Reumatologia 2006; 44/3

Przeciwciała przeciwjądrowe w twardzinie układowej – charakterystyka antygenowa i znaczenie kliniczne

Antinuclear antibodies in systemic sclerosis – antigen specificity and clinical significance

MMaarriiuusszz PPuusszzcczzeewwiicczzPracownia Diagnostyki Reumatologicznej przy Katedrze i Klinice Reumatologiczno-Rehabilitacyjnej i Chorób Wewnętrznych Akademii

Medycznej, kierownik Katedry i Kliniki dr hab. med. Mariusz Puszczewicz

SSłłoowwaa kklluucczzoowwee:: przeciwciała przeciwjądrowe, choroby reumatyczne, twardzina układowa.

KKeeyy wwoorrddss:: antinuclear antibodies, rheumatic diseases, systemic sclerosis

S u m m a r y

This article briefly reviews the structure and function ofmolecules targeted by specific for systemic sclerosis antinuclearantibodies. Moreover emphasizes ANA clinical relationships andmethods of their detection.

Reumatologia 2006; 44, 3: 169–175Artykuł przeglądowy/Review paper

Adres do korespondencji:

dr hab. med. Mariusz Puszczewicz, Katedra i Klinika Reumatologiczno-Rehabilitacyjna i Chorób Wewnętrznych, Akademia Medyczna,

ul. 28 Czerwca 1956 r. 135/147, 61-545 Poznań, tel. +48 61 831 02 71, faks +48 61 831 02 71, e-mail: puszczewicz@hotmail.com

PPrraaccaa wwppłłyynnęęłłaa:: 27.02.2006 r.

S t r e s z c z e n i e

W pracy przedstawiono charakterystykę antygenową i znaczeniekliniczne przeciwciał przeciwjądrowych w rozpoznaniu twardzinyukładowej. Omówiono również metody ich wykrywania orazzwiązek przeciwciał z objawami klinicznymi.

Wstęp

Twardzina układowa należy do układowych choróbtkanki łącznej, które cechuje przewlekły proces zapalnyo podłożu autoimmunologicznym. Charakteryzuje sięona uogólnionym zwłóknieniem skóry oraz narządówwewnętrznych, co jest efektem m.in. nadmiernej synte-zy i dojrzewania kolagenu. Wyodrębniono 2 postacietwardziny – postać ograniczoną oraz układową. W prze-biegu twardziny układowej stwierdza się różnego ro-dzaju zaburzenia odpowiedzi immunologicznej, zarów-no typu komórkowego, jak i humoralnego. Ich przeja-wem jest m.in. obecność przeciwciał przeciwjądrowych(ANA) w surowicy krwi i płynach ustrojowych [1].

Chociaż mechanizmy indukcji ANA nie są do końcaw pełni poznane, zjawisko autoimmunizacji jest uważa-ne za czynnik biorący istotny udział w etiologii i patoge-nezie twardziny układowej. Wynika to z faktu, że ANA

nieomal zawsze (w ponad 95%) stwierdza się u chorychna twardzinę układową, oraz że obserwuje się swoistedla choroby autoprzeciwciała, których nie stwierdza sięw zdrowej populacji.

Przeciwciała przeciwjądrowe występują u 85–97%chorych na twardzinę układową, wykazują jednak niskąswoistość. Reagują głównie z antygenami jąderka (tab. I).W przeciwieństwie do tocznia układowego oraz innychukładowych chorób tkanki łącznej, ANA są skierowaneprzeciwko jednemu antygenowi. W metodzie immuno-fluorescencji pośredniej ANA powodują jąderkowy(ryc. 1.), plamisty (ryc. 2.) lub centromerowy (ryc. 3.) typfluorescencji. W zależności od swoistości antygenowejANA mogą dawać różne typy fluorescencji (tab. II).

ANA u chorych na twardzinę układową występujązwykle w wysokim mianie, są głównie klasy IgG i IgM.Znaczenie kliniczne jest uzależnione od swoistości an-tygenowej tych autoprzeciwciał.

