Witam Państwa na wykładzie z podstaw makro-ekonomii, :)…

1

1

R Y N E K P I E N I Ą D Z A

3

1. PIENIĄDZ I KORZYŚCI Z JEGO ISTNIENIA

4

PIENIĄDZ

■ PIENIĄDZEM jest wszystko to, co spełnia funkcję ŚRODKA WYMIANY, a także jest MIERNIKIEM WAR-

TOŚCI i ŚRODKIEM PRZECHOWYWANIA OSZCZĘD- NOŚCI.

Zęby delfina na wyspach Polinezji, tytoń i whisky dawno temu w niektórych stanach USA, papierosy w obozach jenieckich, monety i banknoty w Polsce…

5

KORZYŚCI Z ISTNIENIA PIENIĄDZA (FUNKCJE PIENIĄ-DZA)

6

ŚRODEK WYMIANY

Gospodarka pieniężna

Łatwiej jest znaleźć partnera, transakcja staje się dwuetapo-wa… Więc maleją KOSZTY TRANSAKCYJNE i rozwija się ry-nek.

7

ZADANIEa) W gospodarce pieniężnej zbieżność zapotrzebowania i oferty uczestników transakcji przestaje być warunkiem koniecznym jej zawarcia. Transakcja zostaje podzielona na etapy. Podaj przy-kład.

8

ZADANIEa) W gospodarce pieniężnej zbieżność zapotrzebowania i oferty uczestników transakcji przestaje być warunkiem koniecznym jej zawarcia. Transakcja zostaje podzielona na etapy. Podaj przy-kład. Powiedzmy, że Piotr ma jabłko, a potrzebuje rybę. Aby doszło do wymiany, W GOSPODARCE NATURALNEJ Piotr musi spotkać kogoś, kto ma rybę i chce dostać jabłko.

Natomiast W GOSPODARCE PIENIĘŻNEJ wystar-czy, że Piotr najpierw spotka kogoś, kto szuka jabłka i ma pienią-dze, a potem - zapewne już w innym miejscu i czasie - kogoś, kto ma rybę i potrzebuje pieniędzy. b) Dlaczego takie rozbicie transakcji na etapy powoduje zmniej-szenie się kosztów transakcyjnych?

9

ZADANIEa) W gospodarce pieniężnej zbieżność zapotrzebowania i oferty uczestników transakcji przestaje być warunkiem koniecznym jej zawarcia. Transakcja zostaje podzielona na etapy. Podaj przyk-ład. Powiedzmy, że Piotr ma jabłko, a potrzebuje rybę. Aby doszło do wymiany, w gospodarce naturalnej Piotr musi spotkać kogoś, kto ma rybę i chce dostać jabłko. Natomiast w gospodarce pieniężnej wystarczy, że Piotr najpierw spotka kogoś, kto szuka jabłka i ma pieniądze, a potem - zapewne już w innym miejscu i czasie - kogoś, kto ma rybę i potrzebuje pieniędzy. b) Dlaczego takie rozbicie transakcji na etapy powoduje zmniej-szenie się kosztów transakcyjnych?W gospodarce pieniężnej Piotrowi jest łatwiej spotkać kogoś chcącego zawrzeć transakcję. Odpowiednimi kandydatami są wszyscy potrzebujący jabłka i mający pieniądze, a nie tylko ci potrzebujący jabłka, którzy mają rybę.

W drugim etapie transakcji partnerami Piotra stają się potrzebujący pieniędzy posiadacze ryby. W rezultacie, w gospo-darce pieniężnej wysiłek Piotra związany z zawarciem, jedna po drugiej, dwóch transakcji etapowych jest mniejszy niż wysiłek niezbędny do zawarcia odpowiedniej transakcji barterowej.

10

MIERNIK WARTOŚCI

Jest mniej cen, co ułatwia rachunki i handel.

DobroGospodarka

pieniężnaGospodarka

naturalna

A PA A/B; A/C; A/D

B PB B/C; B/D

C PC C/D

D PD

11

ZADANIEW gospodarce są tylko 4 dobra: A, B, C, D. a) Ile „cen” jest w tej gospodarce, kiedy nie ma pieniądza, a ile, kiedy pieniądz jest?

12

ZADANIE W gospodarce są tylko 4 dobra: A, B, C, D. a) Ile „cen” jest w tej gospodarce, kiedy nie ma pieniądza, a ile, kiedy pieniądz jest? Kiedy nie ma pieniądza, istnieje co najmniej 6 „cen”: A/B; A/C; A/D; B/C; B/D; C/D. „Co najmniej”, bo odwrotności tych stosunków wymiennych także można uznać za ceny. Oczywiście, w gospodarce z pieniądzem istnieją tylko 4 ceny. W przypadku większej liczby dóbr ta różnica staje się bardzo duża. b) Dlaczego większa liczba cen utrudnia wymianę?

