W. Molek, M. Wojciszko

ROLA I MIEJSCE ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ W WOJEWÓDZTWIE

W PRZYGOTOWANIACH OBRONNYCH RP

Spis treści

Wprowadzenie

1. Struktura administracji publicznej w województwie

1.1 Administracja rządowa

1.2 Samorząd terytorialny

1.3 Administracja niezespolona

2. Istota przygotowań obronnych jako jednego z determinantów

bezpieczeństwa państwa

3. Podstawy prawne przygotowań obronnych w RP

4. Realizacja przygotowań obronnych w województwie na podstawie

obowiązującego prawa

4.1 Terenowe organy administracji rządowej w realizacji zadań

obronnych

4.2 Kompetencje samorządu terytorialnego w zakresie przygotowań

obronnych

4.3 Inne podmioty wykonujące zadania na rzecz obronności na szczeblu

województwa

5. Obszary, kierunki zmian

Zakończenie

Załączniki

Wprowadzenie

Załamanie podziału dwublokowego świata w ostatnich dekadach poprzedniego

stulecia oraz cały szereg innych wydarzeń w stosunkach międzynarodowych dały początek

istotnym przemianom w wielu dziedzinach działalności człowieka. Jeden z obszarów w

którym niewątpliwie doszło do istotniejszych przewartościowań to bezpieczeństwo, zarówno

narodowe, jak i międzynarodowe. Zauważalne istotne przemiany w tym obszarze na

przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat wskazują na zmianę paradygmatu myślenia o szeroko

rozumianej problematyce bezpieczeństwa. Znalazło to głównie wyraz w poszerzeniu zakresu

pojęciowego bezpieczeństwa, które właściwie do lat osiemdziesiątych poprzedniego stulecia

ograniczano głównie do zagadnień militarnych (tzw. wąskie rozumienie bezpieczeństwa).

Współcześnie na pojęcie bezpieczeństwa, obok tradycyjnych kwestii militarnych, składają się

zagadnienia społeczne, ideologiczne, ekonomiczne, ekologiczne, demograficzne. Powodem

tego są spotykane w literaturze przedmiotu określenia, iż nastąpiło odmilitaryzowanie

postrzegania bezpieczeństwa narodowego, co też nie jest do końca trafnym ponieważ kwestie

militarne w zakresie pojęciowym bezpieczeństwa były i pozostały, a jedynie dodano inne,

wpływające istotnie na poszerzenie treści objętych pojęciem. Obecnie jeżeli mówimy o

bezpieczeństwie danego podmiotu w sensie praktycznym, mamy na myśli tę dziedzinę jego

aktywności, która zmierza do zapewnienia możliwości przetrwania i swobody realizacji

własnych interesów w konkretnych warunkach, poprzez wykorzystywanie okoliczności

sprzyjających (szans), podejmowanie wyzwań oraz przeciwdziałanie (zapobieganie i

przeciwstawianie się) wszelkiego rodzaju zagrożeniom dla podmiotu i jego interesów1.

Nowa filozofia w podejściu do problematyki bezpieczeństwa zaowocowała w wielu

państwach szeregiem jakościowo nowych rozwiązań organizacyjno-funkcjonalnych w

przedmiocie bezpieczeństwa i obronności, szczególnie widoczne stało się to w takich

państwach jak Polska, gdzie powyższe zmiany zbiegły się w czasie z procesem transformacji

ustrojowej państwa.

W Polsce ostatnie kilkanaście lat, w obszarze bezpieczeństwa i obronności państwa,

to okres intensywnych i gruntownych zmian na wielu płaszczyznach (legislacyjnej,

organizacyjnej, funkcjonalnej) i poziomach (centralnym, regionalnym i lokalnym)

1 R. Kulczycki, S. Koziej, J. Wojnarowski, J. Gryz, System bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej, t. II, S. Koziej, Polityka i strategia bezpieczeństwa RP XXI wieku, Warszawa 2004, s. 65.

2

wprowadzanych w sposób ciągły i skoordynowany. Proces wprowadzania nowych rozwiązań

w obszarze bezpieczeństwa i obronności na równi dotyczył i dotyczy centralnych organów i

instytucji państwowych, jak i tych działających w terenie. To głównie na płaszczyźnie

legislacyjnej wprowadzane rozwiązania wpływały na ujęcie problematyki bezpieczeństwa

państwa w sposób spójny i całościowy oraz określały zmiany na innych płaszczyznach. W

miarę uchwalania i wydawania nowych aktów prawnych regulujących ważne dla

bezpieczeństwa i obronności państwa obszary (często w przeszłości niezauważane lub

zapomniane) zaczął zarysowywać się spójny system bezpieczeństwa. System, o którym

zgodnie z prawidłami nauki o organizacji i zarządzaniu można w sposób uzasadniony

powiedzieć, iż jest to wyodrębniony z otoczenia zbiór elementów materialnych lub

abstrakcyjnych mających wzajemne powiązania wewnętrzne i rozważanych z określonego

punktu widzenia jako całość2. Nie wyklucza to jednak potrzeby dalszych, ciągłych działań

zmierzających do optymalizacji systemu bezpieczeństwa i obronności RP.

Na potrzeby niniejszego opracowania można przyjąć, iż system bezpieczeństwa

państwa (SBP) to skoordynowany wewnętrznie zbiór elementów organizacyjnych (ogół

wyodrębnionych organów, instytucji) ukierunkowanych na przeciwdziałanie wszelkim

zagrożeniom państwa, a w szczególności politycznym, gospodarczym, psychospołecznym,

ekologicznym i militarnym3. Zgodnie z ogólnie przyjętym w teorii i praktyce poglądem za

część SBP (jego podsystem) uważany jest system obronny państwa, który rozumiany jest w

niniejszym opracowaniu, jako uporządkowanych zbiór wewnętrznie i wzajemnie

powiązanych elementów – ludzi, organizacji, urządzeń – działających na rzecz zachowania

bezpieczeństwa wojskowego (militarnego) państwa4.

Zatem zarówno do systemu bezpieczeństwa, jak i systemu obronnego należy zaliczyć,

obok innych elementów, organy administracji publicznej w państwie, co więcej są to te

elementy systemu, które mają podstawowy wpływ na jego funkcjonowanie.

Całość organów, instytucji państwa składa się na aparat państwowy, są one

wyposażone w odpowiednie kompetencje władcze, określone w przepisach prawnych działają

w imieniu i na rzecz państwa (a w przypadku organów samorządu terytorialnego – także w

imieniu i na rzecz samorządu terytorialnego). Dla egzekwowania posiadanych kompetencji

władczych wyposażone są w uprawnienie stosowania przymusu państwowego, w formach i

zakresie przewidzianym przez prawo. Administracja publiczna „wyposażona została w

2 Patrz: Encyklopedia organizacji i zarządzania, Warszawa 1981, s. 508. 3 Por.: Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Warszawa 2002, s.141.4 Ibidem, s. 82.

3

różnorodne środki przymusu, w tym przymusu bezpośredniego, co powala jej bardzo głęboko

ingerować w życie obywateli. Przymus ten nie jest tylko domeną prawa administracyjnego,

ale również prawa karnego i prawa wykroczeń. Możliwość skutecznego działania, aktywnego

narzucania swojej woli innym jest bardzo istotną częścią składową władzy”5.

Trudno przecenić rolę administracji publicznej w realizowaniu szeroko rozumianych

zadań na rzecz bezpieczeństwa i obronności państwa. W interesującym nas tu głównie

obszarze obronności państwa posiada ona istotną rolę do spełnienia, aczkolwiek obecnie

często traktowaną jako drugoplanową (szczególnie na poziomie lokalnym, czy nawet

regionalnym), czy nawet marginalną w natłoku „pilnych, bieżących zadań”. Często podnosi

się, iż zadania na rzecz obronność realizowane w czasie pokoju przez organy administracji

publicznej (rządowej i samorządowej) stanowią margines ich działalności i dopiero w okresie

zagrożenia stają się jednymi z ważniejszych zadań, a w czasie wojny głównymi. Jest to

zgodne z obecnymi realiami jakkolwiek niecałkiem właściwe, powyższe stwierdzenie winno

zostać zmienione w tym zakresie, iż zadania obronne również w czasie pokoju powinny

należeć do najistotniejszych dla organów administracji publicznej, ponieważ oczywistym

powinno być tak dla rządzących jak i całego społeczeństwa, iż od właściwego zaangażowania

w czasie pokoju wszystkich podmiotów w przygotowaniach obronnych, w dużej mierze

zależeć będą losy państwa w sytuacji wystąpienia potencjalnych zagrożeń polityczno-

militarnych. Ponadto nieodzownym współcześnie dla właściwego wypełniania funkcji w

dziedzinie bezpieczeństwa i obronności jest także to, aby organy administracji publicznej

potrafiły sprawnie działać w często zmieniających się warunkach wewnętrznych i

zewnętrznych. Potwierdzają to postanowienia zawarte w strategii bezpieczeństwa

narodowego z 2003 r. podkreślające, iż przed instytucjami, organami władzy i administracji

państwowej stoi zadanie odpowiedniego dostosowania ich metod pracy do nowych wyzwań w

dziedzinie bezpieczeństwa.

Duża zmienność uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych funkcjonowania

państwa i jego instytucji, inne postrzeganie problematyki bezpieczeństwa i obronności

państwa, wprowadzanie nowych rozwiązań w omawianym przedmiocie, a także potrzeba

zwiększania świadomości wśród wszystkich podmiotów wykonujących zadania na rzecz

obronności i wzrastająca współcześnie rola sektora cywilnego w przygotowaniach obronnych

państwa to powody które skłoniły autorów do przygotowania niniejszego opracowania

5 J. Szreniawski, Niektóre problemy zjawiska władzy. ZN Filii UMCS w Rzeszowie 1971, nr.1, s. 13.

4

mającego na celu przedstawienie miejsca i roli administracji publicznej w województwie w

przygotowaniach obronnych.

Na niniejsze studium składa się pięć rozdziałów. W rozdziale pierwszym omówione

zostały podstawowe zagadnienia związane z przygotowaniami obronnymi, traktowanymi jako

jeden z determinantów bezpieczeństwa państwa. Następnie, w rozdziale drugim zostały

przedstawione regulacje prawne dotyczące przygotowań obronnych w RP, dające właściwe

podstawy do realizacji zadań w tym zakresie. Rozdział trzeci traktujący o strukturze

administracji rządowej i samorządowej w województwie stanowi teoretyczną podstawę dla

właściwego omówienia realizacji przygotowań obronnych w województwie przez organy

administracji publicznej, które znalazło miejsce w rozdziale czwartym. Ostatni, piąty rozdział

przedstawia obszary, kierunki zmian, które zdaniem autorów winne zostać wprowadzane w

przedmiocie przygotowań obronnych dla ich optymalizacji.

1. Struktura administracji publicznej w województwie

5

Dla właściwego przedstawienia zadań administracji publicznej w województwie w

przygotowaniach obronnych państwa zasadnym staje się omówienie podstawowych

zagadnień dotyczących struktury i organizacji organów administracji rządowej i

samorządowej występujących na poziomie województwa.

Ogólne podstawy organizacji i zasady funkcjonowania administracji publicznej w

Polsce określa Konstytucja RP z 1997 r. Ramy nakreślone w ustawie zasadniczej zostały

następnie sprecyzowane w ustawodawstwie powszechnym i aktach wykonawczych.

Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego

podziału terytorialnego państwa6 z dniem 1 stycznia 1999 r. wprowadziła zasadniczy

trójstopniowy podział terytorialny państwa. Jednostkami zasadniczego trójstopniowego

podziału terytorialnego zostały: gminy, powiaty i województwa. Dodatkowo na mocy tego

aktu prawnego utworzono w państwie szesnaście województw.

Następnym aktem prawnym wprowadzającym reformę administracji publicznej

w państwie jest ustawa z 1998 r. o administracji rządowej w województwie. Ustawa określa

m.in. podmioty właściwe zostały wykonywania administracji publicznej w województwie.

W świetle art. 1 administrację publiczną w województwie wykonują:

1) organy administracji rządowej:

a) wojewoda sprawujący władzę administracji ogólnej,

b) organy administracji niezespolonej,

2) organy samorządu województwa.

Ustawa potwierdza, iż podstawowymi składnikami administracji publicznej jest

administracja rządowa i samorządowa, a organy działające w obrębie tych administracji są

wykonawcami administracji publicznej.

Na potrzeby niniejszego opracowania przyjęto, iż administrację publiczną w

województwie tworzą. Administrację rządowa, na którą się składają wojewoda, administracja

zespolona oraz administracja niezespolona działająca pod kierunkiem właściwych organów

centralnych państwa), administracja samorządowa tj. gminne, powiatowe i wojewódzkie

organy samorządu terytorialnego) oraz działający pod zwierzchnictwem starosty kierownicy

powiatowych służb, inspekcji i straży (stanowiący część administracji zespolonej). Wyżej

6 Dz. U. z 1998 r. Nr 96, poz. 603.

6

przedstawiony podział administracji publicznej w województwie zgodny jest z

obowiązującym prawem, aczkolwiek nie należy go mylić z pojęciem wykonywania

administracji. Ponieważ już na przykładzie administracji rządowej w województwie widzimy,

iż wykonywanie tej administracji w województwie, zgodnie z prawem, nie należy tylko do

wojewody, działającej pod jego zwierzchnictwem administracji zespolonej i organów

administracji niezespolonej.

1. 1 Administracja rządowa

W Polsce na administrację rządową, powtórzmy stanowiącą część administracji

publicznej składają się naczelne, centralne oraz terenowe organy.

Kierowanie administracją rządową należy do właściwości RM, stanowi o tym art. 146.

Konstytucji RP, natomiast w świetle art. 148 zwierzchnikiem służbowym pracowników

administracji rządowej jest prezes RM. Kierowanie określonymi działami administracji

rządowej należy do ministrów (art. 149). Zakres działania ministra kierującego działem

administracji rządowej określają ustawy.

Administrację rządową na obszarze województwa wykonują:

1) wojewoda,

2) działający pod zwierzchnictwem wojewody kierownicy zespolonych służb,

inspekcji i straży, wykonujący zadania i kompetencje określone w ustawach,

3) organy administracji niezespolonej,

4) organy samorządu terytorialnego, jeżeli wykonywanie zadań administracji

rządowej wynika z ustawy lub z zawartego porozumienia,

5) działający pod zwierzchnictwem starosty kierownicy powiatowych służb,

inspekcji i straży, wykonujący zadania i kompetencje określone w ustawach,

6) organy innych samorządów, jeżeli wykonywanie zadań administracji rządowej

następuje na podstawie ustawy lub porozumienia7.

7 Art. 2 Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie (Dz. U. z 2001 r. nr 80, poz. 872 - tekst jednolity) .

7

Wojewoda jest przedstawicielem Rady Ministrów odpowiada za wykonywanie

polityki rządu na obszarze województwa, w tym wykonuje i koordynuje zadania w zakresie

obronności i bezpieczeństwa państwa. W zakresie wykonywania funkcji przedstawiciela Rady

Ministrów może wydawać polecenia obowiązujące wszystkie organy administracji rządowej,

a w sytuacjach nadzwyczajnych, do których należą zagrożenia bezpieczeństwa państwa,

obowiązujące również organy samorządu terytorialnego. Wynika z tego, iż polecenia

wojewody w tym zakresie wiążą także organy administracji niezespolonej (art. 16 ust. 1 w

zw. z art. 18 pkt 2). Ponadto zapewnia on współdziałanie wszystkich jednostek

organizacyjnych administracji rządowej i samorządowej działających na obszarze

województwa i kieruje ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniom

bezpieczeństwa państwa.

Z przedstawionego powyższego wyliczenia podmiotów wykonujących administrację

rządową w województwie wynika, że wykonywanie tej administracji nie należy li tylko do

właściwości terenowych organów administracji rządowej, ale również, na zasadach

określonych przez prawo, do organów samorządu terytorialnego. Zgodnie z powyższym

administrację rządową w terenie dzieli się na zespoloną i niezespolona.

Administracja zespolona działa pod zwierzchnictwem wojewody i składa się ze

służb, inspekcji, straży. Ustawa o administracji rządowej w województwie w art. 4 stanowi, iż

zespolenie służb, inspekcji i straży w administracji rządowej w województwie następuje pod

zwierzchnictwem wojewody i, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, w jednym urzędzie. Zatem

wojewoda jest zwierzchnikiem rządowej administracji zespolonej w województwie, co

powoduje, iż jest właściwym w sprawach kierowania i koordynowania oraz zapewnienia

warunków działalności administracji zespolonej, a ponadto ponosi odpowiedzialność za

rezultaty tej działalności. W rozdziale dotyczącym wojewódzkiej administracji zespolonej

postanawia się, iż wojewoda wykonuje zadania przy pomocy wicewojewodów oraz

kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich, dyrektora urzędu

wojewódzkiego. Organizację zespolonej administracji rządowej w województwie określa

statut urzędu wojewódzkiego nadany przez wojewodę i zatwierdzony przez prezesa RM. W

statucie zostają zawarte m.in. nazwy komend, inspektoratów i innych jednostek

organizacyjnych stanowiących aparat pomocniczy kierowników zespolonych służb oraz

zakresy działania tych jednostek. Na wniosek starosty, zaopiniowany przez właściwego

kierownika zespolonej służby, inspekcji lub straży wojewódzkiej, wojewoda może tworzyć,

przekształcać i likwidować jednostki organizacyjne stanowiące aparat pomocniczy

8

kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży. Za wyjątkiem komendanta

wojewódzkiego Policji, Państwowej Straży Pożarnej wojewoda powołuje i odwołuje

kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich powołuje i odwołuje.

Do organów rządowej administracji zespolonej w województwie należą:

a) Komendant Wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej,

b) Komendant Wojewódzki Policji,

c) Wojewódzki Inspektor Nadzoru Budowlanego,

d) Wojewódzki Inspektor Farmaceutyczny,

e) Wojewódzki Inspektor Geodezji i Kartografii,

f) Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska,

g) Wojewódzki Inspektor Ochrony Roślin i Nasiennictwa,

h) Wojewódzki Inspektor Inspekcji Handlowej,

i) Wojewódzki Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych,

j) Wojewódzki Lekarz Weterynarii,

k) Kurator Oświaty.

Należy zaznaczyć, iż powierzenie wojewodzie i staroście zwierzchnictwa nad

odpowiednimi wojewódzkimi i powiatowymi służbami nie stanowi zwierzchnictwa

służbowego w stosunku do kierowników tych służb i podległych im osób. Także aparat

pomocniczy kierowników tych jednostek nie stanowi elementu struktury organizacyjnej

urzędu wojewódzkiego, a komendy, straże, czy inspekcje należą do urzędów administracji

rządowej.

1. 2 Samorząd terytorialny

Konstytucja w rozdziale o samorządzie terytorialnym stanowi, iż podstawową

jednostką samorządu terytorialnego jest gmina natomiast inne jednostki samorządu lokalnego

9

i regionalnego określa ustawa. Jednostki te zostały określone w ustawie z dnia 5 czerwca

1998 r. o samorządzie powiatowym oraz ustawie z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie

województwa8. Gminy, jako podstawowa jednostka samorządu terytorialnego działają na

podstawie ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym9.

Mieszkańcy gminy, powiatu, województwa z mocy prawa tworzą wspólnotę

samorządową (mieszkańcy powiatu – lokalną, a mieszkańcy województwa - regionalną

wspólnotę samorządową). Jednostki samorządu terytorialnego wykonują zadania publiczne w

imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, posiadają także osobowość prawną. Ich

samodzielność podlega ochronie sądowej.

Organami gminy są rada gminy, wójt (burmistrz, prezydent miasta). Organem

stanowiącym i kontrolnym w gminie jest rada gminy, natomiast organem wykonawczym jest

wójt (burmistrz, prezydent miasta). Wójt wykonuje swoje zadania przy pomocy urzędu

gminy. Organizację wewnętrzną oraz tryb pracy organów gminy określa statut gminy, który

podlega ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Nadzór nad działalnością gminną

sprawowany jest na podstawie kryterium zgodności z prawem. Organami nadzoru nad

samorządem gminnym są premier i wojewoda, a w zakresie spraw finansowych - regionalna

izba obrachunkowa. W myśl obowiązującego prawa prezes RM sprawuje nadzór nad

samorządem terytorialnym w granicach i formach określonych w Konstytucji i ustawach10.

Organami powiatu są rada powiatu i zarząd powiatu. Rada powiatu jest organem

stanowiącym i kontrolnym powiatu. Kontroluje ona działalność zarządu oraz powiatowych

jednostek organizacyjnych. Rada powiatu kontrole sprawuje poprzez komisję rewizyjną,

powoływaną w tym celu, w skład której wchodzą radni powiatu. Statut reguluje organizacje

wewnętrzną i tryb pracy rady. Organem wykonawczym powiatu jest zarząd powiatu w skład,

którego wchodzą starosta jako przewodniczący, wicestarosta i pozostali członkowie. Zarząd

powiatu wybierany jest przez radę powiatu.

Analiza art. 30a ustawy o administracji rządowej w województwie oraz art. 33a, 33b

oraz art. 35 ust. 2 i 3 ustawy o samorządzie powiatowym prowadzi do stwierdzenia, iż

zwierzchnikiem powiatowych służb, inspekcji i straży. Jednostki organizacyjne stanowiące

aparat pomocniczy kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży oraz starostwo

powiatowe i powiatowy urząd pracy stanowią powiatową administrację zespoloną. Starosta

8 Odpowiednio: Dz. U. z 2001 r. Nr. 142, poz. 1592 (tekst jednolity) i Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz.1590 (tekst jednolity).9 Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 (tekst jednolity). 10 Art. 148 pkt 6 Konstytucji RP z 1997 r.

10

jest kierownikiem starostwa powiatowego i sprawuje zwierzchnictwo w stosunku do

powiatowych służb, inspekcji i straży. Z faktu sprawowania zwierzchnictwa dla starosty

wynikają następujące uprawnienia w stosunku do powiatowych służb, inspekcji i straży:

powoływanie i odwoływanie, w uzgodnieniu z wojewodą, kierowników tych jednostek,

zatwierdzanie programów działania oraz uzgadnianie wspólnego działania na obszarze

powiatu, a w sytuacjach szczególnych kierowanie wspólnymi działaniami tych jednostek.

Poza kierowaniem wspólnymi działaniami w sytuacjach szczególnych, sprawowanie

zwierzchnictwa starosty w stosunku do powiatowych służb nie oznacza kierownictwa nad

tymi służbami, a jedynie przewidziany przepisami prawa wpływ na ich działalność,

przejawiający się w uzgadnianiu wspólnych działań na obszarze powiatu, kompetencjach

kreacyjnych w stosunku do kierowników tych jednostek.

Podobnie jak w przypadku gminy organami nadzoru nad działalnością powiatu są

prezes RM, wojewoda oraz w zakresie spraw finansowych - regionalna izba obrachunkowa.