Reumatologia 2006; 44/3

170 Mariusz Puszczewicz

SSwwooiissttoośśćć aannttyyggeennoowwaa CCzzęęssttoośśćć wwyyssttęęppoowwaanniiaa ((%%))

kinetochor (centromery) 22–36

topoizomeraza I 22–40

topoizomeraza II 22

Wa (NEFA/nukleobindyna 2) 33

polimerazy RNA 4–23

fibrylaryna (U3snoRNP) 6–8

Th snRNP (RNaza MRP, 7–2 RNA) 4–11

PM-Scl 3

NOR 90 (hUBP) ?

TTaabbeellaa II.. Swoistość antygenowa oraz częstośćwystępowania przeciwciał przeciwjądrowychw przebiegu twardziny układowej TTaabbllee II.. Antigenic specificity and frequency ofantinuclear antibodies in systemic sclerosis

RRyycc.. 11.. Przeciwciała przeciwjądrowe – jąderko-wy typ fluorescencji.FFiigg.. 11.. Nucleolar pattern of antinuclear antibodies(indirect immunofluorescence method).

RRyycc.. 22.. Przeciwciała przeciwjądrowe – plamistytyp fluorescencji (metoda immunofluorescencjipośredniej).FFiigg.. 22.. Speckled pattern of antinuclear antibodies(indirect immunofluorescence method).

RRyycc.. 33.. Przeciwciała przeciwjądrowe – centro-merowy typ fluorescencji (metoda immunofluo-rescencji pośredniej).FFiigg.. 33.. Centromere pattern of antinuclear antibo-dies (indirect immunofluorescence method).

Charakterystyka antygenowa wybranychautoprzeciwciał

Kinetochor

Kinetochor jest trójlaminarną strukturą białkową,znajdującą się na centromerowym odcinku każdej chro-matyny. Jest zbudowany z trzech płytek, z których naj-bardziej zewnętrzna składa się z luźnej sieci włókieni filamentów. Do kinetochorów przyczepiają się mikro-tubule wrzeciona podziałowego. Kontroluje on segrega-

cję chromatyd podczas mitozy, jest rejonem zapocząt-kowania polimeryzacji i depolimeryzacji mikrotubul.

SSttrruukkttuurraa aannttyyggeennuu

Głównym antygenem są 4 białka kinetochorów znajdu-jących się w obrębie centromerów, szczególnie w CENP-B(80 kD) oraz z CENP-A (17 kD), CENP-C (140 kD) i CENP-D.Wszystkie przeciwciała, określane mianem przeciwciałprzeciwcentromerowych, reagują głównie z CENP-B.

Reumatologia 2006; 44/3

Przeciwciała przeciw cytoplazmie granulocytów obojętnochłonnych w RZS 171

SSwwooiissttoośśćć aannttyyggeennoowwaa TTyypp fflluuoorreesscceennccjjii jjąąddeerr ww mmeettooddzziiee IInnnnee mmeettooddyy bbaaddaanniiaa AANNAAiimmmmuunnoofflluuoorreesscceennccjjii ppoośśrreeddnniieejj

kinetochor (centromery) centromerowy immunofluorescencja pośrednia, ELISA

topoizomeraza I rozlana i ziarnista, jąderkowy immunoblotting, ELISA, immunodyfuzja

topoizomeraza II ? ELISA

polimerazy RNA punktowy, jąderka immunoblotting, immunoprecypitacja

polimeraza RNA I jądrowy/jąderkowy

polimeraza RNA II jądrowy/jąderkowy

polimeraza RNA III jądrowy/jąderkowy

fibrylaryna (U3snoRNP) bryłowaty, jąderka immunoblotting, immunoprecypitacja

NOR 90 (hUBP) 10–20 delikatnych kropek, jądrowy* immunoblotting, immunoprecypitacja

PM-Scl homogenny, jąderkowy immunodyfuzja, immunoblotting, immunoprecypitacja

Th snRNP (RNaza MRP, 7–2 RNA) rozlany, jąderkowy immunoprecypitacja

Wa (NEFA/nukleobindyna 2) ? ELISA

TTaabbeellaa IIII.. Charakterystyka metod diagnostycznych ANATTaabbllee IIII.. Characteristics of ANA detection methods

* zależnie od cyklu komórkowego

MMeettooddyy bbaaddaanniiaa

W metodzie immunofluorescencji pośredniej prze-ciwciała te powodują centromerowy typ fluorescencji(ryc. 3.), który charakteryzuje się obecnością małych,jednakowej wielkości ziarnistości (zwykle powyżej 50)równomiernie rozłożonych w jądrze komórkowym.

