Rozwój metropolii z perspektywy reformy

administracyjnej

Marek WójcikDoradca Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji

Sekretarz Zespołu do spraw decentralizacji

Warszawa - 18 września 2008r.

Zawartość prezentacji

• Omówienie założeń projektu ustawy o polityce miejskiej

i współpracy jednostek samorządu terytorialnego w tym

zakresie oraz o zmianie niektórych innych ustaw;

• Przedstawienie mechanizmów wsparcia rozwoju obszarów

metropolitalnych przygotowanych przez Rząd;

Kluczowy element prawny

• Ustawa o polityce miejskiej i współpracy jednostek

samorządu terytorialnego w tym zakresie oraz o zmianie

niektórych innych ustaw;

• Główne zagadnienia:

- cele i sposób prowadzenia polityki miejskiej państwa;

- sposób tworzenia i zakres działania zespołu miejskiego;

- sposób tworzenia, organizacja i zakres działania zespołu

metropolitalnego;

W czym objawiają się różnicepomiędzy kategoriami gmin?• Gminy: miejska, miejsko – wiejska, wiejska;

• Ustrojowo – nie ma zasadniczych różnic;

• Zakres zadań – duże miasto może więcej;

• Finansowanie – większa paleta dochodów miast, ale i też

największe zagrożenie zmianami systemowymi w skali

całego państwa; mechanizmy wsparcia gmin wiejskich

czy też obszarów zdegradowanych;

• Zarządzanie – najbardziej sprawny funkcjonalnie model

to gmina miejsko – wiejska; duże miasta – największe

„zagęszczenie” problemów zarządczych;

zasadniczy problem – zarządzanie przestrzenią;

Różnice w zarządzaniu obszarami miejskimi• Pomijając specyfikę niektórych miast (np. Cieszyn, Świnoujście),

można pokusić się o kategoryzację gmin miejskich - w zależności

od liczby mieszkańców oraz położenia geograficznego miast;

• Granicą powodującą powstawanie różnic w zarządzaniu miastem

jest skala jego potencjału, generująca określoną liczbę

odbiorców: osób w nim mieszkających lub korzystających z tego

potencjału. Innego rodzaju problemy zarządcze spotykamy na

obszarach miejskich generujących:

- od 1 – 1,5 mln odbiorców,

- około 0,5 mln odbiorców,

- kilkadziesiąt tysięcy odbiorców,

- do kilkunastu tysięcy odbiorców.

Kryteria obszarów miejskich• metropolie (na stałe zamieszkiwane przez ponad 500 tysięcy

osób i generujące często nawet drugie tyle korzystających z

ich infrastruktury społecznej i gospodarczej) oraz miasta

średniej wielkości leżące w obszarach metropolitalnych

(np. miasta aglomeracji śląskiej, Zgierz, Pabianice, Sopot);

• duże miasta – granica pomiędzy średnim, a dużym miastem

leży gdzieś na poziomie około 150 tysięcy mieszkańców

(np. Radom, Częstochowa, Kielce) oraz średnie miasta leżące

w bezpośrednim sąsiedztwie (np. Rybnik, Żory, Rydułtowy,

Pszów, Wodzisław Śląski, Jastrzębie);

•  średnie miasta – kilkudziesięciotysięczne;

• małe miasta – od kilku do kilkunastu tysięcy mieszkańców;

Pytanie zasadnicze

• Czy powinno się uwzględniać specyfikę obszarów miejskich

w kształtowaniu ich: zakresu zadań i kompetencji oraz

dochodów?

• Nie ma wątpliwości, że TAK!

