Wyniki Konkursu „Rodacy Rodakom” -...

KATEGORIA: SCENARIUSZ LEKCJI

NAGRODA I STOPNIA

Joanna Łydzińska (Irlandia) za scenariusz „Śladami Czesława Miłosza”

NAGRODY II STOPNIA

Izabela Bielińska (Norwegia) za scenariusz „100 rocznica przyznania Marii Skłodowskiej-Curie

Nagrody Nobla w dziedzinie chemii”

Izabella Bodziacka (Hiszpania) za scenariusz „Tajemnice paryskiego laboratorium”

WYRÓŻNIENIE

Agata Bartnik (Holandia) za scenariusz „Warszawskie Campo di Fiori, czyli Czesława Miłosza i Władysława Szpilmana

wspomnienia o Getcie Warszawskim”

KATEGORIA: SCENARIUSZ UROCZYSTOŚCI SZKOLNEJ LUB ZAJĘĆ POZALEKCYJNYCH

NAGRODA I STOPNIA

Urszula Suchy (Niemcy) za scenariusz inscenizacji z okazji 30-lecia powstania „Solidarności” i wprowadzenia stanu

wojennego w Polsce „Wolność zza żelaznej kurtyny”

NAGRODA II STOPNIA

Hanna Maria Kot-Arredondo (Meksyk) za scenariusz akademii okolicznościowej poświęconej Marii Skłodowskiej-Curie

WYRÓŻNIENIE

Alla Makarewicz (Białoruś) za scenariusz wycieczki szkolnej „Kwiaty dla Ruszczyca”

Wyniki Konkursu „Rodacy Rodakom”

na scenariusz lekcji lub uroczystości szkolnejdla nauczycieli polskich za granicą

Dokonaliśmy niewielkich skrótów i poprawek z zachowaniem indywidualnego stylui potocznego charakteru wypowiedzi. Z braku miejsca zamieszczamy tylko niektóre

przygotowane w scenariuszach ilustracje.

Konkurs „Rodacy Rodakom” jest częściąProgramu „Teczka Rocznicowa 2011”

Zadanie realizowane w ramach zlecania przez Kancelarię Senatuzadań w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za granicą w 2011 r.

PRZEBIEG LEKCJI

FAZA WSTĘPNA:

Załącznik nr 1- logo Roku Miłosza

Nauczyciel wyświetla za pomocą rzutnika logo Roku Miłosza (załącznik nr 1), nie tłumacząc jednak, co przedstawia zaprezentowany slajd, rozbudzając tym samym zainteresowanie uczniów; po czym formułuje pytania naprowadzające, dotyczące po-jawiającej się w logo liczby 365:

� Moi drodzy, jak myślicie, co może oznaczać ta liczba? (Ile jest dni w roku?) Wspólnie dochodzimy do wniosku, że liczba ta symbolizuje rok.

� Spróbujmy zatem dookreślić, o jaki rok może chodzić, jaka inna ważna informa-cja ukryta jest w zaprezentowanym logo?

Próba rozszyfrowania napisu – Miłosz. Mała dygresja, która pomoże, drogą analogii, naprowadzić dzieci na właściwy trop

interpretacyjny: � Czy pamiętacie, komu poświęcony był rok 2010 i z jaką wiązał się okazją?Uczniowie przypominają postać Fryderyka Chopina i przypadającą w zeszłym

roku dwusetną rocznicę jego urodzin.

� Powróćmy do naszego logo. O którego Miłosza chodzi i kim on był?Proszę, abyście w encyklopedii odnaleźli hasło „Miłosz” i przyglądając się datom

urodzin spróbowali określić, w którym przypadku w tym roku, a więc w 2011, obcho-dzilibyśmy okrągłą rocznicę urodzin.

3

INagroda

Joanna Łydzińska

Irlandia

Śladami Czesława Miłosza Scenariusz lekcji języka polskiego dla klasy VI

szkoły podstawowej

Cele ogólne:– upamiętnienie setnej rocznicy urodzin Czesława Miłosza,– zapoznanie uczniów z najważniejszymi faktami z życia Czesława Miłosza,– określenie swojej tożsamości w odniesieniu do dziedzictwa kulturowego Polski,– doskonalenie umiejętności pracy w grupie rówieśniczej.

Cele operacyjne, czyli uczeń:– zna najważniejsze fakty z życia Czesława Miłosza,– rozpoznaje wizerunek Miłosza,– wie, dlaczego w 2011 r. obchodzimy Rok Miłosza,– korzysta z różnorodnych źródeł informacji,– potrafi odnaleźć potrzebne informacje w tekście,– tworzy mapę myśli,– selekcjonuje fakty względem kategorii nadrzędnych,– dokonuje przekładu intersemiotycznego.

Metody i formy pracy: metoda projektu • aktywizująca• poszukująca• pogadanka• eksponująca• przez działanie i przeżywanie• praca z tekstem i filmem• praca w parach i grupowa

Materiały:• Zdjęcia, ilustracje• Fragmenty artykułów,

książek: „ Miłosz” Andrzej Zawada, Wrocław 1998

„Czesław Miłosz. Ekstatyczny pesymista” Justyna Sobolew-ska [w:] Polityka nr 1/2, 8 stycznia 2011, s. 28-31 „4 x Nobel” pod red. Gra-żyny i Feliksa Tomaszewskich, Warszawa 2002• „Mapy Twoich myśli” Tony

Buzan, Barry Buzan, Łódź 2003

• Komputer, rzutnik• Duży, kolorowy arkusz

papieru; kolorowe pisaki; kredki

4

Adresy stron internetowych:- http://www.milosz365.plhttp://www.youtube.com/watch?v=XF2PgcxpGa8

Po analizie haseł z encyklopedii, uczniowie formułują wniosek końcowy, który mógłby brzmieć następująco:

W 2011 roku obchodzimy Rok Miłosza, w związku z przypadającą na ten rok set-ną rocznicą urodzin wybitnego polskiego twórcy, Czesława Miłosza.

� Dzisiaj będziemy wielokrotnie, z różnych perspektyw, odpowiadać na pytanie, które padło przed chwilą, a mianowicie: kim był Czesław Miłosz? Przytoczę wam fragment wypowiedzi Mariana Stali (załącznik nr 2), która być może was zaintryguje, skłoni do refleksji.

Załącznik nr 2, wspomnienia Mariana Stali (www.milosz365.pl).

� Kim zatem według Mariana Stali był Miłosz? Przykładowe odpowiedzi uczniów: Miłosz był myślicielem, mędrcem duchowo-

ści, obserwatorem i kronikarzem wydarzeń XX wieku.

FAZA ŚRÓDLEKCYJNA:

CZĘŚĆ I

Nauczyciel zapisuje na tablicy temat lekcji: „Śladami Czesława Miłosza”, po czym prosi uczniów, by spróbowali na podstawie tak sformułowanego tematu określić, cze-mu będzie poświęcona lekcja.

Będziemy podążać śladami Czesława Miłosza po jego życiu, badając i odkrywając poszczególne etapy jego egzystencji.

� Skąd możemy dziś czerpać wiedzę na temat Miłosza? Kto może przekazać nam ważne informacje o tym wybitnym polskim twórcy?

Przykładowa odpowiedź uczniów: Wiedzę na temat Miłosza możemy czerpać przede wszystkim z książek oraz z Internetu.

� Tak, źródłem wszelkich informacji są dla nas książki pisane przez biografów, ba-daczy literatury, ale przede wszystkim wypowiedzi samego Miłosza bądź jego rodziny, znajomych i przyjaciół, zarejestrowane w różnych okolicznościach.

� Dalszą część naszych zajęć podzielimy na dwie części, w pierwszej – będzie-my, korzystając z rozmaitych źródeł, gromadzić najważniejsze informacje na temat Miłosza i spróbujemy wniknąć w jego świat.

W drugiej – na podstawie zebranych faktów stworzymy projekty w formie tzw. mapy myśli.

Zanim jednak przejdziemy do omówionych etapów zajęć, nauczyciel proponu-je ćwiczenie, by oswoić uczniów z wizerunkiem Miłosza. Rozdaje uczniom kartkę

5

(wycinankę) ze zdjęciami i ilustracjami (załącznik nr 3), na których znajdują się dwie postaci w różnych ujęciach, są to: Czesław Miłosz (2011) i Fryderyk Chopin (2010). Następnie prosi, by przyporządkować poszczególne zdjęcia do odpowiednich na-zwisk i dat (wycinając zdjęcia i umieszczając je w tabeli we właściwych rubrykach – załącznik nr 4), po czym sprawdza poprawność wykonania zadania.

Załącznik nr 3, wycinanka

Załącznik nr 4, tabelka do ćwiczenia z wycinanką

Nauczyciel prosi, by uczniowie dobrali się w pary, po czym wprowadza w kolejny etap lekcji, omawiając szczegółowo, na czym będzie polegało zadanie.

� Moi drodzy, w związku z niezliczoną ilością dostępnych materiałów na temat Czesława Miłosza, chcąc przybliżyć wam postać tego polskiego twórcy, przyniosłam fragmenty tekstów z różnych książek, wypowiedzi i artykułów, z których będziecie mogli dowiedzieć się czegoś interesującego o Miłoszu. Każdy fragment, opatrzony pewnym numerem, porusza odmienne kwestie, mówi o innym etapie życia poety, przywołuje różne fakty. Wasze zadanie polega na tym, by dokładnie przeczytać dany tekst, zaznaczając w nim kolorem najistotniejsze kwestie. Myślę, że 15 minut wystar-czy na przeczytanie tekstu ze zrozumieniem. Po upływie tego czasu każda para zapre-zentuje ten etap życia Miłosza, o którym mowa była w przeczytanym tekście. Numery, którymi opatrzone są wszystkie fragmenty, będą wyznaczały zgodną z chronologią kolejność prezentacji.

Każda para losuje jedną kartkę z tekstem:I. Rodzina, dzieciństwo – fragmenty książki „Miłosz” Andrzeja ZawadyII. Edukacja, młodość – fragmenty książki „Miłosz” Andrzeja ZawadyIII. Lata amerykańskie – fragment artykułu Justyny Sobolewskiej „Czesław Miłosz.

Ekstatyczny pesymista”, Polityka nr 1/2, 8 stycznia 2011, s. 30-31IV. Nagroda Nobla – fragment książki „4 x Nobel” pod red. Grażyny i Feliksa To-

maszewskich, s. 41V. Twórczość – (załącznik nr 5) na podstawie informacji ze strony:

http://www.milosz365.pl/pl,biografia.php

2011 Rok Czesława Miłosza 2010 Rok Fryderyka Chopina

(Odpowiednie zdjęcia z wycinanki) (Odpowiednie zdjęcia z wycinanki)

6

Załącznik nr 5, Print Screen strony www.milosz365.pl

Poszczególne grupy prezentują sylwetkę Miłosza, opowiadając o tym, co udało im się zapamiętać z przeczytanego tekstu, jaki obraz powstał w ich wyobraźni. Ucznio-wie starają się stworzyć samodzielną wypowiedź, posługując się od czasu do czasu krótkim cytatem. W razie kłopotów, nauczyciel formułuje pytania pomocnicze, cały czas zwraca uwagę na poprawność wypowiedzi. Pozostali uczniowie słuchają wystą-pień kolegów, uzupełniając swoje wiadomości o kolejne ciekawostki, tworząc jedno-cześnie notatki w formie punktów (tylko konkretne fakty), potrzebne w drugiej części zajęć.

Na zakończenie tej części lekcji nauczyciel prezentuje film pt. „Spotkania z Cze-sławem Miłoszem” (załącznik nr 6), a uczniowie starają się zwrócić uwagę na wszel-kie informacje, które nie pojawiły się we wcześniejszych materiałach lub wypowie-dziach. Po obejrzeniu filmu każdy przedstawia fakt, który udało mu się zapamiętać, za poprawną informację przyznajemy punkt. Osoba, która uzyska najwięcej punktów, otrzymuje niespodziankę.

Załącznik nr 6, Print Screen strony youtube ze wskazanym filmem (http://www.youtube.com/watch?v=XF2PgcxpGa8).

PODSUMOWANIE CZĘŚCI I i WPROWADZENIE DO CZĘŚCI II

Część pierwsza zajęć poświęcona jest w znacznej mierze poszukiwaniu, badaniu, analizowaniu i przyswajaniu informacji związanych z życiem i twórczością Czesława Miłosza, co zmierza do stworzenia w świadomości uczniów spójnego obrazu tej po-staci. To lekcja wprowadzająca i zachęcająca, przeznaczona jest dla uczniów, którzy spotykają się z Miłoszem pierwszy raz. Główną osią działania są samodzielne po-szukiwania inspirowane różnorodnymi formami aktywności, doskonalącymi zdolno-ści percepcyjne, umiejętność czytania ze zrozumieniem, wypowiadania się na temat przeczytanego tekstu (książka, artykuł), inspirującymi świadome i uważne oglądanie (film), rozwijającymi umiejętność korzystania z różnorodnych źródeł informacji (wy-dawnictwa zwarte, ciągłe, Internet, multimedia).

Ta część zajęć, pomimo wprowadzania treści biograficznych, aktywizuje uczniów poprzez konkretne ćwiczenia, redukując metodę podającą do niezbędnego minimum. Stopniowo w toku całej lekcji, rozbudowując wyobrażenie na temat twórcy i zasób informacji o nim, przygotowuje uczniów do kolejnego etapu przetwarzania i przy-swajania tych wiadomości, co będzie miało miejsce w drugiej części zajęć, a oparte zostanie na metodzie „mapy myśli” (mind mapping).

Metoda, opracowana przez brytyjskich naukowców Tony’ego i Barry’ego Buzana, poprzez aktywowanie obu półkul mózgowych, zdecydowanie zwiększa efektywność nauki i ułatwia zapamiętywanie. Pobudzając wyobraźnię dziecka, sprzyja twórcze-mu i wielokierunkowemu myśleniu. Stwarza dzieciom doskonałą okazję do ekspre-sji plastycznej łączącej się z treściami werbalnymi poprzez szereg uruchamianych skojarzeń, ukonkretnionych w postaci rysunków (często trójwymiarowych), symboli, znaków, określonych kolorów.

Rozbudowując całą ideę można wykorzystać „mapę myśli” przy projektach więk-szego formatu (niż zakładają twórcy, którzy propagują ją jako formę notatki), będące-go zalążkiem nieskończonego procesu tworzenia, gdyż w założeniu „mapa myśli” nie jest dziełem skończonym, może w każdej chwili podlegać rozbudowywaniu, w mia-rę jak zwiększa się zdobywana wiedza i umiejętności. Taka właśnie idea przyświeca drugiej części zajęć. Trzeba jednak najpierw wprowadzić uczniów w ogólne zasady tworzenia takiej mapy, zachęcając do uruchomienia wyobraźni i ciągu skojarzeń wo-kół zaproponowanego tematu.

CZĘŚĆ II

Nauczyciel proponuje utworzenie czteroosobowych grup – po jednej osobie z każdej z czterech par (w pierwszej części zajęć dzieci pracowały w parach). Zatem w tym samym zespole współpracować będą uczniowie, z których każdy przeczytał we wcześniejszej części lekcji inny tekst na temat Miłosza, co umożliwi dalszą wy-mianę informacji w obrębie tworzonego wspólnie projektu. Dzieci, które w pierwszej części zajęć pracowały jako para, w drugiej części nie spotkają się w tej samej grupie, co powoduje, że naturalnie uczą się współpracować z różnymi osobami.

� Kochani, zgodnie z tym, co ustaliliśmy na początku zajęć, wykorzystamy zdoby-tą właśnie wiedzę o Miłoszu, do stworzenia bardzo interesujących i barwnych projek-tów w formie „mapy myśli”. Przyjrzyjmy się, jak wygląda przykładowa „mapa myśli”.

Nauczyciel wyświetla za pomocą rzutnika następującą mapę (załącznik nr 7):

7

Załącznik nr 7, mapa myśli (patrz także kolorowa wkładka]. O mapie myśli (źródło: google grafika)

8

Analizując poszczególne elementy pokazanej „mapy myśli”, wspólnie z uczniami zastanawiamy się nad ideą i wyznacznikami tworzenia takiej mapy. Wprowadzając to zagadnienie, warto zrezygnować z podawania (przez nauczyciela) z góry zasad rządzących „mapą myśli”, ale odpowiednimi pytaniami próbujemy pobudzić uczniów do myślenia i poszukiwania.

� Pierwsze pytanie dotyczące mapy, którą widzicie na tablicy, nie powinno spra-wić wam najmniejszego kłopotu. Co znajduje się w centralnej części tej mapy?

W centralnej części znajduje się nasz temat w postaci bardzo ogólnego sformuło-wania. Temat od razu rzuca się w oczy, jest wyraźny i opatrzony rysunkiem.

� Co oznaczają rozgałęziające się linie odchodzące od tematu?Kolorowe, pogrubione linie wskazują te elementy, które będziemy analizować

w obrębie naszego tematu, wyrażone sformułowaniami kluczowymi, a te z kolei roz-gałęziają się na kwestie bardziej szczegółowe.

� Co możemy odczytać z naszej mapy na temat „mindmappinu”?Mindmapping, czyli „mapa myśli” opracowana przez Tonye’go i Barry’ego Buza-

na, to technika uczenia się zgodna z naturalnymi możliwościami naszego mózgu, uaktywniająca zarówno lewą, jak i prawą półkulę mózgu.

� Czy „mapa myśli” to notatka?Tak, notatka, ale nielinearna, bazująca na naszych skojarzeniach, które „fotografu-

jemy” i umieszczamy w postaci rysunków, symboli.

Na podstawie tej części mapy mówiącej o „technice”, ułóżcie instrukcję tworzenia „mapy myśli”.

Weź dużą czystą kartkę, na przykład formatu A4 lub większą, ustaw ją poziomo.Używaj kolorowych pisaków.W centrum umieść temat, słowo kluczowe. Nie zapomnij o rysunku!Temat połącz liniami (gałązkami) ze szczegółami odnoszącymi się do Twojego te-

matu, czyli wpisz fakty, pojęcia, zagadnienia, liczby i wszystkie swoje pomysły, ale w jak najkrótszej formie.

Zostaw kilka „gałęzi” (linii) na nowe pomysły, które przyjdą Ci do głowy za jakiś czas.

� Jakie są zalety tworzenia takiej nietypowej notatki?Oszczędzasz czas, notując tylko fakty, czyli to, co najważniejsze.Atrakcyjna forma, którą można dowolnie modyfikować.Rysując mapę, pobudzasz wyobraźnię i łatwiej zapamiętujesz.Odwołujesz się do skojarzeń.Jesteś twórczy.

� Gdzie można zastosować „mapę myśli”?Mapy myśli można tworzyć w szkole, w pracy, w życiu prywatnym, przygotowu-

jąc się do egzaminu, do wystąpienia, czy planując wakacje.

� Świetnie! Moi drodzy, tym sposobem wyjaśniliśmy sobie wszystko to, co powin-niśmy wiedzieć na temat tej metody, którą za chwilę wykorzystamy tworząc nasze projekty. Jeśli chcielibyście zobaczyć różnorodność modeli takich map, poszukać in-spiracji, możemy zajrzeć do grafiki google (załącznik nr 8).

9

Załącznik nr 8, Print Screen – mapy myśli w google grafika.

� Zainspirowani mapami, które mieliście okazję zobaczyć, przechodzimy do pra-cy. Będziecie pracować w grupach, do których zostaliście przydzieleni. Każdy z was zgłębił inny etap życia Czesława Miłosza, dlatego pracując w zespole, proszę, abyście dzielili się ze sobą tym, co udało wam się zapamiętać, by każdy z was brał czynny udział w tworzeniu wspólnego projektu. Możecie też poszerzać swoje wiadomości, korzystając z dostępnych w klasie materiałów. Możecie wprowadzać do swoich pro-jektów innowacyjne rozwiązania, takie które nie pojawiły się w żadnym widzianym przez was dotąd projekcie, nie musi to być przecież standardowa „mapa myśli”. Li-czy się poprawność merytoryczna waszych prac oraz oryginalność wykonania. Życzę wam owocnej pracy i wspaniałej zabawy!

W czasie, gdy uczniowie pracują nad projektami, nauczyciel koordynuje pracę grup i służy wsparciem.

ZAKOŃCZENIE

Na zakończenie zajęć organizujemy wystawę uczniowskich prac (patrz kolorowa wkładka). Wszyscy mają okazję zapoznać się z pracami rówieśników z klasy, zadać pytanie twórcom, wymienić uwagi, spostrzeżenia i wrażenia. To też świetna wymiana pomysłów oraz inspiracji.

Załącznik nr 9, przykładowe prace uczniów – patrz kolorowa wkładka.

10

Cele ogólne:– upamiętnienie setnej rocznicy urodzin Czesława Miłosza– motywowanie do poznawania poezji polskiej– kształtowanie wrażliwości na piękno poezji– określenie swojej tożsamości w odniesieniu do dziedzictwa kulturowego Polski– uwrażliwianie na piękno i precyzję wypowiedzi w języku polskim

Cele szczegółowe, czyli uczeń:– zna wiersz Czesława Miłosza „Przypowieść o maku”– wie, że rok 2011 jest Rokiem Miłosza i zarazem setną rocznicą jego urodzin– odpowiada na pytania związane z omawianym wierszem– interpretuje utwór Miłosza– wie, czym jest przypowieść– potrafi wypowiedzieć się na temat obejrzanego fragmentu filmu– dostrzega analogie tematyczne wyrażane za pomocą odmiennych kodów (słownych

w poezji, obrazowych i dźwiękowych w filmie)– rozumie pojęcia: mikrokosmos, makrokosmos, wszechświat

PRZEBIEG LEKCJI

FAZA WPROWADZAJĄCAUczniowie wraz z nauczycielem siadają w kółeczku, po czym nauczyciel wyjmuje

małe pudełeczko i pokazując je, pyta uczniów, co może się w nim znajdować; czy będzie to coś małego, czy dużego; czy będzie to jedna rzecz, a może kilka – wiele czy niewiele.

Po tych kilku pytaniach rozbudzających wyobraźnię dzieci, nauczyciel wysypuje zawartość pudełeczka, w którym znajdują się ziarenka maku; po czym prosi uczniów, by jeszcze raz spróbowali odpowiedzieć na wcześniejsze pytania oraz by podali jak najwięcej synonimów określających wielkość ziarenka maku (małe, miniaturowe, ma-lutkie, tycie, drobne itd.).

� Co jeszcze może mieć rozmiary zbliżone do rozmiarów ziarnka maku? Przykładowe odpowiedzi dzieci np. piasek, pyłek, kropelka.

� Za chwilkę pokażę wam fragment francuskiego, „poetyckiego” filmu przyrod-niczego pt. „Mikrokosmos” z 1996 roku (załącznik nr 1) i bardzo proszę, abyście za-obserwowali, jak zmienia się perspektywa postrzegania kropli wody, którą możemy względem wielkości utożsamić z naszym ziarnkiem maku.

W makowym świecie „Przypowieść o maku”

Czesława MiłoszaScenariusz lekcji języka polskiego dla klasy VI

szkoły podstawowej

Lekcja IIklasa VI

Joanna Łydzińska

Irlandia

Metody i formy pracy:• aktywizująca• poszukująca• pogadanka• eksponująca• przez działanie i przeżywanie• drama

Materiały dydaktyczne:• mak• kartki z wydrukowanym

wierszem Miłosza „Przypo-wieść o maku”

• Słownik Języka Polskiego, Słownik Terminów Literac-kich

• film „Makro- und mikro-kosmos” – http://www.youtube.com/watch?v=N-MqO4EUbYl4

• fragment francuskiego filmu „Mikrokosmos” – http://www.youtube.com/wat-ch?v=76R2EKEnoJQ&fe-ature=related

11

Prezentujemy tylko pierwsze 45 sekund filmu.

Załącznik nr 1, Print Screen z fragmentem filmu „Mikrokosmos” (źródło – www.youtube.com/watch?v=76R2EKEnoJQ&feature=related)

Uczniowie formułują wniosek, który mógłby brzmieć następująco:To, co dla nas jest małe, z innej perspektywy lub dla kogoś innego może być ogrom-

ne. Wszystko zależy od punktu widzenia.

FAZA ŚRÓDLEKCYJNAUczniowie otrzymują wydruki z wierszem Czesława Miłosza pt. „Przypowieść o

maku” i krótką notką biograficzną na temat autora tego utworu. Nauczyciel prosi, by uczniowie zapoznali się z notką dotyczącą Miłosza, po czym pyta:

� Skoro Czesław Miłosz urodził się w 1911 roku, to ile dziś miałby lat?Dokładnie sto lat.

� Świetnie, dlatego właśnie w setną rocznicę urodzin poety rok 2011 ogłoszono Rokiem Miłosza. W związku z tym niemal cały świat (a przynajmniej tam, gdzie Mi-łosz jest znany) będzie świętować tę okrągłą rocznicę, organizując różnego rodzaju wieczorki poetyckie, konferencje, spotkania, festiwale, wystawy. My również włącza-my się w te obchody, organizując dziś naszą lekcję wokół przepięknej przypowieści Czesława Miłosza. A co to takiego przypowieść? Proponuję, abyśmy zajrzeli do słow-ników.

Nauczyciel rozdaje słowniki języka polskiego i słowniki terminów literackich, po czym prosi, by uczniowie sformułowali wnioski na podstawie przeczytanych haseł oraz zapisali je na tablicy i w zeszytach w formie słoneczka:

PRZYPOWIEŚĆ

parabola ma podwójne znaczenie: dosłowne i przenośne

przekazuje myśl moralną lub filozoficzną

przypowieści biblijne, np. „Przypowieść o synu marno-trawnym”

12

Analizując i interpretując wiersz Miłosza będziemy starali się odkryć znaczenie do-słowne i ukryte (przenośne), wydobywając przekazaną w utworze myśl. Za chwilkę przeczytamy ten króciutki utwór liryczny. Proszę, abyście w pierwszej kolejności sku-pili się na obrazach, które wyłaniają się z wiersza.

