przegldmorskiMIESICZNIK | STYCZE 2008 | NR 1 (007)ISSN 1897-8436RODOWISKO STREFY LITORALNEJ A DZIAANIA PRZECIWMINOWE str. 14BIAY SZKWA str. 20 | 70 LAT SUBY ORP BYSKAWICA str. 48WICZENIANOBLE MARINER2007str. 11Estonia RosjaFinlandiaHelsinkiTurkuTallinnmorze terytorialnemorze terytorialne6 mil morskichPOLITYKA I GOSPODARKA MORSKA str.|4ZABEZPIECZENIE DZIAABiay szkwa, ktry 21 sierpnia 2007 r. przeszed nad mazurskimi jeziorami: Mikoajskim, niardwy, Taty i abap, spowodowa mier wielu osb oraz uszkodzenie i zatopienie licznych jednostek pywajcych.Biay szkwastr.|20Tureckie fregaty rakietowe typu MEKO 200TNTECHNIKA I UZBROJENIE str.|24Zjawisko kawitacji jest zwizane z ruchem cia staych w cieczach wok powierzchni ciaa tworz si warstwy laminarne wody o rnych prdkociach.Zjawisko superkawitacji i jego wykorzystanie w dziaaniach na morzuTECHNIKA I UZBROJENIEstr.|3770 lat suby ORP ByskawicaHISTORIA MORSKA str.|48W listopadzie 2007 r. mina 70. rocznica wprowadzenia do suby ORP Byskawica jednego z najsynniejszych niszczycieli Marynarki Wojennej RP. Pastwa nadbrzene lece na planowanej trasie gazocigu mog tylko opni jego budow, ale nie mog jej zapobiec.2008/01 przegld morski 3STYCZE 2008 | NR 1 (007)Aleje Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa, tel.: CA MON 845 365, 022 6845365, 022 6845685, www.zolnierz-polski.pl, e-mail: sekretariat@redakcjawojskowa.pl, polityka i gospodarka morskaGazocig pnocny w korytarzu Zatoki Fiskiej, kmdr por. dr Dariusz R. Bugajski .........................................................4Dostrzega zagroenie, mgr Joanna Jedel ........................................8morska sztuka wojennawiczenia Noble Mariner 2007, kmdr por. Andrzej Kochalski, kmdr por. Krzysztof omnicki .......... 11zabezpieczenie dziaarodowisko strefy litoralnej a dziaania przeciwminowe, kmdr ppor. Dariusz Kozowski .......................................................... 14Biay szkwa, kmdr por. dr Dariusz Grabiec .................................... 20technika i uzbrojenieTureckie fregaty rakietowe typu MEKO 200TN, mgr in. Andrzej Nitka ....................................................................... 24AKTUALNOCI ................................................................................... 33Blaski i cienie superkawitacji, kmdr por. dr Krzysztof Jurek ......... 37siy morskie innych pastwZ ycia flot, kmdr por. Maciej Nacz ............................................... 46historia morska70 lat suby ORP Byskawica, kmdr por. dr Sawomir Kudela ......................................................... 48konferencje, sympozja naukoweXVII Midzynarodowa Konferencja Hydrograficzna, kmdr Henryk Nitner ........................................................................... 61przegldmorskiDyrektor Redakcji Wojskowejredaktor naczelny: Artur Bartkiewicztel.: CA MON 845-365, 845-685; faks: 845-503Zastpca dyrektora: ppk Lech Mleczkotel.: CA MON 845-685,e-mail: lech.mleczko@redakcjawojskowa.plRedaktor prowadzcy: kmdr ppor. dr Mariusz Konarskitel.: CA MON 266-207; 262-413,e-mail: bandera@mw.mil.plRedaktor merytoryczny: Paulina Gliska, dr Jan Brzozowski tel.: CA MON 845-186Skad i amanie: Monika KlekociukOpracowanie stylistyczne: Renata Gromska, Katarzyna Koco, Aleksandra Ogoza, Teresa WieszczeczyskaKolporta i reklamacje: Bellona SA (0-22) 457-04-37, 687-90-41, CA MON 879-041 Informacje o kolportau: Elbieta Toczek tel.: CA MON 840 400, (022) 684 04 00Reklama: reklama@redakcjawojskowa.plZdjcie na okadce: Marian KluczyskiProjekt graficzny: ukasz Kaugan, CaStudio Druk: Drukuj Tanio.com ul. Ludmierska 29, 34-400 Nowy TargZesp redakcyjnySzanowni Czytelnicy!Z przyjemnoci informuj Pastwa, e nasz miesicznik zwikszy objto. Od biecego numeru liczy 64 strony. Przybliamy w nim czytelnikom zagadnie-nie dotyczce budowy gazocigu pnoc-nego i uwarunkowa zawartych w prawie midzynarodowym dotyczcym upraw-nie pastwa nadbrzenego w tym zakre-sie. Magister Joanna Jedel rozwaa wpyw atakw terrorystycznych na morskie centra logistyczne ze szczeglnym uwzgldnie-niem portu w Gdasku. Ocen wicze Si Odpowiedzi NATO, ktre odbyy si w ubie-gym roku na Batyku, przedstawiaj ich uczestnicy. Bardzo pouczajcy jest mate-ria dotyczcy pomocy udzielonej przez specjalistw z MW w trakcie akcji poszuki-wawczej ofiar biaego szkwau na mazur-skich jeziorach. Inne zagadnienia, ktrymi zajmujemy si na amach styczniowego numeru Przegldu Morskiego, to zalety zastosowania min morskich w obronie przeciwdesantowej wybrzea oraz wpyw rodowiska morskiego na prowadzenie dziaa przeciwminowych. Rozwojowi si morskich w innych pa-stwach powicone s dwa materiay. Jeden z nich dotyczy tureckich fregat rakie-towych, historii ich powstania oraz kolej-nym typom, opartym na koncepcji MEKO. Obszerny materia dotyczy 70 lat suby jednego z najsynniejszych niszczycieli MWRP ORP Byskawica. Pastwa uwadze polecamy rwnie pozostae, rwnie ciekawe materiay podejmujce tematyk morsk.ycz przyjemnej lekturykmdr ppor. dr Mariusz Konarski redaktor prowadzcy2008/014 przegld morskiPOLITYKA I GOSPODARKA MORSKA dylematyZgodnie z wariantem trasy1 prefero-wanym przez rosyjsko-niemieckie konsorcjum Nord Stream rurocig gazowy bdzie przebiega na odcin-ku 1208 km przez rosyjsk, fisk, szwedzk, dusk (na pnoc od Bornholmu2) i niemiec-k wyczn stref ekonomiczn. Uwarunkowania prawneUprawnienia pastwa nadbrzenego w tej strefie s cile okrelone przez prawo mi-dzynarodowe (konwencj o prawie morza z 1982 r.). Obejmuj one midzy innymi wy-czne prawo do badania, eksploatowania i ochrony zasobw naturalnych (ywych i nie-oywionych) wd morskich wraz z ich pod-ziemiem, wyczne prawo do ochrony i za-chowania rodowiska oraz prawo do budowy sztucznych wysp, konstrukcji i instalacji. W pozostaych kwestiach wyczna strefa ekonomiczna stanowi obszar midzynarodo-wy, w ktrym s zapewnione wolnoci ko-munikacyjne, w tym wolno eglugi i prze-lotu oraz ukadania kabli i rurocigw. Pa-stwo, do ktrego naley strefa, nie moe sku-tecznie sprzeciwi si budowie rurocigu, wykorzystujc instrumenty prawne. Jednak moe utrudni budow, przeduajc konsul-tacje w sprawie ochrony rodowiska i prze-biegu rurocigu. Moe wskaza na obnie-nie bezpieczestwa ekologicznego nie tylko z powodu potencjalnych szkd ekologicznych przy ukadaniu rurocigu w rejonach szcze-glnie wraliwych przyrodniczo, ale take na skutek groby uwolnienia podczas budowy gazocigu trujcych rodkw bojowych zale-gajcych w rnych czciach dna morskie-go po II wojnie wiatowej. Moe wskaza tak-e ryzyko mniej prawdopodobnych zagroe, np. awarii rurocigu lub akcji terrorystycznej w niego wymierzonej. Gazocig pnocny w korytarzu Zatoki FiskiejPastwa nadbrzene lece na planowanej trasie gazocigu mog tylko opni jego budow, ale nie mog jej zapobiec.UprawnieniaZgodnie z ratyfikowan przez pastwa batyckie konwencj o prawie morza z 1982 r. kade pastwo ma prawo do ukadania i konserwowania podmorskich kabli i rurocigw na szelfie konty-nentalnym. W przypadku Morza Batyckiego grani-ce szelfu s tosame z granicami wycznych stref ekonomicznych.1 Problem korytarza Zatoki Fiskiej i inne kwestie zwizane z projektem budowy gazocigu omwiono w publikacji D. R. Bugajskiego: Gazocig pnocny w wietle prawa morza i polityki batyckiej. Stosunki Midzynarodowe International Relations 2007, t. 36.2 Pierwotnie trasa gazocigu miaa przebiega na poudnie od wyspy. Kiedy okazao si, e w tym obszarze o powierzchni 3503 km2 nakadaj si roszczenia Danii i Polski do wycznej strefy ekonomicznej, zdecydowano si zmieni tras rurocigu (sierpie 2007) tak, by unikn moliwoci prawnego oddziay-wania przez Polsk na t inwestycj. Pastwo nadbrzene nie moe utrudnia bu-dowy systemw przesyowych na swoim szel-fie. Wedug konwencji zgody pastwa nad-brzenego wymaga jedynie szczegowy prze-bieg trasy rurocigu. Inwestor powinien take 2008/01 przegld morski ouwzgldni istniejce ju kable i rurocigi oraz wszelkie kwestie z nimi zwizane.Jeli za punkt wyjcia przyj status wycz-nej strefy ekonomicznej i szelfu kontynental-nego, to pastwo nadbrzene nie ma moliwo-ci skutecznego oddziaywania na inwestycj. Takie byo podstawowe zaoenie konsorcjum Nord Stream przy planowaniu trasy. nostek Gwatemali wyjcia na Morze Kara-ibskie. Istnieje przecie prawo nieszkodli-wego przepywu, a poza tym Gwatemala ma szeroki dostp do Oceanu Spokojnego z dru-giej strony kontynentu. Z takich samych powodw ze swoich rosz-cze w Zatoce Fiskiej zrezygnoway Finlan-dia i Estonia. Zachoway korytarz morza pe-nego (high seas corridor) zapewniajcy nie-zakcon eglug statkw morskich i po-wietrznych do i z rosyjskiego Sankt Peters-burga. Umowa midzy obu rzdami zostaa zawarta z inicjatywy Estonii w formie wy-miany not z 6 kwietnia 1993 r. i 4 maja 1994 r. (wesza w ycie 30 lipca 1995 r.). Finowie i Estoczycy, ssiedzi przez zatok, przewi-dzieli jednak moliwo jednostronnego roz-szerzenia morza terytorialnego. Zastrzegli tylko, e taka decyzja bdzie wymagaa uprzedzenia kontrahenta z wyprzedzeniem co najmniej 12 miesicy.Postanowienia tej umowy zostay potwier-dzone w dwustronnym porozumieniu o roz-graniczeniu obszarw morskich w Zatoce Fiskiej i w pnocnej czci Morza Batyc-kiego z 18 padziernika 1996 r. Znalazy take wyraz we wczeniejszej fiskiej usta-wie o delimitacji wd terytorialnych (mor-skich wd wewntrznych i morza terytorial-nego) z 18 sierpnia 1956 r., zmienionej przez ustaw z 1995 r. Rwnie w estoskiej ustawie o granicach obszarw morskich z 10 marca 1993 r. przewidziano wyjtki, uzasadnione zobowizaniami wynikajcy-mi z umw dwu- i wielostronnych, od przy-jtej jako zasada 12-milowej szerokoci mo-rza terytorialnego. W najwszym miejscu zatoki odlego midzy fisk latarni Porkkala, pooon w grupie szkierw, a estosk wysp Naissaar wynosi tylko 17,5 mili morskiej, a utrzymany przez oba pastwa pas wd midzynarodo-NOTATKARozszerzenie przez Finlandi i Estoni morza terytorial-nego do linii rodkowej na Zatoce Fiskiej spowodowaoby, e Sankt Petersburg i nowy rosyjski port naftowy Primorsk znalazyby si w sytuacji porwnywalnej do sytuacji polskie-go Elblga. NOTATKAPastwo nadbrzene, w ktrego strefie jest budowany ru-rocig, nie jest pastwem tranzytowym. Zatem nie jest uprawnione do pobierania opat tranzytowych. Jak twierdz przedstawiciele konsorcjum, brak tych opat kompensuje wiksze koszty budowy gazocigu podmorskiego.Aby wyj na szerokie wody waciwego Batyku, gazocig musi przej przez wski korytarz Zatoki Fiskiej, ktrej brzegi nale- do Finlandii i Estonii. W najwszym miejscu zatoka ma szeroko zaledwie kil-kunastu mil, a dopuszczalna przez prawo midzynarodowe maksymalna szeroko morza terytorialnego pastwa moe wynie 12 mil morskich. Geograficzne uksztatowa-nie zatoki i jej podzia polityczny umoli-wiaj wic zamknicie terytorialne jej wd przez oba pastwa. Mog one ustanowi wspln morsk granic, przesuwajc za-sig morza terytorialnego do linii rodkowej i likwidujc tym samym istniejcy pas wd midzynarodowych (wycznej strefy eko-nomicznej). Bdzie to zgodne z prawem midzynarodowym i prawem przysuguj-cym obu pastwom na mocy konwencji o prawie morza z 1982 roku.Korytarze morza penego Mona znale wiele przykadw po-wstrzymywania pastw w celu zapewnienia wolnoci komunikacyjnych caej spoeczno-ci midzynarodowej bd