Obecny kryzys gospodarczy i założenia międzynarodowej

reformy systemu monetarnegoWarszawa, maj 2009

Szymon Chrupczalski

Kryzys finansowy

I. Współczesny pieniądz i cykl koniunkturalny

II. Przyczyny kryzysu

III. Rozwój kryzysu

IV. Recesja

V. Perspektywy

VI. Propozycja reformy systemu monetarnego

• Pieniądz fiducjarny

• Państwowy monopol na emisję pieniądza i przymus posługiwania się tym pieniądzem (podatki!)

• Rezerwa cząstkowa

• Banki centralne = agencje centralnego planowania

• Mechanizm kreacji pieniądza przy rezerwie cząstkowej – większość ludzi nie jest jego świadoma

I. Współczesny pieniądz i cykl koniunkturalnyPieniądz

• Krzywa CI - stopa preferencji czasowej.• Dążenie do F bez oszczędności = złudne obietnice zbudowane na

wykreowanym pieniądzu bez pokrycia.• „Malinvestment”.

• Źródło: Garrison R., Overconsumption and Forced Saving in the Mises-Hayek Theory of the Business Cycle, History of Political Economy vol. 36, no. 2 (summer) 2004

I. Współczesny pieniądz i cykl koniunkturalny cd.Cykl boom – boost i preferencja czasowa

• Obecny kryzys – przyczyny ~2001 roku w USA. • Pieniądz w służbie polityki i interesów rządowych.

Zamach na WTC i wojna – decyzje Banków Centralnych (głównie Fed i Banku Anglii).

II. Przyczyny kryzysuEra Alana Greenspana

II. Przyczyny kryzysu cd.Effective federal funds rate - USA

• EFFR = nominalne efektywne oprocentowanie, po jakim banki pożyczają sobie środki zgromadzone na rachunku w banku centralnym. EFFR determinuje cenę pieniądza na rynku: oprocentowanie lokat i kredytów.

• Okno dyskontowe (wstydliwa pożyczka od banku centralnego) jest niewiele wyższa od FRR.

II. Przyczyny kryzysu cd.Podaż pieniądza - USA

• Początkowa kreacja papierowego pieniądza (M0) do 2006r i w konsekwencji eksplozja pieniądza szerokiej miary (M3, koniec publikacji).

II. Przyczyny kryzysu cd.Wzrost cen - USA

Dlaczego ceny domów i surowców (ropa naftowa) na całym świecie poszybowały w górę, a wskaźnik CPI był względnie stały?

• Problem ze wskaźnikami CPI i PPI - ceny nie rosną równomiernie!• Czym jest inflacja i wzrost cen - John Law, 1705r.:

„Kreowanie pieniądza we Francji jest nakładaniem podatku na ludzi, który jest szybko spłacany i mniej niedomagający niż podatek nakładany w inny sposób”.

II. Przyczyny kryzysu cd.Nierównomierny wzrost cen

• Przyczyny kryzysu tkwią w rynku nieruchomości.

• Największy wzrost cen domów najtańszych (kosztowo)!

• W lipcu 2004 (wybory!) wzrost cen (y-y) wyniósł 20,5%.

„Pod nieobecność standardu złota, nie ma sposobu na uchronienie oszczędności obywateli przed inflacją. (…) Gdyby standard złota istniał postępowanie rządu [tworzenie inflacji – austriacy] byłoby nielegalne. (…) Zniesienie go umożliwia ten podstępny sposób finansowania wydatków państwa z deficytu. (…) Taka ukryta konfiskata majątku obywateli odbywa się w zamian za obietnicę polityków utrzymywania państwa opiekuńczego.”

Alan Greenspan, lata 70-te.

II. Przyczyny kryzysu cd.Dwie twarze Greenspana

Dlaczego niektórzy kochają inflację: • Wartość aktywów szeregu firm

uzależniona jest od wartości i stanu kapitału, zapasów oraz antycypowanego, przyszłego strumienia nominalnych dochodów.

• Deficyt budżetowy można łatwo powiększać i finansować przy inflacji.

• Deflacja może wywołać panikę i ujawnić bezsilność banków centralnych.

Paniczny strach przed deflacją i spadkiem cen

W warunkach inflacji:• Wartość niektórych firm rośnie spektakularnie. Problem pojawia się, gdy

ktoś zażąda dywidendy. Przypomina to grę w pokera – trzeba odsłonić karty.

