Scenariusze zajęć o Wiśle

1

SCENARIUSZE ZAJĘĆ O WIŚLE

dla uczniów klas I-III szkół podstawowych

2

Tekst:Alicja Gasek, Paulina Piecewicz

Zdjęcia:Jakub Badełek, Paweł Brzeziński, Alicja Gasek, Ewa Kominek, Grzegorz Leśniewski, Marcin Łukawski, Paulina Piecewicz, Artur Tabor, Adndrzej Węgrzynowicz

Ilustracje:Aldona Cierpka, Adam Dmoch, Jolanta Marcola, Katarzyna i Michał Skakuj, Daniel Zuba

Publikacja wydana przez Stowarzyszenie Stołeczne Towarzystwo Ochorny PtakówWarszawa, 2014 r.

3

SPIS TREŚCI

05 Lekcja przygotowawcza do zajęć terenowych nad Wisłą

08 Zajęcia terenowe „Poznajemy las łęgowy nad Wisłą”

18 Zajęcia terenowe „Czy Wisła jest czysta?”

25 Zajęcia terenowe „Zwierzęta nad Wisłą”

35 Zajęcia plastyczne „Wisła z lotu ptaka”

37 Zajęcia plastyczne „Ptasie gniazdo na talerzu”

39 Zajęcia plastyczne „Tworzymy album o ptakach”

41 Zajęcia plastyczne „Drzewo i jego mieszkańcy”

43 Zajęcia plastyczne „Znak informacyjny z materiałów recyklingowych”

4

Życie nad Wisłą – pomysły na zajęcia terenowe

Przestawiamy Państwu trzy scenariusze zajęć terenowych możliwych do zrealizowania nad Wisłą z uczniami klas I–III szkoły podstawowej. Zajęcia można przeprowadzić o każdej porze roku, na dowolnym odcinku Wisły, jednak w scenariuszach opisaliśmy trasy przebiegające wzdłuż prawego brzegu Wisły w Warszawie.

Zajęcia terenowe powinny być poprzedzone zajęciami przygotowawczymi w wymiarze jednej jednostki lek-cyjnej, przeprowadzonymi w klasie. Wprowadzi to uczniów w zagadnienia poruszane w terenie i pozwoli na praktyczne wykorzystanie zdobytej wiedzy. Na zajęciach przygotowawczych ustalany jest też regulamin obo-wiązujący podczas zajęć terenowych oraz przygotowywane są podkładki pod karty pracy, które będą wypeł-niane w terenie.

Tematy zajęć terenowych:

1. Poznajemy las łęgowy nad Wisłą – charakterystyka i przystosowanie roślin do życia nad rzeką; poznanie biologii wybranych gatunków drzew lasu łęgowego; funkcje i znaczenie tego ekosystemu dla ludzi; zagrożenia trwałości istnienia lasów łęgowych, ich przyczyny, metody i formy ich ochrony;2. Czy Wisła jest czysta? – badanie czystości wody, poznanie wybranych gatunków roślin i zwierząt zwią-zanych z ekosystemem Wisły; zanieczyszczenia wody: skąd się biorą, czy są groźne, jak im zapobiegać; jak oszczędzać zasoby wodne;3. Zwierzęta nad Wisłą – charakterystyka wybranych gatunków zwierząt, ich biologia i przystosowanie do życia nad wodą lub w wodzie; mikroorganizmy i ich znaczenie w ekosystemie leśnym.

Uczniowie podczas spaceru nad Wisłą poznają występujące tu gatunki roślin, zwierząt i grzybów; dowiedzą się o zależnościach łączących te organizmy oraz o środowisku, w jakim żyją, tworząc zróżnicowane ekosystemy. Poznają również formy i metody ochrony terenów nadwiślańskich.

Zajęcia terenowe nad Wisłą mają cel nie tylko poznawczy. Podczas takich wypraw niezmiernie ważne jest pobudzanie wrażliwości młodych ludzi na piękno natury i jej wyjątkowość. Pozwólcie Państwo sobie i swoim podopiecznym na doświadczenie przyrody wszystkimi zmysłami. Obserwujcie rzekę, rośliny, ptaki. Nie zapo-mnijcie o życiu, jakie toczy się na ziemi – małe owady mieszkające pod kamieniem lub ukrywające się pod stertą liści mogą się okazać fascynujące. Wsłuchajcie się w szum liści i śpiew ptaków. Niech dzieci dotkną kory drzewa, poznają fakturę liści i poczują ciepło kamienia znalezionego na plaży.

Alicja Gasek


Lekcja przygotowawcza do zajęć terenowych nad Wisłą

Miejsce zajęć: klasa szkolna

Czas zajęć: 45 minut

Metody pracy: podająca, praktyczna

Strategia: asocjacyjna

Środki dydaktyczne: diaporama Wisły (dostępna pod adresem: https://www.youtube.com/watch?v=qsjeyDw76X0), in-strukcja wykonania podkładek, materiały potrzebne do wykonania podkładek: tektura, linijka, klej i kredki, arkusz papieru formatu A3, marker, torebki na drobiazgi znalezione podczas zajęć

Planując dydaktyczne zajęcia terenowe, należy przygotować do niej uczniów1. Stacjonarne zajęcia przygotowawcze mają na celu: ∂ dostarczenie uczniom podstawowych informacji o terenie, który jest miejscem zajęć; ∂ ustalenie i zapisanie zasad bezpieczeństwa obowiązujących podczas wycieczki; ∂ przygotowanie tekturowych podkładek pod terenowe karty pracy ucznia, których uczniowie będą używać podczas

wycieczki.

Faza wprowadzająca

Zapoznaj uczniów z etapami zajęć przygotowawczych: Δ obejrzenie diaporamy ukazującej piękno terenów nadwiślańskich w Warszawie; Δ wspólne ustalenie zasad zachowania się na zajęciach nad Wisłą; Δ wykonanie podkładek terenowych pod karty pracy, które będą użyte podczas wycieczki.

Faza realizacyjna

1. Pokaż uczniom diaporamę Wisły. Niech następnie opowiedzą o tym, co na niej zobaczyli. Zapytaj: – Jakie odczucia budzą w nich te obrazy? – Czy to dobrze, że w centrum miasta są tereny zielone? – Czy w lasach mogą żyć zwierzęta? Jakie? – Czy któryś z uczniów był nad Wisłą? Jak spędzał tam czas?

2. Powiedz uczniom, że w najbliższym czasie udacie się na spacer nad Wisłę w Warszawie. Dzieci będą mogły poznać występujące tam gatunki roślin, zwierząt i grzybów; dowiedzą się o łączących te organizmy zależ-nościach oraz środowisku, w jakim żyją, tworząc zróżnicowane ekosystemy. Poznają również formy i metody ochrony terenów nadwiślańskich.

3. Poinformuj uczniów, że zajęcia terenowe nad Wisłą wymagają ustalenia zasad zachowania się i stosowania się do nich. Jest to konieczne ze względu na bezpieczeństwo i przyjazną atmosferę zajęć. Pozwól uczniom na samodzielne zaproponowanie zasad, jakich będą przestrzegać. Wypisz je na kartce formatu A3. Pisz w pierw-szej osobie, tak aby uczniowie identyfikowali się z zapisanymi zasadami, np. będę, …, nie śmiecę itp.

1 Kursywą oznaczono tekst pomocniczy dla nauczyciela

Lekcja przygotowawcza do zajęć terenowych nad Wisłą 6

Przykładowe zasady BHP ∂ Nie oddalam się od grupy, poruszam się w obszarze wyznaczonym przez nauczyciela i pozostaję w zasięgu wzroku

innych, pilnujemy się nawzajem, obserwując kolegów i koleżanki; ∂ Zachowuję się cicho, nie śmiecę; ∂ Nie zrywam i nie jem roślin, nie piję wody z Wisły (weźmy ze sobą coś do picia i przegryzkę); ∂ Słuchamy się nawzajem; jestem miły i pomocny; ∂ Ubiorę się odpowiednio, będę pamiętać o nakryciu głowy, kremie przeciwsłonecznym i preparacie przeciw koma-

rom; ∂ Nauczycielu, pamiętaj o apteczce!

4. Rozwiązywanie zadań na kartach pracy podczas zajęć terenowych może okazać się technicznie trudne. Aby więc ułatwić czy wręcz umożliwić pisanie i rysowanie, trzeba zrobić podkładki pod karty pracy. ¬ Przygotuj arkusze sztywnego kartonu lub tektury o wymiarach 25x35 cm oraz paski kartonu o wymiarach

25x3 cm dla każdego z uczniów. ¬ Poproś dzieci, aby wykonały z nich podkładki pod karty pracy ucznia, postępując zgodnie z instrukcją za-

wartą w prezentacji. ¬ Każdy uczeń powinien podpisać swoją podkładkę, może ją też w dowolny sposób ozdobić.

Faza podsumowująca

1. Zachęć uczniów do samodzielnego wyszukania informacji o Wiśle.

2. Przypomnij o odpowiednim obuwiu (wygodne buty nieprzemakalne z zakrytymi palcami).Zachęć uczniów, żeby - jeżeli mają taką możliwość - wzięli ze sobą lornetki i aparaty fotograficzne.

3. Uczniowie podczas zajęć terenowych mogą zbierać różne drobiazgi, np. piórka, kamyki, liście czy ciekawie wyglądające patyki. Po powrocie do szkoły wspólnie stwórzcie z tych elementów kolaż, który ozdobi ścianę klasy (Zobacz scenariusz pt. Zajęcia plastyczne „Wisła z lotu ptaka” → strona 35).


Instrukcja wykonania podkładki do kart pracy ucznia

Zajęcia terenowe "Poznajemy las łęgowy nad Wisłą" 8

Zajęcia terenowe „Poznajemy las łęgowy nad Wisłą”

Miejsce zajęć: prawy brzeg Wisły w Warszawie

Czas zajęć: ¬ Lekcja przygotowawcza: 45 minut ¬ Zajęcia terenowe : 1,5–2 godziny

Metody pracy: problemowa i praktyczna

Strategia: asocjacyjna, operacyjna, problemowa i emocjonalna

Środki dydaktyczne: karty pracy, lupy, klucz do rozpoznawania gatunków drzew i innych roślin oraz ptaków – kilka sztuk dla całej grupy (np. „Mój pierwszy przewodnik. Jakie to zwierzę” H. i M. Garbarczykowie, wyd. Multico; „Poznajemy zwierzęta i rośliny wodne”, wyd. Multico), kartoniki ze zdjęciami roślin i zwierząt, sznurek 6x1,5 m lub 6 skakanek, linijka, lornetki

Cel ogólny Cele szczegółowe. Uczeń

obserwacja środowiska przyrodniczego ¬ obserwuje wszystkie fazy rozwoju roślin, dokumen-tuje obserwacje (3.1)2

¬ rozpoznaje w terenie przyrodnicze oraz antropoge-niczne składniki krajobrazu i wskazuje zależności między nimi (4.1)

¬ obserwuje i wymienia nazwy typowych organizmów lasu (4.3)

praktyczne wykorzystanie wiedzy przyrodniczej ¬ przedstawia proste zależności pokarmowe zacho-dzące między organizmami (4.6)

¬ wyjaśnia wpływ codziennych zachowań na stan śro-dowiska (5.2)

poszanowanie przyrody ¬ proponuje działania sprzyjające środowisku przyrod-niczemu (5.3)

Łęgi to żyzne lasy nadrzeczne, silnie zależne od wysokiego poziomu wody gruntowej oraz okresowych zalewów wiosen-nych i letnich. Występuje w nich bogactwo fauny i flory. Są niezmiernie ważne ze względów ekologicznych, zwłaszcza w utrzymaniu bilansu wodnego ekosystemu. Łęgi porastały niegdyś całe dno doliny rzecznej; obecnie w Polsce pozo-stało ok. 5% ich pierwotnego areału.

