozwija sytuacja organizacji od dłuższego czasu pozostaje bez zmian


Po zbadaniu generalnej oceny sytuacji organizacji, badaliśmy stosunek przedstawicieli NGO

do finansowania działalności swojej organizacji za pomocą kredytów i pożyczek (rys. 46). Jak

można było się spodziewać, postawy wobec finansowania mają charakter wielce zróżnicowany. Aż

połowa (50%) badanych ma raczej lub zdecydowanie negatywny stosunek do finansowania

dłużnego. Jednocześnie tylko 16% ma raczej lub zdecydowanie pozytywny stosunek. Znaczna jest

też grupa osób mających stosunek neutralny, bądź też nie mających zdania (34%).

Te wyniki, w połączeniu z wcześniejszymi, pozwalają już na postawienie kilku hipotez:

• W sytuacji stworzenia oferty finansowania dłużnego dla organizacji pozarządowych na

terenie Dolnego Śląska (kwestią tą będziemy się zajmować w II etapie badania) będzie ona

musiała zostać skierowana do dość wąskiego kręgu najbardziej zainteresowanych

organizacji. Finansowanie dłużne, w przeciwieństwie do finansowania bezzwrotnego (o

charakterze dotacyjnym) nie jest bowiem ofertą dla każdej organizacji, lecz tylko dla tych

najbardziej świadomych ryzyka związanego z korzystaniem z takiego finansowania

(zaciągnięty kredyt/pożyczkę trzeba wszakże zwrócić), mających najlepiej przygotowane

służby finansowe i pomysły jakiemu celowi miałoby służyć takie finansowanie.

• Wobec naturalnych oporów w korzystaniu z takiego finansowania, ewentualna oferta będzie

musiała zostać dobrze wypromowana, tak, aby pokazać korzyści z niej wynikające. Z

drugiej jednak strony promocja będzie musiała być dobrze zaadresowana; nie będzie to

bowiem oferta dla każdego.


105

Rys. 46. Stosunek do finansowania dłużnego (Jaki jest Pana(i) generalny stosunek do

finansowania działalności organizacji za pomocą kredytów lub pożyczek?).

6%

10%

22%

14%

36%

12%

Zdecydowanie pozytywny

Raczej pozytywny

Ani pozytywny ani negatywny

Raczej negatywny

Zdecydowanie negatywny



Brak entuzjazmu, jeśli chodzi o finansowanie dłużne, łatwo wytłumaczyć bardzo niewielkimi

doświadczeniami olbrzymiej większości organizacji, jeśli chodzi nawet tylko o ubieganie się o takie

finansowanie (rys. 47). Tylko pojedyncze (przy próbie 50 organizacji 2% oznacza jedną, zaś 4%

dwie organizacje) badane organizacje ubiegały się w ciągu ostatnich 2 lat o korzystanie z

poręczenia, gwarancji, kredytu bankowego, czy pożyczki. Pokazuje to bardzo dobrze, że dla

większości organizacji korzystanie z finansowania dłużnego jest czymś bardzo rzadkim,

nietypowym. Prawdopodobnie w przypadku większości (szczególnie mniejszych) organizacji jest to

sytuacja stała i wręcz niemożliwa do zmiany (brak majątku, brak konieczności korzystania z

finansowania dłużnego etc.); z drugiej jednak strony można założyć, że dla części (i z całą

pewnością mniejszości) organizacji takie finansowanie byłoby możliwe do uzyskania, o ile tylko po

stronie podażowej istniałaby, dopasowana do specyfiki NGO, odpowiednia oferta.


106

Rys. 47. Stosunek do finansowania dłużnego (Czy Pana(i) organizacja kiedykolwiek ubiegała

się/była zainteresowana/chciała skorzystać z następujących instrumentów

finansowych?).

12%

0%2%2%

86%

96%94%

96%

2%4%4%

2%

Kredyt bankowyPożyczka z funduszu pożyczkowegoPoręczenie udzielone przez fundusz

poręczeniowy

Gwarancja bankowa

Tak Nie Nie wiem


Tylko jedna z badanych organizacji korzysta obecnie z finansowania dłużnego (włączając w

to pojęcie także poręczenia i gwarancje).

Rys. 48. Korzystanie z finansowania dłużnego. (Czy Pana(i) organizacja obecnie?)

0% 0%2%

0%

100% 100% 98% 100%

Korzysta z kredytu inwestycyjnego Korzysta z kredytu obrotowego Posiada otwartą linię kredytową w banku Korzysta z pożyczki funduszu

pożyczkowego

Tak Nie



107

Interesujących informacji dostarczają natomiast odpowiedzi na pytanie co, w opinii

przedstawicieli badanych organizacji, jest dla nich główną przeszkodą w ubieganiu się o

finansowanie dłużne (rys. 49). I tak:

• Dwie zdecydowanie najpoważniejsze bariery to koszt finansowania (54% badanych uważa

go zdecydowanie lub raczej za poważną barierę) oraz brak odpowiednich zabezpieczeń

(również 54%). Jest to dość interesujące, gdyż obie te bariery nie mają charakteru

nieusuwalnego. Zabezpieczenie może bowiem częściowo zapewnić fundusz poręczeniowy

(oczywiście tylko taki, który udzielałby poręczeń organizacjom pozarządowym). Warto przy

tym pamiętać, że organizacja też musiałaby na część kredytu lub pożyczki (ok. 20-30%)

przedstawić swoje zabezpieczenie, dodatkowo zaś standardowo fundusze na udzielane

przez siebie poręczenia pobierają weksel in blanco. Problem ten może być tylko trudny do

usunięcia w przypadku organizacji, która ma bardzo mały majątek. Nawet jeśli wystarczy

go na udział własny w zabezpieczeniu (wspomniane 20-30%), to w sytuacji wystawiania

weksla dla funduszu poręczeniowego fundusz musi wiedzieć, że za wekslem stoi jeszcze

jakiś majątek (czyli w razie czego będzie z czego ściągać należność funduszu). Jeśli takiego

majątku nie ma, to trudno oczekiwać udzielenia poręczenia – dla jakiejkolwiek instytucji

finansowej, nawet o quasi pomocowym charakterze, będzie to po prostu zbyt ryzykowne.

Trudniejsza jest kwestia wysokiego kosztu finansowania (oczywiście nie wiemy co

konkretnie badani mieli na myśli). Finansowanie organizacji pozarządowych będzie bowiem

zawsze obdarzone ponadprzeciętnym ryzykiem (dlatego też stopy procentowe oferowane

przez opisany wcześniej fundusz PAFPIO są wyraźnie wyższe od stóp oferowanych przez

banki). Generalnie możliwe są zatem dwa rozwiązania: albo dążenie do samofinansowania

takiego funduszu pożyczkowego (i pogodzenie się z relatywnie wysokimi stopami) albo też

subsydiowanie takiej instytucji (pokrywanie ponoszonych strat i kosztów, których nie

pokrywają odsetki i inne opłaty).

• Jako niezbyt istotne bariery są uznawane zaległości wobec ZUS i Urzędu Skarbowego (82%

badanych uznaje, że zdecydowanie lub raczej nie są one istotne) oraz brak wiedzy w

zakresie możliwości związanych z zewnętrznymi źródłami finansowania działalności

organizacji (64%).

• Pozostałe bariery są postrzegane przez badane organizacje w bardzo zróżnicowany sposób.

Prawdopodobnie jest to powiązane ze znacznym zróżnicowaniem specyfiki badanych

organizacji.


108

Rys. 49. Przeszkody w ubieganiu się o zewnętrzne źródła finansowania. (Czy następujące

czynniki stanowią przeszkodę dla Pana(i) organizacji w zakresie ubiegania

się/korzystania z zewnętrznych źródeł finansowania?)

16%

10%

38%

44%

20%

12%

18%

10%

4%

10%

12%

16%

10%

14%

12%

16%

8%

18%

12%

24%

12%

12%

16%

26%

14%

38%

64%

38%

34%

10%

10%

20%

18%

24%

26%

14%

24%

20%

24%

24%

30%

32%

28%

18%

Zaległości wobec Urzędu Skarbowego lub ZUS

Złe wyniki finansowe w latach ubiegłych

Brak możliwości/trudności w przygotowaniu odpowiedniej

dokumentacji

Brak zabezpieczeń wymaganych przez instytucję finansującą np.

bank, fundusz pożyczkowy


Zbyt długi czas rozpatrywania wniosku o finansowanie

Zbyt skomplikowane procedury w bankach

Niedostosowanie procedur do specyfiki i warunków działalności

Państwa organizacji

Brak wiedzy w zakresie możliwości związanych z zewnętrznymi

źródłami finansowania działalności organizacji

Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Nie wiem/trudno powiedzieć


Biorąc pod uwagę bardzo niewielkie doświadczenia większości organizacji z finansowaniem

dłużnym trudno się dziwić, że znaczna większość badanych nie ma wyrobionych opinii na temat

poszczególnych rodzajów instytucji, udzielających finansowania dłużnego (rys. 66.). Nawet w

przypadku najlepiej – z oczywistych przyczyn – znanych instytucji, to znaczy banków, udział ocen

pozytywnych (12%) jest bardzo zbliżony do odsetka ocen negatywnych (14%).


109

Rys. 50. Ocena instytucji oferujących finansowanie dłużne (Na podstawie własnych doświadczeń,

jak ocenia Pan(i) następujących instytucje w zakresie współpracy związanej z

udzieleniem kredytów/pożyczek?).

2%6%

4%

10%

2%4%

74%

86% 86%

6%4% 4%

8%

2% 2%

Banki Fundusze pożyczkowe Fundusz poręczeniowe

Bardzo pozytywnie Raczej pozytywnie Ani pozytywnie ani negatywnie Raczej negatywnie Bardzo negatywnie


Pytaliśmy też na jakiej wielkości kredyt/pożyczkę mogłyby bez problemu liczyć badane

organizacje (rys. 51). Znaczna część odpowiadających uznała, że każdy poziom jest dla nich trudno

dostępny (28%), wielu odpowiadających nie dysponowało też odpowiednią wiedzą, aby

odpowiedzieć na takie pytanie (36%).

Jednocześnie jednak 36% odpowiadających wskazało, że ich zdaniem organizacja, którą

reprezentują mogłaby liczyć na pożyczkę/kredyt (oczywiście to pytanie nie badało skłonności do

zaciągnięcia kredytu, jedną kwestią jest teoretyczna dostępność kredytu, drugą zaś to czy

faktycznie mamy zamiar z niego korzystać).

Spośród osób deklarujących w imieniu swych organizacji możliwość uzyskania kredytu

większość (22% wszystkich odpowiadających) deklarowała możliwość uzyskania kredytu/pożyczki

w kwocie do 50 tysięcy złotych. Warto jednak zauważyć, że aż 5 organizacji (10%

odpowiadających) wskazywało na kredyt w wysokości od 50 tysięcy złotych, a jeden badany nawet

w wysokości do 200 tysięcy złotych.

Powyższe wyniki potwierdzają zatem, że choć krąg organizacji mogących korzystać (i/lub

zainteresowanych) finansowaniem dłużnym jest dość ograniczony, to jednak istnieje grupa

potencjalnych klientów funduszy pożyczkowych, czy też banków oferujących finansowanie

sektorowi pozarządowemu.


110

Rys. 51. Możliwe do uzyskania kredyty lub pożyczki (Biorąc wszystko pod uwagę proszę ocenić,

na jaki kredyt czy też pożyczkę może bez większego problemu liczyć Pana(i)

organizacja?).

6%

0%

12%

4%

10%

2%

0%

0%

2%

28%

36%

Do 5 tys zł

Do 10 tys zł

Do 20 tys zł

Do 50 tys zł

Do 100 tys zł

Do 200 tys zł

Do 500 tys zł

Do 1 mln zł

Powyżej mln zł

Każdy poziom jest trudno

dostępny



Dość interesujących informacji dostarczają nam też odpowiedzi na pytanie, dotyczące

potrzeb organizacji, jeśli chodzi o zewnętrzne usługi – finansowe i niefinansowe (rys. 52):

• Najbardziej byłyby badanym organizacjom przydatne usługi związane z przygotowaniem

wniosków o różnego rodzaju dotacje i wsparcie finansowe (62% duże i bardzo duże

zapotrzebowanie).

• Dużym zainteresowaniem cieszyłyby się też specjalistyczne usługi informacyjne pod

potrzeby danej organizacji (56%).

• Analogicznie znaczne zainteresowanie budzą usługi informacyjne, dotyczące źródeł

finansowania (54%), a także szkolenia specjalistyczne (50%).

Usługi finansowe cieszą się znacznie mniejszym zainteresowaniem. I tak:

• 24% uznaje, że organizacji byłyby potrzebne niskooprocentowane pożyczki (24%).

• Mniejsze zainteresowanie budziły poręczenia – kredytów obrotowych (12%) i

inwestycyjnych (8%).

• Interesujące, choć zupełnie zrozumiałe jest istnienie znacznej grupy organizacji całkowicie

niezainteresowanych usługami finansowymi (60-64%).


111

Rys. 52. Zapotrzebowanie organizacji na usługi zewnętrzne (Jak Pan(i) ocenia zapotrzebowanie

organizacji na następujące usługi?).

6%

6%

12%

30%

28%

32%

48%

2%

6%

12%

20%

26%

24%

14%

12%

8%

8%

24%

14%

12%

10%

4%

2%

2%

6%

8%

12%

2%

4%

6%

2%

2%

4%

4%

64%

62%

60%

18%

20%

16%

22%

8%

10%

4%

0%

2%

0%

0%

2%

poręczenia kredytów

inwestycyjnych


obrotowych



specjalistyczne usługi

informacyjne w zakresie źródeł

finansowania


informacyjne pod potrzeby

Pana(i) organizacji

doradztwo w zakresie

przygotowania wniosku o

„dotację”

Bardzo duże Duże Średnie Małe Bardzo małe Nie ma zapotrzebowania na tę usługę Nie wiem/trudno powiedzieć


Dostępność usług informacyjnych i szkoleniowych (rys. 69.) w regionie jest oceniana jako

dość duża (średnio ok. 50% odpowiedzi „bardzo” i „raczej duża”). Znacznie gorzej jest oceniana

dostępność usług finansowych, przy czym warto mieć świadomość, że ok. 70% odpowiadających

przyznaje się do słabej wiedzy w tej materii. W dodatku osoby udzielające konkretnych odpowiedzi

też nie dysponują odpowiednią wiedzą. O ile bowiem można (choć z trudem) znaleźć ofertę

niskooprocentowanych pożyczek (choć oczywiście kwestią sporną pozostanie zawsze kwestia

definicji niskiego oprocentowania), to naszym zdaniem w regionie nie istnieje skierowana do NGO

oferta poręczeniowa (jako dużą lub raczej dużą ocenia ją 18% badanych), chyba, że mówimy o

ofercie dla przedsiębiorców (pamiętajmy, że organizacje pozarządowe prowadzące działalność

gospodarczą mają taki status).


