II. SPECYFIKA BADANIA PROCESU EMOCJONALNEGO

PRZYCZYNY MERYTORYCZNE

PRZYCZYNY METODOLOGICZNE

Sprzeczność paradygmatyczna

Dwa paradygmaty w psychologii na przykładzie dwóch różnych badań nad miłością

KRYTERIA DOBREJ TEORII EMOCJI

II. SPECYFIKA BADANIA PROCESU EMOCJONALNEGO:

PRZYCZYNY MERYTORYCZNE Procesy złożone, trudno dostępne,

uwarunkowania biologiczne (cielesne) Znaczna dynamika, zmienność, rozkład w czasie

(„Prawo zachowania emocjonalnego momentu” wg Frijdy, 157W/107R)

Bogata struktura, rodzaje, typy („prawo znaczenia sytuacyjnego”, „prawo zaangażowania” wg Frijdy)

Słabość wyjaśnień = trudności w prognozowaniu

TRUDNOŚCI W BADANIU PROCESU EMOCJONALNEGO Zakłócenie poczucia tożsamości, sprawczości, autonomii

wartościowania („Prawo emocji: zamknięcia się sobie” - Frijdy)

Ogromne różnice indywidualne (n. p. lękliwość, neurotyczność)

Wpływ wielu zmiennych w interakcji n. p. stanu deprywacji, temperamentu, czynników środowiskowych i historycznych („podwójna kwantyfikacja” wg Lorenza: siła podniety a siła popędu)

Zależność od doświadczenia indywidualnego, od biografii Paradoksy, pułapki [W.157] „irracjonalność uczuć” („prawo

hedonistycznej asymetrii”, „minimalnej straty, maksymalnej korzyści”), wpływ kultury (mity)

PRZYCZYNY METODOLOGICZNE

Wielość podejść, definicji, koncepcji (piekło definicyjne)- trudna synteza

Trudność obiektywizowania danych i wyników, , n. p. powtórzeniu badań, emocjonalne efekty oczekiwań badacza (efekt Pygmaliona, efekt ojcowski)

Trudność w interpretacji z uwagi na niewspółmierność symptomów (behavioralnych, fizjologicznych, lingwistycznych i przeżyciowych)

Trudności w zakresie trafnego pomiaru

Efekt Pygmaliona - Model oczekiwań interpersonalnych

„Badania Rosenthala i współautorów nad tzw. efektem oczekiwań badacza [klinicysty nauczyciela] wykazały ponad wszelka wątpliwość, […], że w typowych sytuacjach laboratoryjnych, diagnostycznych, szkolnych, terapeutycznych badacz w sposób niewerbalny przekazuje osobom badanym wskazówki zawierające pewne informacje o tym, jak powinny się zachowywać, aby mogły się potwierdzić oczekiwania badacza.”[Brzeziński, Kowalik, 2000 .s.268]

Kryteria dobrej teorii emocji

Model emocji musi określać niezależne lub pierwotne, czyli:

Działające wcześnie w ontogenezie Względnie niezależne od wpływów

sytuacyjnych

mechanizmy różnicujące doświadczenia emocjonalne

Kryteria dobrej teorii emocji

Model emocji musi obejmować mechanizmy poznawcze emocji, n. p.

Schematy poznawcze [subiektywne emocje + doświadczenia sytuacyjne];

Właściwości struktur wrodzonych i specyficznych zmiennych sytuacyjnych

Właściwości specyficznych schematów wrażliwych na wpływy sytuacyjne

Kryteria dobrej teorii emocji

Określić sytuacyjne czynniki wzbudzające procesy emocjonalne

Wskazywać mechanizmy osłabiania lub integrowania procesów emocjonalnych i związanych z nimi doświadczeń

Określić związki emocji z „uwagą” i „świadomością”Określić, jak ludzie rozumieją własne emocje i jak

je kontrolują

H. Leventhal, 1984.

II. Przegląd strategii, metod i technik badawczychKlasyfikacja według definicji roboczej C. Izarda

Robocza definicja porządkująca Izarda

„Emocja jest pojęciem złożonym, mającym aspekt neurofizjologiczny, neuromięśniowy i doświadczeniowy (fenomenologiczny).