Nauczyciel czyta wzorcowo „Przypowieść o maku” Czesława Miłosza, a następnie prosi ochotnika, by przeczytał tekst ponownie:

„Przypowieść o maku” Czesław Miłosz

Na ziarnku maku stoi mały dom,Pieski szczekają na księżyc makowyI nigdy jeszcze tym makowym psom,Że jest świat większy, nie przyszło do głowy.

Ziemia to ziarnko – naprawdę nie więcej,A inne ziarnka – planety i gwiazdy.A choć ich będzie chyba sto tysięcy,Domek z ogrodem może stać na każdej.

Wszystko w makówce. Mak rośnie w ogrodzie,Dzieci biegają i mak się kołysze.A wieczorami, o księżyca wschodziePsy gdzieś szczekają, to głośniej, to ciszej.

Wspólnie określamy obrazy poetyckie:– ziarnko maku, a na nim dom z ogrodem– ziemia, inne planety i gwiazdy– makówka w ogrodzie, gdzie biegają dzieci.

� Jak duży jest świat opisany w pierwszej strofie?Pierwsza zwrotka przedstawia bardzo mały świat.

� Co na to wskazuje? Skąd wiemy, że on jest mały? Zaznaczcie, proszę, na wa-szych karteczkach odpowiednie fragmenty zielonym kolorem.

Na ziarnku maku stoi mały dom,Pieski szczekają na księżyc makowyI nigdy jeszcze tym makowym psom,Że jest świat większy, nie przyszło do głowy.

� Ziarnko maku, jak powiedzieliśmy na początku lekcji, jest malutkie, a na nim stoi dom, więc dom ten jest jeszcze mniejszy niż ziarnko, poza tym podmiot liryczny wprost określa dom jako mały.

� A słowo „pieski” – jaki to środek stylistyczny?Pieski do zdrobnienie, które może właśnie wskazywać na ich niewielkie rozmiary

w małym świecie.

� Pewne elementy tego świata określane są jako „makowe”, czyli jakie? Skoro przymiotnik „makowe” pochodzi od słowa „mak”, to makowe oznacza tyle

co małe, malutkie, mikroskopijne, tycie.

� Druga zwrotka przynosi nam odpowiedź na pytanie, czym jest wspomniane już ziarnko maku.

Ziarnko maku to ziemia.

� Zamknijcie na chwilę oczy i spróbujcie wyobrazić sobie ziemię jako ziarenko maku pośród innych ziarenek, innych planet, a teraz powróćcie w wyobraźni na zie-mię i spróbujcie przemierzyć odległość z Irlandii do waszego domu w Polsce. Czy ktoś

13

z was jechał może do Polski samochodem? Jak dużo czasu zajmuje taka podróż? Jak duża jest zatem ziemia?

Wydaje się, że ziemia jest duża, kiedy pomyślimy, że prawie dwa dni zajmuje dojazd samochodem z Irlandii do Polski, a to przecież tylko fragment całej naszej planety. Kiedy jednak spojrzymy na ziemię z oddali, ujrzymy ją pośród wielu innych planet, wydaje się, że jest malutka, właśnie jak ziarnko.

� Powiedzieliście, że ziemia nie jest mała, gdy widzimy ją na tle innych planet. A ile jest tych planet i gwiazd? Zaznaczcie, proszę, na żółto odpowiednie fragmenty w wierszu.

I nigdy jeszcze tym makowym psom,Że jest świat większy, nie przyszło do głowy.


Świat bez wątpienia jest większy niż „makowy”. Innych planet i gwiazd jest tak dużo, że trudno je zliczyć. W wierszu pojawia się określenie „chyba sto tysięcy”, co oczywiście nie wskazuje nam konkretnej liczby rzeczywistej, ale raczej podpowiada ogrom, wielką, nieskończoną liczbę planet i gwiazd.

� Pamiętacie, jak zadałam wam podobne pytanie na początku lekcji w odniesieniu do ziarenek maku, które miałam w pudełeczku?

Tak, powiedzieliśmy wówczas, że raczej niemożliwe byłoby zliczenie wszystkich tych ziarenek albo wskazana przez nas liczba byłaby nieprecyzyjna.

� Zgadza się, a jak nazwiemy taką przestrzeń z planetami i gwiazdami?To kosmos, inaczej wszechświat.

� Co w wierszu stanowi wyobrażenie kosmosu jako całości?Makówka, gdyż ona mieści w sobie wszystkie ziarnka. Makówka jest takim minia-

turowym modelem kosmosu.

Ćwiczenie dramowe:

� Świetnie wam idzie! A teraz proszę, abyście wszyscy zastanowili się, w jaki spo-sób (jako cała klasa) moglibyście przedstawić wszechświat (makówkę) w scence dra-matycznej.

Można by zgasić światło w klasie, bo w kosmosie (w makówce) jest ciemno; jedna osoba staje na środku z lampką w dłoni (jako słońce), część uczniów krąży wokół słońca (niczym planety), część natomiast trzyma mniejsze światełka imitując gwiazdy bądź inne odległe galaktyki.

� Fantastyczny pomysł! Powróćmy jeszcze na chwilę do obrazów, które wyłaniają się z wiersza. Powiedzieliście, że w pierwszej strofie świat jest mały, a przypomnijcie sobie film, który oglądaliście na początku lekcji, jak można by określić ten świat jed-nym, precyzyjnym słowem, a jak cały wszechświat.

Pierwsza zwrotka prezentuje świat niczym mikrokosmos, a druga – makrokosmos.

� Na jakiej zasadzie zostały przedstawione te dwa światy?Mikrokosmos i makrokosmos są zestawione na zasadzie kontrastu, opozycji mikro-

-makro, małe-duże, skończone-nieskończone.� Spróbujcie porównać pierwszą i ostatnią strofę wiersza. W obu zwrotkach pojawiają się te same elementy – księżyc, psy, w ostatniej strofie

powracamy znów do świata na ziarnku maku, który w makówce rośnie w ogrodzie przy domu.

� Obejrzymy teraz pewien krótki film. Nie zdradzę wam jednak tytułu, wyłączy-my w nim dźwięk, a zatem skupiać będziecie się tylko na obrazie. Proszę, abyście przyjrzeli się uważnie i spróbowali wskazać analogie, czyli podobieństwa, z wierszem Czesława Miłosza. (Załącznik nr 2)

14

Załącznik nr 2, Print Screen z fragmentem filmu „Mikro i makrokosmos” (źródło http://www.youtube.com/watch?v=NMqO4EUbYl4)

Podobieństwa między wierszem a filmem:– zmiana perspektywy widzenia świata,– opozycja mikro i makro,– przybliżanie i oddalanie,– kompozycja, – człowiek jako fragment makrokosmosu i mikrokosmos zarazem,– ograniczenia poznawcze człowieka.

� Udało nam się rozwikłać sensy dosłowne zawarte w wierszu, a teraz proszę, abyście w parach sformułowali zawartą w utworze Miłosza myśl ukrytą, czyli określili sens przenośny.

Propozycje uczniów:• Czasami wydaje nam się, że jesteśmy jedyni na świecie, że istnieje tylko nasz

mały świat, który stworzyliśmy wkoło siebie. • Ludzie są egoistyczni, myślą tylko o tym, co najbliżej.• Nie przychodzi nam do głowy, że istnieją inne światy, często bardzo blisko nas.• Żyjemy w „makowym” świecie.

ZAKOŃCZENIE

Na zakończenie powiedzcie mi, do jakich refleksji skłonił was wiersz Miłosza? Jakie emocje wzbudził was ten utwór? Do czego zainspirował?

15

Scenariusz wieczorku poetyckiego

poświęconego twórczości Czesława Miłosza

Lekcja III

Joanna Łydzińska

IrlandiaWieczorek poetycki poświęcony w całości Czesławowi Miłoszowi odbył się 5 lutego 2011 roku w ramach Dnia Otwartego w Polskiej Szkole w Galway

Wieczorek zorganizowałam wraz z klasą I gimnazjum dla rodziców uczniów tej klasy

Główny cel, jaki przyświecał zorganizowaniu spotkania z poezją, to rozpropago-wanie wśród uczniów i rodziców obchodów setnej rocznicy urodzin Miłosza oraz zachęcenie do obcowania z jego poezją.

Celem stworzenia refleksyjnego nastroju, sprzyjającego ode-rwaniu od zgiełku codzienności, zadbaliśmy o odpowiednią opra-wę całego spotkania, które chcieliśmy w każdym aspekcie potrak-tować jako wyjątkowe. Połączyliśmy zatem w klasie wszystkie stoliki, na których położyliśmy ładny obrus, zapalone świeczki i niespodziankę dla rodziców, czyli przewiązane wstążeczką mini zwoje z wierszami Miłosza (3 fotografie poniżej), które każ-dy mógł zabrać ze sobą do domu, przekazać bliskiej osobie. Prze-strzeń sceniczną udekorowaliśmy kwiatkami, wykonanymi przez uczniów. Kwiaty to z jednej strony inspiracja płynąca z wierszy Miłosza („Przy piwoniach”, „Słońce”, „Piosenka o końcu świata”, „Przypowieść o maku”), z drugiej – piękny symbol urodzinowy.

Spotkanie podzieliliśmy na trzy części:

I – część biograficzna, w której posłużyliśmy się prezentacją multimedialną. (Informacje w części biograficznej pochodzą ze strony: www.milosz365.pl, zdjęcia wykorzystane w prezentacji multimedialnej (w slajdach) zaczerpnięte ze stron wska-zanych w „google grafika”).

II – uczniowskie recytacje poezji Miłosza z nastrojową mu-zyką Zbigniewa Preisnera w tle.

III – refleksje, rozmowa z uczniami i rodzicami na temat usłyszanej poezji.

Slajd I – zdjęcie Czesława Miłosza

Kacper: W 2011 roku mija setna rocznica urodzin Czesława Miłosza, dlatego rok ten ogłoszono Rokiem Miłosza (Slajd II), na którego program złożą się nowe wydania książkowe, konferencje, festiwale, wieczorki poetyckie, dyskusje, poświęcone mu wysta-wy, organizowane zarówno w Polsce, jak i za granicą – od Kra-snojarska przez Wilno, Kraków, Paryż po Nowy Jork i San Franci-sco. Również w Polskiej Szkole w Galway chcielibyśmy uczcić tę niezwykłą rocznicę. Na początek kilka słów o samym Miłoszu.

Mini-zwoje z wierszami Miłosza

Slajd III – Szetejnie na mapie Litwy

klasa I gimnazjum

Slajd II – Miłosz podczas pracy Julia: Miłosz urodzony w Szetejniach (Slajd III), w sercu Litwy,

wygnany stamtąd przez tragiczne wydarzenia XX wieku, miesz-kał kolejno w Warszawie (Slajd IV), Krakowie (Slajd V), Paryżu (Slajd VI), Stanach Zjednoczonych (Slajd VII), by u kresu stulecia powrócić do Polski (zob. slajdy na kolorowej wkładce).

Karolina: Był nie tylko poetą, prozaikiem, tłumaczem, czyta-nym na całym świecie eseistą, ale także niezwykle wnikliwym obserwatorem i świadkiem epoki.

Slajd VIII – Miłosz czyta gazetę

Julia: Laureat Nagrody Nobla w roku 1980 (Slajd IX) i wielu innych prestiżowych nagród literackich, tłumaczony na 42 języki. Doktor honoris causa wielu uniwersyte-tów w USA i w Polsce, honorowy obywatel Litwy i miasta Krakowa.

Slajd IX – wręczanie nagrody Nobla Miłoszowi

Karolina: Szkolną i uniwersytecką młodość spędził w Wilnie, tam również debiu-tował jako poeta, okupację niemiecką przetrwał w Warszawie. Po wojnie pracował w służbie dyplomatycznej PRL: w USA i we Francji do roku 1951, kiedy to zwrócił się w Paryżu o azyl polityczny.

Slajd X – zdjęcia Miłosza w różnych okresach życia

Julia: W roku 1960 wyjechał do Kalifornii, gdzie przez dwadzieścia lat jako pro-fesor języków i literatur słowiańskich wykładał na uniwersytecie w Berkeley. Do roku 1989 publikował głównie w emigracyjnym wydawnictwie paryskiej „Kultury” i w Pol-sce poza cenzurą. Od roku 1989 mieszkał w Berkeley i w Krakowie. Zmarł 14 sierpnia 2004.

Karolina: W opinii międzynarodowej krytyki, jak i współczesnych mu poetów, twórczość poetycka Miłosza to jedno z najbardziej znaczących zjawisk naszej literac-kiej współczesności.

Slajd XI – książki i autografy Czesława Miłosza

Julia: Miłosz przekracza formy gatunkowe (Slajd XII), obcuje jako poeta i jako tłu-macz z całą tradycją poezji – od współczesnych sobie poetów amerykańskich po Bi-blię (której fragmenty przekłada na nowo na język polski).

Slajd XII – portret Miłosza

Karolina: Jako powieściopisarz zdobył rozgłos powieścią „Zdobycie władzy”, o komunizmie w Polsce, ale i on sam i je-go czytelnicy cenią sobie szczególnie autobiograficzną „Dolinę Issy” – obfitującą w filozoficzne podteksty opowieść o dorasta-niu i utraconej niewinności. (Slajd XIII) Osobiste wątki powra-cają silnie w twórczości eseistycznej, zarówno w „Zniewolonym umyśle”, książce należącej do klasyki literatury traktującej o fe-nomenie totalitaryzmu, jak i w „Rodzinnej Europie”, ciągle jednej z najlepszych książek o kulturze środkowoeuropejskiej. Te i na-stępne książki, jak choćby „Świadectwo poezji” czy „Życie na wyspach” wprowadzają w samo sedno spraw, które dotyczą dziś życia i literatury (źródło – www.milosz365.pl).

Slajd XIII – okładki książek Miłosza

Kacper: Po tym krótkim zarysowaniu sylwetki Czesława Miłosza chcielibyśmy zapro-sić bardzo serdecznie w pasjonującą podróż w głąb poezji tego niezwykłego poety.

16

Slajd IX: – Wręczanie Nagro-dy Nobla Miłoszowi

Slajd VIII – Miłosz czyta gazetę

17

Slajd XIV – Miłosz w rozmowie z Wisławą Szymborską

Na początek słowa Wisławy Szymborskiej na temat Miłosza:Paulina: „Każdy Jego nowy wiersz to było dla nas święto, nie-

spodzianka, podarunek, temat do długich rozmów z przyjaciółmi i zaproszenie do rozmyślania w samotności” (muzyka w tle).

Magda „Droga”Tam, gdzie zielona ściele się dolinaI droga, trawą zarosła na poły,Przez gaj dębowy, co kwitnąć zaczyna,Dzieci wracają do domu ze szkoły.

W piórniku, który na wskos się otwiera,Chrobocą kredki wśród okruchów bułkiI grosz miedziany, który każde zbieraNa powitanie wiosennej kukułki.

Berecik siostry i czapeczka brataMigają między puszystą krzewiną.Sójka skrzekocząc po gałęziach lataI długie chmury nad drzewami płyną.

Już dach czerwony widać za zakrętem.Przed domem ojciec, wsparty na motyce,Schyla się, trąca listki rozwinięteI z grządki całą widzi okolicę.

Sara: (wkoło kwiaty maku i makówki wykonane z papieru)

„Przypowieść o maku”Na ziarnku maku stoi mały dom, Pieski szczekają na księżyc makowyI nigdy jeszcze tym makowym psom,Że jest świat większy, nie przyszło do głowy.


Wszystko w makówce. Mak rośnie w ogrodzie,Dzieci biegają i mak się kołysze.A wieczorami, o księżyca wschodziePsy gdzieś szczekają, to głośniej, to ciszej

Kacper: W 1980 roku Czesław Miłosz otrzymał literacką Nagrodę Nobla. A oto fragment tego, co poeta powiedział wówczas w Sztokholmie:

Adrian: „Dobrze jest urodzić się w małym kraju, gdzie przyroda jest ludzka, na miarę człowieka, gdzie w ciągu stuleci współżyły ze sobą różne języki i różne religie. Mam na myśli Litwę, ziemię mitów i poezji. I chociaż moja rodzina już w XVI wieku posługiwała się językiem polskim, tak jak wiele rodzin w Finlandii szwedzkim, a w Ir-landii angielskim, wskutek tego jestem polskim, nie litewskim poetą, krajobrazy i być może duch Litwy nigdy mnie nie opuściły.”

Slajd XIV – Miłosz w rozmo-wie z Wisławą Szymborską

Piotrek 1: (z boku dziewczynka z chłopcem, klęcząc, grają w statki)

„Ganek”Ganek, na zachód drzwiami obrócony,Ma duże okna. Słońce tutaj grzeje.Widok szeroki stąd na wszystkie strony,Na lasy, wody, pola i aleje.

Kiedy już dęby w zieleń się przybiorą,A lipa cieniem zakryje pół grzędy,Świat ginie w dali za niebieską korą,Pocięty liśćmi w cętkowane zęby.

Tutaj brat z siostrą, nad małym stolikiemKlęczą rysując wojny i pogonie.I pomagają różowym językiemWielkim okrętom, z których jeden tonie.

Martyna: (dziewczynka trzyma bukiet ręcznie wykonanych piwonii w kolorze bia-łym i różowym, na koniec recytacji rozdaje po jednym kwiatku każdemu z naszych gości)

„Przy piwoniach”Piwonie kwitną, białe i różowe,A w środku każdej, jak w pachnącym dzbanie,Gromady żuczków prowadzą rozmowę,Bo kwiat jest dany żuczkom na mieszkanie.

Matka nad klombem z piwoniami staje,Sięga po jedną i płatki rozchyla,I długo patrzy w piwoniowe kraje,Dla których rokiem bywa jedna chwila.

Potem kwiat puszcza i, co sama myśli,Głośno i dzieciom, i sobie powtarza.A wiatr kołysze zielonymi liśćmiI cętki światła biegają po twarzach..

Nikola: (dziewczynka recytuje wiersz nad płótnem i paletą barw w dłoni, malując jednocześnie)

„Słońce”Barwy ze słońca są. A ono nie maŻadnej osobnej barwy, bo ma wszystkie.I cała ziemia jest niby poemat,A słońce nad nią przedstawia artystę.

Kto chce malować świat w barwnej postaci,Niechaj nie patrzy nigdy prosto w słońce.Bo pamięć rzeczy, które widział, straci,Łzy tylko w oczach zostaną piekące.

Niechaj przyklęknie, twarz ku trawie schyliI patrzy w promień od ziemi odbity.Tam znajdzie wszystko, cośmy porzucili:Gwiazdy i róże, i zmierzchy i świty.

Kacper: A teraz trwają: wiara, nadzieja i miłość

Diana, Paulina, Sara stoją obok siebie, każda dziewczynka trzyma tabliczkę z tytu-łem swojego wiersza, tworząc hasła: wiara, nadzieja, miłość.

18

Na zdjęciu Adrian: „Dobrze jest urodzić się w małym kra-ju, gdzie przyroda jest ludzka, na miarę człowieka, gdzie w ciągu stuleci współżyły ze sobą różne języki i różne religie...

19

Diana: „Wiara”Wiara jest wtedy, kiedy ktoś zobaczyListek na wodzie albo kroplę rosyI wie, że one są – bo są konieczne.Choćby się oczy zamknęło, marzyło,Na świecie będzie tylko to, co było,A liść uniosą dalej wody rzeczne.

Wiara jest także, jeżeli ktoś zraniNogę kamieniem i wie, że kamienieSą po to, żeby nogi nam raniły.Patrzcie, jak drzewo rzuca długie cienie,I nasz, i kwiatów cień pada na ziemię:Co nie ma cienia, istnieć nie ma siły.

Paulina: „Nadzieja”Nadzieja bywa, jeżeli ktoś wierzy,Że ziemia nie jest snem, lecz żywym ciałem,I że wzrok, dotyk ani słuch nie kłamie.A wszystkie rzeczy, które tutaj znałem,Są niby ogród, kiedy stoisz w bramie.

Wejść tam nie można. Ale jest na pewno.Gdybyśmy lepiej i mądrzej patrzyli,Jeszcze kwiat nowy i gwiazdę niejednąW ogrodzie świata byśmy zobaczyli.

Niektórzy mówią, że nas oko łudziI że nic nie ma, tylko się wydaje,Ale ci właśnie nie mają nadziei.Myślą, że kiedy człowiek się odwróci,Cały świat za nim zaraz być przestaje,Jakby porwały go ręce złodziei.

Sara: „Miłość”Miłość to znaczy popatrzeć na siebie,Tak jak się patrzy na obce nam rzeczy,Bo jesteś tylko jedną z rzeczy wielu.

A kto tak patrzy, choć sam o tym nie wie,Ze zmartwień różnych swoje serce leczy,Ptak mu i drzewo mówią: przyjacielu.

Wtedy i siebie, i rzeczy chce użyć,Żeby stanęły w wypełnienia łunie.To nic, że czasem nie wie, czemu służyć:Nie ten najlepiej służy, kto rozumie.

Piotrek 2: (chłopiec, recytując, prezentuje jednocześnie wykonaną samodzielnie ilustrację do tego wiersza)

„Tak mało”Tak mało powiedziałem.Krótkie dni.

Krótkie dni,Krótkie noce,Krótkie lata.

Diana, Paulina, Sara stoją obok siebie, każda dziew-czynka trzyma tabliczkę z tytułem swojego wiersza, tworząc hasła: wiara, nadzie-ja, miłość

20

Tak mało powiedziałem,Nie zdążyłem.

Serce moje zmęczyło sięZachwytem,Rozpaczą,Gorliwością,Nadzieją.Paszcza lewiatanaZamykała się na mnie.

Nagi leżałem na brzegachBezludnych wysp.

Porwał mnie w otchłań ze sobąBiały wieloryb świata.

I teraz nie wiemCo było prawdziwe.

Adrian: (chłopiec siedzi swobodnie na krawędzi biurka, jakby opowiadał o czymś zwykłym, codziennym... z boku po prawej stronie stoją 3 dziewczynki z parasolkami, za nimi chłopiec przebrany za starca przy krzaczku z pomidorami).

„Piosenka o końcu świata” W dzień końca świataPszczoła krąży nad kwiatem nasturcji,Rybak naprawia błyszczącą sieć.Skaczą w morzu wesołe delfiny,Młode wróble czepiają się rynnyI wąż ma złotą skórę, jak powinien mieć.W dzień końca świataKobiety idą polem pod parasolkami,

(3 dziewczynki z otwartymi parasolkami przechadzają się po klasie)

Pijak zasypia na brzegu trawnika,Nawołują na ulicy sprzedawcy warzywaI łódka z żółtym żaglem do wyspy podpływa,Dźwięk skrzypiec w powietrzu trwaI noc gwiaździstą odmyka.

A którzy czekali błyskawic i gromów,Są zawiedzeni.A którzy czekali znaków i archanielskich trąb,Nie wierzą, że staje się już.Dopóki słońce i księżyc są w górze,Dopóki trzmiel nawiedza różę,Dopóki dzieci różowe się rodzą,Nikt nie wierzy, że staje się już.

Tylko siwy staruszek, który byłby prorokiem,Ale nie jest prorokiem, bo ma inne zajęcie,Powiada przewiązując pomidory:

Piotrek 2 (przebrany za starca):

Innego końca świata nie będzie,Innego końca świata nie będzie.

21

Patrycja: „Zapomnij”Zapomnij o cierpieniach,Które sam zadałeś.Zapomnij o cierpieniach,Które tobie zadano.Wody płyną i płyną,Wiosny błysną i giną,Idziesz ziemią ledwie pamiętaną.

Czasem słyszysz daleko piosenkę.Co to znaczy, pytasz, kto tam śpiewa?Dziecinne słońce wschodzi,Wnuk i prawnuk się rodzi.Teraz ciebie prowadzą za rękę.

Nazwy rzek tobie jeszcze zostały.Jakże długo umieją trwać rzeki!Pola twoje, ugorne,Wieże miast, niepodobne.Ty na progu stoisz, zaniemiały.

„Ojciec objaśnia”

Magda i Martyna stoją obok siebie, recytując na zmianę kolejne strofy wiersza. Magda (wskazując dłonią kierunek):

Tam, gdzie ten promień równiny dotykaI cień ucieka, jakby biegł naprawdę,Warszawa stoi, ze wszech stron odkryta,Miasto niestare, ale bardzo sławne.

Martyna: Dalej, gdzie z chmurki wiszą deszczu struny,Pod pagórkami z akacjowym gajem,To Praha. Nad nią zamek widać cudny,Wsparty na górze starym obyczajem.

Magda: To, co krainę białą pianą dzieli,To Alpy. Czarność – to są lasy jodły.Za nimi, w słońca żółtego kąpieliItalia leży niby talerz modry.

Martyna: Z pięknych miast, których wznosi się tam wiele,Rzym rozpoznacie, chrześcijaństwa stolicę,Po tych okrągłych dachach na kościele,Czyli świętego Piotra bazylice.

Magda: A tam, na północ, za morską zatoką,Gdzie mgły niebieskiej chwieje się równina, Paryż chce wieży towarzyszyć krokomI stado mostów ponad rzeką wspina.

Martyna: I inne miasta Paryżowi wtórząSzkłem ozdobione, okute żelazem.Ale na dzisiaj byłoby za dużo.Resztę opowiem kiedyś innym razem.

