97

WOD

Y PO

DZIE

MNE

W 2005 roku w ramach Państwowego MonitoringuŚrodowiska prowadzone były trzy programy badaw-cze wód podziemnych. Był to monitoring: jakości wódpodziemnych użytkowych poziomów wodonośnych na obszarze województwa śląskiego, wód podziem-nych na obszarze szczególnie narażonym na zanie-czyszczenia azotanami ze źródeł rolniczych oraz w re-jonie Tarnowskich Gór na zawartość trichloroetylenui tetrachloroetylenu w wodach podziemnych.

Badania wód podziemnych użytkowych poziomów wodonośnych prowadzono w 144 punktach pomiaro-wych, w tym 104 punktach z sieci monitoringu regio-nalnego oraz 40 punktach z sieci monitoringu krajo-wego .

W programie badań jakości wód podziemnych, w ra-mach PMŚ w sieci wojewódzkiej zaplanowano opróbo-wać 149 punktów (106 w sieci monitoringu regionalne-go i 43 w sieci monitoringu krajowego). Ze względu na zły stan techniczny nie opróbowano pięciu punktów, w tym dwóch w sieci regionalnej (45/R Bielsko Bia-ła oraz Q34/R Wręczyca Wlk.) i trzech punktóww sieci krajowej (585/K Janów, 1050/K Katowicei 1073/K Wręczyca Wlk.). Do sieci monitoringu regional-nego wprowadzono nowy punkt (J326/R Rudniki) i za-stąpiono nieeksploatowany punkt J306/R Wąsosz Gór-rrny punktem J306a/R Kule oraz punkt 62/R Studzienicepunktem 34/R Czarków i Q43 punktem Q43a Wręczy-ca Wielka. W sieci krajowej zmiana dotyczyła punktu

WODY PODZIEMNEEwa Glubiak-Witwicka, Lesław Paszek

958, w miejsce którego wprowadzono 958a w Gliwi-cach Łabędach.

W rejonie Tarnowskich Gór badania związane z zanieczyszczeniem wód węglowodorami chlo-rowanymi prowadzono w 2 punktach (82/R, 86/R)sieci regionalnej oraz dodatkowo w 10 punktachsieci lokalnej. Wody podziemne na obszarze szcze-gólnie narażonym na zanieczyszczenia azotanami ze źródeł rolniczych badano w 18 punktach, w tymw 7 punktach sieci krajowej, 4 punktach sieci regio-nalnej oraz 7 dodatkowych punktach położonych na terenie gminy Pawonków, Lubliniec, Wielowieś,i Tworóg. Wszystkie punkty zlokalizowane były na zbiorniku GZWP 327.

Wykonawcą badań w sieci krajowej był PaństwowyInstytut Geologiczny Oddział Górnośląski w Sosnowcu, w sieci regionalnej WIOŚ w Katowicach – Delegaturyw Bielsku Białej i Częstochowie. Ocena jakości i stanu wód podziemnych przygotowana została na podstawie „Opracowania wyników badań jakości wód podziem-nych Państwowego Monitoringu Środowiska na tere-nie województwa śląskiego oraz wyników badań iloś-ciowych w roku 2005” wykonanego przez PaństwowyInstytut Geologiczny Oddział Górnośląski w Sosnowcu na zlecenie Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Śro-dowiska w Katowicach. Raport opracowali: Andrzej Pa-cholewski, Piotr Liszka, Martyna Guzik, Marcin Zembalz PIG Sosnowiec oraz Lesław Paszek z WIOŚ Katowice.

1. Ocena jakości wód podziemnychW 2005 roku jakość wód podziemnych ocenio-

no w 144 punktach pomiarowych zlokalizowanych w utworach czwartorzędu, trzeciorzędu, kredy,

jury, triasu i karbonu. Ocenę badanych wód pod-ziemnych przeprowadzono w oparciu o rozporzą-dzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002)

98

w sprawie jakości wód przeznaczonych do spożycia (Dz. U. nr 203, poz. 1718) oraz rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfi-kacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji sta-nu tych wód (Dz. U. nr 32, poz. 284). Przy klasyfikacji ogólnej wód nie brano pod uwagę oznaczeń tlenu rozpuszczonego.