• Kolejne etapy tego typu działań:

1990 reaktywowanie samorządów gminnych,

1994 - 1996 pilotażowy program dużych miast,

1997 - 1998 ustawa miejska i miejska strefa usług

publicznych,

1998 – 2008 miasta na prawach powiatu,

2008 – zespoły metropolitalne i zespoły miejskie,

Rok Liczba gmin*Powiaty

Miasta na prawach powiatu

Miasta ogółem

ogółem miejskie miejsko-wiejskie

wiejskie

1990 2121* 8301991 2419 280 559 1580 8331992 2459 306 535 1618 8351993 2465 308 544 1613 8451994 2468 311 552 1605 8531995 2483 315 555 1613 8601996 2483 315 559 1609 8641997 2486 316 564 1606 8701998 2489 318 567 1604 308 65 8751999 2489 318 567 1604 308 65 8752000 2489 318 572 1599 308 65 8802001 2489 318 576 1595 308 65 8842002 2478 307 576 1595 315 65 8842003 2478 307 577 1594 314 65 8852004 2478 307 579 1592 314 65 8862005 2478 307 580 1591 314 65 8872006 2478 307 582 1589 314 65 8892007 2478 306 586 1586 314 65 8912008 2478 306 586 1586 314 65 892

Dlaczego wsparcie dla obszarów metropolitalnych?• Polska by móc wykorzystać szansę rozwoju winna w pełni

dążyć do spójności terytorialnej poprzez pełniejsze

wykorzystanie endogenicznego potencjału największych

ośrodków miejskich oraz wzmacnianie związków między

metropoliami i terenami zurbanizowanymi, a otaczającymi

je mniejszymi miastami

i terenami wiejskimi;

• Z drugiej strony widoczny jest w Polsce chaos

urbanizacyjny,

a żywiołowe procesy w tym zakresie obniżają standard życia

mieszkańców i – co nie mniej istotne – warunki obsługi

przedsiębiorstw;

Dlaczego wsparcie dla obszarów metropolitalnych?• Przepisy ustawy ukierunkowane są na tworzenie

mechanizmów pozwalających na utrzymanie równowagi w

rozwoju sieci miejskiej - poprzez wzmocnienie

strategicznej roli obszarów metropolitalnych i jednoczesną

poprawę atrakcyjności miast małych i średnich oraz gmin

wiejskich;

• Wzmocnienie więzi pomiędzy rozwojem miast i obszarów

zurbanizowanych a rozwojem sąsiadujących terenów

podmiejskich i wiejskich jest priorytetem ustawy;

• Miasta i obszary metropolitalne odgrywają rolę

regionalnych centrów wzrostu;

Obszar metropolitalny, a rozwój regionalny• Poprawa warunków rozwoju miast i ich otoczenia oraz

usprawnienie procesów zarządzania nimi;

• Ukształtowanie racjonalnej struktury funkcjonalno-

przestrzennej, a zwłaszcza zapewnienie właściwych

warunków życia mieszkańców z uwzględnieniem

odpowiedniej ilości powiązanych ze sobą terenów

publicznych;

• Zintegrowanie systemów transportu zbiorowego;

• Prowadzenie racjonalnej gospodarki odpadami;

• Zapewnienie korzystnych warunków funkcjonowania

przedsiębiorstw;

Obszar metropolitalny a rozwój regionalny• Prowadzenie gospodarki przestrzennej w sposób

zapewniający ochronę dziedzictwa kulturowego (zwłaszcza

terenów objętych ochroną konserwatorską);

• Ochrona zasobów naturalnych i środowiska przyrodniczego,

terenów czynnych ekologicznie, terenów rolnych i leśnych

(zwłaszcza poprzez bardziej efektywne wykorzystywanie

terenów już zabudowanych oraz zapobieganie rozpraszaniu

zabudowy,

a także ograniczanie presji urbanizacyjnej na tereny zieleni,

w tym zieleni publicznej i na obszary dziedzictwa

przyrodniczego i kulturowego);

Obszar metropolitalny a rozwój regionalny• Poprawa spójności systemu osadniczego, zwłaszcza poprzez

wzrost dostępności komunikacyjnej do dużych ośrodków

miejskich, realizowanie ich obwodnic, szczególnie na drogach

krajowych, tworzenie zintegrowanych systemów transportu

zbiorowego w skali miasta, aglomeracji miejskiej i regionu,

a także systemów infrastruktury technicznej w odniesieniu

do planowanych obszarów urbanizacji;

