Projekt Narodowej Strategii Gospodarowania Wodami 2030 (z ... · Tomasz Walczykiewicz Mgr inż. Ewa...

Projekt Narodowej Strategii Gospodarowania Wodami 2030 (z uwzględnieniem etapu 2015)

ul. Tamka 16, 00-349 Warszawa,

tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

1




tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

2

Zespół autorski:

Kierownik Zespołu

Prof.dr. hab. inż. Janusz Kindler

Mgr Michał Behnke

Dr inż. Antoni Bojarski

Dr inż. Jacek Bonenberg

Dr Przemysław Chylarecki

Mgr inż. Jacek Engel

Dr inż. Zofia Gręplowska

Dr Marek Jelonek

Dr Piotr Herbich

Mgr inż. Krzysztof Kamiński

Mgr Jerzy Kędzierski

Prof. dr hab. inż. Rafał Miłaszewski

Prof. dr hab. Waldemar Mioduszewski

Prof. dr hab. inż. Elżbieta Nachlik

Dr Przemysław Nawrocki

Mgr inż. Małgorzata Owsiany

Mgr inż. Ewa Pasiciel

Mgr inż. Paweł Pawlaczyk

Mgr Danuta Pikor

Dr inż. Sylwester Tyszewski

Dr inż. Tomasz Walczykiewicz

Mgr inż. Ewa Wilkos-Gładki

Doc. dr hab. inż. Wiesław Wiśniewolski

Mgr inż. Janusz Wiśniewski

Doc. dr hab. inż. Arkadiusz Wołos

Prof. dr hab. inż. Jan Żelazo



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

3

Spis treści LISTA SKRÓTÓW WYKORZYSTANYCH W DOKUMENCIE ............................................................... 5

I WPROWADZENIE ........................................................................................................................ 7

II CELE STRATEGICZNE GOSPODAROWANIA WODAMI - PERSPEKTYWA 2030 .................. 9

III DIAGNOZA AKTUALNEGO STANU GOSPODARKI WODNEJ .............................................. 12

III.1 Stan zasobów wodnych oraz ekosystemów wodnych i od wody zależnych .................. 12

III.2 Potrzeby wodne .............................................................................................................. 18

III.3 Ocena zagrożenia oraz stan zabezpieczenia przed powodzią i suszą ......................... 21

III.4 Ocena stanu regulacji prawnych ..................................................................................... 27

III.5 Ocena stanu zarządzania i finansowania ....................................................................... 29

III.6 Identyfikacja problemów dla NSGW ............................................................................... 32

IV UWARUNKOWANIA GOSPODAROWANIA WODAMI ............................................................. 38

IV.1 Uwarunkowania międzynarodowe gospodarowania wodami Polski .............................. 38

IV.2 Uwarunkowania krajowe ................................................................................................. 43

V PERSPEKTYWY GOSPODAROWANIA WODAMI DO 2015 ROKU Z UWZGLĘDNIENIEM HORYZONTU CZASOWEGO ROKU 2030 ................................................................................ 47

V.1 Prognoza potrzeb wodnych do 2015 roku z perspektywą do roku 2030 ....................... 47

V.1.1 Przemiany społeczno-gospodarcze ................................................................... 47

V.1.2 Ochrona wód i ekosystemów z nimi związanych ............................................... 54

V.1.3 Prognoza potrzeb wodnych w horyzoncie czasowym 2015 ............................... 55

V.1.4 Perspektywa potrzeb wodnych w horyzoncie czasowym 2030 ......................... 56

V.2 Efekty osiągnięte w 2030 roku w gospodarowaniu wodami ........................................... 57

V.3 Uwarunkowania realizacji strategicznych celów gospodarowania wodami do 2030 roku ........................................................................................................................................ 60

VI REFORMA GOSPODAROWANIA WODAMI ............................................................................ 62

VI.1 Uzasadnienie konieczności reformy ............................................................................... 62

VI.2 Założenia generalne reformy .......................................................................................... 63

VI.3 Zintegrowany system gospodarowania wodami ............................................................. 66

VI.3.1 Zarządzanie zasobami wodnymi ........................................................................ 66

VI.3.2 Utrzymanie wód i zarządzanie majątkiem Skarbu Państwa............................... 67

VI.3.3 System prawny ................................................................................................... 67

VI.3.4 Instrumenty ekonomiczne .................................................................................. 68

VI.3.5 System finansowania ......................................................................................... 69

VI.3.6 Monitoring i system informacyjny ....................................................................... 72

VI.3.7 Współpraca instytucjonalna ................................................................................ 74



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

4

VI.3.8 Budowanie społecznego poparcia dla nowej polityki wodnej nakreślonej w NSGW ................................................................................................................ 75

VII WDROŻENIE NSGW .................................................................................................................. 77

VII.1 Założenia ........................................................................................................................ 77

VII.2 Ramowy plan wdrożenia NSGW .................................................................................... 77

VII.2.1 Plan wdrożenia reformy gospodarowania wodami ............................................. 78

VII.2.2 Plan wdrożenia dyrektyw .................................................................................... 82

VII.2.3 Pozostałe działania priorytetowe fazy przejściowej ........................................... 83

VII.2.4 Zagrożenia i kontrola wdrożenia NSGW ............................................................ 93

ZAŁĄCZNIKI ......................................................................................................................................... 94



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

5

Lista skrótów wykorzystanych w dokumencie

DP – Dyrektywa Powodziowa

EFRR - Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego FS - Fundusz Spójności

EWG – Europejska Wspólnota Gospodarcza FAO – Food and Agriculture Organization (Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa)

GUS – Główny Urząd Statystyczny GIOŚ – Główny Inspektorat Ochrony Środowiska

HELCOM – Komisja Helsińska IMGW – Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej

IOŚ – Instytut Ochrony Środowiska IWRM - Integrated Water Resources Management (Zintegrowane Zarządzanie Zasobami Wodnymi)

IT – Information Technology (Technologia Informacyjna) JCW – jednolita części wód

JCWPd - jednolite części wód podziemnych KE – Komisja Europejska

KPOŚK – Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych KZGW – Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej

MEW – Małe elektrownie wodne MRiRW – Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi MSWiA – Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji

MŚ – Ministerstwo Środowiska NFOŚiGW – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

NSGW – Narodowa Strategia Gospodarowania Wodami ODGW – Okręgowa Dyrekcja Gospodarki Wodnej

OOŚ – ocena oddziaływania na środowisko PEP - Polityka Ekologiczna Państwa

PIG – Państwowy Instytut Geologiczny PKB – Produkt Krajowy Brutto

PO Infrastruktura i Środowisko – Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko PROW - Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich

RDW – Ramowa Dyrektywa Wodna RPO – Regionalny Program Operacyjny

RLM – Równoważna liczba mieszkańców RZGW – Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej

SCWP - scalone części wód powierzchniowych SIGW - System Informacyjny Gospodarowania Wodami



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

6

UE – Unia Europejska

WE – Wspólnota Europejska WIOŚ - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska

WZMiUW – Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

7

I Wprowadzenie

Wyzwania obecnego etapu rozwoju społeczno-gospodarczego Polski oraz wymagania wynikające z dyrektyw Unii Europejskiej narzucają konieczność nowego spojrzenia na sprawy związane z gospodarowaniem wodami w naszym kraju. Niniejszy dokument, na tle diagnozy aktualnego stanu gospodarowania wodami, uwarunkowań międzynarodowych i krajowych oraz perspektyw lat 2015 i 2030, przedstawia strategię likwidacji jednej z podstawowych barier rozwojowych, jaką jest degradacja zasobów wodnych. Z istnienia tej bariery, władza publiczna i społeczeństwo wciąż niedostatecznie zdają sobie sprawę.

Obecny stan gospodarowania wodami w Polsce powoduje narastające negatywne skutki i zagrożenia dla ludności, gospodarki i ekosystemów. Źródłami niewydolności zarządzania zasobami wodnymi i majątkiem Skarbu Państwa w zakresie gospodarki wodnej są brak spójnego systemu organizacyjnego prawnych i ekonomiczno-finansowych instrumentów wykonawczych. warunkujących skuteczność funkcjonalną i efektywność ekonomiczną gospodarowania wodami. Konieczna jest reforma obecnego systemu gospodarowania wodami.

NSGW 2030 określa podstawowe kierunki tej reformy umożliwiającej bardziej sprawne niż dotychczas wdrożenie dyrektyw Unii Europejskiej oraz realizację idei trwałego i zrównoważonego rozwoju w gospodarowaniu zasobami wodnymi w Polsce. Cel ten ma być osiągnięty przez zbudowanie sprawnie działającego zintegrowanego systemu gospodarowania wodami. Wykorzystując nowoczesne podstawy naukowe, mechanizmy prawne, instrumenty ekonomiczne i konsultacje społeczne, system ten będzie zapewniał osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód oraz ekosystemów wodnych i od wody zależnych.

Strategia i związana z nią reforma opierają się w szczególności na integracji wymagań rozwoju społeczno-gospodarczego z potrzebami środowiska przyrodniczego. Istotą tej integracji jest uznanie równoważności zaspakajania potrzeb człowieka i konieczności uzyskania dobrego stanu środowiska rozumianego w szerszym niż dotychczas zakresie – nie tylko zadawalających parametrów fizykochemicznych środowiska, ale również dobrej kondycji ekosystemów wodnych i zależnych od wody oraz związanych z nimi populacji roślin i zwierząt. Dotyczy to także wykorzystywanych gospodarczo ekosystemów rolniczych i leśnych. Takie podejście do harmonizowania rozwoju gospodarczego i wymagań środowiska wypływa z przekonania, że jednym z najważniejszych wskaźników jakości życia człowieka jest jakość środowiska, które go otacza. Jest ono spójne z polityką Wspólnoty i stwarza efektywne warunki absorpcji środków pomocowych.

Strategia dostosowuje proponowane działania do aktualnego procesu decentralizacji państwa i porządkowania zakresu kompetencji administracji rządowej i samorządowej. Jest ona podstawowym dokumentem określającym cele i priorytety gospodarowania wodami w powiązaniu z priorytetami innych dokumentów strategicznych: horyzontalnych, sektorowych i regionalnych.

Zakres proponowanych rozwiązań obejmuje wszystkie elementy gospodarowania wodami na wszystkich poziomach decyzyjnych. Szczególne znaczenie ma integracja gospodarowania wodami z planowaniem przestrzennym i właściwym gospodarowaniem zasobami



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

8

przyrodniczymi. Kształtowanie spójności przestrzennej jest niezbędnym warunkiem poprawy sytuacji w zakresie ograniczania skutków powodzi, zaopatrzenia w wodę i ochrony przyrody .

Proponowana strategia będzie wdrażana etapowo w dostosowaniu do procesu cyklicznego planowania ustanowionego RDW.Po krótkim okresie wstępnym trwającym kilka miesięcy, przewidziany jest etap I przygotowania reformy (ok. 18 miesięcy) oraz etap II – wprowadzania nowych rozwiązań (ok. 18 miesięcy). W etapie I dokonana zostanie pełna transpozycja dyrektyw UE do prawa polskiego i zostaną opracowane nowe rozwiązania proponowanej reformy systemu gospodarowania wodami. W etapie II przewiduje się przeprowadzenie reformy prawa oraz reformy instrumentów ekonomicznych i finansowych w zakresie gospodarowania wodami. W etapie III (2012-2015) dokonana zostanie weryfikacja i kontrola efektów wdrożenia reformy. W tym okresie będą realizowane również programy działań określone w ramach krajowego programu wodno-środowiskowego i planów gospodarowania wodami w obszarach dorzeczy opracowanych wg wymagań Dyrektywy 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23.10.2000 r ustanawiającej ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Ramowa Dyrektywa Wodna). Ponadto zostanie opracowany również plan zarządzania ryzykiem powodziowym, zgodnie z Dyrektywą 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23.10.2007 r w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzani nim (Dyrektywa Powodziowa). W okresie docelowym (2016 – 2030) przewiduje się stabilizację procesu przemian, prowadzącą do normalnego funkcjonowania gospodarki wodnej w oparciu o już sprawdzone i zweryfikowane instrumenty i narzędzia.

Projekt Narodowej Strategii Gospodarowania Wodami 2030 (z uwzględnieniem etapu 2015) został opracowany na zlecenie Ministra Środowiska reprezentowanego przez Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej i Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska przez liczący 26 osób interdyscyplinarny zespół specjalistów gospodarki wodnej, inżynierów, przyrodników, prawników i ekonomistów powołany przez firmę PROEKO CDM Sp. z o.o. W pracach nad Projektem NSGW 2030 wykorzystano materiały oraz wyniki rozmów i konsultacji z Krajowym Zarządem Gospodarki Wodnej.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

9

II Cele strategiczne gospodarowania wodami - perspektywa 2030

1. Celem nadrzędnym NSGW 2030 jest zapewnienie powszechnego dostępu ludności do czystej i zdrowej wody oraz istotne ograniczenie zagrożeń wywoływanych przez powodzie i susze. Ma to nastąpić w połączeniu z utrzymaniem dobrego stanu wód i związanych z nimi ekosystemów, przy zapewnieniu uzasadnionych potrzeb wodnych gospodarki, poprawy spójności terytorialnej.

2. Równorzędnymi celami strategicznymi są:

▪ osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu i potencjału wód i związanych z nimi ekosystemów,

▪ zaspokojenie potrzeb ludności w zakresie zaopatrzenia w wodę do picia i dla celów sanitarnych,

▪ zaspokojenie społecznie i ekonomiczne uzasadnionych potrzeb wodnych gospodarki,

▪ zapobieganie zwiększeniu ryzyka wystąpienia sytuacji nadzwyczajnych, w tym powodzi i suszy, oraz ograniczenie wystąpienia ich negatywnych skutków.

Cele strategiczne gospodarowania wodami uwzględniają konieczność adaptacji do zmian klimatu, wzrastające ryzyko występowania katastrof naturalnych, możliwości tkwiące w polityce oszczędzania wody oraz ewentualne zmiany w zagospodarowaniu przestrzennym.

Cele strategiczne gospodarowania wodami wynikają z potrzeb wewnętrznych i zewnętrznych. Potrzeby wewnętrzne związane są przede wszystkim z koniecznością osiągnięcia i utrzymania dobrego stanu wszystkich wód i ekosystemów od wód zależnych. Zaspokojone potrzeby zewnętrzne wynikające ze strategii rozwoju prowadzą do wspierania procesu utrzymującego kraj na ścieżce dobrobytu, zapewnienie „bezpieczeństwa wodnego”, przy poszanowaniu wymagań środowiska naturalnego. „Bezpieczeństwo wodne” winno być rozumiane jako ciągłe działanie umożliwiające poprawę i utrzymanie jakości życia, dające gwarancję rozwoju społeczno-gospodarczego, ograniczające zagrożenia wynikające z klęsk żywiołowych i kryzysów w obszarze środowiska naturalnego i zdrowia.

Cele operacyjne, zestawione w tabeli zamieszczonej niżej, określono uwzględniając następujące aspekty :

▪ Potrzeby wodne

▪ Ekosystemy wodne i od wody zależne

▪ Planowanie i zarządzanie przestrzenne w relacji ze środowiskiem wodnym

▪ Zagrożenia naturalne, awarie i katastrofy



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

10

▪ Efektywność ekonomiczna w odniesieniu do analizy koszty – korzyści oraz zwrotu kosztów usług wodnych

▪ Organizacja i prawo

▪ Udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji

Cel nadrzędny:

zapewnienie powszechnego dostępu ludności do czystej i zdrowej wody oraz istotne ograniczenie zagrożeń wywoływanych przez powodzie i susze. Ma to nastąpić w połączeniu z utrzymaniem dobrego

stanu wód i związanych z nimi ekosystemów, przy zapewnieniu uzasadnionych potrzeb wodnych gospodarki, poprawy spójności terytorialnej

Cel strategiczny I:

osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu i potencjału wód i związanych z nimi ekosystemów

Cele operacyjne/ kierunki działań

Przywrócony i utrzymywany dobry stan i potencjał wód powierzchniowych (rzek, jezior, wód przejściowych i wód przybrzeżnych morskich)

Przywrócony dobry stan wód podziemnych oraz zapewniona równowaga między poborem a zasilaniem tych wód

Wdrożone działania niezbędne dla zapobiegania lub ograniczenia dopływu zanieczyszczeń do wód podziemnych oraz dla zapobiegania pogarszaniu się stanu tych wód

Wdrożone niezbędne działania w celu stopniowego redukowania zanieczyszczenia wód priorytetowymi substancjami niebezpiecznymi

Wdrożone działania niezbędne dla odwrócenia każdej znaczącej, utrzymującej się tendencji wzrostu stężenia zanieczyszczeń powstających na skutek działalności człowieka, w celu stopniowej redukcji poziomu zanieczyszczenia wód powierzchniowych.

Osiągnięta zgodność z celami dotyczącymi dobrego stanu wód w obszarach chronionych

Osiągnięta zgodność ze wszystkimi standardami i celami określonymi w regulacjach prawnych Wspólnoty, w zakresie środowiska i różnorodności biologicznej, w tym osiągnięty korzystny stan ekosystemów wodnych i od wody zależnych

Cel strategiczny II:

zaspokojenie potrzeb ludności w zakresie zaopatrzenia wodę do picia i dla celów sanitarnych


Wdrożone metodyki określania rzeczywistych potrzeb wodnych

Wprowadzone mechanizmy umożliwiające zarządzanie potrzebami wodnymi

Wdrożone mechanizmy ekonomiczne dotyczące usług wodnych z uwzględnieniem zasady zwrotu kosztów

Kontrola i zmniejszenie strat wody i przecieków do wielkości akceptowalnych pod względem technicznym i ekonomicznym

Wdrożone nowe technologie zmierzające do oszczędzania wody, powtórne wykorzystywanie wód zużytych (szarej wody)



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

11

Osiągnięta trwała świadomość wszystkich użytkowników wód o potrzebie racjonalnego, oszczędnego korzystania z zasobów wodnych

Opracowane i realizowane plany powiększania retencji wodnej, z uwzględnieniem ograniczeń wynikających z Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE i innych regulacji prawnych Wspólnoty oraz potrzeb wynikających z realizacji Celu strategicznego IV i przy zastosowaniu odpowiednich działań kompensujących negatywne oddziaływania na ekosystemy wodne i od wody zależne

Wdrożone rozwiązania wykorzystujące bezpośrednio zasoby wodne pochodzące z opadów, dla celów lokalnego zaopatrzenia w wodę

Zracjonalizowane i zaspokojone potrzeby wodne ludności, uwzględniające zróżnicowane warunki naturalne i zagrożenia wynikające z suszy

Wdrożone i utrzymywane ścisłe procedury w planowaniu przestrzennym, uwzględniające możliwości zaopatrzenia w wodę

Cel strategiczny III:

zaspokojenie społecznie i ekonomiczne uzasadnionych potrzeb wodnych gospodarki


Wdrożone mechanizmy ekonomiczne dotyczące usług wodnych, uwzględniające zasadę zwrotu kosztów

Wdrożone zasady proporcjonalnej partycypacji w utrzymaniu urządzeń wodnych

Zidentyfikowane grupy objęte pomocą finansową, ustalone zasady wsparcia finansowego użytkowników niezdolnych do ponoszenia pełnych kosztów

Zracjonalizowane i zaspokojone potrzeby wodne różnych sektorów gospodarki narodowej, uwzględniające zróżnicowane warunki naturalne i zagrożenia wynikające z niedoborów wody

Usprawniony system edukacji w zakresie gospodarowania wodami

Wdrożone standardy techniczne i projektowe uwzględniające konieczność racjonalnego gospodarowania zasobami wodnymi

Wykreowane możliwości zwiększenia udziału hydroenergetyki w bilansie energetycznym kraju, przy uwzględnieniu ograniczeń wynikających z Ramowej Dyrektywy Wodnej i innych regulacji prawnych.