13

ZADANIEW gospodarce są tylko 4 dobra: A, B, C, D. a) Ile „cen” jest w tej gospodarce, kiedy nie ma pieniądza, a ile, kiedy pieniądz jest? Kiedy nie ma pieniądza, istnieje co najmniej 6 „cen”: A/B; A/C; A/D; B/C; B/D; C/D. „Co najmniej”, bo odwrotności tych stosunków wymiennych także można uznać za ceny. Oczywiście, w gospodarce z pieniądzem istnieją tylko 4 ceny. W przypadku większej liczby dóbr ta różnica staje się bardzo duża. b) Dlaczego większa liczba cen utrudnia wymianę? Trudniej jest zapamiętać i porównać wszystkie „ceny”. Może się np. zdarzyć, że „bezpośredni” stosunek wymienny 2 dóbr (np. B/C) różni się od stosunku ustalonego w sposób „pośredni” (B/C wynika-jący z A/C i A/B). Komplikuje to i utrudnia handel.

14

ŚRODEK OSZCZĘDZANIA

Łatwiej jest przechowywać wartość…

15

Zatem, dzięki istnieniu pieniądza W GOSPODARCE MALEJĄ KOSZTY TRANSAKCYJNE i ROŚNIE EFEKTYWNOŚĆ GOS-PODAROWANIA.

Oprócz tych – BEZPOŚREDNICH – korzyści z istnienia pieniądza są jeszcze wynikające z nich korzyści POŚREDNIE.

16

Oprócz bezpośrednich korzyści z istnienia pieniądza są jeszcze wy-nikające z nich korzyści POŚREDNIE.

1. Pieniądz ułatwia SPECJALIZACJĘ, sprzyja ROZWOJOWI RYNKU, i wzmaga KONKURENCJĘ (efektywność!).

17

Oprócz bezpośrednich korzyści z istnienia pieniądza są jeszcze wynikające z nich korzyści POŚREDNIE.

2. Pieniądz ułatwia porównywanie nakładów i efektów projek-tów inwestycyjnych. Taki RACHUNEK EKONOMICZNY ułatwia EFEKTYWNĄ ALOKACJĘ ZASOBÓW (efektyw-ność!).

18

i

i

Ni

Ei

Powiedzmy, że spośród wielu projektów inwestycyjnych chcemy wybrać najlepszy. Wskaźnik efektywności i-tego projektu, Φi, (grec. fi) równa się:

Ei – odpowiadające i-temu projektowi efekty (np. 99 par sanda-łów, 38 par półbutów, 9 par butów z cholewką)

Ni – odpowiadające i-temu projektowi nakłady (np. 5 litrów ben-zyny, godzina pracy hydraulika)

Φi=

Bez pieniądza i cen odpowiednie sumowania i ustalenie współ-czynników efektywności rozważanych projektów byłoby trudne lub niemożliwe.

19

ZADANIE a) Czy ważne przez miesiąc bony towarowe do sklepu „Geant”, które dano Ci w pracy przed świętami są pieniądzem i powinny zo-stać włączone do M1 lub M2? W szczególności, czy takie bony są: (i) Środkiem wymiany? (ii) Środkiem mierzenia wartości? (iii) Środ-kiem oszczędzania? Dlaczego?

20

a) Czy ważne przez miesiąc bony towarowe do sklepu „Geant”, które dano Ci w pracy przed świętami są pieniądzem i powinny zo-stać włączone do M1 lub M2? W szczególności, czy takie bony są: (i) Środkiem wymiany? (ii) Środkiem mierzenia wartości? (iii) Środ-kiem oszczędzania? Dlaczego? Takie bony pełnią funkcje pieniądza w tym bardziej ograniczonym stopniu, im węższa jest oferta Geanta, a także im krótszy jest okres ich ważności. BYĆ PIENIĄDZEM MOŻNA W WIĘKSZYM LUB MNIEJSZYM STOPNIU.

Nie sądzę, aby takie bony były na tyle bliskim i powszech-nie stosowanym substytutem pieniądza, żeby należało je włączyć do M1 lub M2. b) Powiedzmy, że wszystkie sklepy w mieście ustaliły, że przez nas-tępny rok będą akceptować zapłatę w tych bonach towarowych. Czy wywrze to jakiś wpływ na treść odpowiedzi na pytania z punk-tu (a)?

21

a) Czy ważne przez miesiąc bony towarowe do sklepu „Geant”, które dano Ci w pracy przed świętami są pieniądzem i powinny zo-stać włączone do M1 lub M2? W szczególności, czy takie bony są: (i) Środkiem wymiany? (ii) Środkiem mierzenia wartości? (iii) Środ-kiem oszczędzania? Dlaczego? Takie bony pełnią funkcje pieniądza w tym bardziej ograniczonym stopniu, im węższa jest oferta Geanta, a także im krótszy jest okres ich ważności. Być pieniądzem można w większym lub mniejszym stopniu.

Nie sądzę, aby takie bony były na tyle bliskim i powszech-nie stosowanym substytutem pieniądza, żeby należało je włączyć do M1 lub M2. b) Powiedzmy, że wszystkie sklepy w mieście ustaliły, że przez nas-tępny rok będą akceptować zapłatę w tych bonach towarowych. Czy wywrze to jakiś wpływ na treść odpowiedzi na pytania z punk-tu (a)? BYĆ PIENIĄDZEM MOŻNA W WIĘKSZYM LUB MNIEJSZYM STOPNIU. Im więcej sklepów przez coraz dłuższy okres akceptuje takie bony, tym bardziej upodobniają się one do pieniądza...

22

Ważne cechy substancji pieniądza:

TRWAŁOŚĆ,

RZADKOŚĆ,

PODZIELNOŚĆ,

JEDNORODNOŚĆ.