• Poprawa ładu przestrzennego, w tym wspieranie procesów

restrukturyzacji dzielnic centralnych oraz kompleksowej

rewitalizacji historycznych obszarów miejskich, a także

obszarów zdegradowanych i nieracjonalnie wykorzystywanych;

Definicja obszaru metropolitalnego• Obszar metropolitalny stanowi ciągły przestrzennie układ

osadniczy obejmujący co najmniej jedno miasto na prawach

powiatu wraz z otaczającymi je gminami, który charakteryzuje się

silnymi związkami funkcjonalno-przestrzennymi, w tym dużym

przepływem osób, towarów i usług oraz intensywnym

zagospodarowaniem i dużą gęstością zaludnienia, w skali całego

terenu.

• Obszar metropolitalny może obejmować gminy położone

wewnątrz wyznaczonego obszaru, nawet jeżeli nie wykazują one

silnych powiązań z miastem na prawach powiatu.

• Granice obszaru metropolitalnego mogą przecinać teren powiatu

i wykraczać poza granice województwa.

Zasady tworzenia obszarów metropolitalnych•  Z mocy ustawy tworzy się: warszawski obszar

metropolitalny

i górnośląski obszar metropolitalny;

• Rada Ministrów może, w drodze rozporządzenia, tworzyć

obszary metropolitalne z łączną liczbą mieszkańców nie

mniejszą niż 500 tys., przy gęstości zaludnienia na tym

obszarze nie mniejszej niż 200 mieszkańców na 1 km2

•  Z wnioskiem do Rady Ministrów o utworzenie obszaru

metropolitalnego może wystąpić gmina lub gminy z łączną

liczbą mieszkańców nie mniejszą niż 500 tys. (zgłoszenie

wniosku wymaga uchwały rady gminy);

Ile obszarów metropolitalnych?2+(1,5,7,10…) ? • W oparciu o przeprowadzone analizy, minister właściwy do spraw

administracji publicznej opracowuje propozycję wyznaczenia

granic obszaru metropolitalnego i przekazuje do zaopiniowania,

organom stanowiącym jednostek samorządu terytorialnego, które

w przypadku utworzenia obszaru metropolitalnego uzyskałyby

z mocy prawa przynależność do zespołu metropolitalnego;

• Postanowienie ministra właściwego do spraw administracji

publicznej o planowanych granicach obszaru metropolitalnego

(może zostać zaskarżone przez organy stanowiące jednostek do

sądu administracyjnego z powodu niezgodności z prawem);

• Rada Ministrów, rozporządzenie o utworzeniu obszaru

metropolitalnego;

Zespół metropolitalny

• W celu prowadzenia spraw obszaru metropolitalnego

ustanawia się zespół metropolitalny;

• Przynależność do zespołu uzyskują z mocy prawa:

- gminy położone na obszarze metropolitalnym;

- powiaty, które w całości położone są na obszarze

metropolitalnym;

• Zespół wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym

i na własną odpowiedzialność;

• Zespół ma osobowość prawną;

• Samodzielność zespołu podlega ochronie sądowej;

• Zespół nie stanowi jednostki samorządu terytorialnego;

Zakres działania zespołu metropolitalnego

• programowanie strategii rozwoju i zagospodarowania

obszaru metropolitalnego oraz opracowywanie i

uchwalanie programów lub planów metropolitalnych;

• realizacja wspólnych przedsięwzięć; w tym o charakterze

infrastrukturalnym;

• inicjowanie i rozwijania współpracy jednostek samorządu

terytorialnego w celu realizacji zadań mających znaczenie

dla obszaru metropolitalnego;

• pozyskiwanie i łączenie środków publicznych i prywatnych

niezbędnych do realizacji zespołu;

• promocja obszaru metropolitalnego;