• Paradoksalnie dla rynków polityczno-finansowych bańka spekulacyjna jest pożądana.

III. Rozwój kryzysu

Ben Shalom Bernanke

• Bernanke objął stanowisko szefa Fed’u w 2006 roku. Szybko pobił rekord zwiększenia bazy monetarnej.

III. Rozwój kryzysu cd. Rekord Bernankego

Przykład wymagań kapitałowych:

• Jeśli kapitał własny banku wynosi 80 i aktywa mają ryzyko 100% (rating) to wówczas przy wymogu kapitału własnego 8%:

80 = 8% x (aktywa x 100%) + pozostałe rezerwy

czyli aktywa wyniosą max. 1000.

• Aktywami mogą być np. kredyty hipoteczne, kredyty korporacyjne, obligacje, inne papiery wartościowe.

System BASEL (stworzony w 1974 roku (!!) przez szefów banków centralnych grupy G10) – naturalna konsekwencja pieniądza fiducjarnego.

BASEL I – 1988r. Regulacje BASEL II = 350 stronnicowy dokument.

III. Rozwój kryzysu cd. Regulacje – system Basel

F. A. von Hayek o regulacji: „rozwiązanie regulacyjne jest mentalnością „jeden rozmiar pasuje wszystkim”, która konsekwentnie usztywnia innowację i kreatywność wolnego rynku i w tym procesie powstrzymuje konkurencję (...).” („Zgubna pycha rozumu…”)

Hayek w tym kontekście mówił również o „roszczeniu wiedzy”, syndromie którym zainfekowani są centralni planiści (np. ustalanie stóp procentowych).

ALE:• Pieniądza państwowego nie da się deregulować (podobnie jak sklepów

„Społem” w PRL – jest to monopol).• Współczesny pieniądz i rynki finansowe można tylko mniej albo więcej

kontrolować. Brak wolnego rynku!

III. Rozwój kryzysu cd. Czy regulacje finansowe zapobiegają kryzysom?

• Poszczególne instytucje finansowe, podobnie jak papiery przez nie emitowane mają wystawiany rating (waga ryzyka!).

• Nationally Recognized Statistical Rating Organization - kartel

SEC (Securities and Exchange Commission) – założyciel

• Firmy płacą za wystawienie im ratingu.

Agencje ratingowe:• Moody's Investor Service• Standard & Poor's• Fitch Ratings• M. Best Company• Dominion Bond Rating Service, Ltd• Japan Credit Rating Agency, Ltd• R&I, Inc.• Egan-Jones Ratings Company• LACE Financial• Realpoint LLC

III. Rozwój kryzysu cd. Rating

• Sekurytyzacja = zamiana kredytów bankowych w papiery wartościowe, będące potem przedmiotem obrotu publicznego.

• Papierom wartościowym można nadać lepszy rating niż kredytom hipotecznym.

• Wówczas kredyty można zamienić na papiery wartościowe i jeśli te mają ryzyko np. 50% to przy wymogu kapitału własnego 8%:

80 = 8% x (aktywa x 50%) + pozostałe rezerwy

czyli aktywa wyniosą już max. 2000!

Takie papiery wartościowe w USA to np.

• MBS (Mortgage Backed Securities) - czyli papiery zabezpieczone hipotekami.

• ABS (Asset Backed Securities) – z zabezpieczeniem w innych aktywach

• CDO (Collaterised Debt Obligations) – opierają się o szereg różnych zobowiązań (np. o dług lewarowany) i oferują różny wachlarz ryzyka.

III. Rozwój kryzysu cd. Sekurytyzacja

• Freddie Mac (Federal Home Loan Mortgage Corporation)

• Fannie Mae (Federal National Mortgage Association)

• Ginnie Mae (Government National Mortgage Association)

Jak działały?

• Posługiwały się dźwignią finansową.

• FF gwarantują, że dług hipoteczny (kwota bazowa i odsetki) zostanie spłacony, niezależnie od tego czy kredytobiorca faktycznie spłaci swój dług hipoteczny.

• FF zarabiają pobierając „opłaty gwarancyjne”. • F & F miały zobowiązania na ok. 6 bilionów $ (PKB USA 14 bln $).

Kontrolowały połowę rynku nieruchomości.

III. Rozwój kryzysu cd. Rynek nieruchomości

• Subprime - kredyty drugiej szansy

• Alt-A – hipoteki uważane za bardziej ryzykowane niż w sektorze prime, ale mniej niż w subprime.

