Uniwersytet Łódzki

Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny

Studia podyplomowe „Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro”

Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej

Angelika Felusiak, Katarzyna Misztal

Reforma nadzoru finansowego w UE - unia bankowa

Praca podyplomowa napisana

pod kierunkiem naukowym

dr hab. Małgorzaty Janickiej, prof. nadz. UŁ

w Katedrze Międzynarodowych

Stosunków Gospodarczych

Łódź 2016

2

Spis treści

Wstęp…………………………………………………………………………………... 3

Rozdział 1 Sektor bankowy i nadzór finansowy w Europie ……………………… 4

1.1 Sektor bankowy Unii Europejskiej……………………………………………...… 4

1.2 Kryzys bankowy ………………………………………………………………… 6

1.3 Reformy nadzoru finansowego w Europie………………………………..…….… 9

Rozdział 2 Unia bankowa ………………………………………………………..… 13

2.1 Geneza powstania oraz cele powstania unii bankowej…………………….......… 13

2.2 Trzy filary unii bankowej…………………………………………………….….. 14

Rozdział 3 Perspektywa przyjęcia unii bankowej przez kraje spoza strefy euro na

przykładzie Polski………………………………………………………………..… 20

Zakończenie ………………………………………………………………………... 25

Bibliografia ………………………………………………………………..…..……. 26

Spis tabel ………………………………………………………………….………… 29

3

Wstęp

Unia bankowa to projekt, który ma zapewnić bezpieczeństwo i stabilność sektora

finansowego strefy euro. Organy europejskie widzą w niej także sposób na zapobieganie

kryzysom. Utrzymanie stabilnego rynku finansowego w strefie euro ma znaczenie również

dla krajów spoza strefy. Sytuacja w państwach strefy pośrednio na nie wpływa.

Celem pracy jest analiza kosztów i korzyści jakie niesie ze sobą przystąpienie do

unii bankowej krajów, które nie należą do strefy euro.

Praca składa się z trzech rozdziałów. W rozdziale pierwszym znajduje się krótka

charakterystyka sektora bankowego Unii Europejskiej oraz przyczyny kryzysu w sektorze

bankowym w latach 2008-2011. Mowa także o działaniach, jakie zostały podjęte w celu

zmniejszenia lub całkowitego usunięcia jego skutków.

Rozdział drugi został poświęcony genezie powstania unii bankowej. Zostały

opisane w nim trzy filary, na których opiera się unia bankowa oraz jej struktura. Rozdział

drugi zawiera również informacje o celach utworzenia unii bankowej.

Rozdział trzeci w całości skupia się na szansach i zagrożeniach przystąpienia do

unii bankowej krajów spoza strefy euro, ze szczególnym uwzględnieniem Polski.

Przedstawia korzyści, jakie te państwa mogą osiągnąć. Zostały w nim zawarte również

rozważania na temat skutków negatywnych wynikających z odmówienia bliskiej

współpracy i przystąpienia do unii bankowej.

4

1. Sektor bankowy i nadzór finansowy w Europie

1.1 Sektor bankowy Unii Europejskiej

Europejski Bank Centralny (EBC), banki centralne państw członkowskich strefy

euro oraz banki centralne państw członkowskich Unii Europejskiej, które nie należą do

strefy euro tworzą Europejski System Banków Centralnych (ESBC). EBC pełni funkcję

odpowiadającą funkcji banków centralnych poszczególnych państw, tzn. przede wszystkim

prowadzi politykę pieniężną w strefie euro. W skład Europejskiego Systemu Banków

Centralnych wchodzą:

1. Eurosystem, który składa się z Europejskiego Banku Centralnego oraz banków

centralnych państw, które przyjęły walutę euro. Do tych krajów należą: Austria, Belgia,

Finlandia, Francja, Niemcy, Grecja, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Holandia, Portugalia,

Hiszpania, Słowenia, Malta, Cypr, Słowacja, Estonia, Łotwa i Litwa,

2. narodowe banki centralne państw członkowskich Unii Europejskiej, które nie przyjęły

waluty euro (Dania, Szwecja, Wielka Brytania, Polska, Czechy, Węgry, Bułgaria, Rumunia

i Chorwacja). W zakresie polityki pieniężnej postępują one zgodnie z ustawami krajowymi

i mogą w ramach ESBC prowadzić własną politykę pieniężną.

Organami decyzyjnymi Europejskiego Systemu Banków Centralnych są organy

decyzyjne Europejskiego Banku Centralnego, do których należą Rada Prezesów i Rada

Ogólna.1

Do głównych zadań EBC należy osiągniecie i utrzymanie stabilności cenowej na

rynku, zdefiniowanie i prowadzenie polityki monetarnej w strefie euro, prowadzenie

polityki emisyjnej euro oraz operacji wymiany walut, zarządzanie rezerwami pieniężnymi

państw członkowski Unii Europejskiej, opracowanie sprawnego systemu płatniczego,

organizacja i funkcjonowanie odpowiedniego systemu rozliczeń, a także gromadzenie

informacji statystycznych w ramach analizy i oceny działania całego sektora finansowego.2

1 https://pl.wikipedia.org/wiki/Europejski_System_Bank%C3%B3w_Centralnych, dostęp 28.04.2016

2 Sokołowska E., Struktura organizacyjna i zadania Europejskiego Systemu Banków Centralnych,

http://coin.wne.uw.edu.pl/finanse/Artykuly/Ewa_Sokolowska_Struktura_grganizacyjna_i_zadania_Europejsk

ie.html

5

Za priorytetowe zasady działania Europejskiego Systemu Banków Centralnych

uważa się: niezależność, przejrzystość, przewidywalność i odpowiedzialność.

Niezależność od władz politycznych pozwala na utrzymanie stabilności cen, zaś zasada

przejrzystości oznacza przekazywanie rynkom i opinii publicznej informacji o działaniach

podejmowanych przez ESBC. Ważne, aby informacje te przekazane były w sposób jasny,

zrozumiały oraz w odpowiednim czasie. Tak udostępnione informacje na temat

podejmowanych działań pozwalają na przewidywalność działań EBC i dostosowanie się

rynku do jego reakcji na bodźce gospodarcze. Odpowiedzialność niesie za sobą obowiązek

rozliczania się z podejmowanych działań i prowadzenia przez EBC co najmniej

kwartalnych sprawozdań, które następnie przedstawiane są Parlamentowi Europejskiemu,

Komisji Europejskiej, Radzie Unii Europejskiej oraz Radzie Europejskiej.3

Pod koniec XX wieku banki zaczęły odgrywać coraz większą rolę w gospodarce.

Wpłynął na to m.in. znaczący wzrost obrotów na rynkach finansowych, pojawienie się na

rynku wielu nowych instrumentów finansowych oraz wzrost zadłużenia podmiotów

prywatnych i publicznych. W krajach Unii Europejskiej działają setki banków, jednak w

ciągu ostatnich lat ta liczba uległa gwałtownemu zmniejszeniu. Powodem tego były liczne

przejęcia i fuzje. W konsekwencji doszło do wstania wielkich konglomeratów oraz

holdingów finansowych, wyspecjalizowanych m.in. w dziedzinie bankowości, inwestycji,

ubezpieczeń i leasingu. Do największych światowych banków należą: HSBC, BNP

Paribas, RBS, Credit Agricole, Banco Santander. Funkcjonowanie tak dużych instytucji

finansowych niesie za sobą jednak wiele konsekwencji. Przede wszystkim prowadzi do

uzależnienia gospodarki państwowej od sytuacji finansowej banków. Relacja aktywów

banków państwowych do PKB danego kraju osiągnęła gigantyczne rozmiary. Na przykład

w 2011 roku aktywa ING wynosiły 162% PKB Holandii, zaś aktywa HSBC to 120% PKB

Wielkiej Brytanii.4 Oznacza to, że kryzys w sektorze bankowym może wywołać duże

konsekwencje w gospodarce nie tylko krajowej, ale także globalnej.