112

Rys. 53. Dostępność usług zewnętrznych w regionie. (W stosunku do usług, o których

rozmawialiśmy proszę powiedzieć jak ocenia Pan(i) ich dostępność w województwie

dolnośląskim?).

2%

10%

6%

10%

8%

8%

4%

40%

40%

48%

38%

10%

8%

8%

14%

12%

18%

18%

14%

14%

16%

10%

10%

10%

12%

68%

70%

70%

26%

32%

24%

22%


inwestycyjnych


obrotowych




informacyjne w zakresie źródeł

finansowania


informacyjne pod potrzeby

Pana(i) firmy

doradztwo w zakresie

przygotowania wniosku o

„dotację”

Bardzo duża Raczej duża Raczej mała Bardzo mała Nie wiem/trudno powiedzieć


Badaliśmy też jakie działania samorządu województwa (rys. 54), ułatwiające dostęp do

finansowania mogłyby być przydatne, zdaniem przedstawicieli organizacji pozarządowych.

Generalnie takie, wymienione przez nas działania, spotkałyby się na pewno z poparciem

przedstawicieli NGO. I tak:

• Najbardziej korzystnie byłaby oceniania współpraca władz publicznych z bankami w celu

ułatwiania dostępu do finansowania organizacjom pozarządowym (56% osób uznałoby to

za bardzo lub dosyć przydatne).

• Nieco mniejsza, ale nadal znaczna grupa popiera rozwój sieci funduszy poręczeniowych,

udzielających także poręczeń organizacjom pozarządowym (46%).

• Podobne wskazania uzyskuje opcja zakładająca rozwój sieci funduszy pożyczkowych,

udzielających także pożyczek organizacjom pozarządowym (44%).

• Najmniejsze poparcie uzyskała opcja stworzenia banku regionalnego (25%).

Ważne jest też, że w stosunku do wszystkich tych pomysłów grono osób uważających je za

całkowicie nieprzydatne było bardzo niewielkie (przeciętnie ok. 10%). Można zatem założyć, że

ewentualne tego typu działania Urzędu powinny się spotkać z poparciem a przynajmniej sympatią,

działających w regionie organizacji pozarządowych.


113

Rys. 54. Możliwe działania samorządu województwa (Samorząd województwa dolnośląskiego

może podejmować różne działania zmierzające do ułatwiania dostępu do finansowania

zewnętrznego. Jak ocenia Pan(i) przydatność następujących działań z punktu widzenia

takich organizacji jak Pana/Pani?).

26%

24%

3%

30%

20%

20%

22%

26%

16%

16%

10%

10%

2%

2%

4%

6%

10%

10%

8%

4%

26%

28%

32%

24%

Rozwój sieci funduszy

poręczeniowych udzielających

także poręczeń organizacjom

pozarządowym

Rozwój sieci funduszy

pożyczkowych udzielających

także pożyczek organizacjom

pozarządowym


Współpraca instytucji

publicznych z bankami w celu

ułatwiania dostępu do

finansowania dla organizacji

pozarządowych

Bardzo przydatne Dosyć przydatne Przeciętnie przydatne

Niezbyt przydatne W ogóle nie przydatne Nie wiem/trudno powiedzieć


Pytaliśmy też o plany organizacji w najbliższym czasie, jeśli chodzi o dokonanie jakichś

istotnych inwestycji (rys. 55). Większość organizacji nie ma takich planów, tym niemniej 30%

badanych zakłada, że inwestycje takie będą w najbliższym czasie podejmować.


114

Rys. 55. Plany inwestycyjne (Czy Pana(i) organizacja w chwili obecnej lub w najbliższej

przyszłości planuje dokonanie istotnej inwestycji?).

12%

18%

26%

44%

0%

Z całą pewnością tak Raczej tak Raczej nie Z całą pewnością nie Nie wiem/trudno powiedzieć


Interesowało nas też, czy organizacja w najbliższym czasie zamierza ubiegać się o

finansowanie ze źródeł zewnętrznych (rys. 56). Plany takie deklarowała znaczna część, bo aż 58%

organizacji.

Rys. 56. Plany dotyczące finansowania ze źródeł zewnętrznych (Czy Pana(i) organizacja w chwili

obecnej lub najbliższej przyszłości planuje ubiegać się o jakiekolwiek finansowanie ze

źródeł zewnętrznych?).

30%

32%

26%

8%4%



Badaliśmy też z jakich źródeł zamierzają korzystać badane organizacje (rys. 73.).

Największa grupa organizacji zamierza ubiegać się o środki pomocowe (dotację unijną).Plany takie


115

ma 54% badanych instytucji. Dość często organizacje zamierzają się też ubiegać o darowizny od

sponsorów (38%). Plany skorzystania z kredytu lub pożyczki bankowej ma bardzo nieliczna grupa

(6%, czyli 3 organizacje). Rzadkością są też pomysły korzystania z pożyczki udzielonej przez

instytucję pozabankową (2%, czyli jedna organizacja).

Rys. 57. Plany dotyczące finansowania ze źródeł zewnętrznych – źródła finansowania (Z jakiego

spośród dostępnych źródeł ma pochodzić to finansowanie? Proszę wskazać wszystkie

instrumenty, o które zamierzacie się Państwo ubiegać.).

6%2%

38%

54%

4%

Kredyt lub pożyczka bankowa Pożyczka z instytucji pozabankowej Darowizna od sponsora Program pomocowy (dotacja unijna) Inna


Pytaliśmy też, jak badani oceniają szanse na uzyskanie tego finansowania (rys. 58) (przy

czym ze względu na fakt, że tylko jedna organizacja była zainteresowana pożyczką z instytucji

pozabankowej tę odpowiedź pominęliśmy; trzeba też pamiętać, że finansowaniem bankowym były

zainteresowane tylko 3 organizacje).

Otrzymane odpowiedzi można podsumować następująco:

• Nikła liczba organizacji zainteresowanych finansowaniem dłużnym nie pozwala na

wyciąganie dalej idących wniosków, co do trudności w pozyskiwaniu takiego finansowania.

Tym niemniej nawet nieliczne otrzymane odpowiedzi pozwalają na założenie, że

organizacje są świadome tego, że pozyskanie finansowania nie będzie rzeczą łatwą.

• Jako trudne do pozyskania są uznawane także środki pomocowe. 81% organizacji uważa,

że ich zdobycie będzie raczej lub bardzo trudne.

• Także uzyskanie darowizny od sponsora nie jest zadaniem łatwym. Jako trudne określa je

79% badanych organizacji.


116

Rys. 58. Problemy z ewentualnym uzyskaniem finansowania (Jak Pan(i) ocenia, jak łatwo będzie

uzyskać Państwu tego typu finansowanie?.).

0%

5%

4%

0%

16%

11%

33%

37%

44%

67%

42%

37%

0%

0%

4%

Kredyt lub pożyczka bankowa

Darowizna od sponsora

Program pomocowy (dotacja

unijna)

Bardzo łatwo Raczej łatwo Raczej trudno Bardzo trudno Nie wiem/trudno powiedzieć


Podsumowując uzyskane wyniki trzeba zatem wskazać na ich następujące ważne elementy:

• Korzystanie z finansowania dłużnego jest wśród organizacji pozarządowych w regionie

raczej wyjątkiem, niż regułą.

• Znaczna grupa, prawdopodobnie większość, organizacji nigdy nie będzie zainteresowana

pozyskanie takiego finansowania, bądź też finansowanie nie będzie dla nich dostępne z

powodu na przykład całkowitego braku majątku.

• Jednocześnie jednak istnieje wyraźna grupa organizacji potencjalnie zainteresowanych

korzystaniem z takiego finansowania.

• Ewentualna inicjatywa poszerzenia oferty działających w regionie funduszy pożyczkowych i

poręczeniowych (bądź utworzenia nowych funduszy), tak, aby oferowały one również swoje

usługi organizacjom pozarządowym, będzie z całą pewnością korzystnie przyjęta przez

regionalne NGO.

• Ta nowa oferta będzie z cała pewnością interesująca dla pewnej, choć stanowiącej

mniejszość, grupy organizacji.


117

5.3. Samorząd terytorialny

Badaniem została objęta grupa 50 jednostek – po 10 powiatów i gmin miejskich oraz po 15

gmin miejsko – wiejskich i miejskich.

Przedstawiciele samorządów generalnie korzystnie oceniają sposób zarządzania swoją

jednostką (rys. 75.). Uważają, że jest ona dobrze zarządzana (94% odpowiedzi zdecydowanie i

raczej się zgadzam), skutecznie korzysta z dostępnych środków finansowych (92%), dynamicznie

się rozwija (90%) i jest w dobrej kondycji finansowej (84%). Nieco mniej jednoznaczne odpowiedzi

uzyskujemy natomiast, jeśli chodzi o kwestię dostępu do finansowania. Wprawdzie 72%

odpowiadających uznaje, że ich jednostka nie ma problemu w finansowaniu swoich zadań

inwestycyjnych, jednak jednocześnie 36% odpowiadających uznaje, że jednostka ma problemy w

pozyskaniu środków z Funduszy Strukturalnych ze względu na konieczność wyasygnowania wkładu

własnego, zaś 38%, że ma problemy z pozyskiwaniu środków z Funduszy Strukturalnych ze

względu na konieczność finansowania projektów do czasu otrzymania dotacji.

Rys. 59. Opinie na temat rozwoju jednostki i jej dostępu do finansowania (Na ile zgadza się bądź

nie zgadza ze stwierdzeniem, że Pana(i) gmina/miasto/powiat).

72%

58%

48%

54%

34%

10%

8%

22%

34%

36%

36%

38%

26%

30%

4%

10%

8%

22%

32%

30%

2%

4%

28%

24%

4%

8%

6%

4%

4%

2%

2%

jest dobrze zarządzana

skutecznie korzysta z dostępnych środków finansowych



nie ma problemów w finansowaniu swoich działań inwestycyjnych

ma problemy w pozyskaniu środków z Funduszy Strukturalnych ze

względu na konieczność wyasygnowania wkładu własnego

ma problemy w pozyskiwaniu środków z Funduszy Strukturalnych ze

względu na konieczność finansowania projektów do czasu otrzymania

dotacji

Zdecydowanie się zgadzam Raczej się zgadzam Raczej się nie zgadzam

Zdecydowanie się nie zgadzam Nie wiem/trudno powiedzieć



118

Generalny stosunek przedstawicieli samorządów do finansowania ich działalności za pomocą

instrumentów dłużnych (kredytów, pożyczek lub obligacji) jest pozytywny. Opinię taką wyraża

(zdecydowanie lub raczej pozytywny) 78% badanych.

Rys. 60. Stosunek do finansowania dłużnego. (Jaki jest Pana(i) generalny stosunek do

finansowania działalności gminy/miasta/powiatu za pomocą kredytów, pożyczek lub

obligacji?).

36%

42%

16%

4% 0%2%

Zdecydow anie pozytyw ny Raczej pozytyw ny Ani pozytyw ny ani negatyw ny

Raczej negatyw ny Zdecydow anie negatyw ny nie w iem/trudno pow iedzieć


Jednostki samorządowe dysponują też znacznym doświadczeniem, jeśli chodzi o

finansowanie dłużne (rys. 77.). Znaczna większość jednostek w przeszłości rozważała lub ubiegała

się o uzyskanie kredytu bankowego (86%) lub pożyczki z funduszu celowego (np. NFOŚiGW;

również 86%). Znacznie mniej popularna była emisja obligacji na cele inwestycyjne (30%) i na

pokrywanie wydatków bieżących (12%). Pozostałymi instrumentami finansowymi interesowano się

zdecydowanie rzadziej.


119

Rys. 61. Zainteresowanie finansowaniem dłużnym (Czy Pana(i) gmina/miasto/powiat

kiedykolwiek ubiegała się/była zainteresowana/chciała skorzystać z następujących

instrumentów finansowych?).

86%

30%

12%

86%

6%2%

8%14%

70%

88%

14%

92%98%

92%

2%

Kre

dyt bankow

y

Em

isja

oblig

acji

na

cele

fin

ansow

ania

inw

esty

cji

Em

isja

oblig

acji

na

finansow

anie

wydatk

ów

bieżąc

ych

(nie

inw

esty

cyjn

ych)

Poży

czka z

funduszu c

elo

wego

(np. N

aro

dow

y

Fundusz O

chro

ny

Śro

dow

iska i

Gospodark

i Wodnej)

Porę

czenie

kre

dytu

zacią

gnię

te w

Funduszu P

orę

czeń

Unijn

ych

Porę

czenie

em

isji

oblig

acji

zacią

gnię

te

w F

unduszu

Porę

czeń U

nijn

ych

Leasin

g

Tak Nie Nie w iem


W ciągu ostatnich 2 lat samorządy korzystały też stosunkowo powszechnie z instrumentów

dłużnych (rys. 62). 64% badanych jednostek zaciągało kredyt bankowy na cele inwestycyjne (w

tym 36% wielokrotnie), 42% na cele obrotowe (z tego 22% wielokrotnie), 20% emitowało

obligacje (w tym 6% wielokrotnie). Najbardziej popularne były pożyczki udzielane przez fundusze

celowe (np. NFOŚiGW) – zaciągało je 66% jednostek, w tym 36% wielokrotnie.


120

Rys. 62. Korzystanie z finansowania dłużnego w ciągu ostatnich 2 lat (Czy w ciągu ostatnich 2

lat Pana(i) gmina/miasto/powiat korzystała z następujących instrumentów?).