Z przeprowadzonych badań wynika, że w 2005 roku 51,4% punktów, w zakresie badanych wskaź-ników, nie spełniało norm określonych dla wód do picia. Wskaźnikami, które najczęściej nie mieściły się w normatywach były: żelazo, mangan, związki azotu, odczyn, twardość, fluor, węglowodory chlorowane, metale.

Ocena jakości wód podziemnych w badanych punktach wykonana zgodnie z rozporządzeniem Mi-nistra Środowiska przedstawiała się następująco:• wody bardzo dobrej jakości (klasa I) 9,7% (14 pkt)• wody dobrej jakości (klasa II) 25,7% (37 pkt)• wody zadowalającej jakości (klasa III) 8,2% (55 pkt)• wody niezadowalającej jakości (klasa IV) 23,6% (34 pkt)• wody złej jakości (klasa V) 2,8% (4 pkt)

Klasyfikację jakości wód podziemnych w pozio-mach wodonośnych przedstawiono na ryc. 1. Wody o bardzo dobrej jakości stwierdzono w 14 punktach położonych w utworach czwartorzędu, jury górnej i środkowej, triasu i fliszu karpackiego. Najwięcej było wód dobrej i zadawalającej jakości, które stwierdzo-no w 92 punktach. Wody niezadowalającej jakości wystąpiły w 34 punktach i największy udział miały

w utworach jury dolnej środkowej i czwartorzędu, od-powiednio 66,7%, 60% i 48,4%. Wody złej jakości wy-stąpiły w 4 punktach w utworach triasu i jury górnej.

Porównując jakość wód podziemnych w latach 2003-2005, można zaobserwować wzrost o 3,1% udział punktów w klasie I, o 1,1% w klasie II, o 5,4% w klasie IV i o 0,4% w klasie V (ryc. 2). W stosunku do roku 2003 spadła natomiast o 10% ilość punktów w klasie III. Z oceny ogólnej wynika, że w roku 2005 nie nastąpiły istotne zmiany w jakości wód podziem-nych w stosunku do roku 2004. Na jakość badanych wód znaczący wpływ miały związki azotu i żelaza, w mniejszym stopniu metale i regionalnie w rejonie fliszu karpackiego wodorowęglany.

Na podstawie wyników badań wód podziemnych uzyskanych w 2005 roku stwierdzono, że na znacz-nym obszarze dominowały wody typu HCO3-Ca i HCO3-Ca-Mg, HCO3-Cl-Ca, HCO3-SO4-Ca, SO4-Ca-Mg. Udział wód typów bardziej złożonych

Ryc. 1. Klasy jakości wód podziemnych w poziomach wodonośnych

Ryc. 2. Zmiany jakości wód w latach 2003-2004

99

WOD

Y PO

DZIE

MNE

był mniejszy, niemniej istotny. Świadczył o częścio-wym, antropogenicznym przeobrażeniu naturalne-go reżimu chemicznego tych wód.

1.1. Ocena jakości wód podziemnych w piętrachwodonośnych

Poniżej przedstawiono ocenę jakości wód pod-ziemnych w poszczególnych poziomach wodonoś-nych.

Poziom czwartorzędowy (ryc. 3) monitorowa-ny był poprzez 10 punktów monitoringu krajowego i 21 punktów monitoringu regionalnego. W bada-

nych wodach tego poziomu stwierdzono: w 6,4% punktów wody bardzo dobrej jakości (I), w 9,7% punktów wody dobrej jakości (II), w 35,5% punktów wody zadowalającej jakości (III), w 48,4% punktów wody niezadowalającej jakości (IV). Nie zaobserwo-wano wód o złej jakości. Najczęściej występującymi wskaźnikami obniżającymi jakość wód w poziomie czwartorzędowym były: żelazo, mangan, amoniak, azotyny, wodorowęglany, fosforany oraz pH.