• ARM - adjustable rate mortgage, kredyt hipoteczny o stopie procentowej spłaty zależnej od indeksów takich jak np. LIBOR, etc. (rysunek powyżej)

III. Rozwój kryzysu cd. Zmiana ceny kredytów

• NINJA = No income, no job, no assetts” (brak dochodu, brak pracy, brak majątku).

Wymyślony przez HCL Finance jako nazwa dla jednego z produktów.

• Rynek subprime to około 25% wszystkich kredytów hipotecznych

Dlaczego banki udzielały takich kredytów?

• CRA, czyli Community Reinvestment Act.

Ustawa z 1977 roku (duże zmiany za Clintona): „ochrona kredytobiorców mniejszościowym”, czyli ludności kolorowej, ubogiej, znajdującej się w złych warunkach materialnych, przed złym traktowaniem jej przez banki.

• „Konkurencja” na rynku bankowym.

III. Rozwój kryzysu cd. Ninja

• Agencja ratingowa Moody’s dawała Freddie Mac rating A1 aż do 22 sierpnia 2008 r. Warren Buffet komentując sytuację F & F powiedział „The game is over”

• Moody’s zmieniła rating na Baa3, najniższy w skali, oznaczający najwyższa możliwą skalę ryzyka (dla części papierów F&F).

• 8 IX 2008: F&F – „conservatorship”; po naszemu nacjonalizacja.

• Doktryna „too big to fail”.

• „Toksyczne” aktywa, czyli papiery wartościowe oparte o kredyty hipoteczne są niepłynne. Brak płynności i aktywa zbudowane „z powietrza” są czynnikiem który wyzwolił lawinę bankructw.

IV. Recesja

Koniec optymizmu

• Bank centralny podmienia aktywa banków komercyjnych z „toksycznych” papierów na obligacje rządowe o długim terminie zapadalności i inne „pewne” papiery.

Obecnie bezpośrednio skupuje te aktywa (USA, Anglia).

• W USA wspólna polityka banku centralnego i skarbu państwa oraz „partnerstwo publiczno-prywatne”, w Europie kontynentalnej działania pomocowe rządów.

IV. Recesja cd.Socjalizacja strat – cały świat

Przykład USA:

• Rząd – inwestor: 5,4 biliona $, wydane 1,3 biliona (skup aktywów).

• Rząd – pożyczkodawca: 2,3 biliona $, wydane 734 miliardy.

• Rząd – ubezpieczyciel: 2,1 biliona $, wydane 286 miliardów.

IV. Recesja cd. Bankructwo rządów czy socjalizm?

CDS – umowa ubezpieczenia na wypadek niespłacenia długu (rządy nie wykupują obligacji).

Alternatywne działania w polityce gospodarczej mają często pozytywne krótkoterminowe efekty i

negatywne długoterminowe, albo negatywne

krótkoterminowe i pozytywne długoterminowe. Jest

oczywiste, która opcja jest wybierana w dzisiejszej

masowej demokracji, gdzie politycy są nadzwyczaj

zorientowani na krótkoterminowe efekty – co

najwyżej do następnych wyborów.

The U.S. government (…) would have additional powers to sell or transfer the assets or liabilities of the institution in question, renegotiate or repudiate the institution’s contracts (…).

V. Perspektywy Problem przyszłej polityki

„Naprawa [w czasie kryzysu] może polegać na wycofaniu się i uwolnieniu rynku, albo na dalszych krokach interwencyjnych. Państwo niemal zawsze wybiera tę drugą opcję, dopóki nie jest zmuszone do innych działań. Efektem jest jeszcze więcej zniekształceń prowadzących ostatecznie, małymi krokami, do nacjonalizacji i towarzyszących jej stagnacji i bankructwa.”

„Przedsiębiorcy, którzy starają się o kredyt cierpią z powodu braku kapitału; nie jest to nigdy brak pieniędzy, w ścisłym tego słowa znaczeniu”L. von Mises „The Theory of Money and Credit”

• Pieniądz to zjawisko rynkowe – przenosi informację o celach i środkach działania. Tworzy się spontanicznie, jak prawo (nomos), język etc.

• Pieniądz bez pokrycia oparty na prawnym przymusie podkopuje zaufanie między ludźmi.