Magda i Martyna recytują na zmianę kolejne strofy wiersza

22

Wyróżnienie

Agata Bartnik

Holandia

Środki dydaktyczne:• dwa arkusze papieru

o formacie A2 • flamastry • klej • fiszki z podstawowymi

informacjami dotyczącymi życia i twórczości bohate-rów zajęć

• fotografie ilustrujące zapisa-ne na fiszkach wydarzenia

Czas operacyjny:• 30 minut

Metody pracy:• praca w grupach • poszukująca • przez działanie i przeżywanie

CZĘŚĆ I. WPROWADZENIE

Czesław Miłosz wybitny polski poeta, laureat literackiej Nagrody Nobla. Włady-sław Szpilman polski pianista światowego formatu, zasłużony działacz polskiej kultu-ry. Obaj cieszą się międzynarodową sławą; Miłosz jako poeta noblista, Szpilman jako wybitny muzyk i główny bohater głośnego filmu Romana Polańskiego. Łączy ich nie tylko setna rocznica urodzin, którą w tym roku obchodzimy, i trwałe miejsce wśród zasłużonych dla polskiej kultury. Wspólnym mianownikiem dla obu są również dra-matyczne doświadczenia wojenne i obecne w ich twórczości świadectwo holokau-stu.

CZĘŚĆ II. KRONIKA

Wariant I (dla szkół wyposażonych w pracownie internetowe, encyklopedie i pod-ręczniki do literatury polskiej)

Podzieleni na dwie grupy (np. poeci – muzycy, miłośnicy poezji – melomanii) uczniowie – uczestnicy spotkania za pomocą dostępnych źródeł informacji (podręcz-nik, encyklopedia, Internet) tworzą kronikę życia Czesława Miłosza i Władysława Szpil-mana, posiłkując się przy tym przygotowanymi przez nauczyciela fotografiami. Każdej fotografii odpowiada wydarzenie z biografii omawianych postaci. Kronika uwzględnić

Warszawskie Campo di Fiori

czyli Czesława Miłosza i Władysława Szpilmana wspomnienia o getcie warszawskim

Spotkanie adresowane jest do młodzieży licealnej, uczniów starszych klas gimnazjum oraz dorosłych grup polonijnych jako próba zapoznania się

z życiem i twórczością Czesława Miłosza i Władysława Szpilmana, ze szczególnym uwzględnieniem ich doświadczeń wojennych.

Cele operacyjne, uczeń:

– zna podstawowe informacje z życia Czesława Miłosza i Władysława Szpilmana – po-znaje tytuły najważniejszych dzieł obu artystów,

– doskonali umiejętność pracy w grupie, – potrafi wyjaśnić pojęcia: holokaust, antysemityzm, kresy, getto warszawskie,– zna postać Janusza Korczaka oraz innych znanych Polaków żydowskiego pochodzenia, – potrafi wymienić polskich laureatów Nagrody Nobla

Punktem centralnym spotkania jest refleksja nad wierszem Czesława Miłosza „Cam-po di Fiori” oraz fragmentami IX rozdziału – „Umschlagplatz” z powieści Władysława Szpilmana „Pianista”. Dyskusja na temat omawianych utworów jest przyczynkiem do zadumy nad okrucieństwem holokaustu, pojęciem samotności, tolerancji i dys-kryminacji na tle poglądowo-etniczno-religijnym. Dodatkowo „problematyczna pol-skość” Miłosza i Szpilmana oraz Polańskiego i Korczaka pojawiających się w scena-riuszu uzmysławia szersze etnicznie rozumienie bycia Polakiem. Poniższy scenariusz jest hołdem złożonym Czesławowi Miłoszowi i Władysławowi Szpilmanowi w setną rocznicę ich urodzin. Jego realizacja obejmuje dwie jednostki lekcyjne (90 min.)

23

powinna następujące wydarzenia i utwory: miejsce urodzenia, pochodzenie, lata szkol-ne i studenckie, lata wojenne, holokaust, „Campo di Fiori”, „Śmierć miasta”, „Pianista”, losy powojenne, najważniejsze osiągnięcia twórcze, śmierć, emigracja (w przypadku Miłosza). Zgromadzone informacje uczniowie umieszczają na arkuszach papieru pod odpowiadającymi ich treści fotografiami, wykorzystując przy tym klej i flamastry.

Wariant II (dla szkół niewyposażonych w pracownie internetowe i pomoce nauko-we)

Podzieleni na dwie grupy uczniowie otrzymują kartkę papieru formatu A2, flama-stry i klej, a także 11 fotografii i odpowiadające im informacje z życia i twórczości obu postaci. Zadaniem uczniów jest przyporządkowanie zdjęć do poszczególnych faktów, uporządkowanie ich według kolejności chronologicznej oraz na ich podstawie spo-rządzenie kroniki najważniejszych wydarzeń z życia Czesława Miłosza i Władysława Szpilmana. Po wykonaniu kroniki uczniowie wybierają przedstawicieli grupy, którzy opierając się na rezultacie swojej pracy zapoznają pozostałych uczniów z najważniej-szymi faktami z życia Miłosza i Szpilmana. Słowa oznaczone gwiazdką zobowiązują uczniów do ich wyjaśnienia.

Grupa I – Czesław Miłosz Czesław Miłosz przychodzi na świat 30 czerwca 1911 roku w Szetejniach na Li-

twie*. Szkolną i uniwersytecką młodość spędza w Wilnie, gdzie zakłada grupę po-etycką „Żagary”. Jego debiut literacki to tomik poezji „Poemat o czasie zastygłym” z roku 1933, który zyskuje uznanie i nagrodę Związku Literatów Polskich.

Lata wojenne w większości spędza w Warszawie, gdzie wiosną roku 1943 pod wpływem dramatycznych przeżyć związanych z powstaniem w getcie warszawskim* pisze swój słynny wiersz „Campo di Fiori”. Utwór ten jest pierwszą w Polsce literacką reakcją na tragedię warszawskich Żydów.

[Zdjęcie z getta warszawskiego]Po wojnie zafascynowany wspomnieniami i historią Władysława Szpilmana pisze

scenariusz filmowy „Robinson Warszawski”. W roku 1951 w wyniku głębokiej dezaprobaty dla komunistycznej dyktatury PRL

opuszcza Polskę i udaje się na emigrację do Francji. [Odpowiednie zdjęcie z czasów PRL] Ostrej krytyki reżimu komunistycznego dokonuje w swym słynnym wierszu „Który

skrzywdziłeś” oraz w książce „Zniewolony umysł”. W roku 1960 rozpoczyna pracę na prestiżowych uniwersytetach amerykańskich

w Berkeley i na Harwardzie. W grudniu 1980 roku otrzymuje literacką Nagrodę Nobla, stając się jej trzecim

polskim laureatem. [Zdjęcie: Wręczenie Miłoszowi Nagrody Nobla]W roku 1993 poeta powraca do Polski i osiedla się w Krakowie, który jego zda-

niem „najbardziej zbliżony jest do Wilna”. Czesław Miłosz umiera w wieku 93 lat i zostaje pochowany w krypcie zasłużo-

nych klasztoru oo. Paulinów na Skałce w Krakowie, obok m.in. Jana Długosza, Stani-sława Wyspiańskiego, Jacka Malczewskiego i Karola Szymanowskiego.

Grupa II – Władysław Szpilman

Przychodzi na świat 5 grudnia 1911 roku w Sosnowcu w rodzinie żydowskiej* o wielopokoleniowych tradycjach muzycznych.

[Zdjęcie: Szpilman jako dziecko] Studiuje w Konserwatorium im. Fryderyka Chopina w Warszawie, a następnie

w Akademii Sztuk w Berlinie.W 1933 roku w wyniku objęcia władzy przez Adolfa Hitlera i potęgującego się

w Niemczech antysemityzmu* powraca do Polski. [Zdjęcie: np. przemawiającego Hitlera]W latach przedwojennych zdobywa popularność jako pianista radiowy oraz kom-

pozytor znanych piosenek i muzyki filmowej.W 1940 zostaje więźniem utworzonego przez Niemców getta warszawskiego*,

gdzie pracuje jako pianista kawiarniany i twórca popularnych piosenek. [Zdjęcie: Getto warszawskie]

Wręczenie Nagrody Nobla

Szpilman jako dziecko

W 1942 roku rodzina Szpilmana zostaje wywieziona i zamordowana w obozie masowej zagłady w Treblince; sam Szpilman cudem unika deportacji.

Jest przypadkowym świadkiem wymarszu z getta na Umschlagplatz 192 sierot Ja-nusza Korczaka*. W jego pamięci pozostaje obraz odświętnie ubranych dzieci, opusz-czających sierociniec w przekonaniu, że jadą na wieś, a nie na zagładę.

[Zdjęcie: Janusz Korczak] W 1943 ucieka z getta i do końca wojny, dzięki życzliwości i finansowemu wspar-

ciu swoich polskich przyjaciół, pozostaje w ukryciu. Po wojnie zostaje dyrektorem muzycznym Polskiego Radia, komponuje muzykę

klasyczną oraz blisko sześćset popularnych piosenek, spośród których największą po-pularnością cieszą się: Autobus czerwony, Do roboty, Nie wierzę piosence.

W 1998 roku wydaje wspomnieniową książkę „Pianista”, która przetłumaczona na 38 języków staje się światowym bestsellerem.

Słynne wspomnienia Szpilmana ekranizuje Roman Polański, który sam jako dziec-ko mieszkał w getcie. Film „Pianista” zdobywa Złotą Palmę na Festiwalu filmowym w Cannes oraz trzy Oskary.

Władysław Szpilman umiera 6 lipca 2000 roku w Warszawie. Jako człowiek zasłu-żony dla kultury polskiej pochowany zostaje na Warszawskich Powązkach.

CZĘŚĆ III

Analiza wiersza „Campo di Fiori” i fragmentów IX rozdziału „Pianisty” – Umschlag-platz.

Cele operacyjne, uczeń: – poznaje wojenne losy Czesława Miłosza i Władysława Szpilmana – poznaje jeden

z najwybitniejszych utworów Miłosza „Campo di Fiori” i fragment powieści „Pianista” Szpilmana

– zapoznaje się z historią Giordano Bruno – poznaje okrucieństwo Holokaustu – dokonuje analizy tekstu wiersza i fragmentu powieści – obcuje z muzyką i literaturą – rozwija współczucie dla ludzkiej tragedii – utrwala podstawowe wiadomości o holokauście – rozwija tolerancję i szacunek dla odmienności – kształtuje w sobie poczucie dobra i sprawiedliwości

Wprowadzenie do wiersza „Campo di Fiori”

Czesław Miłosz w latach okupacji hitlerowskiej aktywnie uczestniczył w podziem-nym życiu literackim. Pod pseudonimem Jan Syruć opublikował w roku 1940 tomik poezji „Wiersze”. W okupowanej Warszawie powstała również znaczna liczba utwo-rów, które weszły w skład słynnego tomu „Ocalenie”. Jest wśród nich „Campo di Fiori” – jedna z pierwszych w Polsce poetyckich reakcji na zjawisko holokaustu.

Przed rozpoczęciem lektury wiersza nauczyciel prosi uczniów, by zwrócili szczegól-ną uwagę na występujące w nim dwa odległe od siebie światy i zastanowili się nad przy-czyną zestawienia historii Giordano Bruno z losami więźniów getta warszawskiego.

Uczniowie przystępują do czytania wiersza. Ktoś czyta utwór na głos, pozostali śledzą tekst i próbują znaleźć w nim odpowiedź na postawione pytanie. W tle dźwięki Nokturnu cis-moll Fryderyka Chopina – ulubionego utworu Władysława Szpilmana, który grał w chwili bombardowania siedziby Polskiego Radia we wrześniu 1939 roku, i którym rozpoczął powojenną z nim współpracę. Nokturn cis– moll posłużył za mo-tyw przewodni ścieżki dźwiękowej w filmie Romana Polańskiego „Pianista”. Nauczy-ciel wyjaśnia uczniom ten wybór.

Campo di FioriW Rzymie na Campo di Fiori Kosze oliwek i cytryn, Bruk opryskany winem I odłamkami kwiatów. Różowe owoce morza Sypią na stoły przekupnie, Naręcza ciemnych winogron

24

Czas operacyjny:• 40 minut Metody pracy: • heureza, • praca z tekstem

Środki dydaktyczne: • tekst wiersza „Campo di

Fiori” • tekst fragmentów IX

rozdziału „Pianisty” Umschlagplatz – nagranie Nokturnu cis –moll op. posth. Fryderyka Chopina

• odtwarzacz CD

Korczak w Domu Sierot

25

Padają na puch brzoskwini. Tu na tym właśnie placu Spalono Giordana Bruna, Kat płomień stosu zażegnął W kole ciekawej gawiedzi. A ledwo płomień przygasnął, Znów pełne były tawerny, Kosze oliwek i cytryn Nieśli przekupnie na głowach.

Wspomniałem Campo di Fiori W Warszawie przy karuzeli, W pogodny wieczór wiosenny, Przy dźwiękach skocznej muzyki. Salwy za murem getta Głuszyła skoczna melodia I wzlatywały pary Wysoko w pogodne niebo.

Czasem wiatr z domów płonących Przynosił czarne latawce, Łapali skrawki w powietrzu Jadący na karuzeli. Rozwiewał suknie dziewczynom Ten wiatr od domów płonących, śmiały się tłumy wesołe W czas pięknej warszawskiej niedzieli.

Morał ktoś może wyczyta, że lud warszawski czy rzymski Handluje, bawi się, kocha Mijając męczeńskie stosy. Inny ktoś morał wyczytaO rzeczy ludzkich mijaniu, O zapomnieniu, co rośnie, Nim jeszcze płomień przygasnął.

Ja jednak wtedy myślałem O samotności ginących. O tym, że kiedy Giordano Wstępował na rusztowanie, Nie znalazł w ludzkim języku Ani jednego wyrazu, Aby nim ludzkość pożegnać, Tę ludzkość, która zostaje.

Już biegli wychylać wino, Sprzedawać białe rozgwiazdy, Kosze oliwek i cytryn Nieśli w wesołym gwarze. I był już od nich odległy, Jakby minęły wieki, A oni chwilę czekali Na jego odlot w pożarze.

I ci ginący, samotni, Już zapomniani od świata, Język nasz stał się im obcy Jak język dawnej planety. Aż wszystko będzie legendą I wtedy po wielu latach Na nowym Campo di Fiori Bunt wznieci słowo poety.

Warszawa – Wielkanoc, 1943

Allan Brody odtwarza rolę Szpilmana

26

Nauczyciel rozpoczyna analizę tekstu, której głównymi hasłami są: – obojętność na śmierć i tragedię drugiego człowieka – płonący stos jako alegoria pieców krematoryjnych – „Nowe Campo di Fiori” jako niebezpieczeństwo kolejnych tragedii na miarę ho-

lokaustu i śmierci Giordano Bruno – brak tolerancji dla szeroko pojmowanej odmienności – obraz getta widzianego z zewnątrz – przyczyna prostoty i komunikatywności języka i formy poetyckiej

Wprowadzenie do fragmentów „Umschlagplatz” W czasie II wojny światowej Szpilman wraz z rodzicami, bratem i dwiema sio-

strami trafia do warszawskiego getta. Dzięki pracy pianisty w kawiarniach getta staje się tam postacią znaną i popularną, co pomaga mu uratować się podczas wywózki z Umschlagplatzu do obozu koncentracyjnego w Treblince. Rodzina Szpilmana ginie w komorze gazowej w Treblince. Podczas powstania w getcie warszawskim Szpilman podejmuje zakończoną powodzeniem ucieczkę z getta. Przez kilka miesięcy ukry-wa się w prywatnych mieszkaniach po „aryjskiej stronie”, a następnie po upadku Po-wstania Warszawskiego koczuje przez kilka miesięcy w ruinach miasta. Przetrwanie zawdzięcza spotkanemu zimą 1944/1945 roku niemieckiemu kapitanowi Wilmowi Hosenfeldowi, który pomaga Szpilmanowi w znalezieniu kryjówki oraz regularnie za-opatruje go w jedzenie. Tuż po wojnie w roku 1946 na podstawie przeżyć Władysła-wa Szpilmana powstaje wspomnieniowa książka „Śmierć miasta”, która w roku 1998 w rozbudowanej i zmodyfikowanej formie ukazuje się pod tytułem „Pianista” i staje się światowym bestsellerem. Książka Szpilmana posłużyła za scenariusz głośnego fil-mu Polańskiego.

Podobnie jak tekst Miłosza fragmenty „Umschlagplatzu” odczytane zostają przez ochotników. W prezentacji poniższego tekstu można zastosować podział na role. Przed rozpoczęciem lektury wiersza nauczyciel prosi uczniów, by zastanowili się nad wspólnymi dla obu tekstów elementami. Prezentacji tekstu towarzyszyć mogą dźwięki Nokturnu cis– moll Chopina.

Umschlagplatz„Plac przeładunkowy znajdował się na skraju getta. Wychodziło nań kilka bocz-

nych uliczek łączących go w dogodny sposób z miastem. [..] U wylotu jednej z ulic nie było nikogo. Wszyscy obchodzili to miejsce z daleka, nie zatrzymując się i spoglą-dając na nie ze zgrozą. Leżały tam ciała tych, których wczoraj zamordowano za popeł-nienie jakiegoś wykroczenia, może nawet za próbę ucieczki. Wśród trupów mężczyzn leżały też zwłoki młodej kobiety i dwóch dziewczynek z całkowicie zmasakrowanymi czaszkami. Pokazywano sobie nawzajem noszący wyraźne ślady krwi i odprysków mózgu mur, pod którym leżały ciała. Dzieci zamordowano ulubioną niemiecką meto-dą: schwycono je za nogi i z rozmachem roztrzaskano ich głowy o ścianę. […] Przed bramy placu zajeżdżały co pewien czas wozy i spędzano tu tłumy przeznaczonych na wysiedlenie ludzi. Przybysze ci nie skrywali swojej desperacji: mężczyźni mówili podniesionymi głosami, a kobiety, którym odebrano dzieci, szlochały i histerycznie łkały. […] Wszyscy rozmawiali na ten sam temat: dokąd nas zabiorą i czy naprawdę do pracy, jak próbowała wszystkim wmówić żydowska policja. Jednakże już po chwi-li zaczynał i na nich działać panujący na Umschlagplatzu nastrój apatii i otępienia. Przycichali i tylko tu i ówdzie wybuchała na krótko panika, gdy jakiemuś przechodzą-cemu SS-manowi przychodziło do głowy strzelić do kogoś, kto nie dość szybko zszedł mu z drogi lub też jego twarz nie wyrażała wystarczającej pokory.

[…] Od grupy do grupy wlokły się kobiety z dziećmi na rękach. Błagały o kroplę wody, której dopływ na Umschlagplatz został celowo przez Niemców odcięty. Dzieci miały martwe oczy, z opadniętymi do połowy powiekami, ich główki kiwały się na chudziutkich szyjkach, a ich wysuszone wargi były rozwarte, jak pyszczki małych, wyrzuconych przez rybaków na brzeg rybek. Krótko potem chyba z tuzin wagonów towarowych dla bydła toczył się powoli w naszym kierunku, a podmuch z tej sa-mej strony wiejącego wietrzyku niósł z sobą falę dławiącego chloru. Nim zdążyliśmy przysunąć się w pobliże pociągu, bliżej położone wagony były już pełne. Ludzie stali w nich stłoczeni jeden przy drugim. SS-mani upychali ich jeszcze kolbami karabinów, mimo że z wnętrza słychać było krzyki pozbawionych powietrza ludzi. W rzeczy sa-mej: fetor chloru utrudniał oddychanie już w sporej odległości od wagonów, cóż więc musiało rozgrywać się w środku.

Władysław Szpilman – lata studenckie

27

Nagle usłyszałem czyjeś wołanie: – Popatrz! Popatrz! Szpilman! Jakaś ręka schwyciła mnie za kołnierz i zostałem wyrzucony poza kordon policji.

Nie chciałem oddzielać się od moich. […] Przed sobą widziałem teraz tylko zwarty rząd pleców policjantów. Rzuciłem się na nich, ale nie ustępowali. Widziałem ponad ich głowami, jak matka z Reginą, podtrzymywane przez Halinę i Henryka, wsiadały do wagonu, podczas gdy ojciec rozglądał się za mną. –Tatusiu, krzyknąłem. Zobaczył mnie […] Starał się uśmiechnąć, jakby bezradnie i z bólem, uniósł rękę i pomachał mi na pożegnanie, jakbym powracał do życia, a on żegnał mnie już z drugiej strony. […] Krzyczałem jak opętany. Jeden z policjantów obrócił się i popatrzył na mnie roz-złoszczony:

– Co pan wyprawia. Lepiej niech się pan ratuje! W sekundę zrozumiałem, co czekało poupychanych w wagonach ludzi. […] Z któ-

regoś z domów wyszedł SS-man w towarzystwie jednego z żydowskich policjantów. SS–man miał tępą arogancką twarz, a policjant płaszczył się wręcz przed nim. Gestem ręki wskazał pociąg na Umschlagplatzu i powiedział w koleżeńskim zaufaniu głosem zdradzającym drwiącą pogardę: – Wszystko to idzie na szmelc!

[…] Głośno płacząc, ruszyłem środkiem opustoszałej ulicy przed siebie, ścigany przez coraz cichszy krzyk zamkniętych w wagonach ludzi, brzmiący jak pisk stłoczo-nych w klatkach, znajdujących się w śmiertelnym zagrożeniu ptaków”.

Nauczyciel otwiera dyskusję nad tekstem, a jej głównymi hasłami są: – obraz getta widzianego od wewnątrz, – brak tolerancji dla szeroko pojmowanej odmienności, – prostota literackiego przekazu i beznamiętna narracja, – brak szacunku dla ludzkiego życia i śmierci, – szczęście czy nieszczęście ocalenia.

CZĘŚĆ IV. KRZYŻÓWKA

Cele operacyjne, uczeń:– utrwala i uzupełnia zdobytą w toku zajęć wiedzę

Uczniowie – uczestnicy spotkania w celu podsumowania i ugruntowania wiedzy rozwiązują krzyżówkę opartą na poruszanych w toku zajęć hasłach i zagadnieniach. Rozwiązywaniu krzyżówki towarzyszyć mogą dźwięki piosenki W małym kinie.

Czas operacyjny:• 5 minut

Metody pracy:• praca samodzielna lub

w małych grupach • poszukująca

Środki dydaktyczne:• krzyżówka • nagranie piosenki

Czas operacyjny:• 15 min

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Hasła do krzyżówki1. Działacz na rzecz praw

dziecka, który wraz z siero-tami prowadzonego przez siebie sierocińca zginął w obozie koncentracyjnym w Treblince.

2. Nazwisko znanego polskie-go reżysera żydowskiego pochodzenia, autora filmu „Pianista”

3. Wroga, antyżydowska postawa społeczna

4. Instrument Szpilmana5. Termin oznaczający maso-

wą zagładę Żydów6. Pracował w nim Szpilman7. Urodził się w niej Miłosz8. Miejsce pierwszej emigra-

cji Miłosza9. Nazwa obozu koncentra-

cyjnego, w którym zginęła rodzina Szpilmana

10. Potoczna nazwa prestiżo-wej nagrody, którą w 1980 r. otrzymał Miłosz

11. Miasto, w którym spoczy-wa Miłosz

12. System polityczny w po-wojennej Polsce, któremu przeciwstawiał się Miłosz

28

CZĘŚĆ V. PODSUMOWANIE

Pointą zajęć może być również gra dydaktyczna, która pomaga w ustaleniu i po-twierdzeniu tego, czego nauczyli się uczestnicy spotkania. Po udzieleniu odpowiedzi uczniowie – uczestnicy spotkania na ochotnika odczytują odpowiedzi ze swoich kar-tek. Jest to dobry przyczynek do podsumowania najważniejszych kwestii poruszonych w trakcie zajęć.

– Nauczyłem się, że… – Zauważyłem, że…– Odkryłem na nowo, że…– Byłem zaskoczony, że…– Ucieszyłem się, że…– Rozczarowałem się, że…– Nowością było dla mnie, że…– Wiedziałem już , że…– Nie zrozumiałem…– Chciałbym wiedzieć…– Chciałbym jeszcze wiedzieć…

Załączniki:

– krzyżówka– fragmenty rozdziału „Umschlagplatz” z książki Władysława Szpilmana „Pianista”,– tekst wiersza „Campo di Fiori”,– definicje poszczególnych pojęć, – nagranie Nokturnu cis– moll op. posth. Chopina i piosenki „W małym kinie” Szpilmana,– materiały pomocnicze do analizy „Campo di Fiori” i fragmentów „Umschlagplatz.”

Władysław Szpilman na okładce swojej płyty

Władysław Szpilman w Polskim Radiu

29

II Nagroda

Hanna Maria Kot-Arredondo

Meksyk

Wspomnienia o Marii Skłodowskiej-Curie

W związku z Rokiem Marii Skłodowskiej-Curie uczniowie Szkolnego Punktu Konsulta-cyjnego w Meksyku przygotowali spotkanie, na którym przedstawili informacje o działal-ności tej wielkiej uczonej, jej życiu, sukcesach i porażkach.

Celem tego spotkania było również poznanie i przybliżenie polskiej uczonej dzieciom i młodzieży polskiej za granicą, nie tylko jako wielkiej noblistki, ale jako zaangażowanej Polki, kochającej matki i kobiety, która przeszła różne etapy w swoim życiu, zarówno szczęśliwe, jak i tragiczne. O losach Marii opowiadają jej najbliżsi: rodzice, córki, mąż i siostry.

Scenografia przestawia laboratorium, w którym przewijają się postaci z różnych okresów życia uczonej. W tle na dużym ekranie zdjęcia, które towarzyszą tekstom.