Ustawa o samorządzie województwa postanawia, iż administracja samorządowa w

województwie jest zespolona w jednym urzędzie i pod jednym zwierzchnikiem. Samorząd

województwa stanowi, w ramach upoważnień ustawowych, akty prawa miejscowego

obowiązujące na obszarze województwa. Organami samorządu województwa są sejmik i

zarząd województwa. Sejmik spełnia funkcję stanowiącą i kontrolną, natomiast zarząd

województwa jest organem wykonawczym. Zarządu województwa składa się z pięciu

członków, są to marszałek województwa jako jego przewodniczący, wicemarszałek lub

dwóch wicemarszałków i pozostali członkowie. Cały zarząd wybierany jest przez sejmik

województwa. Marszałek województwa organizuje pracę zarządu województwa i urzędu

marszałkowskiego, kieruje bieżącymi sprawami województwa oraz reprezentuje

województwo na zewnątrz. Ponadto marszałek województwa jest kierownikiem urzędu

marszałkowskiego, zwierzchnikiem służbowym pracowników tego urzędu i kierowników

wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych11. Właściwymi w sprawach

nadzoru nad działalnością samorządu województwa są, podobnie jak w przypadku gminy i

powiatu, prezes RM i wojewoda oraz regionalna izba obrachunkowa. Statut województwa

uchwalany jest po uzgodnieniu z premierem i określa ustrój województwa jako jednostki

samorządu terytorialnego.

11 Stanowi o tym art. 43 ustawy o samorządzie województwa.

11

1.3 Administracja niezespolona

W przeciwieństwie do zależności występujących w obszarze administracji zespolonej

administracja niezespolona w województwie pozostaje pod bezpośrednim zwierzchnictwem

naczelnych lub centralnych organów administracji rządowej. Ustanowienie organów

administracji niezespolonej może następować wyłącznie w drodze ustawy, jeżeli jest to

uzasadnione ogólnopaństwowym charakterem wykonywanych zadań lub terytorialnym

zasięgiem działania przekraczającym obszar jednego województwa (art. 5). Jeżeli ustawa nie

stanowi inaczej to powoływanie i odwoływanie organów administracji zespolonej w

województwie następuje na wniosek lub po uzyskaniu zgody wojewody. Ustawa o

administracji rządowej w województwie wyjaśnia pojęcie organów administracji

niezespolonej, są to terenowe organy administracji rządowej podporządkowane właściwemu

ministrowi oraz kierownicy państwowych osób prawnych i kierownicy innych państwowych

jednostek organizacyjnych wykonujących zadania z zakresu administracji rządowej na

obszarze województwa.

Do organów rządowej administracji niezespolonej należą:

a) dowódcy okręgów wojskowych, szefowie wojewódzkich sztabów

wojskowych, wojskowi komendanci uzupełnień,

b) komendanci oddziałów Straży Granicznej, komendanci placówek i

dywizjonów Straży Granicznej,

c) dyrektorzy izb skarbowych, naczelnicy urzędów skarbowych, dyrektorzy

urzędów kontroli skarbowej,

d) dyrektorzy izb celnych i naczelnicy urzędów celnych,

e) dyrektorzy okręgowych urzędów górniczych i specjalistycznych urzędów

górniczych,

f) dyrektorzy okręgowych urzędów miar i naczelnicy obwodowych urzędów

miar,

g) dyrektorzy okręgowych urzędów probierczych i naczelnicy obwodowych

urzędów probierczych,

h) dyrektorzy urzędów morskich,

12

i) dyrektorzy urzędów żeglugi śródlądowej,

j) dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej,

k) dyrektorzy urzędów statystycznych,

l) okręgowi inspektorzy rybołówstwa morskiego,

m) państwowi inspektorzy sanitarni,

n) powiatowi oraz graniczni lekarze weterynarii,

o) wojewódzcy inspektorzy transportu drogowego.

W sytuacjach nadzwyczajnych organy administracji niezespolonej działające na

obszarze województwa są zobowiązane zapewnić zgodność swoich działań z poleceniami

wojewody oraz są zobowiązane realizować polecenia wojewody w zakresie wykonywania

przez niego funkcji przedstawiciela RM. Ponadto z treści art. 15 pkt wynika, iż wojewoda

kieruje działalnością wszystkich jednostek organizacyjnych administracji rządowej w zakresie

bezpieczeństwa państwa.

2. Istota przygotowań obronnych jako jednego z determinantów

bezpieczeństwa państwa

Od wieków troska o zachowanie własnego bytu i możliwości rozwojowych, innymi

słowy o zapewnienie właściwego stanu bezpieczeństwa, skłaniała państwa do podejmowania

odpowiednich kroków zmierzających do osiągnięcia zdolności ochrony i obrony w/w

wartości w sytuacji szczególnych zagrożeń. W Polsce również na przestrzeni lat widoczne są

działania na rzecz przygotowań państwa do odparcia ewentualnej agresji, obrony własnych

granic i niepodległości. Działania w obszarze przygotowań obronnych zawsze zajmowały

istotne miejsce w działalności państwa, realizowane już w czasie pokoju, w okresie

poprawnych stosunków międzynarodowych dla zapewnienia właściwego funkcjonowania

państwa w sytuacji zagrożeń polityczno-militarnych Z historii, jednak wiemy, iż nie zawsze

realizowane były z pozytywnym skutkiem. Problematyka przygotowań obronnych nabrała

szczególno znaczenia w okresie II Rzeczypospolitej, w pierwszych latach po odzyskaniu

13

niepodległości, kiedy to w społeczeństwie szczególnie mocna była jeszcze świadomość

tragicznych konsekwencji, jakie wynikać mogą z polityczno-militarnych słabości państwa

oraz w pełni odczuwano niemal całkowity brak możliwości decydowania o własnych losach.

Zgodnie z tezą, iż od właściwej realizacji przygotowań obronnych w czasie pokoju

zależeć będzie sprawne funkcjonowanie państwa w sytuacji szczególnych zagrożeń, istotnym

jest, aby sam proces przygotowań obronnych, jego istota oraz podejmowane w tym zakresie

działania zostały należycie zaplanowane, opracowane i przekazane właściwym podmiotom

uczestniczącym do realizacji. Inaczej mówiąc, fakt, iż kwestie bezpieczeństwa i obronności

należą do fundamentalnych wartości wszystkich państw i społeczeństw12 staje się głównym

powodem uzasadniającym traktowanie problematyki przygotowań obronnych w sposób stały,

jako priorytetowej w każdym wymiarze i na wszystkich szczeblach funkcjonowania państwa.

A takie czynniki jak: stabilna sytuacja międzynarodowa, brak bezpośrednich zewnętrznych

zagrożeń militarnych, uczestnictwo w sojuszach obronnych, czy poprawne stosunki z

państwami sąsiedzkimi nie mogą pozbawić przygotowań obronnych walorów problematyki

szczególnie ważnej i priorytetowej, traktowanej przez państwo już w czasie pokoju jako

bezwzględną konieczność. Nawet „zapewnienie wyjątkowego w naszej historii poziomu

bezpieczeństwa”, jak określa to strategia bezpieczeństwa narodowego z 2003 r., w żadnym

razie nie może odsunąć przygotowań obronnych na plan dalszy. Realne działania w tym

przedmiocie, zmierzające do polepszania istniejącego stanu rzeczy, winne być podejmowane

stale niezależnie od zachodzących zmian w środowisku zewnętrznym i wewnętrznym

państwa.

W sposób ogólny i najprostszy przygotowania obronne można określić jako wszelką

działalność państwa zmierzającą do zapewnienia właściwego i sprawnego funkcjonowania

jego organów i instytucji oraz ludności w sytuacji wystąpienia zewnętrznych zagrożeń

polityczno-militarnych i w czasie wojny. W tym miejscu należy wskazać, iż obecnie w

obowiązujących regulacjach prawnych nie znajdziemy definicji przygotowań obronnych,

również w piśmiennictwie brak jest ogólnie przyjętej definicji. Nawet słownik terminów z

zakresu bezpieczeństwa narodowego opracowany w Akademii Obrony Narodowej nie

wyjaśnia tego pojęcia. Niewątpliwie sytuacja powinna ulec zmianie. Oczywistym bowiem

jest, iż pełne i zrozumiałe zdefiniowanie występujących pojęć w danej dziedzinie wpływa

korzystnie na jej rozwój.

12 Przypomnijmy, iż za Maslowem potrzeba bezpieczeństwa zaliczana jest powszechnie do naczelnych potrzeb człowieka. W hierarchii potrzeb jest umiejscowiona za potrzebami fizjologicznymi, a przed takimi potrzebami jak: potrzeba przynależności, szacunku i samorealizacji.

14

Natomiast za pozytywne należy uznać zamieszczanie postanowień dotyczących

przygotowań obronnych w dokumentach doktrynalnych dotyczących obronności i

bezpieczeństwa państwa. Już w strategii obronności RP z 2000 r. poświęcono

przygotowaniom obronnym państwa sporo miejsca. W punkcie dotyczącym omawianej

problematyki stwierdza się tam, iż w celu utrzymania stałej gotowości bojowej państwa i

zapewnienia możliwości sprawnego osiągania jej wyższych stanów oraz odpowiedniego

przygotowania wszystkich elementów i ogniw systemu obronności, a także całego

społeczeństwa do sprawnego działania i przetrwania w nadzwyczajnych warunkach

kryzysowych i wojennych, prowadzi się systematyczne przygotowania obronne w czasie

pokoju. Składają się nań: planowanie i programowanie obronne oraz bieżące utrzymywanie i

doskonalenie systemu obronności13. Koordynatorem przygotowań obronnych jest minister

obrony narodowej.

W obowiązującej strategii bezpieczeństwa narodowego (SBN) z 2003 r., obejmującej

szerszy obszar aniżeli tylko dziedzinę obronności państwa, zawarto także postanowienia

bezpośrednio dotyczące przygotowań obronnych, co wskazuje na przywiązywanie do

omawianej problematyki dużej wagi. Postanawia się tam, iż w ramach przygotowań

obronnych organy administracji publicznej, siły zbrojne i określeni przedsiębiorcy

uczestniczą w procesie planowania obronnego obejmującego planowanie operacyjne i

programowanie obronne. W omawianym dokumencie zwraca się ponadto uwagę na

konieczność spójnego uregulowania zadań i kompetencji organów i instytucji państwowych

oraz organizacji społecznych działających na rzecz bezpieczeństwa państwa.

3. Podstawy prawne przygotowań obronnych w RP

Mówiąc o podstawach prawnych przygotowań obronnych należy rozpocząć od

przytaczanej już strategii bezpieczeństwa narodowego z 2003 r.14, jakkolwiek strategia nie

13W obowiązującej jeszcze strategii bezpieczeństwa narodowego z 2003 r. inaczej nieco ujmuje się skład przygotowań obronnych aniżeli w strategii obronności RP z 2000 r. Według tego dokumentu planowanie obronne obejmuje: planowanie operacyjne i programowanie obronne. 14Przypomnijmy, iż obecnie prowadzone są prace nad opracowaniem nowej Strategii Bezpieczeństwa Narodowego. Na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów (Dz. U. z 2003 r.

15

posiada cech aktu prawnego, a zaliczyć ją należy do dokumentów doktrynalnych. Tego

rodzaju dokumenty, jak SBN, należy traktować jako swoistą osnowę dla rozwiązań prawnych

w przedmiocie bezpieczeństwa i obronności państwa15. W dokumencie tym wskazuje się, iż

skuteczność strategii bezpieczeństwa zależy od harmonijnego współdziałania wszystkich

instytucji państwowych, organów władzy i administracji państwowej zgodnie z

uprawnieniami i zadaniami przypisanymi im przez Konstytucję RP i ustawy.

Zgodnie z obowiązującym prawem ogólne kierowanie obronnością w Polsce w czasie

pokoju należy do Rady Ministrów. Kierowanie obronnością w czasie pokoju obejmuje

głównie kierowanie przygotowaniami obronnymi państwa. Stanowi o tym już najwyższej

rangi akt prawny w państwie. W art. 146 Konstytucji RP z 1997 r. w przedmiocie nas

interesującym postanawia się, iż w zakresie i na zasadach określonych w konstytucji i

ustawach Rada Ministrów zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne państwa,

porządek publiczny oraz sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju.

W podstawowym akcie prawnym regulującym sferę obronności państwa również

wskazuje się na kierowniczą rolę RM w przygotowaniach obronnych państwa. Ustawa z 21

listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony RP16 określana często mianem

„konstytucji obronności” w art. 6 ust. 1 pkt 2 postanawia, iż do zadań RM wykonywanych w

ramach zapewniania zewnętrznego bezpieczeństwa państwa i sprawowania ogólnego

kierownictwa w dziedzinie obronności kraju należy w szczególności: planowanie i realizacja

przygotowań obronnych państwa zapewniających jego funkcjonowanie w razie

zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa i w czasie wojny, w tym planowanie przedsięwzięć

gospodarczo-obronnych oraz zadań wykonywanych na rzecz Sił Zbrojnych i wojsk

sojuszniczych. Właściwie już sam punkt drugi artykułu mówiący o planowaniu i realizacji

przygotowań obronnych państwa przez RM w ramach sprawowania ogólnego kierownictwa

w dziedzinie obronności mówi o tym, iż przygotowaniami obronnymi w państwie kieruje

RM. Administracja publiczna realizuje zadania rządu w tym zakresie. W drodze

upoważnienia ustawowego17 RM wydała rozporządzenie regulujące problematykę planowania

Nr 24, poz. 199, z późn. zm.1)) Prezes RM wydał zarządzenie nr 60 z dnia 25 kwietnia 2006 r. powołujące Międzyresortowy Zespół do spraw opracowania Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP (M.P. z dnia 28 kwietnia 2006 r.). Zespół jako organ pomocniczy RM ma za zadanie dokonanie przeglądu i analizy uwarunkowań związanych ze środowiskiem bezpieczeństwa narodowego RP; opracowanie projektu Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP i przedłożenie go RM.15 Por.: S. Korycki, Z zagadnień prawnych przygotowania państwa do wojny obronnej, ZN AON 1/1997, s. 68. oraz M. Wojciszko, Instytucjonalno-prawne środki kierowania obronnością III RP w kontekście współczesnych wyzwań i zagrożeń. Rozprawa doktorska AON, Warszawa 2005 r., s.71. 16 Dz. U. z 2002 r. Nr 21, poz. 205, z póź. zm. 17 Które stanowi art. 6 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony RP.

16

obronnego rozumianego jako ustalanie sposobów wykonywania zadań obronnych przez

organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego oraz wykorzystania w tym

celu niezbędnych sił i środków. Rozporządzenie z dnia 15 czerwca 2004 r. w sprawie

warunków i trybu planowania i finansowania zadań wykonywanych w ramach przygotowań

obronnych państwa przez organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego18

jest szczególnie ważnym aktem, regulującym istotną część przygotowań obronnych państwa.

Powoływany akt prawny reguluje warunki i tryb planowania zadań obronnych w ramach

przygotowań obronnych przez organy administracji publicznej, zasady finansowania oraz

sposób nakładania zadań obronnych i właściwości organów w tych sprawach.

Na początku powoływanego rozporządzenia prawodawca umieścił słowniczek, gdzie

wyjaśnia niektóre pojęcia używane w akcie. Jest to bardzo dobra praktyka stosowana w

niektórych aktach prawnych. Poza objaśnieniem pojęcia planowania obronnego prawodawca

przedstawił również znaczenie pojęć składających się na planowanie obronne. Planowanie

obronne wg rozporządzenia obejmuje planowanie operacyjne i programowanie obronne.

Przez planowanie operacyjne rozumie się ustalanie czynności dotyczących przygotowania i

działania organów administracji rządowej i organów samorządu terytorialnego w warunkach

zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny, ujętych w formie

zestawów zadań operacyjnych, a także ustalanie sił i środków niezbędnych do ich wykonania.

Programowanie obronne będące drugim elementem planowania obronnego polega na

ustalaniu zadań obronnych realizowanych w czasie pokoju, na sześcioletni okres planistyczny

rozpoczynający się w roku nieparzystym, ujętych w formie przedsięwzięć rzeczowo-

finansowych, w celu utrzymania i rozwoju potencjału obronnego państwa oraz przygotowania

SZ, organów administracji rządowej i organów samorządu terytorialnego do działania w

warunkach zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny, a także

projektowanie środków budżetowych przeznaczonych na ten cel19.

Zdefiniowanie w/w pojęć w rozporządzeniu niewątpliwie należy uznać za zaletę aktu,

jakkolwiek właściwym byłoby również wyjaśnienie przez prawodawcę znaczenia terminu

przygotowań obronnych. Niestety cytowane rozporządzenie, ani żaden inny akt prawny

regulujący obszar bezpieczeństwa i obronności, jak wyżej podkreślano, nie wyjaśnia terminu

przygotowań obronnych. Z uwagi na istotę zagadnień jakie kryją się w znaczeniu tego

terminu należałoby podać obowiązujące jego znaczenie. Sytuacja taka niewątpliwie

18 Dz. U. z 2004 r. Nr 152, poz. 1599.19 § 2, pkt 6, 7 i 8.

17

wpłynęłaby korzystnie na realizację zadań w tym przedmiocie. Ponieważ wiadomym jest, iż

jednakowe i powszechne rozumienie problematyki w danej dziedzinie jest jednym z

warunków sprawnego działania.

Podstawą dla planowania operacyjnego i programowania obronnego są dokumenty o

charakterze koncepcyjnym zawierającym najistotniejsze dla bezpieczeństwa i obronności

państwa wytyczne. Dokumentami tymi są strategia bezpieczeństwa narodowego oraz

Polityczno-Strategiczna Dyrektywa Obronna RP. Ponadto dla programowania obronnego

podstawą są ustalenia RM, opracowywane co dwa lata na sześcioletni okres planistyczny.

Ogólne zasady wedle których powinny postępować organy administracji publicznej,

jak i inne podmioty, przy realizacji zadań obronnych zostały określone w rozporządzeniu RM

z dnia 13 stycznia 2004 r. w sprawie ogólnych zasad wykonywania zadań w ramach

powszechnego obowiązku obrony20. Jest to równie ważny, co poprzedni, akt prawny dla

realizacji przygotowań obronnych w państwie właśnie z racji tej, iż określa ogólne zasady

wykonywania zadań obronnych przez organy administracji publicznej, przedsiębiorców,

organizacje społeczne i inne jednostki organizacyjne. Wśród organów administracji

publicznej wymieniono ministrów, wojewodów, marszałków województw, starostów oraz

wójtów, burmistrzów i prezydentów miast, a zatem głównie są to organy administracji

rządowej i samorządowej, które wykonują zadania na rzecz obronności państwa na poziomie

województwa. Regulacja wprowadza ogólne zasady obowiązujące podmioty uczestniczące w

wykonywaniu zadań w ramach powszechnego obowiązku obrony. Zatem wykonywanie zadań

obronnych przebiegać powinno według zasad obejmujących:

1)  tworzenie warunków organizacyjnych i technicznych planowania i realizacji

zadań obronnych;

2) koordynowanie planowania i realizacji zadań obronnych w ramach działów

administracji rządowej i w województwach;

3) współdziałanie organów administracji publicznej, przedsiębiorców, innych

jednostek organizacyjnych oraz organizacji społecznych w planowaniu i

realizacji zadań obronnych;

4) zapewnianie warunków przekazywania informacji i decyzji dotyczących

planowania i realizacji zadań obronnych.

20 Dz. U. z 2004 r. Nr 16, poz. 162.

18

W następnej części aktu wymienione zasady zostały rozwinięte oraz przedstawiono

organy do których należy stosowanie zasad. Rozporządzenie w celu usprawnienia

wykonywania zadań obronnych określa na czym polega i do kogo należy tworzenie i

zapewnianie warunków oraz koordynowanie i współdziałanie. W świetle § 5 współdziałanie

organów administracji publicznej, przedsiębiorców i kierowników innych jednostek

organizacyjnych oraz władz organizacji społecznych w planowaniu i realizacji zadań

obronnych ma na celu zapewnienie optymalnych warunków wykonywania tych zadań.

Współdziałanie wyżej wymienionych podmiotów obejmuje głównie: wymianę doświadczeń i

informacji dotyczących planowania i realizacji zadań obronnych; uzgadnianie działań

dotyczących planowania i realizacji zadań obronnych na tym samym poziomie decyzyjnym;

inicjowanie i podejmowanie współpracy międzydziałowej lub regionalnej; integrowanie

wysiłków i współpracę w zakresie wykorzystania bazy materiałowej, usługowej i

szkoleniowej.

Nie będzie przesadą stwierdzenie, iż wymienione powyżej dwa rozporządzenia

stanowią w dużej mierze podstawę dla realizacji zadań obronnych w państwie. Zawarte w

wymienionych aktach prawnych wytyczne oraz ogólne zasady określają warunki i sposób

postępowania przy wykonywaniu zadań obronnych przez właściwe podmioty.

W realizacji przygotowań obronnych w państwie istotnym elementem jest szkolenie

obronne, warunkujące w dużej mierze poprawne funkcjonowanie elementów systemu

obronnego państwa w sytuacji wystąpienia zagrożeń militarnych państwa. Szczególnie

ważnym powinno być objęcie szkoleniem obronnych osób zatrudnionych w cywilnych

instytucjach państwowych wykonujących zadania na rzecz obronności, a których statutowa

działalność nie wiąże się bezpośrednio z problematyką bezpieczeństwa i obronności. Aktem

prawnym regulującym szkolenie obronne jest rozporządzenie RM w sprawie szkolenia

obronnego21. Zostało ono opublikowane w tym samym dzienniku ustaw, co rozporządzenie

dotyczące kontroli wykonywania zadań obronnych. Rozporządzenie reguluje organizację

szkolenia obronnego, podmioty prowadzące i podlegające szkoleniu, zadania w zakresie

planowania i realizacji szkolenia oraz zadania podmiotów realizujących szkolenie. Szkolenie

obejmuje przygotowanie osób wykonujących oraz uczestniczących w wykonywaniu zadań

obronnych, kształtowanie umiejętności współdziałania podmiotów wykonujących zadania

oraz kształtowanie świadomości obronnej osób podlegających szkoleniu. do zasadniczych

21Dz. U. z 2004 r. Nr 16, poz. 150.

19

celów szkolenia obronnego należy przygotowanie elementów systemu obronnego państwa do

działania podczas podwyższania gotowości obronnej państwa i w czasie wojny.

Ważnym dla przygotowań obronnych państwa w tym dla tworzenia i funkcjonowania

systemu obronnego państwa jest następne rozporządzenie RM z dnia 27 kwietnia 2004 r. w

sprawie przygotowania systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym22. W

rozporządzeniu określono organizację i tryb przygotowania systemu kierowania

bezpieczeństwem narodowym, w tym obroną państwa oraz warunki funkcjonowania organów

władzy publicznej na stanowiskach kierowania, co stanowi bardzo ważny element

przygotowań obronnych w państwie. W skład systemu kierowania wchodzą obok innych

podmiotów wymienionych w rozporządzeniu, organy władzy publicznej i kierownicy

jednostek organizacyjnych. Przygotowanie systemu ma na celu zapewnienie ciągłości

podejmowania decyzji i działań dla utrzymania bezpieczeństwa narodowego. Przede

wszystkim podejmowanie takich działań, jak monitorowanie zagrożeń, zapobieganie i

usuwanie ich skutków oraz kierowanie obroną państwa winno mięć zapewnioną ciągłość w

wyniku przygotowania systemu kierowania.