Cel strategiczny IV:

zapobieganie zwiększeniu ryzyka wystąpienia sytuacji nadzwyczajnych, w tym powodzi i suszy, oraz ograniczenie wystąpienia ich negatywnych skutków


Wdrożona polityka w zakresie zarządzania ryzykiem powodzi, uwzględniająca odtwarzanie i utrzymywanie wolnej od zabudowy przestrzeni dla wód powodziowych

Zwiększona skuteczność ochrony ludności i gospodarki przez powodzią i skutkami suszy (w tym działania inwestycyjne)

Sukcesywne wdrażanie prawa w zakresie zarządzania ryzykiem powodziowym

Utworzone podstawy organizacyjne i techniczne umożliwiające sukcesywne wprowadzanie systemów ubezpieczeń powodziowych

Rozwinięty system edukacji w zakresie ochrony przeciwpowodziowej

Sukcesywnie utrzymywany i modernizowany, w miarę postępu technicznego i naukowego, system prognoz i ostrzeżeń



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

12

III Diagnoza aktualnego stanu gospodarki wodnej

III.1 Stan zasobów wodnych oraz ekosystemów wodnych i od wody zależnych

1. W Polsce panuje klimat umiarkowany o charakterze przejściowym pomiędzy klimatem morskim a lądowym, charakteryzujący się dużą zmiennością charakterystyk meteorologicznych w cyklu rocznym i wieloletnim. Suma opadów w roku średnim wynosi nieco powyżej 600 mm i waha się od 500 mm w pasie nizin do około 1100 mm w rejonach górskich i podgórskich.

2. Zasoby wodne to wody powierzchniowe w rzekach, jeziorach i zbiornikach wodnych oraz wody podziemne. Zasoby wodne Polski obejmują zarówno zasoby własne kraju, których źródłem są opady na jego obszarze, jak i zasoby pochodzące z dopływu wód spoza granic Polski (ok. 13% zasobów całkowitych).

Całkowite zasoby wód płynących Polski wynoszą średnio 61,9 mld m3/rok, z czego zasoby własne wynoszą 54,3 mld m3/rok, co odpowiada odpływowi jednostkowemu 5,0 l/s km2, przy średniej europejskiej 9,5 l/s km2 (Załącznik, tab. Z.1). Na obszarze kraju znajduje się 2856 jezior o powierzchni ponad 10 ha (sumaryczna pojemność ok. 18,2 mld m3) oraz 99 zbiorników retencyjnych o pojemności całkowitej ponad 2 mln m3 (sumaryczna pojemność ok. 4 mld m3).

Objętość zmagazynowanych słodkich wód podziemnych w obszarze kraju szacuje się na około 6 000 mld m3. Niemal połowa (49,4%) średniego odpływu rzecznego z obszaru kraju pochodzi z drenażu wód podziemnych. Druga połowa to szybki spływ powierzchniowy powodujący zagrożenia powodziowe. Należy dążyć do zwiększenia udziału wód podziemnych w zasilaniu cieków.

3. Wielkość zasobów wód płynących charakteryzuje się dużą nierównomiernością (zmiennością) przestrzenną. Obszarem najmniej zasobnym w wodę jest pas środkowej Polski, obejmujący obszary RZGW Poznań i Warszawa (rys. 1). Zasoby wód płynących charakteryzują się także dużą zmiennością czasową wartości średnich rocznych (Załącznik, rys. Z.1 i rys. Z.2) oraz rozkładu wielkości zasobów w poszczególnych latach. W okresach mokrych prowadzi to do występowania powodzi i podtopień, a w suchych powoduje występowanie niedoborów wody, co jest przyczyną strat gospodarczych.

Z punktu widzenia zachowania różnorodności biologicznej, zmienność przepływów w ciągu roku jest zjawiskiem pozytywnym. Występujące w rzekach wezbrania i niżówki warunkują zróżnicowanie biologiczne ekosystemów wodnych i od wód zależnych oraz decydują o ich prawidłowym funkcjonowaniu. Istotne zmiany reżimu hydrologicznego rzek, w wyniku realizacji zadań gospodarczych, zagrażają egzystencji wielu gatunków zwierząt i roślin, w tym chronionych Dyrektywą Siedliskową i Dyrektywą Ptasią.

4. W świetle prognoz zmian klimatu przewiduje się wzrost średniej temperatury rocznej o 1,5 oC do 2070 r., oraz zmianę dotychczasowej struktury cyrkulacji atmosferycznych. Spowoduje to nasilenie intensywności opadów letnich, spadek



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

13

grubości i czasu zalegania pokrywy śnieżnej. Konsekwencją tych zmian będzie wzrost niepewności i zmienności zasobów wodnych.

5. Po uwzględnieniu wymagań przepływu nienaruszalnego wg kryterium hydrobiologicznego (ok. 15 mld m3/rok) zasoby dyspozycyjne wód płynących (o gwarancji 95%) szacuje się na ok. 10 mld m3/rok, czyli ok. 260 m3 na mieszkańca na rok. Przyjęty w tym szacunku przepływ nienaruszalny nie odzwierciedla jednak w pełni potrzeb środowiska przyrodniczego (m.in. zachowania reżimu hydrologicznego zbliżonego do naturalnego).

Rys. 1. Zasoby własne RZGW w 2006 roku a) w milimetrach; b) w tys. m3 na mieszkańca na rok

6. Stosunkowo niewielka całkowita pojemność zbiorników retencyjnych w Polsce (znajdujących się głównie w Polsce południowej), wynosząca ok. 4 mld m3 (przy pojemności użytkowej wynoszącej 81%), stanowiąca niespełna 6% objętości średniego rocznego odpływu wielolecia nie daje pełnej możliwości ochrony przed powodzią i suszą, a także nie gwarantuje odpowiedniego zaopatrzenia w wodę. Możliwości retencyjne sztucznych zbiorników w Polsce są zatem bardzo niewielkie. Warunki fizyczno – geograficzne w Polsce stwarzają możliwość zmagazynowania 15% średniego rocznego odpływu. Większość wód jest retencjonowana w zbiornikach o pojemności powyżej 3 mln m3. Największy udział mają zbiorniki o pojemności 100 mln m3 (10 zbiorników), których łączna pojemność wynosi ponad 2 100 mln m3.

7. Zasoby wód podziemnych dostępne do zagospodarowania określa się jako zasoby dyspozycyjne lub – przy braku dostatecznego rozpoznania – metodami uproszczonymi, jako zasoby perspektywiczne. Zasoby dyspozycyjne wód podziemnych ustalono dla 44,1% powierzchni kraju i wynoszą one 15,2 mln m3/dobę (5,6 mld m3/rok) wg stanu udokumentowania na dzień 31.03.2008 r. Zasoby perspektywiczne określone dla pozostałej części kraju (55,9%) wynoszą 22,5 mln m3/dobę (8,2 mld m3/rok). Sumaryczna ilość zasobów wód podziemnych dostępnych do zagospodarowania wynosi 37,7 mln m3/dobę (13,8 mld m3/rok), co w przeliczeniu na 1 mieszkańca daje 1,0 m3 wody na dobę (360 m3 na mieszkańca na rok). Zasoby te w niewielkim stopniu są wykorzystywane dla celów gospodarczych.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

14

8. Użytkowe poziomy wodonośne – o jakości i zasobności zaspakajającej typowe wymagania zbiorowego zaopatrzenia w wodę pitną – występują na obszarze 96% powierzchni kraju. W strukturach hydrogeologicznych o znaczeniu regionalnym i zasobności umożliwiającej eksploatację z dużych ujęć (o wydajności ponad 10 tys. m3/dobę) wydzielono łącznie 162 główne zbiorniki wód podziemnych (Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 czerwca 2006 r., Dz.U. nr 126, poz. 878). Obszary, na których występujące warstwy wodonośne nie spełniają kryteriów użytkowych, skoncentrowane są w Sudetach i w Zapadlisku Przedkarpackim.

9. O możliwości wykorzystania zasobów wodnych, oprócz ich przestrzennej i czasowej zmienności, w dużej mierze decyduje jakość wód. Zanieczyszczenie wód oddziałuje także na stan ekosystemów wodnych i od wody zależnych, powodując zmiany struktury gatunkowej zasiedlających je organizmów, w szczególności zanikanie niektórych z nich. Od 1980 roku obserwuje się systematyczne zmniejszanie ilości ścieków ze źródeł komunalnych i przemysłowych (Załącznik, tab. Z.2 i rys. Z.3) odprowadzanych do wód powierzchniowych. Wyraźnie wzrosła liczba ludności korzystającej z kanalizacji i oczyszczalni ścieków (Załącznik, tab. Z.3). Jednakże Polska nadal znajduje się na jednym z ostatnich miejsc w Europie pod względem procentowego udziału ludności korzystającej z kanalizacji (57%). Niewiele lepsza jest sytuacja pod względem udziału ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków (60%). Ponadto wiele starszych oczyszczalni ścieków wymaga modernizacji, głównie w zakresie usuwania związków azotu i fosforu.

10. W wyniku działań podejmowanych dla ochrony wód od wielu lat obserwuje się stopniową poprawę ich jakości. Maleją również ładunki zanieczyszczeń, a w szczególności metali ciężkich, odprowadzanych rzekami do Morza Bałtyckiego. Pomimo tego stan jakościowy wód w rzekach i jeziorach jest nadal niezadowalający:

▪ wyniki monitoringu diagnostycznego rzek z 2006 roku wskazują, że w żadnym z 1544 punktów pomiarowo-kontrolnych nie stwierdzono wód I klasy jakości, w 34 punktach (2%) wody spełniały wymagania II klasy, w 548 (36%) III klasy, w 662 (43%) IV klasy, a w 300 punktach (19%) wody należały do V klasy.

▪ na podstawie monitoringu 122 jezior w 2006 roku, do I klasy jakości zaliczono zaledwie 9 jezior (7%), do II klasy 45 jezior (37%), do klasy III 53 jeziora (44%), w 14 jeziorach (12%) stwierdzono wody pozaklasowe; w wyniku analizy tendencji zmian jakości wód jezior w okresie ostatnich 15 lat stwierdzono, że wśród 78 jezior badanych więcej niż 1 raz, 45 z nich nie zmieniło klasy jakości, 25 uzyskało ocenę lepszą, a tylko w 8 jakość wód się pogorszyła.

11. Istotnym źródłem zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych jest rolnictwo. Główne źródła związków biogennych (azot, fosfor) to hodowla zwierząt (bydło, trzoda chlewna, drób) oraz niewłaściwe przechowywanie nawozów organicznych i często nieprawidłowe nawożenie pól nawozami organicznymi i mineralnymi. Liczącym się źródłem zanieczyszczeń są również niekontrolowane zrzuty ścieków bytowych z małych osad oraz pojedynczych zabudowań (np. nieszczelne szamba, nieczynne studnie kopane, brak higieny w obejściach gospodarczych). W zlewniach małych rzek, znaczący wpływ na jakość wód mogą wywierać także zrzuty ze stawów rybnych. Potencjalnym zagrożeniem dla jakości



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

15

wód może być także sukcesywne uwalnianie azotu i fosforu w wyniku postępującej mineralizacji torfu na odwodnionych torfowiskach.

12. Dodatkowy problem dla gospodarki wodnej stanowią skutki powierzchniowej erozji wodnej. Szacuje się, że erozją tą zagrożone jest 28,5% powierzchni kraju (11% w stopniu średnim, 3,7% w stopniu silnym). Najbardziej narażone na erozję są obszary górskie i wyżynne.

13. Przeprowadzona w 2007 roku analiza presji i oddziaływań na środowisko wodne dla scalonych części wód powierzchniowych (SCWP) – zlewni cząstkowych rzek, wód przejściowych i przybrzeżnych wykazała, że ok. 75% spośród nich zagrożonych jest nie osiągnięciem dobrego stanu do 2015 roku (Załącznik, tab. Z.4). Stwierdzono również, że ok. 50% jednolitych części wód – jezior zagrożone jest nieosiągnięciem celów środowiskowych RDW do 2015 roku.

Zakończona w 2007 r. analiza presji i oddziaływań na środowisko wodne dla scalonych części wód powierzchniowych (SCW), jednolitych części wód przejściowych, przybrzeżnych i podziemnych wykazała, że ok. 75% spośród nich zagrożonych jest nieosiągnięciem dobrego stanu do 2015 r. (Załącznik, tab. Z.4). Stwierdzono również, że ok. 50% jednolitych części wód – jezior zagrożone jest nieosiągnięciem celów środowiskowych RDW do 2015 r. W 2007 r. dokonano również ostatecznego wyznaczenia sztucznych i silnie zmienionych części wód rzecznych, dla których należy do 2015 r. osiągnąć dobry potencjał ekologiczny. Przeprowadzona w 2007 r. ocena stanu chemicznego jednolitych części wód podziemnych (JCWPd) wskazuje, że na ogólną liczbę 161 JCWPd wydzielonych w kraju, 121 JCWPd charakteryzuje się dobrym stanem chemicznym, 19 JCWPd słabym stanem oraz 21 stanem „potencjalnie słabym”. Ocena stanu ilościowego wód podziemnych w aspekcie oceny ryzyka nieosiągnięcia celów RDW wykazała, że zagrożenie słabym stanem JCWPd w 2015 r. występuje w 33 JCWPd, obejmujących obszary o łącznej powierzchni 44 391,3 km2, co stanowi 14,2% terenu kraju.

14. Na wody zalewów i zatok zaliczonych do wód przejściowych oddziałują zanieczyszczenia wprowadzane z wodami rzek wpływających oraz odprowadzane z obszarów gmin bezpośrednio przylegających do tych wód. Zanieczyszczenia odprowadzane są obszarowo i ze źródeł punktowych takich jak kanały burzowe, rowy melioracyjne oraz kolektory podmorskie.

Specyfiką środowiska morskich wód przybrzeżnych jest podleganie presji wynikającej zarówno z gospodarczej działalności prowadzonej na lądzie jak i na morzu. Dla porównania, zanieczyszczenia powstające na lądzie stanowią 97% zanieczyszczeń wprowadzanych do Bałtyku, a wynikające z działalności na morzu mają w nich tylko 3% udziału. Na wody przybrzeżne oddziałują zanieczyszczenia pochodzące ze źródeł punktowych i obszarowych odprowadzane z obszarów gmin zlokalizowanych wzdłuż wybrzeża Bałtyku oraz zanieczyszczenia wprowadzane z wodami rzek wpływających.

Dotychczas realizowany krajowy program monitoringu rzek wpływających do Bałtyku oraz wód morskich z powodu braku ich spójności, daje ograniczone możliwości określenia presji powodowanych przez lądowe ogniska zanieczyszczeń.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

16

15. Stan ekosystemów wodnych i od wody zależnych – obok jakości wód – kształtują czynniki związane z morfologią koryt cieków i jezior oraz ilością wody dostępnej dla tych ekosystemów. Do czynników negatywnie oddziałujących na stan ekosystemów wodnych należą w szczególności:

▪ zmiany reżimu przepływów, w szczególności eliminacja występowania wezbrań wiosennych, spowodowane działaniami hydrotechnicznymi i zmianami w zagospodarowaniu obszaru zlewni (wzrost powierzchni uszczelnionych),

▪ nadmierne pobory wody,

▪ nadmierne obniżenie poziomu wody w dolinach rzecznych przez odwadniające systemy melioracyjne,

▪ zaburzenia ciągłości cieków przez urządzenia piętrzące,

▪ obwałowania utrudniające lub przerywające łączność ekosystemów rzecznych i nadrzecznych z ekosystemami dolinowymi,

▪ przekształcenia linii brzegowej – umocnienia, zabudowa i pozbawienie roślinności przybrzeżnej i brzegowej,

▪ regulacja rzek prowadząca do ujednolicenia warunków hydraulicznych i morfologii koryt,

▪ nadmierna lub niewłaściwie prowadzona eksploatacja kruszywa.

16. Duży wpływ na stan zasobów wodnych wywiera rolnictwo i związane z nim systemy melioracyjne. Uregulowanych zostało ok. 40 tys. km małych rzek, a zabiegi melioracyjne wykonano na obszarze ponad 6 mln ha, tj. 36% użytków rolnych (18% powierzchni kraju). Systemy melioracyjne umożliwiły intensyfikację rolnictwa, ale poprzez zmianę stosunków wodnych, spowodowały niekorzystne zmiany w środowisku przyrodniczym.

17. Istotne są związki między zasobami wodnymi a lasami. Zalesienie górnych części zlewni ma wpływ na kształtowanie się reżimu odpływu (zmniejsza prawdopodobieństwo stanów ekstremalnych). Lasy przyległe do akwenów są kluczowe dla zachowania tych wód w dobrym stanie ekologicznym, a lasy porastające mokradła (w szczególności lasy na torfowiskach oraz lasy na terenach zalewowych) są ekosystemami od wody zależnymi.

18. W blisko połowie nadleśnictw Polski obserwuje się obniżanie poziomu wód gruntowych, czego skutkiem jest m.in. zanik śródleśnych bagien i drobnych akwenów naturalnych, oraz pogorszenie funkcjonowania ekosystemów leśnych. Nie oszacowano dotąd kompleksowo wpływu negatywnych zmian warunków wodnych na produkcyjność lasów w skali kraju, wyrywkowe obserwacje wskazują jednak, że może on być znaczny. Występujące w lasach masowe zjawiska zamierania niektórych gatunków drzew (jesion, dąb) wiązane są m. in. ze zmianami warunków wodnych (niedostatkiem wody). Ponad 80% lasów na siedliskach hydrogenicznych funkcjonuje w antropogenicznie zmienionych warunkach wodnych (systemy odwodnień lub zmieniony reżim zalewów).