Zakres działania zespołu metropolitalnego

• Koordynowanie działalności jednostek samorządu terytorialnego

wchodzących w skład obszaru metropolitalnego w sprawach:

ładu przestrzennego, ochrony dziedzictwa kulturowego i ochrony

środowiska; zaopatrzenia w energię elektryczną, cieplną oraz

w gaz, wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji i

oczyszczania ścieków komunalnych, wysypisk i unieszkodliwiania

odpadów komunalnych; komunikacji i transportu zbiorowego;

rynku pracy;

• Inne zadania i działania na rzecz jednostek samorządu

terytorialnego położonych na obszarze metropolitalnym jeżeli

postanowi tak zgromadzenie zespołu (w tym zadania zlecone

przez organy administracji rządowej);

Strategia rozwoju i zagospodarowania przestrzennego• Zgromadzenie zespołu uchwala strategię rozwoju

i zagospodarowania obszaru metropolitalnego,

a na jej podstawie, w zakresie niezbędnym

dla realizacji zadań zespołu:

- stanowi ustalenia wiążące dla gmin należących do

zespołu przy sporządzaniu przez nie miejscowych planów

zagospodarowania przestrzennego;

- ustala obszary, dla których gminy należące do zespołu

zobowiązane są sporządzić miejscowe plany

zagospodarowania przestrzennego.

Strategia rozwoju i zagospodarowania przestrzennego• Wstępne założenia, a następnie projekt strategii, podlegają

uzgodnieniu z członkami zespołu;

• Spójność strategii z dokumentami planistycznymi:

regionalnymi i krajowymi;

• Jeżeli gmina nie przystąpi do sporządzania lub zmiany

miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego,

zespół może wezwać gminę do wykonania tego obowiązku

we wskazanym terminie, a po jego bezskutecznym upływie,

sporządzić, uzgodnić i uchwalić, na koszt i ryzyko gminy,

plan albo zmianę planu, ze skutkami przewidzianymi

prawem dla miejscowego planu zagospodarowania

przestrzennego;

Zmiany zasad prowadzenia polityki rozwoju• Politykę rozwoju prowadzą także zespoły metropolitalne

oraz zespoły miejskie;

• Projekty strategii rozwoju opracowywane przez jednostki

samorządu terytorialnego podlegają konsultacjom z

właściwym samorządem województwa;

• Konsultacje społeczne dotyczące strategii zespołu

metropolitalnego - z gminami, powiatami, partnerami

społecznymi i gospodarczymi;

Organizacja i zasady działania zespołu metropolitalnego•  Organami zespołu są:

- zgromadzenie zespołu – jako organ stanowiący i

kontrolny;

- zarząd zespołu – jako organ wykonawczy;

• Zgromadzenie zespołu składa się z delegatów wszystkich

jednostek samorządu terytorialnego należących do

zespołu (delegatem jest z mocy prawa odpowiednio wójt,

burmistrz, prezydent miasta, starosta). W skład

zgromadzenia zespołu wchodzi także, z głosem

doradczym, starosta powiatu,

który w części położony jest na obszarze metropolitalnym;

Podwójna większość w głosowaniach zgromadzenia zespołu

• Uchwały zgromadzenia zespołu są podejmowane podwójną

bezwzględną większością, chyba że ustawa lub statut

stanowią inaczej;

• Przez podwójną bezwzględną większość rozumie się

sytuację,

w której za przyjęciem uchwały głosuje większość jednostek

samorządu terytorialnego reprezentujących większość

ludności zamieszkałej na terenie obszaru metropolitalnego;

• Dla ustalenia, czy zachodzi warunek uzyskania większości

ludności zamieszkałej na terenie obszaru metropolitalnego,

bierze się pod uwagę jedynie głosujących za uchwałą

delegatów gmin metropolitalnych;

Zarząd zespołu metropolitalnego• W skład zarządu zespołu wchodzą prezydenci miast na

prawach powiatu i przedstawiciele powiatów należących

do zespołu;