Brzegi Wisły porastają głównie łęgi topolowo-wierzbowe. Występujące tu drzewa to przede wszystkim wierzby biała i krucha. Można też spotkać wierzby krzaczaste: trójpręcikową i wiciową. Są to drzewostany mało zwarte, czasem jedynie grupy drzew.

2 Numeracja jest zaczerpnięta z „Treści nauczania – wymagania szczegółowe” z załącznika 2 „Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych” Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, opublikowanego w Dzienniku Ustaw Nr 4, poz. 17 w dniu 15 stycznia 2009 r.

9 Zajęcia terenowe "Poznajemy las łęgowy nad Wisłą"

Lasy łęgowe prawobrzeżnej Warszawy są cennym siedliskiem przyrodniczym, ponieważ: ∂ chronią przed zalaniem niżej położone tereny; ∂ oczyszczają wodę; ∂ pochłaniają duże ilości CO2 i pyłów; ∂ występuje w nich bogactwo roślin i zwierząt; ∂ regulują bilans wodny, gwarantując stabilność ekosystemu; ∂ mają bardzo dużą zdolność retencyjną; ∂ dla ptaków i innych zwierząt są ważnym korytarzem ekologicznym.

Faza wprowadzająca

1. Zajęcia rozpoczynają się na plaży przy moście Poniatowskiego, na wysokości przystanku tramwaju wodne-go, na praskim (prawym) brzegu Wisły w Warszawie. Spacer można przeprowadzić także inną trasą, wybraną przez nauczyciela.

2. Poinformuj uczniów, że podczas dzisiejszej wyprawy: ¬ Dowiemy się jak można spędzać czas nad Wisłą. Z jakiego powodu i w jaki sposób lasy łęgowe nad Wisłą są

chronione (Karta pracy: ŻYCIE NAD WISŁĄ). ¬ Poznamy drzewa rosnące w lesie łęgowym oraz zwierzęta, które w nich mieszkają (Karta pracy: DRZEWO

JEST DOMEM ZWIERZĄT). ¬ Poznamy zwyczaje zwierząt mieszkających nad Wisłą (Karta pracy: DRZEWA SĄ POKARMEM ZWIERZĄT). ¬ Dowiemy się, dlaczego rzeka jest dla tych lasów ważna i dlaczego lasy są ważne dla rzeki (Karta pracy: LAS

TO ŻYCIE).

3. Przypomnij uczniom zasady zachowania się na zajęciach terenowych, opracowane w formie regulaminu na zajęciach przygotowawczych.

4. Poproś uczniów, żeby spojrzeli w kierunku mostu Świętokrzyskiego - „zielonej ściany” drzew i krzewów po prawej stronie Wisły i opowiedzieli, co widzą.

W tle znajdują się wysokie drzewa – topole; bliżej Wisły rosną niższe, krzewiaste wierzby. Widać wąski, ciągnący się wzdłuż brzegu pas lasu. Łęgi to lasy, które rosną nad rzekami. Można je porównać do Puszczy Amazońskiej, ponie-waż pełno w nich zwalonych, martwych drzew i konarów, a korony drzew są oplecione przez pnącza. Łęgi potrzebują corocznego zalewania przez wody rzeki. Są domem dla ogromnej liczby zwierząt. Pomagają oczyszczać wody Wisły i powietrze w Warszawie.

5. Poproś uczniów, by obserwując wody rzeki, wskazali, w którym kierunku płynie woda. Opowiedz uczniom o Wiśle.

Wisła ma swoje źródła w Beskidzie Śląskim, wypływa z Baraniej Góry. Wpada do Morza Bałtyckiego. Pokonując drogę od gór do morza, przepływa przez cały kraj. Jest najdłuższą rzeką Polski.

Faza realizacyjna

1. Rozdaj uczniom karty pracy wraz ze sztywnymi podkładkami, które zostały wykonane na zajęciach przygo-towawczych oraz ołówki/długopisy/flamastry.

2. Przeprowadź kolejne części zajęć (I - IV) z wykorzystaniem kart pracy ucznia.

I. ŻYCIE NAD WISŁĄ

1. Na plaży poproś uczniów, aby poszukali w piasku okruchów skał, patyków i muszli lub ich fragmentów. Daj im na to 2–3 minuty, a wcześniej dokładnie określ obszar, w którym dzieci mogą się poruszać. Ostrzeż przed


zbliżaniem się do wody. Przywołaj uczniów na umówiony sygnał. Wspólnie ułóżcie ze znalezionych kamieni napis WISŁA.

2. Wyjaśnij uczniom, na czym polega ochrona lasów łęgowych w Polsce.

Lasów tych jest mało, ponieważ ludzie je wycinali, regulując rzeki. Aby ocalić lasy łęgowe, chroni się je na różne spo-soby. Jednym z nich jest objęcie ich formą ochrony NATURA 2000. To obszary wyznaczone w całej Europie tak, aby tworzyły jedną spójną sieć. Obszar NATURA 2000, na którym się znajdujemy, nazywa się „Dolina Środkowej Wisły”.

3. Poproś uczniów, aby wspólnie głośno wypowiedzieli nazwę „Dolina Środkowej Wisły”.

4. Poproś uczniów, aby wskazali, które z zachowań ludzi, pokazanych na karcie pracy „Życie nad Wisłą”, mogą stanowić niebezpieczeństwo dla przyrody i dlaczego. Które nie stanowią zagrożenia – dlaczego? Zapytaj dzieci, czy potrafią same podać przykłady negatywnych zachowań nad Wisłą.

Przykłady zagrożeń: ∂ Motorówki płoszą ptaki; spaliny zanieczyszczają wodę i powietrze. ∂ Śmieci zagrażają zwierzętom, ponieważ mogą one połknąć np. ich plastikowe części. ∂ Wędkarzom zdarza się nie zdejmować żyłek zaplątanych w gałęzie drzew, zwierzęta zaplątują się w nie i giną od

uduszenia. ∂ Spacery, jazda na rowerze nie szkodzą przyrodzie, jeśli poruszamy się wyznaczonymi ścieżkami, a psy wyprowa-

dzamy na smyczy.

5. Poproś dzieci o narysowanie na karcie pracy lub opowiedzenie o tym, w jaki sposób chciałyby spędzać czas nad Wisłą.

6. Skierujcie się ścieżką prowadzącą przez las łęgowy w stronę mostu Świętokrzyskiego. Po kilkunastu me-trach znajdziecie się w otoczeniu drzew i krzewów. Zielona ściana drzew jest naturalną barierą dla hałasu dobiegającego z ulicy. Poproś uczniów, żeby na chwilę zamknęli oczy i wsłuchali się w odgłosy, które słyszą. Kiedy otworzą oczy, zapytaj, jakie odgłosy tu słychać.

II. DRZEWO JEST DOMEM ZWIERZĄT

1. Podejdź z uczniami do najbliższej wierzby białej, a jeśli jej nie ma w pobliżu, do innego gatunku wierzby. Niech delikatnie dotkną listków, nie zrywając ich.

Nad Wisłą można spotkać kilka gatunków wierzb, które dodatkowo często się ze sobą krzyżują tworząc mieszańce. Jednym z gatunków jest wierzba biała. Ma ona formę drzewa lub dużego krzewu. Liście są lancetowate, zwężające się ku wierzchołkowi i nasadzie, piłkowane, młode obustronnie, starsze – spodem biało owłosione. Jest to drzewo bardzo szybko rosnące, ale też krótko żyjące. W spróchniałych pniach wierzb często tworzą się dziuple. Bazie – kotki, które widzimy wiosną – to kwiaty wierzby.

2. Zadaj uczniom następujące pytania: – Jaki kształt ma liść? Jaką długość ma liść, a jaką ogonek? – Jaki jest w dotyku? Czy jest gładki czy pokryty włoskami? – Jaki kolor ma górna, a jaki dolna strona liścia?

3. Poproś uczniów, aby rozejrzeli się uważnie i poszukali dziupli w drzewie. Daj im na to 2 - 3 minuty, a wcześ-niej dokładnie wyznacz granice terenu, po którym mogą się poruszać. Przywołaj ich na umówiony sygnał. Zapytaj:

– Czy udało im się dostrzec dziuple? – Kto może w nich mieszkać? – Czy wiedzą, kto wykuwa te dziuple?


Dziuple wykuwają dzięcioły. Mogą je zajmować m.in.: wiewiórka, sikory, kowalik, dudek, kuna.

4. Opowiedz uczniom o dzięciołach i pokaż im rysunek dzięcioła w przewodniku do rozpoznawania ptaków.

Dzięcioły żywią się owadami, które zbierają z drzew, spod kory lub z ziemi, np. mrówkami. Zimą zjadają nasiona sosny i świerka, rozkuwając szyszki. Nie pogardzą też słoniną, wieszaną przez ludzi dla sikor, czy padliną. Szukając owadów ukrytych w drewnie, dzięcioły wykuwają otwór, a następnie wsuwają do niego swój długi na 10 cm język, który jest lepki i ostry, dzięki czemu świetnie chwyta drobne owady, np. korniki lub ich larwy. Dzięcioły wykuwają dziuple, gdzie samica składa jaja. Młode po wykluciu się spędzają w dziupli ok. miesiąca; w tym czasie rodzice gor-liwie je karmią.

Dziuple są najbezpieczniejszym miejscem do złożenia jaj (w porównaniu z gniazdami witymi wśród gałęzi czy za-kładanymi na ziemi). Dzięcioły co roku wykuwają nową dziuplę, więc opuszczone „mieszkania” zajmują inne ptaki, np. sikory czy muchołówki.

5. Poproś uczniów, aby rozejrzeli się uważnie i poszukali gniazd na drzewach. Daj im na poszukiwania 2–3 minuty, a wcześniej dokładnie wyznacz granice terenu, po którym mogą się poruszać. Przywołaj ich na umó-wiony sygnał. Podkreśl, że drzewa są domem różnych zwierząt, np. ptaki oprócz kucia dziupli wiją gniazda w koronach. Wypatrujcie wspólnie gniazda ukrytego wśród gałęzi. Jeśli uda się je dostrzec, przyjrzyjcie się, z czego zostało zrobione.

Wykonanie nawet najprostszego gniazda z gałązek jest nie lada wyzwaniem. Ptaki posługują się tylko dziobem, po-nieważ nogami przytrzymują się gałęzi, na której stoją. Wicie gniazda na chwiejnej gałęzi nie jest łatwe, ale ogranicza dostęp drapieżnikom, takim jak kuny, lisy czy inne ptaki, np. krukowate, które bardzo lubią jeść jaja.

6. Na kracie pracy „Drzewo jest domem zwierząt”: ¬ Uczniowie, łącząc kropki, rysują liście wierzby, następnie je kolorują. ¬ Poproś, aby w dziupli drzewa narysowali ptaka lub inne zwierzę, które może tam mieszkać. ¬ Na drzewie mogą znajdować się także gniazda uwite w gałęziach. Poproś uczniów aby narysowali takie

gniazdo.

III. DRZEWA SĄ POKARMEM ZWIERZĄT

1. Zwróć uwagę uczniów na pienika.

Wiosną i wczesnym latem na wierzbach i innych roślinach drzewiastych (liściastych) oraz zielnych, można dostrzec pienistą substancję, przypominającą ślinę. Wyjaśnij uczniom, że w niej ukryta jest larwa pienika. Pienik to gatunek owada z rzędu pluskwiaków. Zimują jaja. Na wiosnę wylęgają się z nich larwy, które żerują na pędach i wysysają z nich soki. Piana wytwarzana przez larwę to płynne odchody (larwy piją soki drzew, nie pobierają stałego pokarmu), zmieszane z lekko kleista substancją, napowietrzone powietrzem z tchawek owada. Dzięki temu piana otaczająca larwę nie jest łatwa do zdmuchnięcia przez wiatr. Larwa dzięki pianie nie wysycha i jest zabezpieczona przed drapież-nikami. Owady dorosłe pojawiają się w czerwcu i lipcu i również żerują na pędach. Nie są poważnymi szkodnikami drzew, ani roślin zielnych, w przeciwieństwie do np. mszyc.