ZZnnaacczzeenniiee kklliinniicczznnee

Przeciwciała przeciwcentromerowe (kinetochor) wy-stępują u 22–36% chorych na twardzinę układową. Ichobecność koreluje z objawem Raynauda. Tego typu prze-ciwciała stwierdza się u 90% chorych z postacią ograni-czoną twardziny układowej. Wykazano także, że ich wy-stępowanie koreluje ze wzrostem ryzyka choroby nowo-tworowej [2]. Przeciwciała te stwierdza się u chorychna zapalenie tarczycy typu Hashimoto, któremu towarzy-szył objaw Raynauda [3] oraz u chorych z twardziną ukła-dową i z pierwotną żółciową marskością wątroby [4],a także u chorych na reumatoidalne zapalenie stawów.

Większość autorów uważa, że przeciwciała przeciw-centromerowe są swoiste dla twardziny ograniczonej.

Topoizomeraza I (Scl-70)

SSttrruukkttuurraa aannttyyggeennuu

Przeciwciała reagują z regionem katalitycznym DNAtopoizomerazy I, który bierze udział w przecinaniu su-

perheliksy w czasie procesu transkrypcji lub replikacjiDNA. Enzym ten jest białkiem 100 kD, choć początkowouważano, że jego masa cząsteczkowa wynosi 70 kD.

MMeettooddyy bbaaddaanniiaa

W metodzie immunofluorescencji pośredniej prze-ciwciała te powodują gruboziarnisty typ fluorescencjijąderek. Do ich oceny wykorzystuje się również metodęimmunodyfuzji, immunoblottingu oraz ELISA [5].

ZZnnaacczzeenniiee kklliinniicczznnee

Przeciwciała przeciw topoizomerazie I występująu 22–40% chorych na twardzinę. Są one wykładnikiemrozległych zmian skórnych oraz zajęcia bliższych częścipowłok ciała [6]. Wykazano, że u osób, które mają teprzeciwciała, przebieg choroby jest długi i charakteryzu-je się włóknieniem płuc oraz zajęciem serca [7]. Stwier-dzenie przeciwciał jest często związane z występowa-niem choroby nowotworowej. Przeciwciała te, wspólniez przeciwciałami przeciw centromerom, służą do zróżni-cowania twardziny układowej i ograniczonej. Oko-ło 40% chorych na twardzinę układową nie ma przeciw-ciał przeciw Scl-70 [8], a mniej niż 1% chorych możemieć przeciwciała przeciw centromerom i Scl-70.

Ostatecznie jednak zarówno przeciwciała przeciwcentromerom, jak i Scl-70 można stwierdzić takżeu chorych na inne układowe choroby tkanki łącznej.

Reumatologia 2006; 44/3

172 Mariusz Puszczewicz

Topoizomeraza II DNA

Jest to enzym, uczestniczący w formowaniu szkie-letu chromosomowego oraz macierzy jądrowej,utrzymujących pętle chromatynowe. Enzym ten wy-kazuje powinowactwo do regionów DNA, określanychjako SAR i MAR. Topoizomeraza II jest uznawanaza znacznik proliferacji. Jest także substratem kaspazi uczestniczy we wstępnej fragmentacji DNA do od-cinków wielkocząsteczkowych (HMW), wiąże sięz chromatyną w odstępach ok. 300 tys. par zasadw procesie apoptozy.

SSttrruukkttuurraa aannttyyggeennuu

Wspólnie z topoizomerazą II zidentyfikowano białkoSC1, należące do wielkocząsteczkowych białek szkiele-tu chromosomowego.

MMeettooddyy bbaaddaanniiaa

Przeciwciała reagujące z topoizomerazą II są oce-niane przy użyciu metody ELISA. Nie zidentyfikowanotypu fluorescencji, jaką wywołują te przeciwciaław metodzie immunofluorescencji pośredniej.

ZZnnaacczzeenniiee kklliinniicczznnee

Przeciwciała przeciw topoizomerazie II obserwowa-ne są u 22% chorych na twardzinę układową, szczegól-nie u tych z nadciśnieniem tętniczym [9].