pojedynczego pastwa. Warto wspomnie o zatoce Ama-tique. Belize, majce generalnie 12-milowe morze terytorialne, wyjtkowo przyjo u wyjcia tej zatoki 3-milow szeroko mo-rza terytorialnego. W ten sposb zachowa-no niezakcone przejcie dla Gwatemali. Postpiono tak, mimo e poszerzenie morza terytorialnego Belize nie pozbawioby jed-u2008/016 przegld morskiwych ma szeroko szeciu mil morskich (po trzy mile od linii rodkowej).pastwa, ograniczon jedynie prawem nieszko-dliwego przepywu (egluga), a w przypadku cienin wykorzystywanych w egludze mi-dzynarodowej, ograniczon take prawem przejcia tranzytowego (egluga i przelot).Przykadw pohamowania jurysdykcji i utrzymywania korytarzy morza penego w in-teresie eglugi midzynarodowej mona wska-za wiele. Praktyka ta jest wystarczajco po-wszechna, by mona byo mwi o jej prze-ksztaceniu w prawo zwyczajowe. Wskaza mona jeszcze przykad Danii i Szwecji. Pa-stwa te zrobiy wyjtek od przyjtej zasady 12-milowego morza terytorialnego w Born-holmsgat (gbokowodna cienina pomidzy duskim Bornholmem a szwedzk Skani o minimalnej szerokoci 19,5 mili morskiej), aby zachowa korytarz morza penego w inte-resie eglugi batyckiej. Podobnie postpiy Niemcy i Dania w Fehmarnbet, Rynnie Kadet i Zatoce Kiloskiej oraz Japonia w cieninach Soya (La Perousea), Tsugaru, Cuszima i Osu-mi. Podejmowane s take dziaania przeciw-ne, polegajce na rozszerzaniu morza teryto-rialnego do dopuszczanej przez prawo midzy-narodowe maksymalnej szerokoci 12 mil mor-skich (w praktyce do linii rodkowej) rwnie w tych miejscach, w ktrych mogyby istnie korytarze morza penego (np. w takich cieni-nach, jak Gibraltarska, Kaletaska, Bonifacio, Bab al-Mandab, Ormuz i Malakka). Poniewa dziaania te nie wchodz w zakres prawa zwy-czajowego, pastwa nie s zobowizane do utrzymania w takich cieninach mniejszej sze-rokoci morza terytorialnego. RozwaaniaRzdy Estonii i Finlandii nie maj wobec Federacji Rosyjskiej lub jakiegokolwiek inne-go pastwa zobowiza traktatowych dotycz-cych utrzymania w tym rejonie Zatoki Fiskiej korytarza morza penego. Do problemu roz-graniczenia odnosi si ukad midzy Finlan-di a ZSRR z 20 maja 1965 r., w ktrym oba pastwa zobowizay si jedynie nie rozsze-rza w Zatoce Fiskiej na zachd od wyspy Suursaari morza terytorialnego poza lini rod-kow, okrelon podanymi wsprzdnymi Prawo midzynarodowe zapewnia w wycznej strefie ekonomicznej wolnoci komunikacyjne, obejmujce take wolno ukadania rurocigw. Zgody pastwa nadbrzenego wymaga jedynie ich lokalizacja. Rozszerzenie morza terytorialnego zmie-nioby zakres uprawnie komunikacyjnych w tym przejciu z wolnoci komunikacyjnych (freedom of navigation, overflight and to lay submarine pipelines etc.) na, najprawdopo-dobniej, prawo przejcia tranzytowego (right of transit passage) obowizujce w cieni-nach terytorialnych (np. w cieninach Gibral-tarskiej, Kaletaskiej, Ormuz). Zgodnie z art. 37 konwencji to prawo obejmuje tylko eglu-g statkw morskich i przelot statkw po-wietrznych. Po zwikszeniu szerokoci mo-rza terytorialnego do 12 mil morskich na wschd od linii PorkkalaNaissaar pozosta-by niewielki obszar wycznej strefy ekono-micznej. Prawo przejcia tranzytowego obo-wizuje bowiem w cieninach czcych dwa obszary wycznej strefy ekonomicznej lub morza penego i w zasadzie wody takiej cie-niny na caej szerokoci stanowi morze te-rytorialne. Ponadto prawo to nie moe by zawieszone przez pastwa cieninowe. W razie zastosowania proponowanego roz-wizania, pomimo likwidacji jedynego kory-tarza midzynarodowej przestrzeni powietrz-nej czcej Federacj z penklaw krlewiec-k, Rosjanie zachowaliby prawo przelotu w cieninie, ale utraciliby prawo do pooe-nia jakiegokolwiek rurocigu na obcym mo-rzu terytorialnym bez zgody pastwa nadbrze-nego. Status wd zmieniby si z midzynaro-dowych wd wycznej strefy ekonomicznej na morze terytorialne z pen suwerennoci POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA dylematyu2008/01 przegld morski 7geograficznymi. Wyznaczona linia rodkowa w zasadzie zostaa potwierdzona w porozu-mieniu fisko-estoskim o rozgraniczeniu ob-szarw morskich w Zatoce Fiskiej i w p-nocnej czci Morza Batyckiego z 18 pa-dziernika 1996 r., chocia formalnie celem stron byo odrzucenie sukcesji wczeniejszych porozumie terytorialnych ze ZSRR. Rozszerzenie morza terytorialnego jest bar-dziej prawdopodobne w przypadku Estonii ni Finlandii. Finowie doceniaj korzyci ekono-miczne wynikajce ze wsppracy z Rosj i ra-czej nie bd naraali swych wschodnich in-teresw (dostawy gazu, negocjacje w sprawie przeduenia dzierawy kanau Saimaa cz-cego jezioro Saimaa z Zatok Fisk). Jedno-stronne rozszerzenie przez Estoni morza te-rytorialnego do linii rodkowej mogoby spro-wokowa Finw do podjcia takiej samej de-cyzji po ich stronie. Nawet jeli Finowie nie zdecydowaliby si na takie dziaanie, to roz-szerzenie morza terytorialnego tylko przez Es-toczykw moe znacznie utrudni budow rurocigu. Pnocna cz Zatoki Fiskiej jest nierwna i skalista, a wic nie sprzyjaj budo-wie gazocigu (nie moe on wisie w toni nad podmorskimi dolinami). Konsorcjum Nord Stream, przewidujc trudnoci z praca-mi w tej czci zatoki, zwrcio si do rzdu Estonii o zgod na przeprowadzenie pomia-rw dna w jej wycznej strefie ekonomicznej. Estonia prob t odrzucia. Nord Stream, pla-nujc przesunicie gazocigu na poudnie w obrb estoskiej wycznej strefy ekono-micznej, zamierzao wej na wody, na kt-rych mogoby by ustanowione morze teryto-rialne Estonii w przypadku przesunicia gra-nicy pastwa do linii rodkowej w zatoce. Tez, e w Tallinie mona znale zwolen-nikw terytorialnego zamknicia zatoki, moe potwierdza zgoszona przez opozycyj-n parti Zwizek Ojczyzny (Isamaaliit) pro-pozycja modyfikacji granic wd terytorialnych pastwa tak, by gazocig przez nie przecho-dzi. Miaoby to zapewni Estonii moliwo oddziaywania na projekt.Jednym z dostpnych rodkw oddziaywa-nia na projekt budowy gazocigu moe by zlikwidowanie korytarza morza penego w Za-toce Fiskiej. Ale wwczas naleaoby prze-kona co najmniej jedno z pastw pooonych nad zatok do podjcia takich dziaa. kmdr por. dr dARiUSZ R. BUGAjSKiAkademia Marynarki WojennejGranice polityczne i korytarz morza penego w Zatoce FiskiejestoniaRosjafinlandiahelsinkiturkutallinnSt. PetersburgPrimorskmorze terytorialnemorze terytorialne6 mil morskichOPRACOWANIe WASNewody midzynarodowe wycznych stref ekonomicznychprojektowany gazocig2008/01B przegld morskiPOLITYKA I GOSPODARKA MORSKA bezpieczne portyWsp czes ny port morski odgrywa zna-czc rol w procesach produkcyjnym, dystrybucyjnym i usugowym. wiadczy rnorodne, wza-jemnie uzupeniajce si usu-gi. Integruje czynnoci z nimi zwizane: planowanie, stero-wanie, wykonywanie i wery-fikowanie. Opierajc sw dziaalno na zasadzie 5R (right goods, right quanitty, ri-ght plece, right time and right quality), spenia wszystkie po-stulaty logistyczne.Znaczenie GdaskaPort morski w Gdasku b-dzie jednym z podstawowych ogniw Transeuropejskiego Korytarza Transportowego nr VI1. Jego trasa w duej mierze pokrywa si z histo-rycznym szlakiem bursztyno-wym (rys. 1). Port morski w Gdasku od-grywa znaczc rol w syste-mie transportowym Europy. czy na swoim obszarze wszystkie rodzaje transportu drogowy, morski, powietrzny i rdldowy. Wanie z tego powodu w Gdasku powsta-o Pomorskie Centrum Logi-styczne.Ze wzgldu na szeroki za-kres wiadczonych usug port morski w Gdasku i mieszcz-ce si na jego terenie centrum logistyczne mog sta si ce-lem ataku terrorystycznego. Pomorskie Centrum Logi-styczne (PCL) w Gdasku strukturalnie i funkcjonalnie jest wzorowane na zachod-nioeuropejskich portach morskich (rys. 2). Zwiksza-jca si z kadym rokiem wymiana towarowa midzy Dostrzega zagroenie1 http://www.portgdansk.pl/index.php?id=transport_infr&lg=pl/.2 H. CH. Pohl: Zarzdzanie logistyk. Pozna 1998, s. 12.3 S. Szwankowski: Funkcjonowanie i rozwj portw morskich. Gdask 2000, s. 86.Rozwj portw morskich wiza si zawsze z potrzebami gospodarczymi i militarnymi pastw majcych dostp do morza. Dlatego te porty morskie mog stanowi cel ataku terrorystycznego.morskie centra logistyczne a zagroenie terrorystyczneZnaczenie portuPort morski jest miejscem wymiany handlowej. Logistyka jest pro-cesem koordynacji wszystkich czynnoci niematerialnych, ktre musz zosta przeprowadzone dla wykonania usugi w sposb efek-tywny pod wzgldem kosztw i zgodny z wynagrodzeniem klienta2. Czynnoci te s zwizane gwnie z wykonaniem zlecenia, zarzdza-niem potencjaem usugowym oraz dostaw usug przez kana dystry-bucyjny. Kana dystrybucyjny to droga od pocztkowego do ostatecz-nego klienta konsumenta, uytkownika. Jest ona determinowana charakterem stron oferujcych okrelone usugi. W tym acuchu transportowym port morski peni wane funkcje3.krajami europejskimi i poza-europejskimi wymusia zmiany w organizacji prze-mieszczania towarw. Skutki atakuAtak terrorystyczny na te-go typu centrum spowodo-waby ogromne straty finan-sowe regionalne i midzy-narodowe. PCL w Gdasku 2008/01 przegld morski 3zapewne byoby postrzegane na arenie europejskiej jako niewiarygodny partner w dziedzinie wymiany han-dlu zagranicznego i wiad-czonych usug logistycznych. Nie mona pomin take aspektu spoecznego. Udany atak terrorystyczny skutko-waby unieruchomieniem PCL i zwolnieniami z pracy, a co za tym idzie niezado-woleniem spoecznym.Zmiany w procesach prze-mieszczania towarw spowo-dowane atakiem terrory-stycznym najbardziej odczu-liby operatorzy logistyczni. Klienci oczekuj dziaa zgodnie z zasad just in time. Z tego powodu porty mor-skie w Europie zaczto trak-towa jako centra dystrybu-cji. wiadczc rnorodne usugi logistyczne, ...stay si istotnym ogniwem z punktu widzenia wymaga zlecenio-dawcw4.Z przepywem towaru, do-starczanego bezporednio od nadawcy do odbiorcy, zwi-zane s takie czynnoci, jak5: odprawy celne; sortowanie towaru przed transportem; opaty podatkowe i inne; fizyczne przemieszczenie towaru.Pomorskie Centrum Logi-styczne zabiega o operatorw logistycznych. W modelu rdo: http://www.portgdansk.pl/o-porcie/transeuropejski-korytarz-transportowy.Rys. 1. Szlak bursztynowyCentrum logistyczne mo-na zdefiniowa jako6:- obszar, na ktrym operato-rzy logistyczni oferuj klien-tom pakiet usug logistycz-nych (magazynowanie, sor-towanie, przeadunki, odpra-wy celne);- koncepcj organizacyjn;- operatora logistycznego oferujcego usugi logistyczne.Definicja4 Z. Kordel: Centra logistyczne jako efekt outsourcingu. Wrocaw 2001, s. 221.5 Tame. 6 Tame, s. 220.uNie tylko za- i wyadunekGdaskie centrum logistycz-ne jest postrzegane rw-nie jako baza wyposaenia technicznego. Baz t stanowi infrastruktura telekomunikacyj-na umoliwiajca sprawny i szybki przepyw informacji, czyli sie internetowa, telefo-niczna, faksowa. Aby sprawnie monitorowa przepyw towarw, sie internetowa powinna by kompatybilna z sieci satelitar-n. Infrastruktur techniczn tworzy take wykwalifikowany personel. Jest on uznawany za baz intelektualn centrum.Autostrady morskie na BatykuA1 Autostrada PnocPoudnieTranseuropejskiego Korytarza VIPoczenia kolejowePoczenia kolejoweGdask Odessa (Morze Czarne)2008/0110 przegld morskiotwartym zarzdca centrum logistycznego jest jedynie do-stawc niezbdnej infrastruk-tury oraz usug podstawo-wych (utrzymanie, admini-stracja, ochrona, udostpnia-nie infrastruktury). Usugi logistyczne s wiadczone przez niezalene firmy logi-styczne, osiedlone w centrum logistycznym7. Centrum logistyczne sta-nowi baz zarzdzajc dziaalnoci usugow i ko-ordynujc j. Dziki szyb-kiej wymianie informacji w bazie znajduj si bie-ce dane o przepywie towa-rw. Operator logistyczny na terenie portu gdaskiego moe oferowa klientom pe-en zakres usug, korzysta-jc z przepywu informacji i okrelonych systemw in-formacyjnych, gwarantuj-cych skuteczn realizacj zaprojektowanych acu-chw dostaw.8 Przyjcie ta-kiej koncepcji centrum po-zwala natychmiast podj dziaania w celu zaspokoje-nia potrzeb klientw, umo-liwia wybr optymalnego rozwizania i szybkie i ela-styczne dziaania w czasie, pozwala take zaoferowa konkurencyjne ceny i dobr jako usug logistycznych. Ze wzgldu na swe znacze-nie ekonomiczne centra logi-styczne mog stanowi obiekt ataku terrorystycznego. Za-kcenie czy zniszczenie ba-zy i systemw informacyjnych zdezorganizowaoby funkcjo-nowanie portu morskiego.Port w Gdasku jest wa-nym orodkiem polskiego handlu morskiego: wsp-pracuje z portami morskimi caego wiata. Zakcenie sprawnego przepywu infor-macji w porcie mogoby skutkowa wyeliminowa-niem go z procesu wymia-ny i dystrybucji towarw za-rdo: Uwarunkowania rozwoju systemu transportowego. Red. B. Liberadzki, L. Mindur. Warszawa 2006, s. 472.Rys. 2. Schemat centrum logistycznegorwno w wymiarze regio-nalnym, jak i midzynaro-dowym.Podsumowanie1. Ewentualny atak terrory-styczny na Pomorskie Cen-trum Logistyczne spowodo-waby straty ekonomiczne, fi-nansowe i spoeczne.2. Udany atak terrorystycz-ny na centrum logistyczne moe spowodowa, e inwe-storzy, nadawcy i odbiorcy towarw odejd z regionu i wybior inne, bezpieczniej-sze miejsce. 3. Skuteczne uderzenie na port morski moe sprawi, e Polska straci na arenie midzynarodowej wiarygod-no jako partner w wymia-nie handlowej. mgr joAnnA jedelAkademia Marynarki Wojennej7 Tame, s. 221. 8 Tame, s. 222.CENtRuM logiStYCZNEZARZDElektroniczna platforma informacyjno-transakcyjnaPowierzchnie biurowePlace skadowe, magazyny, usugi logistyczneusugi towarzyszcekolejowy terminal kontenerowyNADAWCAoDBioRCAcross dockingdostawy bezporednieatak terrorystycznyPOLITYKA I GOSPODARKA MORSKA bezpieczne portyu2008/01 przegld morski 11MORSKA SZTUKA WOJENNA doskonali dziaanieByy one sprawdzianem jednostek wchodz-cych w skad Si Od-powiedzi (NATO Re-sponse Force NRF). Marynar-ka Wojenna RP wystawia kom-ponent okrtowy i lotnictwo mor-skie oraz jako jeden z gospoda-rzy dbaa o zabezpieczenie lo-gistyczne, hydrograficzne i mete-orologiczne wicze. Zaoenia oglnewiczenia oparto na nastpu-jcym scenariuszu: w rejonie po-udniowego Batyku wybuch lo-kalny konflikt fikcyjnych pastw. Doszo do migracji ludnoci i ak-tw amania praw czowieka. Ist-nieje zagroenie eskalacj kryzy-su. ONZ zwrcio si do sojuszu pnocnoatlantyckiego o wysa-nie Si Odpowiedzi, aby pomo-gy w ustabilizowaniu sytuacji w regionie i ewakuacji zagroo-nej ludnoci.Wysiek organizacyjny W ramach wsparcia pastwa gospodarza (Host Nation Support HNS) Marynarka Wojenna RP zapewnia zabezpieczenie logi-styczne, ratownicze, hydrogra-ficzne i meteorologiczne dziaa-jcych si. Zgodnie z doktryn wsparcia pastwa gospodarza (DD/4.5) w czasie przygotowa do wicze Marynarka Wojenna RP wskaza-a Punkt Kontaktowy HNS (POC HNS), ktry ma odpowiada za koordynacj wszelkich przedsi-wzi majcych na celu wspiera-nie si przebywajcych na teryto-rium pastwa gospodarza. Zadania te wykonywano: zapewniajc udzia przedsta-wiciela MWRP w konferencjach planistycznych organizowanych przez MCC Northwood;Na wodach Batyku, Morza Pnocnego oraz cienin batyckich przeprowadzono wiczenia morskie NATO Noble Mariner 2007.wiczenia Noble Mariner 2007kmdr por. AndRZej KochAlSKidowdztwo Marynarki Wojennejkmdr por. KRZySZtof oMnicKi dowdztwo Marynarki WojennejBy gotowymCelem wiczenia bya certyfika-cja IX zmiany Si Odpowiedzi NATO. Wrd egzaminowanych jed-nostek ju kolejny raz by polski niszczyciel min ORP Czajka. Od lipca 2007 r. okrt ten by w ska-dzie zespou przeciwminowego Si Odpowiedzi Sojuszu SNMCMG-1.NOTATKAW wiczeniach cznie uczestniczyo po-nad 80 jednostek pywajcych, 10 tysicy marynarzy, 70 samolotw i migowcw oraz komponent ldowy w sile jednej brygady. u2008/0112 przegld morskiMORSKA SZTUKA WOJENNA doskonali dziaanie organizujc konferencje i spo-tkania z militarnymi i pozamilitar-nymi ogniwami obronnoci pa-stwa wykonujcymi zadania HNS; organizujc rekonesanse obiektw i obszarw, ktre miay by wykorzystane przez obce woj-ska w ramach wicze; zbierajc dane, uzgadniajc dziaania logistyczne, zaspokaja-jc wstpne i kocowe zapotrze-bowania na wsparcie; opracowujc niezbdn doku-mentacj formalnoprawn; uzgadniajc wszelkie przed-siwzicia podejmowane w trak-cie wicze.Istotnym elementem wicze ze wzgldu na realne zabezpieczenie logistyczne wiczcych si i cele szkoleniowe byo utworzenie Wy-sunitego Punktu Wsparcia Logi-stycznego (Forward Logistics Side FLS), dziaajcego na rzecz si SITFOR. Punkt z elementami do-wodzenia i wykonawczymi zorga-nizowano w Gdyni w pomiesz-czeniach dowdztwa MWRP (Cen-trum Koordynacji FLS), w porcie wojennym Gdynia (Grupa Zabez-pieczenia Portowego) i na lotnisku MW Gdynia-Babie Doy (Grupa Zabezpieczenia Lotniskowego). Sprzt i wyposaenie stanowisk dowodzenia zapewnia strona pol-ska w ramach HNS. Zadania logistycznego wsparcia wiczcych si byy wykonywane we wsppracy komrki dowo-dzenia FLS z komrk koordyna-cji HNS (CK HNS). etap praktycznego dziaaniawiczenia rozpoczto 11 maja 2007 r. faz portow i konferen-cj (tzw. Pre-Sail Conference). Konferencj dla si sojuszu prze-prowadzono rwnolegle w Gette-borgu, a w Gdyni dla si opozy-cyjnych. Konferencj w Gdyni prowadzili kontradmira Hubert Hass, szef Sztabu Dowdztwa Komponentu Morskiego NATO w Northwood, oraz admira floty Marek Brgoszewski, zastpca dowdcy MW, dowdca Centrum Operacji Morskich.Pierwsze okrty weszy do Gdyni 10 maja. Kanadyjska fre-gata HMCS St. Johns zacumo-waa w porcie handlowym, nato-miast szwedzkie i norweskie okr-ty weszy do portu wojennego. Pozostae okrty zacumoway w porcie 11 maja. W czasie pobytu w Gdyni za-ogi przeprowadziy ostatni spraw-dzian przygotowania, uzupeniy zapasy i przygotoway jednostki do dziaa na morzu.W czasie wicze prowadzono dziaania zarwno na wodach Morza Batyckiego, jak i na wy-brzeu. Doskonalono procedury ewakuacji ludnoci cywilnej z za-groonego obszaru. Aby urealni dziaania na morzu i desantowe, ustawiono wiele zagrd i zapr minowych. Miao to sprawdzi skuteczno oraz sposoby dziaa-nia si zwalczajcych zagroenie minowe.Aktywno polskich okrtwCz si Marynarki Wojennej RP wykonywaa zadania w ra-Wysiek MWRPDo udziau w wiczeniach Marynarka Wojenna RP skierowaa fregat rakietow ORP Gen. T. Kociuszko, okrt podwodny ORP Kondor, niszczyciel min ORP Czajka, okrt ratowniczy Piast, traowce ORP Necko i ORP Druno, holownik H-8, mi-gowce zwalczania okrtw podwodnych dziaajce z pokadu fregaty Kaman SH-2G i dwa Mi-14 P oraz dwa samoloty patro-lowo-rozpoznawcze An-28 B1R. NOTATKAWysunity Punkt Wsparcia Logistycznego mia midzynarodow obsad etatow. Zgodnie z koncepcj opracowan przez polsk stron kraje wchodzce w skad SITFOR wydelegoway swoich przedstawicieli. Dowodzili oficerowie MWRP.u2008/01 przegld morski 13mach si morskich fikcyjnego pastwa (autonomii) Poplar-land, a cz operowaa po stro-nie Si Odpowiedzi NATO.Na rzecz si morskich fikcyjne-go pastwa dziaay: fregata rakietowa ORP Gen. T. Kociuszko. Okrt zabezpiecza wody terytorialne fikcyjnego pastwa. Kontrolo-wa i monitorowa eglug, pro-wadzi akcje blokadowe oraz bo-ardingowe, w tym poszukiwanie i ledzenie okrtw podwod-nych, rwnie z wykorzysta-niem migowca pokadowego Kaman SH-2G. okrt podwodny ORP Kondor. Przeprowadzi typo-we zadania rozpoznawcze, ma-jce na celu kontrol aktywno-ci si nawodnych. Monitorowa jednostki prbujce ama em-bargo oraz prowadzi dziaania blokadowe. Ze wzgldu na cha-rakter wicze (typu live) okrt by take skierowany do zada wsparcia Si Odpowiedzi NATO. traowce ORP Necko i ORP Druno. Przeprowa-dziy operacje obrony przeciw-minowej: traowania kontakto-we i niekontaktowe, wytyczanie bezpiecznych torw wodnych, minimalizowanie zagroe mi-nowych, przygotowanie bez-piecznych akwenw dla wik-szych jednostek. migowce Kaman SH-2G i Mi-14 P. Poszukiway, ledzi-y i zwalczay okrty podwodne we wspdziaaniu z siami na-wodnymi. Prowadziy rozpozna-nie i przekazyway dane o ak-tywnoci okrtw podwodnych do jednostek si morskich pa-stwa Poplarland. samoloty An-28 B1R. Pro-wadziy rozpoznanie, lokalizowa-y jednostki na morzu i okrelay charakter ich dziaa. Po stronie Si Odpowiedzi NATO operowa niszczyciel min ORP Czajka. Przeprowadza ope-racje poszukiwania, wykrywa-nia i niszczenia min dennych i kotwicznych oraz wytycza bezpieczne tory wodne dla in-nych jednostek. Wsplnie z po-zostaymi okrtami zespou Si Odpowiedzi NATO prowadzi operacje przeciwminowe w celu zapewnienia bezpieczestwa si-om midzynarodowym. Do zabezpieczenia dziaa na morzu byy przeznaczone: tra-owiec ORP Resko, holownik H-8, okrt ratowniczy ORP Piast i ORP Zbyszko. Po-zostaway one w rejonie naj-wikszej aktywnoci wicz-cych si gotowe do udzielenia im pomocy w razie realnej ak-cji ratowniczej.ocenawiczenia Noble Mariner 2007 zakoczyy si 31 maja 2007 w Gdyni. Na konferencji podsumowujcej wiczenia (Post Exercise Discussion) prowadzo-nej przez Cdre Hansa Christiana Helsetha Deputy Chieff of Staff Operations Commander Allied Maritime Component Command Northwood (DCOS OPS MCC HQ NORTHWOOD). Cdre Helseth wysoko oceni pro-ces przygotowania i przebieg wicze. Podkreli profesjona-lizm ich uczestnikw.Dowiadczenia zdobyte pod-czas wicze z pewnoci wpy-n na jako wykonywania zada przez marynark wojenn. wiczenia Noble Mariner 2007 w duym stopniu potwier-dziy integracj MWRP z innymi siami morskimi w dziaaniach sojuszniczych i midzynarodo-wych. Rozmachwiczenia obejmo-way dziaania za-rwno na wodach Morza Batyckiego, jak i na wybrzeu w rejonie Ustki. Przeprowadzono ope-racj ldowania de-santu oraz doskonalo-no obron przeciwde-santow wybrzea. 