23

Pieniądz może być:

-TOWAROWY

-SYMBOLICZNY (PRZYMUSOWY) (ang. fiat money)

- BEZGOTÓWKOWY (bankowy, wkładowy, żyrowy)

24

Przypomnij sobie ruch okrężny wydatków i dochodów w gospodar- ce i odpływający w bok strumień oszczędności , S…

Przemianę oszczędności, S, w inwestycje, I, umożliwia SYSTEM FI-NANSOWY, czyli m. in. RYNKI FINANSOWE i POŚREDNICY FINANSOWI.

X I

PRZEDSIĘBIORSTWA

GOSPODARSTWA DOMOWE

Yd = Y2 - NT Y2

PAŃSTWO

G

NT=Td–B

Z S C Y1 = C+I+G+X-Z

2. BANKI W SYSTEMIE FINANSOWYM

BANKI

25

Na RYNKACH FINANSOWYCH handlują pożyczkami – bezpoś-rednio – oszczędzający i inwestorzy. Np. oszczędzający kupują od inwestujących akcje i obligacje.

Natomiast POŚREDNICY FINANSOWI [np. BANKI, fundusze wspólnego inwestowania (ang. mutual funds)] pomagają oszczędzającym i inwestującym w uzgodnieniu planów.

26

■ BANKI KOMERCYJNE przechowują pieniądze, płacąc właś-cicielom odsetki. Zgromadzone wkłady pożyczają, za wyższe wy-nagrodzenie, przedsiębiorstwom, konsumentom, państwu.

Stopa rezerw (r) to relacja zasobu gotówki banku komercyjnego (R) do ulokowanych weń wkładów płatnych na żądanie (D) (r=R/D).

27

2008

Bilans Bank of Hypothetia sporządzony na dzień 31 grudnia 2008 r. (w mln gb)

Przyjrzyjmy się uproszczonemu przykładowi bilansu banku…

28

Prócz banków komercyjnych istnieje także BANK CENTRAL-NY…

■ Bank centralny w imieniu państwa dba o jakość pienią-dza, prowadzi politykę pieniężną, wpływając na wielkośćzagregowanych wydatków w gospodarce, pomaga innym bankom i nadzoruje ich działalność.

29

Jest wiele miar ilości pieniądza w gospodarce…

1. M0 = R+C2. M1 = C + D3. M2 = M1 + „małe” wkłady terminowe4. M3 = M1 + wszystkie wkłady terminowe5. Jest jeszcze NIBY-PIENIĄDZ (ang. near money), czyli inne bardzo płynne aktywa…-----------------------------------------------------------------------------

-R – Gotówka w kasach banków komercyjnych (ich rezerwy)C – Gotówka w obiegu poza kasami bankówD – Wkłady płatne na żądanie (rachunki czekowe)

ILE PIENIĄDZA JEST W GOSPODARCE?

3030DYGRESJA

W końcu 2002 r. w USA rozróżniano 4 rodzaje podaży pieniądza: M1, M2, M3, L. (Rekompensatą za ich malejąca płynność jest coraz wyższe oprocen-towanie).

M1 – zasoby wysoce płynnego środka płatniczego (gotówka* plus np. różne nieoprocentowane i oprocentowane wkłady czekowe ) ; (M1: 4 190$/os.).

M2 – ten agregat DODATKOWO obejmuje pewne mniej płynne aktywa, np. wkłady oszczędnościowe (trzeba zawiadomić bank o zamiarze ich tran-sferu na rachunek czekowy), małe (do 100 000$) wkłady terminowe (ich wy-cofanie przed uzgodnionym terminem jest karane obniżką odsetek); udzia-ły w funduszach inwestycyjnych rynku pieniądza (czeki wystawiane przez ich właścicieli muszą mieć pewną minimalną wysokość); (M2: 20 080$/os.).

M3 – DODATKOWO obejmuje np. duże wkłady terminowe i duże wkłady bankowe dokonywane na indywidualnych warunkach; (M3: 29 480$/os.).

L – DODATKOWO obejmuje aktywa, które nie są pieniądzem, lecz jego bliskim substytutem (np. obligacje rządu USA dla „małych ciułaczy”; bo-ny skarbowe „krótsze” niż 12 miesięcy).

----------

•Zgodnie z danymi FED w 1995 r. w USA na osobę przypadało prawie 1400$ gotów-ki; przeciętny Amerykanin trzymał ok. 100$ gotówki (wielkie ilości gotówki obsługi-wały zatem płatności w „szarej strefie” i za granicą).

KONIEC DYGRESJI

W praktyce granice oddzielające „pieniądz” od „niepieniądza” i poszcze-gólne funkcje spełniane przez pieniądz są trudne do wytyczenia. Kiedyś za pieniądz uważano środek wymiany, który nie daje odsetek, lecz jest płynny. Jednak w latach 80-tych XX w. wkłady czekowe zaczęły dawać oprocentowanie. Podobnie, możliwe stało się czerpanie płynnej gotówki z wkładów oszczędnościowych bez straty odsetek.

31

KREACJA PIENIĄDZA PRZEZ BANKI KOMERCYJNE

W Hipotecji JEST 5 BANKÓW KOMERCYJNYCH, Hipotecjanie nie preferują żadnego z nich…

g = C/D = 0 (Hipotecjanie zdecydowanie wolą D od C!)

r = R/D = 0,1 (Zdaniem bankierów każde 10 gdybów wkładów na żądanie wy-maga 1 gb rezerwy gotówkowej).

