RAPORT DIAGNOSTYCZNY PROJEKT „SZANSA 2.0.”który wywołuje istotne zagrożenie...

Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.

Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]

KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308

RAPORT DIAGNOSTYCZNY

- PROJEKT „SZANSA 2.0.” __________________________________________________________________________________

Alicja Sobota

Karol Tatara

Stanisław Alwasiak

Kraków, dnia 31 marca 2015 r.

ISBN 978-83-63515-17-1

Raport powstał w ramach projektu „Szansa 2.0.” realizowanego przez Instytut Allerhanda we współpracy Juss-

Buss w ramach programu Obywatele dla Obywatele dla Demokracji, finansowanego z funduszy EOG.



KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 2 | S t r o n a

SPIS TREŚCI:

Wstęp ....................................................................................................................................................... 3

I. Skala zagrożenia upadłością konsumencką .......................................................................................... 4

II. Konsekwencje zagrożenia upadłością konsumencką na płaszczyźnie społecznej i ekonomicznej ...... 7

III. Wprowadzenie upadłości konsumenckiej do polskiego porządku prawnego .................................... 9

III. 1. Uwagi wstępne .................................................................................................................. 9

III. 3. Model upadłości konsumenckiej ..................................................................................... 12

III. 4. Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości ........................................................ 14

III. 5. Likwidacja majątku upadłego, podział funduszów masy upadłości ................................. 17

III. 6. Plan spłaty ........................................................................................................................ 18

III. 7. Oddłużenie ....................................................................................................................... 19

IV. Przyczyny nowelizacji przepisów o upadłości konsumenckiej .......................................................... 20

V. Założenia nowelizacji upadłości konsumenckiej ................................................................................ 21

VI. Projekt „Szansa 2.0.” jako próba odpowiedzi na problem nadmiernego zadłużenia ....................... 25

VI. 1. Planowane działania w ramach projektu „Szansa 2.0.” ................................................... 25

VI. 2. Cele projektu „Szansa 2.0.” .............................................................................................. 27

VI. 3. Perspektywy stworzenia i rozwoju systemu wsparcia osób nadmiernie zadłużonych i zagrożonych upadłością w skali regionalnej, krajowej i międzynarodowej .............................. 30

VI. 4. W stronę Europejskiego Centrum Monitorowania Nadmiernego Zadłużenia................. 35




Wstęp

W dniu 31 grudnia 2014 r. osoby nadmiernie zadłużone uzyskały środek prawny pozwalający im na

oddłużenie zobowiązań, których nie mają możliwości spłacić. Mowa o tzw. „strząśnięciu

zobowiązań” w ramach upadłości konsumenckiej. Choć upadłość konsumencka nie jest instytucją

nową, gdyż została wprowadzona do porządku prawnego już w 2009 r., jednak dopiero wejście

w życie z dniem 31 grudnia 2014 r. ustawy uchwalonej w dniu 29 sierpnia 2014 r. o zmianie ustawy

prawo upadłościowe i naprawcze1, dalej: ustawa nowelizująca, umożliwia praktyczne zastosowanie

przepisów o upadłości konsumenckiej.

Celem wdrażanego projektu „Szansa 2.0.” jest wypracowanie metod skutecznego dialogu

wierzyciela i dłużnika zarówno na etapie przejściowych problemów z zaspokajaniem zobowiązań,

jak również w sytuacji trwałej utraty zdolności do ich regulowania, stanowiącego podstawę do

skorzystania z przywileju umorzenia zobowiązań w ramach upadłości konsumenckiej. Nowe

możliwości wynikające z ustawy nowelizującej stanowią trzon projektu „Szansa 2.0.”. Dodatkowym

elementem projektu, komplementarnym wobec szans stwarzanych przez upadłość konsumencką,

stanowi system doradztwa dla osób nadmiernie zadłużonych, który zostanie uruchomiony

i przetestowany w oparciu o wzory wprowadzone przez organizację studencką Juss-Buss, partnera

Instytutu Allerhanda w realizacji projektu „Szansa 2.0.”.

Poniższy raport przedstawi skalę zagrożenia upadłością konsumencką w Polsce w kontekście danych

dotyczących nadmiernego zadłużenia, a także konsekwencje tego zjawiska na płaszczyźnie

społecznej oraz gospodarczej. Raport przybliży ogólne zasady upadłości konsumenckiej, zarówno

według stanu prawnego przed dniem 31 grudnia 2014 r., a także wynikające z ustawy nowelizującej

oraz uzasadnienie potrzeby zmian. Zwieńczeniem raportu będzie opisanie możliwości stwarzanych

przez projekt „Szansa 2.0.”.

1 Dz. U. z 2014 r., poz. 1306.




I. Skala zagrożenia upadłością konsumencką

Według raportu Narodowego Banku Polskiego pt. „Sytuacja finansowa sektora gospodarstw

domowych w I kwartale 2014 r” zobowiązania finansowe gospodarstw domowych według stanu na

koniec marca 2014 r. wyniosły łącznie 602,4 mld złotych2 i stale rosną (tabela 1 – „Zobowiązania

gospodarstw domowych [mld]”, źródło: raporty Narodowego Banku Polskiego dotyczące sytuacji

finansowej sektora gospodarstw domowych).

Trzeba jednak podkreślić, że zadłużenie gospodarstw

domowych w państwach rozwijających się nie zawsze jest

zjawiskiem szkodliwym. Zadłużenie wpływa na wzrost

konsumpcji dóbr i usług, a w konsekwencji również na

wzrost Produktu Krajowego Brutto. Problemem zarówno

dla gospodarstw domowych, jak i dla gospodarki staje się

nadmierne zadłużenie. Postawienie granicy kiedy

zadłużenie staje się nadmierne w praktyce bywa niezwykle

trudne. Na potrzeby niniejszego raportu przyjęto, dla uproszczenia, że nadmierne zadłużenie to takie,

które nie pozwala na regulowanie wymagalnych (i przyszłych) zobowiązań z bieżących dochodów,

a także z majątku dłużnika, który mógłby zostać spieniężony w celu spłaty zadłużenia.

W Polsce nadmierne zadłużenie jest niestety zjawiskiem powszechnym i nabierającym alarmujących

rozmiarów. Łączna kwota niespłacanego zadłużenia Polaków w październiku 2014 r wyniosła 41,55

mld złotych, co stanowi około 7% PKB (tabela 2 – „Zaległe płatności”, źródło: raport BIG InfoDług). Dla

porównania w 1998 r. stosunek zadłużenia do PKB wynosił zaledwie 2 %. Wskazane w niniejszym

opracowaniu dane o kwotach niespłaconego zadłużenia zostały zaczerpnięte z raportów

sporządzonych w oparciu o informacje zgromadzone przez BIG InfoMonitor w Rejestrze Dłużników,

a także dane z baz Biura Informacji Kredytowej i Bankowego Rejestru Związku Banków Polskich. Z tych

danych wynika również, że liczba klientów

podwyższonego ryzyka stale się zwiększa i według stanu

na październik 2014 r. wynosi aż 2,3 mln osób (tabela 3 –

„Klienci podwyższonego ryzyka”, źródło: raporty BIG

InfoDług).

Raporty BIG InfoDług wskazują również, że według stanu

na koniec czerwca 2014 r. aż 2.325.534 osób - a więc

niemal 10% dorosłych Polaków - nie reguluje swoich

zobowiązań w terminie. Powyższe dane dotyczą zarówno zadłużenia związanego z prowadzoną

2 http://www.nbp.pl/publikacje/domowe/domowe_1_2014.pdf.




działalnością gospodarczą oraz zadłużenia konsumenckiego. Warto zaznaczyć, że według raportu BIG

pt. „Wskaźnik bezpieczeństwa działalności gospodarczej” aż 50% firm boryka się z problemem

nieterminowego regulowania należności.

Niezmiennym elementem zadłużenia konsumenckiego stanowi zadłużenie kredytowe. Diagnoza

Społeczna 20133 wskazuje, że 97% zobowiązań Polaków jest związanych z zadłużeniem w sektorze

bankowym. Pozostałe zadłużenie rozkłada się w następujących proporcjach: zadłużenie

w Spółdzielczych Kasach Oszczędnościowo-

Kredytowych (0,8%), u osób prywatnych (0,7%),

w innych firmach udzielających pożyczek oraz

u pośredników oferujących kredyty ratalne

(1,5%).

W okresie 2012-2013 r. liczba zaciągniętych

kredytów konsumpcyjnych wzrosła o 3,49%.

Urząd Komisji Nadzoru Finansowego w „Raporcie o sytuacji banków w III półroczu 2014 r.”4

poinformował, że nastąpiło ożywienie na rynku kredytów dla sektora niefinansowego. Wartość

kredytów zwiększyła się o 59,9 mld złotych. Według stanu na wrzesień 2014 r. o 28,2 mld złotych

wzrosły kredyty zaciągane przez gospodarstwa domowe w stosunku do analogicznego okresu w roku

poprzednim, z czego 6,0 mld złotych stanowi wzrost kwot zaciąganych w ramach kredytów

konsumpcyjnych. Udział kredytów walutowych na koniec września 2014 r. zmniejszył się do 47,1%. Po

raz pierwszy od 2001 r. udział kredytów walutowych jest niższy niż kredytów udzielanych

w złotówkach.

Niepokojące dane przedstawione przez Urząd Komisji Nadzoru Finansowego dotyczą liczby

tzw. zagrożonych kredytów. W stosunku do grudnia 2013 r. liczba kredytów zagrożonych zwiększyła się

o 1,3 mld złotych, z czego 0,6 mld złotych dotyczy kredytów mieszkaniowych. Pocieszające dane

dotyczą spadku liczny zagrożonych kredytów konsumpcyjnych, które w stosunku do grudnia 2013 r.

obniżyły się o kwotę 0,4 mld złotych. Z raportu Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego wynika również,

że choć obniżyła się wartość kredytów konsumpcyjnych i mieszkaniowych, których spłata następuje

z opóźnieniem powyżej 30 dni, to łączna ich wartość nadal oscyluje powyżej 32 mld złotych.

Niewątpliwie skalę zagrożonych kredytów potęguje niedawny rekordowy kurs franka szwajcarskiego,

który wywołuje istotne zagrożenie niewypłacalności kredytobiorców, a którzy zaciągnęli kredyty

hipoteczne indeksowane do tej waluty.

Analizując skalę zjawiska nadmiernego zadłużenia nie można poprzestać na danych ekonomicznych

odnoszących się do wysokości i struktury zobowiązań gospodarstw domowych. Istotne są również

3 http://analizy.mpips.gov.pl/images/stories/publ_i_raporty/DS2013/Raport_glowny_Diagnoza_Spoleczna_2013.pdf.

4 http://www.knf.gov.pl/Images/Banki_III_2014_raport_tcm75-40046.pdf.




informacje na temat skuteczności wykonania przez dłużników zobowiązań m.in. w ramach

postępowania egzekucyjnego.

Z danych Ministerstwa Sprawiedliwości5 wynika, że w 2012 r. do komorników wpłynęło 66.948

wniosków o wszczęcie postępowań egzekucyjnych, z czego tylko 9.207 spraw egzekucyjnych udało się

zakończyć przez wyegzekwowanie świadczenia od dłużnika. Skuteczność postępowań egzekucyjnych

w 2012 roku wynosiła więc jedynie 13,8%. Z podanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości danych

statystycznych wynika również, że 357 sprawy egzekucyjne zostały umorzone ze względu na to, że

dłużnik nie dysponował majątkiem, z którego egzekucja mogłaby być prowadzona

(tzw. bezskuteczność egzekucji).

Wzrasta również liczba wniosków o wyjawienie majątku dłużnika, a więc zmierzających do zmuszenia

dłużnika do ujawnienia własnego majątku, z którego wierzyciel mógłby uzyskać zaspokojenie. Według

danych opublikowanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości6 w 2014 r. aż 36.142 wierzycieli złożyło

do sądów wnioski o wyjawienie przez dłużnika majątku.

Przedstawiając statystyki dotyczące nadmiernego zadłużenia warto również odnieść się do liczby

wszczynanych postępowań eksmisyjnych7. Pierwsze statystki w tym zakresie dotyczą roku 1995 r.,

w którym wpłynęło do sądów powszechnych 32.114 spraw o opróżnienie lokalu mieszkalnego. Liczba

wniesionych pozwów o opróżnienie lokalu mieszkalnego mniej więcej utrzymuje się na stałym

poziomie. W 2013 r. liczba złożonych pozwów o eksmisję wynosiła 30.794. W tym samym roku do

komorników wpłynęło 2.506 wniosków o wszczęcie postępowania egzekucyjnego w zakresie

opróżnienia lokalu na podstawie tytułu wykonawczego nieprzewidujących prawa do lokalu socjalnego

lub zamiennego.

Odpowiedź na pytanie o przyczyny nadmiernego zadłużenia z natury rzeczy jest złożona, tym bardziej,

iż często nie ma jednej jego determinanty. Trzeba również podkreślić, iż nadmierne zadłużenie to

skutek pewnego procesu, rozłożonego w czasie, na który nakłada się wiele czynników, które mogą być

zawinione przez dłużnika, lub od niego niezależne.