Przygotowanie systemu kierowania obejmuje planowanie, organizowanie i

realizowanie przedsięwzięć zapewniających organom wykonywanie zadań związanych z

kierowaniem bezpieczeństwem narodowym w czasie pokoju w razie wewnętrznego lub

zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa narodowego, w tym w razie wystąpienia działań

terrorystycznych lub innych szczególnych zdarzeń, a także w czasie wojny (§ 4. 1). Zadania

związane z przygotowaniem systemu kierowania realizowane są w czasie pokoju.

Analiza zapisów zawartych w rozporządzeniu RM z dnia 21 września 2004 r. w

sprawie gotowości obronnej państwa23 wskazuje, iż jest to również akt dotyczący w części

przygotowaniom obronnym. Rozporządzenie określa stany gotowości obronnej państwa,

warunki ich wprowadzania, zadania związane z podwyższaniem gotowości obronnej,

organizację i zadania w zakresie tworzenia systemu stałych dyżurów oraz właściwość

organów w sprawach (§ 1).

Na podstawie upoważnienia zawartego, odpowiednio w art. 215 i art. 207 ustawy o

p.o.o. RM wydała rozporządzenie z dnia 3 sierpnia 2004 r. w sprawie świadczeń rzeczowych

na rzecz obrony w czasie pokoju oraz rozporządzenie z dnia 5 października 2004 r. w sprawie

świadczeń osobistych na rzecz obrony w czasie pokoju24 w aktach tych zostało określonych 22 Dz. U. z 2004 r. Nr 98. poz. 978.23 Dz. U. z 2004 r. Nr 219, poz. 2218.24 Odpowiednio: Dz. U. z 2004 r. Nr 181, poz. 1872 i Dz. U. z 2004 r. Nr 229, poz. 2307.

20

wiele istotnych zadań dla organów administracji publicznej w zakresie przygotowań

obronnych.

Ważnym elementem przygotowań obronnych w państwie jest problematyka

przygotowania, utrzymania i wykorzystania na potrzeby obronne transportu krajowego i

istniejącej tu infrastruktury. Problematyka przygotowania szeroko rozumianego transportu na

potrzeby obronne znalazła miejsce w wielu aktach prawnych. Szczególnymi aktami, ze

względu na obszar i zakres regulacji, są tu trzy rozporządzenia RM. Pierwsze z dnia 9

kwietnia 2001 r. dotyczące zasad koordynacji działań w zakresie przygotowania dróg na

potrzeby obrony państwa, drugie rozporządzenie z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie zasad

współdziałania ministra obrony narodowej z zarządcami i przewoźnikami kolejowymi w

zakresie dostosowania infrastruktury kolejowej do wymogów obronności państwa. Trzecim

rozporządzeniem określającym m.in. warunki i sposób przygotowania i wykorzystania

transportu samochodowego, kolejowego, lotniczego, morskiego, żeglugi śródlądowej oraz

infrastruktury drogowej i kolejowej na potrzeby obronne jest rozporządzenie RM z dnia 3

lutego 2004 r. w sprawie warunków i sposobu przygotowania i wykorzystania transportu na

potrzeby obronne państwa, a także jego ochrony w czasie wojny, oraz właściwości organów

w tych sprawach.

Kolejnymi aktami prawnymi których treść odnosi się do przygotowań obronnych i

zostanie omówiona w niniejszym opracowaniu są: rozporządzenie RM z dnia 25 czerwca

2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania szefa obrony cywilnej kraju, szefów

obrony cywilnej województw, powiatów i gmin; rozporządzenie ministra spraw

wewnętrznych i administracji z dnia 26 września 2002 r. w sprawie odbywania służby w

obronie cywilnej; rozporządzenie RM z dnia 28 września 1993 r. w sprawie powszechnej

samoobrony ludności oraz rozporządzenie ministrów spraw wewnętrznych i administracji

oraz obrony narodowej z dnia 22 grudnia 2005 r. w sprawie przygotowania i przeprowadzenia

poboru i rozporządzenie ministrów spraw wewnętrznych i administracji, obrony narodowej

oraz infrastruktury z dnia 5 lipca 2002 r. w sprawie trybu doręczania kart powołania i

rozplakatowania obwieszczeń o stawieniu się osób do czynnej służby wojskowej.25.

Właściwości organów administracji publicznej w województwie w sferze prowadzenia

kontroli wykonywania zadań w ramach powszechnego obowiązku obrony oraz wynikające

zadania i powinności z faktu podlegania takiej kontroli zostały określone w rozporządzeniu

25 Odpowiednio: Dz. U z 2002 r. Nr 96, poz. 850; Dz. U z 2002 r. Nr 169, poz. 1391; Dz. U. z 1993 r. Nr 91, poz. 421, Dz. U. z 2006 r. Nr 1, poz. 7 oraz Dz. U. z 2002 r. Nr 122, poz. 1049.

21

RM w sprawie kontroli wykonywania zadań obronnych. Jest to kolejny akt prawny regulujący

obszar przygotowań obronnych w państwie. Rozporządzenie określa zakres oraz sposób

prowadzenia m.in. przez organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego kontroli

wykonywania zadań w ramach powszechnego obowiązku obrony26. Przedmiotem kontroli

objęto planowanie i realizowanie zadań obronnych przez jednostki organizacyjne i

przedsiębiorców. W rozporządzeniu określone zostały podmioty w stosunku do których

prowadzona może być kontrola. Na szczeblu województwa są to m.in.:

1) urzędy wojewódzkie oraz urzędy stanowiące aparat pomocniczy terenowych

organów niezespolonej administracji rządowej;

2) komendy, inspektoraty i inne jednostki organizacyjne stanowiące aparat

pomocniczy kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich

oraz powiatowych;

3) urzędy gmin, starostw powiatowych i urzędów marszałków województw;

4) jednostki organizacyjne podległe albo nadzorowane przez wojewodów, organy

niezespolonej administracji rządowej, kierowników zespolonych służb,

inspekcji i straży wojewódzkich oraz powiatowych, a także organy samorządu

terytorialnego;

5) jednostki organizacyjne, dla których organ administracji rządowej lub organ

samorządu terytorialnego jest organem założycielskim;

6) przedsiębiorcy realizujący zadania obronne27.

Rozporządzenie postanawia, iż kontrolą obejmuje się wykonywanie zadań obronnych

wynikających z ustaw oraz przepisów wydanych na ich podstawie, jak również decyzji

administracyjnych, umów cywilnoprawnych oraz porozumień zawartych z organem

administracji publicznej. W oparciu § 4 kontrole prowadzi się w celu sprawdzenia

prawidłowości wykonywania zadań obronnych oraz określenia stanu przygotowań obronnych

w państwie. Sprawdzenie polega na ustaleniu stanu faktycznego, w szczególności w zakresie:

1) realizacji planowania operacyjnego i programowania obronnego;

2) przygotowania systemu obronnego państwa, umożliwiającego mobilizacyjne

rozwinięcie SZ RP;

26Rozporządzenie RM z dnia 13 stycznia 2004 r. w sprawie kontroli wykonywania zadań obronnych (Dz. U. z 2004 r. Nr 16, poz. 151.).27§ 2 Rozporządzenia RM. 

22

3) przygotowania do realizacji zadań wynikających ze współpracy cywilno-

wojskowej;

4) przygotowania do realizacji zadań wynikających z obowiązków państwa

gospodarza realizowanych na rzecz wojsk sojuszniczych;

5) przygotowania systemu kierowania obroną państwa;

6) planowania i realizacji zadań gospodarczo-obronnych, w tym:

a) inwestycji obronnych i zadań ujętych w programach mobilizacji

gospodarki,

b) tworzenia i utrzymywania rezerw państwowych,

c) utrzymywania i rozbudowy infrastruktury obronnej;

7) planowania i organizowania świadczeń na rzecz obrony;

8) uwzględniania potrzeb obronności w planach zagospodarowania

przestrzennego;

9) przygotowania rezerw osobowych na potrzeby jednostek wojskowych i

innych jednostek organizacyjnych przewidzianych do wykonywania zadań obronnych;

10) realizacji zadań w zakresie przygotowania określonych jednostek

organizacyjnych do militaryzacji;

11) przygotowania szczególnej ochrony obiektów ważnych dla bezpieczeństwa i

obronności państwa;

12) planowania i realizacji szkolenia obronnego.

Postanowienia dotyczące realizacji szeroko pojętych działań na rzecz obronności

państwa zawarte są również w aktach prawnych bezpośrednio nie dotyczących problematyki

bezpieczeństwa i obronności państwa, a regulujących inne dziedziny i obszary

funkcjonowania państwa. Właściwym staję się omówienie także tych regulacji, ze względu na

równie istotne rozwiązania oraz często szczegółowe i charakterystyczne dla danej dziedziny

objętej zakresem regulacji.

Jednym z takich aktów prawnych jest ustawa (jakkolwiek bardzo ważna dla

przygotowania systemu obronnego państwa) z dnia 16 lipca 2004 r. prawo

telekomunikacyjne28. Za szczególnie pozytywnym należy uznać fakt, iż w strukturze aktu

28 Dz. U. z 2004 r. Nr 171, poz. 1800.

23

znalazł się odrębny dział dotyczący obowiązków na rzecz obronności, bezpieczeństwa

państwa oraz bezpieczeństwa i porządku publicznego. Działając na podstawie art. 181

ustawy prawo telekomunikacyjne RM wydała rozporządzenie z dnia 13 września 2005 r. w

sprawie wypełniania przez przedsiębiorców telekomunikacyjnych zadań i obowiązków na

rzecz obronności, bezpieczeństwa państwa oraz bezpieczeństwa i porządku publicznego29.

Kolejnym tego rodzaju aktem prawnym jest ustawa z dnia 12 czerwca 2003 r. prawo

pocztowe. W drodze upoważnienia zawartego w ustawie wydane zostały następujące akty

wykonawcze dotyczące obronności państwa: rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 4

lutego 2004 r. w sprawie wykonywania przez operatorów zadań na rzecz obronności,

bezpieczeństwa państwa lub bezpieczeństwa i porządku publicznego, rozporządzenie Ministra

Infrastruktury z dnia 9 stycznia 2004 r. w sprawie planu działań operatora w sytuacjach

szczególnych zagrożeń oraz rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 30 grudnia 2003 r.

w sprawie planu współdziałania operatora publicznego z wojskową pocztą polową30.

Omawiając podstawy normatywne przygotowań obronnych nie w sposób jest pominąć

zobowiązań międzynarodowych Polski wynikających z członkostwa w organizacjach

międzynarodowych oraz aktów prawa międzynarodowego obowiązujących państwo polskie.

Z powyższego wynika również wiele zadań dla Polski w przedmiocie przygotowań

obronnych.

4. Realizacja przygotowań obronnych w województwie na podstawie

obowiązującego prawa

Administracja publiczna w terenie posiadała i posiada ważną rolę do spełnienia w

przygotowaniach obronnych państwa, a od pewnego czasu staje się ona jeszcze istotniejsza z

uwagi na wiele czynników, wystarczy tutaj choćby wymienić członkostwo Polski w NATO i

wynikające stąd zadania oraz przesuwanie wielu zadań ze szczebla centralnego na terenowy,

będące wynikiem pozytywnej tendencji decentralizacji w rządzeniu państwem. Nie bez

29 Dz. U. z 2005 r. Nr 187, poz. 1568.30 Dz. U. z 2003 r. Nr 130, poz. 1188, Dz. U. z 2004 r. Nr 24, poz. 216, Dz. U. z 2004 r. Nr 12, poz. 106 oraz Dz. U. z 2004 r. Nr 5, poz. 32.

24

znaczenia w kontekście wykonywania zadań obronnych przez województwa jest ich potencjał

i wielkość. W wyniku reformy administracji publicznej z 1999 roku w ramach której jako

kolejny szczebel administracji samorządowej powołano powiaty i województwa, przyjęto

również podział administracyjny państwa na 16 województw. Jednym z argumentów

przemawiających za przyjęciem takiej ilości województw, dającej oczekiwaną ich wielkość i

potencjał była skuteczność, odpowiednia „moc przebicia” w realizacji zadań publicznych, a

także zachowanie konkurencyjności z jednostkami administracyjnymi występującymi w

innych państwach członkowskich UE.

W strategii bezpieczeństwa narodowego z 2003 r. często akcentowane jest znaczenie

czynnika pozamilitarnego, cywilnego we współczesnym działaniach państwa zmierzających

do zachowania bezpieczeństwa i osiągnięcia odpowiednich zdolności obronnych. We

wzrastającym znaczeniu sfery bezpieczeństwa wewnętrznego, a równocześnie przy częstym

zacieraniu się różnic między bezpieczeństwem narodowym i międzynarodowym, istotną rolę

spełniają wszystkie organy administracji publicznej oraz inne podmioty społeczne i

gospodarcze, realizujące zadania w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony, które w zasadzie

tworzą sferę bezpieczeństwa wewnętrznego państwa. Ponadto charakter nowych zagrożeń

wymusza konieczność rozwoju współpracy sił zbrojnych ze strukturami cywilnymi31. Przy

wzrastającym znaczeniu czynnika cywilnego w zapewnianiu szeroko rozumianego

bezpieczeństwa nabiera znaczenia rola administracji publicznej (szczególnie na poziomie

regionalnym i lokalnym) w realizacji zadań obronnych.

W podstawowym akcie prawnym dotyczący obronności państwa - ustawie z 21

listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony RP już w art. 2 zgodnie z zasadą

powszechnego obowiązku obrony postanawia się, iż umacnianie obronności RP,

przygotowanie ludności i mienia narodowego na wypadek wojny oraz wykonywanie innych

zadań w ramach powszechnego obowiązku obrony należy do wszystkich organów władzy i

administracji rządowej oraz innych organów i instytucji państwowych, organów samorządu

terytorialnego, przedsiębiorców i innych jednostek organizacyjnych, organizacji społecznych,

a także do każdego obywatela w zakresie określonym w ustawach. Ponadto wszystkie organy

władzy publicznej, administracji rządowej i samorządowej, przedsiębiorcy, kierownicy

innych jednostek organizacyjnych oraz organizacji społecznych są zobowiązane do

przekazywania informacji mających znaczenie dla bezpieczeństwa i obronności państwa

prezydentowi RP jeżeli wystąpi on o przekazanie takich informacji. W/w uprawnienie

31 Patrz: Strategia bezpieczeństwa narodowego z 2003 r., s. 6 z 19.

25

prezydenta wynika z przyznania prezydentowi funkcji stania na straży suwerenności i

bezpieczeństwa państwa, nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium.

4.1 Terenowe organy administracji rządowej w realizacji zadań

obronnych

Zadania wojewody. Analizę zadań obronnych realizowanych przez organy

administracji rządowej w województwie należy rozpocząć od przedstawienia kompetencji

wojewody w tym zakresie. W ustawie z 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku

obrony RP zawartych jest wiele obowiązków dla wojewodów w zakresie wykonywania zadań

na rzecz obronności państwa, co więcej ustawa czyni ich podstawowymi organami w

województwie w sprawach obronności.  W świetle art. 18 ust. 4 wojewodowie organizują

wykonywanie zadań w ramach powszechnego obowiązku obrony przez urzędy wojewódzkie,

podporządkowane i nadzorowane jednostki organizacyjne oraz przedsiębiorców, dla których

są organami założycielskimi, a ponadto przez organy samorządu terytorialnego, organizacje

społeczne oraz przedsiębiorców niebędących jednostkami organizacyjnymi

podporządkowanymi lub nadzorowanymi przez ministrów.

Kolejny artykuł ustawy stanowi, iż kierowanie sprawami obronności w województwie

należy do wojewody32. Jest to bardzo ważny zapis, który kierowanie całością spraw

obronnych w województwie (wykonywanych przez organy administracji rządowej, a także

samorządy terytorialne jak i inne podmioty) powierza właściwości wojewody. Należy uznać

to za właściwe rozwiązanie, bowiem czyni ono odpowiedzialną jedną osobę za kierowanie

sprawami obronności w województwie (także należącymi bezpośrednio do przygotowań

obronnych w czasie pokoju). Wojewoda w ramach kierowania wykonuje zadania w zakresie i

na zasadach określonych w ustawach, a w szczególności:

1) określa szczegółowe kierunki działania dla kierowników zespolonych służb,

inspekcji i straży, organów administracji niezespolonej oraz jednostek

samorządu terytorialnego w zakresie realizacji zadań obronnych;

32 Art. 20.

26

2) kieruje realizacją przedsięwzięć związanych z podwyższaniem gotowości

obronnej państwa wykonywanych przez marszałków województw, starostów,

wójtów lub burmistrzów (prezydentów miast), przedsiębiorców oraz inne

jednostki organizacyjne i organizacje społeczne mające swoją siedzibę na

terenie województwa;

3) koordynuje przedsięwzięcia niezbędne dla zabezpieczenia mobilizacji

jednostek wojskowych i wykonywania świadczeń na rzecz obrony;

4) kieruje realizacją przedsięwzięć związanych z przygotowaniem stanowisk

kierowania dla organów terenowych;

5) organizuje wykorzystanie miejscowych sił i środków na potrzeby obronności

państwa i obszaru województwa, w tym ochrony ludności oraz dóbr

materialnych i kultury przed środkami rażenia, jak również niesienia pomocy

poszkodowanym;

6) kontroluje i ocenia wykonywanie zadań obronnych przez organy, podmioty,

jednostki organizacyjne i organizacje;

7) organizuje edukację społeczeństwa dotyczącą przygotowania obronnego oraz

prowadzi szkolenia i ćwiczenia obronne.

Zadania w zakresie rejestracji, poboru i ewidencji. Do wojewodów należy

prowadzenie czynności związanych z wykonywaniem powszechnego obowiązku obrony oraz

współdziałanie z organami wojskowymi w zakresie administrowania rezerwami osobowymi33.

Zgodnie z postanowieniami rozporządzeniem ministra spraw wewnętrznych z dnia 5 sierpnia

1992 r. w sprawie rejestracji przedpoborowych34 wojewoda z przeprowadzenia rejestracji

przedpoborowych otrzymuje od wójta lub burmistrz (prezydenta miasta) sprawozdanie o

wynikach rejestracji. Na podstawie sprawozdań gminnych wojewoda sporządza zbiorcze

sprawozdanie z zakończenia rejestracji na terenie województwa i przesyła je ministrowi

spraw wewnętrznych w terminie jednego miesiąca od zakończenia rejestracji w

województwie. Art. 35 ustawy o p.o.o. stanowi, iż to wojewodowie przeprowadzają pobór

przy współudziale szefów wojewódzkich sztabów wojskowych oraz starostów, a także

wójtów lub burmistrzów (prezydentów miast). Do wojewodów należy także powoływanie

powiatowych i wojewódzkich komisji lekarskich. Zadanie to wojewodowie wykonują w

porozumieniu z szefami wojewódzkich sztabów wojskowych. Zapewniają również lokal wraz 33 Art. 25 ust. 1 w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy o p.o.o.34 Dz. U. z 1992 r. Nr 40, poz. 173.

27

z wyposażeniem oraz przedmioty niezbędne do pracy dla powołanych przez siebie

wojewódzkich komisji lekarskich. Wojewodowie w miarę potrzeb zapewniają szkolenie osób

wchodzących w skład wojewódzkich i powiatowych komisji lekarskich, pracowników

urzędów gmin (miast) oraz innych osób realizujących czynności należących do poboru. Do

właściwości powołanych komisji lekarskich należy określenie zdolności poborowych do

czynnej służby wojskowej. Rozporządzenie ministrów spraw wewnętrznych i administracji

oraz obrony narodowej w sprawie przygotowania i przeprowadzenia poboru nakłada na

wojewodę zadanie wzywania do stawienia się do poboru osoby podlegające temu

obowiązkowi za pomocą obwieszczeń o poborze. Obwieszczenie wzywające do poboru

powinno zawierać informacje o miejscu i terminie poboru, o kategorii osób podlegających

poborowi oraz o dokumentach koniecznych do przedstawienia podczas poboru. W

obwieszczeniu powinna zostać zamieszczona również podstawa prawna przeprowadzenia

poboru, informacje o środkach egzekucyjno-karnych za niedopełnienie obowiązku stawienia

się do poboru oraz pouczenie o sposobie postępowania w razie zmiany miejsca zamieszkania

(§ 2 ust. 1 i 2). Na potrzeby sprawnego przeprowadzenia poboru wojewoda przy współudziale

szefa WSzW ustala plan poboru w województwie. Otrzymuje od starostów (prezydentów

miast na prawach powiatu) propozycje planu przeprowadzenia poboru na obszarze powiatu,

kandydatów do powiatowych komisji lekarskich oraz wyniki wstępnych ustaleń możliwości i

kosztów przeprowadzenia badań specjalistycznych lub obserwacji szpitalnej poborowych na

obszarze powiatu. Wyciągi z wojewódzkiego planu przesyłane są starostom oraz burmistrzom

(prezydentom miast) właściwym ze względu na siedziby powiatowych komisji lekarskich, a

także pozostałym wójtom lub burmistrzom (prezydentom miast). W wojewódzkich planach

poboru wojewoda opracowuje terminarz zgłaszania się poborowych z poszczególnych gmin

do poboru z dziennym uwzględnieniem ilości podrobowych i czasu (godziny) stawiennictwa.

Do kompetencji wojewody należy sprawowanie bieżącego nadzoru nad przygotowaniem i

przebiegiem poboru.

Wojewodowie, w zakresie ustalonym w rozporządzeniu wydanym wspólnie przez

ministrów spraw wewnętrznych i administracji, obrony narodowej oraz infrastruktury z dnia 5

lipca 2002 r. w sprawie doręczania kart powołania i rozplakatowania obwieszczeń o stawieniu

się osób do czynnej służby wojskowej, uczestniczą w procesie realizacji doręczania kart

powołania w trybie akcji kurierskiej. Z faktu uczestnictwa w realizacji doręczania kart wynika

dla wojewody zadanie opracowania przy współudziale szefa WSzW, wojewódzkiego

komendanta Policji, komendantów WKU, wójtów, burmistrzów (prezydentów miast),

28

starostów założenia i schemat akcji kurierskiej dla terenu województwa. Starostowie,

wójtowie, burmistrzowie (prezydenci miast) przy opracowywaniu planów akcji kurierskiej

uwzględniają założenia i schemat akcji opracowany przez wojewodę. Wojewodowie są

informowani przez właściwe organy o planowaniu, uruchamianiu i zakończeniu akcji

kurierskiej. Przekazywanie informacji następuję z reguły wg zasady, iż organ właściwy do

planowania i uruchamiania akcji kurierskiej przekazuje do organu wyższego stopnia. Zgodnie

z powyższym starostowie przekazują wojewodzie kopie (opracowanych przez siebie) planów

akcji kurierskiej. Ponadto starosta (prezydent miasta na prawach powiatu) zawiadamia

niezwłocznie wojewodę o uruchomieniu akcji kurierskiej oraz o zakończeniu doręczania kart

powołania lub pakietów.