V. Perspektywy cd. Kryzys zaufania do pieniądza

V. Perspektywy cd. Początek przyszłego kryzysu i inflacji

Bank Następne spotkanie Poprzednia zmiana Obecna stopa %

Bank Anglii 4 czerwca 5 marca 0, 5%

Bank Japonii 22 maja 19 grudnia 0,1%

Europejski Bank Centralny 4 czerwca 7 maja 1%

Rezerwa Federalna 24 czerwca 16 grudnia 0,25%

Narodowy Bank Szwajcarii 18 czerwca 12 marca 0,25%

Kształt systemu:• I.Kirzner (za J.H.de Soto): nie jest

możliwe poznać dziś, jakie informacje i instytucje zostaną stworzone przez przedsiębiorców jutro, zakładając że nie doświadczają państwowego przymusu i podlegają regułom rynkowym (…), w tym najważniejszej w bankowości – regule 100% rezerwy.

VI. Propozycja reform Przyczyny reformy monetarnej i kształt systemu

Po co reforma?

• Dokończenie demontażu socjalizmu

• Koniec cyklicznych kryzysów

• Koniec ukrytego podatku inflacyjnego i finansowania wydatków długiem (obrazki)

• Trwały rozwój i pokojowa współpraca

• Np. można przypuszczać, za von Hayekiem, że przy 100% rezerwie (depozyt nieprawidłowy) natychmiast powstaną fundusze powiernicze, w których właściciele będą lokowali część swoich depozytów.

• Całkowita wolność w wyborze waluty Uchylenie przepisów o prawnym środku

płatniczym (Hayek: „denacjonalizacja pieniądza” i użycie rozproszonej informacji przez ludzi)

Nie można ignorować rozwoju – propozycja użycia złota jako pieniądza.

• System wolnej bankowości Wyłączenie banków centralnych z roli

gwaranta „ostatniej szansy” i zniesienie bankowości centralnej.

Dowolna prawno-ekonomiczna formuła działalności banków.

VI. Propozycja reform cd. Założenia reformy

• Najważniejsze – poszanowanie tradycyjnych zasad i reguł prawnych, szczególnie praw własności.

Przywrócenie 100% rezerw bankowych w zakresie depozytów i ich odpowiedników.

VI. Propozycja reform cd. Fazy reformy

System z prywatnym sektorem finansowym i bankowym. Reguły prawa.

System mieszany System z centralnym planowaniem w sektorze finansowym i bankowym.

5 faza 4 faza 3 faza 2 faza 1 faza

Całkowita wolność bankowości (reguły prawa – 100% rezerwa)Wolność wyboru waluty (złoto dominujące?).

Zniesienie banku centralnego. Wymienialność pieniędzy (banknotów i depozytów) na złoto. Wolność walut.

Niezależny bank centralny. Wzrost monetarny: ok. 2%. Pełna 100% rezerwa bankowa (prezent w banknotach dla banków).

Niezależny bank centralny. Reguła monetarna: wzrost podaży pieniądza wyższy niż wzrost produktywności o 4-6%.

Zależny od rządu bank centralny, polityka monetarna ustalana ad hoc.

Międzynarodowy zasięg i konsolidacja reformy.

Porozumienie dla przyjęcia 100% rezerwy i standardu złota.

Międzynarodowa współpraca.

Międzynarodowa współpraca w sferze bankowej.

Nacjonalizm monetarny.

Jeden światowy standard monetarny.

Jeden światowy system monetarny (równy, ze sztywnymi kursami walutowymi).

Sztywne (ale rewidowalne) kursy walutowe.

Sztywne (ale rewidowalne) kursy walutowe.

Płynne kursy walutowe.

Brak ekspansji kredytowej, łagodna deflacja.

Brak ekspansji kredytowej, łagodna deflacja, możliwy szok wskutek zwiększenia podaży złota.

Brak ekspansji kredytowej (wzrost ilości pieniądza finansuje część wydatków publicznych). Wartość pieniądza „stabilna”.

Umiarkowana ekspansja kredytowa, umiarkowana inflacja.

Znacząca inflacja i ekspansja kredytowa.

Stabilny, trwały wzrost gospodarczy.

Trwały wzrost gospodarczy, brak kryzysów giełdowych i recesji.

Kryzysy giełdowe i recesje praktycznie wyeliminowane.

Umiarkowane kryzysy giełdowe i recesje.

Kryzysy giełdowe i recesje.

Najmniej kontrolowany system

Obszar euro (krytyka z innych przyczyn

USA Najbardziej kontrolowany system

Na podstawie J. H. de Soto MONEY,BANK CREDIT, AND ECONOMIC CYCLES s. 793

Tu ne cede malis