Trzeba zaznaczyć, że decyzje finansowe konsumentów są zaburzone wskutek niskiej wiedzy

ekonomicznej. Konsumenci w sposób niewystarczająco umiejętny zarządzają swoimi finansami oraz są

skłonni do podejmowania nadmiernego ryzyka finansowego. Z raportu Instytutu Wolności oraz

Raiffeisen Polbank8 wynika, że wśród osób z podstawowym wykształceniem, którzy stanowią 20%

5

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości - z upoważnienia ministra - na interpelację nr 23726

w sprawie niewypłacania alimentów, zob. http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=1F277D0E. 6 źródło: Ministerstwo Sprawiedliwości, Ewidencja spraw cywilnych o wyjawienie majątku w sądach rejonowych w latach

2009-2014. 7 Eksmisje w latach 1995-2012, Informator Statystyczny Wymiaru Sprawiedliwości,

http://isws.ms.gov.pl/pl/wyszukiwarka/index,1.html?Query=eksmisje&SenderPage=1089. 8 http://instytutwolnosci.pl/wp-content/uploads/2014/07/Raport-o-Stanie-Wiedzy-Ekonomicznej-Polak%C3%B3w.pdf.




populacji, ponad 1/3 nie radzi sobie z obliczaniem procentu danej liczby. Z raportu wynika również, że

co czwarty Polak nie próbuje odpowiedzieć na pytanie, na jakiej inwestycji można najwięcej stracić,

ale też najwięcej zyskać. 60% Polaków deklaruje zaufanie do banków9. Na podanych przykładach

widać więc wyraźnie, iż walka ze zjawiskiem nadmiernego zadłużenia wymaga przede wszystkim

prowadzenia działań mających na celu edukowanie konsumentów w kierunku podejmowania

właściwych decyzji finansowych. Część problemów z nadmiernym zadłużeniem powstaje wskutek

nadmiernej konsumpcji oraz nieodpowiedzialnego zadłużania się. Na skalę nadmiernego zadłużenia

mogą mieć również wpływ czynniki niezawinione przez dłużników takie jak: kryzys gospodarczy,

choroba, wypadek losowy, problemy rodzinne (np. rozwód, śmierć członka rodziny), a które skutkują

niespodziewaną utratą stałych źródeł dochodu.

Przygotowanie analizy odnoszącej się do skali zagrożenia upadłością konsumencką jest utrudnione

w związku z brakiem praktyki odnoszącej się do nowych zasad upadłości konsumenckiej. Można

jednak przyjąć, że skoro niemal 10% dorosłych Polaków ma problemy w bieżącym regulowaniu swoich

zobowiązań, to skala zagrożenia upadłością konsumencką jest znacząca.

Wobec przedstawionych powyżej danych obrazujących realność problemu nadmiernego zadłużenia

wydaje się, że założenia ustawy nowelizującej przewidujące, iż z upadłości konsumenckiej efektywnie

skorzysta kilkadziesiąt - kilkaset osób w kolejnych latach jej obowiązywania ustawy, są znacząco

zaniżone. Mogą one mieć źródło w doświadczeniach związanych z poprzednio obowiązującymi

przepisami, kiedy to ogłoszono w ciągu ok. 5 lat kilkadziesiąt przypadków upadłości konsumenckiej.

II. Konsekwencje zagrożenia upadłością konsumencką na płaszczyźnie społecznej i ekonomicznej

Popadnięcie w nadmierne zadłużenie często stanowi dopiero pierwszy etap kłopotów finansowych.

Bywa więc, że jedynym rozwiązaniem dla osób dotkniętych tym problemem jest zaciągnięcie

kolejnych zobowiązań, często o charakterze konsolidacyjnym, które stanowią niejako tylko faktyczną

prolongatę spłaty – jednak w wyższej wysokości – w nadziei na jednoczesną odmianę stanu

faktycznego w postaci znalezienia nowej bądź lepiej płatnej pracy etc., które to oczekiwania

niejednokrotnie są nierealistyczne. W konsekwencji dłużnik popada w tzw. spiralę zadłużenia, tak że

nawet egzystując na granicy minimum socjalnego i przeznaczając wszelkie nadwyżki na spłatę

zobowiązań, te jednak wskutek narastających odsetek i innych kosztów ubocznych nie tylko nie

maleją, co wręcz rosną.

9 http://zbp.pl/wydarzenia/archiwum/wydarzenia/2014/kwiecien/wzrasta-zaufanie-do-polskich-bankow-wzrasta-tez-jego-

znaczenie.




Zjawisko te może prowadzić do powstania uczucia beznadziei u dłużnika i jego rodziny, poczucia

bezradności, skutkując następnie wyobcowaniem jego oraz osób mu bliskich oraz ich marginalizacją,

szczególnie intensywnie odczuwaną wobec faktu mimowolnego bycia adresatem wszechobecnych

przekazów marketingowych najróżniejszego typu. Nadto, drastyczne ograniczenie możliwości

finansowych dłużnika wpływa także na poziom samorealizacji jego osób bliskich, często skłaniając je

ku podjęciu działalności zarobkowej kosztem własnej edukacji, w istocie znacząco ograniczając

perspektywy życiowe tych osób.

Co więcej, popadnięcie w spiralę zadłużenia jest także zjawiskiem niekorzystnym ze strony wierzyciela,

dysponującego niedoskonałymi narzędziami analitycznymi ukierunkowanymi na badanie zdolności

kredytowej dłużnika. W konsekwencji portfel wierzytelności łatwo może stać się wirtualnym,

skłaniającym wierzyciela do zaciągania własnych zobowiązań nieznajdujących jednak pokrycia

w posiadanych aktywach, narażając go – i jego dalszych kontrahentów – na wywołanie tzw. efektu

domina.

Wyżej opisane odczucia niewypłacalnego dłużnika mogą prowadzić do poważnych schorzeń natury

psychicznej, jak też do dramatycznych decyzji życiowych tudzież ukierunkować uwagę na działanie

poza zakresem obowiązującego prawa, postrzeganego przez dłużnika jako opresyjne i jednostronne.

W konsekwencji dłużnik może się wręcz poczuć zwolniony z powinności przestrzegania prawa,

ukierunkowując swoją działalność w stronę tzw. szarej strefy, pozostającej poza zakresem instytucji

egzekucyjnych, ale też zaburzającej konkurencję i mechanizmy wolnorynkowe. Uciekanie w szarą

strefę pozbawia dostępu do ubezpieczenia społecznego czy też zdrowotnego, a także zwiększa ilość

beneficjentów pomocy społecznej. W tym zakresie interesujący jest raport z kwietnia 2014 r. Instytutu

Badań nad Gospodarką Rynkową pt. „Szara strefa w polskiej gospodarce”10. Według

zaprezentowanych obliczeń rozmiary szarej strefy w ujęciu stosowanym przez Główny Urząd

Statystyczny zwiększyły się ze 181 mld złotych w 2010 roku do 220 mld złotych w 2014 roku.

Niewątpliwie rozmiary szarej strefy nie wynikają przede wszystkim z faktu nadmiernego zadłużenia,

ale wydaje się, że mogą potęgować to zjawisko.

Nadmierne zadłużenie jest istotnym problemem społecznym i ekonomicznym. Osoby nadmiernie

zadłużone nie mają dostępu do podstawowych usług finansowych takich jak np. dostęp do rachunku

bankowego czy karty płatniczej.

Wykluczenie społeczne związane z nadmiernym zadłużeniem przejawia się stygmatyzacją społeczną

w związku z obrazem nierzetelnego dłużnika. Podkreślić należy, że wykluczenie społeczne i finansowe

dotyczy nie tylko dłużnika, ale również osób pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym.

Ustawodawca uchwalając ustawę nowelizującą dostrzegł poważne implikacje związane z problemem

nadmiernego zadłużenia na płaszczyźnie społecznej i ekonomicznej. Z uzasadnienia ustawy

10

http://www.ibngr.pl/content/download/1635/17099/file/Szara%20Strefa%20-%20Raport%20IBnGR.pdf.




nowelizującej11 wynika, że liberalizacja przepisów dotyczących upadłości konsumenckiej w przyszłości

ma przynieść następujące korzyści społeczne i gospodarcze:

1. ograniczy wykluczenie społeczne i mechanizm dziedziczenia bezradności;

2. umożliwi reintegrację dłużników w legalnym obrocie gospodarczym powodując

wzrost PKB oraz przychodów Skarbu Państwa z tytułu podatków, jak również spadek

przestępczości i ograniczenie tzw. szarej strefy;

3. wpłynie pozytywnie na sektor finansowy poprzez przyspieszenie rozwiązania kwestii

nieściągalnych wierzytelności, a w dłuższej perspektywie umożliwi dłużnikom

ponowne korzystanie z usług instytucji finansowych.

III. Wprowadzenie upadłości konsumenckiej do polskiego porządku prawnego

III. 1. Uwagi wstępne

Upadłość konsumencka, której przyświeca idea tzw. „nowego startu”, stanowi systemowy środek

przeciwdziałania wykluczeniu przez oddłużenie umożliwiające restytucję rzetelnych dłużników do

społecznego i gospodarczego funkcjonowania. Oddłużenie w ramach upadłości konsumenckiej

oznacza uwolnienie dłużnika z części zobowiązań, których nie może spłacić.

Stosunek polskiego społeczeństwa do upadłości konsumenckiej obrazuje sondaż TNS OBOP

przeprowadzony na zlecenie Instytutu Globalizacji12 w kwietniu 2007 r. Jego wyniki pokazały, że

polskie społeczeństwo tę instytucję traktowało jako wyjątkową, tym bardziej, że dla 84%

ankietowanych upadłość konsumencka mogła stanowić pole do nadużyć. 49% ankietowanych

deklarowało, że możliwość skorzystania z oddłużenia w ramach upadłości konsumenckiej powinna być

ograniczona do sytuacji losowych i wyjątkowych. Zdaniem 12% respondentów konsument może tylko

raz w życiu skorzystać z oddłużenia, a jedynie 4% było zdania, że konsument może z tego przywileju

zawsze skorzystać. Aż 35% ankietowanych w ogóle sprzeciwiło się wprowadzeniu do polskiego

porządku prawnego upadłości konsumenckiej.

Reprezentowane są13 trzy modele upadłości konsumenckiej:

1. model, w którym dłużnik w ogóle nie korzysta z przywileju oddłużenia (np. Czechy);

11

http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/0/DEFCFD38910F0B9DC1257CAE0030F5EC/%24File/2265.pdf. 12

http://globalizacja.org/download/pr-globalizacja_org-2007-06-13-raport.pdf. 13

S. Gurgul, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2010, s. 1252.




2. model dopuszczający oddłużenie na wniosek, po spełnieniu określonych przez

ustawodawcę warunków, a więc realizujący tzw. ideę zasłużonego nowego startu –

„earned start” 14 (model w różnych konfiguracjach został przyjęty np. w krajach

skandynawskich – w tym w Norwegii, oraz np. we Francji, Niemczech, Hiszpanii);

3. model liberalny, dopuszczający oddłużenie konsumenckie, które jest adresowane do

wszystkich dłużników, stanowiący realizację idei tzw. nowego startu - „fresh start”

(reprezentowany w krajach anglosaskich, choć w Stanach Zjednoczonych w 2005 r.

przeprowadzono głęboką reformę upadłości skierowanej do osób fizycznych w drodze

Bancrupcty Abuse Prevention and Consumer Protection Act w celu wyeliminowania

otwartego modelu oddłużenia prowadzącego do nadużyć15).

Ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy prawo upadłościowe i naprawcze16, która weszła

w życie w dniu 31 marca 2009 r., wprowadzono do polskiego porządku prawnego instytucję upadłości

konsumenckiej, która stanowi specyficzną procedurę oddłużeniową dedykowaną dla osób fizycznych,

które nie prowadzą działalności gospodarczej i popadły w zadłużenie wskutek wyjątkowych

i niezależnych okoliczności. Upadłość konsumencka została opisana w osobnym tytule ustawy prawo

upadłościowe i naprawcze - „Tytuł V. Postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych

nieprowadzących działalności gospodarczej”, który po nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 5 grudnia

2008 r. obejmował nowe przepisy określone w art. 4911 - 49112 ustawy prawo upadłościowe

i naprawcze, dalej: PrUpN.

Zgodnie z założeniem ustawodawcy sformułowanym w uzasadnieniu projektu17 ustawy upadłość osób

fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej pozwoli dłużnikom, którzy popadli w stan

niewypłacalności bez swojej winy, rozpocząć życie na nowo z „czystą kartą”.

Postępowanie upadłościowe w swoich założeniach ma zmierzać do częściowego zaspokojenia

wierzycieli. Celem konsumenckiego postępowania upadłościowego jest zaspokojenie, choćby

niepełne, wierzycieli upadłego dłużnika, a więc realizacja funkcji windykacyjnej. Bez zrealizowania

powyższego celu, brak jest możliwości ogłoszenia upadłości.

Uchwalenie ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. nie było pierwszą próbą wprowadzenia instytucji

upadłości konsumenckiej do polskiego porządku prawnego. Tytułem przykładu można wskazać, że

14

Kancelaria Senatu Biuro Analiz I Dokumentacji Dział Analiz i Opracowań Tematycznych, Upadłość konsumencka – kluczowe

dylematy w świetle półtorarocznego obowiązywania znowelizowanej ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, http://ww2.senat.pl/k7/dok/opinia/2010/oe-152.pdf. 15

P. Tereszkiewicz, Upadłość konsumencka w wybranych systemach prawnych, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa

2009, http://www.iws.org.pl/pliki/files/upad%C5%82o%C5%9Bc%20konsumencka%20IWS%20P%20Tereszkiewicz.pdf. 16

Dz.U.2008 r., Nr 234, poz. 1572. 17

http://orka.sejm.gov.pl/Druki6ka.nsf/0/DD4BAC457CFFB574C1257491003FA22E/$file/831.pdf.




poselskie projekty ustawy o przeciwdziałaniu niewypłacalności osoby fizycznej oraz o upadłości

konsumenckiej wpłynęły do Sejmu w dniu 23 grudnia 2003 r. 18 oraz w dniu 9 maja 2006 r.19.