Wody tego poziomu w 12,9% badanych punktów odpowiadały normom określonym dla wód do picia. Głównymi wskaźnikami decydującymi o braku przy-

Ryc. 3. Jakość wód podziemnych w utworach czwartorzędu i trzeciorzędu

100

datności wody do picia były: mangan, żelazo, azoty-ny oraz twardości ogólna i pH.

Poziom trzeciorzędowy (ryc. 3) monitorowany był przez 1 punkt sieci krajowej i 2 punkty sieci re-gionalnej. We wszystkich monitorowanych punktach stwierdzono wody zadowalającej jakości (III). Najczęś-ciej występującymi wskaźnikami obniżającymi jakość wód w poziomie trzeciorzędowym były: mangan, że-lazo, fosforany oraz pH.

Wody tego poziomu we wszystkich badanych punktach nie odpowiadały normom określonym dla wód do picia. Głównymi wskaźnikami decydującymi o braku przydatności wody do picia były: mangan, żelazo i pH.

Poziom kredy (ryc. 4) monitorowany był przez 1 punkt sieci krajowej i 9 punktów sieci regionalnej. Jakość wód kształtowała się w następujący spo-sób: wody dobrej jakości (II) stwierdzono w 30% punktów, wody zadowalającej jakości (III) w 60% punktów, wody niezadowalającej jakości (IV) w 10% punktów. Najczęściej występującymi wskaźnikami obniżającymi jakość wód w utworach kredy były: azotany, fosforany oraz wapń i wodorowęglany. W dwóch punktach stwierdzono podwyższone stę-żenie indeksu fenolowego.

W 70% badanych punktów woda tego poziomu odpowiadała normom określonym dla wód do picia. Głównymi wskaźnikami decydującymi o braku przy-datności wody do picia były przekroczone normy manganu i żelaza.

Poziom jury górnej (ryc. 5) monitorowany był przez 9 punktów sieci krajowej i 22 punkty sieci re-gionalnej. Jakość wód poziomu jury górnej była wysoka, chociaż w niektórych rejonach stwierdzo-no postępującą degradację ich jakości. W badanych punktach tego poziomu stwierdzono: wody o bardzo dobrej jakości (I) w 9,7% punktów, wody dobrej jako-

ści (II) w 32,2% punktów, wody zadowalającej jakości (III) w 35,5% punktów, wody niezadowalającej jakości (IV) w 12,9% punktów, wody złej jakości (V) w 9,7% punktów. Najczęściej występującymi wskaźnikami obniżającymi jakość wód w utworach jury górnej były: azotany, wapń, żelazo, mangan. Podobnie jak w latach poprzednich w punkcie J312/r odnotowa-no wysokie stężenie chromu. Ponadto, stwierdzono również podwyższone stężenie indeksu oleju mine-ralnego (1 punkt) oraz podwyższone stężenie indek-su fenolowego (3 punkty).

Wody tego poziomu w 77,4% badanych punktów odpowiadały normom określonym dla wód do picia. Głównymi wskaźnikami decydującymi o braku przy-datności wody do picia były przekroczone normy azotanów, żelaza i manganu.

Poziom jury środkowej (ryc. 5) monitorowany był przez 1 punkt sieci krajowej i 4 punkty sieci re-gionalnej. W badanym poziomie stwierdzono: wody o bardzo dobrej jakości (I) w 20% punktów, wody zadowalającej jakości (III) w 20% punktów i wody niezadowalającej jakości (IV) w 60% punktów. Naj-częściej występującymi wskaźnikami obniżającymi jakość wód w utworach jury środkowej były: żelazo, wodorowęglany i pH. Wody tego poziomu w 20% ba-danych punktach odpowiadały normom określonym dla wód do picia. Głównymi wskaźnikami decydują-cymi o braku przydatności wody do picia były prze-kroczone normy dla pH, żelaza, manganu i twardości ogólnej.

