Zagrożenia i ochrona zasobów i ujęć wód podziemnych w Metropolii Poznań

Kolizje w zagospodarowaniu przestrzennym

Józef Górski, Jan Przybyłek, Zakład Hydrogeologii i Ochrony Wód

Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych

Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu

Zagadnienia1. Przeciwstawne tendencje w planowaniu przestrzennym2. Problematyka dostępności do zasobów wód podziemnych3. Regionalizacja w gospodarce wodnej – Poznańska Zlewnia

Warty4. Zbiorniki wód podziemnych w Poznańskiej Zlewni Warty5. Poznański System Wodociągowy i główne ujęcia

aglomeracyjne:– ujęcie Dębina i kolizje w planowaniu przestrzennym– ujęcie Mosina – Krajkowo i kolizje w planowaniu przestrzennym

6. Skala zagrożeń w utrzymaniu dostępności do zasobów wód podziemnych na terenach rezerwowych dla ujęć aglomeracyjnych

Przeciwstawne tendencjew planowaniu przestrzennym

Ekspansja poznańskiego aglomeracyjnego systemu wodociągowego

Postępujące ograniczanie dostępnoścido terenów wodonośnych w rejonie ujęć aglomeracyjnych

4 573

22 935

14 221

8 227

20 716

581 171

34 678

19 467

8 183

14 767

Łącznie 1995r. = 773 096 mk

4 914

29 894

23 075

9 819

30 676

548 028

46 530

26 750

15 971

16 663

14 565

23 454

21 489

23 210 6 951

Łącznie 2013r. = 841 989 mk

2013r.

6 910

13 490

9 051

10 502 4 205

*Dane źródłowe - GUS

Bilans 1995-2013r.

Łącznie + 68 893 mk:

• Poznań - 33 143 mk

• Gminy + 102 036 mk

Liczba mieszkańców Poznania i w sąsiednich gminach(niezależnie od sposobu zasilania w wodę)

1995r.

Gradienty potencjału ludności [pole aglomeracji]

0km10km 20km 30km

Wektory odniesienia

7,4E-31,1E+2

5,0E+01,0E+11,5E+12,0E+12,5E+13,0E+13,5E+14,0E+14,5E+15,0E+15,5E+16,0E+16,5E+17,0E+17,5E+18,0E+18,5E+19,0E+19,5E+11,0E+21,1E+2

SUW Mosina

SUW Gruszczyn

SUW Wiśniowa

Zbiorniki Pożegowo

Zbiorniki Morasko

pomp. KoronnaØ

100

0

Ø 1

000

Ø 1000

Ø 1000

Ø 1

000

Ø 1

000

Ø 500

Ø 500

Ø 500

Ø 500

ujęcie Mosina - Krajkowo Qdmax=120 000m3/dQdmax=120 000m3/d

uj. Dębina70 000m3/d70 000m3/d

Dostępność do zasobów wód podziemnych

W aglomeracji poznańskiej mamy do czynienia nie tyle z problemem wyczerpywania się zasobów wód podziemnych, ale zabezpieczeniem długookresowej [wiekowej] dostępności do tych zasobów.

Utrzymanie dostępności do źródeł wody do picia to podstawowe zadanie na lata dla służb planowania przestrzennego, które powinny gwarantować trwałość dostaw dobrej wody nie tylko obecnym ale przyszłym pokoleniom.

Brakuje regulacji, które w jednoznaczny sposób wymuszałyby ochronę prawną tej dostępności.

Nie czyni tego w dostateczny sposób ustawa prawo wodne i wynikające z tej ustawy przepisy o ustanawianiu stref ochronnych ujęć wód podziemnych.

Dostępność do zasobów wód podziemnych

Wiele obowiązujących obecnie przepisów chroni inne elementy (składniki) środowiska jak przykładowo:

Obszary Natura 2000 – obłożone rygorystycznymi zakazami prowadzenia działań, które znacząco (negatywnie) mogą oddziaływać na cele dla których dany obszar ustanowiono.

Woda jako element środowiska danego obszaru Natura 2000 jest chroniona pośrednio przez stworzenie rygorów ochronnych tylko w tych przypadkach, gdy jej jakość i stany zagrażają utrzymaniu określonych siedlisk zależnych od wód podziemnych i powierzchniowych a nie w rozumieniu potrzeb wody dla niezakłóconej fizjologii człowieka.

Dostępność do zasobów wód podziemnych

W przygotowaniu jest ustawa, która ma umożliwić ochronę obszarów występowania złóż surowców energetycznych.

Na tym tle, rażąco przedstawia się sprawa niedostatecznej ochrony tych fragmentów zbiorników wód podziemnych, które stanowią, względnie mogą stanowić w przyszłości, źródło zaopatrzenia zbiorowego w wodę dla dużych aglomeracji.