20%

28%

14%

10%

4%

2%

30%

8%

22%

36%

6%

2%

36%

0%

56%

34%

76%

86%

94%

98%

32%

92%

2%

2%

Kredyt bankowy na cele obrotowe

Kredyt bankowy na cele inwestycyjne

Emisja obligacji na cele inwestycyjne

Emisja obligacji na finansowanie bieżące (nieinwestycyjne)

Poręczenie kredytu zaciągnięte w Funduszu Poręczeń Unijnych

Poręczenie emisji obligacji zaciągnięte w Funduszu PoręczeńUnijnych

Pożyczka z Funduszu Celowego (np. Narodowy Fundusz Ochrony

Środowiska i Gospodarki Wodnej)

Leasing

Tak jeden raz Tak, wiele razy Nie Nie wiem


Badanych pytaliśmy też o korzystanie z finansowania dłużnego w chwili obecnej (rys. 79.).

Wyniki odpowiedzi są generalnie zbliżone do wcześniejszych – największa grupa samorządów

korzysta obecnie z pożyczki udzielonej przez fundusz celowy (66%) oraz z kredytu inwestycyjnego

(64%). 24% jednostek finansuje się zaś obecnie poprzez emisję obligacji. Dość rzadko (8%

badanych jednostek) korzystano z leasingu, bardzo zaś rzadko z instrumentów doręczeniowych.


121

Rys. 63. Korzystanie z instrumentów finansowania dłużnego w chwili obecnej (Czy Pana(i)

gmina/miasto/powiat obecnie?).

64%

26%24%

66%

4%2%

34%

72%74%

32%

94%96%

Korzysta z kredytu

inwestycyjnego

Korzysta z kredytu

obrotowego

Ma wyemitowane obligacje Korzysta z pożyczki

funduszu celowego (np.

Narodowego Funduszu

Ochrony Środowiska i

Gospodarki Wodnej).

Korzysta z poręczenia

Funduszu PoręczeńUnijnych

Korzysta z leasinguTak Nie


Badane jednostki samorządowe pytaliśmy też o wielkość ich aktualnego zadłużenia (rys.

64). Pod tym względem sytuacja poszczególnych samorządów była dość zróżnicowana. Znaczna

grupa jednostek miała bardzo niewielkie zadłużenie, poniżej 10% rocznych dochodów budżetowych

(sytuacja taka dotyczyła 30% jednostek). Bardzo liczna była też grupa o średnim zadłużeniu (od 10

do 30%) – znajdowało się w niej 44% badanych. Stosunkowo wysokie zadłużenie (od 30% do

50%) cechowało 22% jednostek, zaś bardzo wysokie zadłużenie (między 50 i 60%), zbliżające się

do limitów ustawowych, dotyczyło 4% jednostek .


122

Rys. 64. Aktualne zadłużenie jednostek samorządu terytorialnego (Jakie jest obecnie zadłużenie

Państwa gminy/miasta/powiatu w stosunku do dochodów budżetowych?).

30%

24%

20%

10%

12%

4%

0%

Poniżej 10%

Nie mniej niż 10% i mniej niż20%





Nie mniej niż 60%


Interesowały nas też bariery w dostępie do finansowania zewnętrznego (rys. 65). Jako

najważniejszą z nich badani wskazywali wysoki koszt finansowania (52% odpowiedzi zdecydowanie

i raczej tak), zbyt długi czas rozpatrywania wniosku o finansowanie (40%)146, zbyt skomplikowane

procedury kredytowe w bankach i niedostosowanie procedur do specyfiki danej jednostki

samorządowej (obie odpowiedzi po 28%). Większość badanych uważała natomiast, że problemem

nie są zbyt niskie limity zadłużenia przewidziane w ustawie o finansach publicznych (56%), zbyt

krótki okres finansowania i brak zabezpieczeń (obie odpowiedzi po 52%).

146 Chodzi tutaj prawdopodobnie o finansowanie bezzwrotne, pochodzące ze środków pomocowych,


123

Rys. 65. Przeszkody w dostępie do finansowania (Czy następujące czynniki stanowią przeszkodę

dla Pana(i) gminy/miasta/powiatu w zakresie ubiegania się/korzystania z zewnętrznych

źródeł finansowania?).

8%

16%

14%

4%

22%

18%

22%

12%

14%

6%

8%

6%

4%

12%

30%

22%

6%

8%

14%

12%

24%

20%

36%

22%

32%

28%

24%

20%

28%

32%

56%

52%

38%

52%

12%

30%

42%

30%

40%

42%

4%

6%

8%

10%

4%

2%

6%

30%

4%

8%

Zbyt niskie limity zadłużenia

przewidziane w ustawie o finansach

publicznych

Zbyt krótki okres finansowania

Brak odpowiednio długich karencji na

spłatę odsetek i/lub kapitału


instytucję finansującą np. bank, fundusz

pożyczkowy


Zbyt długi czas rozpatrywania wniosku o

finansowanie

Zbyt skomplikowane procedury

kredytowe w bankach


przypadku emisji obligacji

Niedostosowanie procedur do specyfiki i

warunków działalności Państwa

gminy/miasta/powiatu

Zbyt mała konkurencja między bankami

Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Nie wiem/ trudno powiedzieć


Badane samorządy dość niejednoznacznie oceniają wpływ kryzysu finansowego na

dostępność i warunki finansowania dłużnego (rys. 82.). Najbardziej odczuwalnym jego wpływem,

zdaniem badanych samorządowców, jest większe zainteresowanie banków kredytowaniem

samorządów (52% badanych jest tego zdania). Wynika to prawdopodobnie z faktu, że – co do

zasady – samorządy są postrzegane jako kredytobiorca obciążony niskim ryzykiem. Z drugiej

jednak strony banki mają obawy, jeśli chodzi o udzielanie kredytów długoterminowych (48%),

wzrosło też oprocentowanie kredytów z których korzystają poszczególne samorządy (44%).

Niektóre samorządy zwracały też uwagę na to, że ich zdaniem niektóre banki nie wiedzą co robić i

wstrzymują się z decyzjami (28%). Warto przy tym podkreślić, że nie można wykluczyć, że w

stosunku do tak medialnego tematu, jakim jest kryzys finansowy, niektórzy badani czerpią swoją

wiedzę nie z osobistych doświadczeń, ale z mass mediów.


124

Rys. 66. Ocena wpływu kryzysu finansowego (Od kilku miesięcy mamy do czynienia na świecie z

tzw. kryzysem finansowym. Czy w związku z powyższym).

44%

26%

52%

28%

48%

38%

56%

32%

52%

34%

18% 18%16%

20%18%

Wzrosło

oprocentow anie

kredytów z których

Państw o korzystacie

Banki są mniej

zainteresow ane

finansow aniem

samorządów

Banki są bardziej

zainteresow ane

finansow aniem

samorządów

Niektóre banki nie

w iedzą co robić i

w strzymują się z

decyzjami

Banki mają obaw y,

jeśli chodzi o

udzielanie kredytów

długoterminow ych

Tak Nie Nie dotyczy


Interesowało nas również, jakie działania na rzecz ułatwiania samorządom gminnym i

powiatowym dostępu do finansowania mógłby prowadzić samorząd województwa (rys. 67).

Z największym zainteresowaniem i poparciem badanych spotkało się współpraca instytucji

publicznych z bankami w celu ułatwiania dostępu do finansowania dla jednostek samorządu

terytorialnego (78% odpowiedzi, że byłoby to bardzo i dosyć przydatne), przekazywanie informacji

o aktualnej ofercie banków (78%), utworzenie banku regionalnego (70%), organizacja forów

dyskusyjnych dotyczących współpracy samorządów z bankami (68%). Jako zdecydowanie mniej

przydatne, uznano natomiast lobbowanie na rzecz zwiększenia limitów zadłużenia, określonych w

ustawie o finansach publicznych.


125

Rys. 67. Ocena ewentualnych działań samorządu województwa (Samorząd województwa

dolnośląskiego może podejmować różne działania zmierzające do ułatwiania dostępu do

finansowania zewnętrznego. Jak ocenia Pan(i) przydatność następujących działań z

punktu widzenia takich gmin/miast/powiatów jak Pana/Pani?).

40%

36%

14%

18%

22%

30%

42%

24%

50%

56%

8% 8%

16% 16%

10%8%

0%

10%

2% 2%

8%10%

32%

14%

8%6%

4% 4%

0%2%

Stworzenie banku

regionalnego

Współpraca instytucji

publicznych z bankami w

celu ułatwiania dostępu do

finansowania dla jednostek

samorządu terytorialnego

Lobbowanie w celu zmiany

ustawy o finansach

publicznych i zwiększeniu

limitów zadłużenia

samorządów

Organizacje forów

dyskusyjnych dotyczących

współpracy samorządów z

bankami

Przekazywanie informacji o

aktualnej ofercie banków

Bardzo przydatne Dosyć przydatne Przeciętnie przydatne Niezbyt przydatne W ogóle nie przydatne Nie wiem/trudno powiedziedzieć


Pytaliśmy też o plany inwestycyjne badanych jednostek (rys. 68). Jak można się było

spodziewać olbrzymia większość samorządów (94% odpowiedzi zdecydowanie i raczej tak) w

najbliższym czasie planuje dokonanie istotnej inwestycji.


126

Rys. 68. Plany inwestycyjne (Czy Pana(i) gmina/miasto/powiat w chwili obecnej lub najbliższej

przyszłości planuje podjąć dokonanie istotnej inwestycji?).

76%

18%

4% 0%2%

Z całą pewnością tak Raczej takRaczej nie Z całą pewnością nieNie wiem/trudno powiedzieć


Olbrzymia większość badanych jednostek zamierza też w najbliższej przyszłości ubiegać się

o finansowanie zewnętrzne (rys. 85.). Z całą pewnością zamierza tak uczynić 94% badanych, zaś

raczej kolejne 4%.

Rys. 69. Plany ubiegania się o finansowanie zewnętrzne (Czy Pana(i) gmina/miasto/powiat w

chwili obecnej lub najbliższej przyszłości planuje ubiegać się o jakiekolwiek

finansowanie ze źródeł zewnętrznych?).

94%

4% 2% 0%0%




127

Jeśli chodzi o rodzaj poszukiwanego finansowania, to dominują środki pomocowe (78%) i

kredyt lub pożyczka (64%). Znacznie mniej popularna jest emisja obligacji (8%).

Rys. 70. Rodzaj poszukiwanego finansowania (Z jakiego spośród dostępnych źródeł ma

pochodzić to finansowanie? Proszę wskazać wszystkie instrumenty, o które zamierzacie

się Państwo ubiegać).

64%

8%

78%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

Kredyt lub pożyczka Emisja obligacji Program pomocow y (dotacja unijna)


Badane osoby w zróżnicowany sposób oceniały problemy z pozyskaniem finansowania. Jako

relatywnie łatwe do pozyskania oceniano zarówno kredyt i pożyczkę, jak i emisję obligacji (w obu

wypadkach 75% badanych uznało, że jest to raczej lub bardzo łatwe).

Zupełnie odmiennie oceniono natomiast pozyskanie środków pomocowych. Jako bardzo lub

raczej trudne oceniło je 66% badanych.

Rys. 71. Trudność w uzyskaniu finansowania (Jak Pan(i) ocenia, jak łatwo będzie uzyskać

Państwu tego typu finansowanie? Mam na myśli)

16%

25%

5%

59%

50%

23%

16%

25%

36%

3%

0%

31%

6%

0%

5%

Kredyt lub pożyczka

Emisja obligacji


Bardzo łatwo Raczej łatwo Raczej trudno Bardzo trudno Nie wiem/trudno powiedzieć



128

Generalnie samorządy gminne i powiatowe są pozytywnie nastawione do korzystania z

finansowania zewnętrznego, także dłużnego. Większość z nich korzysta zresztą na co dzień z

takiego finansowania, najczęściej z kredytów bankowych i pożyczek z funduszy celowych.

Głównymi przeszkodami w dostępie do finansowania są koszt finansowania, a także długotrwałe i

skomplikowane procedury. Kryzys finansowy może mieć zarówno korzystne skutki dla samorządów

(większe zainteresowanie banków kredytowaniem tego, relatywnie bezpiecznego, sektora), jak i

negatywne (zwiększenie kosztów finansowania).

Przedstawiciele samorządów dostrzegają też znaczne pole do działań wspierających

samorządu wojewódzkiego: ich zdaniem powinien on ułatwiać przepływ informacji, współpracować

z bankami na rzecz ułatwiania samorządom dostępu do finansowania dłużnego, a nawet prowadzić

działania zmierzające do stworzenia banku.

Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki

134

6. Załączniki

Lista respondentów objętych badaniami jakościowymi

Narzędzia badawcze (scenariusze IDI)

Narzędzia badawcze (kwestionariusze CATI)

Literatura

Spis tabel i rysunków

Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: lista respondentów w badaniach jakościowych

135

6.1. Lista respondentów objętych badaniami jakościowymi

Rodzaj badania Lp. Nazwa respondenta Miejscowość

IDI ITI

1 Fundusz Regionu Wałbrzyskiego Wałbrzych ��

2 Agencja Rozwoju Regionalnego AGROREG Nowa Ruda ��

3 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego Jelenia Góra ��

4 Dolnośląski Fundusz Gospodarczy Wrocław ��

5 Fundusz Poręczeń Kredytowych sp. z o.o. Jelenia Góra ��

6 Fundusz Poręczeń Kredytowych sp. z o.o. Złotoryja ��

7 Bank Zachodni WBK Wrocław ��

8 Bank Polskiej Spółdzielczości SA O/Regionalny Wrocław ��

9 Advanced LED Systems s.c. Wrocław ��

10 Pracownia Rzeźbiarska – A. Chruściel Świdnica ��

11 PNEUMAT SYSTEM Sp. z o.o. Wrocław ��

12 Matusewicz Budowa Maszyn S. j. Gryfów Śląski ��

13 COMEX Sp. z o.o. Wrocław ��

14 ANTI S.A. Wrocław ��

15 Fundacja Edukacji Przedszkolnej Wrocław ��

16 Tratwa - stowarzyszenie Wrocław ��

17 Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej Wrocław ��

18 Semper Avanti - stowarzyszenie Wrocław ��

19 Urząd Miasta i Gminy w Górze Góra ��

20 Urząd Gminy w Krośnicach Krośnice ��

21 Urząd Miasta w Polanicy Zdroju Polanica Zdrój ��

22 Urząd Miasta w Lubaniu Lubań ��

23 Urząd Gminy w Przewornie Przeworno ��

24 Urząd Miasta i Gminy w Bielawie Bielawa ��

25 Urząd Miasta i Gminy w Strzelinie Strzelin ��

26 Starostwo Powiatowe w Jeleniej Górze Jelenia Góra ��

27 Urząd Gminy w Męcince Męcinka ��

28 Starostwo Powiatowe w Trzebnicy Trzebnica ��

Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – scenariusz IDI – instytucje finansujące

136

6.2. Narzędzia badawcze

6.2.1. Scenariusze wywiadów IDI / ITI

Scenariusz INDYWIDUALNY WYWIAD POGŁĘBIONY (IDI)

RESPONDENT: INSTYTUCJE FINANSUJĄCE

NOTA METODOLOGICZNA: Jest to scenariusz wywiadu, a nie kwestionariusz ankietowy. Wywiad prowadził ekspert, w sposób zbliżony do konwersacji osób znających zagadnienia. Scenariusz zawiera tylko podstawowe pytania kierunkujące, na które muszą się znaleźć odpowiedzi. W trakcie rozmowy, ekspert prowadzący – według własnego uznania i w reakcji na przebieg rozmowy – będzie zadawał pytania precyzujące wypowiedzi rozmówcy. Z przyczyn oczywistych, pytań tych nie da się przewidzieć w scenariuszu. Zależnie od sytuacji nie należy wykluczać zadawania pytań również rozszerzających analizowane zagadnienie.