Spróbuj delikatnie odsłonić pianę, aby uczniowie mogli zobaczyć jak wygląda larwa pienika. To dobry moment, aby po krótce wspomnieć uczniom o różnych strategiach życiowych zwierząt. Larwa pienika ma delikatny pancerzyk, więc bez ochronnej piany mogłaby szybko wyschnąć; nie potrafi gryźć, szybko uciekać, nie ma też obronnego jadu, więc woli się ukryć przed wzrokiem drapieżników. Jednak kiedy dorośnie i stanie się dojrzałym owadem świetnie i naprawdę daleko skacze, potrafi więc szybko umknąć przed polującym na niego ptakiem. Gdyby człowiek skakał jak pienik, mógłby bez problemu przeskoczyć Pałac Kultury i Nauki.

2. Za mostem kolejowym podejdź z uczniami do młodych topoli białych. Poproś, aby dzieci przyjrzały się liś-ciom i pędom, dotknęły ich.


Topola biała zwana jest białodrzewem, ponieważ kora młodych drzew i konary mają białawą barwę. Liście przybiera-ją zmienny kształt. Przeważnie są 3–5-dłoniasto klapowane, grubo ząbkowane, z wierzchu ciemnozielone, błyszczące, spodem pokryte białym kutnerem, czyli jakby „zamszem”. Topole białe to najszybciej rosnące drzewa w Polsce.

3. Zadaj pytania dotyczące liści topoli, podobnie jak w przypadku wierzby. – Jaki kształt ma liść? Jaką długość ma liść, a jaką ogonek? – Jaki jest w dotyku? Czy jest gładki, czy pokryty włoskami? – Jaki kolor ma górna, a jaki dolna strona liścia?

4. Na karcie pracy „Drzewa są pokarmem zwierząt” przedstawiono rysunek liścia oraz kilka gatunków zwierząt. Zapytaj uczniów, co to za zwierzęta i czym się odżywiają.

∂ Bóbr żywi się cienką korą i pędami drzew liściastych (osika, topola biała i czarna, jesion, brzoza) oraz roślinami wodnymi i bagiennymi;

∂ kornik – łykiem i drewnem drzew, niektóre gatunki w wydrążonych w drewnie chodnikach hodują grzyby, którymi się żywią;

∂ gąsienica, czyli larwa motyli, żywi się liśćmi; ∂ dzięcioł zjada owady, padlinę, a zimą – nasiona sosny i świerka; ∂ słowiki jedzą owady we wszystkich stadiach rozwojowych; ∂ lis poluje na drobne gryzonie, młode ptaki, czasem jaszczurki i żaby, zjada jaja, owady, jagody, orzechy, padlinę; ∂ pustułka poluje głównie na drobne gryzonie, ale w miastach także na niewielkie ptaki (zwykle nie większe niż

drozdy); ∂ nietoperze żywią się owadami chwytanymi w locie lub zbieranymi z powierzchni liści czy kory drzew.

5. Wyjaśnij pojęcie łańcuch pokarmowy.

6. Poproś uczniów, aby połączyli strzałkami poszczególne gatunki na karcie pracy, tworząc łańcuch pokar-mowy. Pamiętaj o prawidłowym kierunku strzałek (od pokarmu do konsumenta). Podkreśl, że drzewa stanowią źródło pokarmu dla zwierząt. Spytaj, co by się stało, gdyby zabrakło roślin.

∂ Drewno -> kornik -> dzięcioł -> lis ∂ Drewno -> bóbr ∂ Liść -> gąsienica -> słowik -> pustułka ∂ Liść -> gąsienica -> słowik -> lis ∂ Liść -> gąsienica -> nietoperz

IV. LAS TO ŻYCIE

1. Opowiedz uczniom o roli wody w nadwiślańskiej przyrodzie.

Tam, gdzie wody jest pod dostatkiem, występuje więcej gatunków roślin, zwierząt i grzybów w porównaniu np. z bo-rami. Wisła znacznie podnosi swój poziom wody z reguły dwa razy do roku. Wiosną jest to związane z topnieniem śniegu w górach. Latem – z dużymi opadami deszczu. Woda, rozlewając się na teren lasu łęgowego, niesie ze sobą substancje, które użyźniają glebę tak jak to czyni nawóz. Dzięki temu świat roślin jest tak bogaty. Tam, gdzie wystę-puje dużo różnych gatunków roślin, pojawiają się liczne owady i drobne organizmy, one z kolei stanowią pokarm dla większych zwierząt, np. ptaków; tak tworzy się łańcuch życia. Wysokie topole i wierzby wraz z niższymi, młodszymi pokoleniami drzew i krzewów stanowią zieloną ścianę lasu. Porastają je liczne pnącza, np. chmiel czy kielisznik zaroślowy. Charakterystycznym krzewem łęgów jest porzeczka czerwona. W runie znajdziemy bujne pokrzywy.

2. Poszukajcie miejsca, gdzie rosną pokrzywy. Rozdaj uczniom lupy, niech przyjrzą się włoskom porastającym liście i łodygę tej rośliny. Zapytaj, dlaczego roślina „parzy”, i wyjaśnij, że to sposób, aby obronić się przed zje-dzeniem.


3. Pokaż uczniom martwe drewno i opowiedz o jego znaczeniu w lesie.

W lesie łęgowym spotykamy dużą ilość martwego drewna, czyli przewróconych lub stojących jeszcze drzew oraz ob-łamanych konarów i gałęzi. Są one siedliskiem życia grzybów, owadów i innych zwierząt; z czasem porastają je mchy, porosty, a także rośliny zielne. Na drzewach żywych, osłabionych, zamierających i martwych, stojących i leżących, na pniach i gałęziach rosną grzyby nadrzewne, potocznie zwane hubami.. Mają one różne kształty i barwy. Podczas spaceru nad Wisłą możemy zobaczyć kilka gatunków hub. Jednym z ciekawszych jest żółciak siarkowy, mający duże owocniki w intensywnie żółtym kolo-rze. Jest on jadalny. Huby miały kiedyś zastosowanie w medycynie ludowej; zanim wynaleziono zapałki, służyły też do przenoszenia żaru i rozpalania ognia. Z hubiaka pospolitego wyrabiano czapki, guziki, ozdoby do ubrań. Grzyby nadrzewne miały również szerokie zastosowanie w obrzędach religijnych i magicznych w różnych częściach świata.

4. Wyjaśnij, jaką rolę pełni las łęgowy nad Wisłą.

Las oczyszcza wodę; magazynuje wodę i oddaje ją w czasie suszy; pomaga chronić miasto przed powodziami, ponie-waż spowalnia i hamuje fale wezbraniowe; oprócz tego, że las produkuje tlen, eliminuje CO2. Wisła wraz z lasami łęgowymi przewietrza miasto - podobnie jak otwarte okna w mieszkaniu powodując przeciąg dostarczają świeżego powietrza.

5. Poproś uczniów, aby rozejrzeli się uważnie i poszukali nasion, owoców, liści i kwiatów. Daj im na to 2–3 mi-nuty, a wcześniej dokładnie wyznacz granice terenu, po którym mogą się poruszać. Przywołaj ich na umówiony sygnał.

6. Poproś uczniów, aby na karcie pracy “Las to życie” narysowali znalezione fragmenty roślin w odpowiednich okienkach.

Zaproponuj zabawę „Części roślin”

¬ Ze sznurków/skakanek ułóż na ziemi kratkę o dziewięciu polach i poproś uczniów, aby ustawili się wokół niej.

¬ Ułóż „znaleziska” w poszczególnych kratkach, grupując podobne w jednej kratce. ¬ Omów obiekty; połóż nacisk na ich prawidłowe nazwanie. ¬ Poproś uczniów, aby zapamiętali ułożenie obiektów. ¬ Na sygnał uczniowie odwracają się tyłem do kratki; w tym czasie schowaj jeden lub kilka z obiektów. ¬ Na kolejny sygnał uczniowie odwracają się przodem do kratki. Poproś, aby odgadli, które obiekty znik-

nęły.

Faza podsumowująca

Istnienie lasów łęgowych nad Wisłą w Warszawie jest ważne nie tylko ze względów przyrodniczych: sprzyjają one zachowaniu różnorodności biologicznej świata roślin, zwierząt i grzybów; wpływają korzystnie na klimat miasta, dotleniają, jonizują i oczyszczają powietrze. Lasy łęgowe spełniają dodatkowo niezwykle ważną rolę społeczną. Pozwalają mieszkańcom stolicy na kontakt z przyrodą i odpoczynek na łonie natury. Zachęcają do aktywnego spędzania czasu na świeżym powietrzu. Ta rola lasu jest szczególnie ważna dla najmłodszych mieszkańców Warszawy.

Dzieci powinny mieć świadomość, że polska przyroda jest unikatowa i piękna. Przebywając w otoczeniu zieleni, dzieci poznają jej wartość. To od nich w przyszłości będzie przecież zależało, czy te lasy, wraz z ich bogactwem roślin, zwierząt i grzybów, przetrwają.


Życie nad Wisłą

Narysuj jak chciałbyś spędzić czas nad Wisłą.


Drzewo jest domem zwierząt

1. Połącz kropki, a zobaczysz liść wierzby. Pokoloruj go.

2. Narysuj zwierzę, które może mieszkać w dziupli oraz ptasie gniazdo pośród gałęzi.


Drzewa są pokarmem zwierząt

Połącz starzłkami różne organizmy tak, aby powstał łańcuch pokarmowy.


Las to życie

W okienkach narysuj znalezione części roślin.

Liść

Kwiat

Owoc

Nasionko

Zajęcia terenowe "Czy Wisła jest czysta?" 18

Zajęcia terenowe „Czy Wisła jest czysta?”

Miejsce zajęć: brzeg Wisły porośnięty lasem łęgowym

Czas zajęć: ¬ Lekcja przygotowawcza: 45 minut ¬ Zajęcia terenowe: 1,5–2 godziny


Strategia: asocjacyjne, operacyjna, problemowa i emocjonalna

Środki dydaktyczne: karty pracy, sztywne podkładki (wykonane na zajęciach przygotowawczych), długopisy/ołówki/fla-mastry, lupy, kuwety, przezroczyste pojemniki, siatka/ki do łapania bezkręgowców wodnych (można je wykonać z drutu owiniętego gęstą gazą czy nogawką rajstop), atlasy do rozpoznawania organizmów wodnych, bezkręgowców.



praktyczne wykorzystanie wiedzy przyrodniczej ¬ prowadzi obserwacje i proste doświadczenia wykazu-jące zanieczyszczenie najbliższego otoczenia (wody) (5.1)

¬ wyjaśnia wpływ codziennych zachowań w domu, w szkole, w miejscu zabawy na stan środowiska (5.2)

obserwacja środowiska przyrodniczego ¬ wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie w wodzie (4.10)

¬ obserwuje i wymienia nazwy wybranych zwierząt i roślin żyjących w rzece, opisuje przystosowania ich budowy zewnętrznej i czynności życiowych do środo-wiska życia (4.11)

Woda jest niezbędna do życia wszystkim organizmom żywym. Działalność człowieka często prowadzi do jej zanie-czyszczenia i marnowania. Niecały 1% wody występującej na naszej planecie jest możliwy do użytku przez ludzi.

Jakość wody w Wiśle, a tym samym czystość wód rejonu Zatoki Gdańskiej i samego Morza Bałtyckiego stale się po-prawia, w dużej mierze dzięki nowoczesnej oczyszczalni ścieków „Czajka” na warszawskiej Białołęce. Po modernizacji i rozbudowie „Czajka” jest jedną z największych i najnowocześniejszych oczyszczalni ścieków w Europie. Zaawanso-wany proces technologiczny zastosowany w zakładzie zyskał uznanie specjalistów w kraju i na świecie, a woda odpro-wadzana do Wisły jest czystsza od tej, która płynie w rzece. Inwestycja została doceniona zarówno przez specjalistów, jak i mieszkańców miasta, ponieważ Warszawa dołączyła do grona stolic europejskich, które oczyszczają wszystkie ścieki komunalne.