Poziom jury dolnej (ryc. 5) monitorowany był przez 3 punkty sieci regionalnej. Jakość tych wód była niska, wody zadowalającej jakości (III) stwier-dzono w 33,3% punktów, a wody niezadowalającej jakości (IV) w 66,7% punktów. Najczęściej wystę-pującymi wskaźnikami obniżającymi jakość wód w utworach jury dolnej były związki żelaza,

Ryc. 4. Jakość wód podziemnych w utworach kredy

101

WOD

Y PO

DZIE

MNE

wodorowęglany oraz fosforany.Wody tego poziomu w 33,3% badanych punktów

odpowiadały normom określonym dla wód do picia. Głównymi wskaźnikami decydującymi o braku przy-datności wody do picia były przekroczenia pH oraz stężeń: żelaza, manganu i twardości ogólnej.

Poziom triasu (ryc. 6) monitorowany był przez 10 punktów sieci krajowej i 30 punktów sieci regional-nej. Jakość wód była zróżnicowana, w badanych punk-tach stwierdzono: 5% wód o bardzo dobrej jakości (I), 40% wód dobrej jakości (II), 40% wód zadowalającej jakości (III), 12,5% wód niezadowalającej jakości (IV) i 2,5% wody złej jakości (V). Najczęściej występujący-mi wskaźnikami obniżającymi jakość wód w utwo-rach triasu były związki żelaza, azotany, wodorowę-glany, wapń oraz temperatura. Badania laboratoryjne wykazały również występowanie podwyższonych stężeń indeksu fenolowego (4 punkty) oraz indeksu oleju mineralnego (2 punkty).

Wody tego poziomu w 47,5% badanych punktów odpowiadały normom określonym dla wód do picia. Głównymi wskaźnikami decydującymi o braku przy-datności wody do picia były przekroczone normy żelaza, manganu, azotanów, oraz twardości ogólnej, a w rejonie Tarnowskich Gór trichloroetylenu i tetra-chloroetylenu.

Wody piętra karbonu (ryc. 7) monitorowane były przez 2 punkty sieci krajowej i 3 punkty sie-ci regionalnej. Jakość tych wód była następująca: w 60% punktów wystąpiły wody dobrej jakości (II), w 20% punktów wody zadowalającej jakości (III), w 20% punktów wody niezadowalającej jakości (IV). Najczęściej występującymi wskaźnikami obniżają-cymi jakość wód w utworach karbonu były: man-gan, wapń oraz wodorowęglany i związki azotu.

Wody tego poziomu w 20% badanych punktów odpowiadały normom określonym dla wód do pi-

Ryc. 5. Jakość wód podziemnych w utworach jury

102

Ryc. 6. Jakość wód podziemnych w utworach triasu

Ryc. 7. Jakość wód podziemnych w utworach karbonu

103

WOD

Y PO

DZIE

MNE

cia. Głównymi wskaźnikami decydującymi o braku przydatności wody do picia były przekroczone nor-my manganu, oraz twardość ogólna.

Wody w utworach fliszowych Karpat (ryc. 8) moni-torowane były w 6 punktach monitoringu krajowego i 10 punktach monitoringu regionalnego. Jakość wód w badanych utworach przedstawiała się następująco: wody o bardzo dobrej jakości (I) stwierdzono w 37,5% punktów, wody dobrej jakości (II) w 12,5% punktów,

wody zadowalającej jakości (III) w 31,3% punktów, wody niezadowalającej jakości (IV) w 13,7% punktów. Najczęś-ciej występującymi wskaźnikami obniżającymi jakość wód w utworach fliszowych były wodorowęglany.

Wody tego poziomu w 56,2% badanych punk-tów odpowiadały normom określonym dla wód do picia. Jedynym wskaźnikiem decydującym o braku przydatności wody do picia była twardość ogólna.