2008/0114 przegld morskiZABEZPIECZENIE DZIAA podwodny przeciwnikPlanowanie i przygo-towanie zagrd mi-nowych oraz ich skryte postawienie gwarantuje wysok efektyw-no oddziaywania na siy morskie potencjalnego prze-ciwnika. Z powojennych konfliktw zbrojnych wynika, e pastwo w celu obrony dostpu do swojego wybrzea uyje min w systemie przeciwdesanto-wych zagrd minowych.Zalety minUmieszczone w toni wod-nej miny s obiektami trudny-mi do wykrycia ze wzgldu na swe niewielkie gabaryty. W rejonach przybrzenych istniej dogodne warunki do ich maskowania. Tym samym stronom konfliktu atwo uzy-ska efekt zaskoczenia1. Podwodne wybuchy dezor-ganizuj ugrupowanie si przeciwnika, zmuszaj go do zmiany planw. To chwilowe uzyskanie przewagi przez stron konfliktu, ktra uya min, umoliwia przejcie ini-cjatywy oraz narzucenie prze-ciwnikowi wasnego sposobu dziaania. Aby uchroni siy morskie przed utrat zdolno-ci reakcji, dy si do zmini-malizowania skutkw uycia broni minowej.PrzeciwdziaanieJednym z takich przedsi-wzi jest zorganizowanie ak-tywnej obrony przeciwmino-wej (OPM) z wykorzystaniem Na wspczesnym morskim teatrze dziaa miny stanowi wany i skuteczny rodek walki.rodowisko strefy litoralnej a dziaania przeciwminowe1 18 lutego 1991 r. z powodu niedosta-tecznego rozpoznania minowego do-szo do poderwania na minach dwch amerykaskich jednostek. USS Tripoli manewrowa w szyku za traowcami, czyli teoretycznie w rejonie niezagroo-nym minami. Okazao si jednak, e wszystkie okrty zespou manewroway w granicach zagrody minowej skadaj-cej si z kontaktowych min kotwicznych typu LUGM. Nastpny incydent mia miejsce, gdy USS Avenger i USS Leader prboway udzieli pomocy walczcemu z poarami USS Tripoli. Okrt osony zespou traowcw USS Princeton, idc w kierunku nierozpo-znanej wczeniej linii min typu Manta, poderwa si na jednej z nich. Chwil pniej wybucha nastpna. Obie eks-plozje min dennych, postawionych na gbokoci 16 metrw, spowodoway powane uszkodzenia okrtu, z pkni-ciem nadbudwki i wybrzuszeniem po-kadu wcznie. Zob. Final report to Congress: Conduct of the Persian Gulf War. Washington, 1992.2 Concept for Future Naval Mine Countermeasures in Littoral Power Projection. Washington 1998, s. 10.NOTATKASkuteczno aktywnych dziaa przeciwminowych jest determino-wana taktyczno-technicznymi wa-ciwociami wydzielonych si i rod-kw, sposobem ich wykorzystania (taktyk), stopniem przeciwdziaa-nia przeciwnika podczas operacji oraz fizyczno-geograficznymi warun-kami rejonu operacji.Istota desantowaniaRejon litoralny wraz z wybrzeem jest uwzgldniany w koncepcji uycia si morskich jako gwny obszar ich dziaania. Operacja musi by przeprowadzona szybko. Jej zasadniczy element stanowi ma-newr okrtcel (ship-to-objective maneuver - STOM). W jego trakcie jednostki piechoty morskiej musz w jak najkrtszym czasie desanto-wa si z okrtw w kierunku wybrzea w celu opanowania wyznaczo-nych obiektw2. wyspecjalizowanych nawod-nych i powietrznych jednostek przeciwminowych (dedicated MCM forces). KoncepcjaPrzesunicie teatru dziaa z otwartego morza w kierun-ku ldu skonio pastwa so-jusznicze do opracowania 2008/01 przegld morski 1okoncepcji Forward From The Sea oraz Operational Ma-neuver from the Sea. W ka-dej z nich podkrela si wy-mg przeprowadzania ma-newru siami morskimi z mo-rza w rejony litoralne. W pierwszej czci Naval Doctrine Publicaton (NDP 1)3, dotyczcej dziaa wojen-nych na morzu, za rejon lito-ralny uznaje si t cz mo-rza i ldu, ktra znajduje si pod bezporedni kontrol i w obszarze oddziaywania rodkw raenia rozwini-tych si morskich. Zawarta w NDP 1 definicja rejonu li-toralnego nie koreluje z de-finicj podawan przez oce-anografw. Std wniosek, e wielko rejonu litoralnego nie jest staa, lecz zaley od prdkoci przemieszczania zespou si wydzielonych do operacji i jego struktury, a take od zasigw raenia rodkw znajdujcych si w wyposaeniu tych si. Obie wielkoci s zmienne. Na potrzeby planowania i prowadzenia operacji prze-ciwminowych ucilono poj-cie rejonu litoralnego. Rejon ten podzielono na strefy, kt-rych granice wyznaczaj usta-lone gbokoci. I cho w pu-blikacjach sojuszniczych oraz literaturze fachowej dotycz-cej prowadzenia dziaa prze-ciwminowych zakres pojcio-wy terminu rejon litoralny jest rny, to wspln wykadni przy jego okrelaniu stanowi rodzaj i typ uytego uzbroje-nia minowego. Podzia rejonu przybrzenegoW Naval Mine Warfare Plan4 opisano wasnoci baty-metryczne rejonu przybrze-nego, warunkujce uycie uzbrojenia minowego. Rejon podzielono na cztery akweny i stref ldowania desantu: akwen gboki (powy-ej izobaty 300 stp) dla min kotwicznych i mobilnych, a w szczeglnych przypad-kach take dla min dennych; akwen pytki (od izoba-ty 40 stp do izobaty 300 stp) dla min dennych, kotwicznych i mobilnych; akwen bardzo pytki (od izobaty 10 stp do izobaty 40 stp) dla min dennych, ko-twicznych, min sterowanych i zakopujcych si; akwen przybrzeny (od izobaty 10 stp do linii brze-gowej) dla min przeciwdesan-3 Naval Doctrine Publicaton 1. Naval Warfare. Norfolk 1994, s. 6. 4 J. Jay, J. L. Jones: U.S. Naval Mine Warfare Plan. 4th Edition, Programs for the New Millennium. Washington 2000, s. 100. Rys. 1. Podzia gbokoci uwarunkowany rodzajem wykorzystanego uzbrojenia minowegoZapory inynieryjneMiny przeciwdesantoweMiny kotwiczneMiny denneMiny dryfujceMiny unoszce si w toni wodnejStrefa przybrzena 03 mStrefa wody bardzo pytkiej 312 mStrefa wody pytkiej 1260 mStrefa wody gbokiej powyej 60 muOPRACOWANIe WASNe2008/0116 przegld morskitowych, sterowanych i zako-pujcych si; strefa ldowania desantu to rejon play, w ktrym zagro-enie minowe jest takie jak w strefie przybrzenej, a dodat-kowo zagroenie mog stano-wi miny przeciwpiechotne.W sowniku terminw i defi-nicji5 morskich rejon przybrze-ny sklasyfikowano na podsta-wie uzbrojenia minowego za-stosowanego w jego poszcze-glnych czciach. Wyrnio-no nastpujce rejony: wody bardzo pytkie (do izobaty 10 metrw) dla min dennych, kotwicznych, stero-wanych i zakopujcych si; wody pytkie (od izoba-ty 10 metrw do izobaty 200 metrw) dla min dennych, kotwicznych (kontaktowych i niekontaktowych) oraz za-kopujcych si; wody gbokie (powyej izobaty 200 metrw) dla min kotwicznych, przemieszczaj-cych si oraz gbokowod-nych min dennych.Marek Ilnicki, Andrzej Ma-kowski i Stefan Pejas klasyfi-kuj rejon przybrzeny, opie-rajc si wycznie na charak-terystykach gbokoci w je-go poszczeglnych akwe-nach6. Wyrnili: akweny o maych gbo-kociach (poniej izobaty 50 metrw); akweny o rednich gbo-kociach (od izobaty 50 me-trw do izobaty 400 metrw); akweny o duych gbo-kociach (powyej izobaty 400 metrw).Zgodnie z obowizujc norm obronn dotyczc dziaa minowych wyrnia si7: akweny o maych gbo-kociach (od izobaty 5 me-trw do izobaty 60 metrw) dla min oglnego przeznacze-nia klasycznych; akweny o rednich g-bokociach (od izobaty 60 metrw do izobaty 200 me-trw); akweny o rednich g-bokociach (od izobaty 60 metrw do izobaty 300 me-trw) dla min stawianych na szelfie kontynentalnym; akweny o duych gbo-kociach (od izobaty 200 me-trw do izobaty 2500 me-trw).Z wyszczeglnionych kla-syfikacji strefy litoralnej naj-bardziej adekwatny wydaje si podzia strefy na cztery akweny wedug kryterium gbokoci, bez uwzgldnia-nia strefy ldowania desantu (rys. 1): strefa wody gbokiej (powyej izobaty 60 metrw) dla min kotwicznych i mobil-nych, a w szczeglnych przy-padkach rwnie dennych); strefa wody pytkiej (od izobaty 12 metrw do izoba-ty 60 metrw) dla min den-nych, kotwicznych i mobil-nych; strefa wody bardzo pyt-kiej (od izobaty 3 metrw do izobaty 12 metrw) dla min dennych, kotwicznych, stero-wanych i zakopujcych si; strefa przybrzena (od linii brzegowej do izobaty 3 metrw) dla min przeciwde-santowych, sterowanych i za-kopujcych si;Dla tego podziau charak-terystyczna jest zamiana jed-nostek metrycznych (stp na metry) oraz zawenie gr-nej wartoci przedziau stre-fy wody pytkiej do 60 me-trw. Klasyfikacj t coraz czciej przyjmuje si za podstaw w pracach badaw-czo-rozwojowych oraz mate-riaach konferencyjnych MINWARA (Mine Warfare Association). Jest ona wyko-rzystywana w fazie planowa-nia operacji przeciwminowej, umoliwia bowiem okrele-nie przewidywanego rodzaju zagroenia minowego oraz pozwala precyzyjniej urzuto-wa siy i rodki przeciwmi-nowe do minimalizowania te-go zagroenia. Stosowane uzbrojenieDo dziaa w strefie wody pytkiej i gbokiej sojuszni-cze marynarki wojenne wy-korzystuj nawodne i po-wietrzne jednostki przeciw-minowe o zrnicowanych moliwociach operacyjno- -taktycznych. W strefie wo-dy bardzo pytkiej wykorzy-stuje si grupy petwonur-kw minerw oraz stosuje zdalnie sterowane pojazdy podwodne. Natomiast w stre-fie przybrzenej moliwoci bojowe zespow przeciw-minowych s ograniczone, 5 AAP-6 Glossary of Terms and Definitions.6 M. Ilnicki, A. Makowski, S. Pejas: Wojna minowa na morzu. Toru 1998.7 Procedury dziaa morskich. Dziaania minowe. Zasady prowadzenia. NO 07- -A032. Warszawa 2003.ZABEZPIECZENIE DZIAA podwodny przeciwniku2008/01 przegld morski 17a same zespoy niezwykle podatne na oddziaywanie rodowiska. nosz si do wpywu dna mor-skiego na przebieg dziaa, dlatego s rozpatrywane wsplnie (rys. 2).Czynniki oceanograficz-ne obejmuj pywy i prdy morskie, wysoko i kierunek fali, a take zmtnienie wody oraz zwizan z ni widzial-noci pionow i poziom. Wyszczeglnia si rwnie zasolenie wody i rozkad tem-peratury w funkcji gboko-ci, w znacznej mierze wpy-wajce na prac sonarw sta-cji hydrolokacyjnych. Czynniki meteorologicz-ne s zwizane midzy inny-mi z kierunkiem i prdkoci wiatru. Dziaania jednostek OPM w strefie litoralnej do-datkowo utrudnia bryza mor-ska i ldowa. Czynniki biologiczne (morska flora i fauna) rozpra-szaj sygnay akustyczne oraz obraz optyczny. Niekt-re gatunki zwierzt (np. tru-jce ryby, rekiny) mog unie-moliwia wykorzystanie petwonurkw minerw do zidentyfikowania obiektw minopodobnych.Czynniki akustyczne wpywaj na prac systemw przeciwminowych wykorzy-stujcych sygnay akustyczne rozchodzce si w wodzie (hydroakustyka). W rejonach przybrzenych profil rozcho-8 J. Dera: Fizyka morza. Warszawa 2003, s. 391392.9 W czasie operacji enduring Freedom warunki hydrologiczne okaza-y si wyzwaniem dla si przeciwmino-wych, w ktrych skad wchodziy nisz-czyciele min. Muliste dno i saba wi-dzialno ograniczay moliwoci wyko-rzystania petwonurkw minerw i po-jazdw podwodnych. P. J. Ryan: Mine Coutermeasures a Success. Proceedings 2003 May, s. 52.10 Szerzej: NWP3-15/MCWP 3-3.1.2 Mine Warfare. Norfolk, s. 328.Rys. 2. Czynniki rodowiska oddziaujce na nawodn jednostk przeciwminowczynniki hydrograficzne, batymetryczne i geofizyczneczynniki meteorologiczneczynniki antropogeniczneczynniki biologiczneczynniki akustyczneNOTATKAW operacjach morskich wpyw ro-dowiska na wykorzystywane uzbro-jenie (minowe, rakietowe, artyleryj-skie i in.) nie jest tak znaczny, jak w przypadku uycia si i rodkw przeciwminowych.Wpyw rodowiska Na operujc na po-wierzchni morza jednostk przeciwminow wpywaj ld, morze i atmosfera.Jednostki przeciwmino-we zarwno powietrzne, jak i nawodne podlegaj wpy-wom wzajemnego oddziay-wania morza i atmosfery8. Mimo e atmosfer cechuje dua gwatowno zmian, rodowisko morskie (hydros-fera) wraz z zachodzcymi w nim procesami jest szcze-glnym przedmiotem moni-toringu i zainteresowania pla-nistw dziaa przeciwmino-wych9. Nie oznacza to, e czynniki atmosferyczne s pomijane. Ich oddziaywanie dotyczy jednostki przeciwmi-nowej, natomiast oddziaywa-nie pozostaych czynnikw odnosi si zarwno do plat-formy bojowej, jak i rodkw przeciwminowych znajduj-cych si na tej platformie.Na siy i rodki przeciwmi-nowe oddziauj nastpujce czynniki: oceanograficzne, meteorologiczne, biologicz-ne, akustyczne, hydrograficz-ne, batymetryczne, geofizycz-ne i antropogeniczne10.W wikszoci publikacji czynniki hydrograficzne, ba-tymetryczne i geofizyczne od-uOPRACOWANIe WASNe2008/011B przegld morskidzenia si dwiku w wodzie ulega znieksztaceniu wsku-tek rozproszenia, rewerbera-cji oraz rozwarstwienia sy-gnaw odbieranych przez przetworniki stacji hydroaku-stycznych. Przy znacznym ograniczeniu zasigu wykry-wania min przez SHA plani-ci podejmuj decyzj o uy-ciu uzbrojenia traowego do niszczenia min, kierujc si maksym: wykrywaj, jeli moesz, trauj, jeli musisz.Czynniki hydrograficz-ne, batymetryczne i