W celu stworzenia odpowiedniej atmosfery, oprócz narracji, przedstawiane są małe scen-ki oraz czytane są listy i wspomnienia uczonej.

Scenariusz przedstawienia szkolnego

SCENA 1

Narrator: Wielka uczona, podwójna noblistka. Zajmowała się badaniami z chemii, fizyki i matematyki. A co się kryje za tymi suchymi faktami? Jaką była kobietą? Jak żyła? Czy wiemy coś więcej o jej życiu? Niech nam opowiedzą o tej wielkiej Polce jej najbliżsi.

„WSPOMNIENIA O MARII”

Matka: Maniusia urodziła się 7 listopada 1867 r. jako piąte dziecko w naszej rodzinie. Były już na świecie Zosia, Brońcia, Józiu i Helenka. Anciupecio – tak ją nazywali-śmy pieszczotliwie, bo najmniejsza, była ruchliwa, bystra i bardzo inteligentna. Już w wieku 4 lat czytała bez problemu i często pytała...

Mała Maria: Mamusiu, mogę tu posiedzieć i poczytać trochę?

Matka: Wołałabym, żebyś się przeszła po ogrodzie. Taka ładna pogoda!

Nie chciałam ponaglać rozwoju Mani. Wolałam, by bawiła się ze starszą siostrą lalką czy klockami.

Ojciec: A z tym czytaniem to było tak: starsza siostra Brońcia nie bardzo interesowała się abecadłem, więc wzięła sobie trzyletnią Maniusię jako uczennicę. Przez kil-ka tygodni układały wspólnie kartoniki z literkami. Wreszcie któregoś ranka, gdy Brońcia z trudem usiłowała przesylabizować tekst elementarza, Mania zniecierpli-wiona wzięła książkę i przeczytała go płynnie od razu. Czytała i czytała, aż nasze zdumione twarze kazały jej przerwać i spowodowały zmieszanie...

Mała Maria: Przepraszam, przepraszam... ja nie naumyślnie. To nie moja wina, ani Brońci. I tylko dlatego, że to takie łatwe...

Narrator: Skłodowscy byli bardzo kochającą się i wykształconą rodziną. Ojciec ukończył

30

wyższe studia w Petersburgu, po czym osiadł w Warszawie, jako nauczyciel matema-tyki i fizyki. Matka prowadziła z wielkim powodzeniem pensję przy ul. Freta, uważaną za jedną z najlepszych w mieście. Później Władysław Skłodowski został podinspek-torem gimnazjum w Nowolipkach i cała rodzina przeniosła się do mieszkania przy gimnazjum, nie jedynego z resztą, bo wiele w ich życiu było przeprowadzek.

SCENA 2

Narrator 2: A działo się to w roku 1872, gdy Polska była rozdarta, a Warszawa po powstaniu styczniowym znajdowała się w najgorszym bodaj, najcięższym okresie swojej historii. W każdej ze szkół, w każdym gimnazjum toczyła się podziemna walka pomiędzy uciskanymi a uciskającym. Nauczyciele we własnym kraju mu-sieli uczyć polskie dzieci po rosyjsku. Stale słyszało się takie straszne słowa jak: policja, car, Sybir, zesłania...

Maria przypomina sobie jedną z wielu lekcji, podczas których nauczycielka pyta:

Nauczycielka: Maria Skłodowska – opowiedz nam o Stanisławie Auguście.

Maria Gimnazjalistka: Stanisław August Poniatowski został obrany królem w roku 1764. Był inteligentny, wykształcony i bardzo kulturalny. Opiekował się artystami i pisarzami. Niestety, brak mu było siły charakteru...

Uczennica – koleżanka: W klasie czuło się atmosferę spisku, między nami i nauczy-cielką, bo przecież to była nielegalna lekcja. Przecież w naszej polskiej szkole nie wolno uczyć historii Polski. Zwłaszcza – o zgrozo – po polsku!! Pamiętam...

(słychać dzwonki – dwa dłuższe i dwa krótsze)

Przez uczniów przebiegł dreszcz... Z korytarza dobiegły cichutkie dźwięki dzwonka. Dwa dłuższe i dwa krótkie. Sygnał ostrzegawczy. Dziewczęta zbierały w popłochu książki. Wrzucały, ile która mogła do fartuszków i chowały w sąsiednim pokoju, czy zdążą... czy zdążą... Zdążyły.

A inspektor wszedł groźnie i zapytał:

Inspektor: Jakie są imiona władców, którzy panowali w naszej ojczyźnie od czasu carowej – matuszki, Katarzyny II.

Nauczycielka: Maria Skłodowska, do odpowiedzi...

Maria gimnazjalistka: Paweł I, Aleksander I, Mikołaj I, Aleksander II, obecnie najmiło-ściwiej nam panujący.

Nauczycielka: Biedna Maria, wywoływałam ją do odpowiedzi, bo byłam pewna, że wszystko umie i nie zawiedzie, ale po takiej lekcji nie mogła długo się otrząsnąć z przygnębienia. Ze wstydu, ze wstrętu, jakie w niej zawsze wzbudzało każde uda-wanie i kłamstwo, każda konieczność tajenia istotnych swych myśli i uczuć.

Narrator: W latach 1876 – 1878 spadają na małą Marię pierwsze ciężkie doświad-czenia. Najpierw umiera na tyfus najstarsza siostra Zosia, a potem na suchoty pani Skłodowska, osierocając 10-letnią Marię i nieco starszą pozostałą trójkę rodzeń-stwa.

SCENA 3

Ojciec: Cała czwórka była bardzo zdolna i uczyła się świetnie. Brońcia ukończyła gimnazjum ze złotym medalem, Józef również i studiował medycynę. Bronia, wi-dząc jak wychodził w mundurze studenckim na uczelnię, często powtarzała:

Bronka: Szczęśliwy! Jakże mu zazdroszczę. Jakie to niesprawiedliwe, że Uniwersytet Warszawski nie przyjmuje kobiet... Tak chciałabym studiować, a nie zajmować się domem, ale w Warszawie nie można, a na wyjazd za granicę, do Paryża... nie mamy. Co za nieszczęście...

Narrator: Jeden, dwa złote medale w domu Skłodowskich, wreszcie trzeci – Marii. Oznaczało to koniec jej nauki w szkole średniej. Maria wyjechała na cały rok na wieś do rodziny. Odpoczywała, dojrzewała i przeobrażała się w dorosłą pannę. Tak oto pisała do rodziny z tych długich wakacji:

Maria: ...Mogę powiedzieć, że prócz jednej godziny lekcji języka francuskiego

31

z małym chłopczykiem i tłumaczenia z angielskiego nie robię nic... ledwie mi star-czy ochoty do czytania niektórych artykułów w „Ateneum”. Czuję się też niesłycha-nie głupia, pomimo patentu dojrzałości i godności osoby, która skończyła naukę.

Narrator2: Maria przebywała u rodziny w Zwoli, w Zawierzycach, w Skalbmierzu i wreszcie u państwa Fleury, przyjaciół rodziny w Kępie, gdzie to dla uczczenia 14 rocznicy ich ślubu, napisała nie pozbawiony humoru wierszyk, upominając się też o urządzenie balu dla młodych.

Maria: „Otóż przy świętym Ludwiku Spodziewamy się pikniku – O chłopców się więc starajcie Jak najprędzej nas swatajcie, Byśmy za waszym przykładem lecieli I wnet na ślubnym kobiercu stanęli...

Narrator: Maria wróciła wreszcie do Warszawy w 1884 roku, aby stawić czoło pro-blemom, planom i projektom. Podjęła naukę na tajnych wykładach Latającego Uniwersytetu. Tak wspomina tamte zajęcia:

Maria: „Zbieraliśmy się po 8 – 10 osób: gorączkowe notowania wykładów, namiętne dyskusje i za każdym dzwonkiem, za każdym szmerem, dreszcz leku... policja? Nasze środki były bardzo skromne, a wyniki prac również znaczne być nie mogły, mimo to sądzę, że idee, którymi kierowaliśmy się, są jedyną podstawą, na jakiej można budować istotny postęp społeczny... Każdy z nas powinien pracować nad udoskonaleniem się własnym, jednocześnie obowiązkiem każdego z nas jest do-pomagać tym, dla których możemy się stać najbardziej użyteczni”.

Narrator: Problemem pierwszej wagi dla panien Skłodowskich stało się w tym czasie znalezienie sposobu, by zdobyć wykształcenie uniwersyteckie w mieście, gdzie uniwersytet nie przyjmował kobiet. Maria zadręczała się myślami, martwiąc się o przyszłość starszej siostry, Brońci, z która łączyły ją nie tylko siostrzane uczucia, ale i głęboka przyjaźń. Tak pisała do Brońci jeszcze ze Skalbmierza w 1884 roku:

Maria: Zdaje mi się czasem, że Ty jesteś stworzeniem, które najwięcej kocham na świecie... ręczę Ci, że o Ciebie i Twoje szczęście dbam więcej, niż o siebie.

Narrator: Aż któregoś dnia dochodzi do takiej rozmowy:

Maria: Wiesz, zdaje się, że wymyśliłam sposób... Na ile czasu wystarczyłyby Ci w Pa-ryżu twoje obecne oszczędności?

Bronka: Na rok, już razem licząc pobyt i studia. Ale przecież medycyna to pięć lat. Nawet myśleć nie ma o czym!

Maria: Ale widzisz, z naszych półrublowych lekcji nigdy nie uzbieramy dosyć. Musi-my zrobić co innego.

Bronka: ???

Maria: No, całkiem po prostu zawiązać spółkę. Pojedziesz, nie zwlekając tej jesieni. Z tym co masz. A na następny rok i późniejsze już ja ci dostarczę pieniędzy.

Bronka: Skąd? Jakim cudem?!

Maria: Wezmę stałą posadę nauczycielki w jakimś domu. W ten sposób można dostać rocznie przynajmniej czterysta rubli, prócz utrzymania. Więc będę mogła ci coś posłać, jednocześnie odkładając i dla siebie, na później! Ojciec też zresztą trochę pomoże, na pewno... A potem, potem – no kiedy już skończysz – ty znowu bę-dziesz mnie dopomagała!

Narrator: Tak oto powstał plan i Maria zamknęła się na wiele lat, najpierw jako na-uczycielka w domu zamożnych, ale zdemoralizowanych przez bogactwo ludzi, a potem na głuche trzy lata na wsi w płockiej guberni za 500 rubli rocznie. Dzięki tej pracy mogła pomagać Brońci, która wyjechała do Paryża, aby studiować tam medycynę.

Narrator 2: Mania przystosowała się jak mogła do sytuacji, ale zawsze przecież żył w niej ten duch śmiały i oryginalny, który nie potrafił na dłuższą metę wytrzymać w szablonie. Spotykając co dnia na błotnistych wiejskich drogach dzieciaki chłop-skie, powzięła plan. Czemuż by w czyn nie wprowadzić swych idei postępowych, swych marzeń o oświacie dla ludu!

32

Urządziła dla tych umorusanych, mizernych dzieci tajne lekcje polskiego, aby pozna-ły piękno własnej mowy, świetność i tragedie historii ojczystej.

Narrator: Niełatwe były te lata dla młodej i ambitnej dziewczyny. Chwilami popadała w rozpacz, nie widząc dla siebie szans i tak na przykład pisała do swego brata Józia:

Maria: 9 marca 1887 r. „Najpierw, mój braciszku, z góry proszę Cię, żebyś mi nie wziął za złe, jeżeli jakie głupstwo napiszę, a pamiętaj, że piszę podług umowy, szczerze jak siostra, co myślę. Przy braku porządnej apteki, szpitala, książek, nawet przy najlepszych chęciach trudno nie zardzewieć. A ja, mój najdroższy, ogromnie bym nad tem cierpiała, bo teraz, kiedy już nie myślę o tem, żeby coś ze mnie było, to całą moją ambicję ześrodkowałam na tem, żebyście choć Wy tak się pokierowali, jak powinniście przy Waszych zdolnościach... Im więcej cierpię nad sobą, tem więcej pragnę dla Was”...

Narrator 2: Z listów tych wynika, jak wielkim sercem charakteryzowała się Maria. Jak zawsze skłonna do pomocy, oddalała swoje marzenia na dalszy plan. Aż wreszcie, po trzech latach powróciła do Warszawy i otrzymała list od zamężnej już Bronci:

Bronka, marzec 1890 r.

„Ty także, Maniusiu, musisz wreszcie pomyśleć o Twoim losie! Jeżeli uda ci się zebrać kilkaset rubli w ciągu tego roku, mogłabyś przyjechać tu już na jesieni i za-mieszkać u nas”...

Narrator: Nie od razu mogła wyjechać Maria, dodatkowo dręczyła się przyszłością rodzeństwa – Heli i Józefa i samotnego ojca... Jeszcze rok mieszkała w Warszawie, uczęszczając na wykłady Latającego Uniwersytetu i pracując wieczorami w La-boratorium Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, w podwórku domu przy Krakowskim Przedmieściu 66, o którym tak pisała w swoich wspomnieniach:

Maria: Niedużo czasu mogłam poświęcać pracy w tym laboratorium. Zazwyczaj szłam tam dopiero wieczorem, po kolacji, albo w niedzielę. Od czasu do czasu nie ocze-kiwany pomyślny rezultat podniecał moją odwagę i wiarę we własne siły, kiedy indziej znów pogrążałam się w czarnej rozpaczy z powodu niepowodzeń i szkód, wywołanych przez mój brak doświadczenia. W sumie jednak zaczęłam w sobie rozwijać powoli zamiłowanie do badawczej, naukowej pracy, przekonując się jed-nocześnie, że postępy w tej dziedzinie robi się z trudem i bardzo powoli.

Narrator: Wreszcie nadszedł upragniony dzień wyjazdu i pożegnania z najbliższymi.

Maria: Nie będę tam długo! Dwa lata, trzy najwyżej... Wrócę, jak tylko zdam egzami-ny! Znowu będziemy razem mieszkali i już nie rozstaniemy się nigdy więcej!

Ojciec: Tak, Maniusiu, tak... Pracuj dzielnie i wracaj. Niech ci się dobrze powodzi!

SCENA 4

Bronka: Po przyjeździe do Paryża Maria początkowo zamieszkała u nas. Ze starą wy-tartą teczką podążała codziennie na swą wymarzoną Sorbonę. Uczęszczała na wykłady z matematyki, fizyki, chemii, na zajęcia w laboratorium i ciągle jej było mało... Aż wreszcie zdecydowała się zamieszkać sama bliżej uczelni, by mieć więcej czasu na naukę i badania. Wykreśliła ze swego życia rozrywki i zebrania towarzyskie, jak również sprawy materialne w rodzaju np. kwestii jedzenia. Żyła pracą i powietrzem.

Narrator: W tych warunkach silna i zdrowa dziewczyna zmarniała w oczach, straciła siły. Coraz częściej wstając od pracy dostawała zawrotów głowy, mdlała. Aż któ-regoś dnia zemdlała na oczach koleżanki, która przestraszona pobiegła po męża Brońci.

Dr Dłuski: Pobiegłem na poddasze Marii i oto co zastałem: pusty rondelek, czy-ściutkie talerze i zapas żywności składający się z małej paczuszki herbaty.– Cóżeś ty dzisiaj jadła Maniu?

Maria: Dzisiaj, och już nie pamiętam... przed chwilą jadłam śniadanie.

Dr Dłuski: Ale co jadłaś?

Maria: Wiśnie... i w ogóle mnóstwo rzeczy...

33

Dr Dłuski: Okazało się, że trochę wiśni i trochę rzodkiewek. Zabraliśmy ją do siebie, żeby nieco podkurowała się i podkarmiła, ale nie na długo...

Narrator: W tym okresie Maria zdobywa nie jeden, ale dwa licencjaty: z fizyki z miejscem pierwszym i z matematyki z miejscem drugim. O tym pracowitym i he-roicznym okresie, gdy nieraz głód i przenikliwy ziąb paryskich zim zaglądał na poddasze studentki, tak pisała w swoich wspomnieniach:

Maria: ...Myśl znużona Gwarem życia lub cierpieniem W przeszłość biegnie utęskniona By pokrzepić się wspomnieniem Na poddasze myśl jej wraca W zawsze miły serca kątek Gdzie mieszkała cicha pracaI gdzie został świat pamiątek.

SCENA 5

Narrator: Świat, który sobie zbudowała Maria, jest niesłychanie prosty i surowy. Na-uka panuje w nim niepodzielnie, a oprócz niej jeszcze tylko miłość do rodziny i do kraju ma należne miejsce. I oto pewnego dnia Maria poznaje młodego uczonego wielkiej miary, który ma jej pomóc w znalezieniu pomieszczenia do prowadzenia badań nad właściwościami magnetycznymi różnych gatunków stali, praca zlecona jej przez Towarzystwo Popierania Przemysłu Krajowego. Tak oto wspomina Maria to pierwsze spotkanie:

Maria: Piotr Curie stał w drzwiach balkonowych. Wydał mi się bardzo młody, cho-ciaż miał już wtedy trzydzieści pięć lat. Jego prostota, uśmiech zarazem poważny i młody, sposób w jaki mówił, dość powoli i z namysłem, wzbudził moją ufność. Rozmowa nasza wkrótce stała się przyjazna: tematem jej były sprawy naukowe, co do których rada byłam móc zasięgnąć jego zdania.

Piotr Curie: Pani już pozostanie we Francji?

Maria: Nie! Skądże by? Gdy tylko zdam licencjat, wyjadę do Warszawy. Chcę być nauczycielką, pracować użytecznie: naturalnie w kraju! Polacy nie mają prawa opuszczać swojej ojczyzny!

Narrator: Słowa te nie zraziły Piotra. Między obojgiem nawiązuje się coraz większa przyjaźń oparta na wspólnych zainteresowaniach, podobieństwach i wzajemnej fascynacji. Niemniej jednak po świetnie zdanych egzaminach Maria wraca do Warszawy i rozstając się z Piotrem, nic mu nie przyrzeka – a zamiast miłości ofia-rowuje przyjaźń, która jednak już mu nie wystarczy.

Narrator 2: Istnieje wiele listów Piotra do Marii z tego okresu, w których przypomina jej o sobie, namawia do powrotu, podkreśla, że czeka na nią...

Piotr: 10 sierpnia 1894 r. ...Obiecaliśmy sobie przynajmniej wielką wzajemną przy-jaźń. Oby Pani nie zmieniła zdania!... A jednak, jakże pięknie by było... gdybyśmy spędzili życie razem, zapatrzeni w nasze ideały! Pani ideał patriotyczny – nasz ideał ogólnoludzki i pracy naukowej...

Narrator: W innym liście pisze rozgoryczony...

Piotr: 14 sierpnia 1894 r. ...nie wiem czemu tak sobie wbiłem w głowę, aby Panią tu zatrzymać i oderwać Ją od kraju i bliskich, nic godnego uwagi nie mogąc ofiaro-wać Jej w zamian za tę ofiarę.

Narrator: I wreszcie radość...

Piotr: 17 września 1894 r. Więc jednak powróci Pani do Paryża! Ogromnie się z tego cieszę. Najgoręcej pragnę, abyśmy się stali przynajmniej nierozłącznymi przyja-ciółmi... Czy Pani nie jest tego samego zdania? Oddany przyjaciel, Piotr Curie.

Narrator: Dziesięć miesięcy nalegał, zabiegał i przekonywał Piotr Curie, zanim Maria zgodziła się na małżeństwo, zanim przezwyciężyła swoje poczucie obowiązku względem rodziny i kraju.

26 lipca w merostwie Sceeaux zgromadzili się tylko najbliżsi: Brońcia z mężem,

34

starsza pani Dłuska, kilku najbliższych przyjaciół z uniwersytetu i przybysze z Warszawy: Hela i pan Skłodowski.

SCENA 6

Narrator 2: W drugim roku małżeństwa przyszła na świat Irena, pierwsza córka pań-stwa Curie. Był to rok 1897 i bilans wyników osiągniętych przez Marię, to oprócz zdrowej córki i dodatkowych obowiązków, dwa licencjaty, konkursowy egzamin nauczycielski, badania nad magnetyzmem hartowanej stali. Następnym etapem musiał być tylko doktorat.

Piotr: Maria miała do mnie dużo zaufania. Uważała się trochę za moją uczennicę, tak więc radziła się w sprawie doktoratu. Jej zainteresowania skierowane były na wstępne badania Henryka Becquerela nad uranem i jego właściwościami, które Maria nazwala później promieniotwórczością.

Maria: Zajęłam się intensywnie badaniami do doktoratu i po upływie kilku tygodni mieliśmy pierwsze wyniki. I nagle... pewne próbki wykazały znacznie silniejsze promieniowanie, niżby to wynikało z zawartej w nich ilości uranu. Stąd wysunę-łam hipotezę, że ciało tak silnie promieniujące musi być jakimś jeszcze nieznanym pierwiastkiem. Złożyłam więc Akademii Francuskiej taki raport:

...Przypuszczam, że ciało, które wyodrębniliśmy, zawiera nieznany jeszcze metal... Jeśli istnienie tego metalu się potwierdzi, proponujemy dla niego nazwę „polon” – od imienia ojczyzny jednego z nas...

Narrator: Piotr śledził postępy żony z dużym zainteresowaniem, a wobec tak zdu-miewającego odkrycia rzucił chwilowo swoje badania i włączył się w pracę Marii. Stanął przy boku żony wielki fizyk, towarzysz jej życia. Dwa mózgi i dwie pary rąk pracowały nieprzerwanie przez osiem lat do dnia tragicznej śmierci Piotra.

Narrator 2: W trzy miesiące później w zapiskach rodzinnych Maria notowała:

Maria: Irena chodzi bardzo dobrze, zupełnie już nie biega na czworakach. Irena ma 15 zębów...

Narrator 2: A w komunikacie oficjalnym do Akademii Nauk podała:

Maria: ...Wyżej wyszczególnione fakty każą nam przypuszczać, że w tym nowym związku promieniotwórczym znajduje się nowy pierwiastek, który proponujemy nazwać „radem”...

Piotr: Cztery lata w drewnianej szopie... tak można by nazwać nasz następny okres pracy. Celem jego było wydobycie polonu i radu w stanie czystym. Udostępniają nam do pracy jedyne możliwe pomieszczenie, starą drewnianą szopę w podwó-rzu Szkoły Fizycznej, z cementową podłogą i oszklonym, cokolwiek dziurawym dachem. Była to kwintesencja wszelkich niewygód: gorąco w lecie, ziąb w zimie, deszcz kapiący przez dziurawy dach. Maria tak wspominała ten okres w swoich zapiskach:

Maria: Nie mieliśmy ani pieniędzy, ani laboratorium, ani żadnej pomocy, by wykonać to trudne i ważne zadanie... Było to jakby tworzenie czegoś z niczego... A jednak właśnie w tej nędznej szopie spędziliśmy najlepsze i najszczęśliwsze dni tego ży-cia, wyłącznie poświęcone pracy. Czasem cały dzień schodził mi na mieszaniu jakiegoś gotującego się roztworu mieszadłem, prawie równie dużym jak ja sama. Wieczorem padałam ze zmęczenia...

Potem nadszedł okres oczyszczania roztworów silnie radioaktywnych. Nasze ubóstwo urządzeń więcej niż kiedykolwiek przeszkadzało w robocie. Trzeba by mieć ko-niecznie nadzwyczaj czyste pomieszczenie, aparaty najdokładniejsze, zabezpie-czone przed kurzem i zmianami temperatury. W szopie zaś, otwartej dla wszystkich wiatrów, unoszą się pyłki i zanieczyszczenia, które przedostają się do rozczynów, niwecząc cały nasz wysiłek.

Narrator: Mimo to, w czterdzieści pięć miesięcy od chwili, gdy małżonkowie Curie ogłosili światu prawdopodobieństwo istnienia radu, Maria wreszcie odniosła zwy-cięstwo. W tak trudnych warunkach pracy wydzieliła jeden decygram czystego radu i określiła jego ciężar atomowy: 225. Rad zaistniał oficjalnie.

Narrator 2: Później, po wykazaniu leczniczych właściwości radu, zwłaszcza przy

35

leczeniu raka, powstają fabryki produkcji radu na coraz większą skalę. Którejś nie-dzieli Piotr rozpoczął rozmowę z żoną w tej sprawie...

Piotr: Musimy się zastanowić przez chwilę nad naszym radem. Jego produkcja sze-roko się rozwinie. W Bufallo chcą uruchomić fabrykę i proszą mnie o wskazówki techniczne.

Maria: No więc?

Piotr: Więc mamy do wyboru dwie drogi. Albo podać im bez wszelkich zastrzeżeń wyniki naszych prac, włącznie z metodą wydzielania czystego radu.

Maria: Aha, oczywiście...

Piotr: albo... możemy uważać się za właścicieli, za „wynalazców” radu. I zanim po-damy do wiadomości metodę, przy pomocy której go otrzymałaś, opatentujemy ją, aby sobie zapewnić prawo do udziału w zyskach z tej produkcji w całym świecie.

Maria: (zastanawiając się przez chwilę) Nie. To byłoby sprzeczne z duchem nauki.

Piotr: Ja też tak myślę... jednak nie chciałbym, abyśmy tę decyzję powzięli lekko-myślnie. Mamy córkę, możemy mieć więcej dzieci... To zapewnienie wygodnego życia... to także możliwość posiadania pięknego laboratorium...

Maria: Fizycy zawsze ogłaszają bez wszelkich zastrzeżeń wyniki swych bada. Fakt, że nasze odkrycie ma przed sobą także i handlową przyszłość, jest zbiegiem oko-liczności. Jeśli rad ma służyć jako środek leczniczy, tym bardziej nie wydaje mi się możliwe, abyśmy zarabiali na nim.