Ryc. 8. Jakość wód podziemnych w utworach fliszu karpackiego

2. Ocena wyników badań pod kątem ich zanieczyszczenia ze źródeł rolniczych

Rozporządzeniem Dyrektora RZGW we Wrocławiu, z dnia 30 grudnia 2003 r. opublikowanym w Dzien-niku Urzędowym Województwa Śląskiego w sprawie określenia wód podziemnych wrażliwych na zanie-czyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych wyznaczono obszar szczególnie narażony, z którego odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód nale-ży ograniczyć (Dz. Urz. nr 117, poz. 3817).

Wyznaczony obszar w obrębie zbiornika Lubliniec-

Myszków (GZWP-327) obejmuje swym zasięgiem gminy: Wielowieś, Pawonków, Lubliniec, Kalety, Mia-steczko Śląskie i Tworóg o powierzchni 449,2 km2.

W 2005 roku, w obrębie zbiornika Lubliniec-Mysz-ków, prowadzono badania w 18 punktach, w tym w 7 punktach sieci krajowej (877 Połomia, 878 Poło-mia, 879 Połomia, 1049 Połomia, 901 Świbie, 903 Bi-biela, 1709 Kokotek) w 4 punktach sieci regionalnej (84 Tworóg, T201 Lubliniec, T203 Kalety, T205 Bibiela)

104

oraz w 7 dodatkowych punktach, które wytypowa-no na terenie gmin: Pawonków, Lubliniec, Wielowieś i Tworóg.

Wody zanieczyszczone, w rozumieniu Rozpo-rządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 grud-nia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azo-tu ze źródeł rolniczych (Dz. U. nr 241, poz. 2093), występują w Pawonkowie (86 mg NO3/dm3) oraz w Wiśniczu (68 mg NO3/dm3). Wody zagrożone za-nieczyszczeniem występują w miejscowości Wielo-wieś (40 mg NO3/dm3) oraz Świbie (49 mg NO3/dm3). W obrębie zbiornika GZWP-327 zawartość azotanów w wodach była zmienna i w znacznym stopniu zależna od stopnia izolacji wód podziemnych od powierzch-ni. W obszarach izolowanych zawartości azotanów były zwykle bardzo niskie, często nie przekraczały wartości 1 mg NO3/dm3, a nawet progu oznaczalności

(<0,09 mg NO3/dm3). Natomiast na wychodniach zbiornika zawartości te były wyższe i przekraczały 10 mg NO3/dm3, osiągając maksymalnie 68 mg NO3/ dm3.Wartości te przekraczały normy dla wód do picia (50 mg NO3/dm3).

Pozostałe badane związki azotu w postaci azoty-nów oraz amoniaku nie przekraczały norm przyję-tych dla wód pitnych.

Na podstawie badań prowadzonych w 2005 r.w okresie wiosennym i jesiennym można wysnuć wniosek, że okres wegetacji i poboru azotu z gleb przez rośliny jest nie bez znaczenia. W okresie wio-sennym zawartość azotanów w punkcie 901 Świbie spadła do 14 mg NO3/dm3 w stosunku do zawartości w jesieni, która wynosiła przez ostatnie lata w granicach 49-59 mg NO3/dm3. W związku z tym, że wyniki pochodzą z okresu jednego roku, należy śledzić czy tendencje te będą utrzymywały się w następnych latach.

3. Ocenawynikówbadań pod kątem zanieczyszczeniawęglowodoramichlorowanymi

W związku z obserwowanym w rejonie Tarnowskich Gór zanieczyszczeniem wód podziemnych trójchloro-etylenem i tetrachloroetylenem WIOŚ Katowice wyty-pował w tym obszarze 12 punktów obserwacyjnych. Do badań wykorzystano istniejące studnie i piezo-metry. Badane związki chemiczne wykorzystywane były w wielu zakładach i pralniach znajdujących się w tym rejonie jednak wszystkie zakłady zaprzestały

używania ich w swych procesach technologicznych co potwierdziły przeprowadzone kontrole. W 2005 roku stężenia trichloroetylenu wynosiły od 3,2 µg/dm3 do 730 µg/dm3, a tetrachloroetylenu od <0,010 µg/dm3

do 300 µg/dm3. Celem prowadzonego monitoringu będzie w dłuższej perspektywie określenie czy nie następuje wzrost zanieczyszczeń i czy skażenie to nie przemieszcza się poza rejon Tarnowskich Gór.