W obiegu pojawia się oto 1000 gb dodatkowej gotówki: ktoś znalazł skarb i ulokował go w Bank of Hypothetia, który przystąpił do kre-acji pieniądza…

32

Wycinek bilansu Bank of Hypothetia, luty 2008

AKTYWA PASYWA

1.1 1000 + 900 1000 + 900

1.2 100 + 900 1000 + 0

1.3 280 + 900 1180 + 0

2.1 280 + 1062 1180 + 162

2.2 118 + 1062 1180 + 0

2.3 150,4 + 1062 1212,4 + 0

3.1 …………………… …………………………

……………………………………………………………....

Źródło: Hypothetian Banking, nr 3, 2008 r., s. 234.

33

AKTYWA PASYWA

1.1 1000 + 900 1000 + 900

1.2 100 + 900 1000 + 0

1.3 280 + 900 1180 + 0

2.1 280 + 1062 1180 + 162

2.2 118 + 1062 1180 + 0

2.3 150,4 + 1062 1212,4 + 0

3.1 …………………… …………………………

……………………………………………………………....

Ile pieniądza powstało po zakończeniu „2. cyklu kreacji pieniądza” w Bank of Hypothetia? Tyle:

C + D1 = 849,6 gb D2 = 1212,4 gb

A zatem, TYLKO TEN JEDEN BANK z 1000 gb na naszych oczach „zrobił” 849,6 gb + 1212,4 gb = 2062 gb środka płatniczego!

34

A wszystkie 5 banków w Hipotecji? Ile pieniądza są one w stanie stworzyć z 1000 gb gotówki nieoczekiwanie pojawiającej się w obie-gu?

DgC

DrR

DC g

DRr

DgDrM0

DDgM1

CRM0

DCM1

g)(rD

1)(gD

M0

M1

g)(rDM0

1)(gDM1

Kpgr

1g

M0

M1

A to znaczy, że jeśli M0 wzrośnie o ΔM0, to – ceteris paribus - M1 wzrośnie o ΔM1=Kp• ΔM0!

35

Kpgr

1g

M0

M1

■ MNOŻNIK KREACJI PIENIĄDZA to liczba, która

in- formuje, o ile – ceteris paribus – MOŻE* wzrosnąć podażpieniądza M1 pod wpływem zwiększenia się podaży pien-

niądza M0 o ΔM0. ---------------* Warunkiem jest, ze „g” i „r” się nie zmienią.

36

Pora na analizę działania rynku pieniądza. Towarem jest tu środek płatniczy M1. Po kolei omówimy:

1.PODAŻ PIENIĄDZA (środka płatniczego) na rynku pienią-dza.

2.POPYT NA PIENIĄDZ (środek płatniczy) na rynku pieniądza.

3.RÓWNOWAGĘ na rynku pieniądza i powstawanie STOPY PROCENTOWEJ.

3. RYNEK PIENIĄDZA

37

PODAŻ PIENIĄDZA

Podażą pieniądza steruje bank centralny…

Operacje otwartego rynku

Stopa dyskontowa

stopa rezerw minimalnych

M1=M0•kp=M0•(1+g)/(g+r)

38

OPERACJE OTWARTEGO RYNKU

OPERACJE OTWARTEGO RYNKU

Stopa dyskontowa

stopa rezerw minimalnych

M1=M0•kp=M0•(1+g)/(g+r)

39

STOPA REZERW MINIMALNYCH

Operacje otwartego rynku

Stopa dyskontowa

STOPA REZERW MINIMALNYCH

M1=M0•kp=M0•(1+g)/(g+r)

40

STOPA DYSKONTOWA

Operacje otwartego rynku

STOPA DYSKONTOWA

stopa rezerw minimalnych

M1=M0•kp=M0•(1+g)/(g+r)

41

in

M

MSA/

0

in

M

B/

0

Podaż pieniądza i jej zmiany

S3M S

1M S2M

W naszym prostym modelu oferowana w gospodarce ilość środka płatniczego, M1, nie zależy zatem od poziomu stopy procentowej. Przecież wśród zmiennych decydujących o wielkości M1 nie ma sto-py procentowej [M1=M0•kp=M0•(1+g)/(g+r)].

42

POPYT NA PIENIĄDZ

Popyt na środek płatniczy powstaje, kiedy gospodarstwa domowe i firmy rezygnują z trzymania części swojego majątku w formie np. nieruchomości, papierów wartościowych i wkładów oszczędnościo-wych i trzymają go w formie gotowego do użytku środka płatnicze-go (KASY TRANSAKCYJNEJ).

43

POPYT NA PIENIĄDZ

Pomyśl o korzyściach z trzymania pieniądza, M1…

Główne motywy skłaniające do trzymania pieniądza:

-Transakcyjny-Przezornościowy-Portfelowy

44

MB

M

MB

0

Otóż krańcowa korzyść z trzymania pieniądza, MB (ang. marginal benefit), MALEJE…

Np. zmiany wielkości produkcji w gospodarce zmieniają popyt na pieniądz.

45

A teraz pomyśl o stratach spowodowanych trzymaniem pieniądza, M1 . Te straty to: realna wartość utraconego oprocentowania+stra-ta wartości (siły nabywczej) M1.