Prawie 16% Lasów Państwowych w Polsce (1430 tys. ha) ma formalny status „lasów wodochronnych”. Gospodarka w tych lasach powinna być prowadzona



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

17

z uwzględnieniem priorytetu ich funkcji wodochronnej nad produkcyjną, w praktyce jednak w niewielkim stopniu różni się od gospodarki w pozostałych lasach.

19. Wśród ekosystemów od wód zależnych kluczowe znaczenie dla różnorodności biologicznej mają obszary mokradłowe. W Polsce zajmują one ok. 4,4 mln ha (ok. 14% powierzchni kraju), z czego 30% stanowią torfowiska. Praktycznie 100% torfowisk w Polsce nosi ślady odwodnienia, a ok. 80% torfowisk wykazuje, wskutek tego odwodnienia, symptomy istotnej degradacji. Spośród 1,3 mln ha torfowisk zaledwie 202 tys. ha (ok. 15%) to torfowiska żywe, na których zachodzi proces akumulacji torfu.

20. W Lasach Państwowych prowadzi się szerokie działania na rzecz zwiększenia tzw. małej retencji. Wybudowano dotychczas ponad 1100 małych zbiorników wodnych i ok. 2200 drobnych budowli piętrzących. Większość tych przedsięwzięć korzystnie wpłynęło zarówno na stan ekosystemów leśnych, jak i śródleśnych ekosystemów wodno-błotnych oraz na różnorodność biologiczną lasów. Nie zawsze jednak działania te były i są oparte na podejściu systemowym, nie zawsze są w pełni zharmonizowane z kompleksową gospodarką zasobami wodnymi zlewni i nie zawsze w pełni uwzględniały uwarunkowania środowiskowe.

21. Lista zagrożonych gatunków (czerwona lista) roślin naczyniowych Polski, licząca 504 gatunki, obejmuje aż ok. 150 gatunków roślin, dla których zmiany stosunków wodnych są istotnym czynnikiem zagrożenia. Czerwona lista glonów Polski zawiera ponad 500 gatunków. W tej grupie obserwuje się negatywne zmiany, będące wynikiem antropopresji, jakie zachodzą obecnie we wszystkich praktycznie akwenach w Polsce. Na czerwonej liście mchów licznie reprezentowane są gatunki typowe dla torfowisk, w tym np. wiele gatunków torfowców.

22. Spośród 18 gatunków roślin związanych z ekosystemami wodnymi (z ogólnej liczby 42 gatunków) wykazanych w Dyrektywie Siedliskowej UE występujących w tzw. kontynentalnym regionie biogeograficznym Polski (poza obszarem Karpat), stan ilościowy tylko dwóch gatunków można uznać za korzystny. Podobnie wysoki jest stopień zagrożenia wodnych i mokradłowych siedlisk przyrodniczych. Spośród 68 typów chronionych siedlisk przyrodniczych o znaczeniu europejskim, niemal połowa to siedliska wodne i od wody zależne. Zasoby 82% z nich mają niekorzystny lub zły stan ochrony.

23. W śródlądowych wodach Polski bytuje 58 rodzimych gatunków ryb i minogów. Wg czerwonej listy zagrożonych gatunków Polski, ponad 50% rodzimych gatunków ryb i minogów w dorzeczach Odry i Wisły jest zależne od ochrony lub narażone na wyginięcie. Ze względu na przegrodzenie budowlami hydrotechnicznymi historycznych szlaków migracji zagrożone są zwłaszcza gatunki ryb dwuśrodowiskowych oraz ryb jednośrodowiskowych daleko wędrujących. Zły stan ichtiofauny związany jest dodatkowo z występowaniem aż 32 gatunków obcych, zawleczonych do naszych wód.

24. Analiza trendów zmian liczebności populacji 234 gatunków ptaków lęgowych w kraju na przestrzeni ostatniej dekady XX wieku wykazała, że gatunki związane z zalewowymi łąkami w dolinach zmniejszyły liczebność o 8%, podczas gdy gatunki związane ze zbiornikami wodnymi wykazywały wzrost o 12%. Kilka gatunków ptaków lęgowych związanych z zalewowymi dolinami rzek znalazło się na krawędzi



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

18

wymarcia: batalion, biegus zmienny, błotniak zbożowy, rożeniec. Jako jedną z przyczyn ich wymierania wymienia się redukcję wielkości i czasu trwania wiosennych zalewów doliny.

III.2 Potrzeby wodne 25. Podstawowymi zadaniami gospodarki wodnej są: zaspokajanie racjonalnych potrzeb

ludności i gospodarki oraz ograniczenie negatywnych skutków powodzi i susz, przy uwzględnieniu potrzeb ekosystemów wodnych i od wody zależnych.

26. Zaspokajanie zapotrzebowania na wodę społeczeństwa i gospodarki narodowej odbywa się z zasobów wód powierzchniowych i wód podziemnych. W niewielkim stopniu wykorzystywane są wody opadowe i wody poprodukcyjne. W ostatnim 25-leciu zdecydowana większość poborów (ok. 83%) realizowana była z wód powierzchniowych. W 2006 roku 83,8% poborów dokonano z wód powierzchniowych, 15,5% z wód podziemnych; zaledwie 0,8% poborów stanowiły wody z odwadniania zakładów górniczych oraz obiektów budowlanych (Załącznik, tab. Z.5). Około 85% pobieranej wody wraca z powrotem do wód powierzchniowych w postaci mniej lub bardziej zanieczyszczonych ścieków. Nie dotyczy to rolnictwa i środowiska przyrodniczego, gdzie większość wody jest zużywana w procesie transpiracji.

27. Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej w 2006 roku wyniósł 11,8 mld m3, z czego 72,7% stanowiły pobory dla przemysłu (w tym 87% stanowiły pobory sektora energetycznego), 18,0% dla gospodarki komunalnej (68% z ujęć wód podziemnych i 32% z ujęć wód powierzchniowych), 2,3% dla nawodnień rolniczych oraz 7,0% dla stawów rybnych. W ostatnim 10-leciu całkowite pobory wody wahały się w niewielkim zakresie – od 10,9 do 12,1 mld m3/rok (Załącznik, tab. Z.5 i rys. Z.4). Rozkład wielkości poborów dla poszczególnych działów gospodarki narodowej również nie ulegał istotnym zmianom, kształtując się na poziomie ok. 70% dla przemysłu, 20% dla gospodarki komunalnej i 10% dla rolnictwa (9% – stawy rybne, 1% – nawodnienia).

28. Poza tą statystyką pozostaje najistotniejszy składnik bilansu wodnego, jakim jest wykorzystanie wody przez ekosystemy. Pobór i transpiracja wody przez ekosystemy rolne i leśne jest warunkiem produkcji rolnej i leśnej i wzrasta wraz ze wzrostem tej produkcji. Potrzeby ekosystemów rolnych i leśnych w zakresie wody nie wszędzie są w pełni zaspokajane.

29. Analiza wskaźnika ilości wody zużywanej na wytworzenie 1 000 euro krajowego produktu brutto (PKB) wskazuje na dużą wodochłonność polskiej gospodarki (rys. 2, Załącznik, tab. Z.6) i związaną z tym konieczność podjęcia działań mających na celu poprawę struktury bilansu wodnego poprzez racjonalizację potrzeb wodnych i wdrażanie nowoczesnych wodooszczędnych technologii.

30. Istotny problem gospodarki wodnej stanowią straty wody, definiowane jako różnica między wodą wyprodukowaną przez ujęcia a wodą sprzedaną, w tym straty w sieciach wodociągowych. W wielu przypadkach straty te mogą dochodzić do kilkudziesięciu procent wody wyprodukowanej. Ich głównymi przyczynami są wycieki i kradzieże.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

19

31. W ostatnich latach wystąpiła tendencja zmniejszania ogólnego zużycia wody, zwłaszcza na cele produkcyjne, oraz w ramach istniejącego zbiorowego zaopatrzenia mieszkańców. W niektórych przypadkach prowadzi to do problemów z utrzymaniem jakości wody dostarczanej i nie powoduje zmniejszenia ilości wody pobieranej (konieczność przepłukiwania sieci). Jednocześnie zwiększa się zasięg nowych obszarów objętych zbiorowym zaopatrzeniem w wodę z sieci wodociągowych, co powoduje wzrost poboru wody szczególnie na terenach wiejskich. W tym kontekście szczególnego znaczenia nabiera wykorzystywanie instrumentów ekonomicznych i stymulowanie działań dla wdrażania oszczędnego gospodarowania zasobami wodnymi, w szczególności wprowadzanie wodooszczędnych technologii oraz zmniejszenie strat w systemach wodociągowych.

Rys. 2. Wodochłonność gospodarki narodowej w wybranych krajach europejskich –

wg Eurostat 2007

32. Rolnictwo w Polsce, na cele nawodnień zużywa relatywnie małe ilości wody (ok. 0,1 mld m3). Istotnym problemem, według informacji PIG, jest stały i znaczący wzrost niekontrolowanego poboru wód podziemnych do nawodnień rolniczych. Mały (wg danych oficjalnych) pobór wody związany jest ze znaczącym zmniejszeniem obszaru gruntów nawadnianych z ok. 340 tys. ha (1,8% użytków rolnych) w 1980 roku do ok. 76 tys. ha (0,4%) w 2006 roku. Dla porównania, w krajach europejskich o większych opadach (Niemcy, Dania, Francja) nawadniane jest 5-20% powierzchni użytków rolnych. Produkcja roślinna w Polsce bazuje obecnie głównie na wodach opadowych i retencji glebowej wód pozimowych, a nawodnienia uzupełniające niedobory wodne prowadzone są w ograniczonym zakresie.

33. Wielkości poborów wody do nawodnień upraw polowych i sadowniczych w najbliższej przyszłości będą zależały od scenariusza rozwoju rolnictwa. W scenariuszu „intensyfikacji” rolnictwo krajowe będzie musiało sprostać konkurencji europejskiej, niezależnie od warunków klimatycznych danego sezonu wegetacyjnego, co spowoduje wzrost obszarów nawadnianych. W scenariuszu „zrównoważonym”, w którym zakłada się, że istotną funkcją rolnictwa będzie kształtowanie krajobrazu i środowiska, część areału będzie wykorzystywana



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

20

ekstensywnie i zużycie wody będzie zdecydowanie mniejsze. Należy zwrócić uwagę, że obydwa wyżej wspomniane scenariusze nie są jednoznacznie określone w strategii rozwoju rolnictwa.

34. Oddzielnym problemem jest nawodnienie użytków zielonych, bardzo często położonych na utworach torfowych (ok. 2 mln ha). Większość tych torfowisk wymaga nawodnień dla powstrzymania procesu degradacji torfu.

35. Liczącym się użytkowaniem wód są pobory dla stawów rybnych. Całkowita powierzchnia stawów dla ryb karpiowatych wynosi ok. 70 tys. ha, z czego w użyciu jest około 50 tys. ha. Brak jest wiarygodnych szacunków powierzchni stawów pstrągowych. Roczny pobór wody do stawów ocenia się na ok. 1 mld m3. Oddziaływanie stawów na środowisko zależy od technologii produkcji. Stawy karpiowe, napełniane w okresie wiosennym i opróżniane jesienią, odprowadzają tylko 30% pobranej wody, reszta zużywana jest na parowanie, zasilanie retencji glebowej i uwilgotnienie okolicznych terenów. Stawy takie często stanowią korzystne siedliska dla wielu gatunków zwierząt (Natura 2000). Stawy pstrągowe, pracujące na wodzie przepływowej, odprowadzają prawie całą pobraną wodę. Niekorzystne oddziaływanie stawów polega na odprowadzaniu wód pohodowlanych zanieczyszczonych zawiesinami mineralnymi (stawy karpiowe) i biogenami (stawy pstrągowe).

36. Szacuje się, że około 85% wód, tj. około 480 tys. ha jest użytkowane rybacko w 2356 obwodach rybackich (74% obwody jeziorowe, 24% – rzeczne, 2% – na zbiornikach zaporowych). Struktura połowów ryb wskazuje na zmianę sposobu rybackiego użytkowania wód i rosnące znaczenie rekreacyjnego połowu ryb (w 2006 r. połowy profesjonalne wyniosły 2,9 tys. t, a rekreacyjne powyżej 15 tys. ton), który stał się ważną gałęzią turystyki kwalifikowanej oraz czynnikiem istotnie wpływającym na stan ichtiofauny (stan ekologiczny wód) zarówno poprzez połowy jak i zarybienia wód obejmujące 24 (spośród 58) rodzimych gatunków ryb. Istotnym problemem jest kłusownictwo rybackie, będące istotnym czynnikiem zakłócającym zrównoważone korzystanie z wód i mającym wpływ na opłacalność gospodarki rybackiej.

37. Długość wyznaczonych śródlądowych dróg wodnych w Polsce wynosi ok. 3660 km, z czego około 1/3 jest dostosowane wyłącznie do uprawiania turystyki wodnej i przewozów pasażerskich. Długość dróg wodnych o znaczeniu międzynarodowym wynosi 214 km. Przewóz ładunków kształtuje się na poziomie 9,5 mln ton, a liczba przewiezionych pasażerów – ok. 1 mln (dane wg GUS, za 2007 r.). Przewozy ograniczają się przede wszystkim do łatwych technologicznie transportów materiałów wydobywanych z dna rzeki (piasek, żwir) oraz węgla, które w sumie stanowią ok. 70% ogółu przewożonych towarów.

W najbliższych latach nie można oczekiwać rozwoju śródlądowych dróg wodnych na potrzeby towarowego transportu wodnego. Największe ograniczenia tego rozwoju stanowią: warunki klimatyczne i hydrologiczne (krótki okres żeglugi), warunki morfologiczne koryt rzek, słaba infrastruktura żeglugowa, małe zainteresowanie przewoźników transportem wodnym oraz przyrodnicze ograniczenia w zabudowie rzek. Działania będą się raczej koncentrować na utrzymaniu tych śródlądowych dróg wodnych, których eksploatacja jest gospodarczo uzasadniona. Należy natomiast



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

21

oczekiwać intensyfikacji działań zmierzających do rozwoju rekreacyjnego transportu wodnego, dostosowanego do naturalnych warunków panujących w rzekach.

38. Produkcja brutto energii elektrycznej w elektrowniach wodnych w Polsce wyniosła w 2005 roku ok. 3,7 TWh (szczytowo pompowe 1,5 TWh i przepływowe 2,2 TWh), co stanowi ok. 2,3% całkowitej produkcji energii, przy średniej w krajach UE wynoszącej 11%. Potencjał energetyczny rzek w Polsce wykorzystywany jest w ok. 12%. Ocenia się, że istnieje ponad 2 000 potencjalnych lokalizacji nowych elektrowni wodnych, które mogłyby przyczynić się do poprawy udziału energii ze źródeł odnawialnych. W praktyce możliwości rozwoju energetyki wodnej są jednak silnie ograniczane przez uwarunkowania środowiskowe. W ostatnich latach obserwuje się wzrost zainteresowania małą energetyką wodną (elektrownie, których moc nie przekracza 5 MW).

39. Energetyka wodna może wywierać niekorzystny wpływ na stan ekologiczny rzek. Tworzenie fizycznych barier dla migracji organizmów w górę i w dół cieku, śmiertelność zwierząt (głównie ryb) w turbinach, erozja wgłębna i zmiany struktury koryt, zakłócenie reżimu przepływów to przykłady istotnych negatywnych oddziaływań elektrowni wodnych na ekosystemy wodne. Mimo wyraźnej potrzeby dotychczas nie prowadzono w Polsce kompleksowych działań zmierzających do minimalizacji tych oddziaływań poprzez propagowanie i budowę turbin przyjaznych dla ichtiofauny (nie niszczących ryb), stosowanie systemów ochronnych i promocję efektywnych urządzeń służących migracji ryb, nie wypracowano też ogólnopolskich, obowiązujących kryteriów zrównoważonej energetyki wodnej.

III.3 Ocena zagrożenia oraz stan zabezpieczenia przed powodzią i suszą

40. Prawo wodne definiuje powódź jako „wezbranie wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach lub na morzu, podczas którego woda po przekroczeniu stanu brzegowego zalewa doliny rzeczne albo tereny depresyjne i powoduje zagrożenie dla ludności lub mienia” (Prawo Wodne, Art.9, ust.1, pkt 10). Ta definicja obejmuje powodzie wywołane przez rzeki, potoki górskie oraz powodzie sztormowe na obszarach wybrzeża, natomiast może nie uwzględniać powodzi wywołanych przez niesprawne systemy kanalizacyjne. Dyrektywa Powodziowa rozszerza znaczenie pojęcia „powódź”, definiując je jako „czasowe pokrycie wodą terenu, który normalnie nie jest pokryty wodą”. Zagrożenie powodziowe wiąże się z podatnością terenu na szkody i straty powodziowe na skutek wezbrań i sztormów, a także podtopień oraz spływów stokowych i związanych z nimi osuwisk. Podatność ta jest określana na podstawie zdarzeń historycznych oraz potencjalnych o określonym prawdopodobieństwie wystąpienia. Dyrektywa Powodziowa definiuje ryzyko powodziowe jako kombinację prawdopodobieństwa wystąpienia powodzi i związanych z powodzią negatywnych konsekwencji dla zdrowia ludzkiego, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej.

41. W latach 1941-2001 przyczyną powstawania 59% powodzi w Polsce były opady letnie. W półroczach zimowych (od listopada do kwietnia) najczęściej występowały



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

22

powodzie sztormowe (13%), zatorowe (10%), roztopowe (8%) i roztopowo-opadowe (5%). Awarie urządzeń wodnych były przyczyną co 20-tej powodzi (5%).

Osuwiskami powstającymi na skutek nawodnienia gruntu zagrożone są górskie rejony Polski południowej, szczególnie w obszarach fliszu karpackiego.

Specyficznym obszarem są także tereny depresyjne występujące w Delcie Wisły, gdzie charakterystyka powodzi przejawia się tym, że woda po przerwaniu wału (zalaniu terenu depresyjnego) nie wraca z powrotem do koryta Wisły i musi być wypompowana z polderów. Utarte dla innych regionów wodnych schematy rozpoznań i działań są dla tego regionu nieprzystające i zawodne.

Zasięg genetycznych rodzajów powodzi na obszarze kraju przedstawiono w Załączniku na rys. Z.5.