4. Stan ilościowy wód podziemnych

4.1. Zasoby wód podziemnychOcenę zasobów wód podziemnych dostępnych

dla zagospodarowania przeprowadzono w oparciu o wartości zasobów odnawialnych, dyspozycyjnych i perspektywicznych (tabela 1) w zlewniach bilanso-wych i regionach wodnych (ryc. 9).

Dominujący udział w ogólnej sumie zasobów dys-pozycyjnych wód podziemnych mają zasoby zbiorni-ków mezozoicznych: pięć zbiorników triasowych, po jednym jury górnej i kredy, a także zbiornika karboń-skiego.

Zbiorniki triasowe zajmują powierzchnię około 4000 km2, z tego 67% jest w obszarze województwa śląskiego. Ich łączne zasoby dyspozycyjne wyno-szą około 320 mln m3/rok, a łączny pobór wody jest szacowany na 255 mln m3/rok. W tej wartości mieści się zarówno pobór wody na zaopatrzenie ludności i przemysłu, jak również drenaż wód przez kopalnie rud cynku i ołowiu, odprowadzanych w większości do rzek.

Zbiorniki jurajski i kredowy zajmują powierzchnię około 6500 km2, z tego jednakże tylko jedna trzecia jest w granicach województwa śląskiego. Ich zasoby dyspozycyjne, wynoszące łącznie około 579 mln m3/rok są również w przeważającej części zlokalizowane poza granicami województwa śląskiego. Wykorzy-stanie tych zasobów szacuje się na poziomie 64%.

Zasoby dyspozycyjne zbiorników karbońskich są uwarunkowane głębokim i rozległym drenażem wód przez górnictwo węgla kamiennego, czego wyrazem jest wartość poboru przekraczająca szacowane za-soby. Jednakże znaczna część tych wód miesza się w wyrobiskach z wodami zmineralizowanymi. Gospo-darcze wykorzystanie wód podziemnych wypompo-wywanych z wyrobisk górniczych węgla kamiennego zależy od możliwości ich selektywnego ujmowania.

Znaczący procent wykorzystania zasobów wód podziemnych omawianych zbiorników mezozoicz-nych oraz karbońskich wiąże się z poborem wody

105

WOD

Y PO

DZIE

MNE

dużymi ujęciami studziennymi oraz drenażem gór-niczym. Należy podkreślić, że niektóre rejony woje-wództwa śląskiego są zaopatrywane wyłącznie lub głównie z wód podziemnych. Należą do nich m.in.: Tarnowskie Góry, Zawiercie, Myszków, Częstochowa, Gliwice, Lubliniec, Dąbrowa Górnicza i Racibórz.

Większość dużych ujęć studziennych i ośrod-ków drenażu górniczego pobierających wody z omawianych GZWP jest zlokalizowana w obszarze województwa śląskiego. Jednakże niektóre ośrod-ki drenażu górniczego, mające dominujący udział w ogólnym poborze wody, są zlokalizowane poza granicami województwa. Należą do nich Kopal-nia Węgla Brunatnego Bełchatów, drenująca wody z GZWP Niecka Miechowska (408) oraz kopalnie ol-kuskiego rejonu rudnego, drenujące wody triaso-wego GZWP Olkusz - Zawiercie (454).

Zasoby wód podziemnych dostępne dla zago-spodarowania oszacowane dla obszarów powiatu przedstawiono na ryc. 10.