Piotr: (po chwili milczenia) Tak, to byłoby sprzeczne z duchem nauki... Napiszę więc dziś wieczorem do tych inżynierów z Bufallo i dam im wszystkie potrzebne wska-zówki.

Narrator: Maria uzyskała doktorat, a w 1903 r. Akademia Nauk w Sztokholmie przy-znała Nagrodę Nobla w połowie Henrykowi Becquerelowi a w połowie państwu Curie, za ich pracę z dziedziny promieniotwórczości. Nie mogli jej odebrać osobi-ście ze względu na osłabienie i zły stan zdrowia obojga. Następny okres to ogrom sławy, który czasami utrudniał prace uczonym, narodziny drugiej córki Ewy, praca nad dozowaniem radu i wreszcie tragiczny dzień 19 kwietnia roku 1906, kiedy to Piotr Curie przechodził zamyślony przez jezdnię i zginął tragicznie pod kolami wielkiego dwukonnego wozu ciężarowego.

Narrator 2: W dzienniku Marii uwidaczniają się najstraszniejsze godziny jej życia:

Maria: ...Piotrze, mój Piotrze, leżysz tu spokojnie z obandażowaną głową jak nie-szczęśliwy ranny...

Narrator 2: I później...

Maria: Piotrze, Piotrusiu, chciałabym ci powiedzieć, że zakwitł złoty deszcz, a gli-cynie, głóg zaczynają kwitnąć. Cieszyłbyś się z tego. Chcę Ci powiedzieć także, że dostałam nominację na twoją katedrę i że się znaleźli głupcy, którzy mi tego winszowali...

SCENA 7

Narrator: Maria pracuje z tym samym niesłychanym natężeniem jako profesor uni-wersytetu, badacz, dyrektor laboratorium, wychowując jednocześnie dwie córki. W Sorbonie otrzymała jako jedyna kobieta stanowisko profesora zwyczajnego i prowadziła pierwsze i jedyne na świecie wykłady z zakresu promieniotwórczo-ści. Wreszcie w 1911 r. Szwedzka Akademia Nauk ponownie przyznaje jej na-grodę Nobla z chemii w dowód uznania dla wspaniałych prac dokonanych przez nią od czasu śmierci męża. Nigdy jeszcze nikt nie dostąpił zaszczytu otrzymania dwukrotnie tej nagrody. Tym razem Maria jedzie odebrać ją w towarzystwie siostry i starszej córki Ireny, która w przyszłości również otrzyma tę nagrodę.

Narrator 2: Wojna zaskakuje Marię jeszcze w Paryżu, podczas gdy jej córki już są na wakacjach w Bretanii i pozostaną tam przez dłuższy czas wojennych działań.

Tymczasem Maria rzuca się w wir pracy, instalując na froncie i na tyłach aparaty rent-genowskie, aby dopomóc przy operacjach rannych żołnierzy. Za pieniądze otrzy-mane od Związku Kobiet Francuskich przygotowuje też pierwszy „wóz rentgenow-ski”. Do zwykłego samochodu ciężarowego wstawia aparat Roentgena i dynamo,

36

które po włączeniu do motoru daje potrzebny prąd. Taki ruchomy „punkt rentge-nowski” zaczyna swą służbę już w sierpniu 1914 r., jeżdżąc od szpitala do szpitala. Sam jeden obsłużył rannych z bitwy nad Marną. Maria przygotowała tak ponad 20 samochodów rentgenowskich oraz 200 sal do badań. Liczba rannych, których zbadano na tych dwustu dwudziestu posterunkach, stworzonych i urządzonych osobiście przez panią Curie, przekracza milion...

Narrator: Okres powojenny to lata pracy, lata sławy i problemów ze zdrowiem. W tym czasie miało miejsce wiele podróży uczonej do Stanów Zjednoczonych, cztery do Polski, aby założyć tam Towarzystwo Instytutu Radowego, a także do Hiszpanii i Niemiec. Do Ameryki pojechała Maria po gram radu dla badań nauko-wych. A jak do tego doszło?

Maria: Pewnego dnia odwiedziła mnie pani Meloney, redaktorka dużego nowojor-skiego magazynu... Podczas wywiadu wspomniałam, że Ameryka posiada około 50 gramów radu...

Pani Meloney: A Francja?

Maria: Moje laboratorium ma trochę więcej niż gram

Pani Meloney: Pani ma tylko jeden gram radu?!

Maria: Ja? Ach, ja nie mam! Ten gram jest własnością mojego laboratorium.

Pani Meloney: A pani patenty?

Maria: Rad nie powinien wzbogacać nikogo. Jest on pierwiastkiem, więc należy do wszystkich ludzi.

Pani Meloney: Gdyby Pani mogła wybierać, co ze wszystkich rzeczy na świecie, zro-biłoby Pani największą przyjemność?

Maria: Gram radu dla badań naukowych. Ale nie mogę go kupić, bo rad jest dla mnie za drogi. Kosztuje 100 tysięcy dolarów...

Narrator: Po powrocie do Nowego Yorku pani Meloney organizuje zbiórkę powszech-ną, w której wzięły udział wszystkie Amerykanki; powstał „Fundusz im. Marii Cu-rie” i po roku, w 1921 r. przyszedł list z wieścią: „Pieniądze się znalazły – gram radu należy do Pani”.

Narrator 2: Maria nadal podróżowała z wykładami, pracowała intensywnie w labora-torium, ale jej stan zdrowia pogarszał się stopniowo. W 1934 r. zapadła na nieokre-śloną chorobę, która doprowadziła do jej śmierci. Komunikat oficjalny brzmiał:

Maria Curie zmarła dnia 4 lipca r.1934, na skutek anemii złośliwej aplastycznej o przebiegu gwałtownym, spowodowanej długoletnim wpływem promieni.

Narrator: W piątek, dnia 6 lipca roku 1934, w południe, bez żadnych przemówień, bez delegacji, tylko w obecności najbliższych i przyjaciół złożono panią Curie w grobie rodzinnym w Sceaux. Kamienna płyta wzbogaciła się o nowy napis: Ma-ria Curie-Sklodowska 1867-1934. A w rok później w Instytucie Radowym stanął nowy wielki tom, z napisem na szarej okładce:

Maria Curie

Profesor Sorbony Laureatka Nagród Nobla

z fizyki i z chemii

PROMIENIOTWÓRCZOŚĆ

37

„Zaduszki a la mexicana”Scenariusz przedstawienia w VI aktach

Hanna Maria Kot-Arredondo

Meksyk

WPROWADZENIE

W tradycji meksykańskiej Dzień Wszystkich Świętych obchodzi się zupełnie inaczej niż w naszej, polskiej czy europejskiej kulturze. Mieszkańcy Meksyku stroją groby, ale również przygotowują w domach ołtarze, na których układają jedzenie i przedmioty ulubione przez zmarłych, i ich zdjęcia. Obchody mają charakter raczej pogodny, czasem nawet humorystyczny. Wszędzie sprzedaje się czaszki z czekolady i cukru, jak również ozdoby na ołtarze, kwiaty, atrapy potraw i owoców, itp.

W związku z tym wykorzystując obyczaje tutejsze i włączając w nie polskie postaci sławne z historii, Szkolny Punkt Konsultacyjny proponuje scenariusz spotkania zadusz-kowego, w formie przedstawienia, na które na zaproszenie sławnej poetki meksykańskiej z XVII wieku, Sor Juany i malarki Fridy Kahlo (XX w.), przybywają z wizytą do klasztoru polscy nobliści.

Uczniowie przypomną sobie postaci wszystkich zmarłych, polskich laureatów Nobla (z wyjątkiem żyjącego Lecha Wałęsy i Wisławy Szymborskiej, którzy też będą mieć tu swoje miejsce). W tym klimacie meksykańsko-polskim będzie to raczej humorystyczne spotkanie, które dla tutejszych dzieci i młodzieży jest częścią tradycji, a dla innych uczniów może być interesującą wyprawą w świat kultury meksykańskiej, tak czasami innej od naszej.

Miejsce akcji – stary klasztor, w którym żyła i tworzyła Sor Juana – mniszka, poetka meksykańska z XVII wieku. (Przy muzyce J. S. Bacha wchodzi do sali klasztornej Sor Juana. Zapala świece, słychać 12 uderzeń zegara. Robi znak krzyża i wzdycha).

Sor Juana – Już północ. Wkrótce pojawią się zaduszkowi goście... a tu tyle pajęczyn! (zaczyna omiatać, wchodzi Frida Kahlo i Diego Rivera jej mąż).

Frida – Witaj kumo! Jeszcze sprzątasz?!Sor Juana – Ach, bo tyle tu kurzu i pajęczyn, nazbierało się tego przez wieki. Pomo-

żesz mi, nim przyjdą goście?Frida – Z miłą chęcią... Diego – zwraca się do męża – ja tu pomogę, a ty powieś gdzieś

ten mój nowy obraz (podaje mu obraz).Diego – Gdzie, Frido?Frida – Gdzie chcesz, żeby tylko było ładnie.Diego – Może u samej góry, pod sufitem?Frida- Lepiej nie! Pamiętasz, że już nieraz spadłeś z rusztowania?!Diego – Ooo, tak! Ale mnie bolało (pociera różne miejsca ciała, rozgląda się i zawie-

sza obraz).Frida – Oj kumo, (zwraca się do Sor Juany), to robota jak w średniowieczu, nigdy nie

skończymy... (Odstawia miotłę i wyciąga odkurzacz).Sor Juana: (obserwuje ze zdziwieniem) Aleś ty nowoczesna!Frida – A ty staroświecka, trzeba iść z postępem. Widzisz.... już! (Odstawia odkurzacz

38

i podchodzi do męża. Razem przyglądają się obrazowi powieszonemu w prze-strzeni.)

AKT II(Słychać stukanie do drzwi. Wchodzi pierwszy gość i podaje oddźwiernemu wizy-

tówkę).Oddźwierny – Pan Henryk Sienkiewicz...Henryk Sienkiewicz (Zwraca się do Sor Juany.) –

– Ooo, a kogoż tu widzę! Witaj, droga kumo!Toż wśród twoich gości Frida z Diegiem suną...

(Diego i Frida podchodzą i witają się.)Henryk Sienkiewicz – Zwraca się do publiczności – Jam Henryk Sienkiewicz

Witam wszystkich gości Od wieku nie widziałem Tylu dostojności... O naszej historii Sam wiele pisałem Ku serc pokrzepieniu Powieści wam dałem... Jeśli ktoś z mych tekstów Trzy różne wyliczy To mu podaruję Torebkę słodyczy...

(czeka na odpowiedzi publiczności i rozdaje słodycze) A za którą z książek Nobla otrzymałem? Wiecie może Państwo, bo ja zapomniałem...

(Czeka na odpowiedź).

AKT III Słychać smętnego Kujawiaka – wchodzą Władysław S. Reymont z Jagną, kończą ta-

niec i witają się z Sor Juaną.Henryk Sienkiewicz – (Podchodzi do przybyłych i mówi) –

– Witaj kumie witaj, jak tam twoi „Chłopi”? Widzę, że nie lubisz sam przybywać w gości...

Władysław Reymont – Sor Juano, kochana, z Jagną przyleciałem, Czy sprawiłem kłopot? Wybacz, nie tak chciałem...

Sor Juana – Ależ nie kumie, bardzo proszę.(Jagna rozgląda się przestraszona).Władysław Reymont – Nie bój się Jagna, to są przyjaciele

A że duchy, to i co! Tutaj takich wiele...

Jagna – Ale ja z twej księgi, dziewka, gdzie się skryję?! Ja nie duch, nie szkielet, Ja na kartkach żyję! Za mnie i za innych Nobla Tobie dali, A teraz mnie straszysz!!!To ci się nie chwali.

Sor Juana – Brakuje nam tutaj jeszcze dwóch duszyczek, I jednej i drugiej sto lat, sto lat życzę!

AKT IV(Przy muzyce, wpada do komnaty Czesław Miłosz)Czesław Miłosz – To pewnie dla mnie, sto lat słyszałem

Bo właśnie w tym roku urodziny miałem

39

Sor Juana – Czemu tak spóźniony, znowu coś pisałeś? Czy nad wulkanami tak długo leciałeś?

Czesław Miłosz (Recytuje jeden ze swoich wierszy i siada obok innych). – Już jesteśmy wszyscy?

Moja Ty, Sor Juano, By rozpocząć Zaduszki a la mexicana?

(W tym momencie słychać rozmowę po francusku, potem po polsku.)– Pospiesz się Piotrze. Przez twoje eksperymenty znowu się spóźnimy...– Tak, tak, Mario, już idę... (Wchodzą Maria i Piotr Curie)

Sor Juana – Witam moich gości, tylko na was czekamy, Bo ostatnich noblistów, wśród żywych jeszcze mamy...

Czesław Miłosz (Zwraca się do Marii Skłodowskiej-Curie):– Dostojna uczona Pani, wszystkich nas przesłaniaszOpowiedz nam proszę o swoich działaniach.

Maria Skłodowska – Dzięki za te słowa, wszyscy już tu siedzą...(Rozgląda się po przybyłych).

Polon i rad odkryłam, o tym dzieci wiedzą Wiele się uczyłam, dużo pracowałam, Ale tak naprawdę, również szczęście miałam... Nie ma o czym mówić, tak to się i stało Dobrze, że dla ludzi wszystko pozostało.

AKT VSor Juana – A teraz czas, na żywych podarunek

Już nam przyrządzili świetny poczęstunek A la mexicana, gołąbki, drożdżówki Czekolada, owoce i cukrowe główki.

(Zbliża się do zakrytego ołtarza, gdzie powinny leżeć wszystkie przysmaki, odsłania go i nie ma nic.)

Wszyscy – OOOOO, (rozczarowani) O, nic nie ma, zapomnieli, trzeba ich poszukać! Bo bez żywych i ich darów, dla duszy pokuta!

(Gaśnie światło i przy dźwiękach muzyki, szukają ze świeczkami.)Wszyscy – Tutaj!!!

Pomóżcie, moi drodzy, ołtarz ten przystroić I nasze pragnienia szybko zaspokoić!

(Zapraszamy wszystkich zebranych do ustrojenia ołtarza – kolorowe bibułki, owoce, kwiaty, świeczki, cukrowe czaszki, etc. Pod koniec ozdabiania słychać warkot he-likoptera i pojawiają się postaci Lecha Wałęsy i Wisławy Szymborskiej).

Wisława Szymborska – Witam, witam! (Recytuje fragment wiersza „Nic dwa razy”). Myślałam, że nic dwa razy się nie zdarza, a tu mogę Was wszystkich spotkać po-nownie. Trochę bardziej ezoterycznych, ale to Wy... jak się cieszę, że Lech mnie zabrał ze sobą...

Lech Wałęsa – Ha, ha już przybyłem na ten zjazd noblistów Myślicie, że się boję duszyczek świetlistych? Jeśli z czerwonymi poradziłem sobie To i żaden duszek nic mi tu nie zrobi! Dalej nam tu z Polski, niż wam z tych zaświatów, Ale wam przywiozłem mnóstwo świec i kwiatów.Chodźcie solidarnie, Wy, moi ziomkowie,Ruchliwi, odważni, pomóżcie w ozdobie.

(Kończą wszyscy ozdabianie i zapalają świeczki).Sor Juana – Przed tym poczęstunkiem, Sto lat uświęcimy,

Marii... sto lat Nobla, Czesia... urodziny.(Wszyscy wznoszą toast i śpiewają:)

– Sto lat, sto lat dziś wspominamy Was, (x3) Już nadszedł czas!

40

IINagroda

Izabela Bielińska

Norwegia

Metody zastosowane podczas pracy na lekcji: • praca w grupach – wypo-

wiedzi na temat obejrzanych fragmentów filmu,

• praca z tekstem – odpowie-dzi na pytania na podstawie artykułu,

• wykład – wprowadzenie, • praca z ilustracją, • rozmowa dydaktyczna,• pokaz multimedialny, • objaśnienie.

Formy pracy: • grupowa,• indywidualna.

Środki dydaktyczne:• prezentacja multimedialna

– fakty z życia Marii Skłodowskiej,

• teksty artykułów, • film, • zdjęcia Instytutów, • cytaty,• krzyżówka

Nazwa bloku problemowego: Osiągnięcia naukowe XIX wieku

Maria Skłodowska-Curie i jej osiągnięcia

Scenariusz zajęć z okazji 100 rocznicy przyznania Marii Skłodowskiej-Curie Nagrody Nobla w dziedzinie chemii

szkoła podstawowa, klasa V

Cele ogólne:– zapoznanie uczniów z najważniejszymi faktami z życia Marii Skłodowskiej-Curie,– ukazanie osiągnięć wybitnej prekursorki.

Cele szczegółowe:Uczeń:– zna znaczenie słów „osiągnięcia z dziedziny chemii”,– wzbogaca swoje wiadomości o historii.

Cele operacyjne: Po zakończeniu zajęć uczeń powinien umieć/znać:– wyjaśnić kim była Maria Skłodowska-Curie,– co do fizyki i chemii wniosły odkrycia Skłodowskiej,– co miało wpływ na życie Skłodowskiej,– jakie inne wydarzenia w historii, nauce i kulturze zdarzyły się w tym samym czasie, co przyznanie Nobla Skłodowskiej,– jak zmieniła się chemia po odkryciu radu i polonu, – do czego wykorzystywano rad i polon.

PRZEBIEG ZAJĘĆ

(5 jednostek lekcyjnych)

I JEDNOSTKA LEKCYJNA

Dzisiejszą lekcję zaczniemy od wypowiedzi wielkiej prekursorki w dziedzinie fizy-ki i chemii i po prezentacji jej wybitnych osiągnięć spróbujemy zinterpretować cytat:

„Odkąd pamiętam, zadawałam sobie pytanie dlaczego? Jako małe dziecko, kiedy mieszkałam w Warszawie, i jako dorosła kobieta, kiedy przeniosłam się do Paryża, za-wsze chciałam wiedzieć, dlaczego rzeczy są takie, a nie inne. Każdego dnia odkrywa-łam nowy świat, każdej nocy krążyło mi po głowie mnóstwo pytań bez odpowiedzi”.

WPROWADZENIE Krótki wstęp informacyjny – dzisiejsza lekcja związana jest z ważnym wydarze-

niem historycznym z życia Marii Skłodowskiej-Curie. Prekursorka urodziła się 144 lata temu, a jej dokonania zmieniły na zawsze obraz świata. Prócz jednak wielkich odkryć naukowych samo jej życie pełne trudu i często goryczy jest dowodem na to, że determinacją i pracą można przenosić góry.

Zagadnienie I – Ekranizacja biografii Marii Skłodowskiej-Curie • obejmuje pokaz wybranych fragmentów filmu „W stulecie wielkiej uczonej

41

Ilustracja 1

Ilustracja 2

Ilustracja 5

Ilustracja 6

Ilustracja 3 Ilustracja 4

STUDENTKA NAUKOWIEC EMANCYPANTKA NAUCZYCIELKA

• film biograficzny w reżyserii Stanisława Grabowskiego z 1977 r., stworzono go w związku z rocznicą urodzin Marii Curie.

• rozmowa w oparciu o obejrzane fragmentu filmu i stworzenie konspektu bio-graficznego.

II JEDNOSTKA LEKCYJNA

Zagadnienie II – Ilustracje z życia Marii Skłodowskiej-Curie

Na odwrocie każdej ilustracji znajduje się krótki opis sytuacji odpowiadający da-nemu zdarzeniu historycznemu z życia Skłodowskiej oraz data wydarzenia.

Zadaniem uczniów jest ułożenie w porządku chronologicznym ilustracji. Uczniowie siedzą na ławeczkach ustawionych naprzeciwko rzutnika, z które-

go wyświetlane są slajdy z ilustracjami przedstawiającymi Marię Skłodowską-Curie w różnych okresach życia.

Odpowiedniki napisów, które widnieją na drugiej stronie zdjęć:

Ilustracja nr 1 – 1905 r. – Maria z mężem w pierwszym laboratorium. Ilustracja nr 2 – 1883 r. – Ukończenie gimnazjum rządowego w Warszawie.Ilustracja nr 3 – 1867 r. – Miejsce urodzenia Marii Skłodowskiej-Curie.Ilustracja nr 4 – 1911 r. – Konferencja w Brukseli z udziałem Marii. Ilustracja nr 5 – 2006 r. – Pomnik Marii Skłodowskiej-Curie.Ilustracja nr 6 – 1905 r. – Przełomowe odkrycie.

Zagadnienie III – Życie Marii Skłodowskiej można podzielić na IV etapy Etapy życia Marii Skłodowskiej-Curie Praca w grupach. Każda grupa otrzymuje cztery opisy z życia Skłodowskiej w for-

mie cytatów oraz cztery kartoniki z charakterystycznymi napisami. Zadaniem uczniów jest dopasowanie poszczególnych opisów okresów jej życia

do odpowiednich haseł:

„Po ukończeniu w 1883 roku III Gimna-zjum Rządowego ze złotym medalem, niezamożna i zdolna dziewczyna nie miała wielu możliwości kontynuowania nauki. Jedyne, na co mogła liczyć, to status słabo opłacanej nauczycielki bądź statecznej mężatki”

„Inteligentna ateistka z wielkimi marze-niami dusiła się na prowincji. Ucząc dzieci ziemian, nie bacząc na ryzyko aresztowania, Maria prowadziła również niewielką szkółkę dla wiejskich i robotni-czych dzieci.”

„Studia w Paryżu podjęła dość późno dopiero w 1891. Miała 24 lata i nie-bezpiecznie zbliżała się do granicy staropanieństwa, a naukowa poprzeczka była zawieszona wysoko. Choć Sorbona przyjmowała już nieliczne studentki, to żadna nie studiowała na wydziale fizyki. Mało kto sądził, że jest to gałąź wiedzy dostępna dla kobiecego umysłu.”

„Kobiet naukowców na przełomie XIX i XX wieku było tak mało, że można je było policzyć na palcach jednej ręki. Każdą kobietę, która pragnęła równo-uprawnienia, uważano za zaprzeczającą swojej naturze.”

(Cytaty w ramce za: „Wielcy Polacy, którzy zmienili świat”).

42

1

2

3

4

5

KRZYŻÓWKA

III JEDNOSTKA LEKCYJNA

Zagadnienie IV – Nagrody i wyróżnienia Krótka prezentacja multimedialna, która przedstawia zdarzenia historyczne doty-czące otrzymanych przez Marię Skłodowską-Curie doktoratów honorowych oraz informacje, kiedy zostały jej nadane. Pokaz przedsatawia ilustracje uniwersytetów, w których Skłodowska została uhonorowana. Zadaniem uczniów jest dopasowa-nie nazw i dat do poszczególnych ilustracji.

Uczniowie otrzymują następujące kartoniki z napisami: • Politechnika Lwowska – 1912 r.• Uniwersytet Poznański – 1922 r.• Uniwersytet Jagielloński –1924 r.• Politechnika Warszawska – 1926 r.

Zagadnienie V – Polon i radW tej części lekcji uczniowie wysłuchają wykładu o tym, w jaki sposób Maria Skłodowska-Curie wraz z mężem Piotrem odkryli polon i rad. Zadaniem uczniów jest zapamiętanie ważnych dat – jako wydarzeń z życia Skłodowskiej: odkrycie radu i polonu oraz otrzymanie Nagrody Nobla za odkrycie tych pierwiastków.

1. Imię męża Marii Skło-dowskiej-Curie

2. Miejsce, w którym po-wstało pierwsze labora-torium

3. Co otrzymała Maria Skło-dowska-Curie kończąc gimnazjum

4. W 1912 roku Skłodowska została uhonorowana doktoratem Politechniki …………

5. „Studia w Paryżu podjęła dość późno dopiero w 1891. Miała 24 lata i niebezpiecznie zbliżała się do granicy staropa-nieństwa, a naukowa poprzeczka była zawie-szona wysoko. Choć Sorbona przyjmowała już nieliczne studentki, to żadna nie studiowała na wydziale fizyki. Mało kto sądził, że jest to gałąź wiedzy dostępna dla kobiecego umysłu.” Cytat opisuje jedenz okresów życia Marii – który?

klasa V

43

IV JEDNOSTKA LEKCYJNA

Zagadnienie VI – Instytut Radowy

W oparciu o tekst z czasopisma „Wielcy Polacy, którzy zmienili świat”, uczniowie mają za zadanie odpowiedzieć na pytania, pracując w grupach. (Klasa zostaje podzie-lona na dwie lub trzy grupy, w zależności od liczebności uczniów).

• Idea Instytutu Radowego – jakie funkcje łączył? • Jakie czynniki miały wpływ na powstanie Instytutu?• Kiedy i w jakich okolicznościach została otwarta placówka? • Co Maria przekazała na rzecz Instytutu?• Kto i dlaczego został pierwszym dyrektorem?• Jakie możliwości otrzymywali niezamożni pacjenci?• Jaką nazwę placówka nosi obecnie?

Zagadnienie VII – Moje własne przemyślenia

Interpretacja cytatu „Odkąd pamiętam, zadawałam sobie pytanie: dlaczego?”

V JEDNOSTKA LEKCYJNA

Po omówieniu biografii i odkryć Skłodowskiej, uczniowie mają możliwość utrwa-lenia zdobytych wiadomości poprzez obejrzenie prezentacji multimedialnej pod tytu-łem „Życie i osiągnięcia Marii Skłodowskiej-Curie”.