Niniejszy scenariusz wykorzystywany będzie podczas wywiadów z przedstawicielami instytucji finansujących tj. banków oraz funduszy pożyczkowych i funduszy poręczeń kredytowych.

INFORMACJE WSTĘPNE

P1. Na początek proszę powiedzieć parę słów o usługach finansowych oferowanych przez Państwa instytucję na rzecz sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw (MMŚP). Czy instytucja oferuje produkty specjalnie skonfigurowane dla tej grupy przedsiębiorstw (lub poszczególnych jej podgrup – mikro, małych, średnich firm)? Czy grupa ta traktowana jest jako kluczowy segment klientów? Czy oferta ta podlega zmianom? Jakim?

P2. A jak wygląda oferta instytucji dla jednostek samorządu terytorialnego? Czy w jakiś sposób jest ona zróżnicowana względem produktów oferowanych dla sektora przedsiębiorstw? Jeśli tak, to na czym polega to zróżnicowanie? Czy oferta ta podlega zmianom? Jakim? Czy istnieją specjalne produkty skierowane do tej grupy?

P3. Czy istnieje oferta skierowana specjalnie do sektora organizacji pozarządowych? Czym różni się ona od oferty adresowanej do innych grup klientów? Czy oferta ta podlega zmianom? Jakim? Czy istnieją specjalne produkty skierowane do tej grupy?

P4. Jakie produkty finansowe cieszą się największą popularnością pośród mikro, małych i średnich przedsiębiorstw? Czy zachodzą w tym względzie jakieś zmiany (przykładowo, czy poszukiwane są coraz to wyższe kwoty finansowania) Z czego to – Państwa zdaniem – wynika?

P5. Jaki odsetek (orientacyjnie) Państwa klientów (jeśli chodzi o wartość akcji kredytowej / pożyczkowej / poręczeniowej) stanowią (dotyczy obszaru województwa):

MMŚP JST Organizacje pozarządowe

ZASADY FINANSOWANIA

P6. Czy można wskazać jakieś specyficzne ograniczenia formalne lub merytoryczne dotyczące poszczególnych grup klientów – w związku z finansowaniem ich potrzeb bieżących / rozwojowych? Czy z finansowaniem tych grup są związane jakieś specyficzne problemy? Jakie


Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – scenariusz IDI – instytucje finansujące

137

P7. Jakie cechy klienta pozostają kluczowe dla Państwa instytucji w procesie podejmowania decyzji w sprawie udzielenia finansowania? Czy można odnotować w tym względzie jakieś zmiany (w okresie 2-3 lat wstecz)?


P8. Jaka jest Państwa przewaga rynkowa w zakresie produktów finansowych adresowanych do analizowanych grup w stosunku do innych banków/funduszy? Czy można wskazać jakieś szczególne czynniki, decydujące że klienci wybierają ofertę Waszej instytucji? Czy nie jest to spowodowane zmianami, jakie zachodziły (zachodzą) w ofercie produktów finansowych?


PERSPEKTYWY

P9. Jaki jest trend zmian na rynku finansowania MMŚP, jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych - postrzegany z perspektywy Państwa instytucji finansującej?


P10. Czy Państwa Instytucja przygotowała lub planuje przygotować szczególne produkty finansowe w związku z realizacją programów dotacyjnych UE? Jakie? Do kogo skierowane?

P11. Jak z Państwa perspektywy wygląda dostępność finansowania dłużnego (kredytów, pożyczek) dla MMŚP, jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych? Czy finansowanie jest łatwo, czy raczej trudno dostępne? Jakie rodzaje potrzeb finansowych w ramach tych 3 grup są słabo zaspokojone i z jakich powodów?

P12. Czy uważacie, że istnieje tu duży potencjał rozwoju rynkowego (województwo dolnośląskie)? Jeśli tak, to czy można wskazać na szczególne bariery utrudniające pozyskiwanie nowych klientów w analizowanych grupach?


P13. Czy obecna sytuacja makroekonomiczna (niekorzystne oddziaływanie kryzysu finansowego na prognozowany poziom wzrostu gospodarki polskiej) może mieć poważny wpływ na finansowanie działalności MŚP, JST i organizacji pozarządowych? Czy będzie to wpływ trwały? Jaka może być jego skala? Czy widać już jakieś symptomy w tym zakresie? Jakie? (czy / jak zmieniają się postawy instytucji finansujących?) Czy w związku z kryzysem finansowym dokonaliście Państwo jakichś zmian w procedurach dotyczących finansowania tych 3 grup podmiotów? Jeśli tak, to jakich?

P14. Czy planowane jest wprowadzenie do oferty (w najbliższym czasie) nowych produktów finansowych, dostosowanych do potrzeb MMŚP / jednostek samorządu terytorialnego / organizacji pozarządowych (np. w związku z finansowaniem unijnym)?

P15. Jak Państwo oceniacie potrzeby finansowe MMŚP / jednostek samorządu terytorialnego / organizacji pozarządowych? Czy istnieją jakieś niezaspokojone obszary (rozmiary) finansowania?

P16 Czy instytucje publiczne powinny prowadzić działania mające ułatwić dostęp do finansowania dłużnego MŚP/JST/NGO? Jeśli tak, to jakie?

To już wszystkie pytania. Serdecznie dziękuje za przeprowadzoną rozmowę !!!

Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – scenariusz IDI – jednostki samorządu terytorialnego

138


RESPONDENT: JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO


Niniejszy scenariusz wykorzystywany będzie podczas wywiadów z przedstawicielami jednostek samorządu terytorialnego (gminy i powiaty; preferowany respondent: P / B / W / S + Skarbnik jednostki).

INFORMACJE WSTĘPNE

P1. Proszę powiedzieć kilka słów na temat specyfiki Państwa gminy (miasta) – jednostki samorządowej. Jaka jest jej charakterystyka, wielkość, profil gospodarczy, inne szczególne charakterystyki?

P2. Jaka jest przybliżona wartość majątku gminnego? Jaka jest orientacyjna wartość budżetu gminy na rok 2008 i 2009? Jaka jest orientacyjnie struktura przychodów (procentowo, główne grupy)? Czy w tym względzie (wielkość budżetu, źródła przychodów) następowały w ostatnich latach jakieś szczególnie istotne zmiany? Czy takie zmiany można przewidywać w najbliższej przyszłości?

P3. Jaka jest wartość długu Państwa Gminy w stosunku do przychodów? Czy w tym względzie następowały w ostatnim czasie jakieś istotne zmiany? Co można powiedzieć jeśli chodzi o najbliższą przyszłość (2-3 lata)?

ZNACZENIE FINANSOWANIA ZEWNĘTRZNEGO

P5. Czy Państwa gmina korzystała kiedykolwiek z finansowania bezzwrotnego (dotacji) na realizację zadań inwestycyjnych? Jakiego? Proszę opisać. (/…/, a w przypadku innych zadań?).

P6. Proszę ocenić w skali 0-5 trafność stwierdzenia, że finansowanie dłużne (kredyt, pożyczka) jest powszechną praktyką w finansowaniu zadań inwestycyjnych jednostki?

P7. Jak często korzystacie Państwo z różnych form finansowania dłużnego (kredyt, pożyczka)? skala: nigdy (0) – zawsze (5)

P8. Jeśli jednostka korzystała z finansowania dłużnego, to na jaki cel? Czy źródłem finansowania był kredyt bankowy (inne źródło?). Czy pozyskanie finansowania stanowiło problem? Jak można ocenić współpracę z instytucją finansującą i zaoferowane warunki finansowania?

P9. Jak generalnie oceniana jest współpraca z głównym bankiem obsługującym jednostkę? Czy istnieje zamiar zmiany banku?

P10. Czy kiedykolwiek staraliście się Państwo o finansowanie dłużne i nie otrzymaliście go? Z jakiego źródła miało ono pochodzić? Co było powodem nieotrzymania finansowania?

P11. Czy kiedykolwiek występowała taka sytuacja, że rozważaliście Państwo możliwość pozyskania finansowania dłużnego, ale odstąpiliście od tego pomysłu? Dlaczego ?

Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – scenariusz IDI – jednostki samorządu terytorialnego

139

P12. Co stanowi główna barierę w korzystaniu z finansowania dłużnego przez Państwa jednostkę? Proszę uszeregować wymienione bariery.

P13. Jakie jest Wasze zdanie na temat zasadności finansowania zadań poprzez emisję obligacji komunalnych? Czy ten instrument odpowiada specyfice potrzeb finansowych jednostki? Czy kiedykolwiek rozważana byłą emisja obligacji komunalnych?

P14. Jeśli jednostka emitowała obligacje, to jaka była wartość emisji oraz na jaki cel przeznaczona była emisja? Jakie wynikają doświadczenia z przeprowadzonej emisji? (czy powtórzono by to raz jeszcze?)

PERSPEKTYWY

P15. Jakie są Państwa plany inwestycyjne na najbliższe 3 lata? W jaki sposób będą finansowane? Czy istnieje Wieloletni Plan Inwestycyjny? Jakie zadania inwestycyjne wynikają ze strategii rozwoju społeczno-gospodarczego jednostki? Kiedy powstała strategia? Czy była aktualizowana? Czy obecnie okazuje się dokumentem przydatnym? Dlaczego?

P16. Czy jednostka kiedykolwiek korzystała z finansowania pochodzącego ze źródeł unijnych? Jeśli tak, to czego dotyczyło finansowanie oraz jakiej było wielkości? Czy wielkość finansowania była istotna (w zestawieniu z budżetem jednostki)? Z jakich źródeł sfinansowani wkład własny? Jak finansowano potrzeby bieżące projektu (finansowanie pomostowe).

P17. Czy w związku z potrzebą zapewnienia finansowania korzystano z instrumentów wspomagających oferowanych przez Fundusz Poręczeń Unijnych oraz Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych? Czy wymienione instytucje poręczeniowe promowały swoje usługi – produkty bezpośrednio wobec jednostki?

P18. Proszę ogólnie ocenić doświadczenia związane z korzystaniem z finansowania unijnego?

P19. Czy jednostka zamierza korzystać ze środków unijnych w ciągu najbliższych 3 lat? Na jaki cel? Z jakiego źródła? W jaki sposób będzie finansowany udział własny oraz potrzeby w toku realizacji projektu?

OCZEKIWANIA

P20. Jak oceniacie Państwo ofertę finansową (produkty) dolnośląskich instytucji udostępniających finansowanie dłużne? Czego w niej brakuje? Proszę uzasadnić.

P21. Jakie narzędzia / produkty finansowe, istniejące na rynku, ale niedostępne dla Państwa jednostki byłyby szczególnie korzystne w jej działalności?

P22. Jakiego wsparcia oczekiwałaby jednostka w związku z problematyką dostępu źródeł finansowania? (doradczego, szkoleniowego, informacyjnego, finansowego).

P 23 Czy instytucje publiczne powinny prowadzić działania mające ułatwić dostęp do finansowania dłużnego dla JST? Jeśli tak, to jakie?

P24. Czy istnieją jakieś narzędzia / produkty finansowe, których brak jest na rynku dolnośląskim, a które byłyby pomocne w działalności Państwa jednostki samorządowej?


Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – scenariusz IDI – organizacje pozarządowe

140

Scenariusz INDYWIDUALNY WYWIAD POGŁĘBIONY (IDI) RESPONDENT: ORGANIZACJE POZARZĄDOWE


Niniejszy scenariusz wykorzystywany będzie podczas wywiadów z przedstawicielami organizacji pozarządowych.

INFORMACJE WSTĘPNE

P1. Czym się zajmuje Państwa organizacja (co obejmuje dominujący przedmiot działalności)? Jak długo działa? Jakim personelem dysponuje?

P2. Czy Państwa organizacja posiada majątek rzeczowy? Jaka jest jego przybliżona wartość? Co można powiedzieć o stopniu zużycia tego majątku? W jaki sposób służy on realizacji działań w ramach przedmiotu działalności? Jakie jest znaczenie tego majątku dla prawidłowej realizacji podejmowanych działań?

P3. Jaka jest (orientacyjnie) struktura przychodów Państwa organizacji (procentowo, główne źródła przychodów)?

P4. Jak ocenilibyście Państwo Waszą obecną sytuację finansową. Sytuacja finansowa jest:

• Bardzo dobra i stabilna

• Bardzo dobra, ale nie wiadomo jak długo stan ten utrzyma się

• Dobra i stabilna

• Doba, ale nie wiadomo jak długo stan ten utrzyma się

• Umiarkowana, ale nie zagrażająca egzystencji

• Niepewna

• Bardzo zła

P5. Czy w ostatnich trzech latach sytuacja finansowania zmieniła się – na lepsze, czy na gorsze? Jakie są oczekiwania w tym względzie (idzie ku lepszemu, idzie ku gorszemu). Co może decydować kierunkach zmian (wskaż najważniejsze).