Robocza definicja porządkująca IzardaNa poziomie

Neurofizjologicznym – emocja jest definiowana w terminach wzorców aktywności elektrochemicznej w układzie nerwowym;

Robocza definicja porządkująca Izarda

Na poziomie doświadczeniowym (fenomenologicznym)

- emocja jest doświadczeniem motywującym lub /i doświadczeniem, które ma natychmiastowe skutki i ważność dla danej osoby”

Robocza definicja porządkująca IzardaNa poziomie doświadczeniowym

(fenomenologicznym)

- emocja jest doświadczeniem motywującym lub /i doświadczeniem, które ma natychmiastowe skutki i ważność dla danej osoby”

1. Badania na poziomie neurofizjologicznym poszukiwanie WZORCÓW

FIZJOLOGICZNEGO REAGOWANIA: Zmienność poglądów w tej kwestii

James – Schachter / Singer - Ekman CO TRZEBA założyć IDENTYFIKUJĄC

FIZJOLOGICZNE NIEZMIENNIKI TEJ SAMEJ EMOCJI?

Problemy teoretyczne dotyczące określania WZORCÓW

Wykazać, że różne sposoby wywoływania danej emocji prowadzą do tych samych reakcji fizjologicznych

Dokonać porównania 2 różnych reakcji emocjonalnych

Poprawnie planować i kontrolować eksperymenty

(za Davidsonem 1994/1998)

Problemy teoretyczne dotyczące WZORCÓW Co obejmuje aktywność fizjologiczna

specyficzna dla danej RE?- Jaka jest odpowiedniość między RF a E?- Jaki status przyczynowy mają zmiany w RF?- Czy stymulacja wzorca fizjologicznego

wystarcza do wzbudzenia emocji?- Czy jest on konieczny?

Brak jasnych dowodów…… „WYZWANIEM DLA BADACZY JEST (…)

OKRESLENIE NATURALNYCH KATEGORII EMOCJONALNYCH I ZIDENTYFIKOWANIE TEGO, CO SIĘ NIE ZMIENIA W RÓŻNYCH EZGEMPLIFIKACJACH (OKAZJACH PRZEŻYWANIA) EMOCJI TEJ SAMEJ KATEGORII”

(Davidson, 1994,1998, s.208)

Warianty definiowania WZORCA

Wzorzec: ośrodkowo- obwodowy: [Davidson]:

Rola przednich płatów skroniowych w tendencji zbliżanie się/ wycofywanie

Powiązanie stanów afektywnych z tymi tendencjami

Wzorzec: ośrodkowo behavioralno-poznawczy - GRAY

Istnieją 3 systemy emocjonalne:System zbliżania behavioralnegoSystem walki/ucieczkiSystem hamowania behavioralnegoKażdy opisany na poziomie: Behavioralnym Neuronalnym Poznawczym czyli komputacyjnym

Wzorzec: strukturalno - funkcjonalny: LeDoux

„Skłonny jestem zatem sądzić, że w każdych warunkach wywołujących silne pobudzenie emocjonalne następuje skok niezróżnicowanej aktywności autonomicznej owocujący uogólnionym stanem niespecyficznego pobudzenia , stanowiącego tło, dla innych zmian anatomicznych o bardziej specyficznym charakterze’ (LeDoux, 1994/1998, s.216)

Wzorzec aktywności autonomicznej: Levenson Levenson dostrzega najwięcej specyfiki

w przebiegu poszczególnych emocji ze strony układu autonomicznego:

n.p: wstrętowi towarzyszy słabsze tempo akcji serca niż gniewowi

Gniewowi towarzyszy wyższa temperatura obwodu ciała niż strachowi

Podsumowanie kwestii wzorców Badacze zgadzają się, ze

poszczególnym emocjom odpowiadają specyficzne zmiany biologiczne, stanowiące substrat tych emocji

Większość sceptycznie ocenia możliwość istnienia/identyfikowania wzorców aktywości AUN

Techniki badania (m. in. emocji) na poziomie NEURO

Badania psychofizjologiczne Chirurgiczne odjęcia i lezje Implantacja elektrod i bezpośrednia

stymulacja mózgu Technika potencjałów wywołanych Techniki neuroobrazowania [in vivo] Rekonstrukcje i obrazy wirtualne

Ograniczenia technik badania NEURO

Zbyt silne założenie o powiązaniu struktury z funkcją

Zbyt silne założenie o ciągłości ewolucyjnej

Nadmierny optymizm eksperymentalny Mechanicyzm, determinizm, materializm

jako ukryte założenia

Teleologiczny

„Pogląd oznaczający, że istnieje coś, co jest celem życia”

Od: „telos” (gr.) cel

Ograniczenia technik badania NEURO

Ignorowanie: ekwipotencjalności różnych obszarów mózgowia

Pomijanie całościowej i złożonej organizacji pracy mózgu

Pomijanie różnic indywidualnych Pomijanie zróżnicowania struktury i funkcji

nawet małych obszarów Pokusa interpretacji teleologicznych

Dwie strategie teoretyczne w badaniach „neuro”