Zajęcia można przeprowadzić np. w związku z obchodami któregoś z następujących wydarzeń: Światowy Dzień Wody (22 marca), Tydzień Czystości Wód (1–7 kwietnia), Dzień Ziemi (22 kwietnia), Sprzątanie Świata (24 września).

19 Zajęcia terenowe "Czy Wisła jest czysta?"

Faza wprowadzająca

1. Zapoznaj uczniów z przebiegiem i celem dzisiejszych zajęć nad Wisłą: ¬ Przeprowadzimy projekt badawczy, dzięki któremu dowiemy się, czy nad Wisłą jest czysto (Karta pracy:

ZANIECZYSZCZENIA DO POMIERZENIA). ¬ Zastanowimy się, co możemy zrobić, aby chronić zasoby wody (Karta pracy: JESTEM PRZYJACIELEM WODY,

WISŁY, PRZYRODY). ¬ Dowiemy się, jakie ryby żyją w Wiśle (Karta pracy: KTO PLUSKA SIĘ W WIŚLE?).

2. Przypomnij uczniom zasady zachowania się podczas zajęć terenowych, stworzone podczas zajęć przygo-towawczych. Przekaż uczniom informacje o tym, jak należy się zachowywać w odniesieniu do zwierząt.

∂ Nie dotykamy zwierząt wodnych, nie bawimy się nimi, nie wyjmujemy ich z wody, nie zabieramy do domu, nie trzymamy długo w pojemniku, nie zjadamy. Wypuszczamy je z powrotem do Wisły, nie robiąc im krzywdy.

∂ Badania wody przeprowadzamy pod nadzorem nauczyciela i tylko na jego wyraźne polecenie.

Faza realizacyjna

1. Rozdaj uczniom karty pracy wraz ze sztywnymi podkładkami, które zostały wykonane na zajęciach przygo-towawczych, oraz ołówki/długopisy/flamastry.

2. Przeprowadź kolejne etapy zajęć (I - III) z wykorzystaniem kart pracy ucznia.

I. ZANIECZYSZCZENIA DO POMIERZENIA

1. Zapytaj uczniów, czym jest zanieczyszczenie wody.

Zanieczyszczenie to zmiana chemiczna, fizyczna i biologiczna wody, powstała w wyniku działalności człowieka. Dzieci powinny dostać jasny przekaz, że to my, ludzie, zanieczyszczamy wodę. Staramy się jednak to zminimalizować, budując oczyszczalnie ścieków.

2. Zapytaj uczniów, po czym można rozpoznać, że woda jest zanieczyszczona.

∂ Żyje w niej mało roślin i zwierząt lub nie ma ich wcale; ∂ pływają w niej śmieci; ∂ ma brzydki zapach; ∂ nie jest przezroczysta.

3. Zaproś uczniów do udziału w projekcie badawczym, podczas którego odpowiecie na pytanie, czy nad Wisłą jest czysto. Po wykonaniu wszystkich poniższych zadań, podsumujcie wyniki badań.

¬ Podejdźcie do brzegu rzeki w miejscu zapewniającym bezpieczny dostęp do wody. Badanie najlepiej prze-prowadzić w trzech miejscach, np. piaszczystym, bardziej zarośniętym i bardziej kamienistym.

Jeszcze raz przypomnij uczniom zasady zachowania się nad wodą. Zdecyduj, czy czynności związane z projektem badawczym wykonasz sam, czy pozwolisz na to uczniom. Decyzja ta jest bardzo zindywidualizowana i zależy od wieku dzieci oraz stopnia ich zdyscyplinowania.

¬ Pobierzcie materiał do badań. Czynności do wykonania: ¬ do trzech kuwet nalewacie wodę z rzeki; wodą napełniacie też trzy przezroczyste pojemniki, np. słoiki; ¬ wzruszacie sitkiem muliste dno, nabieracie muł na sitko i przekładacie zawartość sitka do kuwet; ¬ po chwili, gdy zawiesina opadnie, wyszukujecie drobne organizmy wodne i delikatnie przekładacie je do

przezroczystych pojemników z wodą. Na razie nie wylewajcie tej wody z powrotem do rzeki.


¬ Pokaż wszystkim uczniom pojemniki z organizmami wodnymi wyłowionymi z rzeki i poproś, aby je naryso-wali w okienkach na swoich kartach pracy „Zanieczyszczenia do pomierzenia”.

¬ Kolejnym zadaniem jest ocena cech wody. ¬ Poproś uczniów, aby ocenili, w skali od 0 do 3, czy w wodzie pływa dużo śmieci. Uczniowie zaznaczają

wybraną wartość na narysowanej skali, gdzie 0 oznacza brak śmieci, 1 – mało śmieci, 2 – średnią ilość śmieci, 3 – dużo śmieci.

¬ W podobny sposób uczniowie oceniają zapach wody, gdzie 0 oznacza brak nieprzyjemnego zapachu, 1 – mało przyjemny zapach, 2 – wyraźny nieprzyjemny zapach, 3 – bardzo brzydki zapach.

Woda w rzece ma specyficzny zapach związany z występowaniem glonów i innej materii organicznej; uznaje się go za neutralny, gdy nie czuć np. zapachu zgnilizny, siarki czy benzyny.

¬ Ocena koloru wody, a raczej jej przezroczystości, również jest dokonywana w skali od 0 do 3, gdzie 0 oznacza największą, a 3 – najmniejszą przezroczystość.

II. JESTEM PRZYJACIELEM WISŁY

1. Zadaj dzieciom następujące pytania: – W jakim celu w codziennym życiu używamy wody?

Przygotowywanie posiłków, picie wody, mycie się, zmywanie naczyń, pranie, podlewanie kwiatów, ogrodu.

– Ile wody dziennie zużywa jedna rodzina ?

Ok. 250 litrów. Przemysł zużywa i zanieczyszcza bardzo duże ilości wody. Wyprodukowanie jedzenia czy każdego ze sprzętów, ubrań, zabawek itd. wiąże się z użyciem wody. Dlatego oszczędzając zużycie rzeczy, oddając zużyte przed-mioty do recyklingu czy wykorzystując to, co już mamy, zamiast kupować nowe, pomagamy chronić zasoby wody. Wszystkie organizmy żywe: zwierzęta, rośliny i grzyby, potrzebują wody, aby żyć. Oszczędzając wodę, chronimy nasze środowisko, naszą planetę.

2. Zastanówcie się wspólnie, jak możecie oszczędzać wodę.

Możecie na przykład: ∂ zakręcać kran podczas mycia zębów, brać prysznic zamiast kąpieli; ∂ naprawić cieknące krany; ∂ zbierać deszczówkę do podlewania roślin w ogrodzie; ∂ korzystać z roweru lub komunikacji miejskiej, rzadziej z auta; ∂ stosować recykling, ponowne użycie, ograniczanie zużycia surowców; ∂ nie wycinać drzew rosnących wzdłuż rzek i jezior, bo one oczyszczają wodę.

Ciekawostka: Człowiek bez jedzenia może przetrwać kilka tygodni, bez wody tylko trzy dni.

3. Na karcie pracy „Jestem przyjacielem wody, Wisły i przyrody” jest narysowany labirynt. Poproś uczniów, aby ”przeszli” przez ten labirynt. Dzięki temu przekonają się, jak wygląda obieg używanej przez nas wody.

III. KTO PLUSKA SIĘ W WIŚLE?

1. Nie jest łatwo zauważyć ryby w Wiśle. Możesz podejść z dziećmi do jednego z sympatycznie wyglądających wędkarzy i zachęcić uczniów, aby zapytali, jakie gatunki ryb łowi w Wiśle, jak często udaje mu się coś złowić, itp.

2. Na karcie pracy „Kto pluska się w Wiśle?” zamieszczono obrazki. Poproś uczniów, aby opowiedzieli, jak wyglądają ryby przedstawione na obrazkach oraz napisali ich nazwy (sum, boleń, szczupak).


3. Podziel uczniów na trzy zespoły. Każdy zespół wykonuje z piasku, patyków, szczątków roślin i muszli pła-skorzeźbę jednej z ryb przedstawionych na obrazkach. Spróbujcie razem zaobserwować nad Wisłą ptaki, które żywią się rybami. Użyjcie lornetek i przewodników do rozpoznawania ptaków.

O tym, że w Wiśle są ryby, możemy się przekonać, obserwując ptaki, które na nie polują, np. rybitwy czy kormorany. Rybitwy polują na ryby, wypatrując z góry, po czym łapią rybę płynącą pod powierzchnią wody.

Kormorany potrafią zanurkować na długi czas, wynoszący nawet kilka minut. Ich pióra nie są pokryte substancją tłuszczową jak u innych ptaków wodnych. Szybko namakają dzięki czemu kormorany mogą swobodnie nurkować pod wodą. Po schwytaniu ryby wypływają i ją połykają. Następnie, kiedy są już najedzone, stają na brzegu lub na kamieniu wystającym z wody, rozpościerają swe skrzydła susząc je i ogrzewając się w promieniach słońca.

Pióra okrywowe kaczek, pokryte substancją tłuszczową, są właściwie nieprzemakalne, zaimpregnowane. Dzięki temu woda spływa po nich „jak po kaczce”. Kaczka nie mogłaby zbyt długo nurkować, ponieważ wypłynęłaby na powierzch-nię jak korek.

Faza podsumowująca

1. Podkreśl, że woda jest niezbędna do życia wszystkim organizmom żywym na Ziemi. Zanieczyszczenie wód jest duże, zasoby wody nadającej się do picia maleją, więc musimy ją oszczędzać. W Warszawie są dwie oczysz-czalnia ścieków: „Czajka” i „Południe”. Dzięki nim do Wisły nie trafiają ścieki, tylko oczyszczona woda.

2. Zastanówcie się, jaką akcję można przeprowadzić w szkole, aby propagować oszczędzanie wody wśród uczniów.


Zanieczyszczenia do pomierzenia

1. W okienkach narysuj organizmy wyłowione z wody.

2. Pokolorouj zawartość naczyń do wysokości odpowiadającej cechom wody w Wiśle.

Śmieci w wodzie Zapach wody Przeźroczystość wody

3 3 3

2 2 2

. 1 1 1

0 0 0

bardzo brzydki

wyraźnie nieprzyjemy

mało przyjemny

brak nieprzyjemnegozapachu

nieprzeźroczysta

mało przeźroczysta

średnioprzeźroczysta

przeźroczysta

dużo

średnio

mało

brak


Przejdź przez labirynt - dowiesz się, jak mieszkańcy Warszawy korzystają z wiślanej wody.

Wisła

Gruba Kaśka

Stacja Filtrów

Oczy

szczalnia ścieków

Wisła

Łazienka, kuchnia...

Jestem przyjacielem Wisły


Kto się pluska w Wiśle?