III. 2. Zakres podmiotowy

Postępowanie objęte tytułem V stosuje się do osób fizycznych, do których nie mają zastosowania

przepisy działu II tytułu I części pierwszej ustawy prawo upadłościowe i naprawcze (art. 4911 PrUpN).

Przepisy działu II ustawy prawo upadłościowe i naprawcze stosuje się do przedsiębiorców

w rozumieniu ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny20, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej

(art. 5 ust. 1 PrUpN).

Przedsiębiorcą w rozumieniu kodeksu cywilnego jest osoba fizyczna, osoba prawna i tzw. ułomna

osoba prawna, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową (art. 431

k.c.).

Zgodnie z przepisami szczególnymi zawartymi w PrUpN, upadłość przedsiębiorców stosuje się do:

1. spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i spółek akcyjnych nieprowadzących

działalności gospodarczej (art. 5 ust. 2 pkt 1 PrUpN);

2. wspólników osobowych spółek handlowych, ponoszących odpowiedzialność za

zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem (art. 5 ust. 2 pkt

2 PrUpN);

3. wspólników spółki partnerskiej (art. 5 ust. 2 pkt 3 PrUpN);

4. osób fizycznych, które były przedsiębiorcami, także po zaprzestaniu prowadzenia

działalności gospodarczej, jeżeli od dnia wykreślenia z właściwego rejestru nie upłynął

rok (art. 8 ust. 1 PrUpN).

Konsumenckiej zdolności upadłościowej nie mają podmioty niebędące osobami fizycznymi, a więc

osoby prawne lub tzw. ułomne osoby prawne (np. stowarzyszenia, które nie prowadzą działalności

gospodarczej).21

18

Druk sejmowy nr 2668,I V kadencja Sejmu http://orka.sejm.gov.pl/proc4.nsf/opisy/2668.htm. 19

Druk sejmowy nr 776, V kadencja Sejmu http://orka.sejm.gov.pl/proc5.nsf/opisy/776.htm. 20

Dz. U. Nr 16, poz. 93, z późniejszymi zmianami. 21

R. Adamus, A. Witosz, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, komentarz do art. 4911 ustawy prawo upadłościowe

i naprawcze, Wydawnictwo LexisNexis 2014, system LexPolonica.




Upadłość konsumencką stosuje się więc do osób fizycznych, które nie prowadzą we własnym imieniu

działalności gospodarczej ani zawodowej (lub jeżeli prowadziły działalność gospodarczą – zaprzestały

prowadzenia działalności gospodarczej i upłynął co najmniej rok od dnia wykreślenia z właściwego

rejestru), niebędących wspólnikami spółek osobowych, ponoszących odpowiedzialność za

zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem lub wspólnikami spółki partnerskiej.

Jest to generalna reguła, przy czym zastrzec należy, że kwestia jednoznacznego zakresu

podmiotowego stosowania ustawy w kontekście relacji upadłości konsumenckiej do postępowania

upadłościowego przedsiębiorcy wykracza poza ramy niniejszego opracowania. Wątpliwości dotyczą

m.in. tego czy w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej (nawet ubocznej) i powstania

stanu niewypłacalności wyłącznie na płaszczyźnie konsumenckiej, istnieje możliwość stosowania

upadłości konsumenckiej22.

Choć PrUpN nie posługuje się pojęciem „upadłość konsumencka”23 jednak to sformułowanie zostało

powszechnie przyjęte nie tylko w języku prawniczym, ale również w języku potocznym dla określenia

postępowania upadłościowego skierowanego do osoby nieprowadzącej działalności gospodarczej

i zawodowej.

III. 3. Model upadłości konsumenckiej

W odniesieniu do upadłości konsumenckiej ustawodawca przewidział szereg modyfikacji wobec

postępowania prowadzonego wobec przedsiębiorców, zarówno w zakresie postępowania

w przedmiocie ogłoszenia upadłości, jak i w zakresie właściwego postępowania upadłościowego.

Modyfikacje są uzasadnione istotą i celem postępowania upadłościowego skierowanego wobec osób

fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej i zawodowej.

W uzasadnieniu projektu24 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. ustawodawca wprost wskazał, że dla

zabezpieczenia interesów wierzyciela należy przyjąć, że upadłość konsumencka musi realizować

następujące założenia:

1. „oddłużenie musi ustanawiać wyjątek, a nie regułę – dłużnik może skorzystać z tego

trybu tylko w wyjątkowych przypadkach i tylko wtedy, gdy daje gwarancję, że

oddłużenie wykorzysta na nowy start w życiu i nie będzie się już lekkomyślnie zadłużał,

22

Na wątpliwości w tym zakresie wskazywał P. Szafrański, Uwagi do projektu zmian w prawie upadłościowym osób

fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, przedstawionego na konferencji Ministerstwa Sprawiedliwości oraz Ministerstwa Gospodarki w dniu 10 grudnia 2012 roku, Polski Proces Cywilny 2013/2, str. 174. 23

definicja pojęcia „konsument” została zawarta w art. 221 k.c., zgodnie z którym za konsumenta uważa się osobę fizyczną

dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. 24

http://orka.sejm.gov.pl/Druki6ka.nsf/0/DD4BAC457CFFB574C1257491003FA22E/$file/831.pdf.




2. możliwość oddłużenia stanowi przywilej dla dłużnika,

3. dłużnik powinien w maksymalnym stopniu spłacić swych wierzycieli,

4. wierzyciele muszą mieć zapewnioną możliwość obrony ich praw,

5. postępowanie powinno być możliwie jak najtańsze.”

Upadłość konsumencka została ukształtowana jako specyficzna procedura oddłużeniowa, z której

można skorzystać w wyjątkowych okolicznościach, a oddłużenie nie może odbywać się

z pokrzywdzeniem wierzycieli. Upadłość konsumencka wprowadza natomiast zasadę niezależnego od

woli wierzyciela, przymusowego zwolnienia dłużnika z długu, a więc stanowi odstępstwo od zasady

pacta sunt servanda. Zgodnie z przyjętym modelem oddłużenie może nastąpić pod warunkiem, że

dłużnik spłaci część swoich zobowiązań. A contrario w przypadku braku chociażby częściowej spłaty

przez dłużnika swojego zadłużenia, dłużnik nie może skorzystać z przywileju oddłużenia w ramach

upadłości konsumenckiej.

Wyżej opisane restrykcyjne założenia przyjęte przez ustawodawcę, usprawiedliwione odstąpieniem od

zasady pacta sunt servanda, znalazły odzwierciedlenie w kształcie materialnoprawnych przesłanek,

które dłużnik-konsument musiał spełnić, aby z przywileju oddłużenia skorzystać, a także

ukształtowania samego postępowania upadłościowego prowadzonego wobec konsumenta.

Ustawodawca uregulował upadłość konsumencką jako postępowanie odrębne w stosunku do

upadłości przedsiębiorców, zakładające likwidację majątku dłużnika. Beneficjentem upadłości

konsumenckiej mógł być tylko uczciwy i rzetelny dłużnik, którego niewypłacalność powstała wskutek

okoliczności niezależnych i wyjątkowych i który posiada majątek wystarczający na pokrycie kosztów

postępowania oraz częściowego zaspokojenia wierzycieli. Ustawodawca uznał, że niedopuszczalne jest

wszczęcie postępowania upadłościowego wobec dłużnika-konsumenta w wypadku tzw. ubóstwa masy

upadłości, czyli sytuacji, kiedy majątek dłużnika nie wystarcza na pokrycie kosztów postępowania.

Centralnym punktem upadłości stanowi tzw. plan spłaty. Wierzyciel został pozbawiony legitymacji do

złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika-konsumenta (art. 4912 ust. 2 PrUpN). Upadłość

konsumencka stanowi przywilej dłużnika, zatem dłużnik nie ma obowiązku zgłoszenia wniosku

o ogłoszenie upadłości, który został nałożony na przedsiębiorców w art. 21 PrUpN.

Upadłość konsumencka obejmuje następujące etapy:

1. postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości mające na celu zweryfikowanie czy

zachodzą przesłanki ogłoszenia upadłości, a więc m.in. czy upadłość powstała

wskutek niezależnych i wyjątkowych okoliczności, a także czy dłużnik posiada majątek

na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego;




2. właściwe postępowanie upadłościowe mające za przedmiot likwidację majątku

upadłego a następnie podział funduszów masy upadłości;

3. ustalenie przez sąd na wniosek upadłego planu spłaty, a następnie jego realizowanie

przez upadłego w okresie nieprzekraczającym 5 lat;

4. oddłużenie dokonywane na wniosek dłużnika po wykonaniu planu spłaty ustalonego

oraz zakończenie postępowania upadłościowego.

III. 4. Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości

Sąd obligatoryjnie oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli niewypłacalność dłużnika nie

powstała wskutek wyjątkowych i niezależnych od niego okoliczności, w szczególności w przypadku gdy

dłużnik zaciągnął zobowiązanie będąc niewypłacalnym, albo do rozwiązania stosunku pracy dłużnika

doszło z przyczyn leżących po stronie pracownika lub za jego zgodą (art. 4912 ust. 1 PrUpN).

Niewypłacalność, podobnie jak w przypadku upadłości przedsiębiorców, to stan niewykonywania

swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych (art. 11 ust 1 PrUpN). Przesłanka ta obowiązuje

zarówno przedsiębiorców, jak i konsumentów. Dla zaistnienia stanu niewypłacalności konieczne jest

istnienie co najmniej dwóch wymagalnych wierzytelności pieniężnych, w stosunku do których

nastąpiło z jakiejkolwiek przyczyny opóźnienie w zapłacie.25

Odstępstwem od reguł stosowanych wobec przedsiębiorców jest badanie – w przypadku upadłości

konsumenckiej – z jakiej przyczyny doszło do opóźnienia w zapłacie wymagalnych zobowiązań

pieniężnych. Skorzystanie z oddłużenia w ramach upadłości konsumenckiej jest możliwe pod

szczególnymi warunkami – w szczególności czy niewypłacalność jest skutkiem wyjątkowych

i niezależnych od dłużnika okoliczności. Stan niewypłacalności musi więc powstać wskutek

szczególnych zdarzeń. Dobrodziejstwo wynikające z upadłości konsumenckiej zostało jednoznacznie

wyłączone w sytuacji, w której dłużnik będąc niewypłacalnym zaciągnął kolejne zobowiązanie, np. tak

często zaciągany w okresie trudności finansowych kredyt konsolidacyjny. Należy jednak wskazać, że

w orzecznictwie niektórych sądów upadłościowych dominuje pogląd, że zaciągnięcie klasycznego

kredytu konsolidacyjnego nie jest rozumiane jako zaciągnięcie kolejnego zobowiązania. Był to ukłon

orzecznictwa wobec konsumentów, którzy wnioskowali o ogłoszenie upadłości konsumenckiej,

a jednocześnie zaciągnęli kredyt konsolidacyjny wyłącznie na spłatę dotychczasowych kredytów.

25

uchwała SN z dnia 27 maja 1993 r., III CZP 67/93; R. Adamus, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa

2012, s. 82; P. Zimmerman, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2014, komentarz do art. 11.




Sąd Okręgowy w Łodzi Wydział I Cywilny w wyroku z dnia 1 lipca 2014 r., sygnatura akt XIII Gz 101/1426

dokonując wykładni przesłanek ogłoszenia upadłości konsumenckiej odnoszących się do niezależnych

i wyjątkowych okoliczności skutkujących niewypłacalnością wyjaśnił, że:

„pod pojęciem „wyjątkowych i niezależnych od upadłego okoliczności”, jako przyczyn niewypłacalności

należy rozumieć okoliczności, których dłużnik w normalnym toku rzeczy nie mógł lub nie powinien był

brać pod uwagę, a na powstanie których dłużnik nie miał żadnego wpływu ani też okoliczności te nie

są wynikiem jego niedbalstwa (tak M. Allerhand, Prawo układowe. Komentarz, Warszawa 1991 s. 8;

D. Czajka, Układ w postępowaniu upadłościowym, Warszawa 2002, s. 136; S. Gurgul, Prawo

upadłościowe..., s. 801; J. Korzonek, Prawo upadłościowe i prawo o postępowaniu układowym.

Komentarz, Kraków 1935, s. 767). Mogły to być zatem przyczyny pozostające poza działalnością

dłużnika, jak klęski żywiołowe (powodzie, trzęsienia ziemi), zdarzenia polityczne (embarga, wojna),

albo wyjątkowe zdarzenia dotyczące dłużnika (np. ciężka, nieuleczalna choroba), które były

nieprzewidywalne i które bezpośrednio doprowadziły do niewypłacalności dłużnika.”

Nie może domagać się oddłużenia także dłużnik, którego niewypłacalność powstała z przyczyn

zwykłych, niecechujących się wyjątkowością. Do zwykłych, a nie wyjątkowych okoliczności, należy

przykładowo utrata stałego źródła dochodu, nadmierne zadłużenie się ponad osiągane dochody.

Ogłoszenie upadłości konsumenckiej zostało wprost wyłączone m.in. w sytuacji, jeżeli w terminie

10 lat przez złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości prowadzono wobec dłużnika postępowanie

upadłościowe lub inne postępowanie, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań

(art. 4913 ust. 2 pkt 1 PrUpN).