3 Grzesiak M., Europejski Bank Centralny, Wyd. Marszałek, Toruń 2014, str. 25-28, 80-82, 92-94

4 Węcławski J., Unia bankowa jako element europejskiej sieci bezpieczeństwa finansowego, Uniwersytet

Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Katedra Bankowości, 2015,

https://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0ahUKEwiWwLH38b3MAh

WHshQKHW1aAMcQFggiMAA&url=https%3A%2F%2Fjournals.umcs.pl%2Fh%2Farticle%2Fdownload%

2F1598%2F1257&usg=AFQjCNGWS8kxS2H7W_tqhcbh49ZxPwJIng&cad=rja, dostęp 01.05.2016

6

Tabela 1

Największe banki UE pod względem wartości rynkowej, dane na 31 marca 2014

l.p. Nazwa banku Kraj Kapitalizacja

(mld USD)

1. HSBC Wielka Brytania 191,4

2. Banco Santander Hiszpania 110,6

3. AIB Irlandia 100,6

4. BNP Paribas Francja 96,0

5. Lloyds Bank Wielka Brytania 90,9

6. UBS Szwajcaria 78,1

7. BBVA Hiszpania 69,6

8. Barclay Wielka Brytania 63,2

9. RBS (dawniej: ABN Amro) Wielka Brytania 58,7

10. Nordea Szwecja 55,2

Źródło: Krzak M., Co robi w Polsce największy bank w strefie euro?, http://biznes.pl/magazyny/finanse/co-

robi-w-polsce-najwiekszy-bank-w-strefie-euro/1zb5c, dostęp 09.05.2016

1.2 Kryzys bankowy

W drugiej połowie 2008 roku mieliśmy do czynienia z potężnym kryzysem w

strefie euro. Przyjmuje się, że kryzys ten był wywołany trzema czynnikami. Za główną

przyczynę uważa się kryzys bankowy, spowodowany dynamicznym rozwojem rynku

kredytów subprime. Kolejną przyczyną kryzysu w krajach europejskich były zmiany

instytucjonalne. Systemy bankowe stały się niestabilną, destrukcyjną częścią gospodarki

państwowej. Nie bez echa pozostała także wspólna polityka pieniężna oraz brak

mechanizmu, który skutecznie radziłyby sobie w okresie kryzysu.5

5 Sławiński A., Kryzys bankowy jako główna przyczyna kryzysu w strefie euro, Szkoła Główna Bankowa,

Katedra Ekonomii Ilościowej, 2015, https://journals.umcs.pl/h/article/viewFile/1594/1253, dostęp

23.04.2016, str. 181

7

W 2008 roku w mediach błyskawicznie pojawiały się informacje o bankructwach

lub zagrożeniu upadłością globalnych instytucji finansowych. Wiadomości te okazały się

dla świata wielkim zaskoczeniem, gdyż uważano, że nowe metody zarządzania ryzykiem

pozwolą bankom na dostosowywanie strat do poziomu posiadanego kapitału. Zjawisko to

wpłynęło znacząco na gospodarkę światową.

Mówi się o trzech bezpośrednich źródłach globalnego kryzysu bankowego.

Pierwszym z nich był coraz większy popyt na nieruchomości mniej zamożnych obywateli.

Zaciągane przez nich kredyty hipoteczne stawały się później trudne do spłacenia, co

stawiało wiele gospodarstw domowych w obliczu bankructwa. Kolejną przyczyną kryzysu

systemu finansowego była duża konkurencja na rynku kredytów hipotecznych, która

przekładała się na niskie koszty produktów kredytowych. Kolejną zaś zezwolenie

pożyczkodawcom na udzielenie kredytów ze zmienną stopą procentową, która w teorii

dawała możliwość lepszego dostosowania kredytu do możliwości finansowych

pożyczkobiorcy, a w praktyce charakteryzowała się niskim, stałym oprocentowaniem w

pierwszy okresie kredytowania, a w kolejnych – zmiennym rynkowym.

Niestety, rynek kredytów subprime był źle skonstruowany i z czasem okazało się,

że przyniósł więcej strat niż zysków. Zła ocena zdolności kredytowej przez instytucje

kredytowe doprowadziła do udzielania pożyczek osobom nieposiadającym stałego źródła

dochodu. To z kolei wywołało jeszcze większy wzrost popytu na nieruchomości, a co za

tym idzie – wzrost cen mieszkań.

Chcąc radzić sobie ze wzrastającym popytem na produkty hipoteczne,

wprowadzono zmiany w oprocentowaniu kredytów polegające na podwyższeniu stopy

procentowej. Te z kolei stały się druzgocące dla wielu kredytobiorców. Często koszty

kredytu znacząco przewyższały ich możliwości finansowe. W konsekwencji banki zaczęły

borykać się ze wzrastającym problemem niespłacalności kredytów, a przejmowanie od

dłużników nieruchomości spowodowało kolejny spadek cen rynkowych przy

jednoczesnym spadku popytu.

Nie należy jednak zapominać o problemach instytucji kredytowych, które swe

depozyty ulokowały w niewypłacalnych bankach, a także o instytucjach finansowych,

które zabezpieczały emisję swoich instrumentów finansowych kredytami subprime. Wieści

o zaangażowaniu tych instytucji w niespłacalne kredyty subprime, posiadaniu depozytów

8

w upadających instytucjach finansowych oraz bardzo impulsywnemu zachowaniu

inwestorów na rynku spowodowały, że wartość funduszy własnych wielu instytucji

finansowych znacząco spadła. Z czasem także kapitały własne owych instytucji okazały się

zbyt niskie w stosunku do posiadanych zobowiązań. Chcąc podnieść poziom kapitału

własnego, powrót odpowiednich wskaźników wypłacalności oraz wysokiego poziomu

bezpieczeństwa, instytucje kredytowe próbowały pozbyć się swoich instrumentów

finansowych. Ponieważ podaż znacznie przewyższała popyt, wartość ich instrumentów

błyskawicznie spadała, a instytucje finansowe znajdowały się na skraju bankructwa. To z

kolei negatywnie wpływało na instytucje kredytowe.

Coraz droższe kredyty hipoteczne, szybki wzrost liczby niespłacalnych kredytów,

spadek wartości aktywów wielu instytucji finansowych, utrata płynności finansowej przez

większość instytucji kredytowych oraz spadek zaufania do tych instytucji były

konsekwencją wcześniejszych działań. Banki, w obawie przed bankructwem, niechętnie

udzielały kredytów. Zaniepokojone sytuacją na rynku niechętnie angażowały się w

udzielanie pożyczek.

Jeden z największych banków inwestycyjnych w USA, Lehman Brothers,

zbankrutował pod ciężarem swoich nietrafionych inwestycji. Wywołało to panikę wśród

innych banków oraz inwestorów, także europejskich. Kryzys równie mocno uderzył w

banki Unii Europejskiej, które zainwestowały znaczny kapitał na amerykańskim rynku

hipotecznym. Z czasem okazało się, że rządy wielu państw, takich jak Francja, Niemcy,

Wielka Brytania czy Irlandia, były się jedynym ratunkiem przed upadkiem krajowego

sektora bankowego. Pojawiły się obawy, że strefa euro podzieli los gospodarki japońskiej i

na długo pozostanie w stagnacji.

Przyczyną kryzysu w strefie euro okazały się być także zmiany instytucjonalne w

sektorze bankowym. Wcześniej banki postrzegano przede wszystkim jako instytucje, które

przyjmowały depozyty i udzielały kredytów dla przedsiębiorstw. Teraz miały w swoich

bilansach gigantyczne kredyty hipoteczne. Kolejnym szokiem okazało się załamanie

rynkowych cen nieruchomości, które w konsekwencji przysporzyły bankom jeszcze

większych kłopotów finansowych. Banki poniosły wówczas bardzo duże straty, co odbiło

swe piętno na całej gospodarce. Jedynym dobrym rozwiązaniem okazały się wówczas

krótkoterminowe pożyczki międzybankowe. Wadą tego systemu było wzajemne

uzależnienie miedzy bankami, a wiec zagrożenie jednoczesnego upadku kilku

9

powiązanych ze sobą banków. Bez pomocy finansowej wiele instytucji finansowych

byłoby zmuszonych do ogłoszenia upadłości.

Zautomatyzowanie procesu badania zdolności kredytowej potencjalnych

kredytobiorców pozwoliło udzielać kredytów hipotecznych na znacznie większą skalę.

Źródłem finansowania kredytów hipotecznych były jednak oszczędności, które z czasem

okazały się niewystarczające. Dlatego też banki zmuszone były do częstszego zaciągania

międzybankowych pożyczek krótkoterminowych, co pociągało za sobą ryzyko upadku

systemu bankowego.

Powstały wielkie konglomeraty finansowe, których zadaniem było udzielanie

pomocy finansowej zadłużonym bankom. Pojawienie się ich wywołało wprawdzie szybki

wzrost przeciętnej stopy zwrotu, ale także doprowadziło do zwiększenia jej zmienności, co

oznacza wzrost ryzyka podejmowanego przez banki. Z czasem zaciągano także

krótkoterminowe pożyczki międzybankowe w innych krajach strefy euro. Było to

konsekwencją utworzenia unii walutowej oraz niwelowania ryzyka kursowego, a to z kolei

zmniejszało koszty zaciągania pożyczek międzybankowych krajów członkowskich.