1. Ostrożna strategia powolnego uogólniania - Joseph Ledoux

2. Zuchwała strategia nadmiernego teoretyzowania – Antonio Damasio

2. Techniki badania emocji na poziomie neuromięśniowym

– „emocja jest pierwotną aktywnością twarzową i stanowi wzorce aktywności twarzowej, wtórnie zaś jest to reakcja cielesna, posturalno – gesturalna, wisceralna i niekiedy miejscową”;

Podejścia badawcze

Badania ekspresji dowolnej : JAK SIĘ WYRAŻA DANA EMOCJA- Encoding studies

[np.. Z badań Scherera: jakie odgłosy towarzyszą zalotom]

Badanie znaczenia i funkcji różnych reakcji i zachowań: JAKA EMOCJA WYRAŻA SIĘ DANYM ZACHOWANIEM - Decoding studies [co oznaczają odgłosy niskie, rytmiczne, powtarzające się]

Jakie rodzaje zachowań są badane? Wyraz mimiczny (znaczenie, wyrazistość, czas

trwania, symetria) n. p. FACS (facial affective code system wg Ekmana)

Gestykulacja (ręce, palce, nogi, stopy, głowa) Wokalizacja (cechy wokalne wypowiedzi,

dźwięki paralingwistyczne) Postura (otwartość /zamkniętość, rozluźnienie

– napięcie)

Jakie rodzaje zachowań są badane? Dystanse fizyczne i dotyk Wygląd fizyczny ciała Organizacja środowiska w skali osobistej

i społecznej

(Nęcki, 1993, Ekman, 1997, Pease, 1997)

Założenia dotyczące funkcji zachowań niewerbalnych

Ogólne (za: Walbott, Scherer, 1985):

Semantyczna

Syntaktyczna

Pragmatyczna

Funkcja regulowania konwersacji

Założenia dotyczące funkcji zachowań niewerbalnych

Funkcje specyficzne:

Emblematy

Ilustratory

Wskaźniki emocji

Regulatory konwersacyjne

Autoadaptatory

Alteroadaptatory

Ograniczenia interpretacji języka ciała Różnice indywidualne Indywidualna odmienność w zakresie

ekspresji [wyrazistość] Choroby somatyczne Inteligencja emocjonalna Kompetencje społeczne Różnice kulturowe i społeczne

3. Badania na poziomie doświadczeniowym- „emocja jest doświadczeniem

motywującym lub /i doświadczeniem, które ma natychmiastowe skutki i ważność dla danej osoby”

Metody badania nastroju w sytuacji eksperymentalnej

Nastrój: efekt aktywności lub stymulacji:

A. Swobodny opis nastroju poprzez wybór przymiotników z listy

B. Szacowanie odczuć na skali opisowej (np. przymiotnikowej]:

Metody badania nastroju w sytuacji eksperymentalnej

V.Nowlis (1956,1965,1984):Mood Adjective Check List – MACLC. Izard: Differential Emotions Scale - DES zainteresowanie, przyjemność/zabawa,

zdziwienie/przestrach, zmartwienie/udręka, wstręt, złość/wściekłość, wstyd/poniżenie, strach/panika, pogarda, wina/wyrzuty sumienia

Przykład metody badania nastroju

G. Mattews, G. Chamberlaine, D.M. JonesUMACL University of Wales Institute of Science and

tehcnology UNWIST= U +Mood Adjective Check List

„nastrój zdefiniowany jest jako doświadczenie afektywne o umiarkowanym czasie trwania (co najmniej kilka minut), niezwiązane z obiektem lub związane z quasi-obiektem, obejmujące trzy wymiary rdzennego afektu: pobudzenie napięciowe, pobudzenie energetyczne, i ton hedonistyczny” (Goryńska, 2005, s.7)

UMACL - G. Mattews, G. Chamberlaine, D.M. Jones

pobudzenie napięciowe - lękotwórcze pobudzenie energetyczne – energia do

działania ton hedonistyczny – subiektywne

odczucie przyjemności – nieprzyjemności Nastrój = fenomenologiczny aspekt

emocji (subiektywne doświadczenie)

UMACL - G. Mattews, G. Chamberlaine, D.M. Joneszwiązki z cechami osobowości:

„Neurotyków cechuje duża wrażliwość na oba systemy (t. j kary i nagrody – AT) [Gray, 1980]. Wyższy ton hedonistyczny i wyższe pobudzenie energetyczne (sygnały nagrody) byłyby więc charakterystyczne dla ekstrawersjii, wyższe pobudzenie napięciowe i niższy ton hedonistyczny (sygnały kary) – dla introwersji, natomiast wyższe obydwa rodzaje pobudzenie powinny być charakterystyczne dla neurotyzmu. (Goryńska, 2005, s. 8). W badaniach związki te jawią się jako bardziej złożone

Metody badania dyspozycji emocjonalnych Spielberger: STAI : Lęk jako stan i lęk jako

cecha Janet Taylor: Kwestionariusz Jawnego

Niepokoju J. Wrońska: Skala do badania wstrętliwości B. Wojciszke: Skala do badania Intymności

Wypowiedzi osobiste – self - reports Co przekazują wypowiedzi osobiste? (za:

Walbott, Scherer, 1984): Dane na temat motywacji Dane o odczuciach subiektywnych Zmiany w poziomie napięcia i energii do

działania Wiedzę na temat własnej ekspresji

Wypowiedzi osobiste

Dane na temat samokontroli Reakcji, jakie dany epizod wywołał u

innych Skutków epizodu dla samopoczucia i

działania Zwrotnego wpływu na inne emocje i

dążenia

Wypowiedzi osobiste

Jakie są ograniczenia wypowiedzi osobistych ? [za: Walbott, Scherer, 1984]:

Celowe modyfikowanie wypowiedzi Kłamstwo Wpływ zmiennej aprobaty społecznej Zniekształcenie retrospektywne Świadome lub nieświadome motywy

Wypowiedzi osobiste

Tworzenie faktów negatywnych [zaprzeczanie]

Tworzenie faktów pozytywnych „Dobra narracja” Werbalizacja, wykształcenie, IQ Nieadekwatność języka

Wypowiedzi osobiste

Trudności metodologiczne: Umiejętność układania pytań Strategie zadawania pytań Kwestie etyczne Pracochłonność (przygotowanie, klasyfikacja

odpowiedzi, sędziowie kompetentni) Nieporównywalność odpowiedzi

Badanie dyspozycji

Spielberger: STAI : Lek jako stan i lęk jako cecha

Janet Taylor: Kwestionariusz Jawnego Niepokoju

J. Wrońska: Skala do badania wstrętliwości B. Wojciszke: Skala do badania intymności

3.1. Metody badania nastroju w sytuacji eksperymentalnej

Nastrój: efekt aktywności lub stymulacji:

A. Swobodny opis nastroju poprzez wybór przymiotników z listy

B. Szacowanie odczuć na skali opisowej (np. przymiotnikowej]:

Postawy teoretyczne Dzienniczka Próbek Czasowych H. Brandtstaettera:

Należy badać zjawiska w środowisku naturalnym

Należy ujmować dynamikę badanych zjawisk, stosować badania podłużne

Należy badać zgodność właściwości osoby i środowiska

DPC pozwala spełnić te założenia

Technika badania w DPC

Wyznaczone są losowo dobrane momenty (próbki) [z 4 czterogodzinnych okresów]

Osoba odpowiada na 7 pytań:

1. Jak się czuję właśnie teraz: czy mój nastrój w tym momencie jest raczej negatywny, neutralny czy pozytywny??

2. Jak mógłbym/mogłabym opisać swój nastrój używając 1-2 przymiotników?

3. Dlaczego tak się czuję?

Technika badania w DPC [cd]

4. Gdzie jestem?

5. Co robię?

6. Kto jest jeszcze obecny?

7. W jakim stopniu czuje się wolna/wolny w wyborze tego, co robię w tej chwili?

Osoba badana udziela krótkich odpowiedzi lub wybiera możliwości

Odpowiedzi są kodowane

4. Strategie eksperymentowania w badaniu emocji SKUTECZNOŚC MANIPULACJI

EKSPERYMENTALNEJ: Czy emocja była wzbudzona skutecznie? Czy warunki były naturalne czy laboratoryjne? KONTROLA: Czy w grupie kontrolnej nie wystąpiły emocje

stymulowane w grupie eksperymentalnej? Czy respektowano fakt, że emocje rzadko występują

w stanie czystym?

4. Strategie eksperymentowania w badaniu emocji ZAŁOŻENIA TEORETYCZNE: Czy kontrolowano oddzielnie parametry emocji

[wzbudzenie, poziom walencji] Czy zakładano, że emocje są dyskretne czy

ciągłe? KLUCZOWE PROBLEMY: definiowanie operacjonalizacja pomiar