Wojewodowie zobowiązani są do prowadzenia zbiorczej dokumentacji planów akcji

kurierskiej sporządzanych przez starostów (prezydentów miast na prawach powiatu), także

prowadzą szkolenia i udzielają pomocy organom zakładającym i prowadzącym dokumentację

dotyczącą akcji kurierskich. Do zadań wojewody należy również kontrola prawidłowości i

aktualności dokumentacji dotyczącej organizacji i przebiegu akcji kurierskich w starostwach

powiatowych i urzędach gmin (miast). Wojewodowie przekazują do końca stycznia każdego

roku sprawozdania z realizacji zadań związanych z doręczaniem kart powołania w trybie

akcji kurierskiej na terenie województwa za rok ubiegły (§ 31). Obok wymienionych

kompetencji w gestii wojewody leży udzielanie zezwoleń wójtom, burmistrzom (prezydentom

miast), starostom na przeprowadzenie, w celach szkoleniowych, akcji kurierskiej bez

doręczania kart powołania.

Rozporządzenie stanowi, iż wydatki związane z opracowywaniem planów akcji

kurierskiej, przeznaczeniem osób do funkcji kuriera oraz związane doręczaniem kart

powołania do czynnej służy wojskowej i wezwań do wykonywania świadczeń osobistych lub

rzeczowych pokrywane są z budżetu wojewody.

Zadania w zakresie świadczeń na rzecz obrony. Aktem wykonawczym szczegółowo

regulującym kwestie związane ze świadczeniami osobistymi na rzecz obrony oraz zadania w

tym zakresie organów administracji publicznej jest rozporządzenie RM z dnia 5 października

2004 r. w sprawie świadczeń osobistych na rzecz obrony w czasie pokoju. Zgodnie z

rozporządzeniem wojewoda otrzymuje od wójta lub burmistrza (prezydenta miasta)

zestawienie zawierające liczbę i rodzaje świadczeń osobistych (§ 11 ust. 1) oraz dodatkowo

na wniosek wojewody wójt lub burmistrz (prezydent miasta) przesyła wnioskodawcy kopie

planów świadczeń osobistych. Wojewoda, na podstawie powyższych zestawień prowadzi

29

zbiorczy wykaz świadczeń osobistych przewidzianych do wykonania na obszarze

województwa. Wykaz taki stanowi dla niego podstawę do planowania wydatków związanych

z nakładaniem obowiązku świadczeń (patrz: § 12 ust. 1 i 2). Wezwanie do wykonania

świadczeń osobistych, którym wydano ostateczne decyzje administracyjne oraz wezwanie

osób przeznaczonych do funkcji kuriera do wykonania świadczenia osobistego polegającego

na doręczeniu dokumentów wójt lub burmistrz (prezydent miasta) wystawia w czasie pokoju

(§ 15 ust. 1 rozp. w zw. z art. 203 ust. 5, 6 ustawy o p.o.o.).

Do wojewody należy koordynowanie na obszarze województwa działalności organów

samorządu terytorialnego w zakresie planowania i nakładania obowiązku świadczeń

rzeczowych, w zakresie tym:

1) prowadzi zbiorczy wykaz świadczeń rzeczowych przewidzianych do realizacji

na obszarze województwa;

2) planuje wydatki finansowe związane z nakładaniem obowiązku świadczeń

rzeczowych na obszarze województwa;

3) nadzoruje zadania związane z planowaniem, typowaniem i nakładaniem

świadczeń rzeczowych na obszarze województwa;

4) analizuje potrzeby i możliwości realizacji świadczeń rzeczowych przez organy

gminy na obszarze województwa, a w razie potrzeby wskazuje wójta lub

burmistrza (prezydenta miasta), który może zrealizować zadania nałożenia tych

świadczeń;

5) może wystąpić do wójta lub burmistrza (prezydenta miasta) z wnioskiem o

przeznaczenie nieruchomości na cele świadczeń rzeczowych w związku z

użyciem ich w czasie poboru35.

Ustawa o powszechnym obowiązku obrony RP nakłada na wszystkie organy

administracji rządowej, a zatem i na działające na szczeblu województwa, obowiązek

udzielania informacji o stanie nieruchomości i rzeczy ruchomych mogących być przedmiotem

świadczeń rzeczowych, informacje takie udzielane są na żądanie wojskowych komendantów

uzupełnień oraz właściwych organów obrony cywilnej. Ustawa w art. 212 ust. 2 nakłada

(m.in.) na organy administracji rządowej obowiązek udzielania, na żądanie wojskowych

komendantów uzupełnień oraz właściwych organów obrony cywilnej informacji, według

posiadanych ewidencji, o stanie nieruchomości i rzeczy ruchomych mogących być

35 Art. 215a ustawy o p.o.o.

30

przedmiotem świadczeń rzeczowych. Rozporządzenie RM w sprawie świadczeń rzeczowych

na rzecz obrony w czasie pokoju wydane w drodze delegacji ustawy o p.o.o. z 67 r. precyzuje

powyższy artykuł postanawiając w § 4 ust. 1 organy te informację, o której mowa w art. 212

ust. 2 ustawy, przesyłają niezwłocznie po otrzymaniu żądania w tej sprawie. Następnym

zadaniem wynikającym z rozporządzenia dla wojewody jest występowanie do wójta lub

burmistrza (prezydenta miasta), odpowiednio do wykonywanych przez nich zadań w ramach

poboru, z wnioskiem o przeznaczenie nieruchomości lub rzeczy ruchomej na cele świadczeń

w związku z używaniem ich w czasie poboru.

Wojewoda otrzymuje od wójta, burmistrza (prezydenta miasta) zestawienie,

sporządzone na podstawie planów świadczeń, zawierające liczby i rodzaje świadczeń.

Wojewoda ma prawo zgłosić zastrzeżenia do danych zawartych w zestawieniu. Zastrzeżenie

wojewody do zestawienia zawierającego liczby i rodzaje świadczeń powinny zostać

uwzględnione. Ponadto na wniosek wojewody wójt lub burmistrz (prezydent miasta) przesyła

wojewodzie kopie planów świadczeń rzeczowych na rzecz obrony. Podobnie, jak przy

świadczeniach osobistych wojewoda, na podstawie zestawień prowadzi zbiorczy wykaz

świadczeń przewidzianych do wykonania na obszarze województwa. Wykaz ten stanowi

podstawę do planowania wydatków związanych z nakładaniem obowiązku świadczeń (§ 19

ust 1). 

Wojewoda jest terenowym organem obrony cywilnej. Do zakresu działania szefów

obrony cywilnej województw należy kierowanie oraz koordynowanie przygotowań i realizacji

przedsięwzięć obrony cywilnej przez instytucje państwowe, przedsiębiorców i inne jednostki

organizacyjne oraz organizacje społeczne działające na ich terenie (art. 17 ust. 6,7 ustawy).

Na podstawie § 4 rozporządzenia RM w sprawie szczegółowego zakresu działania Szefa

Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin szef obrony

cywilnej województwa ustala zadania i kontroluje ich realizację oraz koordynuje i kieruje

działalnością w zakresie przygotowania i realizacji przedsięwzięć obrony cywilnej szefów

obrony cywilnej powiatów. Do jego zadań należy również opracowywanie wieloletnich i

rocznych planów działania w zakresie obrony cywilnej oraz składanie informacji o realizacji

zadań obrony cywilnej szefowi OC kraju.

Zadania w zakresie planowania operacyjnego i programowania obronnego.

Dodatkowe kompetencje dla wojewody w sferze przygotowań obronnych wynikają z

rozporządzenia RM w sprawie warunków i trybu planowania i finansowania zadań

wykonywanych w ramach przygotowań obronnych(…) wojewodowie w ramach planowania

31

operacyjnego sporządzają w uzgodnieniu z Ministrem Obrony Narodowej oraz ministrami

właściwymi do spraw administracji publicznej i spraw wewnętrznych plany operacyjne

funkcjonowania województw36. Przy czym wojewoda sporządza plan operacyjny

funkcjonowania województwa zgodnie z Planem Reagowania Obronnego RP sporządzonym

przez ministra obrony narodowej. W planie operacyjnym funkcjonowania województwa

ujmuje się wypisy z planu reagowania obronnego RP sporządzonego przez ministra obrony

narodowej, ocenę zagrożeń w województwie, zamiar realizacji zadań operacyjnych,

przedsięwzięcia i procedury podwyższania gotowości obronnej państwa, zasady

współdziałania z innymi właściwymi organami, inne istotne dla realizacji zadań operacyjnych

w województwie zagadnienia. Plany operacyjne funkcjonowania województw zatwierdzane

są przez prezesa Rady Ministrów. Do kompetencji wojewodów należy zatwierdzanie planów

operacyjnych opracowanych przez marszałków województw, starostów (prezydentów miast

na prawach powiatów), wójtów, burmistrzów (prezydentów miast) oraz w przypadku

wojewody mazowieckiego zatwierdzanie Planu Operacyjnego Funkcjonowania Miasta

Stołecznego Warszawy (§ 7).

W ramach programowania obronnego wojewoda sporządza programy pozamilitarnych

przygotowań obronnych województw. Inaczej niż podczas sporządzania planu operacyjnego

funkcjonowania województwa, w tym przypadku program ten jest sporządzany jest tylko w

uzgodnieniu z Ministrem Obrony Narodowej. Wojewodowie uzgadniają również Program

Pozamilitarnych Przygotowań Obronnych RP sporządzany przez Ministra Obrony Narodowej

oraz Program Doskonalenia Obrony Cywilnej, który sporządza szef Obrony Cywilnej Kraju.

Programy doskonalenia obrony cywilnej województw sporządzają szefowie OC województw

w uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych, po zaopiniowaniu przez

szefa Obrony Cywilnej Kraju (§ 9). Programy pozamilitarnych przygotowań województw

powinny zawierać wymagania wobec pozamilitarnych przygotowań obronnych na

sześcioletni okres obowiązywania programu, przedsięwzięcia rzeczowo-finansowe w zakresie

utrzymywania i doskonalenia struktur pozamilitarnych systemu obronnego państwa

(dotyczące zagadnień wyliczonych w rozporządzeniu) oraz projektowane nakłady na

pozamilitarne przygotowania obronne na sześcioletni okres. W przypadku zmian w strategii

bezpieczeństwa narodowego i Polityczno-Strategicznej Dyrektywie Obronnej RP wojewoda

dokonuje aktualizacji opracowanego przez siebie planu operacyjnego funkcjonowania

województwa i programu przygotowań pozamilitarnych województwa. Aktualizacji dokonuje

się w trybie i na zasadach właściwych dla opracowania danego dokumentu. 36 Art. 5 ust. 1, pkt 4.

32

Zadania w zakresie uwzględniania potrzeb obronnych. W wykonywaniu zadań

obronnych organy administracji rządowej, obok innych zobowiązanych do tego podmiotów,

mają obowiązek uwzględniania potrzeb obronnych państwa. Uwzględnianie potrzeb

obronnych polegać ma w szczególności na utrzymywaniu, przebudowie i modernizacji

systemu obronnego państwa (w tym SZ); przygotowaniu podległych (nadzorowanych)

jednostek organizacyjnych do wykonywania określonych zadań obronnych podczas

podwyższania gotowości obronnej państwa. W ramach uwzględniania potrzeb obronnych

państwa istotnym jest również przygotowanie ludności na wypadek wojny oraz tworzenie

warunków zapewniających ochronę ludności i ochronę mienia szczególnie cennego dla

dziedzictwa narodowego. Powyższe zadania dla administracji rządowej wynikają z

postanowień zawartych w rozporządzeniu RM określającym ogólne zasady wykonywania

zadań w ramach powszechnego obowiązku obrony. Do zadań wojewody wynikających z § 3

ust. 1 rozporządzenia należy tworzenie warunków organizacyjnych i technicznych

planowania i realizacji zadań obronnych w stosunku do zadań obronnych wykonywanych w

województwie przez:

1) kierowników podległych i nadzorowanych jednostek organizacyjnych,

2) przedsiębiorców, dla których są organami założycielskimi,

3) organy samorządu terytorialnego,

4) przedsiębiorców niebędących jednostkami organizacyjnymi podległymi lub

nadzorowanymi przez ministrów,

5) władze organizacji społecznych.

Tworzenie warunków organizacyjnych i technicznych powinno zapewnić m.in.

efektywność, ciągłość i terminowość działania w województwie. Ponadto w stosunku do w/w

podmiotów wojewoda jest koordynatorem planowania i realizacji zadań obronnych.

Wojewodowie w ramach koordynacji planowania i realizacji zadań obronnych w

województwie dokonują m.in. podziału zadań na podmioty realizujące i określają organ

wiodący w realizacji zadania oraz ustalają priorytety realizacji zadań i procedurę wykonania,

a także uzgadniają i akceptują plany oraz harmonogramy ich realizacji.

Zadania w zakresie szkolenia obronnego. Wojewodowie i wicewojewodowie, jako

osoby zajmujące kierownicze stanowiska w administracji publicznej obok konkretnych

działań na rzecz obronności państwa, uczestniczą w szkoleniu obronnym. Reguluje to

rozporządzenie RM w sprawie szkolenia obronnego. W szkoleniu uczestniczy się w celu

33

nabycia umiejętności niezbędnych do wykonywania zadań obronnych oraz podniesienia

kwalifikacji w zakresie wykonywania tych zadań. Szczególnie osoby piastujące kierownicze

stanowiska w administracji publicznej w trakcie szkolenia powinny poznać procedury oraz

zasady związane z kierowaniem wykonywania zadań obronnych podczas podwyższania

gotowości obronnej państwa i w czasie wojny. Uczestnictwo w szkoleniu obronnym jest nie

mniej ważne od wykonywania innych zadań obronnych, powinno być traktowane sumiennie i

z pełnym zaangażowaniem. Szkolenie zapewnia podnoszenie kwalifikacji i świadomości

obronnej szkolonych, co następnie powinno przełożyć się na sprawne wykonywanie zadań

prze osoby objęte szkoleniem.

Poza obowiązkiem uczestnictwa w szkoleniu wojewodowie są organizatorami

szkolenia w województwie, prowadzonego w formie zajęć teoretycznych i praktycznych,

realizowanych w cyklu rocznym oraz ćwiczeń wojewódzkich (przeprowadzanych się nie

rzadziej niż raz na dwa lata) obejmujących dwa lub więcej powiatów na obszarze

województwa (§ 5). Wojewoda będąc organizatorem szkolenia zobowiązany jest do

opracowywania planów i programów szkolenia oraz prowadzenia dokumentacji szkoleniowej.

Opracowane plany szkolenia przez wojewodę podlegają uzgodnieniu z prezesem RM za

pośrednictwem ministra obrony narodowej co do terminów i tematów szkolenia. Plany

szkolenia powinien określać tematy szkolenia, formę szkolenia, termin i miejsce oraz

uczestników szkolenia. Natomiast opracowywane programy szkolenia powinny zawierać

szeroka problematykę szkolenia od ogólnych zagadnień dotyczących międzynarodowych i

wewnętrznych uwarunkowań bezpieczeństwa do szczegółowych związanych z planowaniem

operacyjnym, programowaniem obronnym czy zagadnień dotyczących militaryzacji37.

Obok wyżej wymienionych zdań do wojewody należy koordynowanie szkoleniem

organizowanym przez marszałków województw, starostów, wójtów lub burmistrzów

(prezydentów miast) oraz uzgadnianie planów szkolenia opracowanych przez wymienione

organy.

Zadania w zakresie przygotowania systemu kierowania obroną narodową. Inna

grupa zadań dla wojewodów umieszczona została w rozporządzenie RM w sprawie

przygotowania systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym. Jest to bardzo ważny akt

prawny w procesie tworzenia systemu obronnego państwa, ponieważ reguluje on m.in.

przygotowanie systemu kierowania obroną. Wojewoda jest ważnym elementem tego systemu.

37 Szczegółowy opis problematyki, jaka powinna zostać ujęta w programach szkolenia zawiera § 7 rozporządzenia RM w sprawie szkolenia obronnego.

34

Jest on tym organem administracji rządowej dla którego przygotowuje się główne i zapasowe

stanowiska kierowania. Obowiązek przygotowania i zorganizowania na własne potrzeby

głównego i zapasowego stanowiska kierowania należy do wojewody, z tymże, iż usytuowanie

zapasowego stanowiska kierowania powinien uzgodnić z ministrem spraw wewnętrznych i

administracji oraz obrony narodowej. Podmioty przygotowujące stanowiska kierowania są

zobowiązane do opracowania dokumentacji wymaganej na stanowisku, ponadto są

odpowiedzialne m.in. za wyposażenie obiektów i przygotowanie potrzebnych środków.

Obowiązkiem wojewody jest zapewnienie na zapasowym stanowisku kierowania miejsca

pracy marszałkowi województwa oraz innym organom niezbędnym w kierowaniu obroną

województwa (§ 11). Także w sytuacji gdy wymienione w rozporządzeniu organy nie

posiadają w trwałym zarządzie obiektów odpowiednich na zapasowe miejsce pracy właściwy

wojewoda przydziela taki obiekt, w ramach świadczeń na rzecz obrony, na wniosek

zainteresowanego organu. Także gdy wojewoda nie posiada w trwałym zarządzie obiektu na

zapasowe miejsce pracy powinien wystąpić z wnioskiem do właściwego starosty, prezydenta

miasta, burmistrza lub wójta o przydział takiego obiektu. Rozporządzenie w § 17 ust. 1

postanawia, iż finansowanie zadań realizowanych w ramach przygotowania stanowisk

kierowania należy do organów, które będą na tych stanowiskach funkcjonować.

Zadania w zakresie militaryzacji. Na wojewodę zadania w sferze dotyczącej

przygotowań obronnych nakłada również rozporządzenie RM z dnia 21 maja 2002 r. w

sprawie militaryzacji jednostek organizacyjnych wykonujących zadania na rzecz obronności

lub bezpieczeństwa państwa (Dz. U. z 2002 r. Nr 78, poz. 707). Zgodnie z § 4 ust. 1 i 2

rozporządzenia wojewoda wykonujący zadania określone w operacyjno-strategicznym planie

obrony państwa występuje z wnioskiem do RM o objęcie jednostek organizacyjnych

przygotowaniami do militaryzacji.  Ustalenia Rady Ministrów dotyczące ogólnej liczby

jednostek przewidzianych do militaryzacji, baz formowania, a także limity osób ujmowane są

w zbiorczym zestawieniu zadań. Z wymienionych zbiorczych zestawień wojewodowie

otrzymują w formie wyciągu informacje i dane zawarte w części ich dotyczącej. Na

podstawie tych informacji i danych sporządzają wojewódzkie zestawienia zadań (§ 6 i 7).

Wojewodowie w ramach przygotowania jednostek organizacyjnych do objęcia ich

militaryzacją mają do wykonania obszerny katalog zadań. Do głównych zadań w tym zakresie

należy: 

1) określanie zakresu przedsięwzięć związanych z przygotowaniem do

militaryzacji oraz szczegółowych zasad i trybu ich wykonywania

35

województwach, a także wyznaczanie podległych i nadzorowanych organów

odpowiedzialnych za realizację poszczególnych przedsięwzięć,

2) ustalanie sposobu zabezpieczenia potrzeb sprzętowych i materiałowych

jednostek przewidzianych do militaryzacji, w szczególności w zakresie

środków transportowych, maszyn i urządzeń, które nie mogą być przydzielone

w ramach świadczeń na rzecz obrony, a także sprzętu wojskowego i innego

sprzętu specjalistycznego, jeżeli jest on przewidziany w etacie jednostki

zmilitaryzowanej lub tabelach należności,

3) uzgadnianie z MON zmiany dotyczące terminów osiągania gotowości do

działania specjalnie tworzonych jednostek zmilitaryzowanych oraz

informowanie właściwych organów o zmianach wynikających z aktualizacji

wojewódzkich zestawień zadań,

4) zapewnianie środków finansowych na realizację zadań związanych z

przygotowaniem do objęcia militaryzacją ustalonych jednostek

organizacyjnych oraz dysponowanie przydzielonymi środkami finansowymi i

limitami osób (§ 10 ust. 1).

Wojewoda poza wymienionymi zadaniami zarządza kontrolę stanu przygotowania

jednostek organizacyjnych przewidzianych do objęcia ich militaryzacją w stosunku do

kierowników jednostek organizacyjnych podległych w sprawach przygotowania tych

jednostek do objęcia militaryzacją. Jako organ zarządzający kontrolę określa także zakres

przedmiotowy kontroli, termin jej przeprowadzenia oraz skład zespołu kontrolującego.

Minister Obrony Narodowej koordynuje planowanie i organizowanie kontroli przez

wojewodów (§ 17ust. 1). 

Zadania w zakresie gotowości obronnej. W zakresie kompetencji wojewody w sferze

przygotowań obronnych mieszczą się także te w części dotyczącej gotowości obronnej.

Wynikają one z rozporządzenia RM z dnia 21 września 2004 r. w sprawie gotowości obronnej

państwa38. W § 7 rozporządzenia koordynację realizacji zadań związanych z podwyższaniem

gotowości obronnej państwa powierza się ministrom i wojewodom zgodnie z

rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 13 stycznia 2004 r. w sprawie ogólnych zasad

wykonywania zadań w ramach powszechnego obowiązku obrony. W przypadku

wprowadzania wyższych stanów gotowości obronnej państwa realizowane się zadania

38 Dz. U. z 2004 r. Nr 219, poz. 2218.

36

przewidziane w Planie Reagowania Obronnego RP opracowanym przez Ministra Obrony

Narodowej. W celu zapewnienia ciągłości przekazywania decyzji organów uprawnionych do

uruchamiania realizacji zadań ujętych w Planie Reagowania wojewoda tworzy w stanie stałej

gotowości obronnej państwa w województwie system stałych dyżurów na potrzeby

przekazywania decyzji marszałkom województw, starostom, wójtom lub burmistrzom

(prezydentom miast) oraz organom niezespolonej administracji rządowej, kierownikom

zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich, kierownikom podległych i

nadzorowanych jednostek organizacyjnych, przedsiębiorcom oraz innym jednostkom

organizacyjnym i organizacjom społecznym, wytypowanym do wykonania określonych zadań

obronnych, mających swoją siedzibę na terenie województwa (§ 8 ust. 1 i 2).