Oddłużenie w ramach upadłości konsumenckiej zostało uzależnione od posiadania przez dłużnika

środków na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego. Zgodnie bowiem z art. 13 ust. 1 PrUpN,

który na mocy art. 4911 ust. 1 PrUpN znajdował zastosowanie w upadłości konsumenckiej, sąd

obligatoryjne oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie

wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania. Podkreślić należy, że w przypadku braku środków

na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego sąd był zobowiązany oddalić wniosek

o ogłoszenie upadłości. Wynikało to z założenia, że upadłość konsumencka ma spełniać funkcję

windykacyjną. Skoro celem postępowania jest zaspokojenie wierzycieli, to postępowanie

upadłościowe nie powinno zostać wszczęte, jeżeli dłużnik nie dysponuje nawet środkami na

zaspokojenie kosztów postępowania. Jeżeli brak środków na pokrycie kosztów postępowania

upadłościowego ujawnił się już po ogłoszeniu upadłości, sąd obligatoryjnie umarzał postępowanie

(art. 361 pkt 1 w zw. z art. 4912 ust. 1 PrUpN).

Gros osób zainteresowanych upadłością konsumencką nie było świadomych, że upadłość

konsumencka zakłada posiadanie majątku na koszty postępowania. Dłużnicy zainteresowani tą

26

Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych: http://orzeczenia.ms.gov.pl/.




instytucją często już we wniosku o ogłoszenie upadłości wprost wskazywali, że nie dysponują żadnymi

środkami. Co istotne, nawet jeśli dłużnik zdawał sobie sprawę z powyższego obowiązku, to często nie

był w stanie samodzielnie oszacować kosztów postępowania upadłościowego.

Warto odnotować, że uzależnienie wszczęcia postępowania upadłościowego wobec konsumenta od

posiadania majątku na koszty postępowania stanowiło przedmiot badania Trybunału Konstytucyjnego

w sprawie prowadzonej do sygnatury SK 13/10. Sprawa zakończyła się w dniu 16 lipca 2012 r., kiedy to

Trybunał Konstytucyjny wydał postanowienie o umorzeniu postępowania. Skarżący w skardze

konstytucyjnej twierdził, że stosowanie w upadłości konsumenckiej art. 13 ust. 1 PrUpN ogranicza

prawo do sądu wyrażone w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, jako że nie pozwala na ogłoszenie upadłości

wobec osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, która nie posiada majątku

wystarczającego na pokrycie kosztów tego postępowania. Trybunał Konstytucyjny rozpoznając skargę

uznał jednak, że argumenty dotyczące naruszenia przepisów Konstytucji przez formalnie zaskarżony

art. 13 ust. 1 PrUpN, mają wymiar szerszy, ponieważ dotyczą przyjętego przez ustawodawcę modelu

postępowania upadłościowego realizującego funkcję windykacyjną. Tym modelem jest założenie, że

skoro postępowanie upadłościowe ma służyć przede wszystkim zaspokojeniu interesu wierzycieli, to

warunkiem koniecznym przeprowadzenia jego postępowania jest dysponowaniem majątkiem na jego

koszty. Trybunał Konstytucyjny nie przesądzając zgodności z Konstytucją RP stosowania art. 13 ust. 1

PrUpN w upadłości konsumenckiej, ze względów formalnych umorzył postępowanie ze względu na

niedopuszczalność wydania wyroku.

Do wyroku TK zostało zgłoszone zdanie odrębne przez Sędzię TK Teresę Liszcz, która stwierdziła, że:

„Osoba fizyczna składająca wniosek o upadłość z reguły nie posiada majątku nadającego się do

spieniężenia, gdyż gdyby taki posiadała, to wcześniej zlicytowałby go organ egzekucyjny. Art. 13

ust. 1 prawa upadłościowego, nakazujący sądowi oddalenie wniosku w sytuacji, gdy dłużnik nie

posiada majątku wystarczającego na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego, uniemożliwia

skorzystanie z tej możliwości tym spośród nich, którzy znajdują się w najtrudniejszym położeniu.

Przestrzegała przed tym autorka opinii do projektu ustawy wprowadzającej upadłość konsumencką

(dr Dorota Zienkiewicz, Opinia do projektu ustawy o zmianie ustawy - Prawo upadłościowe

i naprawcze oraz ustawy o kosztach sądowych, w sprawach cywilnych, druk nr 831, VI kadencja

Sejmu) (…) Nieprzekonujące jest też uzasadnienie obowiązywania art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego

interesem wierzycieli, skoro prowadzenie postępowania upadłościowego jest dopuszczalne

w przypadku posiadania przez dłużnika majątku wystarczającego tylko na pokrycie kosztów

postępowania. Korzystniejsze dla wierzycieli i wszystkich podmiotów byłoby w takiej sytuacji

ograniczenie postępowania oddłużeniowego do ustalenia planu spłaty wierzytelności, którego

realizacja byłaby warunkiem oddłużenia.”

Ustawodawca nałożył na dłużnika-konsumenta obowiązek prawidłowego wypełnienia wysoce

sformalizowanego wniosku o ogłoszenie upadłości nie przewidując różnic w warunkach formalnych




wniosku o ogłoszenie upadłości w zależności o tego, czy wniosek składa przedsiębiorca czy

konsument. Wniosek o ogłoszenie upadłości – poza koniecznością spełniania ogólnych wymogów

pisma procesowego - wymagał od dłużników dopełnienia dodatkowych licznych warunków

szczegółowo opisanych w art. 22 i 23 PrUpN w szczególności: wskazania i uprawdopodobnienia

okoliczności, które uzasadniają wniosek o ogłoszenie upadłości, podania aktualnego wykazu majątku

wraz z jego oszacowaniem, podania spisu wierzycieli z podaniem ich danych oraz informację

o wysokości wierzytelności, przedstawienia wykazu tytułów egzekucyjnych i tytułów wykonawczych

wydanych wobec dłużnika, a także oświadczenia dłużnika co do spłat wierzytelności dokonanych

w terminie 6 miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Podobnie jak

w przypadku postępowania dotyczącego przedsiębiorców, konsument we wniosku miał obowiązek

zawrzeć oświadczenie o prawdziwości danych zawartych we wniosku pod rygorem zwrotu wniosku

bez wzywania dłużnika do jego uzupełnienia (art. 25 ust. 3 w zw. z art. 4912 ust. 1 PrUpN).

W przypadku niedopełnienia innych wymogów formalnych, konsument był wzywany do ich

uzupełnienia, chyba że był reprezentowany przez pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą

prawnym (art. 28 ust. 1 w zw. z art. art. 4912 ust. 1 PrUpN). Termin na uzupełnienie braków

formalnych wynosił 7 dni od daty doręczenia wezwania w tym przedmiocie (art. 35 ust. 1

w zw. z art. 4912 ust. 1 PrUpN w zw. z art. 130 § 1 k.p.c.).

Na podstawie art. 75 ust. 5 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych opłata od wniosku

o ogłoszenie upadłości konsumenckiej wynosiła 200 złotych (w porównaniu z opłatą sądową

w postępowaniu upadłościowym przedsiębiorców wynoszącą 1.000 złotych).

Sądem właściwym do rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości jest sąd gospodarczy miejsca

zamieszkania osoby fizycznej, który orzeka w składzie 3-osobowym.

III. 5. Likwidacja majątku upadłego, podział funduszów masy upadłości

Ogłoszenie upadłości konsumenckiej otwiera właściwe postępowanie upadłościowe. Upadły,

tj. dłużnik, wobec którego została ogłoszona upadłość, nie traci zdolności prawnej ani zdolności do

czynności prawnych. Oznacza to, że upadły w dalszym ciągu może być zatrudniony. Upadły jednak

traci możliwość dysponowania swoim majątkiem (art. 75 w zw. z art. 4911 ust. 1 PrUpN). Czynności

prawne upadłego dotyczące mienia wchodzącego do masy upadłości, wobec którego upadły utracił

prawo zarządu, są nieważne (art. 77 ust. 1 w zw. z art. 4911 ust. 1 PrUpN).

Konsumenckie postępowanie upadłościowe jest prowadzone według przepisów o postępowaniu

upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego, a więc jego spieniężenia w celu

zaspokojenia wierzycieli (art. 4912 ust. 1 PrUpN). W uzasadnienia projektu ustawy z dnia 5 grudnia




2008 r. o zmianie ustawy prawo upadłościowe i naprawcze ustawodawca wprost uznał za niecelowe

wprowadzenie możliwości zawarcia układu w upadłości konsumenckiej.

Sąd ogłaszając upadłość ustanawia syndyka masy upadłości, który obejmuje cały majątek upadłego,

zarządza nim, zabezpiecza przed zniszczeniem, oraz przystępuje do jego likwidacji (art. 173 ust. 1

w zw. z art. 4911 ust. 1 PrUpN).

W skład masy upadłości obligatoryjnie wchodzi lokal mieszkalny albo dom jednorodzinny, w którym

zamieszkiwał upadły. W związku z likwidacyjnym charakterem postępowania lokal mieszkalny (lub

dom jednorodzinny) jest sprzedawany przez syndyka, a z sumy uzyskanej z jego sprzedaży wydzielano

upadłemu kwotę odpowiadającą przeciętnemu czynszowi najmu lokalu mieszkalnego za okres

dwunastu miesięcy (art. 4916 ust. 1 PrUpN). Warto również podkreślić, iż w przypadku dłużnika

pozostającego w związku małżeńskim, cały majątek – a więc nie tylko majątek osobisty dłużnika –

wchodzi w skład masy upadłości (art. 124 ust. 1 zd 2 w zw. z art. 4916 ust. 1 PrUpN).

Z chwilą ogłoszenia upadłości postępowania egzekucyjne (sądowe i administracyjne) ulegają z mocy

prawa zawieszeniu (art. 146 ust. 1 w zw. z art. 4912 ust. 1 PrUpN). Korzyścią wynikającą z upadłości

konsumenckiej dla dłużników jest „zamrożenie” zobowiązań. Wyraża się to w zasadzie, że z masy

upadłości mogą być zaspokajane odsetki –zarówno za opóźnienie, kapitałowe i umowne – za okres do

dnia ogłoszenia upadłości (art. 92 ust. 1 w zw. z art. 4912 ust. 1 PrUpN). Należy jednakże wskazać, że

z chwilą ogłoszenia upadłości wszystkie zobowiązania konsumenta są natychmiast wymagalne –

tzw. akceleracja zobowiązań (art. 91 ust. 1 w zw. z art. 4912 ust. 1 PrUpN) – co oznacza w praktyce, że

jeżeli konsument miał np. kredyt, który nie został wypowiedziany w związku z chociażby częściowymi

spłatami, to kredyt taki stawał się natychmiast w całości wymagalny z dniem ogłoszenia upadłości.

III. 6. Plan spłaty

Po przeprowadzeniu likwidacji majątku dłużnika sąd w formie postanowienia ustala plan spłaty

wierzycieli. Planem spłaty objęte zostały wierzytelności upadłego powstałe do dnia jego ustalenia

(art. 4917 ust. 1 zd. 2 PrUpN). O ustaleniu planu spłaty sąd orzeka na wniosek upadłego (art. 4917 ust.

2 PrUpN).

Przedmiotem planu podziału jest określenie w jakim zakresie i jakim czasie – nie dłuższym jednak niż

5 lat – upadły ma obowiązek spłacać wprost oznaczone wierzytelności, które nie zostały zaspokojone

przez likwidację masy upadłości (art. 4917 ust. 1 PrUpN). Elementem treści planu spłaty jest również

określenie jaka część wprost oznaczonych zobowiązań, zostanie umorzona po zakończeniu

wykonywania planu spłaty. Przyjęto, jako realizującą funkcję windykacyjną, zasadę, że dłużnik w celu

umorzenia zobowiązań powinien ponosić ciężar zaspokojenia wierzycieli, zapewniając regułę

zasłużonego nowego startu („earned start”).




Centralnym i obligatoryjnym punktem postępowania upadłościowego jest plan spłaty wierzycieli

niezaspokojonych z funduszy masy upadłości, mający formę quasi obligatoryjnej ugody

z wierzycielami, której warunki ostatecznie określa sąd. Plan spłaty nadaje postępowaniu

upadłościowemu charakter zbliżony do postępowania układowego, choć z punktu widzenia

wierzycieli, a czasem samego dłużnika, ma on charakter przymusowy, ponieważ jego treść może

zostać narzucona i nie musi odpowiadać intencjom uczestników postępowania. Ustawodawca wprost

wskazał, że sąd nie jest związany wnioskiem upadłego co do treści planu spłaty i może ustalić warunki

spłaty bardziej korzystne dla wierzyciela. Rozstrzygnięcie sądu upadłościowego w tej kwestii podlega

jednak kontroli instancyjnej, którą zainicjować może wyłącznie wierzyciel (art. 4917 ust. 4 PrUpN).

Zakres spłat jest uzależniony od możliwości zarobkowych dłużnika, wysokości niezaspokojonych

wierzytelności, a także realności ich zaspokojenia (art. 4917 ust. 3 w zw. z art. 370 ust. 1 PrUpN).

W okresie wykonywania planu spłaty dłużnik został pozbawiony możliwości dokonywania czynności

przekraczających zakres zwykłego zarządu (art. 4919 ust. 1 PrUpN). W okresie wykonywania planu

spłaty dłużnik mógł zaciągać zobowiązania niezbędne dla utrzymania swojego i osób, w stosunku do

których ciąży na nim ustawowy obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem zakupów na raty lub zakupów

z odroczoną płatnością (art. 4919 ust. 2 PrUpN). Ustawodawca zobowiązał upadłego do składania

sądowi corocznych raportów z wykonania planu spłaty (art. 4919 ust. 3 PrUpN).

III. 7. Oddłużenie

Oddłużenie zostało uzależnione od prawidłowego i rzetelnego wykonania planu spłaty. Choć ideą

upadłości konsumenckiej jest oddłużenie, ustawodawca nie zdecydował się na automatyzm

oddłużenia po wykonaniu plany spłaty. O umorzeniu niezaspokojonych zobowiązań sąd orzeka na

wniosek upadłego (art. 49112 ust. 4 PrUpN). Funkcja oddłużeniowa upadłości konsumenckiej nie jest

realizowana z mocy prawa lub przez działanie przez sąd z urzędu (bez wniosku dłużnika). Sąd

orzekając o umorzeniu niezaspokojonych zobowiązań upadłego orzeka jednocześnie o zakończeniu

postępowania upadłościowego (art. 49112 ust. 1 PrUpN).