42. Powodzie w Polsce przynoszą dotkliwe szkody. Występują również ofiary śmiertelne. W katastrofalnej powodzi 1997 r. zginęły 54 osoby, uszkodzeniu lub zniszczeniu uległo ok. 77 tys. budynków, 14 tys. km dróg, 4 tys. mostów, 3 mln ha gruntów ornych. Zagrożenie oraz straty i szkody powodziowe obejmują obszar całej Polski. W okresie 55 lat (1946-2005) wystąpiło ogółem 590 przypadków powodzi, z których 15 miało charakter powodzi katastrofalnych (rys. 3), ze względu na ofiary śmiertelne i wielkość szkód gospodarczych. Znaczące powodzie w ostatnim dziesięcioleciu wystąpiły w latach 1997 i 2001, powodzie o mniejszym zasięgu pojawiały się w każdym roku (Załącznik, tab. Z.8). Wielkości strat powodziowych w poszczególnych latach są bardzo zróżnicowane. Największe straty powodują najczęściej występujące powodzie opadowe. Straty powodowane przez największe powodzie dochodzą do 1% PKB.

43. Wzrost zagrożenia powodziowego i wielkości strat powodziowych, obok przyczyn naturalnych, wynika z:

▪ rosnącego zainwestowania terenów podatnych na zagrożenie (wzrost wartości istniejącego majątku, rozbudowa infrastruktury oraz intensyfikacja trwałej zabudowy terenu),

▪ uszczelnienia powierzchni terenu zlewni rzecznych przez zabudowę i zmianę użytkowania terenu, co powoduje zwiększenie i przyspieszenie odpływu powierzchniowego na skutek obniżenia infiltracji i retencji terenowej,

▪ intensywnego rozwoju społeczno – gospodarczego przybrzeżnego pasa nadmorskiego, narażonego na skutki sztormów.

44. Za rozwojem zabudowy i infrastruktury nie nadążają zmiany prawno – organizacyjne w zakresie ograniczeń w zagospodarowaniu i użytkowaniu terenów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, dostosowania do warunków zagrożenia istniejącej zabudowy, a także w zakresie niezbędnych dla ograniczenia wzrostu zagrożenia warunków realizacji zabudowy trwałej. Nie nadąża również dostosowywanie do realnych zagrożeń środków ochrony przed powodzią. Towarzyszy temu brak standardów i procedur dla identyfikacji zasięgu i poziomu zagrożenia powodziowego, a także priorytetów i kryteriów ochrony przed powodzią. Jest to powodem utrzymywania się na tym samym poziomie, a wielu przypadkach wzrostu, szkód i strat powodziowych.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

23

Rys. 3. Powodzie katastrofalne o zasięgu regionalnym w Polsce w latach 1946-2003

45. Ochrona przed powodzią opiera się obecnie, w dominującym zakresie, na systemach technicznych obejmujących głównie: środki ograniczające wielkość wezbrania (zbiorniki retencyjne ze sterowaną rezerwą powodziową, suche zbiorniki przeciwpowodziowe, poldery i zbiorniki małej retencji) oraz środki ograniczające zasięg powodzi (wały przeciwpowodziowe i kanały ulgi), a także zmniejszające skutki w terenach przybrzeżnych (regulacja rzek i zabudowa potoków górskich).

Ważnym elementem czynnej ochrony przed powodzią w okresie zimowego zalodzenia rzek są lodołamacze, które szczególnie na dolnych odcinkach głównych rzek kraju stanowią jedyne skuteczne narzędzie.

RZGW nie posiadają własnych lodołamaczy i wynajmują je na okres zimy od przedsiębiorstw armatorskich, głównie spółek Skarbu Państwa oraz prywatnych właścicieli lodołamaczy. Stan techniczny tych jednostek jest jednak bardzo zły i pogarsza się z każdym rokiem. Wiek lodołamaczy sugeruje, ze w każdej chwili armatorzy mogą uznać iż remont najstarszych jednostek jest nieuzasadniony. Biorąc to pod uwagę niewydolny się staje obecny system ratownictwa, jakim jest zapobieganie powodziom zatorowym.

W systemie ochrony przed powodzią wykorzystuje się blisko 100 dużych zbiorników retencyjnych (łączna pojemność całkowita ok. 4 mld m3) oraz ok. 0,3 mld m3 pojemności zbiorników małej retencji. Większość zbiorników retencyjnych to obiekty wielofunkcyjne i ochrona przed powodzią jest tylko jednym z ich zadań. Wały przeciwpowodziowe, których całkowita długość w Polsce wynosi ok. 8500 km (Załącznik, tab. Z.7), chronią obszary o powierzchni ponad 1,0 mln ha. Tereny chronione wałami obejmują zarówno obszary zurbanizowane, jak i – w przeważającej części – użytkowane rolniczo.

Dolina Odry chroniona jest przez zbiorniki retencyjne, poldery powodziowe, obwałowania oraz kanały ulgi.

Roztopowa 1979

Zatorowa 1947 1982

Sztormowa 1983 1988 1993 1995 2001

Opadowa 1960 1970 1977 1980 1997 2001

Opadowo – roztopowa 2001



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

24

Zbiorniki retencyjne zlokalizowane w górnej części zlewni Wisły stanowią jej ochronę przeciwpowodziową. Natomiast Delta Wisły, w tym około 120 tys. ha terenów depresyjnych i przydepresyjnych, chronione jest systemem polderów, kanałów i 106 pompowni odwadniających oraz wałów przeciwpowodziowych.

Krajowy system zabezpieczenia przed powodzią obejmuje także systemy i elementy nietechniczne, jeszcze niekompletne, w fazie budowy i integracji, ukierunkowane na:

▪ system informacyjny o przyczynach, źródłach i poziomie zagrożenia powodziowego, a także na zmniejszanie zagrożenia powodziowego poprzez ograniczanie zabudowy w terenach narażonych na zalanie,

▪ monitoring powodziowy i system ostrzeżeń oparte na współczesnych technologiach,

▪ zarządzanie kryzysowe, do którego należą: reagowanie w okresie zagrożenia i wystąpienia powodzi oraz odbudowa po powodzi,

▪ rekompensatę utraty naturalnej retencyjności w terenach poddanych urbanizacji (np. zielone dachy i parkingi dostosowane do infiltracji wód opadowych, zbiorniki retencjonujące wody opadowe przed wprowadzeniem ich do kanalizacji, systemy odwodnienia autostrad),

▪ zapobieganie utracie retencyjności terenów niezurbanizowanych (renaturalizacja torfowisk i zapobieganie ich degradacji, zapobieganie zagrożeniu rozpadem sztucznych drzewostanów świerkowych w zlewniach górskich, optymalizacja struktury lasów z punktu widzenia ich retencyjności, wzmocnienie retencji gruntowej na terenach rolniczych i leśnych).

Istniejące środki techniczne, m.in. ze względu na ich zły stan techniczny (brak konserwacji) oraz niewystarczające nakłady finansowe na utrzymanie nie stanowią wystarczającego zabezpieczenia przed powodzią i często nie spełniają swoich funkcji ani indywidualnie, ani w systemie ochrony, a środki nietechniczne (np. system monitoringu i ostrzegania, edukacja, ubezpieczenia oraz retencja dolin rzecznych i systemów melioracyjnych) są stosowane w zbyt małym zakresie.

46. Coraz większego znaczenia nabierają straty powodowane przez gwałtowne powodzie w obszarach zurbanizowanych. Przyczynami powstawania tego typu powodzi są: zbyt mała przepustowość systemów kanalizacji deszczowej oraz brak prośrodowiskowych rozwiązań w zakresie gospodarowania wodami opadowymi w obszarach zurbanizowanych, opartych na przeciwdziałaniu utracie oraz na odbudowie infiltracji i retencji wód opadowych.

47. Skutki powodzi, wywołanych w zasadzie wyłącznie wylewami rzek na zagospodarowane tereny przybrzeżne, sztormami morskimi na wybrzeżu i oddziaływaniem przepływu wielkiej wody na infrastrukturę hydrotechniczną oraz obiekty inżynierskie w korycie są zidentyfikowane, rozpoznane i opisane. Nie są obliczane i szacowane szkody w majątku ruchomym indywidualnym oraz instytucji. Brak jest zasad szacowania szkód i strat pośrednich, wynikających z: utrudnień w funkcjonowaniu służby zdrowia, szkół, zakładów, braku możliwości dojazdu, przerw w zaopatrzeniu w wodę, zanieczyszczeń nadzwyczajnych i powiązanych z nimi strat w produkcji rolnej w dłuższym okresie czasu.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

25

48. Opis i rachunek szkód i strat jest prowadzony w układzie administracyjnym dla strat społeczno – gospodarczych w majątku należącym do społeczności, gmin, powiatów i województw, a straty w majątku obejmującym zabudowę hydrotechniczną są liczone i opisywane w układzie hydrograficznym, z odpowiednim przypisaniem do administratora. Te odrębne rachunki i wykazy łączone są jedynie na poziomie zbiorczym (wojewódzkim), co nie daje możliwości ich bezpośredniego powiązania w układzie zlewniowym i hydrograficznym.

49. Zakres ewidencji szkód i strat powodziowych nie został ustalony, nie ma również jednolitej metodyki ich szacowania. Brak także numerycznej bazy danych o szkodach i stratach, która umożliwiałaby analizę i ocenę skutków jednorazowych zdarzeń powodziowych, a także archiwizację danych oraz kontrolę i ocenę skuteczności środków zapobiegawczych i ochronnych. Te mankamenty obejmują także braki w rozróżnieniu przyczyn strat, np. odrębnego klasyfikowania strat w wyniku spływu wód opadowych, zalania wodami rzecznymi bądź uszkodzenia brzegu, podtopienia, osuwiska.

50. Ponadto brakuje:

▪ regionalnych analiz w zakresie jednoznacznego powiązania źródeł i przyczyn skutków powodzi z ich rodzajami i wielkością, a także analiz i powiązań struktury i wielkości opadu ze skutkami nim wywołanymi w zlewni cząstkowej, wydzielonym obszarze małego układu hydrograficznego czy w obszarze lokalnego drenażu;

▪ opisu powiązań stanu ekologicznego ekosystemu wodnego ze zmianami reżimu odpływu na skutek zmian struktury odpływu wód opadowych ze zlewni (zwiększenie wielkości i przyspieszenie odpływu powierzchniowego);

▪ rozpoznania i opisu skutków powodzi wywołanych osuwiskami oraz podtopieniami w obszarach zurbanizowanych; brak w tym zakresie odpowiedniej dokumentacji dla takiego rozpoznania źródeł i przyczyn tego zagrożenia, aby można było na jego podstawie podjąć środki zaradcze i profilaktyczne;

▪ ocen zagrożeń katastrof ekologicznych (zanieczyszczenia wody, przyduchy) w aspekcie funkcjonowania biocenoz wodnych.

51. Poziom skuteczności obiektów powinien być oceniany w stosunku do aktualnych zadań, wynikających z zarządzania ryzykiem powodziowym. Na skuteczność ochrony przeciwpowodziowej podstawowy wpływ mają nie tylko parametry obiektów, ale ich stan techniczny, ostatecznie decydujący o realnym poziomie ochrony. Wszystkie obiekty ochrony przeciwpowodziowej powinny mieć określone lub zaktualizowane obszary oddziaływania, powiązane z poziomem ochrony przeciwpowodziowej, charakteryzowanym wartością przepływów maksymalnych o określonym prawdopodobieństwie przewyższenia. Aktualnie w większości przypadków brak jest takiej oceny. Funkcjonalność obiektów pracujących w systemie nie jest dostatecznie skoordynowana. Głównym powodem tego jest fakt, że obiekty są pod zarządem różnych administratorów, reprezentujących własne interesy. Należy podkreślić także, że nie ma ogólnych zaleceń, instrukcji i ocen skuteczności funkcjonowania systemów lokalnych, regionalnych oraz ponadregionalnych,



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

26

opartych na dostępnej technologii i wiedzy umożliwiających ocenę skuteczności systemu dla różnych scenariuszy zagrożeń.

52. Brak jednoznacznych priorytetów i kryteriów ochrony obszarów o zróżnicowanym zagospodarowaniu i zainwestowaniu powoduje, że nie można w odpowiedzialny sposób ustalić hierarchii zadań i skupić się na tych, które zapewnią i poprawią efektywność systemu. Jest to związane także z brakiem systemu ubezpieczeń przeciwpowodziowych, ekonomicznego regulatora efektywności działań lub podejmowania innych decyzji w zakresie statusu terenu zagrożonego.

53. W świetle prognoz zmian klimatu przewiduje się nasilenie intensywności przede wszystkim opadów nawalnych, których wysokość w środkowej i południowej części kraju może wzrosnąć nawet o 50 – 75 mm, co może spowodować zwiększenie częstości występowania powodzi lokalnych. Najniebezpieczniejsze skutki tych powodzi obserwuje się w obszarach zurbanizowanych, a także w terenach podatnych na osuwiska (południe Polski). Biorąc pod uwagę zagrożenie innymi rodzajami powodzi (w tym o zasięgu regionalnym i krajowym) należy liczyć się z eskalacją wielkości i częstotliwości zagrożenia powodziowego w Polsce.

54. Susza definiowana jest w trzech kategoriach opisujących hierarchicznie wzrost jej oddziaływania: susza atmosferyczna, susza glebowa i susza hydrologiczna. Okresowo występujące w Polsce susze powodują znaczące straty gospodarcze, głównie w rolnictwie, a także w leśnictwie, utrudnienia w zaopatrzeniu w wodę gospodarki komunalnej i przemysłu. Susze mogą powodować również dotkliwe straty w środowisku przyrodniczym. W ostatnim 25-leciu susze obejmujące co najmniej 75% powierzchni kraju wystąpiły w 13 latach. Szczególnie ostro ujawniły się niedobory zasobów wodnych w skali lokalnej. Na rys. 4 przedstawiono liczbę wystąpień susz hydrologicznych w Polsce w latach 1951-2000.

55. Prognozowane zmiany klimatyczne mogą spowodować wzrost częstotliwości i zasięgu susz. Przewiduje się, że do roku 2020 częstotliwość występowania suszy, na terenach dotąd dotykanych tym zjawiskiem w Polsce, może wzrosnąć dwukrotnie. Susze mogą stać się jednym z ważniejszych problemów naszego kraju i dlatego już teraz należy rozpocząć prace nad łagodzeniem ich skutków w przyszłości.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

27

Rys. 4. Obszarowy rozkład występowania susz hydrologicznych, których wynikiem były niżówki wód powierzchniowych w latach 1951 - 2000

56. Suszom można przeciwdziałać poprzez zwiększanie retencyjności zarówno obszarów rolniczych i leśnych (techniczne i nietechniczne działania z zakresu małej retencji, w tym zalesienia; proretencyjne zmiany struktury lasów, odtwarzanie torfowisk, budowa drobnych obiektów małej retencji) jak i obszarów zurbanizowanych i uprzemysłowionych (zagospodarowanie wód opadowych). Bardzo istotnym elementem jest zmniejszenie wodochłonności gospodarki narodowej poprzez racjonalizację potrzeb wodnych (wprowadzanie nowoczesnych wodooszczędnych technologii w przemyśle i gospodarce komunalnej, zmianę struktury upraw rolniczych).

III.4 Ocena stanu regulacji prawnych 57. Stan regulacji prawnych, odnoszących się do gospodarki wodnej, wymaga poprawy.

Jako zasadnicze problemy prawne wymagające rozwiązania należy wskazać:

▪ niepełną transpozycję Ramowej Dyrektywy Wodnej do ustawy Prawo Wodne, w szczególności: brak transpozycji lub niewłaściwe przeniesienie na grunt prawa polskiego kluczowych definicji zawartych w Ramowej Dyrektywie Wodnej; określenie w ustawie Prawo wodne celów środowiskowych w zakresie węższym niż to czyni RDW; brak w prawie polskim definicji dla pojęć opisujących stany wód, do których odwołują się cele środowiskowe ustawy Prawo wodne;

▪ sprzeczne z unijnym prawodawstwem wyłączenie z obowiązku przeprowadzenia oceny środowiskowej prac regulacyjnych oraz remontu urządzeń służących ochronie przeciwpowodziowej;



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

28

▪ łączenie (w praktyce działania podmiotów wykonujących prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych) zarządzania zasobami wodnymi z zadaniami związanymi z zarządzaniem majątkiem gospodarki wodnej;

▪ brak zintegrowanego systemu gospodarowania i zarządzania zasobami wodnymi oraz nieodzwierciedlenie uwarunkowań wynikających ze stanu i celów gospodarowania wodami w politykach, planach, programach i strategiach z dziedzin: przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, rolnictwa, rybactwa i akwakultury, gospodarki komunalnej i turystyki;

▪ niewystarczający poziom integracji dokumentów planowania w gospodarowaniu wodami, w tym w sferze ochrony przed powodzią oraz ochrony głównych zbiorników wód podziemnych, z dokumentami z zakresu planowania i zagospodarowania przestrzennego; nieuwzględnienie uwarunkowań wynikających ze stanu i celów gospodarowania wodami w reformach legislacyjnych planowania i zagospodarowania przestrzennego, w tym w planowanych regulacjach dotyczących obszarów metropolitalnych oraz prawa budowlanego;

▪ brak prawnych i ekonomicznych instrumentów zachowania i ochrony przestrzennej spójności (w skali regionalnej i lokalnej) ilości, jakości i struktury odpływu wód powierzchniowych i podziemnych;

▪ brak prawnych, zgodnych z Ramową Dyrektywą Wodną, kryteriów określania dopuszczalności korzystania z wód ze względu na stan lub wymagania ochrony ekosystemów wodnych oraz ekosystemów lądowych zależnych od wody; nieuwzględnienie ochrony przyrody w priorytetach gospodarowania wodami;

▪ brak jest skutecznych narzędzi prawnych dla odtwarzania i ochrony elementów krajobrazu umożliwiających dyspersję zwierząt i roślin oraz zapewniających łączność między siedliskami; brak odpowiednich wytycznych dotyczących utrzymania spójności ekosystemów i łączności między populacjami;

▪ niewystarczające określenie roli, zadań i kompetencji organów administracji z zakresu gospodarowania wodami w stanach klęski żywiołowej, powodzi oraz w systemie zarządzania kryzysowego;

▪ nieuregulowana sytuacja prawna nieruchomości pokrytych wodami płynącymi, przejętymi na własność Państwa na podstawie ustaw – Prawo wodne z 1962 i 1974 r.;

▪ niewystarczające uregulowanie zasad lokalizacji, utrzymania, korzystania i finansowania urządzeń wodnych na wodach publicznych, eksploatowanych przez innych użytkowników wód niż Skarb Państwa;

▪ brak monitoringu aktów prawnych powiązanych tematycznie z gospodarką i zarządzaniem zasobami wodnymi, skutkujący niespójnością legislacji i niekorzystnymi konsekwencjami dla zarządzania wodami.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

29

III.5 Ocena stanu zarządzania i finansowania 58. Obecnie gospodarkę wodną traktuje się jako dyscyplinę zintegrowaną, obejmującą

wykorzystanie zasobów wodnych oraz ich ochronę. Takie podejście do gospodarki wodnej implikuje istotne zmiany w ocenie stanu zasobów wodnych, ich eksploatacji, działaniach inwestycyjnych oraz w zarządzaniu. Konieczność uwzględnienia wymagań przyrodniczych i ograniczeń ekologicznych przy jednoczesnej konieczności zapewnienia bezpieczeństwa ludności i podstaw dla cywilizacyjnego rozwoju stawia przed jednostkami zarządzającymi zasobami wodnymi zadania, których właściwe rozwiązanie wymaga nie tylko sprawnej i wykwalifikowanej kadry, lecz również odpowiednich instrumentów prawnych i ekonomicznych umożliwiających sterowanie procesem zarządzania zasobami wodnymi. Prace nad zreformowaniem zarządzania gospodarką wodną, rozpoczęte w Polsce w 1991 roku, nie zostały w pełni zrealizowane, a w rezultacie powstał złożony system zarządzania, w którym funkcjonuje kilku administratorów wód, a ich zadania i kompetencje nie zawsze dostatecznie precyzyjnie są określone.