46

A teraz pomyśl o stratach spowodowanych trzymaniem pieniądza, M1 . Te straty to: realna wartość utraconego oprocentowania+stra-ta wartości (siły nabywczej) M1.

Krańcowy koszt trzymania pieniądza, MC (ang. marginal cost), jest proporcjonalny do nominalnej stopy procentowej i stały.

M

MC*

0

MCWielkość „MC” jest wprost proporcjonalna do in=ir+π

47

Konfrontacja malejącej krańcowej korzyści z trzymania kolejnych porcji środka płatniczego, MB1, ze stałym kosztem krańcowym ich trzymania, MC, wyznacza zapotrzebowanie na środek płatniczy, MD. Na rysunku wynosi ono M1.

MB, MC

MB10

MDM1

MC1

48

Jak się okazuje, zapotrzebowanie na pieniądz jest wprost propor-cjonalne do wielkości produkcji w gospodarce, Y, i odwrotnie pro-porcjonalne do poziomu nominalnej stopy procentowej, in.

MB, MC

MB1

0MD

MB2

M2M1

MB, MC

0MD

MB

M1M2

MC*

MC1

MC2

Popyt na pieniądz i jego zmiany

49

A zatem, w powyższym układzie współrzędnych zmiany nominalnej stopy procentowej, in, powodują przesunięcia wzdłuż linii popytu na pieniądz, MD, a zmiany wielkości produkcji, Y, przesunięcia ca-łej tej linii.

in

0MD

MD

M1M2

0MDM1M2

in

B

A

B/A/

AB

D2M

D1M

1ni

2ni

*ni

50

W gospodarce powstaje taka cena środka płatniczego, M1, czyli sto-pa procentowa, in, której poziom zapewnia zrównanie się zapo-trzebowania na M1 z zaoferowana ilością M1. Dzieje się to na rynku pieniądza.

in

0M

MD

M*

E*ni

MS

RÓWNOWAGA NA RYNKU PIENIĄDZA I POWSTAWANIE STOPY PROCENTOWEJ

51

Np., po zmniejszeniu się popytu na pieniądz z MD1 do MD2 przy stopie procentowej zapotrzebowanie na pieniądz jest mniejsze od zaoferowanej na rynku ilości pieniądza (M2<M*). M1 jest za dużo i ludzie zamieniają nadwyżki M1 na papiery wartościowe, więc np. cena obligacji wzrasta, co oznacza, że obniża się stopa zysku od przeznaczonego na ich zakup kapitału.

Banki odnotowują wzrost wkładów oszczędnościowych i mogą sobie pozwolić na zmniejszenie ich oprocentowania.

2ni

in

0M

MD1

M*

E*ni

MS

2ni

M2

MD2

MD↓→i↓

52

in

0M

MD2

M*

E*ni

MS

1ni

M1

MD1

Po zwiększeniu się popytu na pieniądz z MD1 do MD2 przy stopie procentowej chętni chcą trzymać więcej środka płatniczego, niż pozwala na to zaoferowana w gospodarce ilość środka płatniczego (M1>M*).

Spada wtedy cena papierów wartościowych i rośnie stopa zwrotu z inwestycji w ich kupno.

Również banki podwyższają oprocentowanie.

1ni

MD↑→i↑

53

Bank centralny zmniejsza ilość pieniądza z M1 do M2 (np. sprze-daje papiery wartościowe). Przy dotychczasowym poziomie stopy procentowej, in

1, ludzie chcą trzymać M1 środka płatniczego. Jed-

nak niektórzy mają go za mało (bo kupili zań papiery banku!), więc na M1 zamieniają oszczędności i papiery wartościowe.

Tanieją obligacje (i akcje), czyli rośnie stopa procentowa. Także banki podnoszą oprocentowanie, usiłując zapobiec wycofy-waniu wkładów oszczędnościowych.

0

in

MD

MM2 M1

MS

MS

1

in1

E2

E1

in *MS↓→i↑

54

Bank centralny zwiększa podaż M1 (np. skupuje bony skarbowe). Przy in

1 ludzie chcą trzymać M1 pieniądza. Okazuje się jednak, że

niektórzy mają M1 za dużo, więc zamieniają M1 na papiery

wartościowe i wkłady oszczędnościowe.

Na rynku kapitałowym drożeją obligacje (i akcje), czyli spada stopa procentowa. W obliczu napływu wkładów oszczęd-nościowych także banki obniżają oprocentowanie.

MS↑→i↓

0

MD

M

M1 M2

MS

MS1

in1

in*

E1

E2

in

55

Ta TEORIA STOPY PROCENTOWEJ, KTÓRA ZALEŻY OD PREFERENCJI PŁYNNOŚCI (ang. liquidity preference theory of intrest) wyjaśnia powstawanie bardzo krótkoterminowych stóp pro-centowych na rynku międzybankowym. Od nich zależą z kolei śred-nioterminowe i długoterminowe stopy procentowe.

56

Zadanie Banki komercyjne całkowicie wykorzystują możliwości kreacji pieniądza. Ich rezerwy gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi 10% zgromadzonych wkładów (D). W obiegu pozabankowym znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a) Ile wynosi baza monetarna, podaż środka płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza?