P6. Czy Państwa organizacja korzystała kiedykolwiek z finansowania zewnętrznego?

Bezzwrotnego (przykład) Zwrotnego (przykład)

P7. Proszę ocenić w skali 1-5 trafność stwierdzenia, że „prowadzenie działalności przy wykorzystaniu finansowania dłużnego jest powszechną praktyką w Waszej działalności?”.

P8. Jak często korzystacie Państwo z różnych form finansowania dłużnego? skala: nigdy (0) – zawsze (5)

Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – scenariusz IDI – organizacje pozarządowe

141

P9. Jeśli korzystacie Państwo z finansowania zewnętrznego zwrotnego (kredyt, pożyczka), to w jakim celu finansowanie to jest pozyskiwane / wykorzystywane? Jak wyglądałaby Wasza sytuacja w przypadku braku dostępu do takiego finansowania?

P10. Jakiej wielkości finansowanie byłoby dla Was satysfakcjonujące? Jakie kluczowe warunki (np. dotyczące okresu, kosztu) powinno ono spełniać? Czy wymogi te wynikają ze specyfiki działalności Waszej organizacji?

P11. Czy kiedykolwiek staraliście się Państwo o finansowanie zwrotne zewnętrzne (kredyt, pożyczka) i nie otrzymaliście go?

P12. Czy kiedykolwiek występowała taka sytuacja, że rozważaliście Państwo możliwość finansowania zewnętrznego zwrotnego, ale odstąpiliście od tego pomysłu? Dlaczego ?

P13. Co stanowi główna barierę w korzystaniu z finansowania dłużnego przez Państwa organizację? Proszę uszeregować wymienione bariery.

PERSPEKTYWY

P14. Jakie są Państwa plany inwestycyjne na najbliższe 3 lata? W jaki sposób będą finansowane? Czy wystąpi konieczność poszukiwania finansowania zewnętrznego? Jeśli okaże się ono niedostępne, w jakiej mierze plany inwestycyjne pozostaną aktualne?

P15. Czy Państwa organizacja zamierza korzystać ze środków unijnych w ciągu najbliższych 3 lat? Na jaki cel? Z jakiego źródła? W jaki sposób będzie finansowany udział własny? W jaki sposób zabezpieczone zostaną potrzeby finansowe w toku realizacji ewentualnych projektów (finansowanie pomostowe)?

OCZEKIWANIA

P16. Jak oceniacie Państwo ofertę finansową dolnośląskich instytucji udostępniających finansowanie dłużne (sektor bankowy oraz sektor pozabankowych instytucji pożyczkowych)? Czego w niej brakuje? Proszę ocenę uzasadnić.

P17. Jakie narzędzia / produkty finansowe, istniejące na rynku, ale niedostępne dla Państwa organizacji byłyby szczególnie przydatne w jej działalności? Jakiego wsparcia oczekiwalibyście w tym względzie?

P18 Czy instytucje publiczne powinny prowadzić działania mające ułatwić dostęp do finansowania dłużnego dla NGO? Jeśli tak, to jakie?

P19. Czy istnieją jakieś narzędzia finansowe / produkty, których brak jest na rynku dolnośląskim, a które byłyby pomocne w działalności Państwa organizacji?


Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – scenariusz IDI – przedsiębiorcy

142


RESPONDENT: PRZEDSIĘBIORCY


Niniejszy scenariusz wykorzystywany będzie podczas wywiadów z przedstawicielami przedsiębiorców.

INFORMACJE WSTĘPNE

P1. Czym się zajmuje Państwa firma (co obejmuje dominujący przedmiot działalności)? Jak długo działa? Ile osób zatrudnia?

P2. Czy Państwa organizacja posiada majątek rzeczowy? Jaka jest jego przybliżona wartość? Co można powiedzieć o stopniu zużycia tego majątku? W jaki sposób służy on realizacji działań w ramach przedmiotu działalności? Jakie jest znaczenie tego majątku dla prawidłowej realizacji podejmowanych działań?

P3. Czy sprzedajecie Państwo na rynek krajowy, czy także eksportujecie swoje produkty/usługi?

P4. Jak ocenilibyście Państwo Waszą obecną sytuację finansową. Sytuacja finansowa jest:

• Bardzo dobra i stabilna

• Bardzo dobra, ale nie wiadomo jak długo stan ten utrzyma się

• Dobra i stabilna

• Doba, ale nie wiadomo jak długo stan ten utrzyma się

• Umiarkowana, ale nie zagrażająca egzystencji

• Niepewna

• Bardzo zła

P5. Czy w ostatnich trzech latach sytuacja w kontekście finansowania zmieniła się – na lepsze, czy na gorsze? Jakie są oczekiwania w tym względzie (idzie ku lepszemu, idzie ku gorszemu). Co może decydować kierunkach zmian (wskaż najważniejsze).


P6. Czy Państwa firma korzystała kiedykolwiek z finansowania zewnętrznego?

Bezzwrotnego (przykład) Zwrotnego (przykład)

P7. Proszę ocenić w skali 1-5 trafność stwierdzenia, że „prowadzenie działalności przy wykorzystaniu finansowania dłużnego jest powszechną praktyką w Waszej działalności?”.

P8. Jak często korzystacie Państwo z różnych form finansowania dłużnego? skala: nigdy (0) – zawsze (5)

P9. Jeśli korzystacie Państwo z finansowania zewnętrznego zwrotnego (kredyt, pożyczka), to w jakim celu finansowanie to jest pozyskiwane / wykorzystywane (kredyt obrotowy/w rachunku

Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – scenariusz IDI – przedsiębiorcy

143

bieżącym/ inwestycyjny) ? Jak wyglądałaby Wasza sytuacja w przypadku braku dostępu do takiego finansowania?

P10. Jakiej wielkości finansowanie byłoby dla Was satysfakcjonujące? Jakie kluczowe warunki (np. dotyczące okresu, kosztu) powinno ono spełniać? Czy wymogi te wynikają ze specyfiki działalności Waszej organizacji?

P11. Czy kiedykolwiek staraliście się Państwo o finansowanie zwrotne zewnętrzne (kredyt, pożyczka) i nie otrzymaliście go?

P12. Czy kiedykolwiek występowała taka sytuacja, że rozważaliście Państwo możliwość finansowania zewnętrznego zwrotnego, ale odstąpiliście od tego pomysłu? Dlaczego ?

P13. Co stanowi główna barierę w korzystaniu z finansowania dłużnego przez Państwa firmę? Proszę uszeregować wymienione bariery.

PERSPEKTYWY

P14. Jakie są Państwa plany inwestycyjne na najbliższe 3 lata? W jaki sposób będą finansowane? Czy wystąpi konieczność poszukiwania finansowania zewnętrznego? Jeśli okaże się ono niedostępne, w jakiej mierze plany inwestycyjne pozostaną aktualne?

P15. Czy Państwa firma zamierza korzystać ze środków unijnych w ciągu najbliższych 3 lat? Na jaki cel? Z jakiego źródła? W jaki sposób będzie finansowany udział własny? W jaki sposób zabezpieczone zostaną potrzeby finansowe w toku realizacji ewentualnych projektów (finansowanie pomostowe)?

OCZEKIWANIA

P16. Jak oceniacie Państwo ofertę finansową dolnośląskich instytucji udostępniających finansowanie dłużne (sektor bankowy oraz sektor pozabankowych instytucji pożyczkowych)? Czego w niej brakuje? Proszę ocenę uzasadnić.

P17. Czy w związku kryzysem finansowym nastąpiły jakieś zmiany w podejściu banków do finansowania sektora MŚP. Jakie?

P18. Jakie narzędzia / produkty finansowe, istniejące na rynku, ale niedostępne dla Państwa firmy byłyby szczególnie przydatne w jej działalności? Jakiego wsparcia oczekiwalibyście w tym względzie?

P19 Czy instytucje publiczne powinny prowadzić działania mające ułatwić dostęp do finansowania dłużnego dla MŚP? Jeśli tak, to jakie?

P20. Czy istnieją jakieś narzędzia finansowe / produkty, których brak jest na rynku dolnośląskim, a które byłyby pomocne w działalności Państwa firmy?


Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – kwestionariusze CATI – przedsiębiorcy

144

6.2.2. Kwestionariusze CATI (przedsiębiorcy, organizacje pozarządowe,

samorząd terytorialny

Kwestionariusz ankietowy CATI

RESPONDENT: PRZEDSIĘBIORCY

Dzień dobry/dobry wieczór. Nazywam się /…/ i dzwonię z firmy PAG Uniconsult. Czy dodzwoniłem(am) się do firmy (CADAS: POCIĄGNĄĆ NAZWĘ FIRMY Z BAZY)?

Tak 1 przejść do A2

Nie 2 zadać A1 i zakończyć

A1. Ankieter, zaznaczyć rodzaj pomyłki:

Firma już nie istnieje 1

Błędny numer telefonu 2

A2. Na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego, firma Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o. przygotowuje opracowanie doradcze pt. „Prognoza w zakresie finansowych instrumentów wspierania rozwoju regionalnego – analiza dotycząca trendów rozwojowych w zakresie instrumentów finansowych”. Wyniki tych prac posłużą władzom samorządowym do kształtowania polityki w zakresie wspierania przedsiębiorców i ułatwiania im dostępu do różnych instrumentów finansowych. Dlatego też udział Państwa firmy w tym badaniu jest niezmiernie ważny. Wywiad nie jest długi, potrwa około 15 minut i koncentrował się będzie wokół tematyki związanej z dostępem do finansowania zewnętrznego. Czy mógłbym/mogłabym prosić o połączenie z osobą firmie odpowiedzialną za podejmowanie strategicznych decyzji w zakresie korzystania z finansowania zewnętrznego, tj. chciał(a)bym rozmawiać z …..

ANKIETER DĄŻYMY DO WYWIADU Z:

• Właścicielem/Współwłaścicielem/Prezesem/Członkiem Zarządu • Dyrektorem generalnym • Dyrektorem finansowym.

Wywiad 1

Umówienie 2

Odmowa 3

METRYKA FIRMY

ANKIETER ODCZYTAĆ: Zacznijmy od kilku pytań na temat Pana(i) firmy.

M1. Na początek proszę powiedzieć, ile osób wliczając Pana(nią), pracuje obecnie w Pana(i) firmie? Proszę uwzględnić jedynie stałych pracowników?

CADAS KWOTY:

Do 9 10-49 50-249 Powyżej 250 >>>>> ZAKOŃCZYĆ Odmowa odpowiedzi>>>> ZAKOŃCZYĆ

M2. Jaka jest branża Pana(i) firmy - jaką konkretnie działalność prowadzi firma?

CADAS: KWOTY

ANKIETER: NIE CZYTAĆ, ZAKLASYFIKOWAĆ SPONTANICZNĄ ODPOWIEDŹ RESPONDENTA. INNE ZAPISAĆ, NIE KODOWAĆ

ROLNICTWO − Produkcja rolnicza – zwierząt, upraw rolnych i leśnych


145

− Rybactwo PRZEMYSŁ

− Górnictwo i kopalnictwo - wydobywanie węgla, ropy, gazu i kamieni (żwir, piasek, sól) − Produkcja przemysłowa − Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę

BUDOWNICTWO − Budownictwo (przygotowanie terenu, budowa, instalacje, wykończenie, wynajem

sprzętu budowlanego) USŁUGI RYNKOWE

− Handel hurtowy i detaliczny, − Naprawa pojazdów (samochodowych i motocykli) oraz naprawa artykułów użytku

osobistego i domowego (obuwie, AGD, zegarki, biżuteria) − Hotele i restauracje (gastronomia łącznie z cateringiem) − Transport – lądowy, powietrzny, wodny − Poczta i telekomunikacja (poczta, kurierzy, telefonia, radiofonia, telewizja,

przetwarzanie danych) − Pośrednictwo finansowe: ubezpieczenia, fundusze, kredyty, pożyczki − Wynajem, zarządzanie, kupno-sprzedaż nieruchomości − Informatyka (komputery, oprogramowanie, przetwarzanie danych) − Działalność badawczo – rozwojowa − Działalność prawnicza, rachunkowo-księgowa, reklamowa, porządkowa (sprzątanie)

USŁUGI NIERYNKOWE − Administracja publiczna oraz polityka ekonomiczna i społeczna − Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne − Edukacja i szkolenia − Ochrona zdrowia i pomoc społeczna (usługi lecznicze w szpitalach, przychodniach –

również weterynaryjnych oraz placówkach opiekuńczo-wychowawczych tj. żłobki i pomoc społeczna)

− Usługi pozostałe oraz związane z odprowadzaniem ścieków i działalnością kulturalno-sportową

INNE, JAKIE? ANKIETER: NIE ODCZYTYWAĆ Odmowa odpowiedzi

M3. Jaka jest forma prawna Pana(i) firmy?

− Indywidualna działalność gospodarcza − Spółka osobowa (spółka cywilna, spółka jawna, spółka komandytowa /…/) − Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością − Spółka akcyjna − Przedsiębiorstwo państwowe − Spółdzielnia − Fundacja − Stowarzyszenie − Inne (jakie? …)

M4. Proszę o podanie roku założenia Pana(i) firmy?

− ________ Odmowa odpowiedzi

M5. Czy w ostatnim (2008) roku zatrudnienie w firmie:

zwiększyło się nie zmieniło się zmniejszyło się

M6. [Jeśli M5. zwiększyło się lub zmniejszyło się]

Powiedział(a) Pan(i), iż zatrudnienie w Pana(i) firmie <CADAS: odpowiedź z M5> Co było tego powodem? ANKIETER: DOPYTAĆ. DOKŁADNIE ZANOTOWAĆ.

_________________________________________________________________


146

M6. Odczytam Panu(i) kilka stwierdzeń proszę ocenić na ile odnosi się ono do sytuacji Pana(i) firmy. Na ile zgadza się bądź nie zgadza ze stwierdzeniem, że Pana(i) firma:

Zdecydowanie się zgadzam Raczej się zgadzam Raczej się nie zgadzam Zdecydowanie się nie zgadzam (NIE CZYTAĆ) Nie wiem/trudno powiedzieć

prowadzi działalność innowacyjną reprezentuje przemysł wysokich technologii jest w dobrej kondycji finansowej dynamicznie się rozwija sytuacja firmy od dłuższego czasu pozostaje bez zmian

ANKIETER ODCZYTAĆ: Przejdźmy teraz do zagadnień dotyczących finansowania działalności prowadzonej przez Pana(i) firmę.