59. Wody stanowią własność Skarbu Państwa, innych osób prawnych i osób fizycznych. Wody podziemne, powierzchniowe wody płynące oraz wody morza terytorialnego, morskie wody wewnętrzne stanowią własność Skarbu Państwa. Administrowanie (sprawowanie funkcji właścicielskiej) wodami należącymi do Skarbu Państwa należy do kompetencji różnych organów. Minister właściwy do spraw gospodarki morskiej, działający poprzez urzędy morskie, wykonuje zadania związane z utrzymaniem portów morskich, morskich wód wewnętrznych i ochrony brzegów morskich. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej i regionalne zarządy gospodarki wodnej administrują wodami podziemnymi, większymi rzekami, potokami górskimi, śródlądowymi drogami wodnymi, wodami granicznymi oraz częścią związanych z nimi obiektów hydrotechnicznych. Marszałkowie administrują rzekami i kanałami o mniejszych przepływach, w tym wodami istotnymi dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa, a także m.in. wałami przeciwpowodziowymi wraz z ich urządzeniami, takimi jak: pompownie, przepusty. Dyrektorzy parków narodowych utrzymują cieki znajdujące się na ich obszarach (ale bez dróg wodnych i wód granicznych). Organami zarządzającymi w zakresie gospodarowania wodami są: minister właściwy ds. gospodarki wodnej, Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej oraz organy jednostek samorządu terytorialnego. Skutkiem takiej organizacji jest łączenie w poszczególnych jednostkach funkcji, które z punktu widzenia czytelności systemu administrowania i zarządzania winny być rozdzielone.

60. Nadzór nad gospodarką rybacką na wodach śródlądowych znajduje się w gestii dwóch resortów: rolnictwa i środowiska. Gospodarka rybacka regulowana jest Ustawą o rybactwie śródlądowym z 1985, której zapisy nie korespondują z wymaganiami RDW. Istniejący stan prawny grozi nieosiągnięciem celów środowiskowych RDW.

61. Dyrektywy w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne (85/337/EWG, tzw. dyrektywa OOŚ) oraz w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko (2001/42/WE, tzw. dyrektywa o ocenach strategicznych) nie zostały poprawnie



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

30

przetransponowane do polskiego prawa. Wynikiem tego jest permanentne omijanie wymagań dyrektywy OOŚ w procesie decyzyjnym, dotyczącym przedsięwzięć z zakresu regulacji rzek i potoków. Istotnym skutkiem takiego stanu jest brak wpływu organów ochrony przyrody na podejmowane decyzje, co prowadzi do degradacji ekosystemów wodnych.

62. Planowanie w gospodarowaniu wodami nie zostało w wystarczającym stopniu zharmonizowane z planowaniem przestrzennym. Sytuację dodatkowo komplikuje konieczność implementacji do polskiego prawa i harmonizacji z RDW planów zarządzania ryzykiem powodziowym przewidzianych dyrektywą powodziową (2007/60/WE). Przewidziane w ustawie Prawo wodne plany gospodarowania wodami są w trakcie opracowywania.

63. RZGW mają ograniczony wpływ na rozdysponowanie i wykorzystanie zasobów wodnych, jako że są jedynie stroną w postępowaniach wodnoprawnych prowadzonych przez organy administracji publicznej w ich obszarach działania; prawo występowania jako strona postępowań wodnoprawnych, w odniesieniu do rybackich użytkowników, jest nawet często kwestionowane. Warunki korzystania z wód są jedynie zapisem Prawa Wodnego, brak jest rozwiązań metodycznych w zakresie ich opracowania i stosowania w praktyce. Z uwagi na znaczenie warunków w zarządzaniu zasobami wodnymi, zagadnienie to jest wyjątkowo pilne i ważne

64. Resort środowiska, w przeszłości odpowiedzialny za kompleksową ochronę przeciwpowodziową, obecnie ma znacznie mniejszą odpowiedzialność w tym zakresie. Całość spraw związanych z operacyjną ochroną przeciwpowodziową przejęło MSWiA oraz wydziały zarządzania kryzysowego urzędów wojewódzkich. Ośrodki Koordynacyjno-Informacyjne ochrony przeciwpowodziowej, które w zamyśle miały być głównym, merytorycznym wsparciem w podejmowaniu decyzji dla decydentów, zostały w większości RZGW sprowadzone do roli skromnych komórek organizacyjnych. Obserwacje, prognozy i ostrzeżenia prowadzi Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Po roku 1997 Instytut wyposażono w najnowocześniejsze technologie i sprzęt kosztem 55 mln USD. Wyposażenie to nie jest jednak odnawiane i brak jest środków na pokrycie kosztów utrzymania, co nasuwa obawę o sprawność systemu w przyszłości.

65. Gospodarka wodna nie posiada jednolitego, spójnego systemu informacyjnego. Efektem jest brak kompatybilności oraz brak aplikacji, pozwalających na jednolite gromadzenie i analizowanie danych oraz jednolite raportowanie.

Szczególnie istotny jest brak metodyk i uznanych narzędzi do opracowywania bilansów wodno gospodarczych i warunków korzystania z wód zlewni i regionów wodnych, a w szczególności odcinkowych zasobów dyspozycyjnych oraz wielkości dopuszczalnych poborów wody. Zwraca uwagę także niczym nieuzasadniony podział katastru na część prowadzoną przez Prezesa KZGW i część prowadzoną przez dyrektorów RZGW. Zakres merytoryczny katastru, zawarty w ustawie, jest ogólny, nie kładzie nacisku na sprawy najważniejsze, związane z między innymi z wdrażaniem RDW. Należy podkreślić, że termin „kataster” potocznie kojarzy się z ewidencją gruntów i lepszym rozwiązaniem byłoby stosowanie używanej w latach ’90 XX wieku nazwy – System Informacyjny Gospodarki Wodnej.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

31

66. Finansowanie potrzeb gospodarki wodnej należy rozpatrywać dwóch aspektach:

▪ finansowania administrowania majątkiem gospodarki wodnej i zarządzania zasobami wodnymi,

▪ finansowania budowy, rozbudowy i modernizacji infrastruktury gospodarki wodnej.

67. Środki finansowe związane z administrowaniem majątkiem i zarządzaniem zasobami wodnymi pochodzą z budżetu Państwa, lecz są rozproszone w różnych częściach budżetu (m.in. gospodarka morska, gospodarka wodna, rolnictwo, transport, środowisko).

68. Finansowanie zadań administrowania majątkiem w gospodarce wodnej podzielone jest w zasadzie pomiędzy dwie grupy instytucji: regionalne zarządy gospodarki wodnej oraz wojewódzkie zarządy melioracji i urządzeń wodnych. Regionalne zarządy gospodarki wodnej, obok zadań administracyjnych, odpowiadają za zarządzanie zasobami wodnymi. Tymczasem wydatkowanie środków jest całkowicie zdominowane koniecznością utrzymania olbrzymiego majątku Skarbu Państwa, na który składają się budowle regulacyjne, budowle infrastruktury ochrony przeciwpowodziowej i żeglugi, budowle i obiekty zbiorników retencyjnych itp. W sytuacji, gdy jedynym źródłem finansowania jest budżet Państwa, na zadania z zakresu zarządzania przeważnie nie ma środków, gdyż całość pochłania utrzymanie majątku. Dane dotyczące struktury wydatków na gospodarkę wodną zawarte są w tabeli 1.

Tabela 1 Wydatki na gospodarkę wodną w 2006 roku

Rodzaj wydatku Wydatki ogółem Fundusze ekologiczne

Pomoc zagraniczna

Środki własne i

pozostałe mln PLN mln PLN mln PLN mln PLN

Inwestycje w gospodarce wodno-ściekowej 5 345,3 923,1 1 209,9 3 212,3

Inwestycje w gospodarce wodnej 594,9 75,5 109,6 409,8

Wydatki na utrzymanie majątku gospodarki wodnej 175,8 - - 175,8

Ogółem 6 116,0 998,6 1 319,5 3 797,9

Jak wynika z szacunkowych ocen, budżet państwa pokrywa tylko ok. 20% (dotyczy RZGW) zgłaszanych potrzeb w zakresie finansowania bieżących zadań w gospodarce wodnej. Dalsze niedofinansowywanie zadań w zakresie gospodarki wodnej spowoduje zdecydowany wzrost zagrożenia bezpieczeństwa obiektów.

69. Budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury gospodarki wodnej (bez uwzględnienia gospodarki wodno-ściekowej) przez regionalne zarządy gospodarki wodnej, urzędy marszałkowskie, parki narodowe, urzędy morskie niemal w całości finansowana jest z budżetu państwa. Na gospodarkę wodną przekazywane są także w niewielkim stopniu środki (tylko częściowe dofinansowanie wieloletnich programów inwestycyjnych) z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

32

oraz ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (Działanie 3.1 Retencjonowanie wody i zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego). Udział innych źródeł finansowania, takich jak środki własne przedsiębiorców i rolników, wojewódzkie, powiatowe i gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej ma, za wyjątkiem inwestycji służących oczyszczaniu ścieków i zaopatrzeniu ludności w wodę, charakter marginalny.

70. Budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury gospodarki wodno-ściekowej należy do zadań własnych gmin, finansowanych z ich budżetów z możliwością wsparcia ze środków Unii Europejskiej. Środki własne samorządów gmin pokrywają 25-60% kosztów. Zadania inwestycyjne gmin w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków są w większości związane z realizacją Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych, którego koszty na lata 2003-2015 szacuje się obecnie na 55,9 mld zł, z tego 43,5 mld zł na rozbudowę sieci kanalizacyjnych, a 12,4 mld zł na budowę, rozbudowę i modernizację oczyszczalni ścieków. W porównaniu do roku 2003 prognozowane koszty wzrosły o ok. 60%, głównie ze względu na znaczny wzrost kosztów budowy sieci kanalizacyjnych (o 81%), a jednostkowy koszt inwestycyjny oczyszczania ścieków wzrósł z 863 zł/RLM do 1498 zł/RLM. Prognozowana wysokość niezbędnych nakładów inwestycyjnych stawia pod dużym znakiem zapytania realizację KPOŚK do 2015 roku, a tym samym wywiązanie się z zobowiązań Traktatu Akcesyjnego.

71. Internalizacja kosztów środowiskowych w systemie ekonomiczno-finansowym operatorów wodociągowo-kanalizacyjnych następuje głównie poprzez opłaty za odprowadzanie ścieków. W 2000 r. opłaty te wynosiły 0,55 mld zł., co stanowiło około 12,5% rzeczywistych kosztów środowiskowych zanieczyszczenia wód

72. Ze względu na brak oszacowania kosztów zasobowych nie można ocenić stopnia pokrycia tych kosztów przez opłaty za pobór wody pobierane od użytkowników. Nie ma żadnych danych na temat stopnia zwrotu kosztów usług wodnych w rolnictwie i w przemyśle – ani dla całych sektorów, ani dla poszczególnych użytkowników. Na podstawie wyrywkowych informacji można jedynie postawić tezę, że poszczególni operatorzy i użytkownicy partycypują w niewielkim stopniu (albo wcale) w pokryciu kosztów usług wodnych. Rolnicy gospodarujący na zmeliorowanych gruntach nie pokrywają kosztów tzw. melioracji podstawowych ani inwestycyjnych i operacyjnych kosztów pompowni. Operatorzy elektrowni wodnych w niewielkim stopniu uczestniczą w kosztach utrzymania, remontów piętrzeń i zbiorników, z których korzystają, armatorzy żeglugi nie partycypują w kosztach utrzymywania dróg wodnych, ani w kosztach inwestycyjnych. Zdarzają się także sytuacje wnoszenia przez użytkowników rybackich zaniżonych opłat za użytkowanie obwodów rybackich. Taka sytuacja ewidentnie ogranicza dyspozycyjne środki finansowe gospodarki wodnej.

III.6 Identyfikacja problemów dla NSGW 73. W zakresie stanu zasobów wodnych oraz ekosystemów wodnych i od wody

zależnych:



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

33

▪ Brak pełnych uregulowań prawnych oraz wdrożonych narzędzi informatycznych dla oceny i prognozy stanu ilościowego i jakościowego zasobów wodnych;

▪ Brak danych i metodyk określania potrzeb ekosystemów wodnych i zależnych od wód, w tym adekwatnej do potrzeb siedlisk i gatunków metody określania przepływu nienaruszalnego;

▪ Zanieczyszczenia punktowe na skutek odprowadzania nieoczyszczonych i niedostatecznie oczyszczonych ścieków komunalnych i przemysłowych; odprowadzanie nieoczyszczonych wód deszczowych z obszarów zurbanizowanych;

▪ Zanieczyszczenia obszarowe pochodzące z terenów rolniczych, zabudowy rozproszonej oraz zdegradowanych torfowisk;

▪ Zaśmiecanie koryt i dolin rzecznych;

▪ Eutrofizacja wód, szczególnie niebezpieczna dla wód jezior i Bałtyku;

▪ Erozja wodna powodująca spływ zanieczyszczeń do rzek, szczególnie na obszarach użytkowanych rolniczo;

▪ Zaburzenia ciągłości ekologicznej rzek i potoków oraz przerwanie połączenia terenów zalewowych z korytami rzek;

▪ Zakłócenia reżimu przepływów rzek na skutek nadmiernych poborów wody oraz pracy urządzeń wodnych;

▪ Przekształcenia naturalnych warunków morfologicznych wód powierzchniowych poprzez zabudowę hydrotechniczną, regulację rzek i potoków, wycinanie nadbrzeżnych drzew, usuwanie grubego rumoszu drzewnego, eksploatację kruszywa oraz zabiegi melioracyjne;

▪ Brak skutecznej, merytorycznej kontroli nad wydatkowaniem środków finansowych będących w dyspozycji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich i Regionalnych Programów Operacyjnych, przeznaczanych na retencjonowanie wód, regulacje małych cieków naturalnych i utrzymania koryt uregulowanych, realizowane często bez prowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko;

▪ Brak analizy rzeczywistych potrzeb regulacji i utrzymania koryt rzecznych zaliczanych do kategorii „cieków istotnych dla rolnictwa”;

▪ Przerwanie połączenia terenów zalewowych z korytami rzek;

▪ Niekontrolowana zabudowa brzegów jezior i rzek ograniczająca do nich dostęp;

▪ Niezadowalający stan znacznej części ekosystemów wodnych i zależnych od wód;

▪ Nie zawsze zrównoważona eksploatacja zasobów ichtiofauny;

▪ Brak oceny skutków dla ekosystemów wodnych, w tym ichtiofauny i gospodarki rybackiej, nadmiernego rozwoju populacji zwierząt (kormoran czarny, wydra, norka amerykańska, bóbr);



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

34

▪ Fizyczne niszczenie gatunków i siedlisk, m.in. na skutek braku odpowiednich zasad prowadzenia prac utrzymaniowych i regulacyjnych;

▪ Jednakowe traktowanie akwakultury i gospodarowania zasobami ichtiofauny w wodach powierzchniowych i wynikająca z tego sprzeczność celów gospodarki rybackiej z celami RDW.

74. W zakresie zaspokajania potrzeb wodnych ludności i gospodarki:

▪ Brak odpowiadającej współczesnym wymaganiom metodyki oraz narzędzi do opracowywania bilansów wodno gospodarczych;

▪ Brak wskazówek metodycznych odnośnie opracowywania oraz właściwych uwarunkowań prawnych dla wprowadzenia i egzekwowania warunków korzystania z wód regionu wodnego i zlewni;

▪ Niedostateczne rozpoznanie potrzeb użytkowników wód;

▪ Niepełne rozpoznanie ilości i stanu zagospodarowania zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych;

▪ Niepełna waloryzacja wód podziemnych; brak jednolitych kryteriów i zasad korzystania z wód podziemnych na potrzeby przemysłu i rolnictwa;

▪ Występowanie skażeń źródeł wody przeznaczonej dla celów zaopatrzenia ludności;

▪ Okresowe lokalne deficyty wody w zaopatrzeniu ludności;

▪ Okresowe niedobory wody dla celów rolniczych i brak rozpoznania realnych możliwości realizacji nawodnień z wykorzystaniem wód powierzchniowych;

▪ Duża wodochłonność przemysłu;

▪ Straty wody w sieciach wodociągowych;

▪ Niedostateczna sanitacja obszarów wiejskich i rekreacyjnych;

▪ Niepełne rozpoznanie ilości i stanu zagospodarowania zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych;

▪ Niepełna waloryzacja wód podziemnych: brak jednolitych kryteriów i zasad korzystania z wód podziemnych na potrzeby przemysłu i rolnictwa;

▪ Niepełne rozpoznanie warunków hydrogeologicznych i brak ustanowionych obszarów ochronnych głównych zbiorników wód podziemnych.