Zadania w zakresie kontroli wykonywania zadań obronnych. Rozporządzenie RM w

sprawie kontroli wykonywania zadań obronnych w § 2.  określa podmioty w stosunku do

których prowadzi się kontrolę. W obrębie administracji rządowej w województwie są to:

urzędy wojewódzkie oraz urzędy stanowiące aparat pomocniczy terenowych organów

niezespolonej administracji rządowej; komendy, inspektoraty i inne jednostki organizacyjne

stanowiące aparat pomocniczy kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży

wojewódzkich. Podległe wojewodzie organy i instytucje podlegają kontroli przez właściwe

podmioty, ale także sam wojewoda posiada zadania w przedmiocie kontroli przewidziane w

rozporządzeniu. Wojewodowie zarządzają przeprowadzenie kontroli problemowych i

doraźnych, odpowiednio do zakresu swojej właściwości rzeczowej i miejscowej (§ 11) oraz

planują, organizują i prowadzą kontrole problemowe, odpowiednio do zakresu swojej

właściwości rzeczowej i miejscowej (§ 12). Do nich należy również koordynacja działalność

organów samorządu terytorialnego w zakresie planowania przez te organy kontroli

problemowych. Wojewoda jako organ uprawniony do zarządzania przeprowadzenia kontroli

problemowej opracowuje roczne plany tych kontroli. Kontrola problemowa polega na

sprawdzeniu realizacji wybranych zadań obronnych (§ 7). Z kolei charakter kontroli doraźnej

polega na niezwłocznym sprawdzeniu prawidłowości wykonywania zadań obronnych.

Podstawą prowadzenia kontroli doraźnej mogą być uzyskane informacje mające istotny

wpływ na poziom przygotowań obronnych w państwie, w tym szczególnie niepokojące

zjawiska oraz nieprawidłowości w wykonywaniu zadań obronnych, zwłaszcza ujawnione w

wyniku innej kontroli (§ 8). 

Zadania w zakresie wykorzystania systemów łączności. Nawet w aktach prawnych

regulujących dość wąski i typowo specjalistyczny zakres spraw, jak rozporządzenie RM z

37

dnia 3 sierpnia 2004 r. w sprawie przygotowania i wykorzystania systemów łączności na

potrzeby obronne państwa39 zawarte są zadania dla wojewody. Paragraf  dziewiąty

rozporządzenia postanawia, iż organy władzy publicznej przy planowaniu, budowie,

rozbudowie, eksploatacji lub łączeniu systemów łączności uwzględniają potrzeby wynikające

z zapewnienia bezpieczeństwa państwa. Przygotowanie obronnych systemów łączności

dokonuje się w czasie pokoju, przy uwzględnieniu konieczności ich rozwinięcia, rozbudowy i

rekonfiguracji w czasie zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny. W ramach

przygotowania i wykorzystania systemów łączności organy władzy publicznej, według swojej

właściwości, zaspokajają potrzeby dotyczące funkcjonowania obronnych systemów łączności

w szczególności na stanowiskach kierowania. W tym zakresie do wojewody należy m.in.

zapewnienie opracowywania potrzeb w zakresie łączności jednostek organizacyjnych

podległych i nadzorowanych, przedsiębiorców, dla których jest organem założycielskim, oraz

przedsiębiorców; planowanie, organizowanie i realizację przedsięwzięć związanych z

przygotowaniem systemów łączności stanowisk kierowania podmiotów (§ 11).

Zadania w zakresie wykorzystania transportu na potrzeby obronne. Do ważnych,

podobnie jak poprzednie rozporządzenie, aktów prawnych regulujących wycinek spraw

należących do obszernej problematyki przygotowań obronnych należy również zaliczyć

rozporządzenie RM z dnia 3 lutego 2004 r. w sprawie warunków i sposobu przygotowania i

wykorzystania transportu na potrzeby obronne państwa, a także jego ochrony w czasie wojny,

oraz właściwości organów w tych sprawach40. Między innymi do wojewodów należy

zapewnianie warunków do realizacji zadań w ramach przygotowania transportu morskiego na

potrzeby obronne państwa. Następuje to przez organizację rejonów przeładunkowych,

wskazanych przez ministra obrony narodowej w porozumieniu z ministrem właściwym do

spraw gospodarki morskiej (§ 12 w zw. z § 13 rozporządzenia). W ramach przygotowania

infrastruktury drogowej na potrzeby obronne państwa do wojewody należy zapewnienie

realizacji zadań związanych z budową, utrzymaniem drogowych przejść granicznych

przewidywanych do wykorzystania przez SZ i wojska sojusznicze, zgodnie z umowami

międzynarodowymi.

Organy administracji publicznej właściwe w sprawach zarządzania drogami

publicznymi znaczenia obronnego zapewnią realizację zadań m.in. w zakresie sukcesywnej

budowy objazdów wytypowanych miast i węzłów drogowych, eliminowania

jednopoziomowych skrzyżowań dróg publicznych z liniami kolejowymi o dużej

39 Dz. U. z 2004 r. Nr 180, poz. 1855.40 Dz. U. z 2004 r. Nr 34, poz. 294.

38

częstotliwości ruchu, a także utrzymanie istniejących dojazdów i bezkolizyjnych skrzyżowań

w gotowości eksploatacyjnej; budowy dublujących mostów drogowych w rejonach

ustalonych przez Ministra Obrony Narodowej; przygotowania i utrzymania dróg dojazdowych

zapewniających funkcjonowanie przepraw, rejonów przeładunkowych, przeładowni

polowych, baz zaopatrywania SZ. Za pośrednictwem wojewodów, zgodnie z

rozporządzeniem RM z dnia 9 kwietnia 2001 r. w sprawie zasad koordynacji działań w

zakresie przygotowania dróg na potrzeby obrony państwa, przekazywane są właściwym

zarządcom dróg o znaczeniu obronnym zadania w zakresie przygotowania dróg do potrzeb

obrony. Należy w tym miejscu również zauważyć, iż wojewoda na prawo do ograniczenia

obowiązku przewozu w odniesieniu do wojewódzkiego transportu zbiorowego ze względu na

potrzeby obronności lub bezpieczeństwa państwa. Powyższe uprawnienie wojewodów wynika

z ustawy z dnia 15 listopada 1984 prawo przewozowe.

Zadania w zakresie ochrony obiektów szczególnie ważnych. Rozporządzenie RM z

dnia 24 czerwca 2003 r. w sprawie obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa i

obronności państwa oraz ich szczególnej ochrony41. Zgodnie powoływanym aktem wojewoda

występuje z wnioskiem do RM o uznanie obiektu za szczególnie ważny dla bezpieczeństwa i

obronności państwa w stosunku do obiektów znajdujących się w jego właściwości, obiektów

jednostek organizacyjnych podporządkowanych lub nadzorowanych przez niego oraz

obiektów przedsiębiorców, dla których jest organami założycielskimi. Ponadto w stosunku do

obiektów znajdujących się we właściwości organów jednostek samorządu terytorialnego oraz

utworzonych przez te organy jednostek organizacyjnych, po zasięgnięciu opinii organów

wykonawczych właściwych jednostek samorządu terytorialnego (§ 4 ust. 2 pkt 5). Po ujęciu

obiektu przez RM jako szczególnie ważnego wojewoda staje się organem właściwymi w

sprawach szczególnej ochrony obiektów, w stosunku do których wystąpił z wnioskiem. W

ramach szczególnej ochrony wykonuje on zadania polegające na organizowaniu i

koordynowaniu ochrony, ujmuje problematykę szczególnej ochrony obiektów w

dokumentach dotyczących przygotowań obronnych, opracowuje plany szczególnej ochrony,

organizuje szkolenia w tym przedmiocie.

Zadania w zakresie wykorzystania służby zdrowia. Rozporządzenie RM z dnia 18

maja 2004 r. w sprawie warunków i sposobu przygotowania oraz wykorzystywania publicznej

i niepublicznej służby zdrowia na potrzeby obronne państwa oraz właściwości organów w

tych sprawach42. Rozporządzenie postanawia, iż tworzenie warunków organizacyjnych i

41 Dz. U. z 2003 r. Nr116, poz.1090.42 Dz. U. z 2004 r. Nr 143, poz. 1515.

39

technicznych realizacji zadań na potrzeby obronne państwa następuje w formie planów, które

opracowują, obok ministra właściwego do spraw zdrowia, wojewodowie oraz organów

jednostek samorządu terytorialnego (§ 2. 1). Ponadto wojewoda, na podstawie minimalnych

norm i wskaźników zatrudnienia dokonuje bilansu personelu medycznego na obszarze

województwa i opracowuje wojewódzki plan przeniesień kadrowych.

Inne zadania obronne wojewody realizowane na podstawie obowiązującego prawa.

Art. 4 Ustawy o rezerwach państwowych oraz zapasach obowiązkowych paliw z dnia 30 maja

1996 r.43 nakłada na wojewodów (obok ministrów i kierowników urzędów centralnych)

obowiązek tworzenia, w zakresie swojej działalności statutowej, rezerw mobilizacyjnych w

zakresie rzeczowym i ilościowym niezbędnym do realizacji zadań związanych z obronnością i

bezpieczeństwem państwa. Ustawa podaje, iż rezerwy mobilizacyjne służą realizacji zadań

związanych z obronnością i bezpieczeństwem państwa, ze szczególnym uwzględnieniem

potrzeb Sił Zbrojnych oraz bezpieczeństwa publicznego w sytuacjach zagrożenia

bezpieczeństwa państwa, a także w czasie podwyższenia gotowości obronnej państwa.

Wojewoda realizuje również zadania obronne wynikające z ustawy z dnia 23 sierpnia

2001 r. o organizowaniu zadań na rzecz obronności państwa realizowanych przez

przedsiębiorców44 W ustawie nakłada się na organy administracji rządowej obowiązek

organizacji oraz nadzoru nad realizacją przez przedsiębiorców zadań na rzecz obronności

państwa. Wojewodowie są organami właściwymi do organizowania oraz sprawowania

nadzoru nad realizacją zadań na rzecz obronności w stosunku do przedsiębiorstw innych niż

spółki handlowe, w których Skarb Państwa posiada co najmniej 50% akcji lub udziałów oraz

przedsiębiorców nie zamieszczonych w wykazie przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu

gospodarczo-obronnym45. Wojewoda nakłada zadania w zakresie obronności na właściwych

przedsiębiorców w formie decyzji administracyjnej.

Organy administracji zespolonej w realizacji zadań obronnych, obok innych

organów wymienionych w rozporządzeniu RM w sprawie przygotowania systemu kierowania

bezpieczeństwem narodowym, są organami administracji rządowej szczebla wojewódzkiego,

dla których przygotowuje się główne stanowiska kierowania. Będą to przede wszystkim

kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży działających pod zwierzchnictwem

43 Dz. U. z 2003 r. Nr 24, poz. 197.44 Dz. U. z 2001 r. Nr 122, poz. 1320 z póź. zm.45 Wykaz taki zawarty jest w formie załącznika do rozporządzenia RM z dnia 20 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu gospodarczo-obronnym (Dz. U. z 2004 r. Nr 192, poz. 1965).

40

wojewody. Wymienione organy przygotowują główne stanowiska kierowania w swojej

siedzibie oraz w zapasowym miejscu pracy, którego lokalizację uzgodniono z wojewodą. Gdy

w/w organy nie posiadają na zapasowe miejsca pracy odpowiednich obiektów w swoim

zarządzie, składają wnioski o przydział odpowiednich obiektów, w ramach świadczeń na

rzecz obrony, do właściwego wojewody, starosty, prezydenta miasta, burmistrza lub wójta (§

11 ust. 5). Przygotowanie i organizacja stanowiska kierowania należy do organów, które będą

pracowały na stanowisku. W ramach przygotowania głównego stanowiska kierowania do

zadań kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży działających pod zwierzchnictwem

wojewody należy przygotowanie obiektów przeznaczonych na stanowiska, przygotowanie

regulaminów i instrukcji pracy, przygotowanie dokumentacji związanej z przemieszczaniem i

funkcjonowaniem stanowisk. Wyżej wymienione organy przygotowują stanowiska zgodnie z

wytycznymi i zasadami określonymi w rozporządzeniu.

Kierownicy wojewódzkich służb, inspekcji i straży działający pod zwierzchnictwem

wojewody oraz kierownicy powiatowych służb, inspekcji i straży działający pod

zwierzchnictwem starosty uczestniczą w szkoleniu obronnym. W szkoleniu uczestniczą także

pracownicy tych jednostek zatrudnieni na stanowiskach związanych z obronnością lub

prowadzący sprawy związane z wykonywaniem zadań obronnych uczestniczą w szkoleniu

obronnym.

Organy administracji niezespolonej. Rozporządzenie wydane przez ministrów

spraw wewnętrznych i administracji, obrony narodowej oraz infrastruktury dnia 5 lipca 2002

r. w sprawie trybu stawieniu się osób do czynnej służy wojskowej46 nakłada na wojskowe

organy administracji niezespolonej zadania z zakresie regulowanej problematyki. Wojskowi

komendanci uzupełnień przekazują karty powołania starostom w celu niezwłocznego ich

przekazania wójtom lub burmistrzom (prezydentom miast), bezpośrednio do gmin w celu

natychmiastowego doręczenia ich adresatom oraz komendantom komisariatów Policji i

poczcie. Wojskowy komendant uzupełnień i szef Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego

powiadamiają odpowiednio starostę i wojewodę o przekazaniu wójtom lub burmistrzom

(prezydentom miast) kart powołania w celu czasowego ich przechowania

Zgodnie z rozporządzeniem dotyczącym przygotowania systemu dla organów

administracji niezespolonej, ustalonych przez ministrów i wojewodów stosownie do ich

kompetencji przewidziane jest przygotowanie głównych stanowisk kierowania. Stanowiska

46 Dz. U. z 2002 r. Nr 122, poz. 1049.

41

przygotowywane są w stałych siedzibach organów lub w zapasowym miejscu pracy, którego

lokalizacja powinna być uzgodniona z właściwym wojewodą. W przypadku braku w

zarządzie obiektów na zapasowe miejsca pracy przydzielane są takie obiekty, w ramach

świadczeń na rzecz obrony, przez właściwego wojewodę, starostę, prezydenta miasta,

burmistrza lub wójta, po uprzednim złożeniu wniosku o przydział odpowiednich obiektów, (§

11 ust. 5). Przygotowanie i organizacja stanowiska należy do organu, który ma pracować na

stanowisku. Organy przygotowujące stanowiska kierowania są zobowiązane do

przygotowania obiektów przeznaczonych na stanowiska (w tym obiektów przydzielonych im

w ramach świadczeń na rzecz obrony), przygotowania regulaminów i instrukcji pracy oraz

dokumentacji związanej z przemieszczaniem i funkcjonowaniem stanowiska kierowania.

W szkoleniu obronnym uczestniczą kierownicy jednostek administracji niezespolonej

wykonujący zadania na rzecz obronności oraz pracownicy tych jednostek zatrudnieni na

stanowiskach związanych z obronnością lub prowadzący sprawy związane z wykonywaniem

zadań obronnych.

4.2 Kompetencje samorządu terytorialnego w zakresie przygotowań

obronnych

Z ustawy z 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony RP wynika dla organów

samorządu terytorialnego wiele zadań do realizacji w przedmiocie przygotowań obronnych

państwa. Część tych zadań dotyczy przygotowania, organizacji i przeprowadzenia rejestracji i

poboru oraz prowadzenia ewidencji wojskowej.

W zakresie rejestracji, poboru i ewidencji organy samorządu terytorialnego posiadają

liczne obowiązki. Do wójtów lub burmistrzów (prezydentów miast), starostów należy

prowadzenie czynności związanych z wykonywaniem powszechnego obowiązku obrony oraz

współdziałanie z organami wojskowymi w zakresie administrowania rezerwami osobowymi47,

ponadto art. 14 ustawy nakłada ogólny obowiązek na organy samorządu terytorialnego

współpracy z terenowymi organami wykonawczymi MON w sprawach związanych z

obronnością państwa.

47 Art. 25 ust. 1 w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy o p.o.o.

42

Wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast) wzywają do rejestracji

przedpoborowych i przeprowadzają rejestrację, a także uczestniczą w poborze. wiele zadań w

ramach przeprowadzania rejestracji na obszarze gminy. Powyższe sprawia, iż spełniają

główną rolę w procesie rejestracji przedpoborowych. Zgodnie z rozporządzeniem ministra

spraw wewnętrznych w sprawie rejestracji przedpoborowych osoby podlegające temu

obowiązkowi zgłaszają się do rejestracji do wójta lub burmistrza (prezydenta miasta)

właściwego ze względu na miejsce pobytu, który określa miejsce i termin rejestracji w

obwieszczeniu i wezwaniu imiennym. W razie nie zgłoszenia się do rejestracji w/w organy

samorządu nakładają grzywnę albą zarządzają przymusowe doprowadzenie poborowego

przez Policję. Obwieszczenie jest formą ogłoszenia o rejestracji i powinno być wywieszone

nie później niż na czternaście dni przed rozpoczęciem. Wezwanie imienne powinno zostać

doręczone przedpoborowemu co najmniej na siedem dni przed wyznaczonym terminem

zgłoszenia się do rejestracji. Wójt lub burmistrz (prezydent miasta) zatwierdza wykaz

przedpoborowych sporządzony przez komórkę ewidencji ludności urzędu gminy oraz ma

obowiązek zawiadomienia, w ciągi trzech dni od zatwierdzenia wykazu, wójta właściwego ze

względu na miejsce pobytu stałego przedpoborowego o ujęciu go w wykazie w miejscu

pobytu czasowego trwającego ponad dwa miesiące (§ 12). Ponadto rozporządzenie nakłada na

wójta lub burmistrza (prezydenta miasta) zadanie zakłada i prowadzenia w czasie rejestracji,

co roku, oddzielnego dla każdego rocznika rejestru przedpoborowych. Rejestr taki powinien

być utrzymywany w stanie aktualnym do czasu stawienia się przedpoborowych danego

rocznika do poboru. Wójt lub burmistrz (prezydent miasta) niezwłocznie przystępuje do

ustalenia miejsca pobytu przedpoborowych którzy nie stawili się do rejestracji i wpisuje ich

do wykazu osób o nie uregulowanym stosunku do obowiązku służby wojskowej. Z rejestracji

przedpoborowych sporządzane są przez wójtów sprawozdania, które następnie są

przekazywane wojewodzie.

Zgodnie przywoływanym wcześniej rozporządzeniem ministrów spraw wewnętrznych

i administracji oraz obrony narodowej w sprawie przygotowania i przeprowadzenia poboru

wojewoda wzywa do stawienia się do poboru za pomocą obwieszczeń, a wójtowie lub

burmistrzowie (prezydenci miast) wzywają poborowych do zgłoszenia się do poboru za

pomocą wezwań imiennych (§ 2 ust. 1 i § 3 ust. 1). Poborowi stawiają się do poboru przed

wójtem lub burmistrzem (prezydentem miasta), powiatową komisją lekarską oraz wojskowym

komendantem uzupełnień, właściwymi ze względu na miejsce ich pobytu stałego. Jeżeli

poborowy bez uzasadnionej przyczyny nie stawi się do poboru, wójt lub burmistrz (prezydent

43

miasta) z urzędu albo na wniosek przewodniczącego powiatowej komisji lekarskiej lub

wojskowego komendanta uzupełnień nakłada grzywnę w celu przymuszenia albo zarządza

przymusowe doprowadzenie przez Policję do poboru w trybie przepisów o postępowaniu

egzekucyjnym w administracji48.

Wójt lub burmistrz (prezydent miasta) w ramach realizacji obowiązku stawiennictwa

do poboru (wraz z powiatową komisją lekarską oraz wojskowym komendantem uzupełnień)

wykonuje szereg czynności związanych m.in. ze sprawdzeniem tożsamości poborowych;

określeniem zdolności poborowych do czynnej służby wojskowej; założeniem ewidencji

wojskowej poborowych i przetworzeniem danych gromadzonych w tej ewidencji;

przeznaczeniem poborowych do czynnej służby wojskowej lub służby w obronie cywilnej;

udzieleniem poborowym odroczeń zasadniczej służby wojskowej; przyjęciem od poborowych

wniosków o przeznaczenie do służby zastępczej (art. 32 ust. 4a, 4b ustawy). Wzywa

poborowego do stawienia się do poboru oraz prowadzi listę stawiennictwa49. Zgodnie z

rozporządzeniem w sprawie przygotowania przeprowadzenia poboru wójt lub burmistrz

(prezydent miasta) w razie niestawienia się poborowego ustala przyczyny niestawiennictwa

się i miejsce pobytu poborowego oraz wpisuje poborowych, którzy nie stawili się do poboru

do wykazu osób o nieuregulowanym stosunku do powszechnego obowiązku obrony. Ustalone

dane przekazuje powiatowej komisji lekarskiej lub wojskowemu komendantowi uzupełnień.

Do czynności wykonywanych przez wójtów lub burmistrzów (prezydentów miast) w

ramach ewidencji wojskowej należy m.in. udostępnianie odpowiednim organom wojskowym

danych osobowych w celu ich przetwarzania, meldowanie osób podlegających obowiązkowi

czynnej służby wojskowej po uprzednim wymeldowaniu się ich z poprzedniego miejsca

pobytu stałego (zamieszkania) lub pobytu czasowego trwającego ponad dwa miesiące oraz

zawiadamianie o tym fakcie wojskowych komendantów uzupełnień oraz wójtów lub

burmistrzów (prezydentów miast) właściwych ze względu na poprzednie miejsce pobytu

(patrz art. 49 ust. 2 i art. 53 ust. 3). Podmioty te dokonują także wpisów lub zamieszczają

dane w wojskowych dokumentach osobistych dokonują w zakresie obowiązku

meldunkowego. Na podstawie rozporządzenia RM z dnia 1 czerwca 2004 r. w sprawie

wojskowego obowiązku meldunkowego, obowiązku powiadamiania wojskowego komendanta

uzupełnień oraz uzyskiwania zezwolenia na wyjazd i pobyt za granicą wójt lub burmistrz

(prezydent miasta) posada określone zadanie w zakresie prowadzenia ewidencji wojskowej

Odnotowuje w zbiorach meldunkowych dane dotyczące stosunku do obowiązku czynnej

48 Podstawa prawna art. 31, 32, 33 ustawy o p.o.o.49 Art. 32 ust. 5, 5a.

44

służby wojskowej osób podlegających obowiązkowi meldunkowemu. Wysyła w ciągu trzech

dni od dnia dopełnienia obowiązku meldunkowego zawiadomienie do wójta właściwego ze

względu na nowe miejsce pobytu w odniesieniu do przedpoborowych i poborowych którzy

nie stawili się do poboru, w pozostałych przypadkach do właściwego WKU.

W ramach powoływania do odbycia służby wojskowej art. 60 ust. 4 nakłada na

wójtów lub burmistrzów (prezydentów miast) obowiązek zorganizowania doręczania i

doręczanie na obszarze gminy kart powołania. Karty doręczane są do odbycia ćwiczeń

wojskowych przeprowadzanych w trybie natychmiastowego stawiennictwa oraz do czynnej

służby wojskowej w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny. Artykuł powyższy

powierza również wójtom lub burmistrzom (prezydentom miast) zadanie rozplakatowania

obwieszczeń o powołaniu osób do czynnej służby wojskowej w razie ogłoszenia mobilizacji i

w czasie wojny.