Wa (NEFA/Nukleobindyna 2)

Przeciwciała przeciw Wa reagują z nukleobindyną 2,białka wiążącego jony wapnia, biorącego udziałw apoptozie, utrzymaniu homeostazy wapniowej ko-mórki oraz czynności aparatu Golgiego.

MMeettooddyy bbaaddaanniiaa

Do oceny przeciwciał reagujących z antygenemWa wykorzystuje się jedynie metodę ELISA. Tego typuprzeciwciała nie powodują fluorescencji jądra ani ją-derka komórkowego, w klasycznej metodzie immuno-fluorescencji pośredniej nie wykazuje się zatem obec-ności ANA.

ZZnnaacczzeenniiee kklliinniicczznnee

Przeciwciała przeciw Wa występują u 33% chorychna twardzinę układową. Wykazano je u nielicznychchorych na toczeń układowy, z zespołem nakładania,zapaleniem wielomięśniowym i skórno-mięśniowymoraz u chorych na reumatoidalne zapalenie stawówz cechami hipogammaglobulinemii i obniżenia stężeniaskładowych dopełniacza [10].

RNA polimerazy

Przeciwciała reagują z RNA polimerazami komórekeukariotycznych, które zawierają 3 klasy enzymów. RNApolimeraza I bierze udział w syntezie prekursorów rRNAw jąderku komórkowym. RNA polimeraza II bierzeudział w transkrypcji genów niektórych małych RNA,RNA polimeraza III syntetyzuje niektóre małe jądroweRNA oraz 5S rRNA i tRNA.

SSttrruukkttuurraa aannttyyggeennuu

Polimerazy RNA składają się z 2 wielkocząsteczko-wych polipeptydów oraz z końcowych 6 mniejszychpodjednostek. RNA polimeraza I składa się z ok. 13 pod-jednostek białkowych. Determinanta antygenowa znaj-duje się w białku o masie cząsteczkowej 210 kD.

MMeettooddyy bbaaddaanniiaa

W metodzie immunofluorescencji pośredniej prze-ciwciała przeciw RNA polimerazie powodują punkto-wą fluorescencję jąderek w komórkach w okresie spo-czynku, a w metafazie fluorescencję punktowąw miejscach kondensacji chromatyny. Ocenia się jetakże z wykorzystaniem metody immunoprecypitacjioraz immunoblottingu.

ZZnnaacczzeenniiee kklliinniicczznnee

Przeciwciała przeciw RNA polimerazie występująu 4–23% chorych na twardzinę układową, ich obecnośćjest związana z uogólnionym stwardnieniem skóry [11].Spośród przeciwciał reagujących z RNA polimerazami,najbardziej swoiste dla twardziny układowej są prze-ciwciała reagujące z RNA polimerazą I i III. Te ostatniesą uważane za wykładnik serologiczny przełomu nerko-wego u chorych na twardzinę układową [12].

Fibrylaryna (U3snoRNP)

Nazwa pochodzi od powiązania białka z fibrylarny-mi strukturami jąderka. Białko to znajduje się w ciał-kach zwiniętych jądra komórkowego i uczestniczyw dojrzewaniu prekursorowego rRNA [13].

SSttrruukkttuurraa aannttyyggeennuu

Antygenem jest białko34 kD, bogate w NG, NG-dwu-metyloargininę, będące składową U3 małych jąderko-wych rybonukleoprotein (snRNP).

MMeettooddyy bbaaddaanniiaa

W metodzie immunofluorescencji pośredniej prze-ciwciała przeciw fibrylarynie powodują bryłowaty typfluorescencji jąderek. Często współwystępują razem

Reumatologia 2006; 44/3

Przeciwciała przeciwjądrowe w twardzinie układowej 173

z przeciwciałami przeciw Scl-70 oraz przeciwcentrome-rowymi. Można je także wykazać przy użyciu metodyimmunoblottingu oraz immunoprecypitacji.