75. W zakresie zagrożenia i stanu zabezpieczenia przed powodzią i suszą:

▪ Utrata naturalnej retencji zlewni rzecznych na skutek urbanizacji, melioracji odwadniających i stosunkowo niskiej powierzchni lasów, prowadząca do zwiększenia zagrożenia powodzią i suszą;

▪ Utrata retencji dolin rzecznych;

▪ Możliwa utrata retencji leśnych zlewni górskich, w przypadku nasilania się procesów zamierania sztucznych drzewostanów świerkowych w niektórych pasmach gór (szczególnie Beskid Śląski i Żywiecki),



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

35

▪ Niewystarczający poziom koordynacji działań planistycznych i inwestycyjnych z zakresu ochrony przeciwpowodziowej w skali zlewni;

▪ Presja osadnicza i rozwój gospodarczy na obszarach zagrożonych; brak procedur i środków zapobiegania wzrostowi zagrożenia powodziowego;

▪ Brak systemu regulacji prawnych oraz procedur i metodyk dla oceny ryzyka powodziowego, w szczególności: kryteriów ochrony przed powodzią, kryteriów oceny zagrożenia oraz metodyk szacowania ryzyka powodziowego, kryteriów i zasad wyznaczania terenów zagrożonych powodzią; zasad szacowania korzyści wynikających z działań dla obniżania tego zagrożenia, standardów oceny efektywności systemu ochrony przed powodzią;

▪ Niewystarczający zakres wykorzystania nietechnicznych metod ograniczania skutków powodzi;

▪ Niewystarczająca pojemność czynna sztucznych zbiorników retencyjnych;

▪ Niewykorzystane możliwości powiększania małej retencji i innych środków podnoszących retencyjność zlewni;

▪ Brak lub utrudnione możliwości retencjonowania wody w systemach melioracyjnych; niewłaściwa eksploatacja tych systemów;

▪ Niewystarczający zakres dobrych praktyk oraz standardów utrzymania urządzeń gospodarki wodnej;

▪ Brak oceny celowości utrzymywania części technicznych obiektów ochrony przeciwpowodziowej;

▪ Brak zasad modernizacji systemu ochrony przeciwpowodziowej.

76. W zakresie organizacyjno - prawnym:

▪ Łączenie w RZGW funkcji administrowania majątkiem Skarbu Państwa i zarządzania zasobami wodnymi, które powinny być rozdzielone;

▪ Niedostateczny wpływ zarządzających wodami na decyzje dotyczące użytkowania zasobów, urządzeń wodnych, zmian hydromorfologicznych;

▪ Niedostateczny poziom koordynacji międzyresortowej w zarządzaniu ryzykiem powodziowym i stanami suszy;

▪ Brak jednoznacznego określenia kompetencji, zasad i form współdziałania organów administracji rządowej i samorządowej w obszarze gospodarowania wodami;

▪ Brak skutecznej koordynacji gospodarowania wodami w systemach sektorowych: wodociągi i kanalizacja, gospodarka wodno-ściekowa w obszarach zurbanizowanych i w przemyśle, odwadnianie kopalń, odwodnienia budowlane, melioracje rolne i leśne;

▪ Brak skutecznej informacji o zadaniach resortu gospodarki wodnej, wynikających z realizacji postanowień prawa Wspólnoty oraz koordynacji tych zadań z działaniami innych sektorów gospodarki;



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

36

▪ Niewystarczająca egzekucja obowiązków wynikających z przepisów prawa przez właściwe organy (uzasadniane najczęściej „ niską szkodliwością społeczną czynu”);

▪ Brak integracji planowania w gospodarce wodnej z planowaniem przestrzennym i gospodarczym;

▪ Brak jednolitego, spójnego systemu informacyjnego wspierającego gospodarowanie i zarządzanie wodami (w zakresie stanu wód, korzystania z wód, przeciwdziałania skutkom powodzi i suszy), brak standardów utrzymania i weryfikacji tych baz;

▪ Niepełne wdrożenie systemu monitoringu wód powierzchniowych i podziemnych, zgodnego z wymogami RDW (np. tylko częściowy monitoring parametrów hydromorfologicznych), pomimo zasadniczego znaczenia dla zarządzania zasobami wodnymi;

▪ Brak uregulowań prawnych w zakresie oceny stanu wód zgodnie z wymaganiami RDW;

▪ Brak odpowiednich uregulowań prawnych w zakresie ustanawiania obszarów ochronnych głównych zbiorników wód podziemnych oraz stref ochronnych ujęć wód podziemnych;

▪ Niedobór odpowiednio wykwalifikowanych kadr do realizacji zadań planistycznych i koordynacji działań z zakresu gospodarowania wodami, w tym na rzecz osiągnięcia celów RDW i ochrony przed powodzią;

▪ Brak zaspokojenia potrzeb w zakresie kształcenia specjalistów o profilu związanym z gospodarką wodną oraz kształcenia ustawicznego kadr zatrudnionych w gospodarce wodnej;

▪ Brak współpracy, wykorzystania zaplecza badawczo-rozwojowego oraz kompleksowych badań naukowych dla potrzeb gospodarowania wodami;

▪ Brak pełnego wdrożenia procedur ocen oddziaływania na środowisko i ocen strategicznych, szczególnie w odniesieniu do obszarów Natura 2000;

▪ Niedostateczne uspołecznienie procesu decyzyjnego, zarówno na poziomie planowania, jak i pojedynczych przedsięwzięć, niedostateczna reprezentacja użytkowników;

▪ Niewystarczający zakres działań w zakresie edukacji społecznej w dziedzinie gospodarowania wodami (w tym ochrony jakości wód, ekosystemów wodnych i od wody zależnych);

▪ Wysoka fluktuacja kadr i niewystarczająca obsada kadrowa KZGW, RZGW oraz państwowej służby hydrologiczno-metorologicznej i państwowej służby hydrogeologicznej;

▪ Niezaspokojenie potrzeb w zakresie kształcenia specjalistów o profilu związanym z gospodarką wodną oraz kształcenia ustawicznego kadr zatrudnionych w gospodarce wodnej;



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

37

▪ Niewystarczająca współpraca i wykorzystanie zaplecza badawczo-rozwojowego oraz kompleksowych badań naukowych dla potrzeb gospodarowania wodami.

▪ Brak pełnego wdrożenia procedur ocen oddziaływania na środowisko i ocen strategicznych, szczególnie w odniesieniu do obszarów Natura 2000;

▪ Niedostateczne uspołecznienie procesu decyzyjnego, zarówno na poziomie planowania, jak i pojedynczych przedsięwzięć, niedostateczna reprezentacja użytkowników;

▪ Niewystarczający zakres działań w zakresie edukacji społecznej w dziedzinie gospodarowania wodami (w tym ochrony jakości wód, ekosystemów wodnych i od wody zależnych).

77. W zakresie finansowania:

▪ Brak rozdziału finansowania zarządzania w gospodarowaniu wodami od administrowania majątkiem Skarbu Państwa;

▪ Brak identyfikacji potrzeb i zasad odpowiedniego finansowania zadań z zakresu zarządzania w gospodarowaniu wodami w warunkach nowej polityki wodnej UE;

▪ Brak pełnego wdrożenia zasady zwrotu kosztów usług wodnych i polityki opartej na proporcjonalnej partycypacji w kosztach inwestycyjnych i eksploatacyjnych wszystkich użytkowników obiektów hydrotechnicznych;

▪ Brak metodyki określania kosztów środowiskowych i zasobowych;

▪ Niewystarczające środki oraz brak koordynacji realizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych;

▪ Brak środków na realizację inwestycji w zakresie gospodarowania wodami, w szczególności na zakończenie rozpoczętych przedsięwzięć;

▪ Wysokie koszty eksploatacji budowli i urządzeń wodnych przy braku weryfikacji zasadności ich utrzymywania;

▪ Niewystarczające zasady i mechanizmy ekonomiczne dla dostosowania opłat za korzystanie z wód do kosztów utrzymania i eksploatacji oraz budowy urządzeń i systemów gospodarki wodnej, mających na celu zmniejszenie obciążenia budżetu Państwa;

▪ Niewystarczające finansowanie i brak stabilizacji finansowej służby hydrologiczno-meteorologicznej i państwowej służby hydrogeologicznej, skutkujące m.in. brakiem powszechnego i bezpłatnego dostępu do danych hydrologiczno-meteorologicznych, będących podstawą podejmowania decyzji;

▪ Brak środków na edukację społeczną w dziedzinie gospodarowania wodami (w tym ochrony jakości wód, ekosystemów wodnych i od wody zależnych oraz ochrony przeciwpowodziowej).



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

38

IV Uwarunkowania gospodarowania wodami

IV.1 Uwarunkowania międzynarodowe gospodarowania wodami Polski

78. Uwarunkowania międzynarodowe w zakresie gospodarowania wodami wynikają ze współpracy Polski w dziedzinie ochrony środowiska i zdrowia człowieka, prowadzonej w ramach Unii Europejskiej i umów międzynarodowych, których Polska jest sygnatariuszem.

Polityka wodna Unii Europejskiej

79. Unia Europejska opiera politykę ochrony środowiska na przyjętych przez siebie programach działań, których przedmiotem są zasady profilaktyki i zapobiegania zagrożeniom środowiska. Obecnie realizowany jest VI wspólnotowy program działań w zakresie środowiska naturalnego (od lipca 2002 r. do lipca 2012 r.). Podejmuje on próbę integracji wymagań ochrony środowiska z innymi politykami i działaniami Wspólnoty. Wyznaczonym i strategicznym celem Programu w dziedzinie ochrony wód jest przede wszystkim rozwój legislacji Unii Europejskiej i jej skuteczna implementacja, integracja zagadnień środowiskowych z przedmiotem innych wspólnotowych polityk oraz promocja polityki zrównoważonego rozwoju.

80. Polityka wodna UE opiera się na zasadach IWRM – Integrated Water Resources Management (Zintegrowane Zarządzanie Zasobami Wodnymi). Do zasad tych należą:

▪ traktowanie zlewni jako podstawowego obszaru wszelkich działań planistycznych i decyzyjnych,

▪ uspołecznienie procesu podejmowania decyzji,

▪ zintegrowane podejście do wód powierzchniowych i podziemnych,

▪ traktowanie wody jako fundamentalnego czynnika kształtującego funkcjonowanie ekosystemów,

▪ wdrażanie mechanizmów ekonomicznych w gospodarowaniu wodami.

81. Ramy dla zintegrowanego gospodarowania wodami stanowią trzy europejskie dyrektywy:

▪ Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz.U. L 327 z 22.12.2000, str. 1—73);

▪ Dyrektywa 2006/118/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem i pogorszeniem ich stanu (Dz.U. L 372 z 27.12.2006, str. 19—31, zwana dyrektywą córką RDW);



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

39

▪ Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, zwana w skrócie dyrektywą powodziową (Dz.U. L 288 z 6.11.2007, str. 27—34).

82. Dyrektywy te mają na celu wdrożenie działań dla osiągnięcia założonego poziomu poprawy stanu wód i ochrony ekosystemów wodnych i lądowych zależnych od wód. Integrują one zasoby wodne powierzchniowe i podziemne w zakresie niezbędnym do analiz i ocen ich stanu oraz działania dla kształtowania i ochrony zasobów wodnych.

Uwarunkowania wynikające z innych dyrektyw UE

83. Gospodarowanie wodami musi uwzględniać uwarunkowania wynikające także z innych dyrektyw UE, w tym:

▪ Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/56/WE z dnia 17 czerwca 2008 r. ustanawiającej ramy działań Wspólnoty w dziedzinie polityki środowiska morskiego;

▪ Dyrektywy Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. dotyczącej ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego;

▪ Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory, zwanej Dyrektywą Siedliskową;

▪ Dyrektywy Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków (ze zmianami), zwanej Dyrektywą Ptasią;

84. Dyrektywa Siedliskowa i Ptasia zobowiązują państwa członkowskie do utrzymania korzystnego stanu ochrony gatunków i siedlisk o znaczeniu wspólnotowym na całości swego terytorium. Znaczącą część gatunków i siedlisk o znaczeniu wspólnotowym stanowią te związane z ekosystemami wodnymi i od wody zależnymi.

Współpraca Polski w ramach ochrony Morza Bałtyckiego i wód międzynarodowych

85. Gospodarowanie wodami musi uwzględniać Konwencję o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego (Konwencja Helsińska). W odniesieniu do NSGW najważniejsze są zobowiązania Konwencji do ograniczenia spływu substancji biogennych, substancji niebezpiecznych (związków toksycznych, trwałych i zdolnych do bioakumulacji) oraz ochrony bioróżnorodności – zarówno siedlisk jak i gatunków w wodach przejściowych i przybrzeżnych, jak również gatunków dwuśrodowiskowych, spędzających część cyklu życiowego w morzu, a część w wodzie słodkiej.

86. W roku 1992, ustanowiono II Konwencję Helsińską – Konwencję o Ochronie Środowiska Morskiego Obszaru Morza Bałtyckiego (Dz.U. z 2000 r. Nr 28 poz. 346), która na mocy Oświadczenia rządowego o jej ratyfikacji (Dz.U. z 2000 r. Nr 28 poz. 347) weszła w życie dnia 17 stycznia 2000r. W tej konwencji znalazły miejsce zalecenia HELCOM 19/2 z dnia 26 marca 1998 roku, dotyczące ochrony i poprawy populacji dzikiego łososia w obszarze Morza Bałtyckiego.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

40

W 2007 roku przyjęto Bałtycki Plan Działań HELCOM. Wynika on przede wszystkim z potrzeby stworzenia nowej strategii w celu ograniczenia zanieczyszczeń i odwrócenia procesu degradacji środowiska Bałtyku. Odchodzi on od działań sektorowych na rzecz „podejścia ekosystemowego” oraz opiera się na wspólnym rozumieniu i definicji morza o dobrym stanie ekologicznym. Plan składa się z trzech elementów: wizji, celów strategicznych oraz celów ekologicznych, których osiągnięcie stanowi podstawowe zadania krajów HELCOM. Polska ma w tym zakresie szczególne zadania, zwłaszcza odnośnie potrzeby ograniczenia ładunku biogenów trafiających do Bałtyku. Działania niezbędne dla osiągnięcia tego celu mają być określone w ramach planów gospodarowania wodami w obszarach dorzeczy, będących elementem wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej.

87. Gospodarowanie wodami w Polsce musi także uwzględniać uwarunkowania wynikające z umów międzynarodowych wielo- i dwustronnych, których Polska jest sygnatariuszem, a mianowicie:

• Konwencja o ochronie i użytkowaniu cieków transgranicznych i jezior międzynarodowych, sporządzona w Helsinkach dnia 17 marca 1992r. (Dz. U. z 2003r. Nr 78 poz. 702);

• Umowa w sprawie Międzynarodowej Komisji Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem, sporządzona we Wrocławiu dnia 11 kwietnia 1996r. (Dz. U. z 1999r. Nr 79 poz. 886);

• Umowy między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Republiki Czechosłowackiej o gospodarce wodnej na wodach granicznych, podpisanej w Pradze dnia 21 marca 1958 r.;

• Umowa między Rzeczypospolitą Polską a Republiką Federalna Niemiec o współpracy w dziedzinie gospodarki wodnej na wodach granicznych, sporządzona w Warszawie dnia 19 maja 1992 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 11 poz. 56);

• Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Ukrainy o współpracy w dziedzinie gospodarki wodnej na wodach granicznych, sporządzona w Kijowie dnia 10 października 1996 r.(Dz. U. z 1999 r. Nr 30 poz. 282 );

• Porozumienie między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich o gospodarce wodnej na wodach granicznych, sporządzone w Warszawie dnia 17 Lipca 1964 r. (Dz. U. z 1965 r. Nr 12 poz. 78, zm. Dz. U. z 1999 r. Nr 30 poz. 282);

• Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Słowackiej o gospodarce wodnej na wodach granicznych, podpisanej w Warszawie dnia 14 maja 1997 r.;



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

41

• Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Litewskiej o współpracy w dziedzinie użytkowania i ochrony wód granicznych, sporządzonej w Białowieży dnia 7 czerwca 2005 r.;

• Porozumienia między Rządem RP a Rządem Republiki Białorusi o rekonstrukcji granicznego odcinka Kanału Augustowskiego, podpisanego w Augustowie dnia 8 czerwca 2005 r.XX

88. W ostatnich latach doprowadzono do znacznego ograniczenia ruchu transgranicznego między Polską a Obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej, co m.in. wykluczyło możliwość swobodnej żeglugi polskich jednostek pływających po rosyjskiej części Zalewu Wiślanego. Obowiązujący reżim prawny regulujący kwestię żeglugi po Zalewie Wiślanym (Umowa o polsko-radzieckiej granicy państwowej z 16 sierpnia 1945 r. wraz z Protokołem oraz Umowa między Rządem PRL a Rządem ZSRR o stosunkach prawnych na polsko-radzieckiej granicy państwowej z 15 lutego 1961 r.), nie odpowiada obecnemu stanowi stosunków gospodarczych oraz potrzebom regionu. W związku z powyższym należy zintensyfikować trwające z przerwami od połowy lat 90. rozmowy z Federacją Rosyjską w sprawie nowej umowy międzynarodowej, która będzie w sposób pełny i kompleksowy regulowała żeglugę po Zalewie Wiślanym, m.in. umożliwiając swobodę żeglugi statków polskich i bander państw trzecich.

Współpraca Polski w ramach ochrony lasów w Europie

89. Powinny zostać zrealizowane zobowiązania Rezolucji „Lasy i Woda” Ministerialnego Procesu Ochrony Lasów w Europie (V Konferencja MPFCE, Warszawa 2007), dotyczące m. in. doskonalenia integracji między gospodarowaniem zasobami leśnymi i wodnymi, w aspekcie wzajemnych związków między lasami a wodą. Zobowiązania dotyczą m. in. kształtowania i odbudowy lasów dla lepszej ochrony zasobów wodnych oraz wzmacniania ochronnej funkcji lasów wobec wody i gleby.

Inne konwencje międzynarodowe, istotne dla gospodarki wodnej

90. Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, została podpisana 5 czerwca 1992 r. w Rio de Janeiro, zaś w odniesieniu do Polski weszła w życie 24 października 1994 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 53, poz. 238). Głównym celem konwencji jest doprowadzenie do ustabilizowania koncentracji gazów cieplarnianych w atmosferze na poziomie, który zapobiegałby niebezpiecznemu oddziaływaniu na system klimatyczny i umożliwiałby adaptację ekosystemów do zmian klimatu. Jednakże nie mniej ważnym zadaniem jest dostosowanie się do już zachodzących zmian klimatu. Według najnowszych informacji naukowych, bez względu na zakres i skuteczność działań podejmowanych obecnie, w skali światowej dojdzie do wzrostu temperatury o co najmniej 1˚C oraz zmian w występowaniu opadów. Z tego względu konieczne jest przygotowanie regionalnych i lokalnych scenariuszy zmian klimatu oraz podjęcie w wielu dziedzinach działań dostosowujących i zapobiegających tym zmianom.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

42

91. Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zwalczania pustynnienia w krajach dotkniętych poważnymi suszami i/lub pustynnieniem, zwłaszcza w Afryce, weszła w życie w odniesieniu do Polski 12 lutego 2002 r. (Dz. U. z 2002 r. Nr 185 Poz. 1538). Jej celem jest zwalczanie pustynnienia i łagodzenie skutków susz w krajach dotkniętych poważnymi suszami lub pustynnieniem, szczególnie w Afryce, a także przeciwdziałanie degradacji gleb na skutek ich przesuszenia. Pomimo iż Konwencja dotyczy głównie obszarów położonych w strefie klimatów suchych i półsuchych, jej postanowienia i zalecenia dotyczące ochrony gleb przed degradacją na skutek niedoboru wilgoci mają zastosowanie do obszarów znajdujących się we wszystkich strefach klimatycznych, w tym obejmujących terytorium Polski.

92. Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptaków wodnych (Konwencja Ramsar). W spisie obszarów o znaczeniu międzynarodowym (tzw. Lista Ramsar) do tej pory znalazło się 13 polskich obszarów o łącznej powierzchni ponad 145 tys. ha. Lista polskich obiektów spisu Ramsar będzie musiała zostać w najbliższej przyszłości rozszerzona, zarówno ze względu na niereprezentatywność dotychczasowej listy, jak i ze względu na ostatnio dokonane rozszerzenie kryteriów kwalifikujących obiekty do ujęcia w spisie. Zawarte w aktach wykonawczych Konwencji rekomendacje dotyczą m.in.: zarządzania zasobami wodnymi dla zachowania ekologicznej funkcji mokradeł, ograniczania skutków zmian klimatycznych dla mokradeł, renaturyzacji mokradeł, analizy wpływu naturalnych sytuacji ekstremalnych, a szczególnie suszy, na ekosystemy mokradłowe, integrowania ochrony mokradeł i koncepcji ich wielofunkcyjnego użytkowania z zarządzaniem zlewniowym. Strategią implementacyjną Konwencji Ramsar jest Strategia ochrony obszarów wodno-błotnych w Polsce wraz z planem działań (na lata 2006 – 2013).

93. Konwencja o różnorodności biologicznej, sporządzona w Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz. U. 2002, Nr 184, poz. 1532). Zobowiązania wykonawcze tej konwencji dotyczą m.in.: stosowania zintegrowanego podejścia ekosystemowego w gospodarowaniu wszystkimi zasobami przyrodniczymi, a także zahamowania do roku 2010 utraty różnorodności biologicznej (tzw. „cel 2010”). Plan działań dla osiągnięcia celu 2010 w krajach UE, obejmuje między innymi: oszacowanie potencjalnych strat i korzyści dla różnorodności biologicznej powodowanych przez powodzie, opracowanie zasad ochrony różnorodności biologicznej w planach zarządzania ryzykiem powodziowym, dokończenie tworzenia sieci Natura 2000, uzyskanie poprawy stanu ochrony gatunków i siedlisk przyrodniczych. Realizacja Konwencji w Polsce oparta jest o Krajową strategię ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej oraz Program działań na lata 2007-2013.

94. Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz siedlisk przyrodniczych (Konwencja Berneńska). Zapisy Konwencji Berneńskiej znalazły wyraz w Dyrektywie Siedliskowej. Jednak niektóre rekomendacje konwencji są szersze, np. zalecenie szczególnej ochrony kilkudziesięciu gatunków roślin wodnych.

95. Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt (Konwencja Bońska). Odnosi się ona do wszystkich gatunków dwuśrodowiskowych ryb wędrownych; ponadto wiele z gatunków, których dotyczy ta Konwencja to ptaki zależne od siedlisk wodnych i błotnych.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

43

96. Europejska Konwencja Krajobrazowa, zobowiązująca do promowania ochrony, gospodarki i planowania krajobrazu, a także do wprowadzenia instrumentów mających na celu ochronę i/lub planowanie krajobrazu. Mimo braku bezpośrednich odniesień do gospodarki wodnej, zobowiązania Konwencji mają istotne znaczenie dla gospodarowania wodami, ponieważ ekosystemy wodne i od wody zależne, a także doliny rzeczne w całości, są w Polsce kluczowymi elementami krajobrazów o wysokiej jakości, a inwestycje związane z gospodarowaniem wodami są potencjalnie znacznym zagrożeniem dla tych krajobrazów.

IV.2 Uwarunkowania krajowe

Podstawa uwarunkowań formalnych

97. Ramy ogólne NSGW w prawodawstwie krajowym wyznacza Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78 poz. 483, ze zm.), która zapewnia wszystkim obywatelom prawo do życia w czystym środowisku, a na władze publiczne nakłada obowiązek prowadzenia polityki zapewniającej bezpieczeństwo ekologiczne współczesnych i przyszłych pokoleń. Wiodącą zasadą polityki ekologicznej Państwa jest, przyjęta w Konstytucji RP, zasada zrównoważonego rozwoju (art. 5). Zasada ta oznacza, że rozwój społeczno-gospodarczy, powinien integrować działania polityczne, gospodarcze i społeczne, i jest ograniczony wymogiem zachowania równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb obywateli zarówno współczesnego, jak i przyszłych pokoleń.

98. Ramy szczegółowe NSGW zakreśla Uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 czerwca 2007 r. o konieczności przyjęcia i wdrożenia strategii gospodarki wodnej w Polsce (M.P. Nr 39 poz. 441). Uchwała ta wskazuje m.in., że:

„Strategia powinna zawierać rozwiązania służące: poprawie ochrony wód pod względem ilościowym i jakościowym, ochronie ekosystemów wodnych oraz bezpośrednio od nich zależnych terenów podmokłych i ekosystemów lądowych, a także wspieraniu właściwego wykorzystywania zasobów wodnych i rozwojowi nowych sposobów korzystania z nich. Regulacja taka powinna jednocześnie sprzyjać rozwiązywaniu problemów związanych z wodami transgranicznymi oraz zmierzać do obniżenia stopnia zagrożenia powodziami i suszami. Przewidziane rozwiązania powinny umożliwiać osiągnięcie pozytywnych skutków gospodarczych i społecznych, przede wszystkim w sferze zatrudnienia - narzędzia wdrażane w ramach strategii gospodarki wodnej mogą bowiem przysłużyć się zmniejszaniu poziomu bezrobocia. Konieczne jest określenie przewidywanej łącznej kwoty niezbędnych nakładów - rzeczowych i finansowych - oraz źródeł ich finansowania, a także zaplanowanie rozdziału wydatków na poszczególne lata wdrażania strategii. Pożądane jest również, by w ramach gospodarki wodnej wprowadzone zostały nowe mechanizmy finansowe z uwzględnieniem systemu handlu zanieczyszczeniami zorganizowanego w układzie zlewni hydrologicznych. Problemy gospodarki wodnej muszą być ujmowane kompleksowo. Szczególnie sprawy związane z zapobieganiem powodziom i walką z nimi powinny być ściśle powiązane



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

44

z planowaniem przestrzennym. Niezbędne staje się również zbudowanie jednolitych systemów informacyjnych i informatycznych dotyczących gospodarki wodnej.”

99. Na poziomie krajowym, Strategia Rozwoju Kraju 2007 – 2015 z listopada 2006 roku stanowi odniesienie dla innych strategii i programów rządowych i samorządowych. Jest ona dokumentem koordynującym realizację następujących rozporządzeń wspólnotowych mających istotne znaczenie dla budowy NSGW:

▪ Rozporządzenie (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 roku w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1783/1999;

▪ Rozporządzenie Rady (WE) nr 1084/2006 z dnia 11 lipca 2006 roku ustanawiające Europejski Fundusz Spójności (EFS) i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1164/1994;

▪ Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 roku ustanawiające przepisy ogólne dotyczące EFRR i EFS i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999.

100. Jednym z istotnych dokumentów są Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007 – 2015, uzgodnione z Komisją Europejską, które określają krajowe priorytety w przeznaczaniu środków unijnych i krajowych na lata 2007-2013 i stanowią podstawę dla 16 regionalnych programów operacyjnych oraz krajowych programów operacyjnych, w tym PO Infrastruktura i Środowisko oraz Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW).

101. Dokumentem istotnym dla NSGW jest Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014 z grudnia 2006 r. (PEP), która wodom poświęca podrozdział IV. 4: „Ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych” oraz rozdział V: „Zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii.” Obecnie w Sejmie jest projekt Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2019-2012 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2013-2016.

102. Szczególnie istotna dla NSGW jest długookresowa polityka przestrzenna. Dotychczas obowiązująca w Polsce Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju została przyjęta przez Sejm w roku 2001 i w znacznej mierze się zdezaktualizowała. Koncepcja ta nie uwzględnia konsekwencji dwu ważnych zmian, jakie nastąpiły w Polsce w latach 1999 (reforma terytorialna państwa) i 2004 (przyjęcie Polski do UE). Uruchomione przez Radę Ministrów w roku 2006 prace nad Koncepcją Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (KPZK) jeszcze trwają. W końcowej fazie prac nad NSGW ukazał się Ekspercki Projekt KPZK do roku 2033 (opublikowany w Internecie w grudniu 2008 roku), będący obecnie przedmiotem szerokiej dyskusji. Sprawy określonej przestrzennie dostępności zasobów wodnych i związanych z gospodarowaniem wodami zagrożeń, będą zawsze stanowiły jedna z istotnych przesłanek w formułowaniu ustaleń i wskazań do polityki przestrzennej państwa.

103. W zakresie krajowych uwarunkowań prawnych gospodarka wodami podziemnymi uzyskuje podstawy dla podejmowania decyzji administracyjnych w oparciu o dokumentacje hydrogeologiczne, powstające w trybie prac geologicznych regulowanych Ustawą prawo geologiczne i górnicze oraz rozporządzeniami



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

45

wykonawczymi do tej ustawy. Ocena stanu aktualnego oraz wyszczególnienie kierunków dalszych działań i specyfika zadań niezbędnych dla ich realizacji są zawarte w opracowanej przez Ministra Środowiska „Polityce resortu w zakresie hydrogeologii na lata 2008 – 2015” (marzec 2008). Obejmuje ona w szczególności program zakończenia prac nad udokumentowaniem zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych i warunków hydrogeologicznych dla ustanawiania obszarów ochronnych głównych zbiorników wód podziemnych oraz program rozwoju monitoringu dla oceny stanu wód podziemnych.

Interpretacja uwarunkowań formalnych na potrzeby NSGW

104. Podstawowy problem wynikający z podanych wyżej uwarunkowań formalnych jest związany z odniesieniem strategii gospodarowania wodami do:

▪ realizacji wymagań europejskiej polityki wodnej w zakresie:

- zintegrowanego podejścia do wszystkich kategorii wód oraz zintegrowanego podejścia do gospodarowania nimi, co ma duże znaczenie dla powiązania zarządzania zasobami wodnymi z szeroko rozumianą gospodarką wodno – ściekową, w odniesieniu do gospodarki komunalnej, transportowej, a także innych działań mających wpływ na jakość i ilość wód w różnych skalach przestrzennych;

- wymogu integracji, traktowanych dotychczas w naszym kraju odrębnie, ocen stanu ilościowego i fizyko – chemicznego oraz uzupełnienie ich w odniesieniu do wód powierzchniowych także oceną biologiczną ekosystemów, wspartą analizą i oceną morfologiczną koryt rzek, brzegów jezior i wybrzeża morskiego, co prowadzi do właściwej oceny stanu ekologicznego;

- wymogu przeprowadzenia pełnej analizy przyczynowo – skutkowej w celu poprawnej identyfikacji źródeł, przyczyn i skutków degradacji jakości ekologicznej ekosystemów wodnych w ujęciu zlewniowym, co pozwoli na identyfikację właściwych działań, które zlikwidują źródła i przyczyny tej degradacji, a nie będą likwidowały jedynie jej skutków;

- pełnej integracji polityki wodnej z innymi elementami polityki środowiskowej – np. z polityką leśną, polityką względem obszarów wiejskich, a także polityką ochrony różnorodności biologicznej w zakresie umożliwienia utrzymania i odtworzenia właściwego stanu ochrony ekosystemów i gatunków od wody zależnych;

▪ zapewnienia holistycznego podejścia do integracji ochrony ekosystemów wodnych z osiągnięciem celów rozwoju społeczno – gospodarczego, na bazie koncepcji rozwoju zrównoważonego z wykorzystaniem rozwiązań tzw. podejścia ekosystemowego (ecosystem approach) w ujęciu lokalnym i regionalnym, w zróżnicowanych skalach przestrzennych zlewni lub ich części;

▪ wprowadzenia nowego podejścia do zabezpieczenia przed powodzią – opartego na kompleksowym zarządzaniu ryzykiem powodziowym promującego tam, gdzie



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

46

to możliwe, działania nietechniczne w zakresie planowania, systemu prognoz i ostrzeżeń oraz edukacji;

▪ harmonizacji rozwoju społeczno – gospodarczego, ochrony ekosystemów wodnych i od wód zależnych oraz ograniczenia ryzyka powodziowego.

105. Dotychczasowe, krajowe uregulowania prawne nie biorą pod uwagę pełnego zakresu wymagań wynikających z podstawowych dyrektyw wodnych. Dotyczy to głównie procedury uzgodnień i akceptacji przy budowie dokumentów, takich jak:

▪ Plany zagospodarowania przestrzennego na poziomie regionalnym i lokalnym (te ostatnie poprzedzone studiami uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego);

▪ Plany ochrony środowiska na poziomie regionalnym ;

▪ Programy integrujące gospodarkę leśną z gospodarką wodną.

106. Obok tych zagadnień proceduralnych pojawiają się następne, dotyczące sfery zintegrowanego zarządzania wodami, a przede wszystkim:

▪ integracja dotychczasowej gospodarki wodno – ściekowej z gospodarowaniem wodami w skali zlewni, pozwalająca prowadzić odpowiedzialną politykę w zakresie alokacji zasobów wodnych oraz racjonalnej ochrony ich jakości ekologicznej, w powiązaniu z aktywną polityką gospodarczą,

▪ zintegrowane gospodarowanie wodami opadowymi w obszarach poddanych urbanizacji, a następnie integracja rozwiązań w tym obszarze z rozwiązaniami w zakresie bezpiecznego odpływu wezbraniowego głównym układem hydrograficznym.

107. W świetle powyższego można z całą odpowiedzialnością potwierdzić, że współczesna strategia gospodarowania wodami powinna mieć charakter narodowy, gdyż jej oddziaływanie jest znacznie szersze niż w przypadku tzw. strategii sektorowych.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

47

V Perspektywy gospodarowania wodami do 2015 roku z uwzględnieniem horyzontu czasowego roku 2030

108. Celem perspektywicznym NSGW 2030 jest realizacja omówionego w Rozdziale II celu nadrzędnego, tj. zapewnienie powszechnego dostępu ludności do czystej i zdrowej wody oraz istotne ograniczenie zagrożeń wywoływanych przez powodzie i susze. Ma to nastąpić w połączeniu z utrzymaniem dobrego stanu wód i związanych z nimi ekosystemów, przy zapewnieniu uzasadnionych potrzeb wodnych gospodarki, poprawy spójności terytorialnej.

V.1 Prognoza potrzeb wodnych do 2015 roku z perspektywą do roku 2030

V.1.1 Przemiany społeczno-gospodarcze

Bilans demograficzny i przestrzenna struktura osadnictwa

109. Liczba ludności Polski na dzień 30 września 2007 wynosiła 38 126 tys. osób. Współczesną sytuację demograficzną Polski charakteryzuje spadek liczby ludności wynikający z odpływu za granicę i ze spadku liczby urodzeń. Oba powyższe zjawiska w ostatnich latach powodowały depopulację miast, do której przyczyniała się także suburbanizacja. Saldo ludności wiejskiej pozostawało dodatnie. Do roku 2015 przewiduje się spadek liczby ludności o ok. 1 mln zaś do roku 2030 o dalsze 1,5 mln osób. Nie będzie to miało istotnego znaczenia dla gospodarki wodnej.

110. Poważnym problemem dla gospodarki wodnej jest rozwój suburbanizacji, czyli ekspansja przestrzenna zabudowy mieszkaniowej, przemysłowej i usługowej w strefach podmiejskich, przyczyniająca się do wzmożonej konsumpcji zasobów (w tym wody) i postępującej ich degradacji a także intensyfikacji deformacji reżimu odpływu. Wynikające stąd problemy szczegółowe dla gospodarki wodnej to:

▪ wzrost powierzchni zabudowanej (uszczelnionej) – np. powierzchnia obszarów zabudowanych w promieniu 10 – 15 km od Warszawy w latach 1950 – 2002 wzrosła trzykrotnie (do ok. 13 %); powoduje to przyspieszenie odpływu i wzrost zagrożenia powodziowego; obserwuje się też niebezpieczną tendencję zawłaszczanie obszarów przydatnych dla rolnictwa a nawet chronionych;

▪ rozproszone osadnictwo, które zwiększa zużycie wody, utrudnia kanalizację obszaru (relatywnie podwyższone koszty infrastruktury technicznej), powoduje osuszanie terenów podmokłych i obniżanie poziomu wód gruntowych;

▪ wielopasmowe arterie komunikacyjne z rozległymi powierzchniami węzłowymi i parkingowymi powodujące wzrost uszczelnienia powierzchni gruntu oraz związane z nim problemy z odprowadzaniem wód opadowych, i zanieczyszczeniem wód odprowadzanych,



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

48

▪ przestrzenna nieciągłość terenów zurbanizowanych (rozproszona zabudowa) skutkująca nadmiernie rozbudowaną i nieefektywną siecią dróg, a w konsekwencji także wzrostem uszczelnienia powierzchni gruntu i przyrostem obszaru przyspieszonego spływu i konsekwencjami dla systemu odwadniania.

111. Proces suburbanizacji odgrywa istotną rolę w podnoszeniu jakości życia mieszkańców obszarów metropolitalnych. Konieczne jest jednak takie kształtowanie tego procesu, aby zachować w możliwie największym stopniu dotychczasowy bilans wodny.

112. Proces metropolizacji ma istotne znaczenie dla NSGW w Polsce, a w szczególności: dla gospodarki wodno – ściekowej (ze względu na koncentrację potrzeb wodnych), dla ochrony przed powodzią (ze względu na wzrost zagrożenia powodziowego na skutek zmiany struktury bilansu wodnego, a w szczególności przyspieszenia i wzrostu natężenia odpływu wód opadowych), a także ze względu na wzrost zagrożenia ekologicznego, związany z przyspieszonym odpływem zanieczyszczonych wód opadowych z obszaru metropolii.

113. Obszary wiejskie stanowią 93,2% obszaru Polski. Proces zmian liczby ludności wiejskiej jest zróżnicowany przestrzennie: trwa wyludnianie się wsi na obszarach peryferyjnych (Polska wschodnia) oraz koncentracja ludności na obszarach metropolitalnych i dekoncentracja ludności w samych miastach (suburbanizacja). Urbanizacja dotyczy również obszarów wiejskich wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych (centra handlowe, magazyny, hurtownie itp.).