Warto podkreślić, że przedmiotem umorzenia nie są wszystkie niezaspokojone zobowiązania, ale tylko

te, które zostały objęte planem spłaty (art. 49112 ust. 1 PrUpN). Upadłość konsumencka nie musi więc

zakończyć się całkowitym oddłużeniem upadłego. Ustawodawca wprost zdecydował, że umorzenie nie

dotyczy zobowiązań, które obejmują świadczenia okresowe (np. świadczenia alimentacyjne, renty

z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa, śmierci, należności

czynszowe), co do których nie wygasł tytuł prawny, a także zobowiązania powstałe po ogłoszeniu

upadłości (art. 49112 ust. 3 PrUpN).




IV. Przyczyny nowelizacji przepisów o upadłości konsumenckiej

Wprowadzenie do polskiego porządku prawnego upadłości konsumenckiej nie odniosło jednak

zamierzonych skutków na płaszczyźnie wprowadzenia skutecznego mechanizmu oddłużenia dla

uczciwych i rzetelnych dłużników. Należy zresztą zaznaczyć, że idea oddłużenia nie była ukształtowana

jako pierwszorzędna w upadłości konsumenckiej. O niepowodzeniu mechanizmu oddłużenia

w ramach upadłości konsumenckiej świadczą dane statystyczne dotyczące praktycznego stosowania

instytucji upadłości konsumenckiej w latach 2009-2014. W tym czasie zostało zgłoszonych łącznie

2.735 wniosków o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Ogłoszono jedynie 120 upadłości, co oznacza

skuteczność na poziomie 4,37%. Niespełna 45% wniosków o ogłoszenie upadłości zostało zwróconych

ze względu na niedochowanie wymogów formalnych. Szczegółowe dane statystyczne zostały

przedstawione poniżej.

Tabela 4

Lata Wnioski ogółem

Ogłoszone upadłości

Wnioski oddalone Wnioski zwrócone Umorzenie postępowania:

2009 985 10 335 422 28 2010 510 12 254 265 10 2011 380 14 171 169 11 2012 286 24 107 138 9 2013 274 28 120 104 3 2014 300 32 98 123 16

łącznie: 2.735 120 1085 1221 77 źródło: Ewidencja spraw upadłościowych (w tym upadłości konsumenckiej "of")

za lata 2005 – 2014, Informator Statystyczny Wymiaru Sprawiedliwości.

Z perspektywy praktycznego stosowania przepisów o upadłości konsumenckiej należy wskazać, iż

przesłanki umożliwiające oddłużenie były rygorystyczne i często niemożliwe do spełnienia. Dotyczy to

w szczególności rygoryzmu formalnego, a także braku możliwości ogłoszenia upadłości w sytuacji

tzw. ubóstwa masy upadłości. Barierą dla praktycznego stosowania przepisów stanowił również

bezwzględny obowiązek sprzedaży mieszkania dłużnika w ramach postępowania upadłościowego, co

miało związek z wyborem prowadzenia upadłości konsumenckiej wyłącznie w opcji likwidacyjnej.

W raporcie Kancelarii Senatu Biura Analiz i Dokumentacji pt. „Upadłość konsumencka –

funkcjonowanie w Polsce oraz rozwiązania prawne w wybranych krajach”27 wskazano na kolejne

przyczyny znikomego stosowania procedury upadłości konsumenckiej. Z raportu wynika, że

największym problemem w praktycznym stosowaniu upadłości konsumenckiej jest brak wiedzy

27

http://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatekspertyzy/86/plik/oe189.pdf




i świadomości prawnej u dłużników – osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej –

bowiem w ich przekonaniu prowadzi do umorzenia wszystkich ich zobowiązań bez zaspokojenia

wierzycieli, lub z minimalnym zaspokojeniem. Adresaci regulacji często utożsamiają ideę tzw. nowego

startu przyświecającą upadłości konsumenckiej jako rodzaj pomocy państwowej.

Założenia przyświecające upadłości konsumenckiej zderzyły się więc z odbiorem społecznym tej

instytucji.

V. Założenia nowelizacji upadłości konsumenckiej

Dostrzegając potrzebę zmian ustawodawca uchwalając ustawę nowelizującą radykalnie zmienił

przepisy dotyczące upadłości konsumenckiej. Nowe zasady, które weszły w życie w dniu 31 grudnia

2014 r., zwiększą dostępność do prawnych instrumentów zmierzających do konsumenckiego

oddłużenia.

Ustawodawca w uzasadnieniu28 projektowanej ustawy nowelizującej wskazał, że:

„Jak pokazała praktyka, wprowadzone w 2008 r. przepisy o upadłości konsumenckiej nie spełniły

jednak stawianych im zadań. Główną przyczyną ich nieefektywności stały się bariery w dostępie do

oddłużenia skutkujące bardzo niską liczbą wszczynanych postępowań upadłościowych wobec osób

fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Od wejścia w życie tych przepisów w dniu 31

marca 2009 r. do końca 2012 r. na 2 161 wniosków o ogłoszenie upadłości osób fizycznych

nieprowadzących działalności gospodarczej wydano jedynie 60 postanowień o ogłoszeniu upadłości

takich osób(3), co w skali kraju jest liczbą znikomą. Do głównych barier w dostępie do oddłużenia

należy zaliczyć:

1) wąskie przesłanki ogłoszenia upadłości ograniczające tę możliwość do dłużników, których

niewypłacalność powstała wskutek wyjątkowych i niezależnych od dłużnika okoliczności;

2) barierę kosztów postępowania wynikającą ze stosowania w upadłości konsumenckiej art. 13 i 361

p.u.n., co skutkuje oddaleniem wniosku o ogłoszenie upadłości albo umorzeniem postępowania, gdy

dłużnik nie posiada majątku na pokrycie kosztów postępowania. Budzi to wątpliwości konstytucyjne,

gdyż uzależnia dostęp do możliwości oddłużenia od kryterium czysto majątkowego;

3) rygorystyczne przepisy przewidujące obligatoryjne umorzenie postępowania w razie wymienionych

w ustawie uchybień dłużnika jego obowiązkom, niezależnie od istotności danego uchybienia i stopnia

pokrzywdzenia wierzycieli.”

28

http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=2265.




Oceniając założenia ustawy nowelizującej należy podkreślić, że podstawowe założenia upadłości

konsumenckiej pozostały bez zmian. W dalszym ciągu ustawodawca wymaga zachowania przez

dłużnika tzw. moralności płatniczej. Instytucja niezmiennie jest więc adresowana do uczciwych

i rzetelnych dłużników. Nadal zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości stanowi przywilej dłużnika

korelujący z brakiem tegoż uprawnienia po stronie wierzyciela.

Podstawowa i najbardziej radykalna zmiana dotyczy przewartościowania celów konsumenckiego

postępowania upadłościowego. Ustawodawca, odmiennie niż czynił to do tej pory, przyznał prymat

funkcji oddłużeniowej konsumenckiego postępowania upadłościowego nad funkcją windykacyjną

zmierzającą do zaspokojenia wierzycieli. Ta zmiana modelu konsumenckiego postępowania

upadłościowego wymagała dostosowania wielu przepisów PrUpN w kierunku dopuszczania pomięcia

niektórych jego etapów jako sprzecznych z funkcją oddłużeniową.

Celem nowej upadłości konsumenckiej jest nie tylko – jak do tej pory – zaspokojenie wierzycieli

(funkcja windykacyjna), ale przede wszystkim, oddłużenie. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 2

ust. 2 PrUpN celem postępowania prowadzonego wobec osób fizycznych nieprowadzących

działalności gospodarczej jest umożliwienie umorzenia zobowiązań upadłego niewykonanych

w postępowaniu upadłościowym, a jeśli jest to możliwe zaspokojenie wierzycieli w jak największym

stopniu. Widać więc wyraźnie, iż podstawowym celem upadłości konsumenckiej jest oddłużenie,

a dopiero w dalszej kolejności – o ile jest to możliwe (a więc nie zawsze) – zaspokojenie interesów

wierzycieli. Taka gradacja celów postępowania upadłościowego skierowanego do osób fizycznych

nieprowadzących działalności gospodarczej oznacza, że dopuszczono prowadzenie upadłości wobec

konsumenta w sytuacji, gdy w tym postępowaniu nie zostanie zaspokojony żaden wierzyciel.

Liberalizacja przepisów regulujących upadłość konsumencką związana z przewartościowaniem funkcji

może budzić wątpliwości natury prawnej i ekonomicznej. W szczególności zwrócić należy uwagę na

zmianę dotychczasowego rozłożenia akcentów w zakresie oddłużenia. Otóż przed nowelizacją miało

ono walor gratyfikacji dla dłużnika, który doprowadził do choćby częściowego zaspokojenia

wierzycieli. Tymczasem od dnia 31 grudnia 2014 r. oddłużenie jest zasadą, od której ustawa

przewiduje ledwie kilka wyjątków, zasadniczo zakładających ewidentnie złą wolę dłużnika

w spowodowaniu stanu niewypłacalności. Oznacza to, iż w istocie całe ryzyko w rodzaju choroby,

utraty pracy etc., które od niepamiętnych czasach zwykły spoczywać na dłużniku, zostaje niejako

przerzucone na wierzyciela, także tego mającego status konsumenta. Nadto, wobec braku

jakichkolwiek regulacji intertemporalnych w tym zakresie, umorzone będą mogły zostać długi

powstałe również w dacie obowiązywania przepisów, w zaufaniu do których działał wierzyciel, które

przewidywały odmienny rozkład ryzyk.

Należy w tym kontekście zwrócić uwagę na okoliczność, iż z nowych przepisów mogą skorzystać

konsumenci – byli przedsiębiorcy (przy czym po upływie roku od wykreślenia ich z właściwego

rejestru) – nawet w przypadku gdy ich zobowiązania miały związek wyłącznie z działalnością




gospodarczą. Warto jednak pamiętać, że ustawa nowelizująca wprowadziła istotną (z powyższego

punktu widzenia) przesłankę negatywną ogłoszenia upadłości konsumenckiej (a więc i oddłużenia),

a mianowicie, iż były przedsiębiorca wywiązał się z ciążącego na nim, na podstawie art. 21

ust. 1 PrUpN, obowiązku (w ciągu 10 lat od złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej)

złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, w przypadku wcześniejszego wystąpienia jego

niewypłacalności jako przedsiębiorcy (art. 4914 ust. 2 pkt 3 PrUpN).

Nadrzędność oddłużenia przejawia się m.in. w tym, że ogłoszenie upadłości konsumenckiej jest

możliwe gdy dłużnik ma tylko jednego wierzyciela (art. 4912 ust. 2 PrUpN). Zmiana29 jest więc istotna,

ponieważ na gruncie poprzedniego stanu prawnego zdolność upadłościowa powiązana była

z posiadaniem co najmniej dwóch wierzycieli. Stanowi to istotne odstępstwo od podstawowej cechy

postępowania upadłościowego, odróżniającej od postępowania egzekucyjnego. W nowym kształcie

upadłość konsumencka konkuruje więc z postępowaniem egzekucyjnym, umożliwiając dłużnikowi

wybór, która forma postępowania jest dla niego korzystniejsza.

Kolejną zmianą związaną z realizacją prymatu funkcji oddłużeniowej jest dopuszczenie prowadzenia

upadłości konsumenckiej w sytuacji, w której dłużnik nie posiada środków na pokrycie kosztów

postępowania. W takim przypadku koszty te pokrywa tymczasowo Skarb Państwa (art. 49117

ust. 1 PrUpN). Jednocześnie ustawodawca w związku z zapewnieniem celu oddłużenia wprost

wyłączył stosowanie w upadłości konsumenckiej art. 13 ust. 1 PrUpN przewidującego negatywną

przesłankę orzeczenia upadłości związaną z tzw. ubóstwem masy.

Nadrzędność celu oddłużeniowego wiąże się z pominięciem etapu likwidacji majątku (jeżeli dłużnik

majątku nie posiada), a także etapu ustalania i wykonywania planu spłaty.

Szczególnie interesujące jest postanowienie art. 49116 ust. 1 PrUpN, w myśl którego sąd umarza

zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeśli osobista sytuacja upadłego

w oczywisty sposób wskazuje, że nie byłby on zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach

planu spłaty wierzycieli. Unormowanie te oznacza ni mniej, ni więcej, iż dłużnik, który z przyczyn

niezależnych od siebie popadnie w stan upadłości, może uzyskać oddłużenie bez zaspokojenia

wierzyciela w jakimkolwiek stopniu.

Zmieniły się również przesłanki przedmiotowe warunkujące dopuszczalność upadłości konsumenckiej

na płaszczyźnie badania moralności płatniczej. Wobec osoby fizycznej nieprowadzącej działalności

gospodarczej nie może zostać orzeczona upadłość jeżeli osoba ta doprowadziła do swojej

niewypłacalności lub istotnie zwiększyła jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.