Niestety, w wielu krajach poziom stóp procentowych był zbyt niski. Dziś śmiało możemy

stwierdzić, że przedwczesne przyjecie wspólnej waluty przez kraje, których gospodarki nie

były dobrze zintegrowane, przyczyniło się do kryzysu w strefie euro.

Przed wybuchem kryzysu utarło się przekonanie, że banki poradzą sobie z

ryzykiem bankowym. W założeniach wielkość kapitałów własnych była wystarczająca na

pokrycie potencjalnych strat. W rzeczywistości jednak okazało się inaczej. Wiele banków

zostało zagrożone upadłością. Ekonomiści nie kryli swojego zdziwienia, gdy kryzys

subprime stał się globalnym kryzysem finansowym.6

1.3 Reforma nadzoru finansowego w Europie

Jak już wiadomo, ważnym źródłem kryzysu było zaciąganie przez banki pożyczek

krótkoterminowych w innych krajach członkowski strefy euro. Inną specyficzną cechą

załamania rynku finansowego było „wytworzenie się sprzężenia zwrotnego pomiędzy

6 Sławiński A., Kryzys bankowy jako główna przyczyna kryzysu w strefie euro, Szkoła Główna Bankowa,

Katedra Ekonomii Ilościowej, 2015, https://journals.umcs.pl/h/article/viewFile/1594/1253, dostęp

23.04.2016, str. 182-184

10

kryzysem bankowym i wywołanym nim kryzysem fiskalnym”.7 Konsekwencje kryzysu

wiążą się z zapowiadaną już wcześniej reformą systemu finansowego. Unia Europejska

zabrała w tej sprawie dobitny głos. Reforma, którą proponowała, miała dotyczyć nie tylko

państw członkowskich Unii, ale także krajów pozaeuropejskich. Za najważniejsze uznano

wprowadzenie regulacji i nadzoru nad rynkiem kapitałowym. Odtąd żadna instytucja

finansowa nie mogłaby funkcjonować bez odpowiedniego nadzoru. Reforma miała

dotyczyć także agencji ratingowych, które miały być rejestrowane i poddane nadzorowi

publicznemu. Dotychczasowy brak kontroli doprowadził do wprowadzenia na rynek

toksycznych aktywów. Kolejnym pomysłem było wprowadzenie księgowości dotyczącej

aktywów finansowych na rynku oraz umocnienie międzynarodowych instytucji, które

miałyby kontrolować rynek.

Pierwsze decyzje zostały podjęte jeszcze w październiku 2008 roku, kiedy to

ministrowie państw członkowskich Unii Europejskiej zdecydowali o podwyższeniu

minimalnej gwarancji depozytów bankowych z 20 tysięcy euro do 50 tysięcy euro. Miało

to uspokoić obywateli, że sytuacja w kryzysie jest jednak opanowana, a złożone przez nich

depozyty w bankach są bezpieczne. Władze bały się paniki ze strony obywateli oraz utraty

zaufania do sektora bankowego. Postanowiono także uelastycznić postanowienia Paktu

Stabilności i Wzrostu, który dotąd ograniczał deficyty budżetowe krajów członkowskich

do 3% PKB, a dług publiczny do 60% PKB. Po wybuchu kryzysu granice te mogły być

nieco przekroczone. 8

Ważnym celem reformy europejskiego systemu bankowego było wyeliminowanie

skłonności wielkich, uniwersalnych banków do podejmowania nadmiernego ryzyka,

stworzenie warunków do częściowego upadku tych konglomeratów oraz wyeliminowanie

występującego w krajach strefy euro sprzężenia zwrotnego miedzy sytuacją polityczną a

bankową. Za najważniejszą, a zarazem najprostszą, uznano podzielenie wielkich banków

uniwersalnych na mniejsze instytucje. Przez wiele lat działania małych lub średnich

instytucji finansowych w USA nie mieliśmy do czynienia z poważniejszym kryzysem

finansowym. Uważało się za dopuszczalne upadki mniejszych instytucji finansowych,

7 Sławiński A., Kryzys bankowy jako główna przyczyna kryzysu w strefie euro, Szkoła Główna Bankowa,

Katedra Ekonomii Ilościowej, 2015, https://journals.umcs.pl/h/article/viewFile/1594/1253, dostęp

23.04.2016, str. 186 8 Monkiewicz M., Globalny kryzys finansowy, https://rf.gov.pl/publikacje/artykuly-pracownikow-i-

wspolpracownikow/Marek_Monkiewicz___Globalny_kryzys_finansowy___przyczyny__dzialania_naprawcz

e__ochrona_konsumentow___Rozprawy_Ubezpiecze__2255, dostęp 23.04.2016

11

które nie byłyby ściśle powiązane z innymi, mniejszymi instytucjami. Wówczas upadek

jednej instytucji nie pociągałby za sobą kapitulacji pozostałych.

Niestety, wpływy polityczne banków oraz duże możliwości oddziaływanie na

obowiązujące je regulacje powodują, że podzielenie międzynarodowych konglomeratów

finansowych na mniejsze instytucje finansowe jest wręcz niemożliwe. Dlatego

zdecydowano się na podjęcie reformy, która miałaby maksymalnie zmniejszyć zależność

instytucji finansowych od wielkich holdingów. Chęć podjęcia tych zmian przejawia się nie

tylko w krajach strefy euro (gdzie powstał już plan Liikanena9), ale także w USA (ustawa

Dodda-Franka10

) oraz w Wielkiej Brytanii (z inicjatywy komisji Vickersa11

).

W planie Dallas12

(opracowanym przez Bank Rezerwy Federalnej w Dallas)

zaproponowano wydzielenie z istniejących holdingów banków komercyjnych oraz banków

inwestycyjnych. Poza tym rozważano ubezpieczenia depozytów oraz dostęp do kredytów

refinansowych banku centralnego jedynie dla banków komercyjnych. Mimo, że wszystkie

reformy bankowe z krajach strefy euro, ale także poza nią zakładają rozpad wielkich

holdingów finansowych na mniejsze, to okazuje się, że inwestorzy nie podchodzą do tego

zbyt konsekwentnie. Holdingi wciąż mogą otrzymywać pożyczki na oprocentowaniu

niższym niż rynkowe. Nadal utrzymuje się przekonanie, że w razie potrzeby zadłużenia

tych banków będą pokrywane z pieniędzy podatników.

Wiele państw nie czekało na postanowienia międzynarodowe. Samodzielnie

szukano rozwiązań, które miałyby zminimalizować wpływ negatywnych skutków

globalnego kryzysu finansowego. Kryzys bankowy doprowadził do bankructwa lub

zagrożenia upadłością wielu międzynarodowych instytucji finansowych. Wielokrotnie

zdarzało się, ze państwa w obawie przed krachem finansowym dofinansowywało „swoje”

holdingi finansowe. Obawiano się skutków upadku tych instytucji finansowych i

9 Koleśnik J., Podział banków jako skuteczna metoda redukcji ryzyka too big to fail, Szkoła Główna

Handlowa w Warszawie, http://www.zneiz.pb.edu.pl/data/magazine/article/371/pl/1.5_kolesnik.pdf, dostęp

25.04.2016, str. 69 10

http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/sad-nad-ustawa-dodda-franka/, dostęp

25.04.2016 11

http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/brytyjskie-banki-kondycja-jakosc-aktywow-

kryzys-w-strefie-euro/ , dostęp 25.04.2016 12

Sławiński A., Kryzys bankowy jako główna przyczyna kryzysu w strefie euro, Szkoła Główna bankowa,

Katedra Ekonomii Ilościowej, 2015, https://journals.umcs.pl/h/article/viewFile/1594/1253, dostęp