geofi-zyczne s rozpatrywane cz-nie i obejmuj wszelkiego ro-dzaju anomalie zwizane z oddziaywaniem dna mor-skiego. Wpyw na wykorzy-stywane uzbrojenie przeciw-minowe maj: nachylenie dna, jego topografia oraz g-boko. Dodatkowo w trak-cie planowania dziaa nale-y uwzgldni rodzaj dna i jego uksztatowanie. Czynniki antropogeniczne (wytwory dziaalnoci czo-wieka) wszelkie zanieczysz-czenia wd, zalegajce na dnie akwenw morskich wraki oraz budowle hydrotechniczne (ru-rocigi, kable podmorskie, wiee naftowe). Powoduj ob-nienie efektywnoci dziaa przeciwminowych w rejonach przybrzenych. Z poszczeglnych grup czynnikw rodowiska mo-na wyodrbni te, ktre w istotny sposb oddziauj na planowanie taktycznego wykorzystania okrtowych i lotniczych si OPM. By waciwie planowaSkuteczno obrony prze-ciwminowej w zmiennych warunkach hydrometeorolo-gicznych zaley od sposobu traowania i niszczenia min oraz od stopnia wiarygodno-ci informacji i umiejtnoci jej wykorzystania11. NOTATKAProcedury dziaa si OPM, zawar-te w sojuszniczej dokumentacji se-rii ATP-6 i ATP-24 uwzgldniaj od-dziaywanie rodowiska oraz umo-liwiaj zespoom si przeciwmino-wych precyzyjne planowanie i pro-wadzenie dziaa.11 K. Rokiciski, T. Szubrycht, M. Zieliski: Zasady wykorzystania si morskich. Warszawa 2006, s. 67.Na uycie si i rodkw do niszczenia min wpywaj czynniki o charakterze sta-ym i zmiennym.Informacje o wartociach spodziewanych czynnikw ZABEZPIECZENIE DZIAA podwodny przeciwnikPolSki okRt oRP FlAMiNg przystosowany do prowadzenia dziaa przeciwminowych MARIAN KLUCZySKIu2008/01 przegld morski 13s pozyskiwane z wykorzy-staniem bazy danych. Zawie-ra ona informacje pochodz-ce z wczeniejszych dziaa bojowych, bada oraz po-miarw wykonywanych na bieco w trakcie wicze. Zasadnicze czynniki rodo-wiska naturalnego, determi-nujce dziaania przeciwmi-nowe, s przedstawiane w formie tabelarycznej. Do czynnikw o charakte-rze staym zalicza si: gboko wody wpy-wa na czas przebywania pe-twonurkw pod wod, na ro-dzaje i typy min postawio-nych w okrelonym rejonie oraz na sposb uycia pojaz-dw podwodnych; uksztatowanie dna (stopie nachylenia, pofa-dowanie, zagbienia, ska-y) wpywa na moliwo-ci sonarw oraz pojazdw podwodnych, na dziaania petwonurkw minerw oraz na zjawisko rewerbera-cji dennej; rodzaj dna (kompozy-cja) osady denne i zwiza-ny z nimi ruch mas materia-u dennego wpywaj na uy-cie broni minowej (np. zag-bianie si min zasadniczo ogranicza moliwo ich wy-krycia przez sonary); zakcenia bierne od dna na przykad echa mino-podobne, kontakty minopo-dobne, obiekty denne mino-podobne niebdce minami; przeszkody podwodne i nawodne utrudniaj wy-konywanie zada, zagraaj petwonurkom i pojazdom podwodnym;NOTATKAOprcz systemu MEDAL marynarki wojenne pastw czonkowskich NATO wykorzystuj rne narzdzia programowe, zapewniajce zwar-to i jednolito danych niezbd-nych do planowania i prowadzenia operacji przeciwminowej. oddziaywanie czynni-kw rodowiska o charak-terze magnetycznym; rewerberacja denna obnia skuteczno uycia sonarw.Dane o czynnikach rodowi-skowych o charakterze zmien-nym s pozyskiwane w rejonie wykonywania dziaa. Do czynnikw tych nale: gsto wody zwiza-na z zasoleniem i tempera-tur, wpywa na si wypo-ru, tym samym warunkujc dziaanie petwonurkw i pojazdw podwodnych; temperatura wody morskiej wpywa na czas przebywania petwonurkw minerw pod wod; flora i fauna bogata rolinno utrudnia petwo-nurkom kontakt wzrokowy, a pojazdom podwodnym kontakt optyczny z obiekta-mi minopodobnymi; prdy, pywy ograni-czaj wykorzystanie petwo-nurkw, wpywaj na efek-tywno i bezpieczestwo dziaania oraz na wykorzy-stanie pojazdw podwodnych (ograniczenia techniczne); stan morza (np. martwa fala, rozkoys) wpywa na wykorzystanie petwonur-kw pytkowodnych i na personel na powierzchni; zalodzenie moe ogra-niczy, a nawet uniemoli-wi dziaania OPM; widzialno podwodna ogranicza uycie kamer podwodnych, wpywa na sposb dziaania petwonur-kw oraz na moliwo wy-krycia min z powietrza. Efektywno dziaa prze-ciwminowych gwnie zale-y od znajomoci czynnikw rodowiska. Marynarki wo-jenne tworz centra danych wojny minowej, w ktrych s katalogowane informacje przydatne w procesie plano-wania. M.in. zorganizowano system MEDAL (mine war-fare envinronmental decision aids library), ktry umoli-wia ocen dziaa przeciw-minowych, a tym samym ko-rygowanie operacji w trakcie jej prowadzenia.12 ATP-6 Mine Warfare Principles. Part 1.13 W. Kustra: Czynniki rodowiska natu-ralnego w dziaaniach minowych i prze-ciwminowych. Przegld Morski 2006 nr 2, s. 33.Pastwa czonkowskie NATO s odpowiedzialne za wydawanie locji wojny minowej oraz map informu-jcych o zagroeniu mino-wym w wyznaczonych im strefach odpowiedzialno-ci12. Dane o czynnikach rodowiska uwzgldniane podczas planowania dziaa przeciwminowych s w-czone do systemu automa-tycznego przekazywania in-formacji. Znaczco przy-spiesza to proces planistycz-no-decyzyjny13. kmdr ppor. dARiUSZ KoZoWSKi Akademia Marynarki Wojennej2008/0120 przegld morskiZABEZPIECZENIE DZIAA wsparcie znad morzaW akcji poszukiwaw-czej prowadzonej przez jednostki Pastwowej Stray Poarnej (PSP), wspomaganej si-ami i rodkami WOPR, Policji i Ochotniczej Stray Poarnej, uczestniczyli take specjalici Marynarki Wojennej RP. Byli oni zorganizowani w dwie grupy po-szukiwawcze. Kada z grup miaa wyposae-nie umoliwiajce poszukiwanie obiektw podwodnych, wykorzy-stywane podczas prac hydrogra-ficznych prowadzonych w akwe-nach morskich i rdldowych. Obie grupy dotary w rejon po-szukiwa 25 sierpnia 2007 r. Jed-n z nich skierowano w obszar je-ziora niardwy, do wsppracy z Mazursk Sub Ratownicz (MSR), drug na akwen Jezio-ra Mikoajskiego z zadaniem zlo-kalizowania na dnie ofiar oraz za-topionych jachtw. Prace poszu-kiwawcze koordynowa sztab kry-zysowy kierowany przez PSP. Przebieg prac poszukiwawczych Znano oglne informacje o po-tencjalnych miejscach zatopienia jachtw oraz utoni czonkw ich zag. W wielu przypadkach dane te byy albo sprzeczne, al-bo mocno znieksztacone i nie-pene. Zdecydowano si wic na prowadzenie prac poszukiwaw-czych z wykorzystaniem sonaru holowanego DF-272TD, pracu-jcego na kanale wysokiej cz-stotliwoci 500 kHz. Wyznaczo-ny obszar poszukiwa obejmo-wa akwen o wymiarach 1000550 m pooony w odle-goci 2,5 km na poudnie od ba-zy WOPR w Mikoajkach. Biay szkwa, ktry 21 sierpnia 2007 r. przeszed nad mazurskimi jeziorami: Mikoajskim, niardwy, Taty i abap, spowodowa mier wielu osb oraz uszkodzenie i zatopienie licznych jednostek pywajcych.kmdr por. dr dARiUSZ GRABiecAkademia Marynarki WojennejBiay szkwaDARIUSZ GRABIeC2008/01 przegld morski 21Celem prac prowadzonych 25 sierpnia byo zlokalizowanie na dnie jeziora wraku jachtu oraz cia dwch ofiar czon-kw zaogi. Prace poszukiwaw-cze prowadzono na profilach rwnolegych do osi jeziora, od-dalonych od siebie o 20 m, pra-cujc na zakresie przeszukiwa-nia 25 i 50 m. Poszukiwania na wodzie zakoczono o 22.20. Na podstawie analizy zgromadzo-nych danych wstpnie okrelo-no pozycj poszukiwanego jach-tu oraz prawdopodobne miejsca spoczywania zwok. Zlokalizo-wane cele znajdoway si na g-bokoci ok. 2025 m. Nastpnego dnia (26 sierpnia) prace rozpoczto okoo godziny 9.00. Potwierdzono, e na dnie ley jacht i wystawiono pawk znakujc. Zostaa ona dowiza-na do wraku jachtu przez nurka WOPR z Mikoajek. O ile ziden-tyfikowanie jachtu (d. ponad 6 m, typowe echa sonarowe od kaduba, masztu i bomu) nie by-o problemem, o tyle zidentyfi-kowanie ofiar wymagao potwier-dzenia ich obecnoci na dnie. Zdarzay si bowiem przypadki, e co, co zostao wstpnie uzna-ne za echo od ciaa topielca, w praktyce byo echem odbitym od zatopionego konaru drzewa, poronitego wodorostami. Wy-korzystano sonar opuszczany MS-1000. Pozwala on na prowa-dzenie poszukiwa w wariancie statycznym, tj. po zakotwiczeniu odzi pomiarowej w rejonie okre-lonym za pomoc sonaru holo-wanego. Dziki zastosowaniu opracowanej w AMW techniki okrelania kierunku pooenia celu wzgldem gowicy sonaru wystawiono pawk znakujc, ktra jednoczenie penia funk-cj opustwki w odlegoci za-ledwie 1,5 m od poszukiwanego ciaa ofiary. Pozwolio to nurkom PSP potwierdzi obecno na dnie pierwszej z dwch poszuki-wanych ofiar. Informacja o zloka-lizowaniu na dnie drugiego ciaa zostaa przekazana dowdcy gru-py nurkw z PSP (pozycja z na-miarem i odlegoci od wraku). Na podstawie analizy zgroma-dzonych materiaw sonarowych okrelono pozycj nastpnych dwch obiektw podwodnych odwrconej do gry dnem mo-torwki oraz kajaka. Informacje o pozycji i przypuszczalnym typie wykrytych obiektw zostay prze-kazane koordynatorowi akcji. Ope-racj wydobycia obiektw prze-prowadzono siami i rodkami WOPR w Mikoajkach (fot. 1). Tego samego dnia okoo godzi-ny 15.30 grupa poszukiwawcza MW zostaa skierowana w rejon jeziora Taty. Miaa za zadanie ustali pozycj obiektw jachtu i zwok kobiety wyznaczonych przez operatora sonaru z SAR Gdynia. Poniewa grupa nie po-twierdzia ich obecnoci, przyst-piono do kompleksowych prac po-szukiwawczych w rejonie i jego ssiedztwie. W ich wyniku wy-kryto i okrelono pozycj wraku jachtu oraz poszukiwanych zwok. Znajdoway si one w odlegoci 103 m od wraku jachtu. Ich poo-enie potwierdzia nastpnego dnia druga grupa poszukiwawcza MW (dZH). Zgodnie z przyjty-mi procedurami zwoki zostay podjte przez nurkw PSP. Grupa poszukiwawcza, skadajca si ze specjalistw BHMW i AMW, po wykonaniu zada zostaa skiero-wana (27 sierpnia) do Gdyni. NOTATKAW akcji poszukiwawczej na mazurskich jeziorach uczestniczyy dwie grupy Marynarki Wojennej RP. Pierwsz grup tworzy Dywizjon Zabezpieczenia Hydrograficznego (dZH), w skad drugiej za wcho-dzili specjalici z Biura Hydrograficznego Marynarki Wojennej (BHMW) oraz Akademii Marynarki Wojennej (AMW). uUczestnicyW akcji Biay szkwa brali udzia: kmdr ppor. Marek Szatan (Biuro Hydrograficzne MW); kmdr ppor. Witold Stasiak (Dywizjon Zabezpieczenia Hydrograficznego); kmdr por. Dariusz Szulc (Akademia Marynarki Wojennej); kmdr por. Dariusz Grabiec (Akademia Marynarki Wojennej).2008/0122 przegld morskiEkipy nurkowe PSP, wspoma-gane przez grup wyposaon w sonar MS-1000, prowadziy od 27 do 29 sierpnia 2007 r. na Jezio-rze Mikoajskim intensywne po-szukiwania zwok 18-letniej ko-biety, czonka zaogi zatopionego jachtu Zorza. Wedug wiadkw zdarzenia zwoki miay znajdo-wa si w pobliu miejsca zato-pienia jachtu, na linii dziaania wi-chury. Tak jednak nie byo. W re-jon prac poszukiwawczych 30 sierpnia ponownie skierowano specjalistw BHMW i AMW. Przeszukanie wyznaczonego przez PSP rejonu dna, mimo e zastosowano ponad 200-procen-towe pokrycie profilami pomiaro-wymi wzdunymi i poprzeczny-mi, nie przynioso rezultatw. Podjto dziaania w celu ustale-nia rzeczywistego przebiegu zda-rze feralnego dnia. Na podstawie relacji jednego z ocalaych czon-kw zaogi wyznaczono nowy re-jon poszukiwa. Za pomoc so-naru holowanego wstpnie zloka-lizowano zwoki. Ich pozycj po-twierdzono, wykorzystujc sonar opuszczany z wyposaenia dZH. Aby przyspieszy identyfikacj ciaa, zastosowano opracowan w 2005 r. w Zakadzie Hydrogra-fii AMW metod naprowadzania nurka na cel podwodny. Metoda ta polega na wykorzystaniu sys-temu cznoci podwodnej w re-lacji operator sonarunurek i przekazywaniu t drog infor-macji o