Karty powołania przekazywane są przez wojskowych komendantów uzupełnień

wójtom lub burmistrzom (prezydentom miasta) za potwierdzeniem odbioru w celu czasowego

przechowywania tych dokumentów i doręczania ich adresatom na podstawie przekazanego

hasła. Organ przyjmujący karty wyznacza i upoważnia pracownika do przyjęcia i

przechowywania kart. Karty powołania mogą być dostarczane również w trybie akcji

kurierskiej50. Wówczas w gminie akcją kurierską kieruje wójt lub burmistrz (prezydent

miasta) lub wyznaczony pracownik urzędu. Opracowuje on również, w uzgodnieniu z

właściwym komendantem WKU i terenowym organem Policji, plan akcji kurierskiej w

zakresie rejonów i tras bezpośredniego doręczania kart powołania adresatom. Wójt lub

burmistrz (prezydent miasta) przekazuje kopię planu staroście i komendantowi WKU(§ 17

rozporządzenia). W zakresie prowadzenia akcji kurierskiej wójt lub burmistrz (prezydent

miasta) wydaje kurierom-wykonawcom do wypełnienia dokumentów oraz przyjmuje

informację o przebiegu akcji Ponadto wymienione organy mają obowiązek przekazania

staroście i właściwym sołtysom informacji o uruchomieniu akcji kurierskiej. Wójt lub

burmistrz (prezydent miasta) o zakończeniu doręczania kart powołania zawiadamia

właściwego komendanta WKU oraz powiadamia o zakończeniu akcji kurierskiej organ

wyższego stopnia, który ją uruchomił. Po zakończeniu akcji kurierskiej w/w organy

zobowiązane są do sporządzenia rozliczenia kart powołania lub pakietów kart powołania,

meldunku z przebiegi i wyników akcji oraz rozliczenie kosztów. Kopie zawiadomień o

50 Stanowi o tym i szczegółowo reguluje Rozporządzenie ministrów spraw wewnętrznych i administracji, obrony narodowej oraz infrastruktury z dnia 5 lipca 2002 r. w sprawie doręczania kart powołania i rozplakatowania obwieszczeń o stawieniu się osób do czynnej służby wojskowej.

45

zakończeniu doręczania oraz o zakończeniu akcji kurierskiej otrzymują komendant WKU,

starosta oraz wojewoda (§ 28). Wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast) otrzymują

zwrot kosztów poniesionych w związku z doręczaniem kart powołania oraz wezwań od

podmiotów i na zasadach określonych w rozporządzeniu.

Również do tych organów należy orzekanie o konieczności sprawowania przez

żołnierza bezpośredniej opieki nad członkiem rodziny (art. 88 ust. 1). W zakresie właściwości

tych organów leży również uznanie poborowego, żołnierza odbywającego służbę (na ich

wniosek lub uprawnionego członka rodziny) za posiadającego na wyłącznym utrzymaniu

członków rodziny oraz w drodze decyzji administracyjnej uznanie poborowego lub żołnierza

odbywającego służbę (na ich wniosek) za żołnierza samotnego (art. 127 ust. 1 i 1a).

Wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast) zgodnie z rozporządzeniem ministra

obrony narodowej w sprawie wzywania osób podlegających powszechnemu obowiązkowi

obrony przez organy wojskowe wydają zgodę na wezwanie dokonanie przez wojskowego

komendanta uzupełnień. Zgoda odnosi się do wezwań poza siedzibą WKU osób

podlegających powszechnemu obowiązkowi obrony do osobistego stawiennictwa się w

urzędzie gminy i dokonania tam odpowiednich czynności będących powodem wezwania.

W ramach świadczeń na rzecz obronny wójt lub burmistrz (prezydent miasta)

nakłada, w drodze decyzji administracyjnej, obowiązek świadczeń osobistych na wniosek

właściwego organu oraz wydaje w czasie pokoju decyzję administracyjną o przeznaczeniu

osoby do wykonania świadczeń osobistych, w tym planowanych do wykonania w razie

ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny, na wniosek organów i jednostek organizacyjnych

(art. 202 i 203 ustawy).

Zgodnie z postanowieniami zawartymi w rozporządzeniu RM w sprawie świadczeń

osobistych na rzecz obrony w czasie pokoju do wójta lub burmistrza (prezydenta miasta) z

wnioskiem o nałożenie obowiązku świadczeń osobistych występują:

1)  wojskowy komendant uzupełnień - w związku z ćwiczeniami wojskowymi;

2) właściwy organ obrony cywilnej - w związku z ćwiczeniami w obronie

cywilnej oraz ćwiczeniami praktycznymi w zakresie powszechnej samoobrony;

3) kierownik jednostki organizacyjnej stanowiącej bazę formowania specjalnie

tworzonej jednostki zmilitaryzowanej - w związku z ćwiczeniami w jednostce

przewidzianej do militaryzacji;

46

4) kierownik jednostki organizacyjnej wykonującej zadania na potrzeby obrony

państwa, jeżeli jednostka ta jest przeznaczona do militaryzacji - w związku z

ćwiczeniami w tej jednostce (§ 3ust. 1).

Wniosek o nałożenie obowiązku świadczeń osobistych winien zawierać informacje i

dane określone w rozporządzeniu, może również dotyczyć dostarczenia i obsługi

przedmiotów świadczeń rzeczowych. Na podstawie wniosków o nałożenie świadczeń

osobistych oraz decyzji w sprawie nałożenia obowiązku świadczeń osobistych wójt lub

burmistrz (prezydent miasta) opracowuje, nie później niż do końca każdego roku

kalendarzowego, roczny plan świadczeń osobistych, które mają być wykonywane w

następnym roku kalendarzowym (§ 7 ust. 1). W sytuacji niemożności realizacji świadczeń

określonych we wniosku wójt lub burmistrz ( niezwłocznie o tym powiadamia pisemnie organ

wnioskujący, jak również w sytuacji gdy pojawiła się możliwość realizacji świadczeń

określonych we wniosku zobowiązany jest powiadomić niezwłocznie o tym fakcie wojewodę

i organ wnioskujący o nałożenie świadczenia. Wójt lub burmistrz (prezydent miasta) na

podstawie planów świadczeń osobistych sporządza zestawienie zawierające liczby i rodzaje

świadczeń oraz przesyła je właściwemu wojewodzie (§ 11 ust. 1) poza tym organy te

prowadzą, w czasie pokoju, rejestr wykonanych świadczeń na podstawie pisemnych

zawiadomień przekazanych przez kierowników jednostek organizacyjnych, na rzecz których

te świadczenia zostały wykonane.

Koordynacja działalność organów samorządu terytorialnego w zakresie planowania i

nakładania obowiązku świadczeń rzeczowych na obszarze województwa należy do

wojewody. Na urzędy i instytucje samorządowe może być także nałożony obowiązek

świadczeń rzeczowych, polegających na oddaniu do używania posiadanych nieruchomości i

rzeczy ruchomych na cele przygotowania obrony państwa. Świadczenia rzeczowe mogą być

wykonywane na rzecz SZ, oraz innych jednostek organizacyjnych wykonujących zadania na

potrzeby obrony państwa51. W zakresie wykonywania zadań należących do świadczeń na

rzecz obrony wójt lub burmistrz (prezydent miasta) wydaje decyzję administracyjną na

wniosek odpowiednich organów o przeznaczeniu nieruchomości lub rzeczy ruchomej na cele

świadczeń rzeczowych, w tym planowanych do wykonania w razie ogłoszenia mobilizacji i w

czasie wojny. Następnie decyzję doręcza się posiadaczowi nieruchomości lub rzeczy

ruchomej oraz wnioskodawcy na piśmie wraz z uzasadnieniem (art. 210 ust. 1 i 2).

Analogicznie do postępowania przy realizacji świadczeniach osobistych wójt lub burmistrz

51 Patrz art. 208 ust. 1 ustawy o p.o.o.

47

(prezydent miasta) w sytuacji niemożności realizacji wyżej wymienionych wniosków

powiadamia o tym wnioskodawcę.

W akcie wykonawczym do ustawy regulującym problematykę świadczeń rzeczowych

na rzecz obrony w czasie pokoju postanawia się, iż wójt lub burmistrz (prezydent miasta)

może dokonywać oględzin nieruchomości i rzeczy ruchomych (w toku postępowania

administracyjnego), które, stosownie do zgłoszonych wniosków i własnych potrzeb, mogą

być przedmiotem świadczeń. W oględzinach mogą uczestniczyć upoważnieni przez wójta lub

burmistrza (prezydenta miasta) przedstawiciele organów wnioskujących o nałożenie

świadczeń. Wójt lub burmistrz (prezydent miasta) oraz organy wnioskujące o nałożenie

świadczeń na cele potrzeb etatowych mogą dokonywać oględzin stanu utrzymania

nieruchomości lub rzeczy ruchomych, które zostały już przeznaczone na cele świadczeń (§ 8

rozp. RM w sprawie świadczeń rzeczowych na rzecz obrony w czasie pokoju). Na podstawie

decyzji o przeznaczeniu do wykonania świadczeń oraz wniosków komendantów WKU i

właściwych organów obrony cywilnej wójt lub burmistrz (prezydent miasta) opracowuje, nie

później niż do końca każdego roku kalendarzowego, roczny plan świadczeń, które mają być

wykonywane w następnym roku kalendarzowym.  Podobnie jak w przypadku świadczeń

osobistych wójt lub burmistrz (prezydent miasta) na podstawie planów świadczeń sporządza

zestawienie zawierające liczby i rodzaje świadczeń oraz przesyła je wojewodzie. Wezwanie

do wykonania świadczenia na rzecz obrony wójt lub burmistrz (prezydent miasta) wystawia w

czasie pokoju, stanowi o tym § 23 rozporządzenia.

W zakresie planowania operacyjnego na podstawie rozporządzenie RM w sprawie

warunków i trybu planowania i finansowania zadań (…) na szczeblu gmin i gmin o statusie

miasta plany operacyjne sporządzają wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast) w

uzgodnieniu z właściwymi wojewodami i zgodnie z odpowiednim planem operacyjnym

funkcjonowania województwa. Plany operacyjne funkcjonowania gminy (gminy o statusie

miasta) zatwierdza wojewoda. Organ sporządzający plan operacyjny winien ująć w nim wypis

z plany operacyjnego województwa przekazany przez wojewodę, ocenę zagrożeń na terenie

gminy (miasta), zamiar realizacji i karty zadań operacyjnych oraz inne zagadnienia

wynikające z jego właściwości, które uzna za niezbędne dla realizacji zadań operacyjnych.

Zadania w zakresie szkolenia obronnego. W szkoleniu obronnym uczestniczą

wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast) oraz ich zastępcy oraz kierownicy jednostek

organizacyjnych (pracownicy tych jednostek zatrudnieni na stanowiskach związanych z

obronnością lub prowadzący sprawy związane z wykonywaniem zadań obronnych)

48

podległych i nadzorowanych przez osoby zajmujące w/w stanowiska. W zakresie określonym

przez rozporządzenie w/w podmioty są również organizatorami szkolenia obronnego. Wójt

lub burmistrz (prezydent miasta) jest organizatorem szkolenia w gminie. Szkolenie

prowadzone jest formie zajęć teoretycznych i praktycznych realizowanych w cyklu rocznym

oraz ćwiczeń terenowych, które przeprowadza się nie rzadziej niż raz na dwa lata (§ 5 pkt

4). Mają również, jako Organizatorzy szkoleń, obowiązek opracowania planów, programów

szkolenia i prowadzenia dokumentacji szkolenia oraz zapewnienie właściwych warunków i

środków finansowym na przedsięwzięcia związane ze szkoleniem (w zakresie ustalonym w

rozporządzeniu).

Zadania w zakresie przygotowania dróg i wykorzystania transportu na potrzeby

obronne. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) jest zarządcą dróg gminnych. W związku z

powyższym do niego należy wykonywanie działań związanych z planowaniem, budową,

przebudową, remontem, utrzymaniem i ochroną dróg gminnych. Obok innych zadań

związanych z zarządem dróg należy do niego przygotowanie infrastruktury drogowej dla

potrzeb obronnych państwa oraz wykonywanie innych zadań na rzecz obronności kraju.

Zadania w zakresie przygotowania dróg na potrzeby obrony, wynikające z planu osłony

technicznej dróg, przekazywane są do realizacji zarządcy drogi o znaczeniu obronnym za

pośrednictwem wojewody. Wójt lub burmistrz (prezydent miasta) na podstawie ustawy prawo

przewozowe ma uprawnienie do ograniczenia obowiązku przewozu w odniesieniu do

gminnego transportu zbiorowego ze względu na potrzeby obronności lub bezpieczeństwa

państwa.

Inne zadania. Po podjęciu uchwały przez radę gminy o sporządzeniu studium

uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy wójt lub burmistrz albo

prezydent miasta przystępuje do sporządzenia studium. Dokument ten sporządzany jest w

celu określenia polityki przestrzennej gminy. W trakcie sporządzania studium przez wójta lub

burmistrza (prezydenta miasta) właściwe organy wojskowe mają prawo składać wnioski

dotyczące studium. Opracowane przez wójta studium podlega opiniowaniu przez właściwe

organy wojskowe w zakresie dostosowania ustaleń studium do wymagań wynikających z

potrzeb obronności i bezpieczeństwa państwa. Wójt, burmistrz albo prezydent miasta po

podjęciu przez radę gminy uchwały o przystąpieniu do sporządzania miejscowego planu

zagospodarowania przestrzennego przystępuje do sporządzenia projektu planu. Projekt planu

jest uzgadniany z właściwymi organami wojskowymi pod kątem uwzględnienia w nim

potrzeb obronności państwa oraz opiniowany przez wymienione organy w zakresie ustaleń

49

dotyczących bezpieczeństwa i obronności państwa. Podstawą powyższych działań jest ustawa

o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz rozporządzenie ministra infrastruktury

w sprawie sposobu uwzględniania w zagospodarowaniu przestrzennym potrzeb obronności i

bezpieczeństwa państwa52.

Starosta (prezydent miasta na prawach powiatu). W powiecie zadania w zakresie

przygotowań obronnych realizowane są głównie przez starostę, przewodniczącego zarządu -

organu wykonawczego powiatu. Starosta (prezydent miasta na prawach powiatu) w ramach

przeprowadzenia poboru w powiecie posiada liczne zadania określone w ustawie o p.o.o. i

aktach wykonawczych. Odpowiada za przeprowadzenie poboru na obszarze powiatu (miasta

na prawach powiatu). Zadanie przeprowadzenia poboru w powiecie jest zadaniem zleconym z

zakresu administracji rządowej (art. 35 ust. 4). W szczególności starosta na potrzeby poboru:

zapewnia lokal wraz z wyposażeniem dla wójta lub burmistrza (prezydenta miasta),

powiatowej komisji lekarskiej i wojskowego komendanta uzupełnień; może zatrudnić

określoną liczbę osób do prac związanych z przeprowadzeniem poboru; zapewnia porządek w

lokalu, bezpieczeństwo pracy organów, a także odpowiada za zabezpieczenie pomieszczeń i

dokumentacji53. Zgodnie z aktem wykonawczym do ustawy o p.o.o. w sprawie przygotowania

i przeprowadzenia poboru z 2005 r. wydanym wspólnie przez MSWiA i MON starosta

(prezydent miasta na prawach powiatu) przedstawia wojewodzie propozycje dotyczące planu

przeprowadzenia poboru na obszarze powiatu (miasta na prawach powiatu); kandydatów do

powiatowej komisji lekarskiej oraz do zastępczego pełnienia funkcji w tych komisjach oraz

wyniki wstępnych ustaleń co do możliwości oraz kosztów przeprowadzania badań

specjalistycznych (w tym badań psychologicznych) lub obserwacji szpitalnej poborowych w

zakładach opieki zdrowotnej położonych na obszarze powiatu (miasta na prawach powiatu)

§ 15. Starosta (prezydent miasta na prawach powiatu) zobowiązany jest do przechowywania

dokumentacji z poboru w powiecie do dnia 31 grudnia, w tym roku kalendarzowym, w

którym mija pięć lat od dnia zakończenia poboru.

Zadania dla starosty w zakresie poboru wynikają również z w rozporządzenia RM

dotyczącego świadczeń rzeczowych na rzecz obrony w czasie pokoju. Występuje on,

odpowiednio do zadań wykonywanych w ramach poboru, do wójta lub burmistrza

(prezydenta miasta) z wnioskiem o przeznaczenie nieruchomości lub rzeczy ruchomej na cele

świadczeń w związku z używaniem ich w czasie poboru.

52 Odpowiednio Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717 oraz Dz. U. z 2004 r. Nr 125, poz. 1309. 53 Art. 32a ustawy o p.o.o.

50

Do obowiązków starostów (prezydentów miast na prawach powiatu) należy

zorganizowanie doręczania i doręczenie kart powołania na terenie powiatu do odbycia

ćwiczeń wojskowych przeprowadzanych w trybie natychmiastowego stawiennictwa oraz do

czynnej służby wojskowej w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny (art. 60 ust. 4 ). W

uzasadnionych przypadkach karty powołania mogą być doręczane także w dni ustawowo

wolne od pracy i o każdej porze doby. Doręczanie kart realizowane jest za potwierdzeniem

odbioru przez adresata. Karty powołania są decyzją administracyjną. W przypadkach

określonych w § 3 ust. 2  rozporządzenia Ministrów Spraw Wewnętrznych i Administracji,

Obrony Narodowej oraz Infrastruktury karty powołania mogą doręczać również komendanci

WKU za pośrednictwem pracowników wojskowych komend uzupełnień, dowódcy jednostek

wojskowych, komendanci komisariatów Policji oraz pracownicy poczty. Wyżej wymienione

rozporządzenie przewiduje również doręczanie kart powołania za pośrednictwem kurierów, w

trybie akcji kurierskiej. Przeprowadzeniem akcji kurierskiej w powiecie kieruje starosta lub

upoważniony przez niego pracownik urzędu powiatowego. Do niego należy również zadanie

powiadomienia o uruchomieniu akcji właściwego wojewodę i komendanta WKU. Starosta

jako kierujący akcją w powiecie przekazuje hasło do uruchomienia akcji kurierskiej wójtom

lub burmistrzom (prezydentom miast) Na potrzeby akcji kurierskiej starosta opracowuje plan

akcji kurierskiej wójtom lub burmistrzom (prezydentom miast), który powinien m.in. określać

rejony i trasy doręczeń w gminach, trasy dojazdów, niezbędne siły i środki oraz zasady

przekazywania informacji o uruchomieniu (przebiegu) akcji i warianty działania. Plan

opracowywany jest w uzgodnieniu z właściwym komendantem WKU i terenowym organem

Policji. Starosta przekazuje kopię opracowanego planu wojewodzie, a sam powinien otrzymać

kopię planów akcji kurierskiej opracowanych przez wójtów lub burmistrzów (prezydentów

miast). Po zakończeniu doręczania kart powołania starosta powiadamia komendanta WKU, a

powiadomienie o zakończeniu akcji kurierskiej przekazuje właściwemu wojewodzie. Starosta

po zakończeniu akcji kurierskiej sporządza rozliczenie doręczania kart powołania, meldunek z

przebiegu oraz rozliczenie kosztów akcji kurierskiej. Poniesione koszty w związku z

doręczaniem kart powołania oraz wezwań są zwracane na rzecz starosty wg zasad i od

podmiotów określonych w rozporządzeniu w sprawie doręczania kart powołania(…).

Na podstawie art. 49 ust. 2 ustawy starosta, podobnie jak inne organy administracji

publicznej, obowiązany jest do bezpłatnego udostępniania odpowiednim organom

wojskowym danych osobowych w celu ich przetwarzania w ewidencji wojskowej.

51

Rozporządzenie ministra obrony narodowej w sprawie wzywania osób podlegających

powszechnemu obowiązkowi obrony przez organy wojskowe (Dz. U. z 2004 r. Nr 50, poz.

484) uzależnia od zgody starosty dokonanie wezwania przez komendanta WKU określonych

w rozporządzeniu osób do stawiennictwa się w urzędzie gminy. Zgoda starosty dotyczy

również dokonania w urzędzie odpowiednich czynności będących powodem wezwania.

W ramach świadczeń na rzecz obrony na urzędy i instytucje powiatowe może zostać

nałożony obowiązek świadczeń rzeczowych, polegających na oddaniu do używania

posiadanych nieruchomości i rzeczy ruchomych na cele przygotowania obrony państwa54.

Organy samorządu terytorialnego na poziomie gminy, powiatu jak i województwa są

obowiązane, na żądanie wojskowych komendantów uzupełnień oraz właściwych organów

obrony cywilnej do udzielania informacji, według posiadanych ewidencji, o stanie

nieruchomości i rzeczy ruchomych mogących być przedmiotem świadczeń rzeczowych (art.

212 ust. 2). Dodatkowo rozporządzenie RM w sprawie świadczeń rzeczowych na rzecz

obrony w § 4 ust. 1 dookreśla postanowienie artykułu ustawy stanowiąc, iż m.in. organy

samorządu terytorialnego informację, o której mowa w art. 212 ust. 2 ustawy, przesyłają

niezwłocznie po otrzymaniu żądania w tej sprawie. Z wnioskiem do wójta lub burmistrza

(prezydenta miasta) o przeznaczenie nieruchomości lub rzeczy ruchomych na cele świadczeń

planowanych do wykorzystania w czasie pokoju występują w sytuacjach określonych w

rozporządzeniu komendant WKU, właściwy organ obrony cywilnej, kierownik jednostki

organizacyjnej stanowiącej bazę formowania specjalnie tworzonej jednostki

zmilitaryzowanej, kierownik jednostki organizacyjnej wykonującej zadania na potrzeby

obrony państwa.

Art. 217. 1 i art. 221 ust. 1 ustawy o p.o.o. odnosi się obok innych podmiotów do

wszystkich organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego. Podmioty te mogą

być w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny zobowiązane do wykonania świadczeń

rzeczowych, polegających na oddaniu posiadanych nieruchomości i rzeczy ruchomych do

używania przez SZ, jednostki organizacyjne obrony cywilnej lub jednostki organizacyjne

wykonujące zadania na potrzeby obrony państwa. Ponadto mogą być zobowiązane do

odpłatnego wykonania zadań mobilizacyjnych na rzecz SZ, dostosowania nieruchomości i

rzeczy ruchomych do potrzeb obrony państwa; przystosowania budowanych obiektów

budowlanych oraz wytwarzanych rzeczy ruchomych do potrzeb obrony państwa.