57

Zadanie Banki komercyjne całkowicie wykorzystują możliwości kreacji pieniądza. Ich rezerwy gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi 10% zgromadzonych wkładów (D). W obiegu pozabankowym znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a) Ile wynosi baza monetarna, podaż środka płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza? Zasób pieniądza wielkiej mocy, M0, wynosi w tej gospodarce (R + C) = 1000 + 8000=9000 gb. Podaż środka płatniczego, M1, równa się (C+D)=8000+10000=18000 gb. (Wkłady czekowe, D, w bankach są dziesięciokrotnie większe od równych 1000 rezerw gotówkowych banków, R, i wynoszą 10000 gb). Parametry: r oraz g wynoszą – od-powiednio - r = R/D = 1000/10000 = 0,1 oraz g = C/D = 8000/10000 = 0,8. A zatem, mnożnik kreacji pieniądza jest równy 2.

58

Zadanie Banki komercyjne całkowicie wykorzystują możliwości kreacji pieniądza. Ich rezerwy gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi 10% zgromadzonych wkładów (D). W obiegu pozabankowym znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a) Ile wynosi baza monetarna, podaż środka płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza? M0 =9000 gb. M1 = 18000 gb. Mnożnik kreacji pieniądza = 2. b) Preferencje mieszkańców dotyczące struktury posiadanego M1 w sposób trwały zmieniły się: w rezultacie 2000 gb gotówki (C) wy-cofano z obiegu i złożono w banku w formie depozytów (D). Stopa rezerw, r, nie zmieniła się. Oblicz nowy mnożnik kreacji pieniądza.

59

Zadanie Banki komercyjne całkowicie wykorzystują możliwości kreacji pieniądza. Ich rezerwy gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi 10% zgromadzonych wkładów (D). W obiegu pozabankowym znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a) Ile wynosi baza monetarna, podaż środka płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza? M0 =9000 gb. M1 = 18000 gb. Mnożnik kreacji pieniądza = 2. b) Preferencje mieszkańców dotyczące struktury posiadanego M1 w sposób trwały zmieniły się: w rezultacie 2000 gb gotówki (C) wy-cofano z obiegu i złożono w banku w formie depozytów (D). Stopa rezerw, r, nie zmieniła się. Oblicz nowy mnożnik kreacji pieniądza. Nowy poziom parametru g wynosi C’/D’ = 6000/12000 = 0,5. W tej zmienionej sytuacji mnożnik kreacji pieniądza jest równy: kp’ = 1,5/[0,1 + 0,5] = 1,5/0,6 = 2,5.

60

Zadanie Banki komercyjne całkowicie wykorzystują możliwości kreacji pieniądza. Ich rezerwy gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi 10% zgromadzonych wkładów (D). W obiegu pozabankowym znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a) Ile wynosi baza monetarna, podaż środka płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza? M0 =9000 gb. M1 = 18000 gb. Mnożnik kreacji pieniądza = 2. b) Preferencje mieszkańców dotyczące struktury posiadanego M1 w sposób trwały zmieniły się: w rezultacie 2000 gb gotówki (C) wy-cofano z obiegu i złożono w banku w formie depozytów (D). Stopa rezerw, r, nie zmieniła się. Oblicz nowy mnożnik kreacji pieniądza. Nowy poziom parametru g wynosi C’/D’ = 6000/12000 = 0,5. W tej zmienionej sytuacji mnożnik kreacji pieniądza jest równy: kp’ = 1,5/[0,1 + 0,5] = 1,5/0,6 = 2,5. c) Jak zmieni się podaż środka płatniczego w tej gospodarce?

61

Zadanie Banki komercyjne całkowicie wykorzystują możliwości kreacji pieniądza. Ich rezerwy gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi 10% zgromadzonych wkładów (D). W obiegu pozabankowym znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a) Ile wynosi baza monetarna, podaż środka płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza? M0 =9000 gb. M1 = 18000 gb. Mnożnik kreacji pieniądza = 2. b) Preferencje mieszkańców dotyczące struktury posiadanego M1 w sposób trwały zmieniły się: w rezultacie 2000 gb gotówki (C) wy-cofano z obiegu i złożono w banku w formie depozytów (D). Stopa rezerw, r, nie zmieniła się. Oblicz nowy mnożnik kreacji pieniądza. Nowy poziom parametru g wynosi C’/D’ = 6000/12000 = 0,5. W tej zmienionej sytuacji mnożnik kreacji pieniądza jest równy: kp’ = 1,5/[0,1 + 0,5] = 1,5/0,6 = 2,5. c) Jak zmieni się podaż środka płatniczego w tej gospodarce? W opisywanej sytuacji wielkość M0 nie zmienia się. (Co prawda z obiegu pozabankowego wycofano pewną ilość C, ale jednocześnie - dokładnie o tyle samo - zwiększyła się ilość gotówki w bankach, R; a przecież M0 = R + C). Skoro tak, to nowa wielkość podaży pieniądza wynosi M1’=M0•kp’ = 9000 gb • 2,5 = 22500 gb.