Jeśli na poziomie władz samorządowych aglomeracji nie będzie dochodziło do porozumień w tym zakresie to potrzebna będzie ustawa, która zapewni wyłączność przeznaczenia określonych terenów z zasobami wód podziemnych dla celów wodociągowych dużych systemów zaopatrzenia w wodę w myśl brzmienia preambuły RDW UE: „woda nie jest produktem handlowym takim jak każdy inny, ale raczej dziedziczonym dobrem, które musi być chronione, bronione i traktowane jako takie...” .........przed partykularnymi interesami.

Problematyka zagrożenia ujęć

• Wielorakie zagrożenia komunalnych ujęć wód podziemnych są przedmiotem stałej troski naukowców i praktyków z dziedziny zaopatrzenia w wodę miast w Polsce.

• Ostatnim świadectwem jest krajowa Konferencja PZITS w Częstochowie, 29 – 30 maja 2014 r.

Regionalizacja w gospodarce wodnej

Poznańska zlewnia Warty

REGION WODNY WARTYPublikacja Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu

Poznańska zlewnia WartyZlewnia Warty Dolnej i Obry

Zlewnia bilansowa nr X: Poznańska Zlewnia Warty

Zbiorniki wód podziemnych

POZNAŃSKIEJ ZLEWNI WARTY-------

Tereny wodonośne dla dużych ujęć aglomeracyjnych

Obszar perspektywiczny aglomeracji Poznania z dostępnością do zasobów wód podziemnych

Ujęcie wody DĘBINA

MARLEWO

WIÓREK - ROGALINEK

SOWINIEC

POLANA ŚRÓDLEŚNA

Ujęcie wody MOSINA-KRAJKOWO

TERENY REZERWOWE TERENY REZERWOWE

DO ROZBUDOWY DO ROZBUDOWY

UJĘĆ WODY PSWUJĘĆ WODY PSW

Zagrożenia dla utrzymania Zagrożenia dla utrzymania

dostępności do zasobówdostępności do zasobów

BARANOWO-SOWINKI

KRAJKOWO II

Warta w Puszczykowie

Ujęcie Dębina - kolizje w planowaniu i zagospodarowaniu

przestrzennym

Ujęcie wody Dębina i stacja uzdatniania wody „Wiśniowa”

SUW „WIŚNIOWA”

UJĘCIE WODY DĘBINA

Studium uwarunkowań rozwoju przestrzennego

Aglomeracji Poznańskiej, 2012

?

?

? gdzie ujęcie Dębina ?

Dolina Warty na odcinku Luboń-Poznań

P

Ujęcie Dębina w pasie autostrady po przebudowie

Ujęcie Dębina

Ujęcie Dębina funkcjonuje od początku XX wieku jako infiltracyjne ujęcie brzegowe oraz jako ujęcie sztucznej infiltracji ze stawów na lewobrzeżnym tarasie zalewowym rzeki Warty.

Ujęcie to coraz trudniej opiera się współczesnemu rozwojowi infrastruktury miejskiej, traci bezpowrotnie swoje atuty związane z historycznie bardzo dobrą lokalizacją (poza zabudową miejską).

Tylko z tytułu przeprowadzenia przez ujęcie autostrady A2 jego wydajność spadła o 22% i tylko częściowo ta utrata została odtworzona przez sztuczną infiltrację na ujęciu w Krajkowie (wyspa krajkowska).

warstwynieprzepuszczalne

40,0

50,0

60,0

ul. D

oln

a W

ilda

Sta

rołę

ka

I rząd

sta

wó

w

infiltra

cyjn

ych

II rząd

sta

wó

w

infiltra

cyjn

ych

III rząd

sta

wó

w

infiltra

cyjn

ych

Le

wa

r I

Le

wa

r II

Le

wa

r III

rurociąg tłoczny wody rzecznej

SCHEMAT TECHNOLOGICZNY UJĘCIA WODY DĘBINA (przekrój)

POMPOWNIA WODY RZECZNEJ

strefaaeracji

amplituda zmian zwierciadła wód podziemnych

warstwa wodonośna

Warta

Zasilanie infiltracyjnego ujęcia wody Dębina

Przez stawy65-76%

brzegowa16-27%

gruntowy2,7-12%

Nadaje wodzie naturalny zapachNadaje wodzie naturalny zapach

Woda rzeczna nabiera cech wody podziemnejWoda rzeczna nabiera cech wody podziemnej

Redukcja zawiesiny ogólnej, zanieczyszczeń Redukcja zawiesiny ogólnej, zanieczyszczeń mikrobiologicznych i organicznych (utlenialność, OWO), mikrobiologicznych i organicznych (utlenialność, OWO),

detergentów, fosforanów, zanieczyszczeń azotowychdetergentów, fosforanów, zanieczyszczeń azotowych

Poprawa parametrów w zakresie barwy oraz mętnościPoprawa parametrów w zakresie barwy oraz mętności