23.04.2016, str. 187

12

„obrażeń”, jakie miałoby odnieść dane państwo. Wprowadzono także ulgi podatkowe dla

małych i średnich przedsiębiorstw, w których pokładano duże nadzieje.13

W wielu krajach konieczność przeprowadzenia reform finansowych polegających

na podziale holdingów na mniejsze instytucje finansowe jest istnienie banków, których

sumy bilansowe są bliskie lub nawet przekraczają poziom PKB. Rząd nie stać na pomoc

finansowa dla tych holdingów. Dlatego też zdecydowano się na wspólne dofinansowanie

międzynarodowych banków w strefie euro, a co za tym idzie – obniżenie poziomu

korelacji miedzy sytuacją finansową państwa a sytuacją finansową wielkich banków

narodowych. Skutkiem tego było zawiązanie unii bankowej przez kraje strefy euro, o czym

mowa w następnym rozdziale. 14

13

Monkiewicz M., Globalny kryzys finansowy, https://rf.gov.pl/publikacje/artykuly-pracownikow-i-

wspolpracownikow/Marek_Monkiewicz___Globalny_kryzys_finansowy___przyczyny__dzialania_naprawcz

e__ochrona_konsumentow___Rozprawy_Ubezpiecze__2255, dostęp 23.04.2016 14

Sławiński A., Kryzys bankowy jako główna przyczyna kryzysu w strefie euro, Szkoła Główna bankowa,

Katedra Ekonomii Ilościowej, 2015, https://journals.umcs.pl/h/article/viewFile/1594/1253, dostęp

23.04.2016, str. 186-188

13

2. Unia bankowa

2.1 Geneza powstania oraz cele unii bankowej

Kryzysy są powodem szukania nowych rozwiązań, ulepszania systemów, aby w

przyszłości im zapobiegać. W Unii Europejskiej kryzysy są często przyczyną reform i

powstawania nowych rozwiązań. Kryzys finansowy z 2008 roku zmusił władze Unii

Europejskiej do stworzenia projektu, który w przyszłości uchroni państwa strefy euro

przed kryzysem finansowo-bankowym.15

Działanie unii bankowej ograniczono do krajów

strefy euro. Państwa spoza strefy należące do Unii Europejskiej mogą dołączyć do unii na

zasadzie bliskiej współpracy.16

Głównym powodem kryzysu w strefie euro było nadmierne

zadłużenie państw. Z tego względu podjęte działania powinny być skoncentrowane na

zdyscyplinowaniu polityki fiskalnej, zwróceniu uwagi na wspólny pieniądz oraz

ujednolicenie rozwiązań związanych z nadzorem finansowym, likwidacją i upadłością

banków oraz gwarantowaniem depozytów.17

Zaufanie do instytucji finansowych jest

niezwykle ważne dla przepływu usług finansowych w strefie euro. Unia bankowa jest

potrzebna do przetrwania unii monetarnej. Funkcje nadzorcze nad bankami należącymi

będzie sprawował Europejski Bank Centralny. Dzięki temu jakość tych funkcji będzie

pełniona na wysokim poziomie. Ponadto ograniczy to arbitraż regulacyjny, obniży koszty

banków trans-granicznych, które będą musiały dostosować się do systemu oraz przepisy

ostrożnościowe i rynek finansowy będą spójne.18

Dużym problemem stał się brak stabilności euro. Wspólna waluta z jednej strony

pogłębia integracja, z drugiej natomiast staja się bardziej odczuwalne skutki

międzynarodowych kryzysów bankowych. Na podstawie skutków ostatniego kryzysu

bankowego wysnuto wniosek, że zadłużenie banków wpływa na zadłużenie państwa.

Organy rządzące wydawały duże sumy na ratowanie banków. Kryzys sektora finansowego

ma negatywne skutki także w innych obszarach. Państwa chciały zapobiec rozszerzaniu się

15

Waliszewski K., Koncepcja unii bankowej - szanse i zagrożenia dla sektorów banków komercyjnych w

Polsce, s. 30, http://www.credit-expert.pl/uploads/Koncepcjauniibankowej.pdf, dostęp 15.04.2016 16

Szóstak G., Supernadzór bankowy w strefie euro,

http://www.ue.katowice.pl/fileadmin/_migrated/content_uploads/18_G.Szustak_Supernadzor_bankowy_w_st

refie_Euro.pdf, dostęp 03.05.2016 17

Waliszewski K., Koncepcja unii bankowej - szanse i zagrożenia dla sektorów banków komercyjnych w

Polsce, s. 30, http://www.credit-expert.pl/uploads/Koncepcjauniibankowej.pdf, dostęp 15.04.2016 18

Kabza M., Sukces unii bankowej zależy od dalszej integracji,

http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/sukces-unii-bankowej-zalezy-od-dalszej-

integracji/, dostęp 16.04.2016

14

kryzysu, podejmowały próby ratowania banków. Skoro systemy państwowe działają

nieskutecznie, powstała idea ujednolicenia systemu bankowego w strefie euro. Jednolity

rynek finansowy osłabia fragmentacja sektora bankowego. W rozwiązaniu problemów na

rynku finansowym strefy euro miało pomóc utworzenie unii bankowej. Z założenia miała

ona ograniczać ryzyko wystąpienia kryzysów bankowych, spowodować wzrost zaufania do

euro oraz zniwelowałaby zależność między długiem państwowym i bankowym.

W maju 2012 roku przedstawiono koncepcję utworzenia unii bankowej. Swoim

działaniem miała obejmować trzy systemy: nadzoru europejskiego, gwarantowania

depozytów oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków. We wrześniu 2012

przedstawione zostały przez Komisję Europejską dwa kolejne rozporządzenia, które

dotyczyły powierzania Europejskiemu Bankowi Centralnemu funkcji nadzorczych oraz

utworzenia jednolitego systemu nadzoru. Ustanowiono również Europejski Urząd Nadzoru

Bankowego. Jednolity system bankowy mógł wejść w życie w marcu 2014 roku dzięki

porozumieniu zawartemu w grudniu 2012 roku. W życie nie weszły w tym czasie

europejski system gwarantowania depozytów i europejski system restrukturyzacji i

uporządkowanej likwidacji banków. Państwa członkowskie poprzez częste zgłaszanie

uwag i wątpliwości spowalniały prace Komisji Europejskiej nad wprowadzeniem unii

bankowej. Odmienność zdań i opinii wśród państw członkowskich utrudniała ustalenie

ostatecznej wersji projektu.19

Koncepcja unii bankowej nie jest pozbawiona wad. Pod nadzorem Europejskiego

Banku Centralnego będzie jedynie około 130 banków strefy euro. Pozostałe banki będą

pod nadzorem lokalnych organów. Nieprawdziwym okazało się założenie, że małe banki

nie stanowią zagrożenia dla systemu. Potwierdza to przykład lokalnych banków

hiszpańskich. Skuteczne funkcjonowanie systemu wymaga wysiłku, ponieważ

sprawowanie jednolitego nadzoru nie jest łatwe. Skomplikowany jest również mechanizm

uporządkowanej likwidacji i restrukturyzacji banków. Wydano dwa oddzielne dokumenty

restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków. Jeden określający zasady ogólne dla

krajów Unii Europejskiej i drugi dla członków unii bankowej. Takie rozwiązanie zostało

przyjęte, ponieważ obawiano się, że interesy krajowe będą kłócić się z dobrem strefy euro.

Obawiano się, że ustanawiając jeden dokument obowiązujący dla ogółu banków Unii

Europejskiej nie zostanie osiągnięty kompromis między organami krajowymi i organem

19

Szpringer Z., Banking union, http://bs.net.pl/sites/default/files/media/rynekF/infos_145en.pdf, dostęp

15.04.2016

15

nadzorczym. Inna wadą jest to, że podejmowanie decyzji w sprawach restrukturyzacji i

uporządkowanej likwidacji banków może się wydłużać. Wpływa na to liczba instytucji

decyzyjnych. Za wadę systemu możemy uznać także sposób w jaki jest finansowany

jednolity system restrukturyzacji i uporządkowanej upadłości banków. Wysokość funduszu

jest ograniczona, a okres uwspólniania wyznaczono na osiem miesięcy.20

Europejski Bank Centralny pełniąc funkcję głównego nadzorcy zostanie

jednocześnie pożyczkodawcą ostatniej instancji. We współczesnym świecie istnieje ryzyko

„załamania” się w tym samym czasie kilku banków. Dzieje się tak, ponieważ obecnie

między bankami istnieje silna sieć powiązań. Brak pożyczkodawcy ostatniej instancji może

spowodować bankructwo rządu. Organ sprawujący funkcje nadzorcze musi posiadać

odpowiednią realną wiedzę o podlegających mu bankach. Dlatego nadzór powierza się

bankom centralnym.21

Problemem może okazać się to, że unia bankowa nie ogranicza w

żaden sposób największych instytucji bankowych, a nawet ułatwia im działalność. Unia

bankowa nie rozwiąże także problemu zależności pomiędzy aktywami banków i długiem

władz publicznych. Obligacje publiczne są zaliczane do najbezpieczniejszych. Jest to

zachęta dla banków do inwestowania w ten rodzaj kapitału. Kredyt konsumencki jest

kreowany na mniej ryzykowny niż kredyt dla przedsiębiorców. Zmniejsza to inwestycje w

gospodarkę realną.22

2.2 Trzy filary unii bankowej

Unia bankowa ma na celu wprowadzenie wspólnych zasad nadzoru, zasad dotyczących

restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków oraz czuwa nad bezpieczeństwem

finansowym strefy euro. Trzy filary unii bankowej to:

1. Jednolity europejski nadzór bankowy,

2. Europejski system gwarantowania depozytów,

3. Europejski system restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków.

20

Kabza M., Sukces unii bankowej zależy od dalszej integracji,

http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/sukces-unii-bankowej-zalezy-od-dalszej-

integracji/, dostęp 16.04.2016 21

Wyplosz Ch., Naga prawda o unii bankowej,

http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/naga-prawda-o-unii-bankowej/, dostęp 16.04.2016 22

Grosse T. G., Dylematy unii bankowej, s.12,

http://www.natolin.edu.pl/pdf/analizy/Natolin_Analiza_2_2013.pdf, dostęp 17.04.2016

16

Jednolity europejski nadzór bankowy ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa

finansowego w Unii Europejskiej. Odpowiada za skuteczne stosowanie norm

ostrożnościowych, kontrolę ryzyka oraz zapobieganie kryzysom. Wspólny nadzór

bankowy w krajach członkowskich ma zapewnić tym krajom tak samo skutecznie

działający system, który ograniczałby upadłość banków i potrzebę interwencji.

Odpowiednie organy Unii Europejskiej dysponowałyby uprawnieniami do nadzoru i

ewentualnych interwencji w bankach państw wspólnoty. Wielkość i rodzaj banku

decydowałyby o poziomie zaangażowania Unii Europejskiej.23

Idea powstania jednolitego europejskiego nadzoru bankowego opierała się na

stworzeniu instytucji, która bezstronnie, w jednakowy sposób oceni bilanse banków oraz

zmierzy ryzyko. Rolę tej instytucji przejął Europejski Bank Centralny. Został powołany

Jednolity Mechanizm Nadzorczy (Single Supervisory Mechanizm), który miał stanowić

nadzór nad 121 największymi bankami w strefie euro. Początek jego działań datuje się na 4

listopada 2014 roku. Swoje funkcjonowanie Single Supervisory Mechanizm rozpoczął od

oceny bilansów banków.24

Nadzorowi podlegają banki działające w przynajmniej trzech krajach Unii

Europejskiej, banki, których aktywa stanowią ponad 30 mld euro oraz banki o aktywach

stanowiących ponad 20% PKB jednego z państw członkowskich. Nadzorem będą również

banki, które otrzymały pomoc publiczną oraz minimum trzy największe banki w danym

kraju. Ministrowie finansów na szczeblu europejskim wyznaczą przewodniczącego Rady

Nadzorców. Jego zastępcą będzie wiceprezes Europejskiego Banku Centralnego. Poza tym

w skład rady wejdzie czterech przedstawicieli Europejskiego Banku Centralnego i

przedstawiciele państw należących do systemu. Rada Prezesów Europejskiego Banku

Centralnego rozpatruje postanowienia Rady Nadzorców. Problemem okazały się państwa

nie należące do strefy euro. Mogą one zgłosić chęć należenia do systemu. Dołączenie do

systemu wiąże się z wstąpieniem przedstawiciela danego kraju do Rady Nadzoru na

równych prawach z pozostałymi członkami. Aby uniknąć nieporozumień i działania na

niekorzyść państw spoza strefy Rada Prezesów EBC może jedynie przyjąć bądź odrzucić

propozycje wypracowane przez Radę nadzorców. Kraje trzecie mają również możliwość

23

Waliszewski K., Koncepcja unii bankowej-szanse i zagrożenia dla sektorów banków komercyjnych w

Polsce, s. 34, http://www.credit-expert.pl/uploads/Koncepcjauniibankowej.pdf, dostęp 09.04.2016 24

Ramotowski J., Będzie trzeci filar unii bankowej,

http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/bedzie-trzeci-filar-unii-bankowej/, dostęp

10.04.2016

17

odwołania się odpowiednio do Rady Prezesów bądź Rady Nadzorców w zależności od

źródła problemu. Państwa nie należące do strefy euro mogą wystąpić z systemu lub zostać

z niego wykluczone. Ponowne wstąpienie jest możliwe po upływie trzech lat.25

Europejski system gwarantowania depozytów pozytywnie wpływa na

wiarygodność banków europejskich oraz zabezpiecza stabilność finansową. W 2014 roku

przyjęto przekształcenie dyrektywy z roku 1994, na skutek czego podniesiono minimalną

wartość gwarancji do 100 000 euro. Ważną zmianą było również uzależnienie składek od

ryzyka, skrócenie z 20 do 7 dni terminów spłaty oraz umożliwienie państwom

członkowskim pożyczek między systemami gwarantowania depozytów.26

Powstanie systemu gwarantowania depozytów miało na celu zwiększenie

wiarygodności banków, które wyemitowały dużą liczbę obligacji bankrutujących państw.

Kolejnym powodem było zmniejszenie ryzyka runu na bank, którego sytuacja nie jest

dobra. Fundusz gwarantowania depozytów mają zasilać banki i mają mieć one charakter

krajowy. W 2024 roku Europejski system gwarantowania depozytów ma stanowić 0,8%

gwarantowanych depozytów.

Wprowadzenie europejskiego systemu gwarantowania depozytów ma nastąpić

stopniowo. Nie powinny też wzrosnąć koszty banków. Będą mogły one pomniejszać

wkłady do krajowych depozytów o wkłady do funduszu europejskiego. Są przewidziane

trzy etapy przemieszczenia wkładów krajowych na poziom europejski. Pierwszy etap

obejmuje lata 2017-2019. W tym etapie państwowe systemy po wyczerpaniu środków

własnych miałyby dostęp do środków europejskich, jeśli dostosowywałyby się do praw

europejskich. Jasno określone reguły przyznawania środków maja pomóc chronić przed

nadużyciami. W drugim etapie, rok 2020, pieniądze byłyby dostępne już w chwili

konieczności realizacji gwarancji. Przenoszenie zabezpieczenia ryzyka następowałoby

stopniowo z poziomu krajowego na europejski. W 2023 roku udział środków krajowych

wyniósłby 16%, natomiast europejskich 84%. W ostatnim, trzecim etapie, który planuje się

25

Ramotowski J., Unia bankowa potrzebna, ale wciąż jest więcej pytań niż odpowiedzi,

http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/unia-bankowa-potrzebna-ale-wciaz-wiecej-jest-

pytan-niz-odpowiedzi/, dostęp 15.04.2016 26

Kolassa D., Europejski System Nadzoru Finansowego ESNF, 2015,

http://www.europarl.europa.eu/atyourservice/pl/displayFtu.html?ftuId=FTU_3.2.5.html, dostęp 09.04.2016

18

na rok 2024 nastąpi całkowite ubezpieczanie depozytów według zasad ogólnoeuropejskich

zasad. 27

Ujednolicenie systemu likwidacji banków ma pomóc w sprawnym

przeprowadzeniu upadłości i restrukturyzacji banku bez zagrażania systemowi. Polegałoby

to na konwersji długu lub wydzieleniu bądź sprzedaży części aktywów.28

Likwidacja

banku miałaby nastąpić w czasie maksymalnie skróconym, ale bez zaniechania

działalności operacyjnej. W ten sposób można uniknąć efektu domina i wycofywania

depozytów.29

Europejski system restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków

został wprowadzony, żeby ograniczać ryzyko wystąpienia kryzysów bankowych, ułatwić

proces likwidacji banków oraz zminimalizować wpływ sytuacji na rynku finansowym na

gospodarkę. Jednym z celów tego systemu jest ochrona środków publicznych i

zapewnienie stabilności finansowej.

Ustalanie w zakresie jednolitego systemu restrukturyzacji i uproszczonej likwidacji

banków będą obejmować państwa należące do strefy euro oraz te, które należą do unii

bankowej. Organem decyzyjnym tego systemu jest Jednolita Rada ds. Restrukturyzacji i

Uporządkowanej Likwidacji. Do kompetencji Jednolitej Rady należy decydowanie o

programach restrukturyzacji i likwidacji banków znajdujących się w bardzo zlej sytuacji.