62

Zadanie Banki komercyjne całkowicie wykorzystują możliwości kreacji pieniądza. Ich rezerwy gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi 10% zgromadzonych wkładów (D). W obiegu pozabankowym znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a) Ile wynosi baza monetarna, podaż środka płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza? M0 =9000 gb. M1 = 18000 gb. Mnożnik kreacji pieniądza = 2. b) Preferencje mieszkańców dotyczące struktury posiadanego M1 w sposób trwały zmieniły się: w rezultacie 2000 gb gotówki (C) wy-cofano z obiegu i złożono w banku w formie depozytów (D). Stopa rezerw, r, nie zmieniła się. Oblicz nowy mnożnik kreacji pieniądza. Nowy poziom parametru g wynosi C’/D’ = 6000/12000 = 0,5. W tej zmienionej sytuacji mnożnik kreacji pieniądza jest równy: kp’ = 1,5/[0,1 + 0,5] = 1,5/0,6 = 2,5. c) Jak zmieni się podaż środka płatniczego w tej gospodarce? c) W opisywanej sytuacji wielkość M0 nie zmienia się. (Co prawda z obiegu pozabankowego wycofano pewną ilość C, ale jednocześnie - dokładnie o tyle samo - zwiększyła się ilość gotówki w bankach, R; a przecież M0 = R + C). Skoro tak, to nowa wielkość podaży pieniądza wynosi M1’=M0•kp’ = 9000 gb • 2,5 = 22500 gb. d) Ile pieniądza bankowego zostało dodatkowo stworzone? Dla-czego banki komercyjne - w oparciu o 2000 gb dodatkowej gotówki (R) - nie stworzyły po prostu 20000 gb nowych depozytów (D)?

63

Zadanie Banki komercyjne całkowicie wykorzystują możliwości kreacji pieniądza. Ich rezerwy gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi 10% zgromadzonych wkładów (D). W obiegu pozabankowym znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a) Ile wynosi baza monetarna, podaż środka płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza? M0 =9000 gb. M1 = 18000 gb. Mnożnik kreacji pieniądza = 2. b) Preferencje mieszkańców dotyczące struktury posiadanego M1 w sposób trwały zmieniły się: w rezultacie 2000 gb gotówki (C) wy-cofano z obiegu i złożono w banku w formie depozytów (D). Stopa rezerw, r, nie zmieniła się. Oblicz nowy mnożnik kreacji pieniądza. kp’ = 1,5/[0,1 + 0,5] = 1,5/0,6 = 2,5. c) Jak zmieni się podaż środka płatniczego w tej gospodarce? M0 nie zmienia się. d) Ile pieniądza bankowego zostało dodatkowo stworzone? Dlacze-go banki komercyjne - w oparciu o 2000 gb dodatkowej gotówki (R) - nie stworzyły po prostu 20000 gb nowych depozytów (D)? M1, zwiększyło się do 22500 gb. Proporcja C/D odpowiada nowemu parametrowi g’, który jest równy 0,5. Zatem: C+D=22500 gb i C/D =0,5. Zatem: C=7500 gb a D=15000 gb. Zatem, banki stworzyły dodatkowo 5000 gb pieniądza bankowego.

Banki komercyjne nie mogły stworzyć aż 20000 gb depozytów (D) w oparciu o 2000 gb gotówki (C ), która do nich wpłynęła. Właściciele dodatkowych depozytów (D) muszą zwiększyć także ilość posiadanej gotówki (C). Przecież ich zachowanie opisuje stały parametr g’=C/D. A zatem, kiedy D zwiększa się, wzrosnąć musi także C. Kreacji dodatkowych depozytów (D) towarzyszy od-pływ gotówki z banków. Zmniejsza to możliwość kreacji przez banki komercyjne dodatkowych depozytów. W rezultacie powstaje „tylko” 5000 gb nowego pieniądza bankowego.

64

Zadanie e) Czy po zakończeniu kreacji pieniądza stosunek gotówki w ban-kach (R) do depozytów (D) odpowiada minimalnej stopie rezerw.e) Tak. Skoro C = 7500, to R = 1500. Przecież w obiegu jest 9000 gb gotówki. Ponieważ D = 15 000, więc R/D = 1500/15000 = 0,1.

65

ANEKS

W praktyce banki centralne zamiast zmieniać M1, aby wyznaczyć in i w ten sposób wpłynąć na AEPL w gospodarce, często działają odwrotnie, ustalając WPROST in za pomocą operacji otwartego rynku. M1 dostosowuje się wtedy do ustalonego przez bank cen-tralny poziomu in (EBC: stopa refinansowa, FED: stopa dyskonto-wa).

66DYGRESJA

U schyłku XX w. doszło do wielu INNOWACJI FINANSOWYCH. Np.:

1. Rachunki czekowe, które wcześniej nie były oprocentowane, zaczęły przynosić wysokie odsetki.

2. Fundusze inwestycyjne umożliwiły wystawianie czeków właścicielom ak-cji i obligacji, które nabrały w ten sposób płynności środka płatniczego, więc zaczęły być nazywane niby pieniądzem (ang. near money). (Podobnie, bankomaty zaczęły - na żądanie - wypłacać gotówkę z rachunków oszczęd-nościowych, co nie wpływa na oprocentowanie tych lokat).

W efekcie pieniądz i „niby pieniądz” stały się bliskimi substytu-tami, a gospodarstwa domowe mogły je szybko i wygodnie zamieniać na siebie. Skutkiem były silne wahania popytu na pieniądz, M1, i – przy stałej podaży pieniądza - stóp procentowych, co utrudniało prowadzenie skutecz-nej polityki stabilizacyjnej, czyli minimalizowanie odchyleń rzeczywistej wielkości produkcji, YE, od potencjalnej wielkości produkcji, Yp.