ZZnnaacczzeenniiee kklliinniicczznnee

Przeciwciała reagujące z fibrylaryną występująu 8–10% chorych na twardzinę. U 90% chorych mają-cych te autoprzeciwciała stwierdza się zajęcie sercaoraz płuc. Przyjmuje się, że ich występowanie jest zwią-zane z układową postacią twardziny, charakteryzującąsię zajęciem narządów miąższowych [14]. Wykazanoich istnienie również u chorych na postać ograniczonątwardziny [15], jednak nie obserwowano żadnej korela-cji klinicznej ani laboratoryjnej.

Th snRNP (RNaza MRP, 7-2 RNA)

Przeciwciała te reagują z Th snRNP, znajdującą sięgłównie w jądrze komórkowym, która bierze udziałw tworzeniu prekursorów tRNA, replikacji mitochon-drialnego DNA oraz biogenezie rybosomów [16].

SSttrruukkttuurraa aannttyyggeennuu

Antygenem jest 40 kD białko, wchodzące w składkompleksu Th snRNP.

MMeettooddyy bbaaddaanniiaa

W metodzie immunofluorescencji pośredniej przeciw-ciała te powodują homogenny typ fluorescencji jąderek.

ZZnnaacczzeenniiee kklliinniicczznnee

Przeciwciała przeciw Th występują u 4–10% chorychna twardzinę układową. Stwierdzono, że u osób mają-cych tego typu przeciwciała częściej obserwuje się ce-chy twardziny ograniczonej, obrzęki palców, zajęcie jeli-ta cienkiego, niedoczynność tarczycy oraz zapaleniestawów lub ich bóle [17].

PM-Scl

SSttrruukkttuurraa aannttyyggeennuu

Przeciwciała reagują zwykle z kompleksem 11–16białek jąderkowych o masie cząsteczkowej 100 kD,70 kD, 75 kD i 37 kD, wykazujących właściwości3’- do 5’-eksorybonukleazy i biorących udział w tworze-niu i degradacji rybosomalnego RNA [18].

MMeettooddyy bbaaddaanniiaa

W metodzie immunofluorescencji pośredniej prze-ciwciała te powodują homogenny typ fluorescencji ją-derek.

ZZnnaacczzeenniiee kklliinniicczznnee

Tego typu przeciwciała stwierdza się u 3% chorychna twardzinę układową. Zwykle występują one u osóbz twardziną układową z towarzyszącymi zmianamiw obrębie ścięgien i zajęciem nerek [19]. Około 50%chorych z zespołem nakładania twardziny i zapaleniawielomięśniowego ma te przeciwciała.

NOR90 (hUBF)

SSttrruukkttuurraa aannttyyggeennuu

Wykazano, że antygenem jest ludzki jąderkowyczynnik transkrypcji wiążący się powyżej startu (hUBF),który występuje w dwóch postaciach, tj. cząsteczki97 kD i 94 kD.

MMeettooddyy bbaaddaanniiaa

W metodzie immunofluorescencji pośredniej prze-ciwciała przeciw NOR90 powodują fluorescencję jedne-go lub kilku małych punktów w jąderkach komórek, bę-dących w metafazie.

ZZnnaacczzeenniiee kklliinniicczznnee

Uważa się, że przeciwciała przeciw NOR90 występu-ją głównie u chorych na twardzinę układową, jednakw nielicznych przypadkach można je stwierdzić u osóbchorych na toczeń układowy czy reumatoidalne zapale-nie stawów, a także na choroby nowotworowe [20].

Inne przeciwciała

Spośród przeciwciał stwierdzanych u chorychna twardzinę układową należy wymienić przeciwciałaprzeciwhistonowe, przeciwciała reagujące z anhydraząwęglową, przeciw HMG [21], przeciw hsp 90, przeciw ku[16], przeciw Ro, przeciw tRNA, przeciw su. Opisano tak-że przeciwciała przeciw Sp1 – aktywatorowi transkrypcjiRNAPII. Wykazano, że przeciwciała te korelują z wystę-powaniem objawu Raynauda [22]. Goldblatt i wsp.stwierdzili przeciwciała blokujące receptory muskaryno-we M3, wykazując, że ich obecność może prowadzićdo zaburzeń czynności przewodu pokarmowego u cho-rych na twardzinę układową [23]. Natomiast Lee i wsp.u chorych na twardzinę układową wykazali przeciwciałareagujące z białkiem B, wiążącym DNA (dbpB), uważającje za marker serologiczny o znaczeniu prognostycznym[24]. Obserwowano także przeciwciała reagującez aneksyną V oraz ich związek ze zmianami niedo-krwiennymi w obrębie palców [25]. U chorych na twar-dzinę układową stwierdza się również przeciwciała AN-CA [26]. Uważa się jednak, że ich obecność jest raczejwynikiem działania leków lub zapalenia naczyń, a nie