kierunku i odlegoci przemieszczania si nurka wzgl-dem celu. Metoda ta umoliwia naprowadzanie nurka na cel na-wet w warunkach zerowej wi-dzialnoci w rejonie dna (niska przezroczysto wody na skutek podniesienia si osadw dennych i muu). Zwoki odnaleziono 230 m od zatopionego jachtu.Poszukiwania z wykorzysta-niem sonaru holowanego konty-nuowano w innych rejonach Je-ziora Mikoajskiego. Na torze wodnym wykryto jeszcze jeden nieznany wrak ma aglwk na gbokoci 12 m. Okazao si, e leaa ona w wodzie od du-giego czasu.Prace poszukiwawcze na jeziorze abapGrupy poszukiwawcze MW miay znale take zwoki 58-letniego mczyzny w jezio-rze abap, w rejonie o wielkoci 950450 m. Poszukiwania pro-wadziy dwie grupy MW jedna Fot. 1. Obraz sonarowy motorwki lecej na dnie oraz sam kadub po wydobyciu na brzeg przez grup WOPR z MikoajekOPRAC. D. GRABIeCWOPR MIKOAJKIuZABEZPIECZENIE DZIAA wsparcie znad morza2008/01 przegld morski 23z sonarem holowanym (BHMW +AMW), a druga z sonarem opuszczanym (dZH). Poniewa koordynator zaplanowa zako-czenie poszukiwa na godz. 22.00, prace pomiarowe prowa-dzono na profilach wzdunych i poprzecznych co 15 m. Ziden-tyfikowano wiele obiektw, gwnie podwodnych gazw i kamieni. Wielokrotnie przery-wano prace, by oczyci sonar z wodorostw (fot. 2). Poszuki-wania zakoczono o godzinie 21.10. Z duym prawdopodo-biestwem zaoono, e poszu-kiwane zwoki mog znajdowa si w rejonie tego jeziora. Jest to akwen trudny do poszukiwa, o gbokoci rzdu 23, a nawet 8 m, poronity wodorostami. Ze wzgldu na niemono uycia sonarw akcj poszukiwawcz zakoczono. Zwoki zostay od-nalezione przez straakw PSP miesic pniej (30 wrzenia) w miejscu wskazanym przez ja-snowidza. Wedug relacji uczest-nikw tych dziaa poszukiwane ciao byo ukryte w gstych trzci-nach, w miejscu niewidocznym z brzegu ani z wody1. PodsumowanieSpecjalici MW cznie odna-leli na dnie i okrelili pozycj: czterech ofiar (dwch kobiet i dwch mczyzn); dwch jachtw kabinowych; motorwki (wydarzenie sprzed 23 lat)2; aglwki (wydarzenie sprzed 3 lat); kajaka (wydarzenie wcze-niejsze o nieustalonej dacie).Byy to wszystkie cele poszu-kiwane w rejonie jezior Mikoaj-skiego i Taty. 1 http://www.tvn24.pl/0,8249,1523085,raport_wia-domosc.html/.2 Celowo wymienione s wszystkie wykryte cele. Operator sonaru nie ma bo-wiem moliwoci sprawdzenia tego, czy dana jednostka py-wajca zatona tydzie czy 23 lata temu. Informacja o przypuszczalnej dacie zato-nicia zostaa ustalona przez WOPR w Mikoajkach na pod-stawie danych archiwalnych.3 Np.: http://www.wiadomo-sci.gazeta.pl/1,80708,4434 211.html/.Wyposaenie i dowiadczenie ekip MW oraz skuteczno ich dzia-ania zostay wysoko ocenione przez innych uczestnikw akcji. PSP ju podjo dziaania w celu stworzenia grup ratownictwa wodnego PSP wyposaonych w sonary podobnej klasy jak sonary MWRP. Niestety, przedstawiciele PSP potraktowali marginalnie udzia marynarki wojennej w tej akcji. W oglnopolskich przekazach me-dialnych wspominano jedynie o udziale innych sub munduro-wych wyposaonych w sonary3. Spoeczestwu zasugerowano, e odnalezienie ofiar byo wyczn zasug nurkw PSP. Mam nadzie-j, e lektura niniejszego artykuu pozwoli czytelnikom waciwie oceni rol Marynarki Wojennej RP w przeprowadzonej akcji po-szukiwawczej. A byy to nieco-dzienne dla marynarki zadania i akwen dziaania. Fot. 2. Czyszczenie sonaru z wodorostw podczas pomiarw na je-ziorze abapDARIUSZ GRABIeC2008/0124 przegld morskiTECHNIKA I UZBROJENIE moduowe jednostkiWspczesna turecka marynar-ka wojenna jest jedn z wa-niejszych flot wiata. Jej po-tencja bojowy kilkanacie razy przewysza potencja Marynarki Wo-jennej RP. O rozwoju tureckiej floty zade-cydoway moliwoci ekonomiczne pa-stwa oraz czynniki polityczne: czonkostwo w NATO (od 1952 r.) i rywalizacja z s-siedni Grecj. Turcja otrzymywaa od na-towskich sojusznikw, gwnie Stanw Zjednoczonych, ogromn pomoc wojsko-w. Udzielano jej ze wzgldw politycz-nych. Turcja graniczya bowiem ze Zwiz-kiem Radzieckim i strzega Bosforu, jedy-nej drogi morskiej czcej Morze Czarne z Morzem rdziemnym. Atuty takiego po-oenia strategicznego moga w peni wy-korzysta tylko silna i sprawna flota. Zda-wali sobie z tego spraw tureccy przywd-cy i ich natowscy sojusznicy. Marynarka Wojenna Republiki Tureckiej (Trkiye Cumhuriyeti Bahriyesi) systematycznie przejmowaa jednostki wczeniej suce we flotach aliantw, gwnie w US Navy. Obecnie, w zwizku z polepszeniem si sy-tuacji gospodarczej pastwa, Turcja wzmac-nia sw flot, budujc nowe jednostki w stoczniach zagranicznych i krajowych. Prace koncepcyjne i projektoweHistoria fregat typu MEKO 200 siga lat 70. XX wieku. W biurach projektowych za-chodnioniemieckiego koncernu stoczniowe-go Blohm+Voss AG rozpoczto wwczas prace nad now rodzin jednostek eskorto-wych. Dono do opracowania konstrukcji uniwersalnych okrtw, stosunkowo tanich w produkcji i obsudze, podatnych na mo-dernizacje oraz moliwie nieskomplikowa-nych technicznie. Byy to bardzo wysokie wymagania, czsto sprzeczne. Najtrudniej-sze okazao si zapewnienie podatnoci na modernizacje. Najwikszymi okrtami bojowymi tureckiej floty s fregaty rakietowe. Oprcz fregat typu Knox i Oliver Hazard Perry pochodzcych z amerykaskiego demobilu turecka marynarka wojenna ma osiem jednostek typu MeKO 200TN. Tureckie fregaty rakietowe typu MEko 200tN2008/01 przegld morski 2oDotychczasowa praktyka budowy okrtw polegaa na dopasowywaniu systemw uzbro-jenia i elektroniki do konstrukcji jednostki ju na etapie jej projektowania. Wszelkie pniej-sze modyfikacje wizay si ze znaczn inge-rencj w konstrukcj. Przebudowy byy cza-sochonne i kosztowne. Nowe konstrukcje mia-y umoliwia przyszym uytkownikom do-wolno wyboru elementw uzbrojenia, elek-troniki bojowej i zespou napdowego. Miay pozwala na skonfigurowanie napdu, wypo-saenia i uzbrojenia w ramach standardowego kaduba odpowiednio do indywidualnych po-trzeb.Od konstruktorw wymagano, eby projekt mg by wykorzystywany przez kraje zakupu-jce jednostki. Chodzio o umoliwienie budo-wy okrtw na podstawie umw licencyjnych.Takie podejcie pozwalao na przejcie no-woczesnych technologii przez kupujcego i rozwinicie wasnego przemysu stoczniowe-go oraz kooperujcych zakadw. Koncepcj t okrelono mianem wielozadaniowego okr-tu kombinowanego MEKO (Mehrzweck Kom-binationschiff).Nowa jakoJu od lat 40. ubiegego wieku budowano okrty, wykorzystujc konstrukcj sekcyjn. W wikszo-ci przypadkw dotyczyo to tylko podziau kaduba na poszczeglne elementy. Osobny monta ele-mentw i czenie ich w doku lub na pochylni stoczni przyspieszay budow statku. Pozwalao to wyposay sekcje wtedy, gdy jeszcze by moliwy swobodny dostp do ich wntrz. Konstruktorzy stoczni Blohm+Voss uznali, e wspczesne okrty wojenne w istocie s tylko platformami przenoszcymi systemy uzbrojenia i wyposaenia (fot. 1). Postanowi-li wic opracowa jednostki rnice si wiel-koci, typem i rozmiarami siowni oraz wy-pornoci. Zaoyli, e wyposaenie, systemy uzbrojenia i elektroniki bd wsplne dla wszystkich jednostek. Opracowali system stan-dardowych kontenerw-moduw, tzw. FES (Funktionseinheitensystem fr Waffen-Fuer-kit und Ortungsanlagen system jednostek funkcyjnych uzbrojenia i rodkw obserwa-cji), przystosowanych do umieszczenia w nich uzbrojenia, wyposaenia, rodkw obserwacji technicznej oraz urzdze napdowych.W kadubie i nadbudwkach przewidziano miejsce na znormalizowane gniazda i sys-tem zczy dla kontenerw, do ktrych byy podczone instalacje okrtowe. Konstrukcj opracowano z myl o atwej wymianie po-szczeglnych moduw, bez obniania wytrzy-Fot. 1. tuRECkA FREgAtA oRuCREiS. Od rufy widoczny hangar oraz dwa zestawy obrony bezporedniej Oerlikon-Contraves Sea Zenithkoncepcja MEko to rozwizanie nie tylko stoczniowe, take a nawet w wikszym zakresie wyposaeniowe.uARCHIWUM AUTORA2008/0126 przegld morskimaoci kaduba. Przezbrojenia i moderniza-cja miay polega w uproszczeniu na wy-jciu z odpowiedniego gniazda jednego mo-duu i wstawieniu w nie innego. Kady system okrtowy jest wronity w struktur okrtu. Dla przykadu, w miej-scu, w ktrym jest zamontowana armata, pod pokadem znajduje si kompleks mechani-zmw odpowiedzialnych za jej funkcjonowa-nie. W projektach MEKO wszystkie te urz-dzenia umieszczono wewntrz kontenera sta-nowicego podstaw danego systemu uzbro-jenia lub wyposaenia. tychczas opracowano okoo 50 moduw dwch podstawowych typw (uzbrojenie i sys-temy elektroniczne) z systemami i urzdze-niami produkcji amerykaskiej, brytyjskiej, francuskiej, holenderskiej, niemieckiej i wo-skiej. Konstrukcja moduowa bya rwnie ko-rzystna ze wzgldu na swobod projektowa-nia kaduba. Do oblicze statecznociowych i wytrzymaociowych wykorzystano znane wartoci typowych kontenerw. Na etapie pro-jektowym nie wymagano jeszcze ostatecznej decyzji o wyborze okrelonego typu systemu. Wystarczyy dane o masach i rozmiarach wa-riantowych kontenerw wstawianych w kon-strukcj okrtu. W latach 70. ubiegego wie-ku opracowano siedem projektw jednostek rnej wielkoci od patrolowca o dugoci 47 metrw (typ MEKO 25) do fregaty o du-goci 130 metrw (typ MEKO 360). Dzisiaj te jednostki s okrelane jako okrty MEKO pierwszej generacji. Najwiksze zaintereso-wanie wzbudziy korwety MEKO 140 o wy-pornoci standardowej 1400 t oraz najwik-sze z typoszeregu fregaty MEKO 360 o wy-pornoci okoo 3000 t. Pierwsze okrty typu MEKO trafiy do marynarki wojennej Nige-rii. Pastwo to zamwio w grudniu 1977 r. fregat rakietow Aradu projektu MEKO 360H1. Wesza ona do suby na pocztku 1982 r. Nastpne zamwienie zoya Argen-NOTATKAKontener jest niezalenym moduem wyposaonym w stan-dardowe zcza i gniazda. Mona do nich podczy instala-cje okrtowe, wpinajc kontener w struktur jednostki. Po uszczelnieniu pocze dowolny system powinien by sprawny i przygotowany do dziaania. Operacja wstawiania kontenera i wpinania go do systemw okrtowych nie po-winna trwa duej ni 30 minut. Jest nieporwnywalnie krtsza ni tradycyjne przezbrojenie.Okrty typu MEKO atwo dostosowa do biecych potrzeb. Poniewa urzdzenia nie zawsze niezbdne do obsugi okrelonego sys-temu mona zmieci w jednym kontenerze, zaprojektowano system mniejszych paneli do montau we wntrzu kaduba i nadbudwek. Uwzgldniono rne stosowane przez produ-centw rozwizania, miary i poczenia. Do-Wyporno: 2414 t std/2919 t pena.Wymiary (d. x szer. x zan.): 110,50 (102,20 KLW) x 14,2 (13,25 KLW) x 4,10 m.Napd system CODAD, cztery silniki wysoko-prne MTU 20V 1163 TB93 o cznej mocy 29 940 KM, dwie ruby nastawne.Elektrownia okrtowa: trzy generatory spalinowe napdzane silnikami wysokoprnymi MTU 8V 396 TB53 o mocy 650 kW.Osigi: prdko 27 w (ekonomiczna 20 w), za-sig 4100 Mm/18 w, zapas paliwa 380 t.Uzbrojenie: 2 x IV wyrzutnie pokpr RGM-84 Harpoon (8), 1 x VIII wyrzutnia Mk 29 Mod. 1 ra-Dane taktyczno-techniczne fregat typu Yavuz:kiet plot. Sea Sparrow (24), jedna armata kalibru 127 mm Mk 45 Mod. 1, 3 x IV zestawy przeciwot-nicze Oerlikon-Contraves Sea Zenith kalibru 25 mm, 2 x III wyrzutnie torped Mk 32 Mod. 5 kal. 324 mm dla torped POP Mk 46 Mod. 5, migo-wiec ZOP Agusta Bell AB 212.Wyposaenie przeciwdziaania: system ostrzegania i zakcania Thales Rapids/Ramses, 2 x VI wyrzut-nie celw pozornych Mk 36 Mod. 1 SRBOC, holo-wana puapka przeciwtorpedowa SLQ-25 Nixie.Wyposaenie radiolokacyjne: radar nawigacyjny Racal Decca TM 1226, radar dozoru oglnego BAe Systems AWS 6 Dolphin, radar dozoru po-wietrznego Thales DA08, radary kierowania uTECHNIKA I UZBROJENIE moduowe jednostki2008/01 przegld morski 27ogniem: Thales STIR dla rakiet plot, Thales WM25 dla pokpr i armaty kal. 127 mm, dwa zestawy Oerlikon-Contraves Seaguard dla systemu Sea Zenith.Systemy dowodzenia i cznoci: system dowodzenia Thales STACOS-TU, cze danych Link-11, systemy cznoci satelitarnej WSC 3V(7) i Marisat, system naprowadzania migowcw Tacan URN-25, urz-dzenie swjobcy IFF Mk XII.Wyposaenie hydroakustyczne: podkilowa aktywno- -pasywna stacja hydrolokacyjna redniej czstotli-woci Raytheon SQS-56 (De 1160).Zaoga: 180 m marynarzy (24 oficerw).Fot. 2. PiERWSZA Z tuRECkiCh FREgAt tYPu MEko 200tN YAvuZ, cumujca w Splicietyna. Zbudowano dla niej cztery fregaty MEKO 360H2 typu Almirante Brown (w Ar-gentynie klasyfikowane jako niszczyciele) oraz sze korwet MEKO 140 typu Espora (te ostatnie powstay, z niemieck pomoc, w lo-kalnych stoczniach).W pierwszych latach eksploatacji okrtw MEKO pierwszej generacji zbierano informa-cje o funkcjonowaniu tych jednostek. Okaza-o si, e ywotno okrtw oraz ich pola fi-zyczne odbiegaj od norm przyjtych w bu-downictwie okrtowym. Take wymiary po-szczeglnych moduw ograniczay moli-wo wymiany uzbrojenia. W wyniku tego sys-tem obrony przeciwlotniczej jednostek nie by dostosowany do potrzeb. Systemy Sea Spar-row czy Albatros (Aspide) byy niewystarcza-jce dla jednostek o wypornoci 4000 ton. Opracowano kolejne modyfikacje projek-tu MEKO mod. 2 i MEKO mod. 3. Zain-teresowanie wzbudzi zwaszcza projekt MEKO 200 uniwersalnego okrtu o wy-pornoci standardowej 2500 t, mniejszego i taszego ni MEKO 360, ale o podobnych zdolnociach bojowych.fregaty typu yavuz (MeKo 200tn track i)Pierwsze zamwienia na takie jednostki zo-ya Turcja. W grudniu 1982 r. podpisaa kon-trakt na budow czterech fregat typu MEKO 200TN (fot. 2). Dwa pierwsze okrty powsta-y w RFN w stoczniach Blohm+Voss w Ham-burgu oraz Howaldtswerke (HDW) w Kilo-nii pozostae w tureckiej stoczni Glck w Izmit (Kocaeli). Program budowy tych jed-nostek w znacznej mierze by finansowany ze rodkw przyznanych Turcji w ramach ame-rykaskiej pomocy wojskowej. Konstrukcja okrtuOkrty tego typu maj gadkopokadowy, stalowy kadub, z trzema cigymi pokada-mi, podwjnym dnem prawie na caej swej dugoci oraz 12 wodoszczelnymi przedzia-ami. Standardowa wyporno tych jednostek wynosi 2414 t, pena za 2919 t. Jednostki maj dugo 110,5 m (na linii wodnej 102,2 m), szeroko 14,2 m (na linii wodnej 13,25 m) i zanurzenie 4,1 m. Dobr statecz-no zapewniaj im, oprcz dopracowanych linii kaduba, aktywne stabilizatory oraz stp-ki przechyowe. Kady z wodoszczelnych przedziaw ma autonomiczny system prze-ciwpoarowy i wasn wentylacj, a take uARCHIWUM AUTORA2008/012B przegld morskisystemy kontroli zniszcze, transmisji danych i dystrybucji energii. Niezatapialno jest za-pewniona przy zalaniu trzech dowolnych, przylegajcych do siebie przedziaw. Do walki z poarami su tradycyjne pompy wodne oraz system wykorzystujcy gaz obo-jtny halon. Liczb otworw w grodziach ograniczono do minimum. Nadbudwki wy-konano ze stali oraz stopw aluminium. napdFregaty s napdzane czterema silnikami wysokoprnymi MTU 20V 1163 TB93 o cz-nej mocy 29 940 KM w systemie CODAD (Combined Diesel and Diesel). Pozwalaj one osign prdko 27 wzw. S rozmiesz-czone parami w dwch oddzielnych przedzia-ach, kada z par napdza za porednictwem przekadni wasny wa z rub nastawn. Kie-dy okrt pynie z prdkoci ekonomiczn, pra-cuje tylko jeden silnik z pary, gwarantujc prdko 20 wzw. Taki ukad zapewnia: du-y zasig, wynoszcy 4100 mil morskich przy 18 wzach, dobre wykorzystanie mocy oraz nieznaczne zuycie paliwa. Urzdzenia ma-szynowni mog by sterowane zdalnie z po-mostu bojowego lub bojowego centrum infor-macyjnego. Elektrownia okrtowa skada si z trzech generatorw napdzanych silnikami wysokoprnymi MTU 8V 396 TB53, kady o mocy 650 kW. W codziennej eksploatacji ukad napdowy okrtw okaza si zawodny i skomplikowany w obsudze.UzbrojenieUzbrojenie jednostek stanowi: armata Mk 45 Mod. 1 kalibru 127 mm o szybkostrzelnoci 20 strzaw na minut oraz zasigu wynoszcym 23 km do celw nawod-nych i 15 km do celw powietrznych; osiem wyrzutni rakiet przeciwokrtowych RGM-84 Harpoon o zasigu 70 mil morskich przy prdkoci 0,9 Macha, przenoszcych go-wic bojow o masie 227 kg; omioprowadnicowa wyrzutnia rakiet przeciwlotniczych Mk 29 Mod. 1 do naprowa-dzanych paktywnie pociskw RIM-7M Sea Sparrow lub Aspide, majcych zasig 13 km przy prdkoci 2,5 Macha i przenoszcych go-wic o masie 39 kg; dwie potrjne wyrzutnie torped Mk 32 Mod. 5 kalibru 324 mm dla torped Mk 45 Mod. 5; pokadowy migowiec Agusta Bell AB 212 ASW (moe by uzbrojony w rakiety prze-ciwokrtowe Sea Skua).Na fregatach typu Yavuz zastosowano zin-tegrowany system obrony przeciwrakietowej (Integrated Missile Defence System IMDS). Pozwala on na efektywne zwalczanie maych, nisko przemieszczajcych si celw powietrz-nych, z naddwikowymi rakietami przeciw-okrtowymi wcznie. Oprcz systemu rakie-towego Sea Sparrow, w skad IMDS wchodzi nowy artyleryjski system obrony bezpored-niej Oerlikon-Contraves Sea Zenith. Tworz go trzy stabilizowane stanowiska, kade z czte-typNumer burtowyStoczniaPooenie stpkiWodowanieWejcie do subyYavuzF 240 B+V Hamburg31 maja 1985 r.7 listopada 1985 r.17 lipca 1987 r.turgutreis (ex- turgut)F 241 HDW Kilonia20 maja 1985 r.30 maja 1986 r.4 lutego 1988 r.FatihF 242Glck Izmit (Kocaeli)1 stycznia 1986 r.24 kwietnia 1987 r.28 sierpnia 1988 r.YildrimF 243Glck Izmit (Kocaeli)24 kwietnia 1987 r.22 lipca 1988 r.17 listopada 1989 r.Budowa fregat typu YavuzuTECHNIKA I UZBROJENIE moduowe jednostki2008/01 przegld morski 23rema sprzonymi armatami kalibru 25 mm o szybkostrzelnoci 3400 strzaw na minut i zasigu 2 km. Wyposaenie elektroniczneWyposaenie elektroniczne obejmuje: radar nawigacyjny Racal Decca TM 1226 pracujcy w pamie I; radar dozoru powietrznego Thales DA08 pracujcy w pamie F, o zasigu 200 km; radar dozoru oglnego BAE Systems AWS 6 Do-lphin pracujcy w pamie G oraz radary kiero-wania ogniem: Thales STIR dla rakiet przeciw-lotniczych Sea Sparrow, pracujcy w pasmach I/J/K, o zasigu 140 km dla celw o skutecznej powierzchni odbicia wynoszcej 1 m2; Thales WM25 do naprowadzania rakiet przeciwlotni-czych i armaty kalibru 127 mm, pracujcy w pa-smach I/J; dwa Oerlikon-Contraves Seaguard, pracujce w pasmach I/J i wchodzce w skad systemu obrony bezporedniej Sea Zenith. Za-rwno radary Seaguard, jak i STIR s sprzo-ne z optoelektronicznymi urzdzeniami kiero-wania ogniem, umoliwiajcymi uycie rodkw ogniowych rwnie w przypadku zastosowania przez przeciwnika zakce elektronicznych lub ograniczenia wasnych emisji.Okrty typu Yavuz wyposaono w: holender-ski system dowodzenia Thales STACOS-TU, cza standardu Link-11, urzdzenia cznoci satelitarnej WSC 3V(7) i Marisat, system na-prowadzania migowcw TACAN URN 25 oraz urzdzenie identyfikacji swjobcy IFF Mk XII. Na jednostkach zastosowano system ostrzegania i zakcania Thales Rapids/Ram-ses, dwie szeciorurowe wyrzutnie celw po-zornych Mk 36 Mod. 1 SRBOC oraz holowa-n puapk przeciwtorpedow SLQ-25 Nixie, a take podkilow stacj hydrolokacyjn Ray-theon SQS-56 (DE 1160), pracujc na red-nich czstotliwociach zarwno w trybie pa-sywnym, jak i aktywnym.Zaoga fregat typu Yavuz liczy 180 mary-narzy, w tym 24 oficerw.fregaty typu Barbaros (MeKo 200tn track ii)Pozytywne wnioski z eksploatacji fregat ty-pu Yavuz (MEKO 200TN Track I) skoniy rzd Turcji do zamwienia w styczniu 1990 r. dwch z czterech zaplanowanych jednostek w zmodyfikowanej wersji MEKO 200TN Track IIA (kontrakt wszed w ycie 13 marca 1991 r.). Postulowano wprowadzenie w zam-wionych jednostkach takich zmian, jak: zwik-szenie moliwoci zwalczania celw powietrz-nych, usprawnienie systemu dowodzenia i po-lepszenie waciwoci morskich. Mimo e stocznia Blohm+Voss ukoczya projekt tych okrtw w czerwcu 1992 r., to prace zwiza-ne z budow pierwszej fregaty F 244 rozpo-czy si ju 5 listopada 1991 roku.We wszystkich jednostkach typu Barbaros (track iiA i iiB) zastosowano inny system napdowy ni we fregatach typu Yavuz.uList intencyjny w sprawie budowy drugiej pary jednostek oznaczonych MEKO 200 Track IIB sygnowano 14 grudnia 1992 r., na-tomiast finalny kontrakt na ich budow podpi-sano z konsorcjum Blohm+Voss/Thyssen Rhe-instahl Technik GmbH 25 listopada 1994 r. Pierwsze okrty kadej serii (F 244 i F 246) budowano w RFN, w stoczni Blohm+Voss w Hamburgu, dwa pozostae za w tureckiej stoczni Glck w Izmit (Kocaeli). W trakcie budowy drugiej pary jednostek nastpiy znacz-ne opnienia, wynikajce z zamroenia nie-mieckiej subwencji na 6 miesicy od marca do wrzenia 1995 r. Na takiej decyzji Niem-cw zawaya turecka interwencja przeciwko Kurdom w pnocnym Iraku. Opcja kontrak-towa na budow kolejnych dwch fregat, po jednej w stoczni niemieckiej i tureckiej, zosta-a anulowana w padzierniku 1999 roku. napdZamiast czterech silnikw wysokopr-nych w systemie CODAD zastosowano sys-tem CODOG (Combined Diesel or Gas Tur-bine), skadajcy si z dwch silnikw wy-2008/0130 przegld morskiFot. 3. BARBARoS pierwsza z fre-gat nowej serii MeKO 200TN Track II. Od wczeniejszych fregat odrnia j cakowicie nowy ukad napdowyWyporno: 3100 ts std/3 350 ts pena, F 246F 247 3150 ts std/3400 ts pena.Wymiary (d. x szer. x zan.): 116,72 (107,2 KLW) x 14,8 (13,8 KLW) x 4,25 (6,12 z sona-rem), F 246F 247 117,72 (108,2 KLW) x 14,8 (13,8 KLW) x 4,25 (6,12 z sonarem).Napd: system CODOG dwa silniki wysokoprne MTU 16V 1163 TB83, kady o mocy 6530 KM; dwie turbiny gazowe Ge LM 2500-30, kada o mocy 31 766 KM; dwie przekadnie firmy Renk; dwie ruby nastaw-ne escher-Wyss.Elektrownia okrtowa: cztery gene-ratory spalinowe Siemens/MTU 8V 396, kady o mocy 620 kW. Osigi: prdko 31,75 w, (eko-nomiczna 22 w), zasig: 900 Mm/31,75 w, 4100 Mm/18 w, zapas paliwa 300 t.Uzbrojenie: 2 x IV wyrzutnie pokpr RGM-84 Harpoon (8), 1 x VIII wy-rzutnia Mk 29 Mod. 1 dla rakiet plot. RIM-7M Sea Sparrow (24) tylko F 244F 245, jedna Dane taktyczno-techniczne fregat typu Barbaros (fot. 3): szesnastokomorowa pionowa wyrzutnia Mk 41 Mod. 8 dla ra-kiet przeciwlotniczych RIM-7P Sea Sparrow tylko F 246F 247, armata kalibru 127 mm Mk 45 Mod. 2A, 3 x IV zestawy przeciwlotnicze Oerlikon-Contraves Sea Zenith kalibru 25 mm, 2 x III wyrzutnie torped Mk 32 Mod. 5 kalibru 324 mm dla torped POP Mk 46, migo-wiec ZOP Agusta Bell AB 212 F 244F 245 lub Sikorsky SH-70B Seahawk F 246F 247, uzbrojone w pokpr Sea Skua lub torpedy POP Mk 46.Wyposaenie przeciwdziaania: system ostrzegania i zakcania Racal Cutlass/Scorpion, 2 x VI wyrzutnie celw pozor-nych Mk 36 Mod. 1 SRBOC, ho-lowana puapka przeciwtorpe-dowa SLQ-25 Nixie.Wyposaenie radiolokacyjne: radar nawigacyjny Racal Decca 2690 BT (F 244F 245) lub Racal Decca 20 V 90 (F 246F 247), radar dozoru oglnego BAe Systems AWS 6 Dolphin, trj-wsprzdny radar dozoru po-wietrznego BAe Systems AWS 9 TN (typ 996), radary kiero-wania ogniem: 1 (F 244F 245) lub 2 (F 246F 247) Thales STIR dla rakiet przeciw-lotniczych, a w drugim wypad-ku rwnie do kierowania ogniem artylerii, Contraves TMKu dla pokpr