Oznacza to, że dłużnik ponoszący z winy umyślnej lub wskutek rażącego niedbalstwa

odpowiedzialność za swoją niewypłacalność nie może skorzystać z oddłużenia w ramach upadłości

29

P. Zimmerman, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz – komentarz do art. 4912 PrUpN, Wydawnictwo: C.H. Beck,

2015 r., Wydanie: 3, system Legalis.




konsumenckiej. Ustawodawca zmienił dotychczasową restrykcyjną przesłankę, która umożliwiała

ogłoszenie upadłości pod warunkiem, że stan niewypłacalności nie powstał wskutek okoliczności

wyjątkowych i niezależnych od dłużnika. Nowe zasady nie pozwalają na ogłoszenie upadłości jeżeli

dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub

wskutek rażącego niedbalstwa (art. 4914 ust. 1 PrUpN). Działanie dłużnika jest umyślne, jeżeli ma on

zamiar doprowadzenia do niewypłacalności lub jej pogłębienia (np. dłużnik zaciąga zobowiązanie

mając świadomość, że nie będzie miał środków na ich pokrycie). Rażące niedbalstwo polega na

niedołożeniu kwalifikowanej należytej staranności wymaganej od dłużnika w danych okolicznościach.

Rażące niedbalstwo to stan na granicy winy umyślnej30.

Ustawa nowelizująca dopuściła możliwość zawarcia pod nadzorem sądu przez dłużnika układu

z wierzycielami. Zawarcie układu w upadłości konsumenckiej stanowi wyjątek od zasady prowadzenia

postępowania w opcji likwidacyjnej. Możliwość zawarcia układu pozwala na uniknięcie pełnej

likwidacji majątku upadłego, w szczególności lokalu mieszkalnego albo domu jednorodzinnego, która

obligatoryjnie jest przeprowadzana w opcji likwidacyjnej. Dopuszczenie możliwości zawarcia układu

z wierzycielami nie tylko wpływa na zwiększenie środków koncyliacyjnych i zabezpieczenia interesów

wierzycieli, a także pozwoli usprawnić postępowanie, a także – co istotne z punktu widzenia

adresatów instytucji - może spowodować zwiększenie jej praktycznej doniosłości wskutek braku

obowiązku sprzedaży mieszkania dłużnika. Na mocy układu dochodzi do restrukturyzacji zobowiązań

upadłego, np. przez odroczenie wykonania zobowiązań, rozłożenie długu na raty, zmniejszenie sumy

długów. Układ z wierzycielami jest możliwy pod szczególnym warunkiem. Zgodnie z art. 49122 ust. 1

PrUpN jeżeli zostanie uprawdopodobnione, że w drodze układu zostaną osiągnięte cele

postępowania, sędzia-komisarz, na wniosek upadłego, postanowieniem zwołuje zgromadzenie

wierzycieli w celu zawarcia układu. Podjęcie decyzji o zwołaniu zgromadzenia wierzycieli w celu

zawarcia układu jest uzależnione od wniosku dłużnika. Wykluczone jest więc działanie przez sędziego-

komisarza z urzędu, czy też na wniosek wierzyciela. Zwołanie zgromadzenia wierzycieli może

spowodować wstrzymanie likwidacji majątku, w szczególności mieszkania (art. 49122 ust. 1 PrUpN).

Układ może zostać przyjęty wyłącznie za zgodą upadłego (art. 49122 ust. 4 PrUpN).

Okres wykonywania przez upadłego planu spłaty został skrócony z 5 lat do 36 miesięcy (art. 49115

ust. 1 PrUpN).

Ustawodawca podwyższył wysokość świadczenia socjalnego wypłacanego z sumy uzyskanej ze

sprzedaży lokalu lub domu jednorodzinnego, w którym zamieszkuje upadły. Sędzia-komisarz uzyskał

uprawnienia do przyznawania kwoty odpowiadającej przeciętnemu czynszowi najmu lokalu

mieszkalnego w tej samej lub sąsiedniej miejscowości za okres od 12 do 24 czterech miesięcy

(art. 49113 ust. 1 PrUpN).

30

wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 2004 r.; II CKN 142/2003; system Legalis.




Przepisy ustawy nowelizującej zakładają również mniej sformalizowaną formę wniosku o ogłoszenie

upadłości stanowiąc w tym zakresie istotne novum w porównaniu do poprzedniego stanu prawnego.

Ustawodawca zrezygnował z wielu rygorystycznych i wymogów formalnych wniosku o ogłoszenie

upadłości. Po dniu 31 grudnia 2014 r. wniosek o ogłoszenie upadłości powinien zawierać m.in. imię

i nazwisko, miejsce zamieszkania oraz numer PESEL dłużnika, wskazanie miejsc, w których znajduje się

majątek dłużnika, wskazanie okoliczności, które uzasadniają wniosek i ich uprawdopodobnienie,

aktualny i zupełny wykaz majątku z szacunkową wyceną jego składników; spis wierzycieli z podaniem

ich adresów i wysokości wierzytelności każdego z nich oraz terminów zapłaty, a tym spis

wierzytelności spornych, a także ustanowionych zabezpieczeń. Ustawodawca uchylił dotychczasowy

obowiązek informowania we wniosku o spłacie długów w okresie sześciu miesięcy przed złożeniem

wniosku o ogłoszenie upadłości. Ponadto, Ministerstwo Sprawiedliwości opublikowało – dostępny

internetowo – poradnik dot. nowej upadłości konsumenckiej31, który zawiera m.in. przykładowy

wniosek o ogłoszenie upadłości.

Zmniejszyła się wysokość opłaty od wniosku o ogłoszenie upadłości z dotychczasowych 200 złotych do

30 złotych (art. 76a w zw. z art. 14 ust. 3 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).

W zakresie kosztów niezwykle ważną zmianą jest również wprowadzenie ryczałtowego wynagrodzenia

syndyka, co pozwala beneficjentom upadłości konsumenckiej oszacować wysokość kosztów

postępowania. Wynagrodzenie syndyka ustala się w wysokości od jednej czwartej przeciętnego

miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w czwartym

kwartale roku poprzedniego, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego do jego

dwukrotności (art. 4919 ust. 2 PrUpN). W szczególnie uzasadnionych przypadkach sąd może

podwyższyć wynagrodzenie syndyka, jednak nie więcej niż do czterokrotności tegoż wynagrodzenia,

jeżeli jest to uzasadnione zwiększonym nakładem pracy syndyka wynikającym w szczególności ze

stopnia skomplikowania postępowania oraz liczby wierzycieli (art. 4919 ust. 3 PrUpN).

Przyjmując uproszczony charakter konsumenckiego postępowania upadłościowego ustawodawca

przesądził, że sprawy o ogłoszenie upadłości objęte będą rozpoznawane przez sąd upadłościowy

w składzie jednego sędziego zawodowego (art. 4913 PrUpN).

VI. Projekt „Szansa 2.0.” jako próba odpowiedzi na problem nadmiernego zadłużenia

VI. 1. Planowane działania w ramach projektu „Szansa 2.0.”

Termin realizacji projektu „Szansa 2.0.” to okres od dnia 1 marca 2015 r. do dnia 28 lutego 2016 r.

31

Zob. http://ms.gov.pl/pl/informacje/news,6792,upadlosc-konsumencka--poradnik.html.




Instytut Allerhanda realizuje projekt „Szansa 2.0.” przy udziale partnera Juss-Buss, organizacji

studenckiej utworzonej w 1971 r. Juss-Buss zatrudnia ponad 30 osób (studentów prawa) i otrzymuje

rocznie blisko 5.500 zapytań od osób poszukujących bezpłatnej pomocy prawnej. Przedmiotem

aktywności Juss-Buss jest pomoc osobom, które nie mogą samodzielnie dochodzić swoich praw. Juss-

Buss zajmuje się ochroną praw w zakresie szeregu dziedzin prawa. Jednym z pól aktywności jest

pomoc osobom zadłużonym. Juss-Buss wdrożył bezpłatny system doradztwa osobom zadłużonym

obejmujący m.in. prowadzenie negocjacji w celu redukcji długów, wskutek czego dysponuje bogatym

i cennym doświadczeniem mogącym przyczynić się do sukcesu w realizacji projektu „Szansa 2.0.”.

Dostrzegając dobrodziejstwa wynikające z liberalizacji przepisów o upadłości konsumenckiej jako

skutecznej metody walki z wykluczeniem społecznym osób nadmiernie zadłużonych w celu restytucji

rzetelnych dłużników do normalnego społecznego i gospodarczego funkcjonowania, w ramach

projektu „Szansa 2.0.” planowane jest podjęcie następujących działań:

1. przeprowadzenie w dniach 17-20 marca 2015 r. wizyty studyjnej przez ekspertów Instytutu

Allerhanda w Juss-Buss, który z powodzeniem wdrożył system doradztwa dla osób

nadmiernie zadłużonych;

2. stworzenie w maju 2015 r. ogólnodostępnego portalu internetowego dedykowanego

upadłości konsumenckiej, zawierającego co najmniej 4 elementy:

a. Automatyczny Kwalifikator Upadłości Konsumenckiej, którego celem będzie ocena

możliwości skorzystania z oddłużenia w ramach nowej upadłości konsumenckiej.

Automatyczny Kwalifikator Upadłości Konsumenckiej będzie obejmował test zamkniętych

pytań. Po wypełnieniu kwalifikatora osoba zainteresowana uzyska wynik wraz

z odpowiednim jego wyjaśnieniem;

b. kreator wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, wraz z załącznikami, gotowy do

wydrukowania w formacie pliku PDF. Dostęp do kreatora zostanie zapewniony dla osób,

które po wypełnieniu Automatycznego Kwalifikatora Upadłości Konsumenckiej uzyskają

pozytywną odpowiedź w zakresie możliwości skorzystania z upadłości konsumenckiej.

Kreator zapewni spełnienie warunków formalnych, które są przez ustawodawcę

wymagane dla zainicjowania postępowania w przedmiocie oddłużenia w ramach

upadłości konsumenckiej;

c. cykliczne publikacje aktualnych materiałów informacyjnych, które będą dedykowane

osobom zagrożonym upadłością konsumencką, również w formie przystępnych filmów

edukacyjnych;

d. anonimowy formularz kontaktowy umożliwiający przedstawienie ekspertom konkretnej

sytuacji faktycznej (majątkowej) i uzyskanie wsparcia doradczego;




3. wprowadzenie w maju 2015 r. pilotażowego wzorcowego programu doradztwa dla nie mniej

niż 30 potrzebujących w oparciu metody i sposób wypracowany przez partnera w Norwegii;

4. uruchomienie w maju 2015 r. telefonu informacyjnego dla osób zagrożonych upadłością

konsumencką służącego radą i wsparciem doradczym w okresie trwania projektu;

5. przygotowanie i przyprowadzenie w styczniu 2016 r. międzynarodowej konferencji z udziałem

ekspertów Juss-Buss zwieńczającej realizację projektu „Szansa 2.0.”, która będzie miała na

celu scharakteryzowanie przyjętego modelu wsparcia dla osób nadmiernie zadłużonych,

upowszechnienie zastosowanych metod doradztwa upadłościowego jako źródła inspiracji dla

podobnych inicjatyw w Polsce, a także ocenę skutków funkcjonowania nowych przepisów

w zakresie upadłości konsumenckiej;

6. przygotowanie, druk i dystrybucja w lutym 2016 r. publikacji przedstawiającej dorobek

projektu i zawierającej rekomendacje dla rozwiązań prawnych, organizacyjnych, finansowych

dotyczących upadłości konsumenckiej.

VI. 2. Cele projektu „Szansa 2.0.”

Upadłość konsumencka stanowi środek prawny dedykowany osobom nadmiernie zadłużonym.

Upadłość konsumencka począwszy od dnia 31 grudnia 2014 r. uzyskała nowy wymiar zakładający

prymat oddłużenia nad windykacją, co pozwala na szersze wykorzystanie tej instytucji w praktyce.

Z tego względu trzonem projektu „Szansa 2.0.” są szanse związane z liberalizacją przepisów

o upadłości konsumenckiej. Projekt zakłada możliwość bezkosztowego sprawdzenia za pomocą

Automatycznego Kwalifikatora Upadłości Konsumenckiej przez osoby zadłużone czy mogą skorzystać

z oddłużenia w ramach upadłości konsumenckiej. Uruchomienie portalu dedykowanego upadłości

konsumenckiej, na którym cyklicznie będą publikowane materiały informacyjne, będzie miało przede

wszystkim na celu edukowanie konsumentów o założeniach odnoszących się do tej instytucji. Pełna

i rzetelna informacja o upadłości konsumenckiej pozwoli na wyeliminowanie złudnych nadziei, które

towarzyszyły wprowadzeniu upadłości konsumenckiej do polskiego porządku prawnego w 2009 r.

Uruchomienie portalu internetowego, mającego przede wszystkim wymiar edukacyjny, w założeniu

upowszechni upadłość konsumencką, a zatem przełoży się na zwiększenie liczby postępowań

upadłościowych w stosunku do osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej.

Konsekwencją tego będzie upowszechnienie idei oddłużenia skierowanego dla rzetelnych dłużników,

co pozwoli na zmianę dotychczasowej optyki prezentowanej w społeczeństwie, która stygmatyzuje

osoby ogłaszające upadłość.




Upowszechnienie upadłości konsumenckiej jako narzędzia prowadzącego do oddłużenia przyczyni się

do obniżenia liczby osób korzystających z pomocy społecznej, a w konsekwencji do obniżenia kosztów

generowanych przez państwo. Do upowszechnienia idei upadłości konsumenckiej przyczynią się

bezkosztowy i powszechnie dostępny portal internetowy.

Działalność edukacyjna w zakresie upadłości konsumenckiej zakłada zwiększenie aktywności dłużnika

w celu poprawy swojej sytuacji materialnej. Popularyzacja oddłużenia w ramach upadłości

konsumenckiej, która ma na celu zachęcenie dłużnika do zwiększenia aktywności zawodowej w celu

chociażby częściowego zaspokojenia wierzycieli, ograniczy aktywność dłużników w tzw. szarej strefie,

co wpłynie również na wzrost PKB.