Poniżej załączniki

• Instytut Radowy – „Na początku XX w. onkologia i sposoby zwalczania raka za pomocą radu nie były jeszcze znane. Wiele środowisk lekarskich odnosiło się do nich z nieufnością. Gdy w 1918 roku Polska odzyskała niepodległość, Maria zaczęła zabiegać o realizację, jak się wcześniej wy-dawało, nierealistycznych planów. 9 marca 1923 r. powstał Komitet Daru Narodowego im. Marii Skłodow-skiej-Curie w celu zbudowania Instytutu Radowego w Warszawie. Instytut miał być ośrodkiem zarówno leczniczym, jak i badawczym. Uniwersytet Warszawski podarował komitetowi duży plac przy ulicy Wawelskiej i tam w 1925 roku zaczęto budowę Instytutu. Na uroczystość wmurowania kamienia węgielnego 7 czerwca przybyła owacyjnie witana przez warszawiaków Maria Skłodowska. Postęp prac bu-dowlanych był szybki. 17 stycznia 1932 r. przyjęto pierwszego chorego na leczenie, zaś uroczyste otwarcie nastąpiło 29 maja. Wzięła w nim udział uczona. To była jej ostatnia podróż do kraju. Na rzecz Instytutu przekazała w darze gram radu o wartości pół miliona ówczesnych złotych. Instytut Radowy był nowoczesną placówką. Dysponował pięcioma apara-tami do rentgenoterapii i 166 ładunkami radowymi. Niezamożni pacjenci mogli starać się o znaczne ulgi lub byli zwalniani z opłat za leczenie. Pierwszym dyrektorem placówki został współpracownik noblistki z Paryża dr Franciszek Łukaszczyk. Warszawski Instytut Radowy przekształcono w Centrum Onkologii”.

(źródło – „Wielcy Polacy, którzy zmienili świat”).

• Prezentacja multimedialna „Życie i osiągnięcia Marii Skłodowskiej-Curie”

• Pokaz slajdów przedstawiających uniwersytety, w których Skłodowska została uhonorowana.

klasa V

44

Życie i osiągnięcia Marii Skłodowskiej-CuriePrezentacja multimedialna. Materiały do wykorzystania w prezentacji PowerPoint (niektóre zdjęcia zamieściliśmy na kolorowej wkładce)

URODZIAŁA SIĘ W BURZLIWYCH CZASACH• Ur. 7 listopada 1867 w Warszawie, zm. 4 lipca 1934 w Passy.• Przyszła na świat w stolicy kraju, który wtedy nie istniał.• Warszawa była tylko jednym z miast jednej prowincji imperium rosyjskiego. • Żyła w czasach niepokojów i rewolt, władze rosyjskie wszystko kontrolowały.

ŚMIERĆ MATKI• Kiedy Maria miała dziesięć, lat w 1878 roku umarła na gruźlicę jej mama.• Stratę również przeżył głęboko ojciec, który wieczorami czytał Marii i jej rodzeń-

stwu dzieła klasyków.

PRACA GUWERNANTKI• Po powrocie z Warszawy Maria podjęła posadę guwernantki w domu adwokata. • W domu, w którym pracowała, panował język francuski, ale byli to ludzie dość

ograniczeni i skąpi. • Podejmuje kolejną pracę w domu Żurawskich, gdzie daje lekcje i zajmuje się

kształceniem dzieci. • Zakochuje się w synu Żurawskich, jednak jego rodzice nie wyrażali zgody na

ten związek.• Rozczarowana Maria poświęca jeszcze więcej czasu na kształcenie się.

ETAPY ŻYCIA MARII SKŁODOWSKIEJ-CURIE• EMANCYPANTKA – „Po ukończeniu w 1882 roku III Gimnazjum Rządowego ze

złotym medalem, niezamożna i zdolna dziewczyna nie miała wielu możliwości kontynuowania nauki. Jedyne na co mogła liczyć to status słabo opłacanej na-uczycielki bądź statecznej mężatki.

• STUDENTKA – „Studia w Paryżu podjęła dość późno dopiero w 1891. Miała 24 lata i niebezpiecznie zbliżała się do granicy staropanieństwa, a naukowa po-przeczka była zawieszona wysoko. Choć Sorbona przyjmowała już nieliczne studentki, to żadna nie studiowała na wydziale fizyki. Mało kto sądził, że jest to gałąź wiedzy dostępna dla kobiecego umysłu.”

• NAUCZYCIELKA „Inteligentna ateistka z wielkimi marzeniami dusiła się na pro-wincji. Ucząc dzieci ziemian, nie bacząc na ryzyko aresztowania, Maria prowa-dziła również niewielką szkółkę dla wiejskich i robotniczych dzieci”.

• NAUKOWIEC – „Kobiet naukowców na przełomie XIX i XX wieku było tak mało, że można było je policzyć na palcach jednej ręki. Każdą kobietę, która pragnęła równouprawnienia, uważano za zaprzeczającą swojej naturze.”

WIECZORNE KURSY I PIERWSZE DOŚWIADCZENIA• Uczęszczała na wieczorne kursy zwane Uniwersytetem Latającym, na których

każdy uczył pozostałych tego, co sam najlepiej umiał.• W tamtym czasie Maria miała szczęście po raz pierwszy znaleźć się w labora-

torium, gdzie przeprowadziła pierwsze doświadczenie chemiczne, pomógł jej w tym kuzyn Józef Buguski.

PROGRAM UNIWERSYTETU OBEJMOWAŁ:• nauki społeczne,• filozoficzno-historyczne, • pedagogiczne, • matematyczno-przyrodnicze,• Fizyka i chemia były prowadzone na wysokim poziomie. • Maria interesowała się również literaturą, pisała wiersze, a także czytała w orygi-

nale utwory poetów francuskich, rosyjskich i niemieckich.

STUDENTKA W PARYŻU• Studia na Sorbonie.• Sorbona była wielkim uniwersytetem, studiowało tam ponad 9000 studentów,

ale kobiet wśród nich było tylko 210.

Strona 1 – zdjęcia• Fot. Miejsce narodzin Marii

w Warszawie • Fot. Portret Marii

Strona 2 – zdjęcia• Fot. Maria w wieku 25 lat• Matka Marii

Strona 3 – zdjęcia• Maria jako gimnazjalistka• Fot. Dom państwa Żuraw-

skich

Strona 4

Strona 9

Strona 10 – zdjęcie• Fot. Sorbony

Strona 8 – zdjęcie• Fot. Maria podczas wy-

kładów na Uniwersytecie Latającym

Strona 5 – zdjęcie • Maria w laboratorium

w Paryżu

Strona 6

Strona 7 – zdjęcie • Fot. Pierwsze laboratorium

Propozycje ilustracji do wykorzystania w prezentacji

45

• Na I roku na wydziale nauk matematyczno-przyrodniczych na 1800 studentów były tylko 23 dziewczęta.

LICENCJAT Z FIZYKI• W 1893 roku Maria ukończyła studia na wydziale fizyki. • Dzięki dobrym wynikom w nauce otrzymała stypendium i pracę. • Towarzystwo Promocji Przemysłu Narodowego zleciło Marii badanie właściwo-

ści magnetycznych stali. • Poznaje swojego przyszłego męża, który kieruje laboratorium w Szkole Miejskiej

Fizyki i Chemii Przemysłowej w Paryżu.

LICENCJAT Z MATEMATYKI• W 1894 roku Maria kończy studia matematyczne. • Wraca do Polski, gdyż tęskni za krajem rodzinnym. • Wraca do Paryża. Ślub z Piotrem Curie. • Narodziny córki Ireny. • Opiekę nad dzieckiem sprawuje dziadek. • Przygotowania do doktoratu.

ODKRYCIE POLONU I RADU • Rad posiadał niezwykłe właściwości.• Wysyła promieniowanie tysiąc razy silniejsze niż uran.• Związki radu spontanicznie świecą.• Zdolny przekazywać swoją radioaktywność ciałom znajdującym się w pobliżu.• Radioaktywne związki, które odkryła Maria, były wykorzystywane do celów me-

dycznych. • W ten sposób narodziła się nowa specjalizacja medyczna we Francji – nazwa-

no ją curieterapią, a w innych krajach radioterapią, dzięki, której leczono wiele chorób, zwłaszcza raka.

DOKTORAT Z NAUK ŚCISŁYCH• W 1903 roku Maria postawiła ostatnią kropkę nad i w swojej pracy doktorskiej. • Była pierwszą kobietą, która uzyskała we Francji tytuł doktora fizyki. • Uznanie istotnego wkładu Marii Skłodowskiej-Curie w naukę. • Wraz z mężem otrzymuje w 1903 r. Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki.

TRAGICZNA ŚMIERĆ PIOTRA CURIE• Mąż Marii ginie w tragicznych okolicznościach stratowany przez konie ciągnące

załadowany wóz.

MARIA PROFESOREM SORBONY • Maria obejmjuje katedrę Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Katedry Fizy-

ki na Sorbonie jako pierwsza kobieta-profesor.

II NAGRODA NOBLA i INSTYTUT RADU• Szwedzka Akademia przyznaje Marii kolejną Nagrodę Nobla z chemii (1911 r.)

za wyodrębnienie radu w stanie czystym. • Sierpień 1914 rok – otwarcie Instytutu Radowego poświęconego pamięci Piotra.• Główne zadanie Instytutu: kontrola czystości i skuteczności produktów radioak-

tywnych, przeznaczonych do celów przemysłowych i medycznych.

WYBUCH I WOJNY ŚWIATOWEJ • Maria organizuje wojskowe lecznictwo radiologiczne. Pomaga jej w tym starsza

córka 17-letnia Irena.• Choroba Marii.

W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM• Powstanie Instytutu Radowego przy ulicy Wawelskiej w Warszawie • 4 lipca 1934 – Maria umiera, osłabiona przez anemię złośliwą i długą pracę

z substancjami radioaktywnymi bez odpowiedniego zabezpieczenia.

KRÓTKIE PODSUMOWANIE – NAJWIĘKSZE OSIĄGNIĘCIA• opracowanie teorii promieniotwórczości. • opracowanie technik rozdzielania izotopów promieniotwórczych. • odkrycie dwóch nowych pierwiastków — radu i polonu. • pod jej osobistym kierunkiem prowadzono też pierwsze w świecie badania nad

leczeniem raka za pomocą promieniotwórczości.• prekursorka nowej gałęzi chemii — radiochemii.

Strona 11 – zdjęcia• Fot. Maria podczas badań• Fot. Piotr Curie

Strona 12 – zdjęcia• Fot. W prezencie ślubnym

Maria i Piotr otrzymali dwa rowery.

• Fot. W laboratorium – dwa lata po ślubie z Piotrem

Strona 13 – zdjęcie• Fot. Laboratorium – tu

został odkryty rad i polon

Strona 14 – zdjęcie• Fot. Maria z mężem

we Francji

Strona 15 – zdjęcieFot. Piotra Curie

Strona 16 – zdjęcie• Fot. Pielęgniarki obsługujące

aparat Roentgena

Strona 19 – zdjęcie• Fot. Instytut Radowy

w Warszawie

Strona 20 – zdjęcie• Pomnik Marii Skłodowskiej-

-Curie

Strona 17 – zdjęcie• Fot. Medal otrzymany

z II Nagrodą Nobla

Strona 18 – zdjęcie• Maria z córkami Ewą i Ireną

46

IINagroda

Izabela Bodziacka

Hiszpania

Maria Skłodowska-Curie – Tajemnice paryskiego

laboratoriumGra dydaktyczna do wykorzystania jako materiał powtórkowy

z lekcji historii i języka polskiego.

Może też służyć jako wspaniała zabawa w czasie wakacyjnego odpoczyn-ku.

„Jestem z tych, którzy wiedzą, że nauka jest czymś bardzo pięknym. Uczo-ny jest w swoim laboratorium nie tylko technikiem, lecz również dzieckiem wpatrzonym w zjawiska przyrody, wzruszające, jak baśń czarodziejska.”

WSTĘP

Gra dydaktyczno-wychowawcza, to jedna z form nauczania, która powinna zago-ścić na zajęciach lekcyjnych. Obecnie na rynku możemy spotkać dosyć duży wybór różnorakich gier wychowawczych, edukacyjnych czy terapeutycznych.

W szkołach polonijnych nauczyciele i pedagodzy starają się zadbać o to, żeby na lekcjach nie zabrakło tej jakże dla uczniów atrakcyjnej metody nauczania i poznawa-nia, która w wielu wypadkach zdaje dobry egzamin jako materiał powtórkowy.

Dla dzieci urodzonych poza granicami Polski, zrozumienie polskości w wielu wy-padkach jest jak lekki wiosenny wiaterek, który motywuje w danej konkretnej chwili, po czym zanika zostawiając, albo i nie, coś co znawcy nazywają wspomnieniami.

Misją Naszej Szkoły jest coś więcej niż przelotne wspomnienia. Zdajemy sobie sprawę, że uczniowie najefektywniej przyswajają sobie wiedzę, jeśli widzą sens na-uki. Szybko natomiast zapominają rzeczy, które ich nie interesują.

Bardzo skuteczna okazuje się metoda polegająca na zastosowaniu różnych form gier dydaktycznych. Odpowiednio zastosowana rozwinie zainteresowania uczniów, wpły-nie na łatwiejsze przyswojenie pojęć, utrwalenie wiadomości i kształtowanie postaw.

Zaszczyński (1974) twierdzi, że nowoczesne metody nauczania to te, które nie były dotąd szeroko bądź nie były wcale stosowane w praktyce szkolnej; powinny one spełniać m.in. następujące warunki:

• aktywizować uczniów intelektualnie i manualnie, tzn. kierować tokiem ich roz-ważań teoretycznych, jak również pobudzać i usprawniać ich działania praktyczne;

• wpływać na rozwój umiejętności samodzielnego myślenia, krytycznego wnio-skowania i rozbudzać zainteresowania przedmiotem;

• realizować postulat nauczania wychowującego, kształtować postawy zaangażo-wania i ideowości.

Gry dydaktyczne pozwalają na wielokrotne powtarzanie nowego słownictwa, może to także odnosić się do przerobionego materiału z każdego innego przedmiotu, w sytuacji w pełni zrozumiałej dla ucznia. Bardzo istotnym elementem gier dydak-tycznych jest ich nieprzewidywalność. Wynik większości gier pozostaje otwarty, przez co napięcie oraz zainteresowanie utrzymywane jest do końca zajęć.

Gry pozwalają naszym uczniom używać zdobyte wiadomości w praktycznych sy-tuacjach oraz zdiagnozować stopień swojej wiedzy. Ważną funkcją jest zaktywizowa-nie dużej liczby uczniów, których działania są wyznaczone i kontrolowane przez re-guły gry. Gry umożliwiają wprowadzenie rozmaitych interakcji, w których uczniowie współpracują ze sobą w grupie, konkurują z innymi grupami oraz pracują w parach.

47

Daje to uczniom możliwość lepszego poznania się, nawiązania przyjaźni.Jest to forma współpracy szczególnie ważna dla uczniów nieśmiałych czy słab-

szych, którzy są mało aktywni w sytuacjach nauczania frontalnego. Rówieśnicy pra-cując w grupach lub parach, niekiedy potrafią wyjaśnić sobie niezrozumiały problem lepiej niż nauczyciel.

Gry i zabawy stosowane na lekcjach w Polskiej Szkole Forum w Madrycie odzna-czają się wieloma walorami dydaktycznymi:

• służą lepszemu zapamiętaniu i opanowaniu opracowanego materiału,• zmuszają do koncentracji uwagi na wykonywanych zadaniach,• są także zachętą do dokładniejszego i pełniejszego opanowania realizowanych

treści nauczania,• łączą element zabawy, nauki i współzawodnictwa,• pozwalają pokonywać trudności i poszukiwać rozwiązań logicznych w procesie

dydaktycznym,• ćwiczą pamięć, spostrzegawczość, orientację, szybkość reakcji, uwagę, umiejęt-

ność logicznego kojarzenia i wnioskowania, analityczny krytycyzm.

Cele ogólne: – Przybliżenie uczniom kluczowych dat związanych z życiem i działalnością naukową

Marii Skłodowskiej-Curie oraz wydarzeniami historycznymi i literackimi Polski,

Cele szczegółowe: – zapoznanie młodzieży szkolnej z postacią Marii Skłodowskiej-Curie, znanej we wszyst-

kich krajach świata.– ukazanie znaczenia odkryć Marii Skłodowskiej-Curie dla ludzkości; – posługiwanie się różnymi źródłami informacji.

Zapraszam do tajemniczego laboratorium, w którym zapewne poznasz wiele interesujących i ciekawych informacji.

ETAP I– Witam was serdecznie, moi mali – duzi przyjaciele. Zapewne jesteście ciekawi,

kim jestem, i co takiego mam wam do zaproponowania. Mam na imię Inez i jestem uczennicą szóstej klasy. Lubię przygody, opisywanie miejsc, rozwiązywanie zagadek, wyszukiwanie różnorakich informacji, porównywanie. Tym razem zapraszam was na wycieczkę – przygodę do paryskiego laboratorium, gdzie wraz z Marią Skłodowską--Curie, będziecie świadkami wielu ciekawych wydarzeń, jakie miały miejsce w latach 1867-1934. Dlaczego właśnie wybrałam te daty? Na to pytanie postaramy się sobie odpowiedzieć wspólnie, a nastąpi to pod koniec tajemniczej wyprawy. Oj, zapomnia-łabym o mapie.

– To znowu ja. Oczywiście możecie liczyć na moją pomoc.Świetnie, dla porównania podaję wam daty, które według mnie powinniśmy wyko-

rzystać do naszej dalszej wędrówki.

Zadanie Nr 2 Po wspólnej naradzie, należy wypisać podstawowe daty i oczywiście zapamiętać je.

WychowanieUczeń• odczuwa dumę narodową ze

sławnych Polaków,• zgodnie i efektywnie współ-

pracuje w grupie,• wyciąga wnioski dotyczące własnego uczenia się,• rozumie konieczność samodzielnego poszukiwania

informacji, samokształcenia.

Metody:Zgodnie z najnowszymi kon-cepcjami uczenia się – Polska Szkoła Forum w Madrycie kładzie szeroki nacisk na pro-pagowanie uczenia w działaniu, zwanego inaczej uczeniem się przez doświadczenie. Jako pedagodzy jesteśmy świadomi tego, że misją każdego nauczy-ciela, ale przede wszystkim nauczyciela polonijnego, jest tworzyć jak najwięcej sytuacji bogatych w przeżycia, które będą angażowały aktywność ucznia:• praktyczną – uczenie się

poprzez działanie. • problemową- uczenie się

przez odkrywanie,• podającą – uczenie się po-

przez przyswajanie, następuje zamiana funkcji, tutaj uczeń jest odpowiedzialny za przekazanie informacji swoim kolegom i koleżankom.

Środki dydaktyczne:• Zdjęcia, wydawnictwa

encyklopedyczne, popular-nonaukowe.

Zadanie Nr 1Pierwszy krok naszej wyprawy to zapoznanie się z obiektem na-

szych badań naukowych. W tym przypadku będzie to kobieta urodzo-na w Warszawie, która poświęciła się badaniom nad promieniotwór-czością. Kto to taki?

Celem naszych dociekań jest Maria Skłodowska-Curie.W związku z tym prosimy o zebranie jak największej

ilości informacji na jej temat.

– Wiem że tego nie lubicie; znam to z własnego doświadczenia – wkuwanie na pamięć dat, wydarzeń, wzorów matematycznych w tym momencie, kiedy w kinie wyświetlają 7 część Harrego Potera. Oj, to nie dla mnie – zapewnie ktoś

doda. Zawsze jednak można znaleźć jakieś rozwiązanie. Proponuję wam coś innego. Tak, dobrze słyszycie. Proponuję wam zrobienie zakładki do książki i wpisanie na niej dat związanych z życiem i działalnością Marii Skłodowskiej-Curie.

Można też zorganizować „konkurs zakładkowy”, podarować ją komuś bliskiemu, albo włożyć ją do książki, którą właśnie czytamy. Nasze zakładki zostaną przesłane do jednej ze madryckich szkół. W ten sposób przybliżymy dzieciom hiszpańskim postać naszej wspaniałej rodaczki – Marii Skłodowskiej-Curie.

ETAP 2Mam nadzieję, że spodobał wam się nasz pomysł. Powtórka wiadomości nie musi

być taka straszna. Wręcz przeciwnie, to fajny sposób na wzbogacenie wiedzy na dany temat, ale to także doskonały moment na spędzenie czasu z kolegami, koleżankami.

Jak widać jest to niezła mieszanka. Jak to bywa na lekcjach chemii, mieszanie róż-nych składników może doprowadzić do powstania czegoś zupełnie ciekawego i no-wego. Oczywiście, zawsze pod kontrolą nauczyciela. Pamiętajcie, w laboratorium obowiązują pewne zasady. To tak dla przypomnienia.

Przedstawiamy wam plansze do gry. Plansza ta została wykonana przez mo-ich kolegów i koleżanki w tzw. ekstremalnych warunkach. Wyobraźcie sobie opuszczony od 3 lat budynek szkolny i z każdego zakątka uśmiechające się

pajęczynowe buźki. Rodzice biegający z paczkami, pani dyrektor w woreczkach na nogach, bo zapomniała klapek, a tu trzeba umyć prawie 250 stolików i morze krzeseł. No i my – grupa uczniów pracująca nad planszą do gry.

Ale powróćmy – do pracy!Do naszego doświadczenia użyliśmy następujących składników:– 19 gramów zwanych potocznie tłem historycznym,– 1 gram wydarzeń z dziedziny literatury, w naszym przypadku koniecznie pol-

skiej. Wszystko to zalaliśmy wodą o nazwie Maria Skłodowska-Curie.A to jest wynik naszego doświadczenia, niczym to nie przypomina układu Mende-

lejewa, ale do gry się nadaje. Oj, ale ze mnie gapa, zapomniałam o najważniejszym, o zasadach panują-cych w laboratorium, o przepraszam, o zasadach naszej gry.Oj, widzę wasze minki, nie przejmujcie się. To bardzo proste, trochę więcej

odwagi, a na pewno wam się uda.

ETAP 3Po dokładnym obejrzeniu planszy (patrz kolorowa wkładka), zapewnie za-

stanawiacie się, skąd na niej tyle kolorowych kółeczek. Niektórych być może sam widok planszy już zniechęcił do dalszej gry. W innych zaś rozbudził cieka-

wość. Chcę was zapewnić, że w tej grze każdy znajdzie coś dla ciebie. Praca naukow-ca to ciągłe zmagania, wielokrotne poszukiwania, przepisywania, powtarzania.

Postaram się wam wytłumaczyć, do czego służą te kolorowe kółeczka.• [kółko pomarańczowe] 2 pkt. Pytanie związane z życiem i działalnością

Marii Skłodowskiej-Curie. Za każdą dobrze udzieloną odpowiedź gracz/drużyna otrzymuje 2 punkty.

• [kółko zielone] 1 pkt. Odpowiedzią jest jedna z dat związanych z życiem i działalnością Marii Skłodowskiej-Curie. Do wylosowanej odpowiedzi należy sformułować pytanie.

• [kółko niebieskie] 0,5 pkt. Odpowiedzią z zakresu literatury polskiej jest jedna z dat związanych z życiem i działalnością Marii Skłodowskiej-Cu-rie. Do wylosowanej odpowiedzi należy sformułować pytanie.

PIONKI.Tak wyglądają pionki do gry. Jak widzicie mamy tutaj do czynie-

nia z ostrosłupem o podstawie trójkąta, w naszej szkole uczniowie często nazywają go piramidą. Na każdej ze ścianek mamy znaki odpowiadające numerom od 1 do 4 oraz jeden pionowy znak. Co to oznacza? Jak dodamy do tego nasze kolory, to będziemy gotowi do rozpoczęcia gry. A zatem do dzieła:

48

Nr 1, 2, 3 tzn., że przesu-wasz się na polu gry o tyle miejsc, ile pokazuje liczba na kostce. Przy przesuwa-niu pionka zwróć uwagę na kolor kółeczka.

Np. zatrzymałeś się na polu o kółeczku pomarań-czowym. Oznacza to, że masz wylosować i odpowiedzieć na pytanie dotyczące życia i działalności Marii Skło-dowskiej-Curie.Podajesz numer pytania. Czytasz pytanie głośno, tak żeby wszyscy mogli razem z tobą zastanawiać się nad odpowiedzią. Za dobrą odpowiedz otrzymujesz 2 pkt.

Np. zatrzymałeś się na polu zielonym. Tym razem znasz odpo-wiedź. Twoim zadaniem jest przygotowanie do niej pytania i poproszenie o odpowiedź gracza, który jest następny w kolejce do rzutu kostką.

Np: Zatrzymałeś się na polu niebieskim. Tym razem wylosowaną odpo-wiedź podajesz graczowi, który przekazał mi kostkę. Zadaniem tego gracza jest ułożenie pytania do odpowiedzi, którą wyloso-wałeś. W tym przypadku odpowiedzi udzielasz ty.

Nr 4 to zasłużony odpo-czynek. Opuszczasz jedną kolejkę, uważnie przyglądając się dalszemu przebiegowi gry. To dobry moment, żeby sięgnąć do encyklopedii i poszukać informacji związanej z ostatnim twoim pytaniem. Jeżeli tego dokonasz, dostaniesz dodatkowy punkt.

Symbol I Oznacza, że jesteś odpo-wiedzialny za udzielenie pomocy graczowi albo grupie, która znajduje się w opałach.

Pionki do gry

1Pełna data urodzin Marii Skłodowskiej-Curie to:a. 11.07.1876 r.b. 11.08.1786 r. c. 07.11. 1867 r.