i armaty kali-bru 127 mm (tylko F 244F 245), 2 Oerlikon-Contraves Seaguard dla systemu Sea Zenith. Systemy dowodzenia i cznoci: system dowodzenia STACOS Mod. 3, cze danych Link-11, systemy cznoci satelitarnej WSC 3V(7) i Marisat, system naprowadzania migowcw Tacan URN-25; urzdzenie swjobcy IFF Mk XII.Wyposaenie hydroakustyczne: podkilowa aktywno-pasywna stacja hydrolokacyjna redniej czstotliwoci Raytheon SQS-56 (De 1160).Zaoga: 187 marynarzy (22 ofi-cerw) i 9 osb personelu lot-niczego, maksymalnie 204 marynarzy.TECHNIKA I UZBROJENIE moduowe jednostkiARCHIWUM AUTORA (2)2008/01 przegld morski 31(22 wzy tylko z wykorzystaniem silnikw wysokoprnych), oraz zasigi: 900 mil mor-skich z prdkoci 31,75 wza i 4100 mil mor-skich z prdkoci 18 wzw. Nowy system napdowy jest mniej awaryjny.UzbrojeniePierwsze dwie jednostki uzbrojono podob-nie jak fregaty typu Yavuz (take w pojedyn-cz skrzynkow wyrzutni Mk 29 Mod. 1 dla rakiet RIM-7M Sea Sparrow, ktrej zastoso-wanie na jednostkach Yavuz byo podyktowa-ne wzgldami oszczdnociowymi). Fregaty typu Barbaros uzbrojono w nowe armaty Mk 45 Mod. 2A. kalibru 127 mm. Na ostatnich dwch okrtach zamontowano pionow szes-nastokomorow wyrzutni Mk 41 Mod. 8 dla rakiet RIM-7P Sea Sparrow (usytuowano j za kominem). Taka sama wyrzutnia ma by zastosowana na starszych jednostkach w ra-mach ich modernizacji. Dziki przedueniu kaduba na fregatach mog bazowa wiksze migowce pokadowe Sikorsky SH-70B Seahawk uzbrojone w rakiety przeciwokr-towe Sea Skua i torpedy Mk 46 (fot. 4). dodatkowe wyposaenieNa fregatach typu Barbaros zastosowano: no-wy zintegrowany system dowodzenia, nowo-MoliwociFregaty typu Barbaros maj kadub o dugoci 116,72 m (107,2 midzy pionami) i szerokoci 14,8 m (13,8 na linii wodnej). Ich zanurzenie wy-nosi 4,25 m (z opywk sonaru 6,12). Wyporno tych jednostek jest wiksza ni fregat typu yavuz i wynosi 3100 t (pena 3350 t). Fregaty drugiej pa-ry maj dziobowe nadburcie oraz duszy o 1 m ka-dub, a w zwizku z tym wiksz o 50 t wyporno. sokoprnych MTU 16V 1163 TB83, kady o mocy 6 530 KM, i dwch pracujcych od-dzielnie turbin gazowych LM 2500-30, ka-da o mocy 31 766 KM. Prd elektryczny zapewniaj cztery genera-tory firmy Siemens napdzane silnikami wy-sokoprnymi MTU 8V 396, kady o mocy 620 kW. Urzdzenia napdowe zamontowano w czterech oddzielnych przedziaach. W pierw-szym od strony dziobu znajduj si dwa gene-ratory spalinowe, w nastpnym dwie turbi-ny gazowe w dwikochonnych osonach, w kolejnym przedziale przekadnie reduk-cyjne oraz napdowe silniki wysokoprne za-mknite we wsplnej osonie dwikochon-nej, a w ostatnim przedziale pozostae dwa generatory. Nowy system napdowy pozwala osign wiksz prdko 31,75 wza Fot. 4. SAlihREiS oD RuFY. Na ldowisku widoczny migowiec Seahawk u2008/0132 przegld morskiczeniejsze radary i cytadele gazoszczelne, no-we systemy informacji bojowej Thales STACOS Mod. 3 oraz nowy trjwsprzdny radar dozo-ru powietrznego Bae Systems AWS-9 TN (typ 996), pracujcy w pasmach E i F. Zamiast ra-daru kierowania ogniem Thales WM25 zasto-sowano na pierwszej parze radar Contraves TMKu pracujcy w pasmach I i J, na drugiej parze za drugi radar Thales STIR. Okrty F 244 i F 245 wyposaono w radar nawigacyj-ny Racal Decca 2690 BT z przystawk antyko-lizyjn, a okrty F 246 i F 247 w Racal Dec-ca 20 V 90. Na wszystkich czterech jednostkach zastosowano system ostrzegania i zakcania (ESM/ECM) Racal Cutlass/Scorpion. Pierwsza para fregat ma pomieszczenia sztabowe, dziki czemu fregaty te mog pe-ni funkcje jednostek flagowych zespow okrtw. Zaoga liczy 187 marynarzy, w tym 22 oficerw, i 9 osb personelu lotniczego. Dodatkowo mona zaokrtowa omiu o-nierzy (fot. 5). Na wszystkich okrtach typu MEKO 200TN zainstalowano 30 moduw, przy czym pi stanowi moduy uzbrojenia, pitnacie elek-troniki, osiem wyposaenia, a dwa zawiera-j maszty.Podsumowanie Fregaty typu Yavuz i Barbaros nie s okr-tami przeznaczonymi do wywalczenia prze-wagi na akwenie. Ich gwnym zadaniem jest zwalczanie jednostek nawodnych przeciwni-ka i jednoczenie osanianie wasnych si przed bezporednim atakiem z powietrza lub spod wody. Na takie przeznaczenie fregat wskazuj: ich uzbrojenie w rakiety przeciwokrtowe i a trzy artyleryjskie zestawy obrony bezporedniej, mae moliwoci zwalczania celw powietrz-nych na rednich i duych odlegociach oraz niezbyt due moliwoci zwalczania okrtw podwodnych (to zadanie wykonuj gwnie migowce ZOP). Yavuz i Barbaros s typo-wymi jednostkami eskortowymi, zdolnymi do dziaa zarwno na morzach zamknitych, ta-kich jak morza Czarne czy rdziemne, jak i na wodach oceanicznych. Doskonale uzupe-niaj potencja tureckiej floty. mgr in. AndRZej nitKAtypNumer burtowyStoczniaPooenie stpkiWodowanieWejcie do subyBarbarosF 244 B+V Hamburg18 marca 1993 r.29 wrzenia 1993 r.16 marca 1995 r.orucreisF 245Glck Izmit (Kocaeli) 15 wrzenia 1993 r.28 lipca 1994 r.10 maja 1996 r.SalihreisF 246 B+V Hamburg24 lipca 1995 r.26 wrzenia 1997 r.17 grudnia 1998 r.kemalreisF 247Glck Izmit (Kocaeli) 4 kwietnia 1997 r.24 lipca 1998 r.8 czerwca 2000 r.Budowa fregat typu BarbarosFot. 5. oRuCREiS wpywajcy do PortsmouthuTECHNIKA I UZBROJENIE moduowe jednostkiARCHIWUM AUTORAprzegld morski 33 przegld morski 3315. 11. 30 eskadra Lotnicza Marynarki Wojennej przeprowa-dzia szkolenie lotnicze z poszu-kiwania rozbitkw w wyznaczo-nym rejonie morskim. Zaogi sa-molotw patrolowo-rozpoznaw-czych An-28 B1R wiczyy ele-menty poszukiwania rozbitka, tratwy ratunkowej i jednostki pywajcej. 16. 11. Minister obrony naro-dowej Bogdan Klich, w asycie szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego gen. Francisz-ka Ggora i dowdcy Garnizonu Warszawa gen. bryg. Kazimie-rza Gilarskiego, zoy wieniec na pycie Grobu Nieznanego onierza. W uroczystoci uczestniczyli przedstawiciele MON, Sztabu Generalnego WP oraz dowdcy poszczeglnych rodzajw si zbrojnych. 20. 11. Minister obrony narodo-wej Bogdan Klich wzi udzia w posiedzeniu Rady Unii europejskiej ds. Oglnych i Stosunkw Zewntrznych (GAeRC General Affairs and external Relations Council), kt-re odbyo si w Brukseli. Podczas wsplnej sesji mini-strowie spraw zagranicznych i obrony pastw Ue dyskutowali na temat europejskiej polityki bezpieczestwa i obrony oraz obecnej sytuacji w Darfurze. 22. 11. Gen. bryg. Andrzej Fakowski zosta wybrany na stanowisko szefa Zarzdu Logistyki i Zasobw Midzynarodowego Sztabu Wojskowego NATO (Assistant Director, Logistics and Resources Division, IMS). Gen. bryg. A. Fakowski bdzie AKTUALNOCI W Marynarce Wojennej RP przebywaa 13 listopada delegacja francuskiej marynarki wojennej z dowdc Alfan Brest kontr-adm. Loicem Raffaellim, kmdr. Jeanem-Michaelem Frugonem oraz kmdr. Markiem Cheyroux. Gocie odwiedzili dowdztwo 3 Flotylli Okrtw, Akademi Marynarki Wojennej oraz Centrum Operacji Mor-skich. Delegacja si morskich Francji spotkaa si z marynarzami na pokadzie fregaty rakietowej ORP Gen. K. Puaski.Francuska delegacja14 listopada 2007 roku w Kwaterze Gwnej sojuszu zakoczyo si dwu-dniowe posiedzenie Komitetu Wojskowego (KW) z udziaem wojskowych szefw obrony pastw NATO oraz pastw part-nerskich. W posiedzeniu uczest-niczy szef SGWP gen. Franci-szek Ggor. W trakcie spotkania dokonano przegldu biecych JESIENNA SESJA KW NATOoperacji NATO oraz dyskutowano na temat transformacji si i woj-skowych struktur sojuszu. Wanym punktem obrad w dru-gim dniu posiedzenia by wybr nastpcy obecnego przewodni-czcego Komitetu Wojskowego NATO gen. Raya Henaulta (z pra-wej). Wojskowi szefowie obrony 26 pastw czonkowskich w nie-jawnym gosowaniu wybrali na no-wego przewodniczcego Komite-tu Wojskowego NATO admiraa Giampaolo Di Paola (z lewej). KRZySZTOF WyGNA2008/01NATOLoty na poligon morski wykonaa 15 listopada 2007 r. 29 Darow-ska eskadra Lotnicza. Zaogi migowcw zwalczania okrtw pod-wodnych Mi-14 P bombardoway cele z uyciem bomb szkolnych P-50 i gbinowych PAB-250-120. Gwnym zadaniem zag migow-cw ZOP byo szkolenie w wykrywaniu, ledzeniu i zwalczaniu okrtw podwodnych samodzielnie i we wsppracy z zespoami okrtowymi.Bombardowanie nad morzemAKTUALNOCI najwyszym rang polskim generaem zajmujcym sta-nowisko w Midzynarodowym Sztabie Wojskowym (IMS) NATO. 23. 11. Profilaktyka uzale-nie alkoholowych i narko-tycznych oraz problematyka zachowa autoagresywnych byy tematem konferencji przeprowadzonej w 8 Flotylli Obrony Wybrzea. Organizatorem by Wydzia Wychowawczy Dowdztwa 8 FOW. W konferencji uczest-niczyli dowdcy okrtw i pod-oddziaw brzegowych oraz oficerowie wychowawczy.23. 11. Kilkunastu onierzy zawodowych i pracownikw wojska z Centrum Szkolenia Marynarki Wojennej i Szkoy Podoficerskiej MW odebrao z rk komendanta CSzMW nagrody rzeczowe i listy gratu-lacyjne za dugoletni dziaal-no na rzecz honorowego krwiodawstwa. W uroczystym spotkaniu wzili udzia: szef szkolenia Marynarki Wojennej wiceadmira Maciej Wglewski, komendant 6 Wojskowego Oddziau Gospodarczego kmdr dypl. Ryszard Filiski oraz przed-stawiciele wadz samorzdo-wych i administracyjnych re-gionu supskiego.25. 11. Wsawiony w wielu morskich bitwach podczas II wojny wiatowej niszczy-ciel ORP Byskawica w dniu swoich 70. urodzin otrzyma prestiowe odzna-czenie International Maritime Heritage Award 2008/0134 przegld morskiWizyta w Marynarce Wojennej RPMinister obrony narodowej Bogdan Klich przebywa 4 grudnia z wizyt w Marynarce Wojennej. Podczas pobytu zapo-zna si z wyposaeniem eskadr Gdyskiej Brygady Lotnictwa Ma-rynarki Wojennej. Szef resortu obrony zoy take wizyt w Cen-trum Operacji Morskich, w porcie wojennym na Oksywiu i w 3 Flo-tylli Okrtw oraz spotka si z marynarzami fregaty rakietowej ORP Gen. K. Puaski. Podczas wizyty ministrowi to-warzyszy szef Sztabu General-nego Wojska Polskiego gen. Franciszek Ggor oraz ofi-cerowie SGWP.WITOLD STRZeLeCKIWWW.MW.MIL.PLMARIAN KLUCZySKI2008/01AKTUALNOCI odznaczenie za zasugi wojen-ne okrtu oraz za znakomite zachowanie jednostki. W imieniu midzynarodowego stowarzyszenia The World Ship Trust wrczy je jego pre-zes lord Ambrose Greenway. 27. 11. Minister obrony narodo-wej Bogdan Klich powierzy obowizki nowemu podsekreta-rzowi stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej. Stanisaw Jerzy Komorowski bdzie kiero-wa sprawami polityki obronnej.27. 11. wier wieku temu, 27 listopada 1982 r., podnie-siono biao-czerwon bander na dwch bliniaczych okrtach hydrograficznych: ORP Heweliusz i ORP Arctowski, zbudowanych w Stoczni Pnocnej w Gdasku. Razem z bliniakami jubileusz wici aglowiec ORP Iskra, ktry 25 lat skoczy 11 sierpnia 2007 r. Z tej okazji w gdyskiej bazie morskiej odbya si cere-monia uwietniajca to wyda-rzenie. Na uroczysto przybyli m.in. gwni projektanci jedno-stek, a take ich matki chrzest-ne: Teresa Bossy Heweliusza, Krystyna Tokarska-Kierek Arctowskiego i Barbara Zieliska Iskry. 29. 11. Prezes Rady Ministrw Donald Tusk powoa Piotra Czerwiskiego na stanowisko sekretarza stanu w Minister-stwie Obrony Narodowej.30. 11. Okrt ratowniczy ORP Lech obchodzi 33. urodziny. Z tej okazji odbya si uroczysta zbirka. Uroczysto staa si przegld morski 3oUroczystoci zwi-zane z 89. roczni-c powstania Mary-narki Wojennej 28 li-stopada 2007 r. roz-poczo podniesienie na polskich okrtach wielkiej gali bandero-wej. Gwne uroczy