F1. Jaki jest Pana(i) generalny stosunek do finansowania działalności gospodarczej firmy za pomocą kredytów lub pożyczek?

Zdecydowanie pozytywny Raczej pozytywny Ani pozytywny, ani negatywny Raczej negatywny Zdecydowanie negatywny Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć

F2. Czy Pana(i) firma kiedykolwiek ubiegała się/była zainteresowana/chciała skorzystać z następujących instrumentów finansowych?

Tak Nie Nie wiem

Kredyt bankowy Pożyczka z funduszu pożyczkowego Pożycza od innego przedsiębiorcy Poręczenie udzielone przez fundusz poręczeniowy Gwarancja bankowa Poręczenie udzielone przez innego przedsiębiorcę

F3. Pytać jeżeli wszędzie nie:

Dlaczego Pana(i) firma nie była nigdy zainteresowana tymi instrumentami? Proszę podać trzy najważniejsze powody? ANKIETER: DOKŁADNIE ZANOTOWAĆ.

_________________________________________________________________

CADAS: PYTAĆ O WSKAZANE W F2

F4. Czy w ciągu ostatnich 2 lat Pana(i) firma korzystała z następujących instrumentów? Tak, jeden raz Tak, wiele razy Nie Nie wiem

Kredyt bankowy Pożyczka z funduszu pożyczkowego Pożycza od innego przedsiębiorcy Poręczenie udzielone przez fundusz poręczeniowy Gwarancja bankowa Poręczenie udzielone przez innego przedsiębiorcę

F5. Czy Pana(i) firma obecnie? Tak Nie Korzysta z kredytu inwestycyjnego Korzysta z kredytu obrotowego Posiada otwartą linię kredytową w banku


147

F6. Czy Pana(i) firma dostrzega jakieś problemy, trudności, przeszkody związane z ubieganiem się czy też korzystanie z zewnętrznych źródeł finansowania tj. pożyczek, kredytów? Proszę wymienić trzy najważniejsze: ANKIETER: DOPYTAĆ. DOKŁADNIE ZANOTOWAĆ.

Czy następujące czynniki stanowią przeszkodę dla Pana(i) firmy w zakresie ubiegania się/korzystania z zewnętrznych źródeł finansowania?

Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie (NIE CZYTAĆ) Nie wiem/trudno powiedzieć

Zaległości wobec Urzędu Skarbowego lub ZUS Złe wyniki finansowe w latach ubiegłych Brak możliwości/trudności w przygotowaniu odpowiedniej dokumentacji Brak zabezpieczeń wymaganych przez instytucję finansującą np. bank, fundusz pożyczkowy Zbyt wysoki koszt finansowania Zbyt długi czas rozpatrywania wniosku o finansowanie Zbyt skomplikowane procedury w bankach Niedostosowanie procedur do specyfiki i warunków działalności Państwa firmy Brak wiedzy w zakresie możliwości związanych z zewnętrznymi źródłami finansowania działalności firmy

F6. Na podstawie własnych doświadczeń, jak ocenia Pan(i) następujących instytucje w zakresie

współpracy związanej z udzieleniem kredytów/pożyczek.

Banki Fundusze pożyczkowe Fundusz poręczeniowe

F7. Biorąc wszystko pod uwagę proszę ocenić, na jaki kredyt czy też pożyczę może bez większego problemu liczyć Pana(i) firm?

Do 20 tys. zł. Do 50 tys. zł. Do 100 tys. zł. Do 200 tys. zł. Do 500 tys. zł. Do 1 mln zł. Powyżej 1 mln zł. Każdy poziom jest trudno dostępny (NIE CZYTAĆ) Nie wiem/trudno powiedzieć

F8. Odczytam teraz listę różnego rodzaju usług wsparcia dla sfery przedsiębiorstw. Jak Pan(i) ocenia zapotrzebowanie własnej firmy na poszczególne z tych usług?

Bardzo duże Duże Średnie Małe Bardzo małe Nie ma zapotrzebowania na te usługę Nie czytać: nie wiem, trudno powiedzieć

poręczenia kredytów inwestycyjnych poręczenia kredytów obrotowych niskooprocentowane pożyczki inwestycyjne inwestycje typu venture capital usługi factoringowe szkolenia specjalistyczne specjalistyczne usługi informacyjne w zakresie źródeł finansowania specjalistyczne usługi informacyjne pod potrzeby Pana(i) firmy doradztwo w zakresie przygotowania wniosku o „dotację” doradztwo w zakresie pozyskiwania nowych technologii prowadzenie badań dotyczących trendów rozwoju rynku


148

F9. W stosunku do usług, o których rozmawialiśmy proszę powiedzieć jak ocenia Pan(i) ich dostępność w województwie dolnośląskim?. Bardzo duża Raczej duża Raczej mała Bardzo mała Nie czytać: nie wiem, trudno powiedzieć poręczenia kredytów inwestycyjnych poręczenia kredytów obrotowych niskoprocentowe pożyczki inwestycyjne inwestycje typu venture capital usługi factoringowe szkolenia specjalistyczne specjalistyczne usługi informacyjne w zakresie źródeł finansowania specjalistyczne usługi informacyjne pod potrzeby Pana(i) firmy doradztwo w zakresie przygotowania wniosku o „dotację” doradztwo w zakresie pozyskiwania nowych technologii prowadzenie badań dotyczących trendów rozwoju rynku − Inne (jakie? …) – wymienione w pytaniu F6. jako „inne”

F10. Od kilku miesięcy mamy do czynienia na świecie z tzw. kryzysem finansowym. Czy w związku z powyższym Tak Nie (NIE CZYTAĆ) Nie dotyczy spadła liczba zamówień na Państwa usługi/towary musieliście Państwo obniżyć cenę na usługi/towary musieliście Państwo zwolnić pracowników rozważacie Państwo w najbliższym czasie zwolnienie pracowników spotkaliście się Państwo z odmową kredytu/pożyczki ze strony banku spotkaliście się Państwo odmową przedłużenia kredytu na rachunku bieżącym bank zażądał od Państwa firmy dodatkowych zabezpieczeń na poczet zaciągniętych kredytów pogorszeniu ulega współpraca z bankiem

F11. Samorząd województwa dolnośląskiego może podejmować różne działania zmierzające do ułatwiania dostępu do finansowania zewnętrznego. Jak ocenia Pan(i) przydatność następujących działań?

Bardzo przydatne Dosyć przydatne Przeciętnie przydatne Niezbyt przydatne W ogóle nieprzydatne Nie czytać: nie wiem, trudno powiedzieć Rozwój sieci funduszy poręczeniowych Rozwój sieci funduszy pożyczkowych Stworzenie banku regionalnego Współpraca instytucji publicznych z bankami w celu ułatwiania dostępu do finansowania dla mikro, małych i średnich przedsiębiorców

F11. Czy może Pan(i) wskazać jakieś inne działania, które byłyby przydatne dla Pana(i) firmy?

ANKIETER: DOPYTAĆ

PLANY

ANKIETER ODCZYTAĆ: Na koniec zadam kilka krótkich pytań o najbliższe plany Pana(i) firmy. P1. Czy Pana(i) firma w chwili obecnej lub najbliższej przyszłości planuje podjąć intensywne

działania rozwojowe np. wejść na rynki zagraniczne, wprowadzić nowy produkt itd., wejść może na nowe rynki w kraju?


149

Z cała pewnością tak Raczej tak Raczej nie Z cała pewnością nie Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć

P2. Czy Pana(i) firma w chwili obecnej lub najbliższej przyszłości planuje dokonanie istotnej inwestycji??


P3. Czy Pana(i) firma w chwili obecnej lub najbliższej przyszłości planuje ubiegać się o jakiekolwiek finansowanie ze źródeł zewnętrznych?


P3.1 [Jeśli P3. „Z całą pewnością tak” lub „Raczej tak”]

Z jakiego spośród dostępnych źródeł ma pochodzić to finansowanie? Proszę wskazać wszystkie instrumenty, o które zamierzacie się Państwo ubiegać.

Kredyt lub pożyczka bankowa Pożyczka z instytucji pozabankowej Pożyczka od innego przedsiębiorcy Fundusz inwestycyjny (venture capital) Program pomocowy (dotacja unijna) Środki własne Inne źródło (jakie? …)

P3.2 Na jaki dokładnie cel przeznaczone zostanie finansowanie? ANKIETER: DOPYTAĆ. DOKŁADNIE ZANOTOWAĆ

_________________________________________________________________

P3.3 Jak Pan(i) to ocenia, jak łatwo będzie uzyskać Państwu tego typu finansowanie? Mam na myśli…. CADAS PYTAĆ O WSKAZANE W P3.2 ? Bardzo łatwo Raczej łatwo Raczej trudno Bardzo trudno Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć

To już wszystkie moje pytania

PODZIĘKOWAĆ RESPONDENTOWI ZA UDZIAŁ W BADNIU i ZAKOŃCZYĆ WYWIAD

Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – kwestionariusze CATI – organizacje pozarządowe

150

Kwestionariusz ankietowy

CATI

RESPONDENT: ORGANIZACJE POZARZĄDOWE

Dzień dobry/dobry wieczór. Nazywam się /…/ i dzwonię z firmy PAG Uniconsult. Czy dodzwoniłem(am) się do organizacji (CADAS: POCIĄGNĄĆ NAZWĘ ORGANIZACJI Z BAZY)?




Organizacja już nie istnieje 1


A2. Na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego, firma Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o. przygotowuje opracowanie doradcze pt. „Prognoza w zakresie finansowych instrumentów wspierania rozwoju regionalnego – analiza dotycząca trendów rozwojowych w zakresie instrumentów finansowych”. Wyniki tych prac posłużą władzom samorządowym Województwa Dolnośląskiego do kształtowania polityki w zakresie wspierania organizacji pozarządowych i ułatwiania im dostępu do różnych instrumentów finansowych. Dlatego też udział Państwa organizacji w tym badaniu jest niezmiernie ważny. Wywiad nie jest długi, potrwa około 15 minut i koncentrował się będzie wokół tematyki związanej z dostępem do finansowania zewnętrznego. Czy mógłbym/mogłabym prosić o połączenie z osobą odpowiedzialną w organizacji za podejmowanie strategicznych decyzji o korzystaniu z finansowania zewnętrznego, tj. chciał(a)bym rozmawiać z …..


• Prezesem/Członkiem Zarządu • Osobą odpowiedzialną za zarządzanie finansami.

Wywiad 1

Umówienie 2

Odmowa 3

METRYKA ORGANIZACJI

ANKIETER ODCZYTAĆ: Zacznijmy od kilku pytań na temat Pana(i) organizacji.

M1. Na początek proszę powiedzieć, ile osób wliczając Pana(nią), pracuje obecnie w Pana(i) organizacji? Proszę uwzględnić jedynie stałych pracowników?

CADAS KWOTY:

Brak etatowego zatrudnienia

Do 9 10-49 50-249f Powyżej 250 >>>>> ZAKOŃCZYĆ Odmowa odpowiedzi>>>> ZAKOŃCZYĆ

M2. Jaka jest forma prawna Pana(i) organizacji?

− Fundacja − Stowarzyszenie − Odmowa − Inne (jakie? …)

M3. Proszę o podanie roku założenia Pana(i) organizacji?


151

− ________ Odmowa odpowiedzi

M4. Czym zajmuje się Państwa organizacja? Proszę podać główny obszar działalności? ANKIETER: ODCZYTAĆ. ZAZNACZYĆ

Pomoc społeczna osobom/rodzinom w trudnej sytuacji życiowej Działalność charytatywna Pomoc niepełnosprawnym Ochrona i promocja zdrowia Działalność na rzecz integracji i aktywizacji społecznej rożnych środowisk i wspólnot Działalność w zakresie praw i wolności człowieka oraz obywatela Działalność w zakresie nauki, kultury, edukacji i wychowania Działalność w zakresie bezpieczeństwa publicznego i obrony narodowej Inne (ODMOWA) Nie czytać /nie wiem >>>>>> ZAKOŃCZYĆ

M5. Odczytam Panu(i) kilka stwierdzeń proszę ocenić na ile odnosi się ono do sytuacji Pana(i) organizacji. Na ile zgadza się bądź nie zgadza ze stwierdzeniem, że Pana(i) organizacja:

Zdecydowanie się zgadzam Raczej się zgadzam Raczej się nie zgadzam Zdecydowanie się nie zgadzam (NIE CZYTAĆ) Nie wiem/trudno powiedzieć − jest w dobrej kondycji finansowej − dynamicznie się rozwija − sytuacja organizacji od dłuższego czasu pozostaje bez zmian

ANKIETER ODCZYTAĆ: Przejdźmy teraz do zagadnień dotyczących finansowania działalności prowadzonej przez Pana(i) organizację.

F1. Jaki jest generalny Pan(i) stosunek do finansowania działalności organizacji za pomocą kredytów i pożyczek? ANKIETER: ODCZYTAĆ


F2. Czy Pana(i) organizacja kiedykolwiek ubiegała się/była zainteresowana/chciała skorzystać z następujących instrumentów finansowych?

Tak Nie Nie wiem

− Kredyt bankowy − Pożyczka z funduszu pożyczkowego − Poręczenie udzielone przez fundusz poręczeniowy − Gwarancja bankowa

F3. Pytać jeżeli wszędzie nie:

Dlaczego Pana(i) organizacja nie była nigdy zainteresowana tymi instrumentami? Proszę podać trzy najważniejsze powody? ANKIETER: DOKŁADNIE ZANOTOWAĆ.