2Podaj imiona córek pań-stwa Curie: a. Bronisława i Ewa b. Ewa i Irena c. Zofia i Bronisława

3Maria studiowała w Paryżu: a. fizykę i matematykę b. chemię i matematykę c. fizykę

4.Maria prowadziła wykłady na Sorbonie: a. z fizyki b. z chemii i matematyki c. z matematyki

5.Nagrody Nobla uzyskała Maria Skłodowska-Curie w latach: a. 1903 i 1910 b. 1903 i 1911 c. 1910 i 1911

6.Państwo Curie odkryli pierwiastki chemiczne: a. rad i uran b. rad i polon c. polon i tor

7.Odkryty rad był stosowanya. w przemyśle b. w rolnictwie c. w medycynie

8.W czasie wojny świato-wej Maria zajmowała się organizacją:a. transportu rannych b. polowych stacji rentge-nowskich c. polowych szpitali

9.Z inicjatywy noblistki powstał w 1932 roku:a. Instytut Radowy w Pa-

ryżu b. Pracownia Radiologicz-

na w Krakowie c. Instytut Radowy

w Warszawie

10.Maria dwukrotnie wyjechała do Stanów Zjednoczonych:a. aby zdobyć pieniądze

na zakup radu b. aby wygłosić cykl wy-

kładów z fizyki c. aby zakupić urządzenia

do laboratorium

11.Co bylo przyczyną śmierci Marii Skłodowskiej-Curiea. wypadek samochodowy b. szkodliwe promienio-

wanie pierwiastków c. zapaleniem opon mó-

zgowych

12.Ostatnie miejsce spoczyn-ku noblistki to:a. Cmentarz Powązkowski

w Warszawie b. Grób rodziny Curie pod

Paryżem c. Panteon w Paryżu

13.Jakie wydarzenie historycz-ne łączy Józefa Piłsudskiego i Marię Skłodowską-Curiea. ten sam rok urodzeniab. oboje otrzymali Nagro-

dę Noblac. nie łączy nic

14.Kiedy udało się Skłodow-skiej otrzymać pierwszy gram radua. 1902b. 1911c. 1899

15.W latach I wojny świato-wej Maria oddała swe siły i wiedzę walczącej armiia. francuskiejb. polskiejc. angielskiej

16.W roku 1914 powstał Instytut Radowy, którego działem fizykochemicz-nym kierowała aż do swojej śmierci.a. w Paryżub. w Warszawiec. w Lublinie

17.Gdzie początkowo kształ-ciła się Maria?a. Na prywatnej pensji,

następnie w Gimnazjum Rządowym

b. U sióstr karmelitanekc. Na Sorbonie w Paryżu

18.Maria Skłodowska-Curie postanowiła wyjechać do Paryżaa. Polska jest pod zaboremb. Kobiety w tamtych

czasach nie mają prawa studiować

c. a i b są prawidłowe

19.Już 1893 r. Maria uzyskała licencjat z:a. fizykib. chemiic. fizyki i chemii

20.Jakie badana prowadzą państwo Curie?a. nad promieniowaniem

polonub. nad promieniowaniem

rud uranu c. nad plutonem

21.Rok 1989 to odkrycie dwóch pierwiatkow zwanycha) plutonem i rademb) polonem i rademc) data jest nieprawidłowa

22.W 1911 roku Maria po raz trzeci otrzymała Nagrodę Noblaa) nie, to klamstwo,

w tym roku otrzymała pierwszą nagrodę Nobla

b) tak, to prawdac) nie, to była druga nagro-

da, jaką otrzymała

23.Jakie znaczenie ma pier-wiastek RAD?a. posiada właściwości

lecznicze, szczególnie można stosować go w leczeniu raka.

b. służy do produkowania paliwa

c. służy do produkcji kosmetyków

1. Propoyzcje pytań na kółkach pomarańczowych. Pytania dotyczące życia i działalności zawodowej Marii Skłodowskiej-Curie:

1 c 13 a

2 b 14 a

3 a 15 a

4 a 16 a

5 b 17 a

6 b 18 c

7 c 19 a

8 b 20 b

9 c 21 c

10 a 22 c

11 b 23 a

12 c

Rozwiązania do pytań

To jest moja zakładka, a twoja jak wygląda?

49

Kółka niebieskie. Propozycje odpowiedzi z literatury polskiej; kluczem jest jedna z dat związanych z życiem i działalnością Marii Skłodowskiej-Curie.

50

Wykorzystana literatura:

• Helena Bobińska, „Maria Skłodowska-Curie”, War-szawa 1965.

• Ewa Curie, „Maria Curie”, Warszawa 1972.

• Steve Parker, „Maria Skłodowska-Curie i rad”, Warszawa 1992.

• Czyszkowska Katarzyna: „Maria Skłodowska-Curie – życie i dorobek nauko-wy”. Chemia w Szkole 2011, nr 1, s. 30 – 33

• Wołczek Olgierd: „Ma-ria Skłodowska-Curie”. Wyd.2. Warszawa: Wydaw. Interpress, 1985

• „Wygrajmy razem”. Pod red. Barbary Charczuk. Kraków: Wydaw. Rubikon, 2009

• „Aktywizujące Metody i Techniki w Edukacji Wczesnoszkolnej”, Jadwiga Krzyżewska, cz.I i II, AU OMEGA, Suwałki 1998,

• „Sztuka nauczania – czyn-ności nauczyciela” – pod redakcją Krzysztofa Kru-szewskiego, WSiP Warszawa 1995,

Maria Skłodowska-Curie

WYDARZENIA Z DZIEDZINY LITERATURY

1867 7 maja urodził się Władysław Reymont

1891

2. „Bez dogmatu“ – Henryk Sienkiewicz 3. Ukazał się pierwszy tomik wierszy Kazimierza Przerwy-Tetmajera

pt. „Poezje”, który zwiastował nadchodzącą epokę Młodej Polski 4. 24 listopada urodziła się – Maria Pawlikowska-Jasnorzewska,

polska poetka

1894

5. „Rodzina Połanieckich” – Henryk Sienkiewicz 6. „Emancypantki” – Bolesław Prus Urodzili się: 7. 11 września – Maria Kownacka, polska pisarka 8. 28 listopada – Arkady Fiedler, polski pisarz i podróżnik

1895 9. 11 maja urodził się Jan Parandowski , pisarz prezes PEN-Clubu 10. „Rozdziobią nas kruki, wrony...” – Stefan Żeromski 11. Pielgrzymka do Jasnej Góry – Władysław Reymont 12. 15 listopada – ur. się Antoni Słonimski, polski pisarz i felietonista

189613. „Komediantka” – Władysław Reymont 14. „Po zdrowie” – Ludwika Godlewska 15. „Quo vadis” – Henryk Sienkiewicz

189816. Jadwiga Łuszczewska – „Panienka z okienka” 17. Urodził się Jan Brzechwa, polski poeta, autor bajek dla dzieci 18 Stanisław Wyspiański – „Warszawianka”

190319. Aleksander Kamiński, polski pisarz 20. Mieczysław Jastrun, polski poeta i eseista 21. Jerzy Żuławski – „Na srebrnym globie”. „Rękopis z Księżyca” 22. Stanisław Wyspiański „Wyzwolenie”

190623. Wiktor Gomulicki – „Wspomnienia niebieskiego mundurka” 24. Jan Kasprowicz – „O bohaterskim koniu i walącym się domu” 25. Gabriela Zapolska – „Moralność pani Dulskiej”

191025. Eliza Orzeszkowa – „Gloria victis”26. Henryk Sienkiewicz – „“Wiry”27. Maria Konopnicka – „Pan Balcer w Brazylii”

1911

28. Władysław Reymont – „Wampir”.29. Wacław Berent – „“Ozimina”30. Czesław Miłosz, polski poeta, noblista z 1980 r.31. Czesław Janczarski, polski pisarz i poeta, twórca postaci Misia

Uszatka

192134. Stanisław Ignacy Witkiewicz – „W małym dworku”35. Bruno Jasieński – „But w butonierce”

192336. Maria Dąbrowska – „Noce i dnie”37. Bruno Schulz – „Sklepy cynamonowe”38. Stanisław Ignacy Witkiewicz – „Szewcy”40. Julian Tuwim – „Jarmark rymów”

51

Maria Skłodowska-Curie

WYDARZENIA HISTORYCZNE

1891

1. 1 maja – w Łodzi i Żyrardowie w trakcie manifestacji robotniczych doszło do starć z wojskiem, a następnie represji władz carskich.

2. 2-3 maja – w Krakowie i Lwowie obchodzono uroczyście setną rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja. Zaprezentowano m.in. obraz Jana Matejki Uchwalenie Konstytucji 3 Maja.

3. 2 czerwca – położono kamień węgielny pod budowę budynku Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie.

18945. Wystawienie pracy Wojciecha Kossaka i Jana Styki, „Panoramy

Racławickiej”6. Uruchomiono pierwszą linię tramwaju parowego na Śląsku.7. Otwarto Panoramę Racławicką we Lwowie.

1895

8. 1 maja – uruchomiono latarnię w Krynicy Morskiej.9. 28 lipca – delegaci chłopscy na zjeździe w Rzeszowie założyli

Stronnictwo Ludowe.10. 28 września – w Warszawie odbyła się prapremiera „Strasznego Dworu”

zakończona wielką manifestacją patriotyczną.

1896 11. 19 lipca – otwarto Park im. Wojciecha Bednarskiego w Krakowie

1898

12. Uruchomiono pierwszą na dzisiejszych ziemiach polskich kolej elektryczną na trasie Wąbrzeźno-Wąbrzeźno Miasto.

13. Utworzono Warszawski Instytut Politechniczny im. Mikołaja II.14. W stulecie urodzin Adama Mickiewicza na Rynku w Krakowie

odsłonięto pomnik poety.

190316. Rozpoczęto budowę szlaku turystycznego Orla Perć w Tatrach. 17. Kraków stał się drugą, obok Londynu, siedzibą Komitetu Zagranicznego

Polskiej Partii Socjalistycznej. Tu przeniesiono część archiwum PPS oraz redakcję pisma „Przedświt”.

1906

18. 12 maja – założono Teatr Mały w Warszawie.19. 15 sierpnia – krwawa środa: Organizacja Bojowa PPS przeprowadziła

zamachy na 80 urzędników rosyjskich, odpowiedzialnych za represje.20. wrzesień-listopad – w Krakowie powstał jeden z najstarszych polskich

klubów piłkarskich – TS (Towarzystwo Sportowe) Wisła Kraków.

1910

21. W Krakowie Feliks Nowowiejski skomponował melodię do wiersza „Rota” Marii Konopnickiej.

22. Wrzesień – narodziny harcerstwa: uczniowie I Gimnazjum św. Anny w Krakowie zakładają „Zastęp Kruków”.

23. 10 października – otwarto Most Grunwaldzki we Wrocławiu.

1911

24. Okres od września 1910 do maja 1911 uważa się za początek ruchu harcerskiego w Polsce.

25. Powstał Piłkarski Klub Sportowy “Polonia” Warszawa.26. Na terenie obecnego Świnoujścia zakończono budowę kanału

Mielińskiego, co spowodowało utworzenie wyspy Mielno.

1921

27. Wicepremier Ignacy Daszyński ustąpił z rządu.28. Polska podpisała układ sojuszniczy z Francją.29. Sejm ustanowił Order Odrodzenia Polski, jako symbol odzyskania przez

Polskę niepodległości i suwerenności.30. 17 marca – została uchwalona tzw. konstytucja marcowa.31. W Rydze podpisano polsko-radziecki traktat pokojowy między Polską

i Rosją Radziecką.

1934

34. Założono Stronnictwo Wielkiej Polski.35. Założono Instytut Fryderyka Chopina, obecnie Towarzystwo im.

Fryderyka Chopina.36. Otwarto lotnisko na Okęciu w Warszawie. 37. W Krakowie rozpoczęto usypywanie Kopca Piłsudskiego.41. Polscy kryptolodzy zbudowali pierwszą wersję niemieckiej maszyny

szyfrującej Enigmy.

Kółka zielone. Propozycje zagadnień z historii Polski. Kluczem jest jedna z dat związanych z życiem i działalnością Marii Skłodowskiej-Curie.

Skłodowska w salce rentge-nowskiej szpitala polowego

Załączniki: nr 1Tak jak w każdym laboratorium my też mamy nasze zaplecze, w którym to

odnajdziecie niezbędne informacje związane z grą. Ale wcześniej musimy o to zapytać panią Marię.

My: Droga Mario, czy możemy skorzystać z twoich notatek?

Maria: Jestem szczęśliwa, że ktoś powiązał moje losy z wydarzeniami historycz-nymi i literackimi Polski. Dotychczas byłam znana jako naukowiec, odkrywca polonu i radu. Udało się Wam dokonać wielu ciekawych odkryć. Poprawnie dobrane skład-niki to dobry początek dla młodego zaciekawionego światem naukowca. Dziękuję uczestnikom gry.

My: To my Pani dziękujemy za dostarczenie nam cennych informacji dotyczących Pani życia.

PIERWIASTEK POLON – to promieniotwórczy pierwiastek chemiczny VI grupy głównej układu okresowego. Liczba atomowa 84, masa atomowa 208,98. Znanych jest 28 izotopów polonu, z których najtrwalszy ma czas połowicznego rozpadu 102 lata. Nazwa pochodzi od łacińskiej nazwy Polski. Polon jest srebrzystoszarym meta-lem o żółtym odcieniu i metalicznym połysku. Dobrze przewodzi prąd elektryczny. Tworzy dwie odmiany.

Zastosowanie:Polon jest silnym źródłem promieniowania używanym w chemii i medycynie. Po-

lon jest silnie toksyczny. Znajduje zastosowanie w analizie aktywacyjnej oraz w bada-niach mechanizmów procesów elektrodowych. Stosowany jest również (w satelitach) jako źródło ciepła i elektryczności. Polon otrzymuje się z pozostałości po wydzieleniu radu z rudy uranowej. Polon strąca się w postaci siarczku i oczyszcza przez krystaliza-cję. Polon występuje naturalnie w złożach rud uranu, jako tlenek. Jego stężenie w tych rudach jest bardzo małe.

PIERWIASTEK RAD – promieniotwórczy pierwiastek chemiczny z II grupy głównej układu okresowego (metali ziem alkalicznych). Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa oznaczającego promień. Liczba atomowa 88, masa atomowa 226,03. Rad posiada 25 izotopów, najtrwalszy z nich jest izotop 226, który ma czas połowicznego rozpadu 1600 lat.

Zastosowanie: W medycynie wykorzystuje się go do niszczenia komórek nowotworowych,

w technice – do sporządzania stale świecących luminoforów.

PODSUMOWANIE

Minęło już 100 lat jak nasza rodaczka odebrała jedną z naj-ważniejszych nagród. Co czuła tego dnia, tego zapewnie nigdy się nie dowiemy. Ale to dzięki jej bogatemu życiu powstał naj-pierw pomysł, a potem realizacja gry planszowej, którą się z Wami dzielę. Mam nadzieję, że pomi-mo wielu niedociągnięć zostanie ona wykorzystana na zajęciach lekcyjnych.

A moim drogim uczniom, oraz nauczycielkom z Polskiej Szkoły Forum w Madrycie dziękuję bardzo za wsparcie, jakim mnie obdarzyli w trakcie burzliwej „kreacji” tego materiału dydaktycznego. To dzięki wam „szukam prawdy jasnego płomienia, szukam nowych nie odkrytych dróg”.

52

Ewaluacja W procesie oceny m.in. należy wziąć pod uwagę następujące elementy: 1. Zrozumienie przez ucznia

poleceń i zadań do wyko-nania.

2. Rozwój indywidualny – w ten sposób uczestnicy są pro-wokowani do aktywnego, samodzielnego myślenia. Podczas takiej pracy budzą się w uczestnikach emocje. W wielu momentach muszą podejmować decyzje.

3. Umiejętność budowania więzi w grupie – zadania stawiane są w małej grupie, wspólne zadanie wymusza współpracę, rozmowy, wy-mianę poglądów, zaplano-wanie wspólnego działania

4. Rola prowadzącego: stwarza warunki, aby uczeń potrafił: uczyć się, myśleć, poszuki-wać, doskonalić, komuniko-wać się, działać i współpra-cować w zespole.

5. Rola ucznia jest najważniej-sza. Staje się on aktywnym podmiotem poszukującym odpowiedzi na postawione pytania.

6. Utrzymanie dyscypliny, porządku w grupie.

7. Organizacja przestrzeni – powinno być możliwe swobodne utworzenie w sali miejsca do rozłożenia plansz do gry.

8. Przygotowanie materiałów pomocniczych: pod-ręczników, encyklopedii, zdjęć, nagrań muzycznych, internet.

9. Gospodarowanie czasem. Należy zarezerwować czas na podsumowanie zajęć. To czas, w którym uczniowie opisują swoje doświadczenia związane z uczestnictwem w grze.

Maria z Piotrem w laboratorium

53

Piosenka Marka Grechuty „Solidarni”

Narrator: Minęło 30 lat od pamiętnego Sierp-nia’80. Miały wtedy miejsce wydarzenia, które w konsekwencji odmieniły losy Europy i przynio-sły wolność milionom ludzi. „Gdański Sierpień”, niczym pierwsza kostka domina, uruchomił pro-cesy, których – jak się później okazało – nic już nie było w stanie zatrzymać. Narodziła się Soli-darność, pierwszy w tej części Europy niezależ-ny związek zawodowy, będący zarazem wielkim dziesięciomilionowym ruchem społecznym. Kon-sekwencją tego było wprowadzenie 30 lat temu stanu wojennego na terenie całego kraju. Polacy musieli przejść przez czas więzień, prześladowań i ogólnego kryzysu.

Dziewięć lat później, w 1989 roku, rozpoczę-ła się „Jesień Ludów”, upadła żelazna kurtyna, a mapa naszego kontynentu uległa zmianie.

Musimy pamiętać, jak wielkie i jak ważne rzeczy dokonały się w roku 1980. To na-sze chlubne dziedzictwo i zobowiązanie na przyszłość. Aby jednak lepiej zrozumieć przyczyny tych wydarzeń, trzeba poznać tło historyczne, polską rzeczywistość, dzień powszedni ówczesnego Polaka.

MUZYKA Materiał filmowy (kolejki) wyświetlany na tylnej ścianie sceny.Pojedynczo wchodzą na scenę posępne osoby w szarych, ponurych strojach. Jed-

ni przepychają się, inni biegają po scenie, ustawiają się w kolejki plecami do publicz-ności. Dwie – trzy osoby mają przewieszony przez ramię sznur z szarym papierem toaletowym. Na scenę wbiega osoba z okrzykiem:

Osoba 1: Mięso przywieźli!!!Ustawia się w kolejce. Parę osób biegnie za nią. Z drugiej strony wybiega inna

osoba krzycząc:Osoba 2: Rzucili mydło i proszek do prania!!!Z kolejek dołączają się inne osoby. Bieganina. Na środek wchodzi matka z dzieckiem.Dziecko: Mamuś, ale po dobranocce przyjdziesz do domu?Matka: Przyjdę kochanie. Tatuś zastąpi mnie na noc w kolejce, a jutro może przy-

wiozą do sklepu pralki. Wtedy, jeżeli będzie ich więcej niż pięć, skończy się nasze stanie.

Matka z dzieckiem wychodzą. Na środek wychodzi śpiewająca osoba. Stojący w ko-lejkach odwracają się do publiczności, jednoczą się w grupę, wspólnie śpiewają.

„Wolność zza żelaznej kurtyny”

INagroda

Urszula SuchyNiemcyInscenizacja z okazji 30-lecia powstania „Solidarności”

i wprowadzenia stanu wojennego w Polsce

54

Piosenka „Psalm stojących w kolejce” K. ProńkoPonownie wszyscy ustawiają się w kolejki. Wychodzi na środek kolejna osoba.

Osoba 3: Juliusz Słowacki „Słowiański papież”

Pośród niesnasków – Pan Bóg uderzaW ogromny dzwon,Dla Słowiańskiego oto PapieżaOtwarty tron.

Ten przed mieczami tak nie ucieczeJako ten Włoch,On śmiało jak Bóg pójdzie na miecze;Świat mu – to proch.

Twarz jego, słońcem rozpromieniona,Lampą dla sług,Za nim rosnące pójdą plemionaW światło – gdzie Bóg

On rozda miłość, jak dziś mocarzeRozdają broń,Sakramentalną moc on pokaże,Świat wziąwszy w dłoń.

Krótki fragment muzyki Tłum jakby się budził, zbiera się w grupę.

Materiał filmowy przylot papieża Jana Pawła IIOryginalne przemówienie papieża z pielgrzymki do Polski w roku 1979:„Ja, syn polskiej ziemi, a zarazem ja, Jan Paweł II papież, wołam wraz z Wami

wszystkimi: niech zstąpi Duch Twój, niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze ziemi, tej ziemi!”

Tłum klaszcze, pokazuje znak zwycięstwa „V”. Zalega cisza, tłum rozchodzi się po scenie. Wychodzi do przodu kolejna osoba.

Osoba 4: S. Wyspiański „Wyzwolenie” akt II, Konrad

O Boże, wielki Boże,ty nie znasz nas Polaków;ty nie wiesz, czym być możestraż polska u Twych znaków!Nie ścierpię już niedoliani niewolnej nędzy,sam sięgnę lepszej dolii łeb przygniotę jędzy.Zwyciężę na tej ziemi,z tej ziemi Państwo wskrzeszę.Synami my twojemi,błogosław czyn i rzeszę!

Materiał filmowy: strajkiTłum poruszony. Wbiegają osoby z transparentami: Strajk, Solidarność, Chleba,

Wolności, Równości, Podwyżek płac, Koniec z cenzurą... Wśród tłumu pojawiają się głosy:

Głos 1: Większych zarobków!

Głos 2: Prawa do wolnych związków zawodowych!

Tłum poruszony. Wbiegają osoby z transparentami: Strajk, Solidarność, Chleba, Wolności, Równości...

55

Głos 3: Koniec z cenzurą!Głos 4: Wolności słowa i druku!

Przed tłum wychodzi osoba.Osoba 5: J. Tuwim „Kwiaty polskie” część I rozdział 2

Chmury nad nami rozpal w łunę, Uderz nam w serca złotym dzwo-nem, Otwórz nam Polskę, jak piorunem Otwierasz niebo zachmurzone. Daj rządy mądrych, dobrych ludzi, Mocnych w mądrości i dobroci.

A kiedy lud na nogi stanie, Niechaj podniesie pięść żylastą: Lecz nade wszystko – słowom naszym, Zmienionym chytrze przez krętaczy, Jedyność przywróć i prawdziwość: Niech prawo zawsze prawo znaczy, A sprawiedliwość – sprawiedliwość.

Tłum skanduje, powstaje hałas, chaos z okrzykami.Głos 1: „Strajkujemy!” Głos 2: „Podpisać porozumienie!”Głos 3: „Premiera!”Głos 4: „Wałęsa!”Okrzyk ten tłum powtarza. Przed tłum wychodzi kolejna osoba.

Materiał filmowy: Wałęsa podpisuje porozumienieOsoba 6: „Cieszymy się, że nasze rozmowy, trudne na początku, przebiegały póź-

niej w duchu coraz lepszego zrozumienia. Mogę z zadowoleniem powiedzieć, że nasz spór zakończyliśmy bez użycia siły, drogą rozmów i przekonań. Pokazaliśmy, że Polacy jak chcą, mogą ze sobą zawsze porozumieć się. Liczymy, że to co zostało podpisane, będzie w pełni przestrzegane. Kochani! Wracamy do pracy! Mamy nasze niezależne, samorządne związki zawodowe!”

Tłum skanduje. Ludzie pokazują znak zwycięstwa „V”. Przed tłum wychodzą kolejne osoby.

Wiersz autora nieznanegoOsoba 7:

Przestańcie stale nas przepraszaćI mówić, że błądzicieSpójrzcie na nasze zmęczone twarzeSzare i zmięte jak nasze życie.

Osoba 8: Przestańcie do nas apelowaćO godność, dyscyplinę pracyWreszcie zacznijcie się zastanawiaćGdy do nas wołacie Drodzy Rodacy.

Osoba 9: Przestańcie ludzi oszukiwaćZamykać oczy, chować głowęZamieniać godność i kulturęW olbrzymi sklep monopolowy.

Ogłoszenie stanu wojennego

56

Osoba 10: Przywróćcie wartość wielu słowomBy już nie były pustymi słowamiBy żyć z godnością i pracowaćZ solidarnością między nami.

Piosenka Jacka Kaczmarskiego „Mury”Ludzie cieszą się, obejmują, wynoszą transparenty.

Zmiana nastroju muzycznego: Maanam „Polskie ulice” (fragment)

Wchodzą ponownie smutni, szarzy ludzie. Trzymają w rękach kartki żywnościowe i puste siatki, tworzą kolejki.

Wchodzi matka z dzieckiem.

Dziecko: Mamo kup mi czekoladkę.Matka: (patrzy na kartki) Kochanie, nie mogę. Nie mamy już na ten miesiąc kartki.

Musisz poczekać jeszcze tylko trzy tygodnie.Idą dalej. Słyszą przemówienie Wojciecha Jaruzelskiego ogłaszające wprowadze-

nie stanu wojennego. Wystraszony tłum zbija się w ciasną grupę.

Materiał filmowy: wygląd ulic w czasie stanu wojennegoOryginalne przemówienie W. Jaruzelskiego o wprowadzeniu stanu wojennego

Wbiega kilku chłopców z tarczami i pałkami.

Muzyka „Obława“ Jacka KaczmarskiegoNa tle muzyki odbywa się łapanie ludzi, bicie ich pałkami. Przemocą wyprowa-

dzane są osoby, jednej z nich wypadają ulotki, które przechwytuje tłum. W pewnym momencie ulotki rzucone są w publiczność. Tłum wybiega.

Muzyka zespołu Siekiera „Czerwony pejzaż“W tle material filmowy o wyborach i ogłoszenie w dzienniku upadku komuny. Muzyka zespołu TILT „Runął ostatni mur ”Wbiega grupa dzieci. Wpada kolorowo ubrany tłum. Jedni idą parami, inni oglądają kolorowe czasopi-

sma, dzieci bawią się, trzymając w rękach słodycze.