54 Patrz: art. 208 ust. 1 ustawy o p.o.o.

52

Starostowie, wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast) są terenowymi organami

obrony cywilnej. Do zakresu działania szefów obrony cywilnej powiatów i gmin należy

kierowanie oraz koordynowanie przygotowań i realizacji przedsięwzięć obrony cywilnej (OC)

przez instytucje państwowe, przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne oraz organizacje

społeczne działające na ich terenie (art. 17 ust. 6, 7 ustawy). Z kolei rozporządzenie RM w

sprawie szczegółowego zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony

cywilnej województw, powiatów i gmin w § 4 nakłada na szefa obrony cywilnej powiatu

(gminy) obowiązek ustalania zadań i kontrolę ich realizacji oraz koordynacji i kierowania

działalnością w zakresie przygotowania i realizacji przedsięwzięć obrony cywilnej szefów

obrony cywilnej gmin (szefów obrony cywilnej w instytucjach, w przedsiębiorstwach, w

społecznych organizacjach ratowniczych i w innych jednostkach organizacyjnych

działających na obszarze gminy). Szefowie obrony cywilnej powiatu i gminy opracowują

również wieloletnie i roczne plany działania w zakresie obrony cywilnej. Szef OC gminy

składa informacje o realizacji zadań obrony cywilnej szefowi OC powiatu, który taką

informację ma obowiązek złożyć szefowi OC województwa.

W zakresie planowania operacyjnego rozporządzenie RM w sprawie warunków i

trybu planowania i finansowania zadań wykonywanych w ramach przygotowań obronnych

zobowiązuje starostów (prezydentów miast na prawach powiatu) do sporządzenia planów

operacyjnych funkcjonowania powiatów (miast na prawach powiatów). Starostowie podobnie

jak marszałkowie województw, wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast) opracowują

swoje plany operacyjne w uzgodnieniu z właściwym wojewodą oraz zgodnie z planem

operacyjnym funkcjonowania województwa sporządzonym przez wojewodę. Plany te

podlegają zatwierdzeniu przez właściwego wojewodę Plan operacyjny funkcjonowania

powiatu (miasta na prawach powiatu) powinien zawierać, przekazany przez wojewodę, wypis

z planu operacyjnego województwa z danymi określonymi w rozporządzeniu. Poza wypisem

z planu wojewódzkiego w plan powiatowy (miasta na prawach powiatu) powinien zawierać

ocenę zagrożeń na terenie powiatu (miasta), zamiar realizacji zadań operacyjnych starosty

(prezydenta miasta na prawach powiatu), karty realizacji zadań oraz inne zagadnienia uznane

za niezbędne.

Zgodnie z postanowieniami rozporządzenia RM określającego ogólne zasady

wykonywania zadań w ramach powszechnego obowiązku obrony organy administracji

publicznej (zatem również organy administracji samorządowej) w wykonywaniu zadań

obronnych uwzględniają potrzeby obrony państwa. Organy administracji samorządowej w

53

ramach uwzględniania potrzeb obronnych państwa powinny głównie uwzględniać

utrzymanie, przebudowę i modernizację systemu obronnego państwa; przygotowanie

podległych (nadzorowanych) jednostek organizacyjnych do wykonywania zadań obronnych

podczas podwyższania gotowości obronnej państwa. Organy samorządu terytorialnego

powinny zapewnić przygotowanie ludności miejscowej na wypadek wojny oraz

przygotowanie warunków jej ochrony oraz mienia szczególnie cennego dla dziedzictwa

narodowego (§ 2). Problematyka przygotowania ludności m.in. na wypadek wojny jest szerzej

regulowana w powoływanym już rozporządzeniu RM w sprawie powszechnej samoobrony

ludności.

W ramach przygotowania systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym, w tym

obrony przygotowuje się dla organów wykonawczych samorządu terytorialnego główne

stanowiska kierowania, są one jednocześnie tymi organami, do których należy obowiązek

przygotowania tych stanowisk55. W przypadku gdy wymienione w rozporządzeniu organy nie

posiadają w swoim trwałym zarządzie obiektów odpowiednich na zapasowe miejsce pracy

właściwy starosta, wójta lub burmistrza (prezydenta miasta) przydziela taki obiekt w ramach

świadczeń na rzecz obrony na wniosek zainteresowanego organu. Przygotowując systemu

kierowania bezpieczeństwem narodowym, w tym obroną narodową zapewnia się marszałkom

województwa miejsce pracy na zapasowych stanowiskach kierowania wojewody.

Starostowie realizują również zadania w zakresie szkolenia obronnego. Starostowie,

ich zastępcy oraz kierownicy jednostek organizacyjnych (pracownicy tych jednostek

zatrudnieni na stanowiskach związanych z obronnością lub prowadzący sprawy związane z

wykonywaniem zadań obronnych uczestniczą w szkoleniu obronnym. W zakresie określonym

przez rozporządzenie są również organizatorami szkolenia obronnego. Starosta jest

organizatorem szkolenia w samorządzie powiatu. Szkolenie prowadzone jest formie zajęć

teoretycznych i praktycznych realizowanych w cyklu rocznym oraz ćwiczeń terenowych,

które przeprowadza się nie rzadziej niż raz na dwa lata (§ 5 pkt 4). Organizatorzy szkoleń

obronnych mają obowiązek opracowania planów, programów szkolenia i prowadzenia

dokumentacji szkolenia oraz zapewnienie właściwych warunków i środków finansowym na

przedsięwzięcia związane ze szkoleniem (w zakresie ustalonym w rozporządzeniu).

Zadania w zakresie gotowości obronnej państwa i powszechnej samoobrony

ludności. Rozporządzenie RM w sprawie gotowości obronnej państwa określa, iż

wojewodowie tworzą w stanie stałej gotowości obronnej państwa system stałych dyżurów -

55§ 11 Rozporządzenia RM w sprawie przygotowania systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym.

54

na potrzeby przekazywania decyzji organów uprawnionych do uruchamiania realizacji zadań

ujętych w Planie Reagowania - marszałkom województw, starostom, wójtom lub burmistrzom

(prezydentom miast) oraz organom niezespolonej administracji rządowej, kierownikom

zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich, kierownikom podległych i

nadzorowanych jednostek organizacyjnych.

Z rozporządzenia RM w sprawie powszechnej samoobrony ludności wynika

obowiązek dla wójta lub burmistrza (prezydenta miasta) opracowania programów na

podstawie założeń programowych opracowanych przez szefa OC kraju w oparciu o które

prowadzone są zajęcia podstawowe z powszechnej samoobrony ludności prowadzi się według

programów opracowanych przez wójta lub burmistrza (prezydenta miasta) (§ 5ust. 1). Do

wójta lub burmistrza (prezydenta miasta) należy zadanie nakładania na obywateli obowiązku

w zakresie przygotowań do samoobrony. Wójt lub burmistrz (prezydent miasta) ma

obowiązek prowadzenia ewidencję osób podlegających obowiązkowi szkolenia w zakresie

powszechnej samoobrony oraz osób, które odbyły przeszkolenie.

Zadania w zakresie przygotowania dróg i wykorzystania transportu na potrzeby

obronne. Na poziomie powiatu realizowane są również zadania dotyczące przygotowania

dróg na potrzeby obronne. Zgodnie z postanowieniami ustawy o drogach publicznych

zarządcami dróg powiatowych jest zarząd powiatu, natomiast w granicach miast na prawach

powiatu zarządcą wszystkich dróg publicznych, z wyjątkiem autostrad i dróg ekspresowych,

jest prezydent miasta. W ramach wykonywania zarządu nad drogami powiatowymi

realizowane są działania z zakresu planowania, budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i

ochrony dróg. W szczególności do zarządcy dróg powiatowych, obok innych zadań, należy

przygotowanie infrastruktury drogowej dla potrzeby obronne państwa oraz wykonywanie

innych zadań na rzecz obronności kraju. Na podstawie upoważnienia ustawowego RM

wydała rozporządzenie w sprawie zasad koordynacji działań w zakresie przygotowania dróg

na potrzeby obrony państwa, w którym postanawia się, iż zadania w zakresie przygotowania

dróg na potrzeby obrony, wynikające z planu osłony technicznej dróg przekazuje się do

realizacji zarządcom dróg o znaczeniu obronnym, za pośrednictwem wojewody.

Rozporządzenie RM z dnia 3 lutego 2004 r. w sprawie warunków i sposobu

przygotowania i wykorzystania transportu na potrzeby obronne państwa(…) w paragrafie

trzecim stanowi, iż organy administracji publicznej oraz kierownicy jednostek

organizacyjnych nadzorowanych przez te organy, a także dla których są one organami

założycielskimi uwzględniają potrzeby obronne państwa w zakresie transportu, stosownie do

55

zakresu działania. Minister właściwy do spraw transportu koordynuje i nadzoruje zadania w

zakresie przygotowania infrastruktury drogowej na potrzeby obronne państwa i wdraża

wymagania techniczno-obronne w tym zakresie (§ 23 ust. 1). Realizację zadań w zakresie

swojej właściwości zapewniają organy administracji publicznej właściwe w sprawach

zarządzania drogami publicznymi znaczenia obronnego. W odniesieniu do powiatowego

transportu zbiorowego starosta ma prawo ograniczenia obowiązku przewozu, jeżeli wymagają

tego potrzeby bezpieczeństwa lub obronności państwa. Powyższe uprawnienie daje starostom

ustawa prawo przewozowe.

Zadania w zakresie kontroli wykonywania zadań obronnych. W ramach

przeprowadzenia kontroli wykonywania zadań obronnych organy samorządu terytorialnego

planują, organizują i prowadzą kontrole problemowe. Zarządzają przeprowadzenie kontroli

problemowych i doraźnych odpowiednio do zakresu swojej właściwości rzeczowej i

miejscowej (§ 11 i 12). Działalność organów samorządu terytorialnego w zakresie planowania

kontroli problemowych koordynują wojewodowie. Organy samorządu terytorialnego

uprawnione do zarządzania kontroli problemowych opracowują roczne plany tych kontroli.

Inne zadania. Zgodnie z § 9 rozporządzenia RM dotyczącego przygotowania i

wykorzystania systemów łączności na potrzeby obronne państwa wszystkie organy władzy

publicznej (w tym również organy samorządu terytorialnego w ramach właściwości) przy

planowaniu, budowie, rozbudowie, eksploatacji lub łączeniu systemów łączności mają

powinność uwzględniania potrzeby wynikających z zapewnienia bezpieczeństwa państwa.

Rozporządzenie RM w sprawie warunków i sposobu przygotowania oraz

wykorzystywania publicznej i niepublicznej służby zdrowia na potrzeby obronne państwa

(…) w § 2 ust. 1 stanowi, iż tworzenie warunków organizacyjnych i technicznych realizacji

zadań na potrzeby obronne państwa następuje w formie planów wykonanych m.in. przez

organy jednostek samorządu terytorialnego. Powyższe plany zatwierdza minister właściwy do

spraw zdrowia.

Rozporządzenie RM w sprawie obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa i

obronności państwa oraz ich szczególnej ochrony postanawia, iż szczególna ochrona

obiektów jest przygotowywana przez organy, instytucje, formacje, przedsiębiorców lub

jednostki organizacyjne, w których właściwości znajdują się obiekty. Prowadzona jest przez

specjalnie tworzone w tym celu, na podstawie odrębnych przepisów, jednostki

zmilitaryzowane. Natomiast przygotowywanie i prowadzenie szczególnej ochrony obiektów

jest z udziałem również formacji obrony cywilnej.

56

Marszałek województwa. Sporządza, w ramach planowania operacyjnego na

podstawie rozporządzenia RM w sprawie warunków i trybu planowania i finansowania zadań

wykonywanych w ramach przygotowań obronnych(…), w uzgodnieniu z właściwym

wojewodą oraz zgodnie z odpowiednim planem operacyjnym funkcjonowania województwa

plan operacyjnych funkcjonowania urzędu marszałkowskiego. Plan operacyjny

funkcjonowania urzędu marszałkowskiego powinien zawierać wypis z plany wojewódzkiego,

ocenę zagrożeń na terenie samorządu województwa, zamiar i karty realizacji zadań

operacyjnych oraz inne, istotne zagadnienia. Plan operacyjny funkcjonowania urzędu

marszałkowskiego zatwierdzany jest przez właściwego wojewodę.

Rozporządzenie nakłada również na prezydenta miasta stołecznego Warszawy

obowiązek opracowania planu operacyjnego funkcjonowania Miasta Stołecznego Warszawy.

Plan ten powinien zostać sporządzony w uzgodnieniu z Wojewodą Mazowieckim56.

Zadania w zakresie szkolenia obronnego posiadają również marszałkowie

województw. Marszałkowie województw oraz podległe im osoby zajmujące kierownicze

stanowiska i wykonujące zadania na rzecz obronności państwa uczestniczą w szkoleniu

obronnym. W zakresie określonym przez rozporządzenie są oni również organizatorami

szkolenia obronnego. Marszałek województwa jest organizatorem szkolenia w samorządzie

województwa. Szkolenie prowadzone jest formie zajęć teoretycznych i praktycznych

realizowanych w cyklu rocznym oraz ćwiczeń terenowych lub wojewódzkich, które

przeprowadza się nie rzadziej niż raz na dwa lata (§ 5 pkt 4). Organizatorzy szkoleń

obronnych mają obowiązek opracowania planów, programów szkolenia i prowadzenia

dokumentacji szkolenia oraz zapewnienie właściwych warunków i środków finansowym na

przedsięwzięcia związane ze szkoleniem (w zakresie ustalonym w rozporządzeniu).

Zadania w zakresie przygotowania dróg na potrzeby obronne. Analiza

obowiązującego prawa wskazuję, iż pewne zadania w sferze przygotowania infrastruktury

drogowej na potrzeby obronne wykonywane są również w samorządzie województwa.

Ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych57 ze względu na funkcje w sieci

drogowej dzieli drogi na następujące kategorie: drogi krajowe; wojewódzkie; powiatowe;

gminne. Właścicielem dróg krajowych jest skarb państwa, natomiast właścicielami dróg

wojewódzkich, powiatowych i gminnych są odpowiednio samorządy województwa, powiatu i

gminy. Następnie art. 19 ustawy postanawia, iż zarządcami dróg wojewódzkich jest zarząd

56 Patrz: § 5 ust. 1, pkt 5, 6, 7, 8.57 Dz. U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2086.

57

województwa, a zatem organ wykonawczy samorządu województwa. Do zarządu

województwa w ramach sprawowania funkcji zarządcy dróg wojewódzkich należą m.in.

sprawy z zakresu planowania, budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i ochrony dróg. W

omawianej ustawie postanawia się również, iż do zarządcy dróg należy w szczególności, obok

innych zadań, przygotowanie infrastruktury drogowej dla potrzeb obronnych oraz

wykonywanie innych zadań na rzecz obronności kraju. Art. 4a ust. 2 ustawy nakłada na

ministra właściwego do spraw transportu w porozumieniu z ministrem obrony narodowej

określi, w drodze zarządzenia, wykaz dróg o znaczeniu obronnym. Zarządzenie to nie podlega

ogłoszeniu.

Zgodnie z ustawą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym sejmik

województwa podejmuje uchwałę o przystąpieniu do sporządzania planu zagospodarowania

przestrzennego województwa poczym marszałek województwa przystępuje do sporządzenia

projektu planu. Przy sporządzaniu projektu planu zagospodarowania przestrzennego

województwa uwzględnia się potrzeby bezpieczeństwa i obronności państwa. Służy temu

uzgadnianie przez marszałka województwa projektu planu z właściwymi organami

wojskowymi.

4.3 Inne podmioty wykonujące zadania na rzecz obronności na

szczeblu województwa

Obecnie w państwach demokratycznych staje się normą uczestnictwo, w coraz

większym stopniu, innych podmiotów niż państwowe (organy administracji państwowej,

organizacje rządowe) w działalności na rzecz bezpieczeństwa państwa. Podmiotami tymi są

organizacje pozarządowe, stowarzyszenia, przedsiębiorstwa itp. Poza podmiotami

związanymi realizacją funkcji z rządzenia, podejmowania decyzji i wykonywaniem

administracji w państwie (stanowiącymi obszar władzy i administracji) występują inne

podmioty realizujące zadania obronne. Do nich, na potrzeby niniejszego opracowania, zalicza

się przedsiębiorców, organizacje pozarządowe i inne jednostki organizacyjne nie podległe

organom i instytucjom władzy i administracji państwowej. Przez przedsiębiorców rozumie się

osoby fizyczne i prawne prowadzące działalność gospodarczą i usługową. Organizacje

58

pozarządowe to wszelkie instytucje, które w demokratycznym państwie służą organizowaniu

się społeczeństwa demokratycznego58. Rozpiętość, obszar i formy działania organizacji

pozarządowych posiadają szerokie spektrum, w zakresie ograniczonym tylko przez

obowiązujące normy prawne.

Podstawowe zadania w sferze obronności państwa dla podmiotów nie należących do

administracji publicznej, czy jednostek organizacyjnych jej podległych wynikają z wielu

aktów prawnych, regulujących bezpośrednio obszar bezpieczeństwa i obronności państwa

(np. ustawa z 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony RP), czy dotyczących innych

dziedzin funkcjonowania państwa (np. ustawa z 2004 r. prawo telekomunikacyjne).

Zgodnie z obowiązującym prawem obrona Ojczyzny jest obowiązkiem wszystkich

obywateli, a działania mające na celu umacnianie obronności państwa oraz wykonywanie

zadań w ramach powszechnego obowiązku obrony należą do wszystkich organów władzy i

administracji rządowej oraz innych organów i instytucji państwowych, organów samorządu

terytorialnego, przedsiębiorców i innych jednostek organizacyjnych, organizacji społecznych,

a także do każdego obywatela w zakresie określonym w ustawach (patrz art. 1 i 2 ustawy o

p.o.o.). Z obecnych regulacji wynika zobowiązanie do współdziałania ramach realizacji zadań

na rzecz obronności państwa. Dotyka ono praktycznie wszystkie podmioty realizujące zadania

na rzecz obronności państwa. Zobowiązanie to wynika z wielu przepisów prawnych. Ustawa

o powszechnym obowiązku obrony RP stanowi, iż organy administracji państwowej

zobowiązane są na podstawie obowiązującego prawa do współpracy z terenowymi organami

wykonawczymi MON w sprawach związanych z obronnością państwa59. Z kolei zgodnie z

art. 25 ust. 3 tejże ustawy instytucje państwowe, przedsiębiorcy i inne jednostki organizacyjne

oraz organizacje społeczne są obowiązane do współdziałania z organami wojskowymi i

właściwymi wojewodami oraz wójtami (burmistrzami, prezydentami miast) lub starostami

sprawującymi władzę administracji ogólnej i organami samorządu terytorialnego w zakresie

administracji rezerw osobowych oraz do wykonywania związanych z tym czynności

określonych w ustawie i przepisach wydanych na jej podstawie. W rozporządzeniu RM w

sprawie warunków i trybu planowania i finansowania zadań(…) współdziałanie zostało wręcz

podniesione do rangi zasady obowiązującej podmioty wykonujące zadania w ramach

powszechnego obowiązku obrony.

58 A. Skrabacz, Organizacje pozarządowe w bezpieczeństwie i obronności III RP, Ekspertyza, Warszawa 2004, s. 14.59 Parz: m.in. art. 14 ustawy o p.o.o.

59

Zatem udział w przygotowaniach obronnych nie jest zadaniem wąskiej grupy organów

i instytucji państwowych, ale należy również do innych podmiotów, co więcej obowiązujące

prawo nakłada na te podmioty wiele obowiązków w tym zakresie. Wiele z nich zawartych jest

w ustawie o p.o.o. W świetle art. 208 ust. 1 ustawy na przedsiębiorców, organizacje

pozarządowe oraz inne podmioty można nałożyć obowiązek świadczeń rzeczowych,

polegających na oddaniu do używania posiadanych nieruchomości i rzeczy ruchomych na

cele przygotowania obrony państwa. Świadczenia rzeczowe mogą być wykonywane na rzecz

SZ oraz innych jednostek organizacyjnych wykonujących zadania na potrzeby obrony

państwa.

Przedsiębiorcy zobowiązani są na żądanie wojskowych komendantów uzupełnień oraz

właściwych organów obrony cywilnej do udzielania informacji, według posiadanych

ewidencji, o stanie nieruchomości i rzeczy ruchomych mogących być przedmiotem świadczeń

rzeczowych (art. 212 ust. 2). Wynikający z cytowanego artykułu obowiązek dla

przedsiębiorców polegający na udzielaniu informacji został doprecyzowany w rozporządzeniu

w sprawie świadczeń rzeczowych na rzecz obrony, które postanawia, iż przedsiębiorcy (obok

innych zobowiązanych do tego podmiotów) przesyłają niezwłocznie, po otrzymaniu żądania w

tej sprawie, informację o stanie nieruchomości, o której mowa w ustawie. Przedsiębiorcy,

organizacje społeczne i inne jednostki organizacyjne mogą zostać zobowiązane również do

wykonania świadczeń rzeczowych w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny. Podstawą

do nałożenia zobowiązania jest art.  217 ust. 1 ustawy, w świetle którego przedsiębiorcy,

organizacje społeczne i inne jednostki organizacyjne (obok innych podmiotów wymienionych

w przepisie) są zobowiązane do wykonania świadczeń rzeczowych w razie ogłoszenia

mobilizacji i w czasie wojny. Zobowiązane to polega na oddaniu posiadanych nieruchomości

i rzeczy ruchomych do używania przez SZ, jednostki organizacyjne obrony cywilnej lub

jednostki organizacyjne wykonujące zadania na potrzeby obrony państwa. Przedsiębiorcy,

jednostki organizacyjne (obok innych podmiotów) mogą być zobowiązane również do

odpłatnego: wykonania zadań mobilizacyjnych na rzecz SZ; dostosowania posiadanych

nieruchomości i rzeczy ruchomych; przystosowania budowanych obiektów budowlanych oraz

wytwarzanych rzeczy ruchomych; gromadzenia, przechowywania i konserwacji przedmiotów

niezbędnych do potrzeb obrony. Przedsiębiorcy i inne jednostki organizacyjne mogą być

ponadto zobowiązane do odpłatnego wykonywania zadań mobilizacyjnych na rzecz SZ

(art. 221 ust. 1 i 2). Przedsiębiorcy posiadający w swojej właściwości obiekty, będące w

wykazie obiektów uznanych za szczególnie ważne dla bezpieczeństwa i obronności

60

uczestniczą w przygotowaniu szczególnej ochrony obiektów. Zasady uznawania obiektów za

szczególnie ważne oraz zasady przygotowania i prowadzenia szczególnej ochrony określa

rozporządzenie RM w sprawie obiektów szczególne ważnych dla bezpieczeństwa i

obronności państwa oraz ich szczególnej ochrony.