• Przewodniczącym zarząd zespołu jest prezydent

największego miasta zespołu. Jeżeli w skład obszaru

metropolitalnego wchodzi więcej niż jedno miasto na

prawach powiatu, statut może przewidywać rotacyjne

obejmowanie funkcji przewodniczącego przez

prezydentów tych miast;

Dochody zespołu metropolitalnego• składki jednostek samorządu terytorialnego (kwota składki nie

może przekraczać w skali rocznej 1 % dochodów własnych

każdej jednostki samorządu terytorialnego);

• dochody z majątku zespołu;

• odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach

bankowych zespołu;

• dochodami zespołu mogą być: wpłaty jednostek samorządu

terytorialnego przeznaczone na realizację zadań

wykonywanych przez zespół metropolitalny, dotacje z budżetu

państwa lub funduszy celowych, wpływy ze zbiórek publicznych

a także spadki, zapisy i darowizny, inne dochody, w tym środki

pochodzące z Unii Europejskiej i innych źródeł zagranicznych;

Inne mechanizmy wsparcia rozwoju metropolii i rozwoju regionalnego• Komunalizacja nieruchomości po likwidowanej Agencji Mienia

Wojskowego (gotowy projekt ustawy);

• Przekazywanie przez Ministra Skarbu udziałów w spółkach o

zasięgu regionalnym lub lokalnym (Województwo małopolskie,

Powiat starogardzki, miasto Zawiercie);

• Przygotowania do przekazania samorządom województw praw

własności, regionalnych oddziałów Polskiego Radia i TVP;

• Uruchomienie od 2009 roku rządowego programu wsparcia

modernizacji dróg lokalnych i regionalnych;

• Pilotaż przekazania samorządom województw zarządzania

częścią dróg krajowych;

Inne mechanizmy wsparcia rozwoju metropolii i rozwoju regionalnego• Przekazanie samorządom wojewódzkim do prowadzenia:

ochotniczych hufców pracy, parków krajobrazowych,

ośrodków doradztwa rolniczego, państwowych wyższych

szkół zawodowych;

• Decentralizacja PFRON - przekazanie zadań do

samorządów wojewódzkich i powiatowych;

• Zmiany w ustawie o systemie oświaty, wzmacniające

kompetencje jednostek samorządu terytorialnego w

prowadzeniu polityki oświatowej na swoim terenie;

• Rozwiązania prawne wspierające proces zmiany formy

prawnej prowadzenia szpitali (spółki prawa handlowego);

Inne mechanizmy wsparcia rozwoju metropolii i rozwoju regionalnego• Nowelizacja ustaw o planowaniu przestrzennym i prawa

budowlanego;

• Nowelizacja regulacji prawnych dotyczących partnerstwa

publiczno – prywatnego i partnerstwa publiczno –

społecznego;

• Wprowadzanie nowych regulacji prawnych ułatwiających

współpracę jednostek samorządu terytorialnego:

Europejskie ugrupowania współpracy terytorialnej (projekt

procedowany przez Sejm), nowe formy stowarzyszeń z

organizacjami obywatelskimi – projekt wynikający z

przygotowanej nowelizacji ustawy o działalności pożytku

publicznego i wolontariacie;

Inne mechanizmy wsparcia rozwoju metropolii i rozwoju regionalnego• Nowelizacja ustawy o zasadach prowadzenia polityki

rozwoju;

• Konsekwentna realizacja programu budowy autostrad i

dróg ekspresowych;

• Znaczące wsparcie dla dużych miast (prawne i finansowe)

w przygotowaniu inwestycji związanych z EURO 2012;

• Przejmowanie przez samorządy województw udziałów PKP

Przewozy Regionalne;

• Nowelizacja przepisów ułatwiających prowadzenie

inwestycji;

Dziękuję za uwagę

Końcowe motto:

Uruchamiamy wielorakie i komplementarne działania na rzecz rozwoju metropolii