1. Uzupełnij nazwy ryb. 2. Używając patyczków, roślin i piasku, stwórz rzeźbę jednej z ryb na plaży.

S

B

S

25 Zajęcia terenowe "Zwierzęta nad Wisłą"

Zajęcia terenowe „Zwierzęta nad Wisłą”

Miejsce zajęć: brzeg Wisły porośnięty lasem łęgowym

Czas zajęć: ¬ Lekcja przygotowawcza 45 min, ¬ Zajęcia terenowe: 1,5–2 godziny


Strategia: asocjacyjne, operacyjna, problemowa i emocjonalna

Środki dydaktyczne: karty pracy, sztywne podkładki (wykonane na zajęciach przygotowawczych), długopisy/ołówki/fla-mastry, lupy, kubeczek/słoik, kawałek aromatycznego owocu (np. banan), obrazki do gry „Życie zwierząt”, przewodniki do rozpoznawania owadów, ptaków i ssaków oraz śladów i tropów zwierząt.



praktyczne wykorzystanie wiedzy przyrodniczej ¬ prowadzi obserwacje i proste doświadczenia wykazu-jące zanieczyszczenie najbliższego otoczenia (wody) (5.1)

¬ wyjaśnia wpływ codziennych zachowań w domu, w szkole, w miejscu zabawy na stan środowiska (5.2)

obserwacja środowiska przyrodniczego ¬ wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie w wodzie (4.10)

¬ obserwuje i wymienia nazwy wybranych zwierząt i roślin żyjących w rzece, opisuje przystosowania ich budowy zewnętrznej i czynności życiowych do środo-wiska życia (4.11)

Nad Wisłą w Warszawie spotykamy wiele gatunków zwierząt. Bezkręgowce dzięki dużej ilości martwej materii organicznej mają tu bogatą bazę pokarmową. Te wodne – dzięki poprawiającej się czystości wody w Wiśle – są reprezentowane przez coraz liczniejsze gatunki. Występują mięczaki: ślimaki i małże. Wiosną usłyszeć można głośne koncerty żab, a przy odrobinie szczęścia zauważyć padalca, zaskrońca czy nawet żmiję zygzakowatą.

Tereny nadwiślańskie wyróżniają się bogatą awifauną (w Dolinie Środkowej Wisły występuje 65% gatunków pta-ków stwierdzonych dotychczas w Polsce). Lornetka i dobry atlas ptaków zapewnią nam przyjemność poznawania skrzydlatych mieszkańców stolicy przez cały rok. Nieco trudniej wypatrzeć ssaki, które zazwyczaj prowadzą nocny tryb życia. Można jednak dostrzec ślady i tropy dzików, saren, lisów, norek amerykańskich czy bobrów. Nad Wisłą mieszkają też nietoperze.

Zajęcia terenowe "Zwierzęta nad Wisłą" 26

Faza wprowadzająca

1. Zapoznaj uczniów z celem i przebiegiem dzisiejszych zajęć nad Wisłą: ¬ Poznamy gatunki zwierząt, które mieszkają na Wisłą w Warszawie (Karta pracy: KTO MIESZKA NAD WISŁĄ?). ¬ Dowiemy się, czego zwierzęta potrzebują, żeby żyć, i czy odnajdują to nad Wisłą (Karta pracy: CZYM JEST

SIEDLISKO ZWIERZĄT?). ¬ Poznamy niektóre owady mieszkające nad Wisłą (Karta pracy: MALI MIESZKAŃCY LASÓW ŁĘGOWYCH).

2. Przypomnij uczniom regulamin zajęć terenowych, stworzony podczas zajęć przygotowawczych.

3. Przekaż uczniom informacje, o tym jak należy postępować ze zwierzętami.

∂ Dziko występujących zwierząt (w tym owadów) nie wolno męczyć, zabijać ani zabierać do domu. ∂ Jeżeli zauważymy, że jakiś ptak ma kłopoty, np. trudności z lataniem, informujemy o tym osobę dorosłą, a ta po-

winna zadzwonić np. do Ptasiego Azylu w ZOO w Warszawie. Tam otrzyma informację, jak należy postępować, aby pomóc ptakowi.

∂ Nigdy nie zbliżamy się do dzikich zwierząt, np. lisów, dzików czy saren. Mogą być niebezpieczne. Nie płoszymy ich, nie straszymy ani przed nimi nie uciekamy. Oddalamy się spokojnie. Jeżeli stwierdzimy, że zwierzę ma jakieś kłopoty, zachowuje się dziwnie, to – będąc w bezpiecznej odległości – powinniśmy zadzwonić do Straży Miejskiej w Warszawie i poinformować ją o naszych obserwacjach.

∂ Nie niszczymy gniazd ptaków, mrowisk czy nor wykopanych w ziemi. One są domem zwierząt.

Faza realizacyjna

1. Rozdaj uczniom karty pracy wraz ze sztywnymi podkładkami, które zostały wykonane na zajęciach przygo-towawczych, oraz ołówki/ długopisy/flamastry.

2. Przeprowadź kolejne etapy zajęć (I - III) z wykorzystaniem kart pracy ucznia.

IV. KTO MIESZKA NAD WISŁĄ?

1. W lesie łęgowym przeprowadźcie doświadczenie, sprawdzające, czy na dnie lasu żyją owady. W tym celu, w spokojnym, ocienionym miejscu, wkopujesz w ziemię kubeczek, tak aby jego górna krawędź była na równi z poziomem gruntu. Do kubeczka wkładasz kawałek dojrzałego, aromatycznego owocu, który swoim zapachem zwabi owady. Sprawdzicie, co się w nim znajduje, kiedy będziecie wracać z wyprawy.

2. Przejdźcie na plażę. Poproś uczniów, aby rozejrzeli się dookoła i zwrócili uwagę na zwierzęta (ptaki, ssaki, inne), które są w zasięgu ich wzroku. Rozdaj uczniom lornetki. Może uda się coś zaobserwować.

Rybitwy i mewy: Te dwie grupy ptaków łatwo pomylić. Cechy rozpoznawcze, dzięki którym można je rozróżnić, to: ogon (u rybitw rozwidlony, u mew – prosty, krótszy), skrzydła (u rybitw węższe, dłuższe, u mew – szersze, krótsze), wielkość (rybitwy są mniejsze i smuklejsze), nogi (rybitwy mają krótkie nogi, mewy – długie).

Rybitwy: Ptaki te polują na niewielkie ryby i drobne bezkręgowce (owady wodne). Mają ostre dzioby, chwytają ryby pływające pod powierzchnią wody, nie nurkują głęboko. Są świetnymi lotnikami; ich wąskie i długie skrzydła pozwa-lają na wykonywanie podniebnych akrobacji. Rybitwy pokonują długie dystanse podczas jesiennych wędrówek do ciepłych krajów i powrotów wiosną. Nad Wisłą można je obserwować od kwietnia/maja do września. Gniazda budują na piaszczystych lub kamienistych wyspach, na ziemi. Jaja, a następnie pisklęta mają kolor przypominający podłoże, dzięki czemu drapieżnikom trudniej je wypatrzyć. Ptaki te są narażone na wyginięcie, ponieważ brakuje miejsc, gdzie mogłyby złożyć jaja i wychować młode, nie będąc narażonymi na ataki drapieżników i nękanie przez ludzi.

Mewy: Spotkamy je w całej Warszawie przez okrągły rok. Nie przeszkadza im towarzystwo ludzi, są wszystkożerne, więc zdobywają pożywienie nawet na wysypiskach śmieci. Nad Wisłą w Warszawie występuje kilka gatunków mew,


bardzo zróżnicowanych pod względem wielkości i ubarwienia. Najmniejsze są śmieszki (nieco większe od gołębia), a największe – mewy srebrzyste (wielkości kruka).

Kaczka krzyżówka jest stałym mieszkańcem Wisły w Warszawie. Liczne stada tych ptaków zimują tu, ponieważ nie mają problemów z dostępem do pokarmu (dokarmianie). Samce w szacie godowej są ładnie ubarwione, mają cha-rakterystyczną metaliczno-zieloną głowę i podwiniętą parę piór nad ogonem. Od czerwca do września/października samce są w szacie spoczynkowej i wyglądem przypominają samice, które są szarobrązowe.

3. Zapytaj uczniów, dlaczego samice niektórych ptaków, np. kaczek, mają niepozorne upierzenie.

Dlatego że samotnie wysiadując jaja i opiekując się pisklętami, chcą być niewidoczne dla drapieżników.

4. Rozdaj uczniom lupy i poproś, aby poruszając się ostrożnie wzdłuż brzegu Wisły, poszukali szczeżui i muszli ślimaków.

Szczeżuja, sporej wielkości małż, to niezwykłe zwierzę. Muszla jest zamknięta przez silne mięśnie tego mięczaka. Czy uda się ją otworzyć gołymi rękami? Na pewno nie. W wodzie muszla się rozchyla, aby małż – filtrując wodę – mógł pobierać pokarm i tlen. Szczeżuja ma też nogę, którą przytwierdza się do dna. Potrafi powoli się po nim przesuwać.

Zapewne uda dostrzec się wrony siwe, wszędobylskie ptaki krukowate, cechujące się znaczną inteligencją. Jest ich nad Wisłą tak dużo, że uznajemy je za szkodniki. Są wszystkożerne, ale ich przysmak to jaja i pisklęta mniejszych od nich ptaków, np. rybitw i mew. Jedzą też szczeżuje.

5. Zapytaj uczniów, w jaki sposób wrony mogą dostać się do mięsa wewnątrz muszli szczeżui.

Zrzucają je z pewnej wysokości na kamienie, aby pękły, bo nie są w stanie rozłupać ich dziobem.

6. Podczas spaceru wzdłuż brzegu zwróć uwagę uczniów na śmieci. Czy jest ich dużo? Zapytaj uczniów, w jaki sposób śmieci mogą szkodzić zwierzętom.

Zwierzęta mogą połknąć fragmenty plastiku, co prowadzi do chorób, a nawet śmierci. Mogą się też zaplątać w żyłkę czy zranić rozbitą butelką.

7. Czas poszukać tropów i śladów zwierząt. Zwróć uwagę uczniów na tropy łap i stóp ptaków na piasku, ślady żerowania, odchody itp.

Tropy to odciski stóp czy łap. Najłatwiej je wypatrzyć na mokrym piasku, mule czy śniegu; Ślady to: odchody (każde zwierzę pozostawia nieco inne odchody i zazwyczaj łatwo rozpoznać, do kogo należą); wypluwki, czyli niestrawione resztki pokarmu, pozostawiane przez niektóre gatunki ptaków. Analizując je, można się dowiedzieć, czym ptak się żywi;oznaki żerowania, ogryzione liście, kora, szyszki, rozłupane muszle mięczaków, padlina itp.

Charakterystyczne i często spotykane nad Wisłą są: ∂ ślady żerowania dzików, tzw. buchtowiska, czyli duże fragmenty ziemi zryte przez dzika silnym pyskiem (gwizdem)

w poszukiwaniu pędraków; ∂ gniazda i inne „domy”, np. dziuple, mrowiska, nory; ∂ pióra, sierść, zrzucone poroże samców saren, czyli kozłów, spotykanych na obrzeżach miasta.

Nad Wisłą można zauważyć ślady żerowania i bytowania bobrów: ścięte drzewa i gałęzie zanurzone w wodzie, wy-ślizgane miejsca zjazdu z brzegu do rzeki, żeremia, czyli ”bobrowe” domy oraz nory w brzegach, które pełnią funkcje komunikacyjną i mieszkalną. Pomarańczowe, duże zęby bobra rosną na długość przez całe życie zwierzęcia, a ście-rają się podczas ścinania drzew i gałęzi. Duży, płaski, pokryty łuskami ogon służy za ster podczas pływania oraz do powiadamiania innych bobrów o zbliżającym się niebezpieczeństwie (zwierzę uderza ogonem w lustro wody). Palce są spięte błoną pławną, która pomaga przy pływaniu.


Bobry są rodzinnymi gryzoniami; młode do trzech lat mieszkają razem z rodzicami.

8. Na karcie pracy „Kto mieszka nad Wisłą?”: ¬ Uczniowie wpisują nazwy obu ptaków (z lewej mewa, z prawej rybitwa) i wskazują poprzez narysowanie

strzałek ich cechy charakterystyczne (ogon, skrzydła, krótkie nogi, dziób). ¬ Poproś uczniów, aby podpisali zdjęcie: To szczeżuja. Zwróć uwagę na poprawną pisownię. ¬ Zwierzę obok szczeżui to bóbr. Poproś uczniów, aby podpisali zdjęcie i wskazali cechy charakterystyczne

bobra: ogon, zęby. ¬ W pustym okienku z lewej strony uczniowie rysują znaleziony trop, a z prawej – ślad zwierzęcia.