Jest również odpowiedzialna za proces planowania, restrukturyzacji i likwidacji banków

nadzorowanych przez Europejski Bank Centralny, czyli banków transgranicznych oraz

dużych banków objętych unią bankową. Jednolita Rada odpowiada również za

restrukturyzację i likwidację banków, bez względu na ich rozmiar, jeżeli było konieczne

skorzystanie z jednolitego funduszu. Organ ten odpowiada za wszystkie banki objęte unią

bankową. Po wykorzystaniu wszystkich możliwości przez banki w stanie upadłości do

restrukturyzacji i likwidacji banków będzie wykorzystywany Jednolity fundusz

restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Będzie on finansowany przez sektor

bankowy. Przewidziany jest ośmioletni okres przejściowy w czasie, którego pule krajowe

zostaną uwspólnione. Wysokość środków zgromadzonych w Jednolitym funduszu

27

Ramotowski J., Będzie trzeci filar unii bankowej,

http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/bedzie-trzeci-filar-unii-bankowej/, dostęp

10.04.2016 28

Ramotowski J., Unia bankowa potrzebna, ale wciąż jest więcej pytań niż odpowiedzi,

http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/unia-bankowa-potrzebna-ale-wciaz-wiecej-jest-

pytan-niz-odpowiedzi/, dostęp 15.04.2016 29

Ramotowski J., Sprzeczności regulacji unii bankowej,

http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/sprzecznosci-regulacji-unii-bankowej/, dostęp

16.04.2016

19

wyniesie w 2024 co najmniej 1% depozytów krajów unii bankowej. Będzie to około 5 ml

euro. Składki będą obliczane indywidualnie dla każdego banku, uwzględniając stopień

ryzyka jakie podejmuje dana instytucja. Składki będą obliczane na podstawie proporcji

kwoty zobowiązań danego banku do wszystkich zobowiązań instytucji kredytowych.

Główną zasadą unii bankowej jest to, że koszty związane z upadłościami banków

nie powinny być ponoszone przez podatników, a przez sektor finansowy. Dlatego, żeby

móc otrzymać środki z funduszu należy dostosować się do przepisów o umorzeniu lub

konwersji długu, wytycznych zawartych w dyrektywie o naprawie oraz restrukturyzacji i

uporządkowanej likwidacji banków jak i rozporządzeniu o jednolitym mechanizmie

restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków.30

30

Jednolity mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji,

http://www.consilium.europa.eu/pl/policies/banking-union/single-resolution-mechanism/, dostęp 10.04.2016

20

3. Perspektywa przyjęcia unii bankowej przez kraje spoza strefy

euro na przykładzie Polski

Jednym z powodów, dla którego kraje trzecie zgłaszają chęć wstąpienia do unii

bankowej jest podjęcie współpracy, która może pomóc w zapewnieniu stabilności sektora

finansowego, w tym szczególnie sektora bankowego. Polskie władze kierując się

względami geopolitycznymi boją się, że odmowa współpracy spowoduje spadek znaczenia

ich kraju we Wspólnocie.31

Wspólny nadzór spowoduje, że banki mu podlegające będą

uważane za bezpieczniejsze. Papiery dłużne banków spoza wspólnego obszaru mogą być

uważane za mniej rentowne. Unia bankowa jest niewątpliwie szansą na zbliżenie się do

krajów strefy euro i pogłębienie integracji. Odmowa uczestnictwa może doprowadzić do

marginalizacji krajów spoza strefy. Podejmowane przez Europejski Bank Centralny

decyzje nie powinny mieć złego wpływu na interesy państw spoza unii bankowej. Jednak

pośrednio działania podejmowane w obrębie strefy będą wpływały na sytuację w

państwach spoza niej. Dowodzi tego przykład Polski, gdzie nad ponad połową sektora

bankowego pieczę sprawuje Europejski Bank Centralny. Przystąpienie do unii bankowej

da krajom takim jak Polska możliwość ingerencji w decyzje organu nadzorczego.32

Wzrośnie bezpieczeństwo stabilności finansowej strefie euro, ale też w całej Unii

Europejskiej. Silna grupa sektora banków będzie nadzorowana przez równie silny organ. Z

racji tego, że największe banki działają też w krajach spoza strefy euro bezpieczniejszy

będzie obszar całej Unii Europejskiej. Działanie organu nadzorczego uniemożliwi bankom

uciekanie do krajów z mniej rygorystycznym nadzorem. Wzrost stabilności finansowej w

strefie euro przyczyni się do wzrostu gospodarczego w tym obszarze. Polska pośrednio

odniesie również korzyść, ponieważ ma kontakty handlowe z krajami strefy. Europejski

Bank Centralny nie będzie narażony na naciski polityczne tak jak narażeni są narodowi

nadzorcy.33

Regulacje unii bankowej pozwalają na sprawowanie niektórych elementów polityki

makroostrożnościowej przez lokalnych nadzorców. Mają oni bowiem prawo do

31

Grosse T.G., Dylematy unii bankowej, 2013, s. 19-22,

http://www.natolin.edu.pl/pdf/analizy/Natolin_Analiza_2_2013.pdf, dostęp 24.04.2016 32

Rekomendacja Główna Europejskiego Kongresu Finansowego „Czy i kiedy kraje spoza strefy euro

powinny przystąpić do unii bankowej”, s. 3-4,

http://www.efcongress.com/sites/default/files/ekf_2013_rekomendacja-1_unia_bankowa.pdf, dostęp

01.05.2016 33

Waliszewski K., Koncepcja unii bankowej-szanse i zagrożenia dla sektorów banków komercyjnych w

Polsce, s. 43-44, http://www.credit-expert.pl/uploads/Koncepcjauniibankowej.pdf, dostęp 01.05.2016

21

zastosowania dodatkowych buforów kapitałowych.34

W okresie dobrej koniunktury banki

gromadzą kapitał własny tak duży, aby w czasie kryzysu mógł pokryć straty. Banki maja

obowiązek, poza 4,5% kapitałem własnym, posiadać bufor antycykliczny i

zabezpieczający. Wysokość bufora zabezpieczającego wynosi 2,5% i jego zadaniem jest

ochrona kapitału banku. Natomiast bufor antycykliczny zabezpiecza działalność kredytowa

banków w czasie zmian cyklu gospodarczego.35

Ponad 65% aktywów sektora bankowego w Polsce stanowią zagraniczne grupy

kapitałowe. Dlatego decyzja rządu w sprawie przystąpienia Polski do unii bankowej nie

uchroni banków przed nadzorem Europejskiego Banku Centralnego. Ponad połowa sektora

bankowego w Polsce będzie podlegała nadzorowi europejskiemu. Dodatkowo bez względu

na przynależność do unii bankowej Polskę obowiązywać będą standardy bazylejskie.

Polska przystępując do unii bankowej będzie miała swoich przedstawicieli w europejskich

organach nadzoru. Zwiększy się, więc dostęp do informacji oraz Polska będzie miała

wpływ na decyzję instytucji nadzorczych.36

Istotną kwestią jest również cena, jaką państwa wstępujące do unii bankowej będą

płacić. Zapewnie nastąpi moment, w którym Polska wstąpi do strefy euro, a tym samym do

unii bankowej. Dlatego ustalenia co do składek są bardzo ważnym aspektem i należy

uczestniczyć w nich od początku. Dla Polski korzystna jest wysokość składki na system

uporządkowanej upadłości i likwidacji banków zależna od wielkości aktywów bankowych.