Podwyższona twardośćPodwyższona twardość

Podwyższone stężenia manganu i żelazaPodwyższone stężenia manganu i żelaza

POMPOWNIA WODY RZECZNEJ

WARTA

Ul. Dolna Wilda

DOM SOCJALNY

STAW INFILTRACYJNY

STAROŁĘKA

55,29 - 02.08.1997

57,02 - 01.06.2010

57,38 - 17.03.1979

LEWAR

STUDNIA 57,00

53,30

Stany powodziowe rzeki Warty w 2010 r. Ujęcie wody Dębina - Poznań

Ujęcie wody Dębina i kolizje skutkujące utratą wydajności

KDPKDP

III RKIII RK

A2A2

ZabudowaZabudowaLubonia `Lubonia `

Mpzp Mpzp MarlewoMarlewo

Utrata cz. ujęciaUtrata cz. ujęcia

Ujęcie Mosina - Krajkowo - kolizje w planowaniu i zagospodarowaniu

przestrzennym

Warta w Krajkowie k. Mosiny

Ujęcie Mosina - Dostępność do zasobów wód podziemnych

Ujęcie Mosina – Krajkowo uruchomione w 1968 roku i sukcesywnie rozbudowywane w kolejnych latach zostało zlokalizowane na obszarze o bardzo korzystnym zagospodarowaniu z punktu widzenia ochrony jakości ujmowanych wód podziemnych w płytkich systemach ich krążenia, co wynikało ze znacznego udziału terenów leśnych, trwałych użytków zielonych, a także ograniczonego oddziaływania rolnictwa prowadzonego na słabych glebach głównie V i VI klasy, ponadto bardzo ograniczonego zasiedlenia (wsie Sowinki, Baranowo, Krajkowo).

Zbiorniki wód podziemnych w rejonie Mosiny

Przekrój hydrogeologiczny

MOSINAMOSINA ROGALINROGALIN

TEREN TEREN WODONOŚNYWODONOŚNY

TEREN TEREN WODONOŚNYWODONOŚNY

wykup przez prywatnych właścicieli terenów wodonośnych pomiędzy barierą studni a Wartą

plany budowy pola golfowego na terenie zakola Warty w rejonie Sowinki-Baranowo

plany budowy tras komunikacyjnych przez teren ujęcia oraz wprowadzania wód z odwodnienia trasy komunikacyjnej w rejonie Mosiny do strefy źródliskowej cieku Sowinieckiego

plany lokalizacji obiektów uciążliwych dla środowiska na terenie Mosiny, a w szczególności:- spalarni opon w technologii pirolizy- powiększanie terenów przemysłowych- budowy stacji paliw przy ul. Leszczyńskiej- rozwój budownictwa, w tym rekreacyjnego w rejonie

Krajkowa, Sowinek, Baranówka i Baranowa

ZAGROŻENIA UJĘCIA WYNIKAJĄCE ZE ZMIAN ZAGOSPODAROWANIA TERENÓW WODONOŚNYCH PO PRZEKSZTAŁCENIACH SPOŁECZNO-GOSPODARCZYCH JAKIE NASTĄPIŁY NA POCZĄTKU LAT 90. XX W.

istn. zagospodarowanieistn. zagospodarowanie

Zagospodarowanie a wodonośne tereny rezerwoweZagospodarowanie a wodonośne tereny rezerwowe w gminie Mosinaw gminie Mosina

SOWINIECSOWINIEC

ROGALINEKROGALINEK

ROGALINROGALIN

ŚWIĄTNIKIŚWIĄTNIKI

RADZEWICERADZEWICE

KRAJKOWOKRAJKOWOŻABINKOŻABINKO

ŻABNOŻABNO

BARANÓWKOBARANÓWKO

BARANOWOBARANOWO

SOWINKISOWINKI

KROSNOKROSNO

zagospodarowanie wg Studiumzagospodarowanie wg Studium

wodonośne tereny rezerwowe wodonośne tereny rezerwowe

MOSINAMOSINA

Ujęcie Mosina - Dostępność do zasobów wód podziemnych

Ujęcie Mosina-Krajkowo w gminie Mosina zlokalizowane w bardzo perspektywicznym obszarze wodonośnym jest podstawowym źródłem w rejonie Poznania o możliwościach zasobowych odpowiadających zapotrzebowaniu mieszkańców aglomeracji na wodę do picia i na potrzeby gospodarcze.

Ujęcie Mosina - Dostępność do zasobów wód podziemnych

Do świadomości wszystkich obywateli Aglomeracji Poznańskiej i ich Przedstawicieli w organach samorządowych musi dotrzeć przesłanie:

„Ujęcie to jest jedynym długowiecznym, realnym źródłem wody podziemnej zasilanej infiltracją z rzeki Warty dla nas, naszych dzieci, naszych wnuków i prawnuków”.

Należy podjąć pilne starania aby nie stracić tego dziedziczonego dobra, chronić je, bronić i traktować jako takie...

To przesłanie niech towarzyszy naszemu dzisiejszemu spotkaniu.

Dziękujemy za uwagę