V. CZYM JEST SIEDLISKO ZWIERZĄT?

1. Z plaży wróćcie do lasu łęgowego. Zapytaj uczniów, co jest potrzebne zwierzętom do spokojnego życia.

Wśród odpowiedzi: ∂ Woda. Zwierzęta piją ją z kałuż, rzeki itp. Większość ptaków nie pije wody; pobiera ją z jedzenia. Woda jest po-

trzebna wszystkim żywym istotom, aby żyć! ∂ Jedzenie. W zależności od tego, czym zwierzęta się żywią, można wyróżnić trzy grupy: roślinożerne: sarna, gąsie-

nica, bóbr; mięsożerne: rybitwa (ryby, bezkręgowce wodne), nietoperz (owady), żaba (owady); wszystkożerne: dzik (owady, żołędzie), wrona (jaja, nasiona), lis (padlina, owoce).

∂ Bezpieczny dom. Większość ssaków, oprócz tego że ma swoją norę/gniazdo, wyznacza też teren, na który nie wpuszcza innych zwierząt tego samego gatunku. Takie miejsce nazywamy siedliskiem. Siedlisko ma różną wielkość, w zależności od gatunku, wieku czy płci. Jest to obszar, na którym zwierzę zdobywa pokarm i wychowuje młode. To tak, jakby miało dom otoczony podwórkiem.

2. Wyruszcie na poszukiwanie kryjówek zwierząt oraz ich pokarmu. Podczas wolnego spaceru zwróć uwa-gę uczniów na kryjówki owadów, np. pod odstającą korą drzewa, wśród liści itp. Wypatrujcie gniazd i dziupli, słuchajcie śpiewu ptaków. Zapytaj dzieci, czy wiedzą, w jaki sposób zwierzęta orientują się, gdzie są granice siedlisk (podwórek).

Zwierzęta znaczą granice moczem lub kałem albo specjalną wydzieliną. Ich zapach to informacja dla innych: „Tu mieszkam JA, wstęp zabroniony”. Ptaki oznajmiają o swoim siedlisku śpiewem; czynią to głównie samce, wiosną, podczas ptasich godów. Siedlisko jest dla zwierząt bardzo ważne podczas wychowywania młodych czy opieki nad jajami, a następnie wyklutymi pisklętami.

3. Zapytaj uczniów, czy w lesie łęgowym można spotkać mrowisko w postaci kopca zbudowanego na ziemi. Nie ma? Dlaczego?

Jest to związane z zalewaniem tego terenu przez wody Wisły. Mrówki w lesie łęgowym (ale nie tylko tam) mieszkają w spróchniałych pniach drzew.

Zaproponuj zabawę „Życie zwierząt”

¬ Pozostańcie w otoczeniu lasu łęgowego. ¬ Podziel dzieci na sześć 3–5-osobowych zespołów. Każdy zespół losuje kartę przestawiającą jeden

gatunek zwierzęcia: dzika, lisa, wronę, bobra, rybitwę, dzięcioła. ¬ Poproś uczniów, aby wyobrazili sobie, że są wylosowanym zwierzęciem, i zastanowili się, czy miejsce,

w którym się znajdujecie, zapewni mu wszystko, czego potrzebuje do spokojnego życia: wodę, poży-wienie, schronienie i miejsce do wychowania młodych.

¬ Określ ściśle granice poruszania się i daj uczniom 2–3 minuty na dokładne rozejrzenie się w terenie. ¬ Przywołaj dzieci na umówiony wcześniej sygnał.


4. Zadania do karty pracy „Czego potrzebują zwierzęta?” ¬ Poproś uczniów, żeby zaznaczyli w tabeli na karcie pracy, czy wylosowane przez nich zwierzę ma nad Wisłą

wszystko, czego potrzebuje, aby żyć. Jeżeli pobliskie siedlisko spełnia oczekiwania, wpisują „+” (plus), kiedy nie – wpisują „–„ (minus).

¬ Każdy zespół przedstawia swoje spostrzeżenia pozostałym uczniom. ¬ Uczniowie strzałkami grupują zwierzęta przedstawione na karcie pracy: mięsożerne, roślinożerne i wszyst-

kożerne.

VI. MALI MIESZKAŃCY LASÓW ŁĘGOWYCH

1. Wróćcie w pobliże miejsca, gdzie znajduje się zakopany na początku spaceru kubeczek. Najpierw wprowadź uczniów w tematykę świata stawonogów. Zadaj uczniom następujące pytania:

– Jakie owady znają? – Czy gąsienice to owady? – Które owady są pożyteczne? – Które owady mogą nam przeszkadzać?

Pożyteczne są np. pszczoły, bo zapylają kwiaty; dzięki nim mamy miód i owoce. Mrówki oczyszczają las i są poży-wieniem dla ptaków. Komary dokuczają nam latem, a kleszcze przenoszą groźne choroby.

2. Zapytaj uczniów, czy wiedzą, jak przebiega życie motyla.

Życie motyla rozpoczyna się od jaja złożonego na liściu. Z jaja wykluwa się gąsienica, która je bardzo dużo liści i szyb-ko rośnie. Następnie otula się kokonem i wisi nieruchomo na gałązce. Po pewnym czasie z kokonu wykluwa się motyl.

3. Sprawdźcie, jakie owady wpadły do kubeczka. ¬ Przy użyciu przewodnika próbujcie je rozpoznać i podać ich nazwy. ¬ Pokaż uczniom schwytane osobniki, zwróć uwagę na ich charakterystyczne cechy.

Najlepszym sposobem pokazania uczniom z bliska ciekawego owada jest schwytanie go do niewielkiego słoiczka, w którym wcześniej umieścisz listek czy gałązkę, aby czuł się bezpieczniej. Oprócz owadów w kubeczku mogą się znaleźć wije i pajęczaki. Większość owadów nie jest groźna dla ludzi, więc można ostrożnie wziąć je do ręki, aby dokładnie się im przyjrzeć, np. pająkowi korsarzowi czy biedronce. Owady jednak nie przepadają za ingerowaniem w ich „wolność osobistą”, potrafią bronić się przed atakiem (tak odczytują próbę schwytania), np. wydzielając nie-przyjemny zapach.

Zaproponuj zabawę „Życie motyla”

Wspólnie z uczniami odegrajcie cykl życia motyla. ¬ Kucacie i oplatacie rękoma kolana – jesteście małym jajem motyla. ¬ Z jaja wykluwa się gąsienica – powoli podnosicie się i kiedy już stoicie prosto, zaczynacie rozglądać się

za smacznymi liśćmi; udajecie, że je zjadacie, możecie głośno mlaskać. Poruszacie się jak gąsienica: ręce wzdłuż tułowia, nogi załączone.

¬ Kiedy dużo zjecie, klepiecie się po brzuszkach i zamieniacie się w kokon. Obracacie się dookoła własnej osi, obejmując rękoma ramiona. Spuszczacie głowę.

¬ Po chwili przemieniacie się w motyla, powoli rozkładacie ręce jak skrzydła i „fruwacie”.

4. Na karcie pracy „Mali mieszkańcy lasu łęgowego”: ¬ Poproś dzieci, aby dorysowały drugie połówki owadów i pająka oraz wymieniły nazwy poszczególnych

gatunków.


¬ Poproś, aby narysowały owada/pajęczaka/wija, który wpadł do kubeczka. Po narysowaniu wypuście schwy-tane okazy.

Faza podsumowująca

Nad Wisłą występują płazy, gady, ptaki i ssaki oraz owady, pajęczaki i wije; w rzece występują ryby i mięczaki. Różnorodność gatunkowa fauny w międzywalu Wisły na terenie Warszawy jest zaskakująco bogata.

Obserwując uważnie zarośla łęgowe, wysokie topole, krzaczaste wierzby czy trawiaste i piaszczyste brzegi rzeki, zauważymy, że tworzą one mozaikę nisz ekologicznych, odpowiednich do zamieszkania przez zwierzęta o zróżnicowanych wymaganiach siedliskowych.


Kto mieszka nad Wisłą?

1. Uzupełnij nazwy zwierząt.

2. Poszukaj na ziemi tropów i śladów zwierząt. Narysuj je w okienkach.

Zajęcia terenowe "Zwierzęta nad Wisłą"


Czym jest siedlisko zwierząt?

1. Uzupełnij tabelkę opisując wylosowane zwierzę.

Zwierzę Co je? Gdzie mieszka? Gdzie ma swój dom?

2. Wpisz nazwy zwierząt. Narysuj strzałki wskazujące, czym się żywią?

Wszystkożerne

Mięsożerne

Roślinożerne


Mali mieszkańcy lasów łęgowych

Dorysuj drugie połówki zwierząt i postaraj się, aby były identyczne. Uzupełnij nazwy.


Życie nad Wisłą – pomysły na zajęcia plastyczne

Przedstawiamy Państwu serię scenariuszy zajęć plastycznych dla uczniów klas I-III szkół podstawowych.Zajęcia swobodnie nawiązują do zagadnień poruszanych podczas zajęć terenowych nad Wisłą, a część ma-teriałów to skarby znad wiślanego brzegu, które uczniowie sami mogą zebrać.

Tematy zajęć plastycznych:

1. Wisła z lotu ptaka2. Ptasie gniazdo na talerzu3. Tworzymy album o ptakach4. Drzewo i jego mieszkańcy5. Znak informacyjny z materiałów recyklingowych

Scenariusze zawierają propozycje pracy indywidualnej lub grupowej uczniów z wykorzystaniem różnych ma-teriałów plastycznych, w tym materiałów recyklingowych. Na końcu każdego z nich zamieszczono sposoby dostosowania zajęć odpowiednio do wieku i potencjału grupy odbiorców.

Działania plastyczne pobudzają wyobraźnię, ćwiczą zdolności w zakresie motoryki małej, rozwijają twórczy potencjał uczniów. Zachęcamy do wykorzystania scenariuszy na zakończenie cyklu edukacyjnego dotyczą-cego życia nad Wisłą. Wychodząc z założenia, że doświadczenie jest najlepszą formą uczenia się, przepro-wadzone zajęcia będą swojego rodzaju podsumowaniem, ugruntowaniem wiedzy, jednocześnie zostawiając ślad w postaci pracy plastycznej - pamiątki zakończonego cyklu.

Zwieńczeniem cyklu może być np. zorganizowanie klasowej wystawy prac albo podzielenie się doświadcze-niem i zdobytą wiedzą w gronie społeczności szkolnej.

Paulina Piecewicz

35 Zajęcia plastyczne "Wisła z lotu ptaka"

Zajęcia plastyczne „Wisła z lotu ptaka”


Czas zajęć: 2 x 45 minut

Metody pracy: indywidualna i grupowa

Środki dydaktyczne: arkusze białego brystolu formatu A2 (jeden na grupę uczniów), farby plakatowe, pędzle, klej CR, materiały do stworzenia kolażu (skarby nadwiślańskiego brzegu – piasek, sucha trawa, liście, piórka), stare gazety, papier pakowy, krepina, białe i niebieskie torebki foliowe, czasopisma budowlane i przyrodnicze, materiały o nietypowej fakturze (płatki ryżowe, liście herbaty, sznurki, tasiemki), blok techniczny, kredki, nożyczki, zdjęcia panoramy Wisły, zdjęcia nad-wiślańskich ptaków i krajobrazów - wiele z nich znajduje się w galerii na www.wislawarszawska.pl

Faza wprowadzająca

1. Przeprowadź pogadankę na temat Wisły oraz jej znaczenia dla zwierząt i mieszkańców Warszawy.

2. Poproś uczniów o opisanie krajobrazu nadrzecznego, zarówno w mieście, jak i poza nim. Przypomnij gatunki ptaków żyjących nad Wisłą. Uwzględnij zróżnicowanie środowiska, w którym te ptaki żyją (piaszczyste łachy, urwiste brzegi rzeki, lasy łęgowe, miasto).