Dla krajów, w których aktywa banków są duże w stosunku do PKB to kryterium jest

niekorzystne. Progresywna stawka opłat, której wysokość zależałaby od wielkości banku

hamowałaby wzrost największych banków. Innym sposobem obliczania składek mogłoby

być naliczanie ich od pomniejszonych o kapitał własny pierwszej kategorii aktywów. Ten

sposób wydaje się być słusznym, jednak może być trudny w realizacji. Pomiar ryzyka nie

jest łatwy i może budzić to spory.37

34

Grosse T.G., Dylematy unii bankowej, 2013, s. 19-22,

http://www.natolin.edu.pl/pdf/analizy/Natolin_Analiza_2_2013.pdf, dostęp 24.04.2016 35

Wymogi kapitałowe wobec sektora bankowego, http://www.consilium.europa.eu/pl/policies/banking-

union/single-rulebook/capital-requirements/, dostęp 08.05.2016 36

Grosse T. G., Dylematy unii bankowej, 2013, s. 19-22,

http://www.natolin.edu.pl/pdf/analizy/Natolin_Analiza_2_2013.pdf, dostęp 24.04.2016 37

Rekomendacja Główna Europejskiego Kongresu Finansowego „Czy i kiedy kraje spoza strefy euro

powinny przystąpić do unii bankowej”, s. 5-6,

http://www.efcongress.com/sites/default/files/ekf_2013_rekomendacja-1_unia_bankowa.pdf, dostęp

01.05.2016

22

Analiza szans i zagrożeń powinna być dokonywana w długim okresie i uwzględniać

różne kwestie. Ryzyko pozbawienia kraju dalszej integracji politycznej jest dużym

bodźcem do przystąpienia do unii bankowej. Rozpad Unii Europejskiej jest większym

zagrożeniem niż członkostwo w unii bankowej. Każda decyzja niesie ze sobą zyski i straty,

ale należy się kierować wyborem, który przyniesie mniej strat. Unia bankowa podzieli

Europę na dwie części i dwa obszary finansowe. Kraje pozostające poza nią mogą być

mniej wiarygodne w oczach inwestorów. Sektor finansowy strefy euro może je wyprzeć.38

Zostając członkiem unii bankowej Polska traci niezależność sektora finansowego i

gospodarki, które staną się zależne od koniunktury ekonomicznej i decyzji w strefie euro.

Polska będzie musiała dostosować się do zasad przyjętych w całej unii bankowej.

Łatwiejszy dostęp do polskiego rynku uzyskają największe europejskie banki. Lokalne

instytucje finansowe oraz podatnicy są narażeni na ponoszenie kosztów związanych z

ratowaniem europejskich banków. Kontrola nad lokalnymi bankami niepodlegającymi

nadzorowi Europejskiego Banku Centralnego przypadnie krajowej Komisji Nadzoru

Finansowego. Jednym z nich jest przekładanie konsumpcji nad inwestycje produkcyjne,

innym spekulacje finansowe. Trudniejsze stanie się też sprawowanie nadzoru

makroostrożnościowego przez władze lokalne. Polski sektor finansowy nie będzie już

autonomiczny, przez co będzie trudniej kierować nim tak, żeby pozytywnie wpływał na

wzrost gospodarczy. Pozostaje jeszcze kwestia wstąpienia Polski do unii walutowej.

Wiadomym jest, że jeżeli kraj chce tego dokonać powinien wstąpić do unii bankowej.

Natomiast, jeżeli chce oddalić to w czasie przyjęcie wspólnej waluty może dłużej zwlekać

z podjęciem decyzji co do unii bankowej.39

Jednak wejście do unii bankowej to także zagrożenia i zobowiązania. Nie podlega

wątpliwości, że nadzór europejski skupi swoją uwagę na największych bankach

europejskich. Rynki lokalne, a w szczególności te spoza strefy euro poniosą tego koszty.

Odkładanie wymaganych rezerw zamraża część funduszy banków. Wpływa to na spadek

wzrostu gospodarczego, ponieważ instytucje kredytowe udzielają mniej pożyczek

przedsiębiorstwom. Przystąpienie do unii bankowej wiąże się z utratą suwerenności

sektora bankowego, głównym nadzorcą zostanie Europejski Bank Centralny. Jego

38

Rekomendacja Główna Europejskiego Kongresu Finansowego „Czy i kiedy kraje spoza strefy euro

powinny przystąpić do unii bankowej”, s. 3-4,

http://www.efcongress.com/sites/default/files/ekf_2013_rekomendacja-1_unia_bankowa.pdf, dostęp

01.05.2016 39

Grosse T. G., Dylematy unii bankowej, 2013, s. 19-22,

http://www.natolin.edu.pl/pdf/analizy/Natolin_Analiza_2_2013.pdf, dostęp 24.04.2016

23

zatwierdzenia będzie wymagała decyzja o pozwoleniu rozpoczęcia lub cofnięciu

działalności w danym kraju. Ma on też prawo do podjęcia ostatecznej decyzji w sprawie

przejęć na lokalnych rynkach. Duże grupy finansowe mogą mieć łatwiejszy dostęp do

rynków goszczących, ponieważ prawdopodobnie będą one uprzywilejowane ze względu na

ich znaczenie i duży wpływ na gospodarkę całej wspólnoty.40

Istotną zmianą, którą niesie ze sobą wejście w życie unii bankowej jest to, że

nadzór bankowy będzie sprawowany nad grupami kapitałowymi, a nie nad pojedynczymi

instytucjami. To oznacza, że zarządzanie płynnością i kapitałem będzie odbywać się na

poziomie grupy. Założenie ratowania 25 najważniejszych europejskich banków, jest

negatywnym aspektem dla Polski, ponieważ żaden z tych banków nie jest bakiem polskim.

Polska nie odniosłaby korzyści, a dodatkowo musiałaby ponieść koszty związane z

ratowaniem, któregoś z 25 banków. W tabeli 2 przedstawiono efekt netto, który „liczony

jest jako różnica między korzyścią będącą udziałem danego państwa w korzyściach

całkowitych, a kosztem będącą udziałem danego państwa w kosztach całkowitych.”41

Wynika z niej, że Polska i Niemcy ponosiliby największe koszty przystąpienia do unii

bankowej. Największy zysk osiągnęłaby Wielka Brytania, Szwecja i Hiszpania. Krajowe

wzmocnienie nadzoru finansowego jak i zabezpieczenie przed skutkami kryzysu to ważne

aspekty sektora finansowego w Polsce. Decyzje europejskich organów nadzorczych nie

powinny negatywnie wpływać na sytuację krajowych banków. Aby to osiągnąć działania

podejmowane wobec spółek córek powinny być omawiane z krajowym nadzorem. Ważny

jest, by Europejski Bank Centralny nie ograniczał regulacji prewencyjnych w Polsce.42

Utrata pełnej kontroli przez władze narodowe może doprowadzić do sporów. Konieczność

dostosowywania się do decyzji organów ponadnarodowych nie zawsze musi mieć

pozytywne skutki dla danego kraju. Ponadto nie wszystkie podejmowane działania przez

Europejski Bank Centralny będą odpowiadać organom jak i mieszkańcom danych państw

w tym Polski. Z drugiej strony członkowstwo w unii bankowej daje możliwość

uczestniczenia w podejmowaniu tych decyzji. Polska będąc członkiem unii bankowej

będzie mogła wpływać na działanie grup bankowych i przedstawiać kwestie ważne dla jej

interesów. Jednak wpływ ten będzie niewielki.43

40

Grosse T.G., Dylematy unii bankowej, 2013, s. 19-22,

http://www.natolin.edu.pl/pdf/analizy/Natolin_Analiza_2_2013.pdf, dostęp 24.04.2016 41

Szpringer Z., Banking union, http://bs.net.pl/sites/default/files/media/rynekF/infos_145en.pdf, dostęp

01.05.2016 42

Szpringer Z., Banking union, s. 3-4, http://bs.net.pl/sites/default/files/media/rynekF/infos_145en.pdf,

dostęp 01.05.2016 43

Morawski I., Unia bankowa rodzi się w bólach,

24

Tabela 2

Efekt netto uczestnictwa w unii bankowej

Państwo członkowskie

(liczba dużych banków)

Aktywa

banków (w bln

euro)

Zyski (w %)

Koszty (w %)

Efekt netto

(w %)

Uwagi

Wielka Brytania (5) 7,3 27,4 14,5 12,9 poza strefą euro

Hiszpania (3) 2,1 19,2 8,3 10,9 strefa euro

Szwecja (1) 0,7 10,9 2,3 8,6 poza strefą euro

Holandia (3) 2,1 7,1 4 3,1 strefa euro

Dania (1) 0,5 1,8 1,5 0,3 poza strefą euro

Cypr 0 0,1 -0,1 strefa euro

Malta 0 0,1 -0,1 strefa euro

Estonia 0 0,2 -0,2 strefa euro

Luksemburg 0 0,2 -0,2 strefa euro

Słowenia 0 0,3 -0,3 strefa euro

Łotwa 0 0,3 -0,3 poza strefą euro

Litwa 0 0,4 -0,4 poza strefą euro

Irlandia (1) 0,1 0,5 1,1 -0,7 strefa euro

Słowacja 0 0,7 -0,7 strefa euro

Bułgaria 0 0,9 -0,9 poza strefą euro

Finlandia 0 1,3 -1,3 strefa euro

Węgry 0 1,4 -1,4 poza strefą euro

Czechy 0 1,5 -1,5 poza strefą euro

Belgia (1) 0,3 0,8 2,4 -1,6 strefa euro

Portugalia 0 1,8 -1,8 strefa euro

Austria 0 1,9 -1,9 strefa euro

Grecja 0 2 -2 strefa euro

Rumunia 0 2,5 -2,5 poza strefą euro

Francja (5) 6,8 11,4 14,2 -2,8 strefa euro

Włochy (2) 1,6 8,6 12,5 -3,9 strefa euro

Polska 0 -4,9 4,9 poza strefą euro

Niemcy (3) 3,2 12,3 18,9 -6,7 strefa euro

Razem (25 banków) 24,6 100 100 ×

Źródło: Szpringer Z., Banking union, http://bs.net.pl/sites/default/files/media/rynekF/infos_145en.pdf, dostęp