Reagując na te zjawiska, od 1987 r. FED zaczął sterować M2 (zamiast M1). Na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. kontroli poddano M3. To nie rozwiązało problemu. (FED nie ma skutecznych narzędzi, umoż-liwiających wpływanie na podaż niby pieniądza; np. wielu rodzajów niby pieniądza nie dotyczą przepisy o rezerwie obowiązkowej).

W końcu w 1993 r. kierujący FED Alan Greenspan ogłosił, że FED będzie przykładał mniejszą wagę do podaży pieniądza w gospodarce, próbując raczej BEZPOŚREDNIO ustalać stopę procentową na uznanym za właściwy poziomie. (Podobne rozwiązania stosowano w USA w latach pięćdziesiątych XX w.).

KONIEC DYGRESJI

66

67

JAK BANK CENTRALNY BEZPOŚREDNIO KONTROLUJE STOPĘ PROCENTOWĄ, in?

Oto przykład:

Kiedy rynkowa stopa procentowa, i, spada poniżej pożądanego po-ziomu i* (i<i*), bank centralny zaciąga na rynku na tyle dużo po-życzek, płacąc za nie oprocentowanie i*, aby rynkowa stopa pro-centowa, i, wróciła do poziomu i*.

68

JAK BANK CENTRALNY BEZPOŚREDNIO KONTROLUJE STOPĘ PROCENTOWĄ, in?

Oto przykład:

Kiedy rynkowa stopa procentowa, i, spada poniżej pożądanego po-ziomu i* (i<i*), bank centralny zaciąga na rynku na tyle dużo po-życzek, płacąc za nie oprocentowanie i*, aby rynkowa stopa pro-centowa, i, wróciła do poziomu i*.

W praktyce bank centralny sprzedaje zainteresowanym (np. bankom komercyjnym) krótkoterminowe papiery wartościo-we (np. bony skarbowe), zgodnie z umową odkupując je później po odpowiednio wyższej cenie. (To się nazywa transakcja repo; ang. repurchasing agreement). Różnica ceny kupna i ceny odsprzedaży wyznacza oprocentowanie tego kredytu. (To się nazywa stopa re-po). (Oczywiście, kiedy bank centralny zaciąga wiele drogiego kredytu, inne banki nie chcą udzielać kredytu po niższej cenie). W efekcie wzrasta stopa procentowa na rynku międzybankowym.

69

ZADANIE14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym wynosi 33,(3)%. Na masową skalę bank centralny zaczął właśnie sprzeda-wać 14-dniowe bony pieniężne po 50, a nie – jak do tej pory – po 75. (Takie bony są odkupywane przez bank centralny po 14 dniach za 100). a) O ile zmieniła się cena za oferowany bankowi centralne-mu kredyt na 14 dni?

70

ZADANIE14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym wynosi 33,(3)%. Na masową skalę bank centralny zaczął właśnie sprzeda-wać 14-dniowe bony pieniężne po 50, a nie – jak do tej pory – po 75. (Takie bony są odkupywane przez bank centralny po 14 dniach za 100). a) O ile zmieniła się cena za oferowany bankowi centralne-mu kredyt na 14 dni? Za udzielany sobie 14-dniowy kredyt bankowy bank centralny ofe-ruje teraz 100%, a nie 33,(3)% wynagrodzenia. b) O ile zmieni się 14-dniowa stopa procentowa na rynku między-bankowym?

71

ZADANIE14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym wynosi 33,(3)%. Na masową skalę bank centralny zaczął właśnie sprzeda-wać 14-dniowe bony pieniężne po 50, a nie – jak do tej pory – po 75. (Takie bony są odkupywane przez bank centralny po 14 dniach za 100). a) O ile zmieniła się cena za oferowany bankowi centralne-mu kredyt na 14 dni? Za udzielany sobie 14-dniowy kredyt bankowy bank centralny ofe-ruje teraz 100%, a nie 33,(3)% wynagrodzenia. b) O ile zmieni się 14-dniowa stopa procentowa na rynku między-bankowym?14-dniowa stopa procentowa wzrośnie z 33,(3)% do 100%, czyli o prawie 67 p. proc. c) Dlaczego?

72

ZADANIE14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym wynosi 33,(3)%. Na masową skalę bank centralny zaczął właśnie sprzeda-wać 14-dniowe bony pieniężne po 50, a nie – jak do tej pory – po 75. (Takie bony są odkupywane przez bank centralny po 14 dniach za 100). a) O ile zmieniła się cena za oferowany bankowi centralne-mu kredyt na 14 dni? Za udzielany sobie 14-dniowy kredyt bankowy bank centralny ofe-ruje teraz 100%, a nie 33,(3)% wynagrodzenia. b) O ile zmieni się 14-dniowa stopa procentowa na rynku między-bankowym?14-dniowa stopa procentowa wzrośnie z 33,(3)% do 100%, czyli o prawie 67 p. proc. c) Dlaczego? W przeciwnym wypadku nikt nie będzie chciał pożyczać pieniędzy komukolwiek innemu niż bank centralny, gdyż nie będzie to opła-calne.