3. Poinformuj uczniów, że ich zadanie będzie polegało na wykonaniu kolażu przedstawiającego Wisłę i jej dolinę z lotu ptaka.

4. Pokaż uczniom zdjęcia przedstawiające nadwiślańskie krajobrazy, np. bulwary warszawskie, las łęgowy, plaże miejskie, wiślane wyspy, mosty, urwiste brzegi, itp.

5. Podziel uczniów na grupy (wcześniej przygotuj miejsca pracy).

Faza realizacyjna

1. Poproś uczniów o naszkicowanie ołówkiem na arkuszu brystolu elementów krajobrazu, które będą następnie przez nich wyklejane metodą kolażu.

2. Drugi etap pracy to namalowanie na arkuszu tła farbami, jeśli uczniowie chcą mieć w swoim kolażu kolorowy podkład.

3. Następnie poproś uczniów o przyklejenie zaplanowanych elementów nadwiślańskiego krajobrazu.

Do wykonania krajobrazu uczniowie mogą wykorzystywać według własnej inwencji twórczej różne materiały: ∂ kawałki niebieskiej i białej folii lub krepiny mogą być rzeką – można przyklejać gładkie kawałki lub zwijać je

w wałeczki, umieszczać luźno lub gęsto obok siebie; ∂ piasek może być użyty do stworzenia brzegów rzeki i wysp na Wiśle; ∂ trawy, liście, gałązki, kawałki mchu mogą tworzyć las; ∂ kolumny z czarno-białym drukiem powycinane lub powyrywane z gazet mogą, służyć do wykonania drapaczy

chmur w centrum miasta; ich kontury można zaznaczyć czarną farbą bądź kredką; ∂ gotowe zdjęcia budynków i roślin wycięte z magazynów mogą zostać użyte do stworzenia miejskiej zabudowy

i parków;

Zajęcia plastyczne "Wisła z lotu ptaka" 36

∂ płatki ryżowe mogą posłużyć do przedstawienia chmur, a liście herbaty - krzaków czy trawników. 4. Kolejny etap pracy to rysowanie przez uczniów ptaków, wycięcie i przyklejenie ich sylwetek na gotowym kolażu. Przypomnij uczniom, żeby umieszczali dane gatunki ptaków w miejscach odpowiadających środowisku ich życia.

Faza podsumowująca

1. Prezentacja i omówienie gotowej pracy przez każdą z grup. 2. Zorganizowanie wystawy „Wisła z lotu ptaka”. Poproś grupy o zatytułowanie swoich prac.

Warianty przebiegu zajęć

1. Kolaż możesz zaproponować jako pracę indywidualną, możliwą do wykonania podczas jednej lekcji. Poproś uczniów o przyniesienie kartki bloku technicznego formatu A4 lub A5 oraz materiałów służących do tworzenia elementów krajobrazu. Tytuł pracy będzie brzmiał „Pocztówka znad Wisły w Warszawie”.

2. Klasę możesz podzielić na cztery grupy. Każda z nich wykona kolaż przedstawiający inne środowisko życia zwierząt: piaszczyste wyspy, urwiste brzegi rzeki, lasy łęgowe, miasto. Na każdej z prac pojawią się zatem inne gatunki zwierząt mieszkających nad Wisłą.

Przykłady gatunków ptaków zamieszkujących różne środowiska nadwiślańskie: ∂ piaszczyste wyspy- rybitwa białoczelna, rybitwa rzeczna, sieweczka obrożna, sieweczka rzeczna, mewa siwa, mewa

śmieszka, ∂ urwiste brzegi - zimorodek, jaskółka brzegówka, ∂ lasy łęgowe - dzięcioł czarny, dzięcioł zielony, dzięcioł średni, słowik, wilga, kowalik, drozd śpiewak, ∂ miasto - sroka, wrona, zięba, szpak, kaczka krzyżówka, sikora bogatka.

Uczniowie ZSS 105 w Warszawie

37 Zajęcia plastyczne "Ptasie gniazdo na talerzu"

Zajęcia plastyczne „Ptasie gniazdo na talerzu”



Metody pracy: indywidualna

Środki dydaktyczne: duży okrągły lub prostokątny papierowy talerz, farby plakatowe, pędzle, patyki, wysuszona trawa, piórka, klej CR, sznurki różnej grubości, włóczka, skrawki brązowego filcu, blok techniczny, kredki, nożyczki, zdjęcia nad-wiślańskich ptaków, zszywacz i zszywki

Faza wprowadzająca

1. Zapytaj uczniów, gdzie mieszkają ptaki. Poproś, żeby wymienili kilka miejsc, w których ptaki zakładają gniaz-da (np. na gałęziach drzew, w dziuplach, wśród zarośli, na piasku, w norkach).

2. Zwróć uwagę, jak pracochłonna i trudna jest budowa gniazda.

3. Wyjaśnij, że tematem pracy plastycznej jest zbudowanie gniazda jednego z ptaków mieszkających nad Wisłą. Pokaż uczniom przygotowane wcześniej przez inne dzieci gniazda.

Faza realizacyjna

1. Poproś uczniów o pomalowanie kolorową farbą papierowych talerzy (każdy uczeń ma swój), tak aby stwo-rzyć odpowiednie tło, np. niebieski - niebo, zielony - trawa, beżowy - piasek, itp. Po wykonaniu zadania talerze trzeba odłożyć, żeby wyschły.

2. W czasie gdy farba będzie schła poproś, aby każdy uczeń wybrał gatunek ptaka i wykonał kredkami jego rysunek na kartce z bloku technicznego, wzorując się na zdjęciach. Następnie uczniowie wycinają swoje rysunki.

3. Kiedy talerze wyschną, poproś uczniów, żeby każdy narysował ołówkiem na swoim talerzu delikatną linię, która podzieli go poziomo na dwie części. W dolnej części zostanie umieszczone gniazdo.

4. Kolejny etap to wicie gniazda. Poproś uczniów, żeby ze znalezionych nad Wisłą patyków, wyschniętej tra-wy, piórek oraz skrawków filcu, sznurków i włóczki, plasteliny lub innych materiałów wykonali model ptasiego mieszkania. Zwróć im uwagę, żeby przy przyklejaniu do talerza używanych materiałów zachowali odpowiednią kolejność: od większych i cięższych elementów do lekkich i delikatnych. Przypomnij uczniom, że wszystkie elementy należy ostrożnie przytrzymać, aby się dobrze przykleiły do talerza.

5. Po zbudowaniu gniazda uczniowie przyklejają na nim przygotowanego wcześniej ptaka.

6. Przypomnij uczniom o posprzątaniu miejsca pracy.

7. Poinformuj uczniów o zamiarze stworzenia wystawy prac. ¬ Gniazda można przymocować pinezkami do tablicy korkowej lub zawiesić, korzystając z pętelki na

spodzie talerza. W tym celu przyczep do spodu każdego talerza pętelkę zrobioną ze sznurka lub włóczki. Najlepiej przymocuj ją do tylnej części talerza za pomocą zszywacza.

¬ Wspólnie zdecydujcie, jakiego rodzaju informacje należy zamieścić w charakterze opisów prac. Poproś

Zajęcia plastyczne "Ptasie gniazdo na talerzu" 38

uczniów, aby wyszukali odpowiednie wiadomości na temat swoich gniazd i ptaków. Na tej podstawie przygotujcie opisy tekstowe, które zamieścicie na tablicy obok prac.

Faza podsumowująca

Przeprowadź z uczniami pogawędkę na temat różnorodności materiałów stosowanych przez ptaki podczas budowy gniazd. Zwróć uwagę na niebezpieczeństwo wykorzystania przez ptaki śmieci, jak np.: żyłki, sznurki, torebki foliowe, itp. Możesz też pokazać dzieciom zdjęcia różnych gniazd.

Przykłady gniazd zbudowanych z różnych materiałów, np.: ∂ jaskółka oknówka - czarka z glinianych kulek zlepionych śliną i źbłami traw, ∂ bocian biały - platforma z gałęzi, osadzona zwykle w pobliżu siedzib ludzkich, np. na słupie energetycznym, dachu,

kominie, ∂ rybitwa rzeczna - płytki dołek w piasku, bez wyściółki, ∂ zimorodek - norka wykopana w stromej piaszczystej skarpie brzegu rzeki, ∂ dzięcioły - dziupla wykuta w drzewie, ∂ słowik - czarka usłana z traw, liści, łodyg, korzonków, umieszczona zwykle w płytkim dołku na ziemi.


1. Uczniowie starszych klas mogą wykonywać swoje prace z większym wykorzystaniem farb i bardziej zwracać uwagę na szczegóły przy budowaniu gniazda. Prace należy zaplanować na dwie jednostki lekcyjne. Podczas pierwszej uczniowie pomalują farbą nie tylko talerz, ale także namalują wybranego ptaka. Na kolejnej lekcji będą tworzyć kolaż, a na zakończenie zajęć przykleją ptaka.

2. Możesz również z uczniami przeprowadzić pogadankę na temat rozrodu ptaków wskazując na kolejne etapy: zaloty, budowa gniazda, składanie jaj, wysiadywanie, wylęg, wychowanie, usamodzielnienie się młodych. Ucz-niowie mogą np. wyciąć z papieru odpowiednie kształty jaj, pokolorować je, a następnie przykleić do gotowej pracy lub wyszukać ilustracje piskląt i narysować je.

3. Możesz poprosić również uczniów o domalowanie elementów krajobrazu: krzewów, słońca, latających pta-ków, itp.

Julka, klasa III

39 Zajęcia plastyczne "Tworzymy album o ptakach"

Zajęcia plastyczne „Tworzymy album o ptakach”




Środki dydaktyczne: blok z kolorowymi kartkami formatu A4, kredki, flamastry, nożyczki, klej, zdjęcia ptaków żyjących nad Wisłą

Faza wprowadzająca

1. Zapytaj uczniów o ptaki spotkane podczas zajęć terenowych nad Wisłą. Poproś o podanie nazw gatunko-wych i opisanie wyglądu ptaków. 2. Zwróć uczniom uwagę, że niektóre ptaki mieszkają nad Wisłą na stałe, a inne zatrzymują się nad nią okre-sowo, np. podczas przelotów na zimowiska.

Faza realizacyjna

1. Poproś uczniów o stworzenie albumu poświęconego ptakom, które można spotkać nad Wisłą. Zapowiedz, że album będzie miał „magiczny” charakter, gdyż powstanie bez użycia kleju.

2. Przedstaw uczniom instrukcję, która wyjaśni im, jak mają wykonać album. Nadzoruj pracę uczniów, zwłasz-cza etap nacinania paska przy grzbiecie. ¬ Wybieramy trzy kartki papieru, każdą w innym kolorze. ¬ Kartki układamy jedna na drugiej i następnie razem składamy na pół, mocno przyciskając brzegi. Zewnętrz-

na kartka będzie okładką albumu, pozostałe kartki stronami książeczki. ¬ Odmierzamy od grzbietu książeczki pasek o szerokości 2,5 cm i zaginamy kartki. Trzeba je mocno przycis-

nąć, aby linia zgięcia była dobrze widoczna. ¬ Na całej długości paska robimy nożyczkami nacięcia, uważając, aby nie przekroczyć zaznaczonej linii zgię-

cia. Nacięcia mogą być równoległe względem siebie lub tworzyć niepełny zygzak (na zmianę jedno cięcie w górę, drugie w dół). Nacięcia nie mogą na siebie nachodzić (patrz na rysunek niżej).

¬ Powstałe „skrzydełka” należy wyginać naprzemiennie dokładnie wzdłuż wyznaczonej linii zgięcia: jedno do siebie, drugie pod spód, itd.