Projekt „Szansa 2.0.” zakłada wprowadzenie, w oparciu o wzory norweskie, komplementarnego dla

portalu internetowego dedykowanego upadłości konsumenckiej, systemu doradczego dla osób

zagrożonych upadłością konsumencką. Ideą systemu doradztwa będzie przede wszystkim

wprowadzenie efektywnego dialogu na płaszczyźnie dłużnik – wierzyciel. System doradztwa zostanie

przetestowany co najmniej na 30 osobach. W przypadku uzyskania dodatkowego zewnętrznego

finansowania Instytut Allerhanda będzie mógł rozszerzyć pomoc doradczą ponad gwarantowaną

projektem grupę docelową.

Przetestowanie w trakcie trwania projektu „Szansa 2.0.” dwóch autorskich środków, tj. portalu

internetowego obejmującego Automatyczny Kwalifikator Upadłości Konsumenckiej, a także

modelowego systemu doradztwa wprowadzonego w oparciu o wzory norweskie, umożliwi stworzenie

rekomendacji i postulatów de lege ferenda dla wprowadzenia modelowego systemu rozwiązania

problemu nadmiernego zadłużenia, w szczególności w zakresie dotyczących obecnego brzmienia

przepisów upadłości konsumenckiej.

Projekt zakłada udział instytucji finansowych, a także innych podmiotów biorących udział w procesie

oddłużenia (np. syndyków). Rozszerzenie perspektywy spojrzenia na problem nadmiernego zadłużenia

przez zapewnienie udziału instytucji finansowych pozwoli na wypracowanie mechanizmów

maksymalnie harmonizujących interesy wierzycieli oraz dłużników. Założeniem będzie zdefiniowanie

mechanizmów mających na celu włączenie dłużników do obrotu gospodarczego, a także ich

aktywizację. Udział instytucji finansowych w projekcie pozwoli na wypracowanie kompleksowych

rekomendacji dla modelowego wzorca pomocy osobom zadłużonym. Wszelkie środki zmierzające do

prowadzenia efektywnego dialogu na linii dłużnik-wierzyciel (czy zawężając: instytucje finansowe)

wydają się rozwiązaniem pożądanym i koniecznym.

Współpraca z Juss-Buss powoli nie tylko na poznanie implementowanego przez partnera modelu

doradczego dla osób nadmiernie zadłużonych, ale również umożliwi wymianę doświadczeń i wiedzy

przez ekspertów Instytutu Allerhanda i Juss-Buss o systemowych rozwiązań przyjętych w obu

państwach w zakresie walki z nadmiernym zadłużeniem, także pozwoli na podjęcie studiów

komparatystycznych dotyczących upadłości konsumenckiej. Transfer wiedzy i doświadczeń pomiędzy




Instytutem Allerhanda i Juss-Buss niewątpliwie wzbogaci wymiar zaproponowanych rekomendacji dla

modelu wsparcia osób zadłużonych.

Polski ustawodawca nie zdecydował się na wprowadzenie legalnej definicji nadmiernego zadłużenia.

Sprzężona z tym brakiem jest niekompletność systemowych mechanizmów pomocy osobom

nadmiernie zadłużonym. Należy podkreślić, że w polskim porządku prawnym brakuje systemowego

modelu pomocy osobom zadłużonym, na który – poza dostępem do upadłości konsumenckiej –

składa się również mechanizmy mające na celu prewencję i zapobieganie nadmiernemu zadłużeniu

poprzez odpowiednie działania edukacyjne, szkoleniowe i informacyjne, a także wspieranie integracji

osób nadmiernie zadłużonych w życiu społecznym, przeciwdziałając tym samym ich wykluczeniu

społecznemu. Wobec tych braków, dla wypracowania rekomendacji modelu walki z nadmiernym

zadłużeniem, ważna będzie analiza modeli implementowanych przez inne państwa europejskie.

Trzeba zaznaczyć, że na poziomie europejskim nie prowadzono systemowych rozwiązań walki

z nadmiernym zadłużeniem. Przyjęte przez Unię Europejską mają charakter wycinkowy, głównie

skupiające się na rzetelnym informowaniu konsumentów. W tym zakresie warto wspomnieć

o dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie

umów o kredyt konsumencki oraz uchylającą dyrektywę Rady 87/102/EWG32, a także dyrektywy

2006/114/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. dotyczącej reklamy

wprowadzającej w błąd i reklamy porównawczej33.

Warta odnotowania jest opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, dalej: EKES, z dnia

29 kwietnia 2014 r. w sprawie ochrony konsumentów i właściwego traktowania nadmiernego

zadłużenia w celu zapobiegania wykluczeniu społecznemu (opinia rozpoznawcza - 2014/C 311/06)34.

EKES wskazał, że choć na poziomie prawa europejskiego nie wprowadzono rozwiązań dotyczących

problemu nadmiernego zadłużenia, na ten krok zdecydowały się niektóre państwa członkowskie UE,

jednak przyjęte przez te państwa środki te nie są jednolite. EKES rekomenduje aby odpowiednia

i jednolita procedura w tym zakresie powinna zostać wprowadzona we wszystkich państwach

członkowskich Unii Europejskiej. EKES postuluje by na szczeblu europejskim opracowano wspólną

definicję operacyjną nadmiernego zadłużenia, wprowadzono edukację finansową konsumentów,

a także utworzono Europejskie Centrum Monitorowania Nadmiernego Zadłużenia. Zadaniem

Europejskiego Centrum Monitorowania Nadmiernego Zadłużenia byłoby prowadzenie wiarygodnych

danych statystycznych, sporządzenie szczegółowej analizy przyczyn nadmiernego zadłużenia

i kategorii osób zadłużonych, a także analiza porównawcza w państwach członkowskich Unii

Europejskiej.

32

Dz. U. L 133 z dnia 22 maja 2008 r. s. 66. 33

Dz. U. L 376 z dnia 27 grudnia 2006, s. 21 34

Dz. U. UE C z dnia 12 września 2014 r.: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52014AE0791&from=PL.




Wobec braku doświadczenia zarówno na szczeblu europejskim, a także w Polsce w zakresie

kompleksowego modelu pomocy osobom nadmiernie zadłużonym, warto zdiagnozować modele walki

z tym problemem, które zostały przyjęte w innych krajach europejskich, w szczególności w Norwegii.

Realizowanie projektu „Szansa 2.0.” umożliwia zgłębienie modelów walki z nadmiernym zadłużeniem

w Norwegii. Zapoznanie się z wzorami norweskimi umożliwi partnerstwo z Juss-Buss. Jednocześnie

warto wskazać, iż realizowanie projektu może być interesujące dla pogłębienia wiedzy

o implementowanych środkach pomocy przyjętych w innych państwach europejskich. Warty analizy

jest model przyjęty przez Islandię, która wobec kryzysu gospodarczego z 2008 r. przyjęła

niekonwencjonalne środki pomocy osobom nadmiernie zadłużonym polegające na odmowie

dokapitalizacji zadłużonych banków, a następnie ich kontrolowanej upadłości. Co ważne na Islandii

w 2010 r. ustawą nr 100/201035 został powołany Urząd Rzecznika Praw Dłużników (nazwa w języku

angielskim: „The Office of the Ombudsman for Debtors”36), który bezpłatnie udziela porad osobom

nadmiernie zadłużonym, a także asystuje dłużnikom w postępowaniu upadłościowym37. Należy jednak

wskazać, iż poszerzenie oddziaływania projektu „Szansa 2.0.” na analizę modeli pomocy osobom

zadłużonym przyjętych poza Norwegią, wymaga uzyskania przez Instytut Allerhanda dodatkowego

finansowania na realizację tych zamierzeń.

VI. 3. Perspektywy stworzenia i rozwoju systemu wsparcia osób nadmiernie zadłużonych i zagrożonych upadłością w skali regionalnej, krajowej i międzynarodowej

Realizacja projektu „Szansa 2.0.” stanowi sposobność na zebranie istotnych doświadczeń mogących

stanowić podstawę do ewentualnego rozwoju pomocy oraz nowych usług na rzecz osób nadmiernie

zadłużonych, ich replikacji oraz ewentualnego skalowania w skali regionalnej, krajowej

i międzynarodowej.

Podstawą proponowanych rozwiązań powinny być uzupełniające się działania związane z twórczym

rozwojem aktywności przewidzianych do realizacji w projekcie i ich uzupełnienie nowymi

przedsięwzięciami oraz ich przewidywanej formalizacji poprzez wyodrębnienie w ramach działania

Instytutu Allerhanda Europejskiego Centrum Monitoringu Nadmiernego Zadłużenia.

35

http://eng.velferdarraduneyti.is/media/acrobat-enskar_sidur/The-Ombudsman-for-Debtors-Act-No-100-2010-as-

amended.pdf. 36

http://www.ums.is/. 37

Zgodnie z art. 1 ustawy nr 100/2010 Urząd Rzecznika Praw Dłużników jest rządową jednostką prowadzoną przez Rzecznika

Praw Dłużników, która działa pod auspicjami Ministra właściwego do spraw rynku finansowego, a która ma na celu ochronę interesów i praw dłużników („Article 1: The Office of the Ombudsman for Debtors is a government agency headed by the Ombudsman for Debtors. The Agency, which operates under the auspices of The Minister responsible for matters relating to the finance market, shall guard the interests and rights of debtors as further provided for in law”).




Na etapie diagnozy stanu zadłużenia jako potencjalne istotne uznano działania odpowiadające na trzy

istotne wyzwania jakimi są:

1) prewencja nadmiernego zadłużenia poprzez działania edukacyjne, wychowawcze

i promocyjne;

2) wsparcie dłużników w procesie wychodzenia z nadmiernego zadłużenia;

3) stworzenie podstaw systemowych – organizacyjnych, finansowych i prawnych – służących

ograniczeniu zjawiska nadmiernego zadłużenia odzwierciedlających konieczność

wypracowania stałych form dialogu i dyskusji interesariuszy zainteresowanych

i zaangażowanych w rozwiązanie problemu nadmiernego zadłużenia.

ad 1. prewencja nadmiernego zadłużenia poprzez działania edukacyjne, wychowawcze i promocyjne

W ramach działań związanych z prewencja nadmiernego zadłużenia poprzez działania edukacyjne,

wychowawcze i promocyjne podejmowane działania mogą objąć zarówno elementy związane

z edukacją formalną jak i nieformalną. W zakresie edukacji formalnej dobrą podstawą byłoby

wykorzystanie elementów edukacji w ramach działań związanych z eksperymentami pedagogicznymi,

których celem byłoby przygotowanie przede wszystkim młodych ludzi do zrozumienia rzeczywistości

gospodarczej, planowania finansowego oraz umiejętności korzystania z dostępnych usług

finansowych poprzez rozwinięcie i wdrożenie nowoczesnego programu edukacyjnego w okresie

dwóch – trzech lat. Powinno ono obejmować takie zagadnienia planowanie własnego budżetu, prawa

konsumenta, analiza ofert finansowych, analiza skutków własnych decyzji. Ze względu na swój zakres

podejmowane działania wiążą się z koniecznością przygotowania materiałów edukacyjnych oraz

przygotowania nauczycieli do prowadzenia działań edukacyjnych. Innym elementem tych działań jest

wypracowanie formuły pracy pozalekcyjnej w postaci kół zainteresowań związanych z edukacją

finansową.

Edukacja szkolna i szczególnie jej koniec na poziomie ponadpodstawowym służy nabyciu wiedzy

i umiejętności, jak też wyrobieniu postaw, które powinny towarzyszyć świadomym decyzjom

konsumenckim, w tym korzystaniu z usług finansowych przez całe życie. Z tych właśnie powodów

młodzi ludzie powinni zostać wyposażeni w umiejętności pozwalające im sprawnie gospodarować

finansami. Przygotowanie działań bazujących na projekcie „Szansa 2.0.” umożliwiłoby opracowanie

we współpracy ze szkołami warsztatów poświęconych planowaniu finansowemu, racjonalnemu

dysponowaniu dostępnymi środkami finansowymi, sposobom krytycznej analizy informacji

kredytowych, ubezpieczeniowych w odniesieniu do rzeczywistych możliwości finansowych,

najczęstszych błędach i porażkach wynikających z błędnych zachowań konsumenckich oraz praw

i zobowiązań związanych z zaciąganiem różnego rodzaju zobowiązań.




Do szeroko rozumianych działań popularyzatorskich na rzecz ograniczenia zjawiska nadmiernego

zadłużenia należy edukacja poprzez wykorzystanie mass mediów oraz przybliżenie konsekwencji

nadmiernego zadłużenia poprzez programy telewizyjne. Przykładem na którym można się oprzeć jest

Norweski Program telewizyjny emitowany przez stację telewizyjną TV3 zatytułowany Luksusfellen38

(„Pułapka luksusu”). Jest to popularny w Norwegii format telewizyjny oparty na faktach,

reżyserowany program przybliżający losy osób nie panujących nad swoimi wydatkami i w związku

z tym popadających w nadmierne zadłużenie. Oryginalnie program został stworzony w Danii i został

zaadaptowany do potrzeb rynku norweskiego. Jego elementami jest quiz badający edukacje

uczestników. Dlatego prezentowany format jest także popularny w Szwecji i Danii. Format jest

skierowany do publiczności w wieku 18 – 40 lat, a więc w okresie kiedy podejmuje się decyzje

o ważnych inwestycjach skutkujących zobowiązaniami finansowymi. Długość trwania programu

w przybliżeniu wynosi 1 godzinę. Uczestnikami muszą być osoby pełnoletnie oraz zadłużone.