_________________________________________________________________


F4. Czy w ciągu ostatnich 2 lat Pana(i) organizacja korzystała z następujących instrumentów? Tak, jeden raz Tak, wiele razy Nie Nie wiem


152

− Kredyt bankowy − Pożyczka z funduszu pożyczkowego − Poręczenie udzielone przez fundusz poręczeniowy − Gwarancja bankowa

F5. Czy Pana(i) organizacja obecnie..? ANKIETER: ODCZYTAĆ Tak Nie Korzysta z kredytu inwestycyjnego Korzysta z kredytu obrotowego Posiada otwartą linię kredytową w banku Korzysta z pożyczki funduszu pożyczkowego

F6. Czy Pana(i) organizacja dostrzega jakieś problemy, trudności, przeszkody związane z ubieganiem się czy też korzystanie z zewnętrznych źródeł finansowania tj. pożyczek, kredytów? Proszę wymienić trzy najważniejsze: ANKIETER: DOPYTAĆ. DOKŁADNIE ZANOTOWAĆ.

________________________________

F7. Czy następujące czynniki stanowią przeszkodę dla Pana(i) firmy w zakresie ubiegania się/korzystania z zewnętrznych źródeł finansowania? ANKIETER: ODCZYTAĆ

Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie (NIE CZYTAĆ) Nie wiem/trudno powiedzieć

− Zaległości wobec Urzędu Skarbowego lub ZUS − Złe wyniki finansowe w latach ubiegłych − Brak możliwości/trudności w przygotowaniu odpowiedniej dokumentacji − Brak zabezpieczeń wymaganych przez instytucję finansującą np. bank, fundusz

pożyczkowy − Zbyt wysoki koszt finansowania − Zbyt długi czas rozpatrywania wniosku o finansowanie − Zbyt skomplikowane procedury w bankach − Niedostosowanie procedur do specyfiki i warunków działalności Państwa organizacji − Brak wiedzy w zakresie możliwości związanych z zewnętrznymi źródłami finansowania

działalności organizacji F6. Na podstawie własnych doświadczeń, jak ocenia Pan(i) następujących instytucje w zakresie

współpracy związanej z udzieleniem kredytów/pożyczek. ANKIETER: ODCZYTAĆ a) Banki b) Fundusze pożyczkowe c) Fundusz poręczeniowe

Bardzo pozytywnie Raczej pozytywnie Raczej negatywnie Bardzo negatywnie (NIE CZYTAĆ) Nie wiem/trudno powiedzieć

F7. Biorąc wszystko pod uwagę proszę ocenić, na jaki kredyt czy też pożyczę może bez większego problemu liczyć Pana(i) organizacja? ANKIETER: ODCZYTAĆ

− Do 5 tys. Zł. − Do 10 tys. zł − Do 20 tys. zł. − Do 50 tys. zł. − Do 100 tys. zł. − Do 200 tys. zł. − Do 500 tys. zł. − Do 1 mln zł. − Powyżej 1 mln zł. − Każdy poziom jest trudno dostępny


153

− (NIE CZYTAĆ) Nie wiem/trudno powiedzieć

F8. Odczytam teraz listę różnego rodzaju usług wsparcia, z których korzystać mogą organizacje pozarządowe. Jak Pan(i) ocenia zapotrzebowanie Pana(i) organizacji na następujące usługi?

Bardzo duże Duże Średnie Małe Bardzo małe Nie ma zapotrzebowania na te usługę Nie czytać: nie wiem, trudno powiedzieć

− poręczenia kredytów inwestycyjnych − poręczenia kredytów obrotowych − niskooprocentowane pożyczki inwestycyjne − szkolenia specjalistyczne − specjalistyczne usługi informacyjne w zakresie źródeł finansowania − specjalistyczne usługi informacyjne pod potrzeby Pana(i) organizacji − doradztwo w zakresie przygotowania wniosku o „dotację”

F9. W stosunku do usług, o których rozmawialiśmy proszę powiedzieć jak ocenia Pan(i) ich dostępność w województwie dolnośląskim?. Bardzo duża Raczej duża Raczej mała Bardzo mała Nie czytać: nie wiem, trudno powiedzieć

− poręczenia kredytów inwestycyjnych − poręczenia kredytów obrotowych − niskooprocentowane pożyczki inwestycyjne − szkolenia specjalistyczne − specjalistyczne usługi informacyjne w zakresie źródeł finansowania − specjalistyczne usługi informacyjne pod potrzeby Pana(i) organizacji − doradztwo w zakresie przygotowania wniosku o „dotację”

F10. Samorząd województwa dolnośląskiego może podejmować różne działania zmierzające do ułatwiania dostępu do finansowania zewnętrznego. Jakie działania, byłyby Pana zdaniem najbardziej przydatne z punktu widzenia takich organizacji jak Pana/Pani:

Bardzo przydatne Dosyć przydatne Przeciętnie przydatne Niezbyt przydatne W ogóle nieprzydatne Nie czytać: nie wiem, trudno powiedzieć − Rozwój sieci funduszy poręczeniowych, udzielających także poręczeń organizacjom

pozarządowym − Rozwój sieci funduszy pożyczkowych, udzielających także pożyczek organizacjom

pozarządowym − Stworzenie banku regionalnego − Współpraca instytucji publicznych z bankami w celu ułatwiania dostępu do finansowania

dla organizacji pozarządowych

F11. Czy może Pan(i) wskazać jakieś inne działania, które byłyby przydatne dla Pana(i) organizacji? ANKIETER: DOPYTAĆ

PLANY

ANKIETER ODCZYTAĆ: Na koniec zadam kilka krótkich pytań o najbliższe plany Pana(i) organizacji.


154

P1. Czy Pana(i) organizacja w chwili obecnej lub najbliższej przyszłości planuje dokonanie istotnej inwestycji??


P3. Czy Pana(i) organizacja w chwili obecnej lub najbliższej przyszłości planuje ubiegać się o jakiekolwiek finansowanie ze źródeł zewnętrznych?




− Kredyt lub pożyczka bankowa − Pożyczka z instytucji pozabankowej − Program pomocowy, dotacja unijna − Darowizna od sponsora − Inne źródło (jakie? …)


_______________________________________________________________________

P3.3 Jak Pan(i) to ocenia, jak łatwo będzie uzyskać Państwu tego typu finansowanie? Mam na myśli…. CADAS PYTAĆ O WSKAZANE W P3.2 OPRÓCZ ŚRODKI WŁASNE ? Bardzo łatwo Raczej łatwo Raczej trudno Bardzo trudno (Nie wiem/trudno powiedzieć)



Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – kwestionariusze CATI – jednostki samorządu terytorialnego

155

Kwestionariusz ankietowy

CATI

RESPONDENT: JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

Dzień dobry/dobry wieczór. Nazywam się /…/ i dzwonię z firmy PAG Uniconsult. Czy dodzwoniłem(am) się do GMINY / MIASTA / POWIATU (CADAS: POCIĄGNĄĆ NAZWĘ GMINY/MIASTA/POWIATU Z BAZY)?





A2. Na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego, firma Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o. przygotowuje opracowanie doradcze pt. „Prognoza w zakresie finansowych instrumentów wspierania rozwoju regionalnego – analiza dotycząca trendów rozwojowych w zakresie instrumentów finansowych”. Wyniki tych prac posłużą władzom regionalnym do kształtowania polityki w zakresie wspierania jednostek samorządu terytorialnego i ułatwiania im dostępu do różnych instrumentów finansowych. Dlatego też udział Państwa gminy/miasta/powiatu w tym badaniu jest niezmiernie ważny. Wywiad nie jest długi, potrwa około 15 minut i koncentrował się będzie wokół tematyki związanej z dostępem do finansowania zewnętrznego. Czy mógłbym/mogłabym prosić o połączenie z osobą odpowiedzialną za podejmowanie strategicznych decyzji w zakresie korzystania z finansowania zewnętrznego, tj. chciał(a)bym rozmawiać z …..


• Skarbnikiem Miasta/Gminy/Powiatu • Innym przedstawicielem Wydziału Finansowego

Wywiad 1

Umówienie 2

Odmowa 3

METRYKA JST

ANKIETER ODCZYTAĆ: Zacznijmy od kilku pytań na temat Pana(i) gminy/miasta/powiatu.

M1. Na początek proszę powiedzieć, ile mieszkańców liczy Pana(i) gmina/miasto/powiat?

CADAS KWOTY:

Poniżej 5 000

Od 5 000 do 9 999

Od 10 000 do 19 999

Od 20 000 do 49 999

Od 50 000 do 99 999

Co najmniej 100 000

M2. Odczytam Panu(i) kilka stwierdzeń. Proszę ocenić na ile odnosi się ono do sytuacji Pana(i) gminy/miasta/powiatu. Na ile zgadza się bądź nie zgadza ze stwierdzeniem, że Pana(i) gmina/miasto/powiat:

Zdecydowanie się zgadzam

Raczej się zgadzam

Raczej się nie zgadzam

Zdecydowanie się nie zgadzam

(NIE CZYTAĆ) Nie wiem/trudno powiedzieć

CADAS rotacja

jest dobrze zarządzana

skutecznie korzysta z dostępnych środków finansowych


156



nie ma problemów w finansowaniu swoich działań inwestycyjnych

ma problemy w pozyskaniu środków z Funduszy Strukturalnych ze względu na nadmierne biurokratyczne wymogi

ma problemy w pozyskiwaniu środków z Funduszy Strukturalnych ze względu na konieczność wyasygnowania wkładu własnego

ma problemy w pozyskiwaniu środków z Funduszy Strukturalnych ze względu na konieczność finansowania projektów, do czasu otrzymania dotacji

ANKIETER ODCZYTAĆ: Przejdźmy teraz do zagadnień dotyczących finansowania działalności gminy/miasta/powiatu.

F1. Jaki jest Pana(i) generalny stosunek do finansowania działalności gminy/miasta/powiatu za pomocą kredytów, pożyczek lub obligacji?


F2. Czy Pana(i) gmina/miasto/powiat kiedykolwiek ubiegała się/była zainteresowana/chciała skorzystać z następujących instrumentów finansowych?

Tak Nie Nie wiem

Kredyt bankowy Emisja obligacji na cele finansowania inwestycji Emisja obligacji na finansowanie wydatków bieżących (nieinwestycyjnych) Pożyczka z funduszu celowego (np. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej) Poręczenie kredytu zaciągnięte w Funduszu Poręczeń Unijnych Poręczenie emisji obligacji zaciągnięte w Funduszu Poręczeń Unijnych Leasing

F3. Pytać jeżeli wszędzie nie lub wszędzie nie z wyjątkiem „pożyczka z funduszu celowego” na tak:

Dlaczego Pana(i) gmina/miasto/powiat nie była nigdy zainteresowana tymi instrumentami? Proszę podać trzy najważniejsze powody? ANKIETER: DOKŁADNIE ZANOTOWAĆ.

_________________________________________________________________


F4. Czy w ciągu ostatnich 2 lat Pana(i) gmina/miasto/powiat korzystała z następujących instrumentów?

Tak, jeden raz Tak, wiele razy Nie Nie wiem

Kredyt bankowy na cele obrotowe Kredyt bankowy na cele inwestycyjne Emisja obligacji na cele inwestycyjne Emisja obligacji na finansowanie bieżące (nieinwestycyjne) Poręczenie kredytu zaciągnięte w Funduszu Poręczeń Unijnych Poręczenie emisji obligacji zaciągnięte w Funduszu Poręczeń Unijnych Leasing


157

F5. Czy Pana(i) gmina/miasto/powiat obecnie?

Tak

Nie

Korzysta z kredytu inwestycyjnego Korzysta z kredytu obrotowego Ma wyemitowane obligacje Korzysta z pożyczki funduszu celowego (np. Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i

Gospodarki Wodnej) Korzysta z poręczenia Funduszu Poręczeń Unijnych Korzysta z leasingu

F6 – Jakie jest obecnie zadłużenie Państwa gminy/miasta/powiatu w stosunku do dochodów budżetowych?

Poniżej 10% Nie mniej niż 10% i mniej, niż 20% Nie mniej niż 20% i mniej, niż 30% Nie mniej niż 30% i mniej, niż 40% Nie mniej niż 40% i mniej, niż 50% Nie mniej niż 50% i mniej, niż 60% Nie mniej, niż 60%

F7. Czy Pana(i) gmina/miasto/powiat dostrzega jakieś problemy, trudności, przeszkody związane z ubieganiem się czy też korzystanie z zewnętrznych źródeł finansowania tj. pożyczek, kredytów, obligacji? Proszę wymienić trzy najważniejsze: ANKIETER: DOPYTAĆ. DOKŁADNIE ZANOTOWAĆ.

Czy następujące czynniki stanowią przeszkodę dla Pana(i) gminy/miasta/powiatu w zakresie ubiegania się/korzystania z zewnętrznych źródeł finansowania?

Zdecydowanie tak

Raczej tak

Raczej nie

Zdecydowanie nie

(NIE CZYTAĆ) Nie wiem/trudno powiedzieć

CADAS rotacja

Zbyt niskie limity zadłużenia przewidziane w ustawie o finansach publicznych Zbyt wysoki koszt finansowania Zbyt krótki okres finansowania Brak odpowiednio długich karencji na spłatę odsetek i/lub kapitału Zbyt długi czas rozpatrywania wniosku o finansowanie Zbyt skomplikowane procedury kredytowe w bankach Zbyt skomplikowane procedury w przypadku emisji obligacji Niedostosowanie procedur do specyfiki i warunków działalności Państwa gminy/miasta/powiatu Zbyt mała konkurencja między bankami

F8. Od kilku miesięcy mamy do czynienia na świecie z tzw. kryzysem finansowym. Czy w związku z powyższym

Tak

Nie

(NIE CZYTAĆ) Nie dotyczy

Wzrosło oprocentowanie kredytów z których Państwo korzystacie.

Banki są mniej zainteresowane finansowaniem samorządów.


158

Banki są bardziej zainteresowane finansowaniem samorządów.

Niektóre banki nie wiedzą co robić i wstrzymują się z decyzjami

Banki mają obawy, jeśli chodzi o udzielanie kredytów długoterminowych

F9. Samorząd województwa dolnośląskiego może podejmować różne działania zmierzające do ułatwiania dostępu do finansowania zewnętrznego. Jak ocenia Pan(i) przydatność następujących działań?