3. Książeczka jest prawie gotowa. Warto otworzyć ją i sprawdzić, jak działa. Każdą stronę należy odchylać pojedynczo, przyciskając środek książeczki. Magia działa – strony książeczki nie wypadają, gdyż trzymają się razem dzięki skośnym nacięciom paska przy grzbiecie.

4. Poproś uczniów, aby w powstałej książce narysowali i opisali znane im gatunki ptaków.

Faza podsumowująca

Wyjaśnij uczniom, że dzięki wykonanemu własnoręcznie albumowi będą mogli w dowolnym czasie wrócić do wiadomości o ptakach żyjących nad Wisłą. W przyszłości album może być uzupełniany o nowo poznane gatunki.

Zajęcia plastyczne "Tworzymy album o ptakach" 40


1. Album może służyć do zbierania informacji o roślinach, np. o drzewach lasów łęgowych. Uczniowie mogą rysować znalezione liście, wklejać je do albumu po ususzeniu, a następnie szukać informacji o różnych gatun-kach roślin i zapisać o nich podstawowe wiadomości.

2. Album wykonany z kartek w większym formacie może służyć jako album grupowy lub klasowy . W trakcie zajęć terenowych poproś dzieci, aby narysowały spotkane zwierzęta i rośliny. Po powrocie do szkoły niech dzieci wytną swoje rysunki, wkleją je do albumu. Następnie niech wspólnie poszukają informacji o tych organizmach i zapiszą je w albumie.

Sposoby nacięcia grzbietu książeczki:

Marysia, klasa III

41 Zajęcia plastyczne "Drzewo i jego mieszkańcy"

Zajęcia plastyczne „Drzewo i jego mieszkańcy”




Środki dydaktyczne: blok techniczny formatu A4 (z białymi lub kolorowymi kartkami), papier pakowy, rolki po papierze toaletowym (jedna na osobę), klej CR, zdjęcia ptaków żyjących nad Wisłą, kredki, nożyczki, do realizacji zajęć w drugim wariancie także farby akrylowe lub plakatowe i pędzle

Faza wprowadzająca

1. Zapytaj uczniów o drzewa rosnące nad Wisłą. Poproś o podanie ich gatunków i opisanie znaczenia dla życia różnych organizmów nad rzeką.

2. Poinformuj uczniów o temacie zajęć i zorganizowaniu wystawy prac wykonanych w czasie lekcji.

Faza realizacyjna

1. Zapoznaj uczniów ze sposobem realizacji pracy plastycznej. ¬ Papier pakowy rwiemy na paski różnej szerokości: 1 cm, 3 cm i 5 cm; paski powinny być krótsze niż kartka

A4 (nie używamy nożyczek). Paski przy końcach mają być węższe, a w połowie długości mają się rozszerzać. ¬ Najszersze paski mocno skręcamy w ruloniki/wałeczki (mocno skręcone paski będą się lepiej trzymać przy

przyklejaniu). Następnie skręcamy węższe paski. ¬ Wałeczki przyklejamy do kartki, zaczynając od najgrubszych. Układamy z nich kształt drzewa – pamiętając,

że składa się ono z korzeni, pnia i gałęzi. Niewykorzystane wcześniej skrawki papieru możemy pozwijać w małe ruloniki i ułożyć z nich cienkie gałązki. Wszystkie wałeczki trzeba starannie posmarować klejem na całej długości, żeby dobrze trzymały się kartki.

¬ Kiedy wykleimy drzewo z papierowych wałeczków, przykrywamy je drugą kartką i kładziemy na wierzch grubą książkę, aby docisnąć wałki do podkładu.

¬ Tekturową rolkę po papierze toaletowym zgniatamy na płasko, a następnie tniemy na pierścienie (o szero-kości pół centymetra), które łatwo dają się formować na kształt owalnych liści.

¬ Uformowane tekturowe liście przyklejamy ostrożnie na gałęziach drzewa. Klejem smarujemy brzegi pier-ścieni.

¬ Na oddzielnej kartce rysujemy wybrany gatunek ptaka (lub ptaków), wycinamy i przyklejamy przy drzewie.

2. Przypomnij uczniom o posprzątaniu miejsca pracy.

3. Poproś uczniów o wymyślenie tytułu wystawy. Gotowe prace przyczep do tablicy korkowej w klasie.

Faza podsumowująca

1. Poproś uczniów, aby kolejno podchodzili do swoich prac i prezentowali je pozostałym dzieciom. Następnie sprawdźcie, czy i jakie gatunki drzew lub ptaków pojawiają się na tablicy wielokrotnie. Zastanówcie się, czy taka sytuacja może mieć miejsce w lesie nad Wisłą?

Zajęcia plastyczne "Drzewo i jego mieszkańcy" 42


1. Uczniowie starszych klas mogą prace wykonać z wykorzystaniem farb. W takim przypadku zadanie należy zaplanować na dwie jednostki lekcyjne. ¬ Podczas pierwszej lekcji uczniowie tworzą dla drzewa tło, które przedstawia krajobraz nad Wisłą (inne drze-

wa, niebo, rzekę i żyjące nad nią zwierzęta). Następnie malują zieloną farbą tekturowe pierścienie służące do wykonywania liści i zostawiają je do wyschnięcia. Przygotowują rysunki ptaków.

¬ Na drugiej lekcji tworzą drzewo z papierowych wałeczków. Na namalowanym wcześniej tle mogą zrobić szkic drzewa i na nim przyklejać wałeczki. Później uczniowie uzupełniają drzewo, przyklejając zielone listki oraz namalowane wcześniej ptaki.

2. W zależności od gotowości grupy, ilości czasu, pracę można wykonać na większym formacie. Należy użyć większych kawałków papieru pakowego, na drzewie i wokół niego może pojawić się więcej ptaków i innych mieszkańców lasu: wiewiórki, bobry, lisy i inne zwierzęta.

3. Tworząc pracę o większym formacie (A3), zamiast listków z tekturowych rolek można przyozdobić drzewo liśćmi uzyskanymi poprzez odbicie prawdziwych liści. W tym celu trzeba z jednej strony pokryć liść farbą, a na-stępnie używać go jak pieczątki. Każdy uczeń powinien mieć swoją „pieczątkę”.

Matylda, klasa I

43 Zajęcia plastyczne "Znak informacyjny z materiałów recyklingowych"

Zajęcia plastyczne „Znak informacyjny z materiałów recyklin-gowych”




Środki dydaktyczne: blok techniczny, biała i niebieska folia, nożyczki, klej CR, wzór piktogramu – informacji o koszu na śmieci, szablon do odrysowania (starsze dzieci narysują wzór bez szablonu), patyczki do szaszłyków o długości 30 cm, zdjęcia przedstawiające dzikie wysypiska śmieci nad Wisłą

Faza wprowadzająca

1. Odwołaj się do wspomnień uczniów z wycieczki nad Wisłę. Zwróć uwagę na problem śmieci na brzegach rzeki. Zapytaj uczniów o ich przemyślenia na ten temat.

2. Pokaż uczniom zdjęcia uporządkowanych miejsc składowania odpadów i wyjaśnij ich znaczenie.

3. Zaproponuj uczniom uczestnictwo w akcji „Czysta Wisła”. Ich zadaniem będzie wykonanie, według wzoru, znaków informacyjnych dotyczących wyrzucania śmieci. Na kolejnej wycieczce dzieci będą mogły umieścić znak w przestrzeni otwartej, tak aby każdy, kto chciałby wyrzucić odpady w lesie, wiedział, że jest to złe, i że trzeba je wyrzucać do pojemników ustawionych w wyznaczonych miejscach.

Faza realizacyjna

1. Poproś uczniów, aby z kartki bloku technicznego wycięli kwadraty o boku 20 cm. Następnie, aby wewnątrz kwadratów odrysowali od szablonu niebieską postać i kosz ze znaku.

2. Poinformuj uczniów, że kolejnym etapem ich pracy będzie pocięcie białej i niebieskiej folii na małe kawałki. Białą folią uczniowie będą wyklejać tło piktogramu, a niebieską postać człowieka, kosz na śmieci i ramkę. Przy wyklejaniu delikatnymi kawałkami folii pomocne będzie użycie patyczków do grilla, w celu przytrzymania folii na papierze, podczas gdy klej łączy. Unikniemy kłopotliwego klejenia się folii do palców.

3. Poproś uczniów, żeby przymocowali do tylnych części znaków patyczki do szaszłyków. Posłużą one za nogi, na których będą stały znaki. Patyczki należy przymocować do znaku klejem za pomocą paska wyciętego z bloku technicznego (można wykorzystać odciętą wcześniej części kartki).

4. Z bloku technicznego uczniowie wycinają również strzałkę, która będzie wskazywać, w którym kierunku znajduje się pojemnik na śmiecie.

Faza podsumowująca

1. Zaplanuj z uczniami, gdzie w okolicy szkoły lub nad Wisłą warto ustawić znaki.

2. Przeprowadź pogawędkę na temat znaczenia i roli, jaką pełnią różne znaki informacyjne.

Zajęcia plastyczne "Znak informacyjny z materiałów recyklingowych" 44


1. Możesz poprosić uczniów o zaprojektowanie i wykonanie w podobny sposób innych znaków informujących o ochronie terenów zielonych przed zanieczyszczeniami i zniszczeniem, np.: Szanuj zieleń!, Segreguj odpady!, Sprzątnij po swoim psie!

2. Dzieci mogą wykonywać inne znaki według wzorów lub samodzielnie je projektować.

Wzór znaku informacyjnego:

Mikołaj, klasa III

45

STOWARZYSZENIE STOŁECZNE TOWARZYSTWO OCHRONY PTAKÓW

Nasze Stowarzyszenie istnieje od 2004 roku. Skupia ludzi zaangażowanych

w ochronę przyrody, ornitologów oraz miłośników ptaków. Staramy się poka-

zywać przyrodę ludziom, edukować i wzbudzać radość z kontaktu z naturą.

Koncentrujemy nasze działania na obszarze aglomeracji warszawskiej, sta-

rając się angażować lokalną społeczność, z którą wspólnie chcemy chronić

ptaki i rozpowszechniać ideę ich ochrony.

Chcesz wiedzieć więcej o działalności STOP, organizowanych przez nas

wycieczkach ornitologicznych, prelekcjach i innych bieżących wydarze-

niach? Zajrzyj na stronę internetową oraz nasz fanpage na Facebooku:

www.stop.eko.org.pl

www.facebook.com/Stoleczne.Towarzystwo.Ochrony.Ptakow

46

Projekt „Ochrona siedlisk kluczowych gatunków ptaków Doliny Środkowej Wisły w warunkach intensywnej presji aglomeracji warszawskiej”

otrzymał dofi nansowanie z Instrumentu Finansowego LIFE+ Wspólnoty Europejskiej oraz ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska

i Gospodarki Wodnej.

Projekt LIFE+ Ochrona siedlisk kluczowych gatunków ptaków Doliny Środkowej Wisły w warunkach intensywnej presji aglomeracji warszawskiej

Liczne działania w ramach projektu mają na celu poprawę warunków życia ptaków, rzadkich w skali europejskiej, a występujących nad Wisłą w obrębie aglomeracji warszawskiej, m.in. rybityw białoczelnych i rybitw rzecznych. Monitoring ornitologiczny prowadzony równolegle przez cały okres trwania projektu umożliwia dokumentowanie zwyczajów i zachowań ptaków nad Wisłą.

Ważnym aspektem jest zwrócenie uwagi społeczeństwa na bogactwo przyrodnicze doliny Wisły w Warszawie i jej okolicy. Nad rzeką powstaną m.in. miejsca służące edukacji przyrodniczej i wypoczynkowi oraz ścieżka dydaktyczna.

Więcej informacji o projekcie znajduje się na stronie

wislawarszawska.pl

Scenariusze zajęć o Wiśle

Documents

Transcript of Scenariusze zajęć o Wiśle