Reumatologia 2006; 44/3

samej choroby. Ostatnio opisano również przeciwciałareagujące z epitopem znajdującym się w obrębie ciałkapośredniego (midbody antibodies), których występowa-nie jest związane z postacią ograniczoną twardziny [27].

Aspekty praktyczne

W praktyce klinicznej, aby rozpoznać twardzinę ukła-dową, wykorzystuje się miano i rodzaj fluorescencji jądrakomórkowego. Miano ANA jest zwykle powyżej 1/160, na-tomiast typy fluorescencji są na tyle swoiste, że umożli-wiają ustalenie prawidłowego rozpoznania. Szczególnieprzydatny jest typ jąderkowy – charakterystyczny dlatwardziny układowej, oraz centromerowy – występującyu osób z zespołem CREST. W wypadku, gdy objawy kli-niczne sugerują rozpoznanie twardziny układowej,a w metodzie immunofluorescencji pośredniej stwierdzasię ANA o plamistym typie fluorescencji, należy ocenićswoistość antygenową autoprzeciwciał. Do tego celu słu-ży metoda ELISA i określenie za jej pomocą występowa-nia przeciwciał reagujących z topoizomerazą I (Scl-70).

W praktyce klinicznej istotne jest także różnicowa-nie układowej i ograniczonej postaci twardziny. Wystę-powanie ANA, rodzaj fluorescencji oraz określenie swo-istości antygenowej umożliwia odpowiednie rozpozna-nie (tab. III).

PPiiśśmmiieennnniiccttwwoo

1. Tan EN. Antinuclear antibodies: Diagnostic markers forautoimmune diseases and probes for cell biology. Adv Immunol1989; 44: 93-8.

2. Higuchi M Horiuchi T, Ishibashi N, et al. Anticentromereantibody as a risk factor for cancer in patients with systemicsclerosis. Clin Rheumatol 2000; 19: 123-7.

3. Weiner ES, Earnshow WC, Senecal JL, et al. Clinical associationsof anticentromere antibodies and antibodies to topoisomerase I.A study of 355 patients. Arthritis Rheum 1988; 31: 378-85.

4. Akimoto S, Ishikawa O, Takagi H, et al. Immunological featuresof patients with primary biliary cirrhosis (PBC) overlappingsystemic sclerosis: a comparision with patients with PBCalone. J Gastrenterol Hepatol 1998; 13: 897-901.

5. Hildebrandt S, Weiner ES, Senecal JL, et al. Autoantibodies totopoisomerase I (Scl-70): analysis by gel diffusion, immunoblot,and enzyme-linked immunosorbent assay. Clin ImmunolImmunopathol 1990; 57: 399-410.

6. Steen VD, Powell DL, Medsger TA Jr. Clinical correlation andprognosis based on serum autoantibodies in patients withsystemic sclerosis Arthritis Rheum 1988; 31: 196-203.

7. Murata I, Takenaka K, Shinohara S, et al. Diversity ofmyocardial involvement in systemic sclerosis: an 8-year studyof 95 Japanese patients. Am Heart J 1998; 135: 960-9.

8. Spencer-Green G, Alter D, Welech HG. Test performance insystemic sclerosis: anti-centromere and anti-Scl-70antibodies. Am J Med 1997; 103: 242-8.

9. Grigolo B, Mazzetti I, Meliconi R, et al. Anti-topoisomerase II alphaautoantibodies in systemic sclerosis – association withpulmonary hypertension and HLA-B35. Clin Exp Immunol 2000;121: 539-42.

10. Yamauchi Y, Nojima T, Shirai Y, et al. Molecular cloning of theWa autoantigen and clinical features of anti-Waautoantibodies (abstract). Arthritis Rheum 2002; 46: S130.