Wysokie wartości modułu zasobów wód pod-ziemnych, przekraczające 400 m3/d/km2, wyzna-czono dla jednostek administracyjnych położonych w centralnej i północnej części województwa ślą-skiego, gdzie występują zasobne triasowe, jurajskie i kredowe poziomy wodonośne. Największy moduł

zasobów wód podziemnych, powyżej 700 m3/d/km2,wyznaczono w środkowej części województwa w rejonie triasowych zbiorników wód podziem-nych. Tak wysokie wartości modułów zasobów związane są z bardzo korzystnymi parametrami tria-sowych zbiorników wód podziemnych jak również

Ryc. 9. Województwo śląskie na tle zlewni bilansowych

Tabela 1. Zasoby wód podziemnych w zlewniach bilansowych

Numerobszarunamapie

Nazwa zlewni bilansowej Powierzchnia[km2]

Wielkość zasobówdyspozycyjnych

[m3/d]

Moduł zasobówdyspozycyjnych[m3/d/km2]

Wielkość zasobówperspektywicznych

[m3/d]

Moduł zasobówperspektywicznych

[m3/d/km2]

01Mała Wisła

(bez Przemszy)1 789.2 139 740 78.1

02 Przemsza 2 016.8 158 298 383 529 000 330

03Górna Odra

(bez Kłodnicy)2 804.2 428 000 153

04 Kłodnica 988.4 97 484 297 97 000 148

K01 Wisła od Przemszy do Skawy 2 881.2 184 050 67 15 000 113

P-I Górna Warta 2 674.4 337 980 297.26

P-IILiswarta

(bez Kocinki)1 301.4 200 000 154

P-IIIWarta od Liswarty do

Widawki1 489.8 575 000 386

W-IV Mała Panew 2 124.6 193 000 158 111 000 115

Z-07 Pilica 2 628.4 257 760 98.1 593 230 225.7

106

Ryc. 10. Mapa zasobów dyspozycyjnych i perspektywicznych [m3/d/km2] w powiatach województwa śląskiego

107

WOD

Y PO

DZIE

MNE

z odwodnieniem górniczym na obszarze GZWP.Najniższe zasoby wód podziemnych obserwuje

się w południowej części województwa na obszarze powiatu, pszczyńskiego, cieszyńskiego, Bielska-Bia-łej, Tychów.

4.2. Pobór wód podziemnychWedług Urzędu Statystycznego w Katowicach

w 2005 roku pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w województwie śląskim wy-nosił 519,3 mln m3 (tabela 2).

W związku z restrukturyzacją gospodarki zużycie wody na przestrzeni ostatnich lat systematycznie spada. W porównaniu z 2002 r. obniżyło się o ponad 10%.

Udział wód podziemnych w zaopatrzeniu gospo-darki narodowej i ludności w wodę w wojewódz-twie śląskim w 2005 r. wynosił łącznie 178,3 mln m3,co stanowi 34,3% ogólnego poboru wody.

Oprócz wód podziemnych pochodzących z od-wodnienia kopalń i obiektów budowlanych, prze-znaczonych na potrzeby gospodarki narodowej, wypompowuje się również wody kopalniane, któ-re nie są zagospodarowane. Są to zarówno wody słodkie, jak również wody zasolone i solanki. Są one zrzucane do rzek i potoków zlewni Wisły i Odry.

Pobory wód podziemnych w powiatach w woje-wództwie śląskim przedstawiono na ryc. 11.

Największą eksploatację wód podziemnych (po-wyżej 200 m3/d/km2) wyznaczono dla powiatu bę-dzińskiego, Bytomia, Zabrza, Gliwic, Katowic, powia-tu tarnogórskiego, Mysłowic, Dąbrowy Górniczej, Piekar Śląskich. Są to obszary miejskie z licznymi zakładami przemysłowymi, stąd zapotrzebowanie na wodę jest znaczne. Do najsłabiej eksploatują-cych wody podziemne powiatów należą: powiat lubliniecki, żywiecki, częstochowski, kłobucki, cie-szyński i bielski a także inne powiaty grodzkie ta-kie jak: Świętochłowice, Sosnowiec, Siemianowice Śląskie i Bielsko Biała, charakteryzujące się wysokim stopniem urbanizacji, jednak w znacznym stopniu korzystające z wód powierzchniowych.