Na przedsiębiorców mogą zostać nałożone obowiązki i zadania niezbędne ze względu

na potrzeby obronne państwa reguluje to rozporządzenie RM z dnia 20 lipca 1993 r. w

sprawie określenia organów do nakładania niektórych obowiązków i zadań niezbędnych na

potrzeby obrony państwa oraz zasad odpłatności za wykonywanie tych zadań i

przeprowadzania kontroli ich realizacji60. Zadnia niezbędne na potrzeby obronne państwa

dotyczą głównie utrzymywania mocy produkcyjnych i remontowych, niezbędnych do

wytwarzania rzeczy ruchomych na okres zagrożenia wojennego oraz zachowania zdolności

do przemieszczania mocy produkcyjnych i remontowych. Przedsiębiorcy na których zostały

nałożone zadania w tym zakresie otrzymują dotacje na zasadach określonych w

rozporządzeniu. Przedsiębiorcy podlegają kontroli przez właściwych ministrów oraz przez

ministra obrony narodowej w ramach ogólnego nadzoru nad wykonywaniem zdań obronnych

w zakresie realizacji nałożonych obowiązków i zadań. W ramach kontroli zobowiązani są do

udostępniania organom kontrolnym wszelkich dokumentów i udzielania informacji

związanych z realizacją nałożonych obowiązków i zadań obronnych (§ 4 ).

Ustawa z dnia 23 sierpnia 2001 r. o organizowaniu zadań na rzecz obronności

państwa realizowanych przez przedsiębiorców jest istotnym aktem prawnym regulującym

realizację zadań na rzecz obronności przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą i

usługową. Ustawa do zadań realizowanych przez przedsiębiorców na rzecz obronności

państwa zalicza m.in. przedsięwzięcia realizowane w zakresie mobilizacji gospodarki,

militaryzacji, planowania operacyjnego, szkolenia obronnego, wynikające z obowiązków

państwa-gospodarza oraz inne przedsięwzięcia w zakresie przygotowań organizacyjno-

mobilizacyjnych. Wymienione zadania nakładane są na przedsiębiorców w drodze decyzji

administracyjnej przez właściwe organy wymienione w ustawie, a ich wykonanie odbywa się

na podstawie umowy zawartej między przedsiębiorcą i właściwym do nałożenia zadania

organem. Ustawa używa pojęcia przedsiębiorcy o szczególnym znaczeniu gospodarczo-

obronnym, jest to przedsiębiorca realizujący w/w zadania, którego obszar działania jest

większy niż jedno województwo, a przedmiot działania dotyczy wyszczególnionej

działalności gospodarczej. Finansowanie zadań na rzecz obronności przez przedsiębiorców

60Dz. U. 1993 r. Nr 69, poz. 331.

61

następuje z budżetu państwa za wyjątkiem prac przygotowawczych do realizacji zadań

obronnych, mających charakter planistyczny. Prace takie są finansowane ze środków

własnych przedsiębiorcy. Przedsiębiorcy uczestniczą w przygotowaniu gospodarki do

funkcjonowania w warunkach zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny.

Szczegółowy zakres realizacji zadań w tym obszarze ustala Rada Ministrów w programie

mobilizacji gospodarki.

Przedsiębiorcy, organizacje społeczne i inne jednostki organizacyjne przy

wykonywaniu zadań obronnych powinni stosować się do zasad określonych w

rozporządzeniu RM sprawie ogólnych zasad wykonywania zadań w ramach powszechnego

obowiązku obrony. Na zasady wykonywania zadań obronnych składa się tworzenie

warunków, koordynowanie planowania i realizacji, współdziałanie oraz zapewnienie

warunków przekazywania informacji i decyzji. Obok organów administracji publicznej i

innych podmiotów, wymienionych w rozporządzeniu RM, także na przedsiębiorców oraz

władze organizacji społecznych i kierowników innych jednostek organizacyjnych został

nałożony obowiązek uwzględniania potrzeb obrony państwa przy wykonywaniu zadań

obronnych (§ 2). Sprowadzać się to ma głównie do utrzymania, przebudowy i modernizacji

systemu obronnego państwa, przygotowanie właściwych jednostek organizacyjnych do

wykonywania nałożonych na nie zadań obronnych; przygotowanie na wypadek wojny

ludności i mienia szczególnie cennego dla dziedzictwa narodowego. Podmioty te zobligowane

są, zgodnie z zasadą współdziałania, do pełnego współdziałania z organami administracji

publicznej w planowaniu i realizacji zadań obronnych.

Zgodnie z rozporządzeniem RM w sprawie szkolenia obronnego przedsiębiorcy

wykonujący zadania obronne, a także wyznaczeni przez nich pracownicy uczestniczą w

szkoleniu obronnym. W szkoleniu obronnym mogą uczestniczyć również inne osoby

skierowane przez organy władzy publicznej za ich zgodą oraz osoby zgłoszone przez władze

związków zawodowych, samorządów zawodowych, organizacji przedsiębiorców i

pracodawców, stowarzyszeń, fundacji oraz inne organizacje i instytucje określone w

rozporządzeniu. Zgłoszenie wyznaczonych osób do szkolenia następuje do organu

koordynującego szkolenie na danym obszarze. Rozporządzenie określa organy właściwe w

zakresie organizowania, prowadzenia i koordynacji szkolenia. Dodatkowo rozporządzenie

RM w sprawie powszechnej samoobrony ludności w § 7 odnosi się do problematyki

szkolenia. Postanawia się tam, iż kierownik (właściciel) zakładu pracy - w stosunku do

62

pracowników zakładu prowadzi ewidencję osób podlegających obowiązkowi szkolenia w

zakresie powszechnej samoobrony oraz ewidencję osób, które odbyły przeszkolenie.

Rozporządzenie RM w sprawie gotowości obronnej państwa określa, iż

wojewodowie tworzą w stanie stałej gotowości obronnej państwa system stałych dyżurów -

na potrzeby przekazywania decyzji organów uprawnionych do uruchamiania realizacji zadań

ujętych w Planie Reagowania. Tworzone w województwach systemy stałych dyżurów

zapewniają przekazywanie decyzji m.in. wytypowanym do wykonania określonych zadań

obronnych przedsiębiorcom oraz innym jednostkom organizacyjnym i organizacjom

społecznym mających swoją siedzibę na terenie województwa.

Problematykę realizacji zadań na rzecz bezpieczeństwa i obronności państwa przez

przedsiębiorców działających w obszarze usług telekomunikacyjnych reguluje ustawa z dnia

16 lipca 2004 r. prawo telekomunikacyjne. W strukturze aktu ujęty został dział regulujący

obowiązki przedsiębiorców na rzecz obronności, bezpieczeństwa państwa oraz

bezpieczeństwa i porządku publicznego. Już w pierwszym artykule działu VIII ustawodawca

postanowił, iż przedsiębiorcy telekomunikacyjni, w celu zapewnienia ciągłości świadczenia

usług telekomunikacyjnych, są obowiązani uwzględniać przy planowaniu, budowie,

rozbudowie, eksploatacji lub łączeniu sieci telekomunikacyjnych możliwość wystąpienia

sytuacji szczególnych zagrożeń, a w szczególności wprowadzenia stanu nadzwyczajnego.

Powinni posiadać również aktualny plan działań w sytuacji szczególnych zagrożeń dotyczący

m.in. przygotowania wskazanych elementów sieci telekomunikacyjnych dla zapewnienia

telekomunikacji na potrzeby systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym, w tym

obroną państwa. Zobowiązani są do wykonywania zadań i obowiązków w zakresie

przygotowania i utrzymywania elementów sieci dla zapewnienia telekomunikacji na potrzeby

systemu kierowania, realizowanych na zasadach określonych w planach, decyzjach lub

umowach zawartych między przedsiębiorcami telekomunikacyjnymi, a uprawnionymi

podmiotami. Art. 177 ust. 1 ustawy postanawia, iż w sytuacjach szczególnych zagrożeń

przedsiębiorcy telekomunikacyjni podejmują niezwłocznie działania określone w planie,

utrzymując lub odtwarzając świadczenie usług telekomunikacyjnych, przede wszystkim

organom koordynującym działania ratownicze i służbom ustawowo powołanym do niesienia

pomocy oraz innym podmiotom realizującym zadania na rzecz obronności, bezpieczeństwa

państwa oraz bezpieczeństwa i porządku publicznego, a w następnej kolejności pozostałym

użytkownikom.

63

W sytuacji wystąpienia szczególnego zagrożenia, w drodze decyzji prezesa Urzędu

Komunikacji Elektronicznej (UKE), przedsiębiorcy telekomunikacyjni mogą być

zobowiązani do :

1) utrzymania ciągłości świadczenia usług telekomunikacyjnych, w tym realizacji

połączeń telekomunikacyjnych na zasadach preferencyjnych,

2) ograniczenia niektórych, publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych,

3) ograniczenia zakresu lub obszaru eksploatacji sieci telekomunikacyjnych i

urządzeń telekomunikacyjnych, używania urządzeń radiowych,

4) nakazu nieodpłatnego świadczenia, w określonym zakresie, publicznie

dostępnych usług telefonicznych z aparatów publicznych.

Przy wydawaniu decyzji prezes UKE kieruje się rozmiarem zagrożenia i potrzebą

ograniczenia jego skutków, z zachowaniem zasady minimalizowania negatywnych skutków

nałożonych obowiązków dla ciągłości świadczenia usług i dla działalności gospodarczej

przedsiębiorcy telekomunikacyjnego. Decyzji nadaje się rygor natychmiastowej

wykonalności61.

Przedsiębiorca telekomunikacyjny jest obowiązany do niezwłocznego blokowania

połączeń telekomunikacyjnych lub przekazów informacji, na żądanie uprawnionych

podmiotów, jeżeli połączenia te mogą zagrażać obronności, bezpieczeństwu państwa oraz

bezpieczeństwu i porządkowi publicznemu, albo do umożliwienia dokonania takiej blokady

przez te podmioty (art. 180 ust. 1 ustawy).

W rozporządzeniu RM wydanym na podstawie art. 181 ustawy w sprawie wypełniania

przez przedsiębiorców telekomunikacyjnych zadań i obowiązków na rzecz obronności,

bezpieczeństwa państwa oraz bezpieczeństwa i porządku publicznego przedsiębiorcy ci

zostali zobowiązani do zapewnia technicznych i organizacyjnych warunków wykonywania

zadań przez przygotowanie, uruchomienie i utrzymanie gotowości eksploatacyjnej zestawu

współdziałających urządzeń technicznych oraz przygotowanie pracowników i zorganizowanie

ich pracy, zapewniające.  Zadania powyższe powinny być wykonywane zgodnie z wymogami

ustawy z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych.

Należy w tym miejscu zauważyć, iż w art. 182 ustawodawca nałożył na RM

obowiązek określenia w drodze rozporządzenia, wymagań technicznych i eksploatacyjnych

61 Art. 178 ust. 1 Ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. prawo telekomunikacyjne.

64

dla interfejsów umożliwiających wykonywanie zadań i obowiązków na rzecz obronności,

bezpieczeństwa państwa kierując się wymaganiami europejskich organizacji

normalizacyjnych, a w przypadku braku takich wymagań - wymaganiami innych

międzynarodowych organizacji normalizacyjnych, których Rzeczpospolita Polska jest

członkiem. RM aktu wykonawczego do ustawy regulującego powyższą problematykę jeszcze

nie wydała.

Zadania obronne dla operatorów zawiera także ustawia z 12 czerwca 2003 r. prawo

pocztowe. Art. 41 ust. 1 ustawy stanowi, iż operatorzy są obowiązani do wykonywania zadań

na rzecz obronności, bezpieczeństwa państwa lub bezpieczeństwa i porządku publicznego.

Obowiązek ten obejmuje nieodpłatne zapewnienie przez operatora, w ramach wykonywanej

przez siebie działalności pocztowej, technicznych i organizacyjnych możliwości

wykonywania przez odpowiednie podmioty ich zadań określonych odrębnymi przepisami,

począwszy od dnia rozpoczęcia działalności pocztowej. Operator jest obowiązany posiadać

aktualny plan działań w sytuacjach szczególnych zagrożeń, a w szczególności wprowadzenia

stanu wojennego, stanu wyjątkowego i stanu klęski żywiołowej.

Wydane na podstawie w/w ustawy rozporządzenie ministra infrastruktury z dnia 4

lutego 2004 r. w sprawie wykonywania przez operatorów zadań na rzecz obronności,

bezpieczeństwa państwa lub bezpieczeństwa i porządku publicznego ustala szczegółowe

warunki i sposób wypełniania obowiązków określonych w ustawie. Paragraf drugi

rozporządzenia stanowi, iż operator zapewnia uprawnionym podmiotom techniczne i

organizacyjne możliwości wykonywania ich zadań. Przesyłki i dane operator ma za zadanie

udostępniania niezwłocznie na żądanie uprawnionych podmiotów, w miejscach z nimi

uzgodnionych, a w przypadku kodowania przez operatora przesyłek z korespondencją i

danych winien udostępniać te przesyłki uprawnionym podmiotom w formie niezakodowanej.

Ustawa zobowiązuje właściwych operatorów do posiadania aktualnego planu działań w

sytuacjach szczególnych zagrożeń, a w szczególności wprowadzenia stanu wojennego oraz

plan współdziałania z wojskową pocztą polową w sytuacji wprowadzenia stanu wojennego

lub stanu wyjątkowego. W planie działań w sytuacjach szczególnych ustala się zasady

współpracy operatora z SZ i sposób realizacji obowiązku zachowania ciągłości świadczenia

usług pocztowych. Ustawa zleca ministrowi właściwemu do spraw łączności w porozumieniu

z ministrem obrony narodowej ustalenie w drodze rozporządzenia trybu sporządzania i

aktualizacji w/w planów. Zgodnie z delegacją ustawową minister infrastruktury wydał

rozporządzenie z dnia 9 stycznia 2004 r. w sprawie planu działań operatora w sytuacjach

65

szczególnych zagrożeń oraz rozporządzenie z dnia 30 grudnia 2003 r. w sprawie planu

współdziałania operatora publicznego z wojskową pocztą polową. Wymienione akty prawne

nakładają na operatorów zadanie opracowania i aktualizacji planów o których mowa w

ustawie. Plan działań w sytuacjach szczególnych zagrożeń operator sporządza po dokonaniu

identyfikacji i analizie danych o szczególnych zagrożeniach na obszarze wykonywanej

działalności pocztowej, uzyskanych od właściwych terytorialnie organów administracji

rządowej lub samorządu terytorialnego; oceny wpływu zagrożeń na urządzenia i obiekty oraz

na ciągłość świadczenia usług pocztowych;. analizy potrzeb, warunków i zasad współpracy z

SZ. Jeżeli operator prowadzi działalność na obszarze większym niż jedno województwo, w

takiej sytuacji zobowiązany jest sporządzić plan odrębnie dla każdego województwa oraz plan

obejmujący cały obszar działania. Dodatkowo operatorzy świadczący usługi w obrocie

zagranicznym sporządzają plan, w którym przedstawia sposób zachowania ciągłości

współpracy z poszczególnymi podmiotami zagranicznymi w sytuacjach szczególnych

zagrożeń (§ 3). Plany działań operator sporządza po uzgodnieniu z podmiotami określonymi

w rozporządzeniu. Plan powinien być uzgodniony m.in. z właściwym wojewodą w zakresie

usług wykonywanych na jego rzecz lub jednostek organizacyjnych podporządkowanych,

nadzorowanych, bądź dla których wojewoda jest organem założycielskim oraz organów

samorządu terytorialnego. Operator ma obowiązek aktualizowania sporządzonego przez

siebie planu działań. Aktualizacja planów odbywa się okresowo, nie rzadziej niż raz na pięć

lat lub każdorazowo w przypadku zmian, o których mowa w rozporządzeniu.

Operatorzy publiczni sporządzają plan współdziałania z wojskową pocztą polową w

sytuacji wprowadzenia stanu wojennego lub stanu wyjątkowego. Szczegółowy tryb

sporządzania i aktualizacji oraz zadania wynikające stąd dla operatora reguluje powoływane

wyżej rozporządzenie w sprawie planu współdziałania operatora publicznego w wojskową

pocztą polową. Według paragrafu trzeciego operator sporządza plan po ustaleniu dyslokacji

rozdzielni poczty polowej i punktów wymiany poczty polowej operatora w rejonach

wskazanych przez szefa SG WP. Część ogólna planu sporządzana jest po uzgodnieniu z

szefem SG WP w zakresie ustalonym w rozporządzeniu. Operator ma obowiązek

aktualizowania planu w przypadku wprowadzania zmian w infrastrukturze operatora lub

sposobie i zakresie świadczenia usług pocztowych, mających wpływ na realizację planu lub

po uzyskaniu przez szefa SG WP informacji dotyczących zmian w funkcjonowaniu

wojskowej poczty polowej(§ 6).

66

Rozporządzenie RM z dnia 3 lutego 2004 r. w sprawie warunków i sposobu

przygotowania i wykorzystania transportu na potrzeby obronne(…) w paragrafie trzecim

nakłada na władze organizacji społecznych (obok innych wymienionych podmiotów)

obowiązek uwzględniania potrzeb obronnych państwa w zakresie transportu, stosownie do

zakresu działania. Jest to kolejny akt prawny, obok rozporządzenia RM w sprawie ogólnych

zasad wykonywania zadań w ramach powszechnego obowiązku obrony, nakładający na

władze organizacji społecznych obowiązek uwzględniania potrzeb obronnych państwa. W

świetle postanowień zawartych w rozporządzeniu przejście transportu oraz drogownictwa i

kolejnictwa na zasady działania w czasie wojny następuje podczas podwyższania gotowości

obronnej państwa.

Istotne zadania dla obronności państwa realizują przedsiębiorcy prowadzący

działalność transportową. Problematykę dotyczącą transportu kolejowego reguluje ustawa z

dnia 27 czerwca 1997 r. o transporcie kolejowym62. W ustawie określono powinności w sferze

obronności zarządców infrastruktury kolejowej i przewoźników, zadania w zakresie

infrastruktury kolejowej dotyczące utrzymania linii kolejowych o znaczeniu obronnym i

wyłącznie obronnym, wskazany został sposób określania tych linii oraz zasady ich budowy i

utrzymywania. Szczegółowe zadania dla zarządców i przewoźników kolejowych oraz zasady

współdziałania z ministrem obrony narodowej określone zostały w rozporządzeniu Rady

Ministrów z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie zasad współdziałania ministra obrony

narodowej z zarządcami i przewoźnikami kolejowymi w zakresie dostosowania infrastruktury

kolejowej do wymogów obronności państwa63. Zarządcy infrastruktury kolejowej

zobowiązani są do przygotowania obiektów infrastruktury kolejowej do ustalonych przez

ministra obrony narodowej warunków i wymagań techniczno-eksploatacyjnych,

przygotowania, utrzymania i udostępniania wyznaczonych linii kolejowych, infrastruktury

kolejowej środków łączności dla zabezpieczenia potrzeb obronności państwa oraz

przygotowania do sformowania jednostki zmilitaryzowane, przeznaczone do realizacji zadań

osłony technicznej infrastruktury kolejowej o znaczeniu obronnym. Paragraf drugi

rozporządzenia nakłada ponadto na zarządców infrastruktury kolejowej zadanie przesyłania

ministrowi obrony narodowej do zaopiniowania i uzgodnienia planów budowy, rozbudowy,

rozbiórki i remontów wytypowanej infrastruktury kolejowej związanej z obronnością państwa

oraz przysyłania do zaopiniowania i uczestniczenie w uzgadnianiu planów ochrony i obrony

obiektów infrastruktury kolejowej o znaczeniu obronnym.

62 Dz. U. z 1997 r. Nr 96, poz. 591.63 Dz. U. z 2004 r. Nr 95, poz. 952.

67

Zadania przewoźników kolejowych w zakresie zapewnienia współdziałania w celu

dostosowania infrastruktury kolejowej do wymogów obronności państwa sprowadzają się do

przygotowania i utrzymywania wytypowanej do udostępnienia infrastruktury kolejowej oraz

środków łączności dla potrzeb obronności państwa i wyposażenia stacjonarnych i polowych

punktów dezaktywacji. Do głównych zadań przewoźników należy zaliczyć przygotowanie się

do zabezpieczenia masowych przewozów wojsk, na których realizację składają się również

wyżej wymienione zadania. Przewoźnicy uzgadniają, a także przesyłają do zaopiniowania

wymagania techniczno-eksploatacyjne pojazdów przydatnych dla potrzeb obronności

państwa.

Ustawa z dnia 28 lutego 2005 r. prawo lotnicze w art. 121 ust. 5a postanawia, że organy

zarządzania ruchem lotniczym są zobowiązane współdziałać z siłami powietrznymi w

zakresie realizacji zadań dotyczących zarządzania ruchem lotniczym, systemu obrony

powietrznej, systemu poszukiwania i ratownictwa lotniczego. W tym samym artykule ustawa

nakłada na ministra obrony narodowej, działającego w porozumieniu z ministrem właściwym

do spraw transportu, zadanie określenia, w drodze rozporządzenia, sposób współdziałania

organów zarządzania ruchem lotniczym z siłami powietrznymi, tak by zapewniona była

szczególna rola systemu obrony powietrznej w zakresie przeciwdziałania zagrożeniom

bezpieczeństwa państwa z powietrza w czasie pokoju. Zgodnie z tym minister obrony

narodowej wydał rozporządzenie z dnia 28 lutego 2005 r. w sprawie sposobu współdziałania

organów zarządzania ruchem lotniczym z Siłami Powietrznymi SZ RP. Rozporządzenie

stanowi, iż współdziałanie jest realizowane pomiędzy dowódcą sił powietrznych i

państwowym organem zarządzania ruchem lotniczym. Współdziałanie przejawia się w

podejmowaniu działań mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa w przestrzeni

powietrznej, wymianie informacji i doświadczeń oraz organizowaniu szkoleń. w ramach

współdziałania organy zarządzania ruchem lotniczym wraz z siłami powietrznymi wyznaczają

osoby odpowiedzialne z koordynacje działań, dokonują analizy i oceny realizacji

współdziałania, organizują wspólne szkolenia z zakresu zasad zarządzania ruchem lotniczym,

struktury i zasad działania organów systemu obrony powietrznej oraz organizują wspólne

ćwiczenia i treningi sprawdzające współdziałanie.

Zakończenie

68

Stabilna sytuacja międzynarodowa, wysoki poziom bezpieczeństwa oparty na

gwarancjach sojuszniczych i inne pozytywne uwarunkowania nie mogą powodować

zaniechania przygotowań obronnych lub traktowania ich jako zagadnień drugorzędnej.

Wstąpienie Polski do NATO i UE oraz członkostwo w innych organizacjach

międzynarodowych funkcjonujących na rzecz bezpieczeństwa regionalnego i globalnego stało

się swoistym stymulatorem uaktywniającym działania państwa w sferze szeroko rozumianych

przygotowań obronnych.

Reforma administracji rządowej i samorządowej z 1998 r., uchwalenie nowego prawa

w przedmiocie bezpieczeństwa i obronności państwa, opracowanie i przyjęcie dokumentów

doktrynalnych z zakresu bezpieczeństwa państwa w 2000 r. i 2003 r. to przedsięwzięcia, które

w istotny sposób wpłynęły organizację i funkcjonowanie systemu obronności państwa.

Dokonywanie zmian i wprowadzanie nowych rozwiązań w przedmiocie bezpieczeństwa i

obronności państwa zachodziło z uwzględnieniem potrzeby dostosowania rozwiązań

narodowych do wymogów sojuszniczych.

69