Wygrane w audycji telewizyjnej trofea – nagrody pieniężne – muszą zostać przeznaczone na spłatę

zadłużenia. Dodatkowymi nagrodami są nagrody rzeczowe np. sprzęt AGD i inne, które można

zatrzymać. W przypadku sukcesu w spłacie długu zwycięzca kończy program z czystym saldem,

w przypadku porażki pozostały do spłaty dług jest mu wręczany poprzez nowy certyfikat

specyfikujący wysokość należności, czemu towarzyszy wezwanie do spłaty pozostałej części długu

najszybciej jak to jest możliwe.

Doświadczenie norweskiego partnera w projekcie, który współpracował w realizacji programu, jest

cennym źródłem inspiracji dla replikacji przedstawianej praktyki w Polsce. Juss-Buss został

poproszony o wydelegowanie specjalistów – doradców będących komentatorami w trakcie trwania

programu, których zadaniem było wskazanie pożądanych działań. Dało to organizacji większą

dostrzegalność i rozpoznawalność marki organizacji w Norwegii. Warte rozważenia byłoby

zaproszenie twórców programu do Polski i podzielenie się doświadczeniami realizacji programu jako

źródła inspiracji dla zakupu licencji lub stworzenia autorskiej koncepcji programu telewizyjnego

poświęconego problemom osób z nadmiernym zadłużeniem.

ad 2. wsparcie dłużników w procesie wychodzenia z nadmiernego zadłużenia

Wsparcie dłużników w procesie wychodzenia z nadmiernego zadłużenia może przyjmować

m.in. formę doradztwa i pomocy indywidualnej, pracy grupowej i samopomocy w tym różnego

rodzaju form wsparcia publicznego i pomocy doradczej, w tym pomocy prawnej i psychologicznej. Tak

jak to zostało zaznaczone w niniejszym raporcie, w Polsce brakuje dotychczas kompleksowego

programu pomocy dla osób nadmiernie zadłużonych. Elementem budowy takiego programu może być

wsparcie dla tworzenia grup pomocy dla takich osób, z uwzględnieniem ich specyficznych potrzeb.

38

http://www.tv3.no/luksusfellen.




Przykładem jest wsparcie udzielone seniorom, osobom uzależnionym od hazardu i innym. Dla

efektywnego świadczenia pomocy zadłużonym potrzeba z jednej strony zespołu osób bezpośrednio

pracujących z dłużnikami oraz szerokiego grona tych ludzi i instytucji, którzy informują, wspierają,

motywują i pomagają dłużnikom.

ad 3. stworzenie podstaw systemowych – organizacyjnych, finansowych i prawnych – służących

ograniczeniu zjawiska nadmiernego zadłużenia odzwierciedlających konieczność wypracowania

stałych form dialogu i dyskusji interesariuszy zainteresowanych i zaangażowanych w rozwiązanie

problemu nadmiernego zadłużenia

Stworzenie podstaw systemowych – organizacyjnych, finansowych i prawnych służących ograniczeniu

zjawiska nadmiernego zadłużenia wiąże się z potrzebą wypracowania mechanizmów wczesnego

ostrzegania przed możliwością pojawienia się problemów związanych ze spłatą kredytów opartej na

Informacji statystycznej, oraz informacji samych instytucji finansowych, w tym przede wszystkim

banków oraz pogłębieniem wiedzy na temat sposobów wsparcia działań ratunkowych i naprawczych.

Wskazane kierunki potencjalnego rozwoju dalszych działań na rzecz osób zadłużonych wiążą się ze

zbudowaniem platformy systematycznej współpracy pomiędzy interesariuszami procesu, w tym

instytucjami finansowymi, placówkami pomocy społecznej i kurateli sądowej, w szczególności

w organizowaniu lokalnych i regionalnych systemów wsparcia osób zadłużonych i motywowaniu

dłużników do podejmowania działań naprawczych. Choć dość dobrze znamy przyczyny powstawania

zaległości kredytowych, to istnieje potrzeba harmonizacji działań na rzecz ograniczeń tego zjawiska

poprzez współpracę europejską, w tym organizacji społecznych i działań obywatelskich na rzecz

z jednej strony prewencji, a z drugiej skali i oddziaływania tego zjawiska. Instytut Allerhanda mógłby

być źródłem inspiracji dla inicjatyw tego typu w innych miastach i regionach w Polsce, jak również

w krajach europejskich. W szczególności Instytut Allerhand mógłby być liderem tego rodzaju

aktywności w krajach Europy Środkowej. Potencjalnymi partnerami, oprócz instytucji pomocy

publicznej i władz samorządowych mogą być także instytucje, do których można się zgłosić w celu

uzyskania pomocy, np. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Rzecznik Ochrony Konsumenta,

Komisja Nadzoru Finansowego, Departament Ochrony Klienta przy Komisji Nadzoru Finansowego.

Jako priorytetowe kierunki przyszłego rozwoju zostały wskazane jako najbardziej perspektywiczne:

1) działania na poziomie lokalnym i regionalnym – w tym organizacja modelowego lokalnego/regionalnego systemu wsparcia dla osób zadłużonym w wybranej gminie lub grupie gmin;

2) działania dotyczące działań na poziomie krajowym – poprzez inicjowanie działań prawodawczych oraz realizacji skalowalnych i replikowalnych projektów na rzecz ograniczenia problemu nadmiernego zadłużenia;




3) współpraca Europejska – poprzez stworzenie transnarodowego partnerstwa mogącego dzielić się doświadczeniami prób ograniczenia konsekwencji problemu nadmiernego zadłużenia w różnych krajach europejskich.

Tabela 5

Program Zakres potencjalnego wsparcia i wymagania Dalsze informacje

Europejski Program na rzecz Zatrudnienia i Innowacji Społecznych

Działania na rzecz pomocy inicjatywom samopomocowym oraz społecznym, akcje pilotażowe i informacyjne

http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1081

Europejskie Programy Współpracy Terytorialnej

Działania w skali transgranicznej, transnarodowej i europejskiej na rzecz podejmowania inicjatyw pilotażowych wspierających innowacje w ważnych zakresach dotyczących radzenia sobie z problemem nadmiernego zadłużenia. Z perspektywy możliwości działania Instytutu Allerhanda realne jest przygotowanie projektów adresujących konkursy ogłaszane w ramach programów Europa Środkowa, Program Bałtycki, Współpraca Transgraniczna PL-SK. W przypadku starań o dofinansowanie ze środków publicznych istnieje możliwość przygotowania koncepcji wniosku ze środków samorządu woj. małopolskiego

http://www.interreg4c.eu/interreg-europe/ http://www.central2020.eu/ http://www.interreg-baltic.eu/home.html http://pl.plsk.eu/index/

Program Erasmus Plus Działania w skali krajowej i międzynarodowej na rzecz podniesienia kwalifikacji osób i instytucji w zakresie związanym z projektem poprzez wymiany, staże oraz podejmowanie projektów pilotażowych skierowanych do różnych grup odbiorców

http://www.erasmusplus.org.pl

Fundusze Strukturalne w tym Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój

M.in. w ramach osi priorytetowej innowacje społeczne oraz współpracy międzynarodowej będzie istniała możliwość pogłębienia współpracy międzynarodowej na płaszczyźnie ograniczenia problemu wykluczenia społecznego osób nadmiernie zadłużonych

https://www.mir.gov.pl/fundusze/Fundusze_Europejskie_2014_2020/Documents/PO_WER_08012014.pdf

Programy krajowe – publiczne np.

Fundusze pozostające w gestii Ministerstwa Sprawiedliwości. Programy wsparcia określonych grup obywateli znajdujących się w sytuacji zagrożenia wykluczeniem społecznym np. seniorów

http://bip.ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/fundusz-pomocy-pokrzywdzonym-oraz-pomocy-postpenitenacjarnej/pomoc-postpenitencjarna/ https://www.mpips.gov.pl/seniorzyaktywne-starzenie/rzadowy-program-asos/

Fundusze pozostające w gestii jednostek samorządu

W ramach rocznych programów dotacyjnych istnieje możliwość starania się o dofinansowanie zadań wsparcia osób nadmiernie zadłużonych ze środków

http://ngo.krakow.pl/granty_i_dotacje/1813,glowna.html



http://www.interreg4c.eu/interreg-europe/

http://www.interreg4c.eu/interreg-europe/

http://www.central2020.eu/

http://www.central2020.eu/

http://www.interreg-baltic.eu/home.html

http://www.interreg-baltic.eu/home.html

http://pl.plsk.eu/index/

http://www.erasmusplus.org.pl/

http://www.erasmusplus.org.pl/





http://bip.ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/fundusz-pomocy-pokrzywdzonym-oraz-pomocy-postpenitenacjarnej/pomoc-postpenitencjarna/






https://www.mpips.gov.pl/seniorzyaktywne-starzenie/rzadowy-program-asos/










terytorialnego pozostających w gestii jednostek samorządu terytorialnego. Jednocześnie po złożeniu oferty organizacji pozarządowej lub podmiotu wymienionego w art. 3 ust. 3, organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego może zlecić organizacji pozarządowej lub podmiotom wymienionym w art. 3 ust. 3, z pominięciem otwartego konkursu ofert, realizację zadania publicznego o charakterze lokalnym lub regionalnym (...)

źródło: Opracowanie własne Warte podkreślenia jest działanie na rzecz rozwoju projektu. Wiąże się z podwyższeniem

praktycznych umiejętności pracy z osobami zadłużonymi – wczesnego rozpoznawania problemu

zagrożenia niewypłacalnością, motywowania do podejmowania działań naprawczych oraz wsparcia

inicjatyw pomocowych i samopomocowych osób nadmiernie zadłużonych. Naturalnymi partnerami

w tych działaniach są organy opieki społecznej. Systematyczna wymiana informacji służy także

identyfikacji problemów, barier i ograniczeń w funkcjonowaniu i upowszechnianiu systemu pomocy,

np. zobowiązań dłużników do udziału w tworzonych grupach wsparcia zawierane w kontraktach

socjalnych itd. Przedstawiane działania mogą być finansowane przez instytucje finansowe,

ubezpieczeniowe i bankowe. W ich dobrze pojętym interesie leży bowiem zainteresowanie choćby

częściową spłatą zaciągniętych zobowiązań.

Tak jak zostało to pokazane kontynuacja działań podjętych w projekcie „Szansa 2.0.” oraz ich rozwój

może być finansowy ze środków publicznych i komercyjnych, w formie zarówno przygotowania

konkretnych przedsięwzięć i projektów jak też systemowego porozumienia z instytucjami

finansowymi, w tym bankami, służącego wzmocnieniu instytucjonalnemu i organizacyjnemu tej formy

działania Instytutu Allerhanda.

VI. 4. W stronę Europejskiego Centrum Monitorowania Nadmiernego Zadłużenia

Realizowanie projektu „Szansa 2.0.” umożliwi zebranie wartościowych informacji dotyczących skali

i perspektyw problemu nadmiernego zadłużenia. Realizowanie projektu pozwoli na wypracowanie

i wzmocnienie współpracy międzynarodowej w systemowym podejściu do ograniczenia skali

nadmiernego zadłużenia. Potencjalnymi partnerami w tych wysiłkach mogłyby być zrzeszenia sieciowe

takie jak European Consumer Debt Network (ECDN) oraz European Financial Inclusion Network

(EFIN). Współpraca z tymi organizacjami mogłaby być podstawą do upowszechnienia i wzmocnienia

działań Instytutu Allerhanda w zakresie zbierania i upowszechniania informacji o problemie

nadmiernego zadłużenia jak też wskazywania i testowania praktycznych narzędzi ograniczających

występowanie tego problemu oraz proponowania rozwiązań w skali europejskiej.




Autorzy:

Alicja Sobota (red.) – adwokat, absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu

Jagiellońskiego. Od 2008 roku związana „Labe i Wspólnicy” Kancelarią Radców Prawnych

i Adwokatów sp. jawną. Na listę adwokatów Izby Adwokackiej w Krakowie wpisana w 2013 roku.

Autorka publikacji naukowych z zakresu prawa upadłościowego oraz spółek handlowych. Członek

Sekcji Prawa Upadłościowego Instytutu Allerhanda w Krakowie.

kontakt: [email protected]

Karol Tatara (opr. pkt I-V) - radca prawny, absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu

Jagiellońskiego oraz School of American Law organizowaną przez The Catholic University of America

w Waszyngtonie wraz WPiA UJ. Specjalizuje się w zakresie prawa upadłościowego oraz prawa

gospodarczego, w szczególności w zakresie prawa spółek i prawa rynku kapitałowego. Syndyk

licencjonowany. Członek Sekcji Prawa Upadłościowego Instytutu Allerhanda w Krakowie.


Stanisław Alwasiak (opr. pkt VI) – pełnomocnik zarządu Instytutu Allerhanda ds. pozyskiwania

funduszy. Jest specjalistą ds. zarządzania projektami, doktorantem Uniwersytetu Ekonomicznego

w Krakowie i magistrem administracji publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

i Copenhagen Business School. Uczestniczył jako doradca m.in. w programach USAID, Banku

Światowego, UE w tym programach ramowych UE, Europejskiej Współpracy Terytorialnej

i Współpracy Rozwojowej i inn. Posiada teoretyczne i praktyczne przygotowanie związane

z zarządzaniem innowacjami, komercjalizacją przedsięwzięć innowacyjnych, przygotowaniem,

zarządzaniem, monitoringiem i oceną innowacyjnych przedsięwzięć finansowanych ze środków

publicznych.


RAPORT DIAGNOSTYCZNY PROJEKT „SZANSA 2.0.”który wywołuje istotne zagrożenie...

Documents

Transcript of RAPORT DIAGNOSTYCZNY PROJEKT „SZANSA 2.0.”który wywołuje istotne zagrożenie...