4.3. Bilans zasobówwód podziemnychdostępnych do zagospodarowania

Bilans wodno-gospodarczy dla obszarów powia-tów przedstawiono na ryc. 12.

Deficyt wód podziemnych występuje w po-wiatach będzińskim (gmina Sławków), Rybniku i Tychach. Na terenie powiatów położonych w rejo-nach górskich, gdzie występują słabowodonośne poziomy w utworach fliszowych, wykazano sto-sunkowo wysokie rezerwy. Wynika to z faktu, iż wiele gospodarstw korzysta z własnych ujęć wód (licznie ujmowane są źródła), które nie zostały zin-wentaryzowane i nieuwzględnione w bilansie zaso-

Tabela 2. Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności

Wyszczególnienie2002 2003 2004 2005

w mln m3

Ogółem 577,8 548,3 528,9 519,3

Na cele produkcyjne (poza rolnictwem, łowiectwem, leśnictwem oraz rybołówstwem i rybactwem) z ujęć własnych w tym:

135,5 129,1 126,2 117,1

• wody powierzchniowe 59,3 57,5 55,2 55,8

• wody podziemne z ujęć studziennych 24,7 20,4 20,0 19,8

• wody podziemne z odwodnienia kopalń i obiektów budowlanych 51,5 51,2 51,0 41,4

Na cele nawodnień w rolnictwie i leśnictwie oraz napełniania i uzupełniania stawów rybnych

85,4 74,5 72,1 82

Na cele eksploatacji sieci wodociągowej* 356,9 344,6 330,6 320,2

Wody powierzchniowe 222,0 214,5 205,4 203,1

Wody podziemne 134,9 130,2 125,2 117,1

* - pobór wody na ujęciach przed wtłoczeniem do sieci

108

Ryc. 11. Mapa poborów wód podziemnych [m3/d/km2] w powiatach w województwie śląskim

109

WOD

Y PO

DZIE

MNE

Ryc. 12. Mapa regionalnych obszarów zagrożonych deficytem zasobów wód podziemnych [m3/d/km2]

110

bowym. Uwzględniając ten fakt należy stwierdzić, że w rejonach tych, ze względu na występujące i udokumentowane niskie zasoby dyspozycyjne nie ma możliwości istotnego zwiększenia poboru wód podziemnych, a co za tym idzie budowy du-żych ujęć wód podziemnych.

Na terenie województwa występują również takie obszary, dla których w wyniku obliczeń wyznaczono duże rezerwy zasobowe, w rzeczywistości niewystę-pujące. Wynika to z faktu, że jednostki administra-cyjne wykazują znikomy pobór lub brak poboru wód podziemnych, natomiast obliczone zasoby są bardzo wysokie (Świętochłowice, Sosnowiec).

Większość dużych ujęć wód podziemnych zlo-kalizowana jest w obrębie triasowych i jurajskich szczelinowo-krasowych zbiorników wód podziem-nych. Zaliczyć należy tutaj m.in. ujęcia w rejonie: Częstochowy, Tarnowskich Gór, Gliwic i Dąbrowy

Górniczej. Ujęcia te w latach 80-90 ubiegłego wieku eksploatowały prawie dwukrotnie więcej wody niż obecnie, a w niektórych przypadkach nawet kilka-krotnie. Spadek ilości pobieranych wód wywołany został zmianami zachodzącymi w okresie transfor-macji gospodarczo-ustrojowej, a zwłaszcza restruk-turyzacją wodochłonnych gałęzi przemysłu. W tej sytuacji, ze względu na znaczną rezerwę zasobową, można łatwo zwiększyć wydobycie wody z poszcze-gólnych ujęć.

W gorszej sytuacji są jednostki administracyj-ne położone w centralnej części województwa. Ze względu na drenaż górniczy, degradację jakości i ilości wód podziemnych przez górnictwo i przemysł nie ma tam możliwości pozyskania większej ilości wody podziemnej. Powiaty te w znacznym stopniu zmuszone są korzystać z ujęć wód powierzchnio-wych.