01.05.2016

http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/unia-bankowa-rodzi-sie-ale-w-wielkich-bolach/,

dostęp 03.05.2016

25

Zakończenie

W 2008 roku kraje strefy euro zostały znacznie osłabione przez kryzys. Za jego

główne przyczyny uznaje się kryzys globalny, zmiany instytucjonalne oraz wspólną

politykę pieniężną. Utworzono wielkie konglomeraty, które miały nieść pomoc finansową

bankom, które stały na granicy bankructwa. Doprowadziło to jednak do zwiększenia

zależności miedzy instytucjami finansowymi. Szukając ucieczki od kryzysu zadecydowano

m.in. o podwyższeniu minimalnej gwarancji depozytów. Za najważniejszy cel uznano

jednak podział holdingów finansowych na mniejsze jednostki.

Kryzys z 2008 roku stał się bodźcem do podjęcia działań, które będą chronić strefę

euro przed kolejnymi kryzysami. W tym celu utworzono unię bankową obejmującą

państwa strefy euro. Krajom spoza strefy dano możliwość bliskiej współpracy. Unia

bankowa obejmuje swoim działaniem nadzór nad bankami, system restrukturyzacji i

uporządkowanej likwidacji banków oraz system gwarantowania depozytów. Funkcja

głównego nadzorcy została przypisana Europejskiemu Bankowi Centralnemu. Celem unii

bankowej jest zapewnienie bezpieczeństwa i stabilności rynku finansowego.

Przystąpienie do unii bankowej krajów trzecich niesie ze sobą wiele korzyści, ale

też i zagrożeń. Uczestniczenie w pogłębianiu integracji jest rzeczą istotną. Pomoże uniknąć

marginalizacji danego kraju. W Polsce ponad połowa sektora bankowego znajdzie się pod

nadzorem Europejskiego Banku Centralnego bez względu na to, czy Polska zdecyduje się

na bliską współpracę. Członkostwo w unii bankowej daje możliwość wpływu na decyzje

podejmowane w jej obrębie. Podjęcie bliskiej współpracy wiąz się jednak z utratą

niezależności sektora finansowego. Konieczność dostosowywania się do ogólnych

postanowień nie zawsze musi przynieść korzyść danemu państwu.

Czy Polska powinna zatem przystąpić do unii bankowej? Odpowiedź na to pytanie

nie jest łatwa. Analizując szanse i zagrożenia nie da się wysnuć jednoznacznych

związków. Jedne aspekty są bardziej istotne, inne mniej. Odpowiedź zależy od przyjętego

stanowiska. Naszym zdaniem Polska jednak powinna podjąć bliską współpracę. Uważamy,

że skoro jest członkiem zjednoczonej Europy powinna dalej się integrować. Banki

działające w Polsce i tak w większości będą podlegały nadzorowi. Posiadanie krajowego

przedstawiciela w organach unii bankowej jest bardzo dużym walorem. Nie zapominamy

jednak o zagrożeniach jakie niesie ze sobą unia bankowa.

26

Bibliografia

1. Grosse T. G., Dylematy unii bankowej,

http://www.natolin.edu.pl/pdf/analizy/Natolin_Analiza_2_2013.pdf

2. Grzesiak M., Europejski Bank Centralny, Wyd. Marszałek, Toruń 2014

3. Jednolity mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji,

http://www.consilium.europa.eu/pl/policies/banking-union/single-resolution-

mechanism/

4. Kabza M., Sukces unii bankowej zależy od dalszej integracji,

http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/sukces-unii-bankowej-

zalezy-od-dalszej-integracji/

5. Koleśnik J., Podział banków jako skuteczna metoda redukcji ryzyka too big to fail,

Szkoła Główna Handlowa w Warszawie,

http://www.zneiz.pb.edu.pl/data/magazine/article/371/pl/1.5_kolesnik.pdf

6. Krzak M., Co robi w Polsce największy bank w strefie euro?,

http://biznes.pl/magazyny/finanse/co-robi-w-polsce-najwiekszy-bank-w-strefie-

euro/1zb5c

7. Monkiewicz M., Globalny kryzys finansowy,

https://rf.gov.pl/publikacje/artykuly-pracownikow-i-

wspolpracownikow/Marek_Monkiewicz___Globalny_kryzys_finansowy___przycz

yny__dzialania_naprawcze__ochrona_konsumentow___Rozprawy_Ubezpiecze__2

255

8. Morawski I., Unia bankowa rodzi się w bólach,

http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/unia-bankowa-rodzi-sie-

ale-w-wielkich-bolach/

9. Rekomendacja Główna Europejskiego Kongresu Finansowego „Czy i kiedy kraje

spoza strefy euro powinny przystąpić do unii bankowej”,

http://www.efcongress.com/sites/default/files/ekf_2013_rekomendacja-

1_unia_bankowa.pdf

10. Ramotowski J., Będzie trzeci filar unii bankowej,

http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/bedzie-trzeci-filar-unii-

bankowej/

11. Ramotowski J., Unia bankowa potrzebna, ale wciąż jest więcej pytań niż

odpowiedzi,

27

http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/unia-bankowa-

potrzebna-ale-wciaz-wiecej-jest-pytan-niz-odpowiedzi/

12. Ramotowski J., Sprzeczności regulacji unii bankowej,

http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/sprzecznosci-regulacji-

unii-bankowej/

13. Sławiński A., Kryzys bankowy jako główna przyczyna kryzysu w strefie euro,

Szkoła Główna Bankowa, Katedra Ekonomii Ilościowej, 2015,

https://journals.umcs.pl/h/article/viewFile/1594/1253

14. Sokołowska E., Struktura organizacyjna i zadania Europejskiego Systemu Banków

Centralnych,

http://coin.wne.uw.edu.pl/finanse/Artykuly/Ewa_Sokolowska_Struktura_grganizac

yjna_i_zadania_Europejskie.html

15. Szóstak G., Supernadzór bankowy w strefie euro,

http://www.ue.katowice.pl/fileadmin/_migrated/content_uploads/18_G.Szustak_Su

pernadzor_bankowy_w_strefie_Euro.pdf

16. Szpringer Z., Banking union,

http://bs.net.pl/sites/default/files/media/rynekF/infos_145en.pdf

17. Waliszewski K., Koncepcja unii bankowej-szanse i zagrożenia dla sektorów

banków komercyjnych w Polsce, s. 30,

http://www.credit-expert.pl/uploads/Koncepcjauniibankowej.pdf

18. Węcławski J., Unia bankowa jako element europejskiej sieci bezpieczeństwa

finansowego, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Katedra

Bankowości, 2015,

https://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0ah

UKEwiWwLH38b3MAhWHshQKHW1aAMcQFggiMAA&url=https%3A%2F%2

Fjournals.umcs.pl%2Fh%2Farticle%2Fdownload%2F1598%2F1257&usg=AFQjC

NGWS8kxS2H7W_tqhcbh49ZxPwJIng&cad=rja,

19. Wyplosz Ch., Naga prawda o unii bankowej,

http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/naga-prawda-o-unii-

bankowej/,

20. Wymogi kapitałowe wobec sektora bankowego,

http://www.consilium.europa.eu/pl/policies/banking-union/single-rulebook/capital-

requirements/

28

21. http://www.efcongress.com/sites/default/files/ekf_2013_rekomendacja-

1_unia_bankowa.pdf

22. http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/sad-nad-ustawa-dodda-

franka/,

23. http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/brytyjskie-banki-

kondycja-jakosc-aktywow-kryzys-w-strefie-euro/

24. https://pl.wikipedia.org/wiki/Europejski_System_Bank%C3%B3w_Centralnych

29

Spis tabel

Tabela 1. Największe banki UE pod względem wartości rynkowej………………….. 6

Tabela 2. Efekt netto uczestnictwa w unii bankowej…………………………………. 23