11. Kuwana M, Kaburaki J, Mimori T, et al. Autoantibody reactivewith three classes of RNA polymerases in sera from patientswith systemic sclerosis. J Clin Invest 1993; 91: 1399-403.

12. Phan TG, Cass A, Gillin A, et al. Anti-RNA polymerase III antibodiesin the diagnosis of scleroderma renal crisis sine scleroderma. J Rheum 1999; 26: 2489-92.

13. Dragon F, Gallagher JE, Compagnone-Post PA, et al. A largenucleolar U3 ribonucleoprotein required for 18S ribosomal RNAbiogenesis. Nature 2002; 417: 967-70.

14. Tormey VJ, Bunn CC, Denton CP, et al. Anti-fibrillarin antibodiesin systemic sclerosis. Rheumatology (Oxford) 2001; 40: 1157-62.

15. Yimane K, Ihn H, Kubo M, et al. Anti-U3 snRNP antibodies inlocalised scleroderma. Ann Rheum Dis 2001; 60: 1157-8.

16. Lee B, Craft JE. Molecular structure and function of autoantigensin systemic sclerosis. Int Rev Immunol 1995; 12: 129-44.

17. Yamane K, Ihn H, Kubo M, et al. Antibodies to Th/Toribonucleoproteine in patients with localized scleroderma.Rheumatology 2001; 40: 683-6.

18. Brouwer R, Pruijn GJ, van Venrooij WJ. The human exosome: anautoantigenic complex of exoribonucleases in myositis andscleroderma. Arthritis Res 2001; 3: 102-4.

19. Reimer G, Steen VD, Penning CA, et al. Correlates betweenautoantibodies to nucleolar antigens and clinical features inpatients with systemic sclerosis (scleroderma). ArthritisRheum 1988; 31: 525-8.

20. Fujii T, Mimori T, Akizuki M. Detection of autoantibodies tonucleolar transcription factor NOR90/hUBF in sera of patientswith rheumatic diseases by recombinant autoantigen – baseassays. Arthritis Rheum 1996; 39: 1313-7.

21. Ayer LM, Senecal JL, Martin L, et al. Antibodies to high mobilitygroup proteins in systemic sclerosis. J Rheum 1994; 21: 2071-4.

Mariusz Puszczewicz174

PPrrzzeecciiwwcciiaałłoo PPoossttaaćć PPoossttaaććuukkłłaaddoowwaa ooggrraanniicczzoonnaattwwaarrddzziinnyy ttwwaarrddzziinnyy

((%%)) ((%%))

ANA 90–95 90–95

Scl-70 20–30 10–15

centromerowe 5 50–90

przeciw polimerazie RNA 45 6

przeciw U3 RNP (fibrylaryna) 7 –

przeciw Th/To – 4–16

TTaabbeellaa IIIIII.. Różnicowanie ograniczonej i układo-wej twardziny na podstawie obecności auto-przeciwciał TTaabbllee IIIIII.. Differentiation of limited and diffusesystemic sclerosis according to ANA profile

Reumatologia 2006; 44/3

22. Spain TA, Sun R, Gradzka M, et al. The transcriptional activatorSp1, a novel autoantigen. Arthritis Rheum 1997; 40: 1085-8.

23. Goldblatt FG, Gordon TP, Watermann SA. Antibody mediatedgastrointestinal dysmobility in scleroderma. Arthritis Rheum 2002;390: S178.

24. Jeoung DI, Bong Lee E, et al. Autoantibody to DNA bindingprotein B as a novel serologic marker in systemic sclerosis.Biochem Biophys Res Commun 2002; 299: 549-54.

25. Sigiura K, Muro Y. Anti-annexin V antibodies and digital ischemiain patients with scleroderma. J Rheum 1999; 26: 2168-72.

26. Endo H, Hosono T, Kondo H. Antineutrophil cytoplasmicautoantibodies in 6 patients with renal failure and systemiesclerosis. J Rheum 1994; 21: 864-7.

27. Tausche AK, Conrad K, Seidel W, et al. Anti-midbody antibodiesas a possible predictive factor for special limited or abortiveform of systemic sclerosis? Ann Rheum Dis 2005; 64: 1237-8.

Przeciwciała przeciwjądrowe w twardzinie układowej 175