Muzyka „Grajmy w kolory“ zespołu Gawęda.Wbiega grupa dzieci w tanecznych podskokach.

KONIEC

Na scenie matka z dzieckiem

57

Wyróżnienie

Alla Makarewicz

Białoruś

Projekt „Kwiaty dla Ruszczyca”

Zajęcia pozalekcyjne dla uczniów klas 5-7, uczących się języka polskiego fakultatywnie

30 października 2011 roku minie 75 lat od śmierci Ferdynanda Ruszczyca, znane-go artysty malarza, profesora Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Jest on pocho-wany w Bogdanowie w rejonie wołożyńskim. Ale nie prowadzi tam trasa turystyczna, wycieczki szkolne tam nie zaglądają. Nie ma tam też stałego muzeum Ferdynanda Ruszczyca, a jedynie mały pokoik w miejscowej szkole.

W ciągu ostatnich kilku lat obserwuje się zjawisko zmniejszania zainteresowań poznawczo-wyjazdowych młodzieży. Uczniowie coraz rzadziej uczestniczą w różne-go rodzaju imprezach turystyczno-krajoznawczych (wycieczkach, rajdach, wyjazdach do kina, muzeum, teatru itp.), tak bardzo rozpowszechnionych jeszcze kilkanaście lat temu. Jest to problem bardzo złożony, na który składa się wiele przyczyn, wśród któ-rych względy ekonomiczne odgrywają rolę chyba najważniejszą.

Wycieczki szkolne zawsze pełniły ważną funkcję w procesie dydaktyczno-wy-chowawczym. Oprócz niewątpliwych walorów poznawczych, uczą poszanowania przyrody, kultury i zabytków, stanowiąc tym samym czynną formę spędzania wol-nego czasu. Dobrze zorganizowana impreza krajoznawcza z bogatym i zróżnicowa-nym programem przeciwdziała rozpowszechnianiu się patologii społecznych wśród młodzieży, rozbudza potrzeby poznawcze. Dlatego tak ważne są próby zachęcania uczniów do uczestnictwa w wycieczkach szkolnych. Po tych zajęciach została zorga-nizowana wycieczka «Droga do Ruszczyca» wraz z plenerem młodych pejzażystów (zobacz zdjęcia no końcu tekstu). Najlepsi recytatorzy brali udział w Konkursie recy-tatorskim im. A. Mickiewicza „Kresy” i zdobyli dyplomy.

Rodzice niektórych moich uczniów pochodzą z tej miejscowości i wsparli moją pracę. Muzeum krajoznawcze pomogło mi w organizacji wycieczki.

NA PROJEKT ZŁOŻYŁY SIĘ:

1. Zajęcia pozalekcyjne pt. „Kwiaty dla Ruszczyca”, upamiętniające wielkiego Ro-daka.

2. Wycieczka „Droga do Ruszczyca” z plenerem młodych pejzażystów.

Cele ogólne:– rozbudzenie zainteresowań krajem rodzinnym,– dzielenie się wiedzą z innymi,– odczuwanie radości w procesie poznawania.

Cele poznawczo-kształcące:– rozwijanie umiejętności korzystania z różnych źródeł zdobywania informacji;– odkrywanie i rozwijanie talentów uczniów: językowych, artystycznych

i organizacyjnych;– wdrażanie uczniów do samodzielności w procesie uczenia się; – rozwijanie w uczniach poczucia własnej wartości i wiary we własne możliwości

językowe;– rozwijanie umiejętności pracy w zespole oraz organizacji czasu i planowania pracy;

– rozwijanie różnych form wyrażania własnych myśli, uczuć, wrażeń;– rozbudzenie kreatywności uczniów;– integrowanie społeczności uczniowskiej szkoły;– uczenie właściwej i kulturalnej rywalizacji;– promowanie nauki języka polskiego.

Cele wychowawcze:– Zajęcia mają na celu motywowanie, aktywizowanie wychowanków w poszczególnych

sytuacjach wychowawczych oraz osiągnięcie przez nich pożądanych form aktywności.

– Wychowankowie powinni osiągnąć:• dojrzałość psychiczną – ukierunkowanie na osiąganie odpowiedzialności

za siebie i drugiego człowieka;• dojrzałość społeczną – umiejętność wywiązywania się z pełnionych ról i przygotowa-

nia się do podejmowania nowych (oddziaływanie grupowe).

Formy wychowania i nauczania:

a) przedmiotowe– wychowanie i nauczanie przez działalność twórczą (wizytówki, plakaty z nor-

mami, prawami, zasadami),– wychowanie i nauczanie przez działalność poznawczą (normy obowiązujące

w grupie),– wychowanie i nauczanie przez działalność recepcyjną (treści społeczne i mo-

ralne),– wychowanie i nauczanie przez działalność usługowo-opiekuńczą (kształtowanie

postaw prospołecznych, wyrabianie nawyków koleżeńskich),– wychowanie i nauczanie przez działalność zabawowo-rozrywkową (zabawy

w grupie).

b) organizacyjne– idywidualne (autoprezentacja, rozmowy indywidualne), – zespołowe (praca w grupie).

Techniki wychowawcze i edukacyjne:

a) werbalne– wyzwalanie pomysłów – „Burza mózgów”,– technika decyzji grupowej,– swobodna ekspresja słowna;

b) niewerbalne:– swobodna ekspresja plastyczna;

c) doraźne:– udzielanie indywidualnej pomocy,– wzmacnianie pozytywne i negatywne,– ignorowanie zachowań niepożądanych.

Ocena projektu:

Ocena projektu zostanie przeprowadzona przez:• dyrekcję szkoły, • nauczycieli zaangażowanych w realizację projektu,• uczniów biorących udział w projekcie, rodziców.

Narzędzia stosowane do oceny:

Program zakończy się ewaluacją mającą na celu sprawdzenie jego przydatności i wskazanie braków. Przeprowadzona zostanie wycieczka do Bogdanowa połączo-na z plenerem i czytaniem wierszy. Najlepsze ilustracje i rysunki będą przedstawio-ne podczas Konkursu recytatorów poezji polskiej im. A. Mickiewicza „Kresy”. Starsi uczniowie przygotują artykuł do druku w miejscowej gazecie.

58

Pomoce:• mapa fizyczna Białorusi,

rejonu wołożyńskiego,• reprodukcje malarstwa

F. Ruszczyca,• fragment tekstu Beaty Anto-

nienko „Ferdynand Ruszczyc (1870 – 1936)”,

• odtwarzacz CD albo kom-puter,

• płyta CD: portret malarza, • reprodukcje malarstwa.

Czas trwania zajęć: 2 x 45 min.

Metody: • czynne i oglądowe oraz • elementy metody C. Freineta i elementy peda-gogiki zabawy.

Forma: • zbiorowa i indywidualna.

59

„Kwiaty dla Ruszczyca”

Pamięci wielkiego Rodaka

Miejsce realizacji zadania: Sala lekcyjna, świetlica bądź aula wyposażona w tablicę. Na środku ustawiony jest krąg z krzeseł. Grupa uczestnikówUczestnikami zajęć są uczniowie w wieku 11-12 lat (grupa 10-20 osób).

Osoby prowadzące zajęcia:nauczycielka języka polskiego.

Cele operacyjne:Dziecko:– zna geografię regionu,– wie, że wieś Bogdanów jest miastem rodzinnym słynnego polskiego pejzażysty, mala-

rza, również rysownika, grafika, scenografa i pedagoga,– może wskazać na mapie Wołożyn, Bogdanów i inne miejsca związane z życiem wiel-

kiego Rodaka,– rozpoznaje elementy malowania w stylu pejzażu,– zarecytuje wiersz pt. «Pejzaże ziemi Ojczystej»,– potrafi przeczytać tekst, opowiedzieć treść, poprawnie wymawiając i budując zdania,– rozpoznaje kilka prac Ruszczyca.

Autoprezentacja nauczycielaAlla Makarewicz, skończyłam Uniwersytet Białoruski w Mińsku.

Autoprezentacja grupyWychowankowie przedstawiają się po polsku: np. „Nazywam się Janek Kosobucki, mam 11 lat. Mieszkam w Wołożynie, przy ulicy Partyzanckiej. Mam siostrę. Lubię gry komputerowe i zwierzęta”.

Tworzenie wizytówek Wychowankowie tworzą kolorowe wizytówki, które zawierają: imię i nazwisko

oraz jakiś symbol graficzny. Mogą być kolorowe, ale czytelne. Następnie wizytówki przypinają do ubrań.

Ustalamy normy pracy w grupie Siedząc w kręgu, ustalamy normy obowiązujące w grupie.Np.:– ufamy sobie,– nie wyśmiewamy innych,– nie obrażamy się,– mówimy prawdę,– gdy jeden mówi, inni słuchają.

Normy zapisujemy na tablicy lub na papierze, a następnie wieszamy w widocznym miejscu. Zadanie kończymy rozmową na temat przydatności i przestrzegania norm.

Zasady wspólnej pracy• Uświadomienie wychowankom zasad pracy w grupie i zapisanie ich na tablicy.• Zasada akceptacji (akceptacja wszystkich uczestników grupy, każdy może wypo-

wiedzieć swoje zdanie; unikanie postępowania wg schematu „nie bo nie”).

Techniki wychowawcze i edukacyjne:

a) werbalne:• wyzwalanie pomysłów • „burza mózgów”,• technika decyzji grupowej,• swobodna ekspresja słowna;

b) niewerbalne: • swobodna ekspresja pla-

styczna;

c) doraźne:• udzielanie indywidualnej

pomocy,• wzmacnianie pozytywne

i negatywne,• ignorowanie zachowań

niepożądanych.

60

• Zasada partnerstwa (relacje równoprawne, które wykluczają postawę typu „góra-dół”).

• Zasada istnienia norm (w pierwszej kolejności kierowanie się regułą dobra wspól-nego).

„Powtórz i dodaj” Wychowankowie siedzą nadal w kręgu. Jedna osoba, np. Paweł zaczyna zabawę,

mówiąc np. „lubię gry komputerowe”. Następna osoba np. Tomek powtarza: Paweł lubi gry komputerowe, a „ja lubię jeść gofry”. Następna osoba powtarza: Paweł lubi gry komputerowe, Tomek lubi jeść gofry, a „ja lubię śpiewać” itd.

Rundę kończymy wymianą uwag na temat tej zabawy.

ZAKOŃCZENIE

Rozmowa na temat norm i ich znaczenia. Pytania typu:• Czy zajęcia się podobały?• Jak wychowankowie się bawili?• Czy ufają sobie nawzajem?• W jakim nastroju kończą pierwszą część zajęć?

Prawa podopiecznych w czasie zajęćWspólnie z wychowankami przy użyciu metody „burzy mózgów” zapisujemy pra-

wa, które zagwarantują im podmiotowość podczas zajęć:

• Prawo do szukania rozwiązania na własną rękę.• Prawo do wyboru zadań z wielu możliwych.• Prawo do wypracowania wniosków na forum grupy.• Prawo do oceny własnego sposobu wykonania zadania, jak i osiągniętego wyni-

ku grupy.

Zasady wspólnej pracyUświadomienie wychowankom zasad pracy w grupie i zapisanie ich na tablicy.

1. „Burza mózgów”Dzieci dostają kartki z tekstem.

Zadanie: przeczytaj tekst. Kogo mogą opisywać te słowa?

„Sztuka jest niema. Rozkłada dary swe – kwiecie barwne i pełne grona owoców – i cicho odchodzi. Kto poznać i wnikać chce, przyjrzy się tym kwiatom, nasyci się ich barwą, upoi się ich wonią. Gdy nadchodzi święto, sztuka wspólny dom wiankami zdobi, szyje i wdziewa szaty godowe. A poprzez czasy powszednie trudzi się w sa-dzie, by nie zabrakło kwiatów, by drzewa zakwitły i owoc wydały. Trudzi się w pasie-ce, by był wosk i miód. Taką jest sztuka.”

2. Po dyskusji nauczyciel ogłasza temat zajęć: „Kwiaty dla Ruszczyca”. Pamięci wielkiego Rodaka...

Uczniowie dostali w prezencie

materiały do malowania

61

3. Dzieci czytają tekst przygotowany wcześniej i wydrukowany dla każdego.

Zadanie: zrozumieć tekst, zaznaczyć ważną, ciekawą dla siebie informację, aby potem przekazać ją własnymi słowami albo przeczytać ją kolegom w grupie.

Ferdynand Ruszczyc to jeden z najsłynniejszych polskich pejzażystów. Był nie tyl-ko malarzem, ale również rysownikiem, grafikiem, scenografem i pedagogiem, pra-cującym nad tym, aby nie zabrakło „kwiatów sztuki” dla społeczeństwa polskiego w Wilnie.

Ferdynand Ruszczyc urodził się w 1870 roku w rodzinie Edwarda Ruszczyca (1810 – 1910) i Anny Margarety Alwiny Munch (1837 – 1918). Alwina Munch była z po-chodzenia Dunką, wychowaną w Lipawie. Polskę uważała za swoją drugą ojczyznę, chociaż językiem polskim władała źle.

Do Edwarda Ruszczyca należał Bohdanów, który przypadł mu po śmierci ojca Fer-dynanda Ruszczyca oraz brata Maksymiliana. Po śmierci drugiego brata – Emanuela – Edward Ruszczyc odziedziczył również drugi majątek – Wojgiany.

Ruszczycowie herbu „Lis” rodem są znad Buga, gdzie już w XV wieku posiadali dobra dziedziczne Kodeń, sprzedane później Sapiehom. Bohdanów zaś należał do Ruszczyców od 1827 roku, kiedy to Ferdynand Ruszczyc, dziad artysty, kupił go na licytacji od marszałkowej Czechowiczowej.

Edward Ruszczyc ożenił się z Alwiną Munch jeszcze w czasie służby wojskowej w 1858 roku. Oprócz syna Ferdynanda miał jeszcze cztery starsze córki: Marię, Annę, Adelinę i Olgę. Córki były wychowane według zasad religii ewangelicko-augsburskiej – wyznania ich matki, syn Ferdynand zaś był wyznania rzymskokatolickiego.

Po powstaniu styczniowym rodzina Ruszczyców była zmuszona do oddania Boh-danowa w dzierżawę, zaś sama przeniosła się do Lipawy, gdzie ojciec Ferdynanda zajmował odpowiedzialne stanowisko kierownika rachuby lipawsko-romneńskiej ko-lei żelaznej, później został przeniesiony do Mińska Litewskiego.

W latach 1883-1890 Ferdynand uczył się w mińskim państwowym gimnazjum typu klasycznego. Tutaj też zaczął uczyć się rysunków. Jego pierwszym nauczycielem był Kuźma Jakowlewicz Jermakow, wychowanek Petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych. Ferdynand regularnie uczęszczał na jego lekcje, chociaż były one nieobowiązkowe oraz odbywały się poza rozkładem, za dodatkową opłatą. W gimnazjum był celują-cym uczniem, żaden przedmiot nie sprawiał mu większej trudności.

Ferdynand od najmłodszych lat stykał się z trzema prądami narodowościowo-kul-turalnymi: polskim, niemieckim i rosyjskim. Najsilniejsze oddziaływanie na pewno miały na niego wpływy niemieckie i rosyjskie, jako że język niemiecki poznał przed polskim od matki, zaś w ciągu wielu lat miał do czynienia z wpływami rosyjskimi – najpierw w gimnazjum, potem – na studiach w Petersburgu. Zwyciężył jednak ten wpływ najsłabszy – polski. Reminiscencje polskie mogły pochodzić tylko od ojca.

W ukształtowaniu polskich uczuć patriotycznych u Ferdynanda Ruszczyca zawa-żył głos ziemi – Bohdanowa. Tam zawsze wracał najchętniej, przyjeżdżał na wakacje, odpoczywał i czerpał natchnienie. „Chodzę i patrzę i tak mi tu dobrze. Zapominam o wszystkim, chcę być dzieckiem i cieszyć się z tego, co Bóg mi daje” – takie słowa zapisuje w swoim dzienniku po przyjeździe do Bohdanowa.

W 1890 roku Ferdynand, zgodnie z życzeniem ojca, wstępuje na Wydział Prawa Uniwersytetu Petersburskiego. Jako wolny słuchacz uczęszczał również do Akademii Sztuk Pięknych. Po dwóch latach, po zdaniu wymaganych egzaminów, przeniósł się do Akademii.

W pierwszych latach profesorem jego był I. I. Szyszkin. Po 1895 r. profesorem jego został A. I. Kuindżi, ponieważ Szyszkin opuścił Akademię. Wokół Kuindżiego skupiała się garstka uczniów, którzy w niedługim czasie stali się sławni: Arkadiusz Ryłow, Mi-kołaj Rierich, Konstanty Wróblewski, Wilhelm Purwit i inni.

W 1897 roku Ruszczyc skończył Akademię Petersburską i otrzymał tytuł artysty. Na wystawę dyplomową zgłosił swoje trzy obrazy: „Gwiazda wieczorna”, „Trytony” i „Wiosna”. Ten ostatni kupił do swych zbiorów w Moskwie Paweł Tretiakow. Inny obraz Ruszczyca „Młyn zimą” kupił inny kolekcjoner – Sawwa Morozow. Dzięki tym transakcjom Ruszczycowi udało się wyjechać na studia artystyczne do Europy Za-chodniej. Zwiedził wtedy Niemcy, Francję i Włochy...

Po ukończeniu studiów Ruszczyc na stałe zamieszkał w Bohdanowie. W tym czasie przebywali tam już rodzice artysty, ponieważ ojciec przeszedł na emeryturę i na dobre zajął się gospodarką majątku. Właśnie w latach pobytu w Bohdanowie (1898-1904)

powstają najsłynniejsze obrazy artysty: „Ziemia” (1898), „Ostatni śnieg” (1898/1899), „Krewo”, „Ballada” i wiele innych.

W 1910 roku zmarł ojciec Ruszczyca – Edward, w związku z tym na artystę spadły obowiązki związane z opieką nad Bohdanowem.

W 1935 roku Ruszczyc przeniósł się na stałe do Bohdanowa. Tam zaczął porząd-kować swoje zbiory, urządził bibliotekę liczącą klika tysięcy tomów. Artysta nauczył się pisać lewą ręką, próbował również rysować. W tych latach powstało wiele wi-zerunków członków rodziny, namalował nawet kilka studiów olejnych z motywami bohdanowskimi.

Ferdynand Ruszczyc zmarł 30 października 1936 roku w Bohdanowie. Na szczę-ście ocalały groby Ferdynanda i Giny Ruszczyców.

Już po wojnie miało miejsce kilka wystaw, poświęconych działalności Ferdynanda Ruszczyca. Oddano tym samym hołd artyście, który całe życie służył celowi posta-wionemu sobie jeszcze w latach młodości – służbie pięknu i Ojczyźnie: ...„Przede wszystkim pragnę być dobrym synem Ojczyzny swojej, dla niej pracować i orać, i je-żeli co wyrośnie, jej złożyć wszystkie plony, bo kocham ją całym sercem swoim i do niej należę ciałem i duszą”.

Rozmowa sprawdzająca zrozumienie tekstu Uczniowie dzielą się na grupy:• historycy,• krajoznawcy,• malarze. Historycy odnajdą historyczną informację, krajoznawcy pokazują trasę turystyczną

na mapach, malarze prezentują „Galerię” Ruszczycową (zob. obrazy Ruszczyca na kolorowej wkładce).

Prezentacja wspólnej pracy grupowej (plansze, tablice chronologiczne, komenta-rze w języku polskim, prezentacja multimedialna itd.).

62

Materiały pomocnicze do projektu zebrane ze stron internetowych:

• http://www.radzima.org/pl/miejsce/bohdanowo.html

• http://www.pinakoteka.zascianek.pl

• Fotografie „Droga do Rusz-czyca” autorki projektu.

Historycy/biografowie Krajoznawcy Malarze• urodził się w 1870 roku• rysownik, grafik, scenograf

i pedagog• XV wiek• powstanie styczniowe• oddał Bohdanów w dzier-

żawę• W latach 1883–1890• 1890 rok• 1897 rok• Niemcy, Francja i Włochy• 1898-1904• 1910 rok• 1935 rok• zaczął porządkować swo-

je zbiory, urządził biblio-tekę liczącą klika tysięcy tomów

• zmarł 30 października 1936 roku

• Do Edwarda Ruszczyca należał Bohdanów od 1827 roku

• religii ewangelicko-augs-burskiej

• syn Ferdynand był wyzna-nia rzymskokatolickiego

• przenieśli się do Lipawy• do Mińska Litewskiego• Petersburg• 1898-1904 – Bohdanów• 1935 rok – na stałe

w Bohdanowie• 30 października 1936roku – Bohdanów

• jeden z najsłynniejszych polskich pejzażystów.

• zaczął uczyć się rysunków• Kuźma Jakowlewicz Jerma-kow, wychowanekPetersburskiej Akademii Sztuk Pięknych,• ...z trzema prądami naro-

dowościowo-kulturalnymi: polskim, niemieckim i rosyjskim.

• Wydział Prawa Uniwersyte-tu Petersburskiego, Akademia Sztuk Pięknych• I.I. Szyszkin• A.I.Kuindżi• „Gwiazda wieczorna”, „Trytony” i „Wiosna”• Paweł Tretiakow• „Młyn zimą”– Sawwa

Morozow• „Ziemia” (1898), „Ostatni

śnieg” (1898/1899), „Krewo” „Ballada” i wiele innych.

• nauczył się pisać lewą ręką, próbował również rysować.

• w tych latach powsta-ło wiele narysowanych przez niego wizerunków członków rodziny; nama-lował nawet kilka studiów olejnych z motywami bohdanowskimi

63

Po zakończeniu prezentacji nauczyciel opowiada:

Spełniono życzenie Ruszczyca. Został on pochowany na cmentarzu rodzinnym Ruszczyców w Bohdanowie, a gdy orszak żałobny podążał z kościoła na cmentarz, zatrzymano się przed domem, gdzie w żałobnej ciszy odezwały się dźwięki Warsza-wianki.

Po śmierci artysty powstały w Wilnie, Warszawie, Krakowie liczne komitety ho-norowe i wykonawcze dla uczczenia jego pamięci. Komitet Honorowy w Wilnie (w skład którego między innymi wchodzili metropolita wileński abp. Romuald Jałbrzy-kowski i gen. Lucjan Żeligowski) zorganizował wielką wystawę dzieł Ferdynanda Ruszczyca, której otwarcie nastąpiło 24 października 1937 roku. Później wystawa ta została pokazana w Warszawie i Krakowie. Została również odsłonięta tablica pamiąt-kowa w Warszawie na domu, w którym artysta mieszkał w latach 1904-1905, również jeden z dziedzińców Uniwersytetu Wileńskiego otrzymał imię Ruszczyca.

Niestety, całe archiwum Ruszczyców oraz biblioteka bohdanowska zostały rozgra-bione w latach II wojny światowej w czasie okupacji rosyjskiej i niemieckiej. Ocalały tylko pamiętniki Ruszczyca i jego listy do żony. W czasie II wojny światowej został spalony również dwór w Bohdanowie oraz znaczna część wsi.

Na zakończenie zajęć nauczyciel wyświetla slajd ze słowami Ruszczyca.

W przededniu uroczystości pogrzebowych Gina Ruszczycowa natrafiła na kartkę napisaną przez artystę:

„Gdy będę musiał Was pożegnać, proszę byście mnie ułożyli w tę kochaną ziemię naszą bohdanowską, u stóp najdroższych rodziców. A że nie chciałbym rozstać się z umiłowanym moim Wilnem, niech mi wolno będzie czą-steczką w nim przebywać: ukryjcie w jednym z jego za-kątków u świętego Bartłomieja na Zarzeczu jako wotum – serce moje. Wierzę w obcowanie dusz i dlatego wiem, że w godzinach trudnej walki będę z Wami. A gdy po szafiro-wym niebie wileńskim pomkną białe obłoki i będzie Wam wesoło – wówczas wspomnijcie mnie. Kupnych wieńców nie przynoście, ale jeżeli kto w ogródku zerwie garść kwie-cia, niech je raz jeszcze obok siebie poczuję. A jeżeli ze-chcecie mnie pieśnią pożegnać, zagrajcie Warszawiankę, aby pod wiekiem trumny – po raz ostatni – oczy moje były wilgotne”.

Brzmi melodia „Warszawianki“.

Pytania do grupy, refleksje:

– Co wam dały te zajęcia? – Czy dowiedzieliście się czegoś nowego o sobie, o swoich kolegach, koleżan-

kach? – Jak radziliście sobie z przestrzeganiem reguł i zasad?

Praca domowa:

Odnaleźć wiersze liryczne «Pejzaże ziemi Ojczystej», przygotować recytację.Namalować ilustracje do tych wierszy.

Autoportret rysowany lewą ręką w ostatnich miesiącach przed zgonem. Od paździer-nika 1932 roku Ferdynand Ruszczyc miał sparaliżowaną prawą rękę

1936. Ołówek na papierze. 28,7 x 22,5 cm.Własność prywatna

64

FOTOREPORTAŻ Z WYCIECZKI SZKOLNEJ „DROGA DO RUSZCZYCA”

Początek trasy od pomnika Jana

Pawła II w centrum miasta Wołożyn,

pierwszego pomni-ka zbudowanego

Papieżowipoza Polską

W kościele w Wiszniewie, który kiedyś malował

F. Ruszczyc

W muzeum Ferdynanda Ruszczyca

w szkole w Bohdanowie

Składanie kwiatów na grobie Ferdynanda

Ruszczyca

Wyniki Konkursu „Rodacy Rodakom” -...

Documents

Transcript of Wyniki Konkursu „Rodacy Rodakom” -...