Bardzo przydatne

Dosyć przydatne


Niezbyt przydatne


Nie czytać: nie wiem, trudno powiedzieć

CADAS rotacja


Współpraca instytucji publicznych z bankami w celu ułatwiania dostępu do finansowania dla jednostek samorządu terytorialnego

Lobbowanie w celu zmiany ustawy o finansach publicznych i zwiększeniu limitów zadłużenia samorządów

Organizacje forów dyskusyjnych, dotyczących współpracy samorządów z bankami

Przekazywanie informacji o aktualnej ofercie banków

F11. Czy może Pan(i) wskazać jakieś inne działania, które byłyby przydatne dla Pana(i) gminy/miasta/powiatu? ANKIETER: DOPYTAĆ

PLANY

ANKIETER ODCZYTAĆ: Na koniec zadam kilka krótkich pytań o najbliższe plany Pana(i) gminy/miasta/powiatu.

P1. Czy Pana(i) gmina/miasto/powiat w chwili obecnej lub najbliższej przyszłości planuje ubiegać się o jakiekolwiek finansowanie ze źródeł zewnętrznych?


Raczej tak

Raczej nie


Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć



Kredyt lub pożyczka

Emisja obligacji


Inne źródło (jakie? …)


_________________________________________________________________


159

P2.3 Jak Pan(i) to ocenia, jak łatwo będzie uzyskać Państwu tego typu finansowanie? Mam na myśli…. CADAS PYTAĆ O WSKAZANE W P2.1 ?

Bardzo łatwo

Raczej łatwo

Raczej trudno

Bardzo trudno

Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć

P 2.4 Jeśli w P2.3 raczej lub bardzo trudno, to jakie będą tego powody

ANKIETER: DOPYTAĆ. DOKŁADNIE ZANOTOWAĆ

_________________________________________________



Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: literatura

160

6.3. Literatura

1. „Analiza wpływu projektów zrealizowanych w ramach Działania 2.6 Zintegrowanego

Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006 na wzrost potencjału regionów

w sferze innowacji” (raport ewaluacyjny), Policy & Action Group Sp. z o.o., Ministerstwo

Rozwoju Regionalnego, grudzień 2008.

2. Balcerowicz E. (red) „Mikroprzedsiębiorstwa – sytuacja ekonomiczna, finansowanie,

właściciele”, CASE, Warszawa 2002.

3. Balon K. „Gospodarka społeczna w Niemczech – wybrane aspekty” Ekonomia Społeczna,

Teksty 2006.

4. Bolgert N. „Współpraca organizacji pozarządowej z bankiem”, Fundacja Rozwoju

Społeczeństwa Obywatelskiego, 2003, seria: „Zarządzanie finansami organizacjach

pozarządowych”, Zeszyt 7.

5. Bölke R. „Warunki rozwoju ekonomii społecznej w Niemczech”, Bank DnB Nord, Warszawa

2007.

6. Capiga M. „Działalność kredytowa monetarnych instytucji finansowych”, Warszawa 2006.

7. „Charakterystyka budżetów jednostek samorządu terytorialnego w województwie

dolnośląskim”, Raporty Wydziału Informacji, Analiz i Szkoleń, Regionalna Izba

Obrachunkowa we Wrocławiu, raporty: grudzień 2006, grudzień 2007 oraz na koniec III

kw. 2008 r.

8. „Central and Eastern Europe Statistics 2007 – An EVCA Special Paper”, European Venture

Capital Association, wrzesień 2008 r.

9. „Condensed Interim Separate Financial Statements at 30 June 2008”, Cassa Depositi e

Prestiti, 2008.

10. Dobiegała-Korona B., Herman A. (red.) „Współczesne źródła wartości przedsiębiorstwa”,

Difin, Warszawa 2006.

11. „Działania Ministra Gospodarki na rzecz stabilności i rozwoju”, Ministerstwo Gospodarki,

Warszawa 2009 (wersja robocza z 22.01.2009 r.).

12. „Fundusze Pożyczkowe w Polsce wspierające mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa –

według stanu na 30 czerwca 2008 r.”, Raport nr 10/2008, Polskie Stowarzyszenie Funduszy

Pożyczkowych, Szczecin, październik 2008 oraz raporty nr 4/2005, 6/2006, 8/2007.

13. Gajewski M., Kiliański T., Szczucki J. „Zasady organizacji i funkcjonowania funduszy

poręczeń kredytowych”, PARP, BGK, KSFP, Warszawa 2000.

14. Galas P. „Leasing zwrotny szansą dla JST”, Wspólnota, luty 2009.

15. Gonet W. „Kredyty, pożyczki, obligacje w gospodarce finansowej samorządu

terytorialnego”, Warszawa 2006.

16. Gumkowska M., Herbst J. „Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z

badania 2006”, Warszawa 2006.

17. Gumkowska M. „Z jakich usług finansowych korzystają organizacje pozarządowe? Czego

potrzebują?, Stowarzyszenie Klon/Jawor, prezentacja wygłoszona na Gdańskiej Konferencji

Ekonomii Społecznej, Gdańsk 2008.

18. Herbst. I. „Analiza możliwości finansowania podmiotów ekonomii społecznej w Polsce”,

Bank DnB Nord.

19. „Informacja statystyczna z rynku leasingu po 2008 roku”, Związek Przedsiębiorstw

Leasingowych, Warszawa 2009.

20. „Karta Samorządu Terytorialnego”, Strasburg, 15.10.1985 r.


161

21. Kazimierczyk P. „Współpraca NGO z bankami: wymogi zarządzania ryzykiem a perspektywy

rozwoju”, Bank DnB Nord, Warszawa 2008.

22. Królikowska A. (red.) „Finansowanie zwrotne instytucji ekonomii społecznej w Polsce.

Raport otwarcia Banku BISE”, Warszawa 2006.

23. Krzemiński A. „Leasing dla samorządów” [w:] „Raport specjalny. Pieniądz robi pieniądz,

czyli rola i wsparcie instytucji finansowych w procesie wykorzystywania funduszy

europejskich”, Warszawa 2008.

24. „Kryzys w Polsce – Trudny dostęp do kredytów jednym z głównych problemów firm”,

http://biznes.onet.pl/g,1915711,wiadomosci.html",

25. Menale P., Tamisari M. "Cassa Depositi e Prestiti: its local authority lending and Treasury

funding roles", Quaderno Monografico no. 11, Cassa Depositi e Prestiti, 2002.

26. „Monitoring kondycji sektora MŚP” (raport z badań), PKPP Lewiatan, edycje badań z roku

2005 i 2006.

27. „Najważniejsze pytania – podstawowe fakty. Polski sektor pozarządowy 2008”,

Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2008.

28. „Oferta banków dla organizacji pozarządowych. Raport z badań przeprowadzonych przez

portal finansowy Bankier.pl we współpracy z portalem ngo.pl”, Warszawa 2007.

29. Ostrowska K. „Samorządy odważnie sięgają po obligacje”, Rzeczpospolita, 28.01.2009 r.

30. Pączkowski K. „Ruszył Fundusz Poręczeń Unijnych - miliardy na nowe miejsca pracy”,

Gazeta Prawna, 13.08.2004.

31. Pietrzak B., Polański Z., Woźniak B. „System finansowy w Polsce”, PWN, Warszawa 2004.

32. „Przedsiębiorczość w Polsce 2007” (raport z badań), Ministerstwo Gospodarki, lipiec 2007.

33. „Raport o stanie funduszy poręczeniowych w Polsce – stan na dzień 31.12.2007 r.”,

Krajowe Stowarzyszenie Funduszy Poręczeniowych, czerwiec 2008 oraz raporty na dzień

31.12.2004, 31.12.2005, 31.12.2006.

34. „Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2006-2007”,

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2008 r.

35. „Rapport d’activite 2007”, ADIE 2008.

36. Robinson M. S. „The Microfinance Revolution – Sustainable Finance for the Poor”, Bank

Światowy, Waszyngton 2001.

37. Skowronek-Mielczarek A. „Małe i średnie przedsiębiorstwa – Źródła finansowania”, C.H.

Beck, Warszawa 2007.

38. Sudak I. „Czy banki uduszą polską gospodarkę”, GW, 06.02.2009.

39. Sugajski A. „Leasing ma się coraz lepiej” [w:] „Raport specjalny. Pieniądz robi pieniądz,

czyli rola i wsparcie instytucji finansowych w procesie wykorzystywania funduszy

europejskich”, Warszawa 2008.

40. „Sytuacja finansowa jednostek samorządu terytorialnego w I półroczu w latach 2006-2008,

Ministerstwo Finansów, Warszawa, październik 2008.

41. „Sytuacja na rynku kredytowym – wyniki ankiety dla przewodniczących komitetów

kredytowych - IV kw. 2008 r.”, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2008.

42. Tamowicz P. „Zapotrzebowanie mikro, małych i średnich przedsiębiorstw na finansowanie

kapitałem private equity / venture capital (PE/VC)”, Ministerstwo Gospodarki, październik

2007.


162

43. „Uzupełnienie Sektorowego Programu Operacyjnego <Wzrost konkurencyjności

przedsiębiorstw>, lata 2004-2006”.

44. „Wpływ realizacji SPO WKP, lata 2004-2006, na poziom innowacyjności polskich

przedsiębiorstw”, Policy & Action Group Sp. z o.o., Ministerstwo Rozwoju Regionalnego,

lipiec 2008.

45. Regulaminy udzielania pożyczek / poręczeń wybranych funduszy pożyczkowych i funduszy

poręczeniowych.

Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: spis tabel i rysunków

163

6.4. Spis tabel i rysunków

Tab. 1. Specyfikacja obszarów badania.

Tab. 2. Rozkład próby ze względu na wielkość przedsiębiorstw.

Tab. 3. Rozkład próby ze względu na branże.

Tab. 4. Rozkład próby – jednostki samorządu terytorialnego w woj. dolnośląskim.

Tab. 5. Przedsiębiorstwa zarejestrowane według liczby pracowników – województwo

dolnośląskie (rok 2006).

Tab. 6. Kapitał pożyczkowy (wielkość kapitału w tys. zł.).

Tab. 7. Pożyczki aktywne (liczba – szt. i wartość – w tys. zł.).

Tab. 8. Pożyczki aktywne do wielkości kapitału pożyczkowego w pięciu analizowanych

funduszach pożyczkowych.

Tab. 9. Charakterystyki wybranych produktów pożyczkowych.

Tab. 10. Kapitał poręczeniowy (wielkość kapitału w tys. zł.).

Tab. 11. Wartość poręczeń aktywnych do wielkości kapitału poręczeniowego w sześciu

analizowanych funduszach poręczeniowych regionu dolnośląskiego.

Tab. 12. Charakterystyki wybranych produktów poręczeniowych.

Tab. 13. Podział inwestycji pod względem etapu rozwoju spółki, dane za rok 2007 (w tys. euro).

Tab. 14. Wykorzystywanie przez organizacje pozarządowe produktów finansowych.





Tab. 17. Struktura zobowiązań dłużnych gmin.

Tab. 18. Struktura zobowiązań dłużnych powiatów.

Tab. 19. Struktura zobowiązań dłużnych miast na prawach powiatu.


powiaty, miasta na prawach powiatu) (w mln zł.)

Tab. 21. Struktura zobowiązań jednostek samorządu terytorialnego woj. dolnośląskiego

(łącznie: gminy, powiaty, miasta na prawach powiatu).


powiaty, miasta na prawach powiatu).


stanu na koniec III kw. 2008 r.


stanu na koniec 2007 r.

Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: spis tabel i rysunków

164

Rys. 1. Schemat badawczy.

Rys. 2. Kredyty i pożyczki długoterminowe na tle zobowiązań ogółem oraz zobowiązań

długoterminowych w sektorze przedsiębiorstw (na dzień 31.12) (w mln zł.).

Rys. 3. Kredyty i pożyczki krótkoterminowe na tle zobowiązań ogółem i zobowiązań

krótkoterminowych w sektorze przedsiębiorstw (na dzień 31.12) (w mln zł.).

Rys. 4. Lokalizacja funduszy pożyczkowych w Polsce (wg. siedziby) oraz liczebność funduszy w

podziale na województwa.

Rys. 5. Przeciętna wielkość udzielanych pożyczek przez pięć analizowanych funduszy

pożyczkowych (w tys. zł.).

Rys. 6. Stosunek wartości pożyczek aktywnych do wielkości kapitału pożyczkowego pięciu

analizowanych funduszy pożyczkowych.

Rys. 7. Lokalizacja funduszy poręczeniowych w Polsce (według siedziby) oraz liczebność

funduszy w podziale na województwa.

Rys. 8. Stosunek wartości poręczeń aktywnych do wielkości kapitału poręczeniowego oraz

wielkości zdolności poręczeniowej wyznaczonej mnożnikiem formalnym w przypadku

sześciu analizowanych funduszy poręczeniowych.

Rys. 9. Średnia wielkość poręczeń udzielanych przez analizowane sześć funduszy

poręczeniowych w województwie dolnośląskim (w tys. zł.).

Rys. 10. Średnia wielkość poręczenia dla analizowanych sześciu funduszy poręczeniowych w

województwie dolnośląskim (w tys. zł.).

Rys. 11. Rozkład wartości poręczeń wobec instrumentów finansowania dla analizowanych

sześciu funduszy poręczeniowych w województwie dolnośląskim.

Rys. 12. Rozkład wartości poręczeń w przekroju beneficjentów (przedsiębiorców korzystających

z poręczeń) dla badanych sześciu funduszy poręczeniowych w województwie

dolnośląskim (w tys. zł.).

Rys. 13. Organizacje pozarządowe na 10 tys. mieszkańców (mapa lewa) oraz na 10 tys.

mieszkańców na terenach wiejskich.

Rys. 14. Zobowiązania dłużne gmin w podziale na papiery wartościowe, kredyty i pożyczki oraz

zobowiązania wymagalne (oraz wielkość razem) (w mln zł.).

Rys. 15. Zobowiązania dłużne powiatów w podziale na papiery wartościowe, kredyty i pożyczki

oraz zobowiązania wymagalne (oraz wielkość razem) (w mln zł.).

Rys. 16. Zobowiązania dłużne miast na prawach powiatu w podziale na papiery wartościowe,

kredyty i pożyczki oraz zobowiązania wymagalne (oraz wielkość razem) (w mln zł.).

Badania ilościowe - przedsiębiorcy

Rys. 17. – 41. (Prezentacje graficzne wyników badania CATI)

Badania ilościowe – organizacje pozarządowe


Badania ilościowe – jednostki samorządu terytorialnego


z części analitycznej -...

Documents

Transcript of z części analitycznej -...