114. Problemy gospodarki wodnej w obszarach wiejskich dotyczą i będą dotyczyły zaopatrzenia wsi w bieżącą wodę, kanalizacji oraz rozwoju turystyki i rekreacji wiejskiej (agroturystyka, ekoturystyka)

115. Rozwój obszarów wiejskich, zdominowanych dotychczas przez rolnictwo, związany jest z rozszerzeniem takich funkcji jak: usługi, turystyka, mieszkalnictwo i leśnictwo. Turystyka i rekreacja wiejska (agroturystyka, ekoturystyka) może w przyszłości rozwijać się dynamicznie (w krajach UE z wypoczynku na wsi korzysta ok. 25% mieszkańców miast). Warunkiem jest atrakcyjność przyrodnicza i kulturowa. Ponadto w Polsce nie słabnie zainteresowanie budową tzw. drugich domów, z których część to domy całoroczne. Trend ten powoduje zamianę części użytków rolnych na działki budowlane. Nadmierna rozbudowa osiedli letniskowych może jednak stanowić zagrożenie dla środowiska, szczególnie tam, gdzie brak kanalizacji i systemu utylizacji nieczystości. Należy założyć, że trend związany z rozszerzeniem funkcji wsi będzie także stymulował dalszy rozwój kanalizacji i oczyszczalni ścieków.

Przemiany w przemyśle

116. Sektory kluczowe w polskiej gospodarce (wg wielkości produkcji globalnej) to (poza rolnictwem): budownictwo, produkcja artykułów spożywczych, produkcja energii elektrycznej, produkcja metali, produkcja wyrobów metalowych. W powyższych sektorach woda jest czynnikiem: technologicznym (przetwórstwo przemysłowe) i chłodniczym (energetyka).



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

49

117. Sektory te korzystają zarówno z wód powierzchniowych jak i podziemnych (kopalnianych). Rozkład udziału tych typów wód w poborach przez omawiane sektory w roku 2004 przedstawiono w poniższej tabeli (na podstawie analizy naukowej).

Nazwa sektora

Udział w poborach w roku 2004, w odniesieniu do zasobów

Udział w poborach wód powierzchniowych Udział w poborach wód podziemnych

[%] [%]

Górnictwo 0,1 0,5

Przetwórstwo przem. 5,2 8,9

Energetyka 75,3 1,5

118. Zużycie wody w gospodarce jest zależne od dwóch czynników: wzrostu gospodarczego oraz wodochłonności. W związku z tym prognoza poborów wody w roku 2015 przez przemysł, energetykę i górnictwo została przeprowadzona metodami ekonometrycznymi w oparciu o prognozę globalnej wartości produkcji, bazującą na danych zawartych w dokumentach strategicznych oraz o prognozę zmian współczynników wodochłonności.

119. Wartości historyczne poborów wód powierzchniowych i podziemnych w roku 2004 oraz wartości tych poborów prognozowane na rok 2015 wraz z ich procentową relacją do odpowiednich wartości poborów z roku 2004 zestawiono w tabeli poniżej.

Sektor

Produkcja globalna 2004 r. [mln zł]

Prognoza produkcji

2015 r. [mln zł]

Pobory 2004

Po / Pd [hm3/rok]

Prognoza poborów na 2015 dla wód powierzchniowych (Po) / podziemnych (Pd)

wg modeli Mamdaniego

Po / Pd [hm3/rok]

wsp. wodochłon. z 2004r. Po / Pd

[hm3/rok]

Górnictwo 33 425 34 134 11,80 / 8,30 2 (17%) / 4 (48%) 12 (100%) / 8,5

(100%) Przetwórstwo przemysłowe 598 017 948 900 485,50 /

145,80 225 (46%) /56 (38%) 771(159%)/ 232 (159%)

Energetyka 63 102 87 797 6 971,10/ 25,20 7608(109%)/24(96%) 10669(156%)/35(1

40%)

120. Zasadniczy wpływ na wyniki prognozy poborów wody ma wodochłonność. Jeśli przyjmie się malejącą dynamikę zmian współczynników wodochłonności (modele Mamdaniego), to otrzymuje się znaczne zmniejszenie prognozowanych poborów wody w stosunku do przypadku opartego na założeniu o niezmienności wodochłonności analizowanych sektorów gospodarki, a co ważniejsze także w stosunku do poborów historycznych w roku 2004 (poza energetyką, dla której w tym przypadku przewiduje się niewielkie zmiany poborów; w pozostałych sektorach



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

50

gospodarki spadek zużycia wody przekracza 50%). Dane historyczne dla większości sektorów gospodarki potwierdzają, iż wzrostowi produkcji towarzyszy spadek zużycia wody. Wynika to z wprowadzania rozwiązań ograniczających wodochłonność produkcji.

121. Powyższe tendencje znajdują pełne odbicie w dotychczasowym poziomie zużycia wody przez przemysł, który od lat utrzymuje się na prawie stałym poziomie, wynoszącym około 7,6 – 8,3 km3 wody. Biorąc pod uwagę zarówno trudności w odpowiedzialnym prognozowaniu tego zużycia jak i konieczność oszczędzania oraz wprowadzania do przemysłu technologii wodooszczędnych, można przypuszczać, że w horyzontach czasowych 2015 i 2030 poziom tego zużycia zmaleje. Przemysłowy pobór wód stanowi wielokrotność zużycia komunalnego i jako taki musi być odrębnie rozważany, w szczególności przy lokalizacji wodochłonnych zakładów przemysłowych.

Przemiany w energetyce

122. Podstawowymi dokumentami przedstawiającymi strategię państwa w tym zakresie są kolejne wersje „Polityki energetycznej Polski do 2030 roku” opracowanej przez Ministerstwo Gospodarki (ostatnia wersja nr. 4 z 3 marca 2009 r.). Dokument ten określa podstawowe kierunki polskiej energetyki zarówno w perspektywie krótkookresowej jak i w perspektywie 2030 roku. Szczególnie istotna dla NSGW jest kwestia dużych zawodowych zakładów energetycznych (w przyszłości również energetyka jądrowa) z których będzie uzyskiwane około 90% energii elektrycznej. W tym kontekście konieczne jest odniesienie się do związanych z gospodarowaniem wodami problemów spełnienia potrzeb wodnych tych zakładów oraz ich lokalizacji.

123. Przewidywane „polityką energetyczną Polski do 2030 roku” przemiany w energetyce, związane ze wzrostem udziału energii odnawialnej w bilansie energetycznym kraju mają również istotne znaczenie dla poziomu zużycia wody oraz ze względu na wpływ inwestycji energetycznych na stan ekosystemów wodnych. Pod uwagę wzięto dwa rodzaje energii odnawialnej: energetykę wodną oraz produkcję biogazu i biomasy. W obu przypadkach wzrost pozyskania energii z tych źródeł może być ograniczany przez zasoby wodne oraz przez uwarunkowania środowiskowe związane z ekosystemami od wód zależnymi.

124. Do produkcji biogazu i biomasy predestynowane są obszary rolnicze głównie w środkowej i północnej części kraju, a także wszystkie rejony rozwijających się obszarów metropolitalnych. Możliwości rozwoju tego typu produkcji są jednak silnie ograniczone przez możliwości zaspokojenia jej potrzeb wodnych. Produkcja tego rodzaju energii wymaga dużych ilości wody uzupełniającej naturalne zasoby w okresie wegetacyjnym. Istnieją także ograniczenia środowiskowe, związane z technologią pozyskania biogazu. Ze względu różnorodność upraw służących produkcji biomasy, nie ma istotnych ograniczeń obszarowych na terenie Polski.

125. Wzrastające zainteresowanie wykorzystania ciepła ze zbiorników wód podziemnych dla uzupełniającego pozyskiwania energii cieplnej i elektrycznej (energia geotermalna w tym energii geotermalna niskiej entalpii), zwłaszcza do ogrzewania pomieszczeń i przygotowywania wody użytkowej w budynkach mieszkalnych oraz dla celów rekreacyjnych, wymaga wypracowania racjonalnych zasad formalno-



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

51

prawnych w zakresie ich wydobywania i zrzutu (po wykorzystaniu) oraz ochrony użytkowych poziomów wodonośnych przed zanieczyszczeniem.

126. W Polsce, podobnie jak w innych krajach europejskich, istnieją silne sprzeciwy dla budowy dużych elektrowni wodnych, głównie z powodów środowiskowych (ze względu na niekorzystny wpływ elektrowni na ekosystem rzeki i terenów przyległych) i społecznych. Perspektywy rozwoju energetyki wodnej mogą być zatem związane głównie z kompleksową modernizacją istniejących elektrowni oraz dalszym rozwojem MEW. Szacuje się, że możliwy do wykorzystania techniczny potencjał wodnej energii przepływowej wynosi ok. 12 tys. GWh. Zasoby techniczne tego potencjału dla poszczególnych dorzeczy wynoszą: dorzecze Wisły – 77.6%, dorzecze Odry – 20.1% i rzeki Przymorza - 2.3%.

Na rozwój energetyki wodnej istotny wpływ mają wymagania określone w Ramowej Dyrektywie Wodnej związane z realizacją celów środowiskowych. Wymagania te z powodu braku szczegółowych krajowych ustaleń prowadzą do rozbieżnych decyzji administracyjnych i ograniczają często wykorzystanie najbardziej atrakcyjnych energetycznie lokalizacji, przez co ograniczają wskazane przez UE możliwości rozwoju małych elektrowni wodnych (MEW). Szacuje się, że w Polsce istnieje ok. 2000 potencjalnych lokalizacji dla MEW.

Tempo i rozwoju energetyki wodnej w najbliższej przyszłości zależeć będą od ustalenia dopuszczalnych obszarów budowy MEW oraz określenia standardów ich rozwiązań.

Przemiany w rolnictwie i leśnictwie

127. Użytki rolne zajmują powierzchnię 19 148 tys. ha co stanowi 61,2% powierzchni Polski. W roku 2005 średnia powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach, które prowadziły działalność rolniczą wynosiła 6,19 ha. Na stan gospodarki wodnej wywiera duża liczba gospodarstw rolnych wynosząca ponad 2 mln (w Niemczech ok. 0,8 mln), w tym prawie 1 mln to gospodarstwa niskotowarowe o powierzchni poniżej 5 ha. Występują jednak i duże gospodarstwa o powierzchni ponad 500 ha.

128. Brak jest w chwili obecnej oficjalnych prognoz odnośnie przyszłych potrzeb w zakresie poborów wody dla rolnictwa. Prognozowany spadek liczby ludności Polski a także wprowadzanie nowych „wodooszczędnych” odmian w wyniku postępu biologicznego może skutkować zmniejszeniem zapotrzebowania na wodę niezbędną dla wyprodukowania jednostkowego plonu. Jednakże część użytkowanych rolniczo gruntów przekazywana jest na uprawy roślin przemysłowych wykorzystywanych do produkcji biopaliw i pozyskania energii.

129. Rozwój rolnictwa, konieczność sprostania konkurencyjnemu rolnictwu europejskiemu spowoduje znaczne zwiększenie potrzeb w zakresie poborów wody do nawodnień, szczególnie w przypadku spełnienia się prognoz ocieplenia klimatu w Polsce. Wzrost temperatury spowoduje bowiem zwiększenie ewapotranspiracji przy spodziewanym zmniejszeniu opadów w okresie wegetacyjnym. Polskie rolnictwo nie jest przygotowane do zapobiegania skutkom suszy. Może okazać się, że ograniczenie dostępu do wody będzie stanowić po roku 2030 barierę rozwoju rolnictwa również w naszym kraju.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

52

130. Brak wyraźnych programów rozwoju rolnictwa, nieznany konieczny poziom produkcji żywności w kraju dla zaspokojenia potrzeb ludności, nierozpoznany wpływ spodziewanego postępu biologicznego oraz globalnych zmian klimatu powodują, że wszelkie prognozy potrzeb wodnych rolnictwa, w tym nawodnień wodami powierzchniowymi i podziemnymi obarczone są bardzo dużym błędem. Niezbędne jest oddzielne opracowanie strategii gospodarowania wodą w rolnictwie, w tym dokonanie oceny potrzeb nawodnień upraw polowych sadowniczych i roślin przemysłowych.

131. Nie przewiduje się istotnego wzrostu zapotrzebowania na wodę wykorzystywaną w akwakulturze, pomimo rozwoju hodowli ryb łososiowatych. Zwiększone zapotrzebowanie wody kompensowane jest poprzez coraz powszechniejsze stosowanie systemów recyrkulacyjnych. Podobnie zjawisko obserwuje się przy hodowli ryb karpiowatych gdzie następuje stopniowy rozdział chowu ryb na intensywny (produkcja) i ekstensywny (tradycyjne stawiarstwo karpiowe). Warto podkreślić, że nieoczyszczone zrzuty ze stawów hodowlanych mogą powodować wzrost zanieczyszczenia wód rzecznych.

132. Rolnictwo, szczególnie intensywne, wielkoobszarowe, stanowi realne zagrożenie dla jakości wód powierzchniowych i podziemnych. Główne źródła związków biogennych (azot, fosfor) to hodowla zwierząt (bydło, trzoda chlewna, drób), niewłaściwe przechowywanie nawozów organicznych, środków ochrony roślin oraz nieprawidłowe nawożenie pól nawozami organicznymi i mineralnymi. Problemem jest również stan higieny zagród i obejścia gospodarczego, głównie małych gospodarstw rolnych.

133. Powierzchnia lasów w Polsce wynosi 9 026 tys. ha, co daje średnią lesistość na poziomie 28,9%. Przewiduje się zwiększenie lesistości kraju do 30% do roku 2020, a do 33% do roku 2050. Plany zalesień powinny uwzględniać retencyjną funkcję lasów na potrzeby ograniczenia zagrożenia powodziowego i skutków susz. Jednocześnie należy dokładniej oszacować ich rolę w kształtowaniu bilansu wodnego. Przewiduje się utrzymanie się wzrostowego trendu produkcyjności drzewostanów, ponieważ jest on związany z optymalizacją ich struktury i z coraz lepszym dostosowaniem drzewostanów do możliwości siedliska. Z jednej strony będzie to skutkować polepszeniem wypełniania przez lasy funkcji wodochronnych i retencyjnych – ale z drugiej strony - wzrostem konsumpcji wody przez drzewostany leśne.

Sytuacja transportu wodnego

134. Polski śródlądowy transport wodny należy oceniać w kategoriach transportu towarowego i pasażerskiego. Transport towarowy wg aktualnej oceny dotyczy praktycznie rzeki Odry a pasażerski, głównie turystyczny, odnosi się do większego systemu rzek i kanałów na terenie Polski. Transport towarowy wymaga nowoczesnej bazy technicznej o odpowiednich parametrach, pasażerski zaś dostosowania jednostek pływających do parametrów rzek lub istniejących kanałów. Z dróg wodnych o całkowitej długości 3660 km przypada na: rzeki uregulowane – 2413 km, rzeki skanalizowane – 644 km, kanały – 341 km i jeziora żeglowne – 259 km.

135. Praktyczne funkcjonujące obecnie drogi wodne Polski to odcinki górnej i dolnej Wisły oraz Odra od Kędzierzyna-Koźla, a także istniejące pomiędzy nimi połączenie



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

53

rzeczno-kanałowe. Na odrzańską drogę wodną (z Kanałem Gliwickim) przypada 684,7 km oraz na Kanał Bydgoski z Notecią i Wartą 294,3 km. Odrzańska droga wodna ma oprócz ww. połączenia, także połączenie z zachodnioeuropejskim systemem dróg wodnych poprzez kanały Odra-Szprewa, stanowiący połączenie Śląsk-Berlin oraz Odra-Hawela, stanowiący połączenie Szczecin-Berlin. Parametry techniczne odrzańskiej drogi wodnej są zróżnicowane i wynikają z różnego typu zabudowy hydrotechnicznej, a także ze stanu technicznego obiektów drogi wodnej i jej zaplecza w postaci portów i przeładowni, które w większości nie są eksploatowane. W ostatnich latach przewozy żeglugą śródlądową na Odrze osiągają wartość około 5,5 mln ton/rok. Wg „Programu dla Odry 2006” modernizacja drogi wodnej i dostosowanie jej środkowego odcinka do parametrów drogi wodnej klasy III umożliwi przewóz ładunków do 20 mln ton/rok. Nie będzie to jednak droga w całości dostosowana do standardu drogi wodnej międzynarodowej, a także do rozwijających się technologii transportu. Funkcjonowanie odrzańskiej drogi wodnej jest z założenia wspomagane retencją zbiornikową alimentacyjną, która, w świetle zmian klimatycznych, musi zostać ponownie oszacowana.

136. Znaczenie drogi wodnej Wisły jest niewielkie. Żegluga śródlądowa ma znaczenie lokalne, głównie na odcinkach: górnej Wisły (skanalizowanej), warszawskiej i dolnej, a także połączonych z nią drogach wodnych Nogatu i Szkarpawy (znajdujących się na obszarze Żuław). Znaczenie tych dróg wodnych jest duże w kontekście żeglugi małymi jednostkami turystycznymi (jachtami) z Gdańska na wody Warmii i Mazur.

137. Perspektywy rozwoju śródlądowego transportu wodnego określone w „Polityce transportowej Państwa na lata 2006-2025 definiuje się w zakresie: podwyższenia standardów dróg wodnych Odry i dolnej Wisły w zakresie i czasie wynikającym ze szczegółowych analiz, wspieranie odnowy floty dla przewoźników krajowych oraz promowanie i wspieranie inicjatyw lokalnych zmierzających do wykorzystania żeglugi śródlądowej oraz rozwoju przewozów pasażerskich.

138. Prace na odrzańskiej drodze wodnej realizowane są wg programu Odra 2006. Problem drogi wodnej górnej Wisły wymaga kompleksowej oceny, głównie w zakresie jej wykorzystania przy nieaktualnych założeniach oraz niepełnej infrastrukturze. Reaktywacja transportu towarowego na tej i innych drogach wodnych, ma małe szanse realizacji w okresie do 2015 a nawet do 2030 roku.

139. Na uwagę zasługuje rosnące wykorzystanie wód do rekreacji i turystyki, w tym dróg wodnych do przewozów turystycznych. Ten kierunek rozwoju bazuje na walorach przyrodniczo-krajobrazowych wód oraz na walorach kulturowych związanych z wodami (w tym zabytkach hydrotechniki). Na poziomie regionalnym i lokalnym powstają kompleksowe projekty szlaków wodnych i inicjatyw kulturowych opartych o wodę (Szlak Batorego, Szlak Noteci, Przestrzenne Muzeum Odry), które pretendują do włączenia ich na listę projektów Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (na lata 2007-2013) przy znaczącym wykorzystaniu środków finansowych Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Dla tego kierunku rozwoju kluczowe znaczenie ma zagwarantowanie czystości wód oraz ochrona walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

54

V.1.2 Ochrona wód i ekosystemów z nimi związanych 140. Wypełnienie zobowiązań Polski wynikających z Dyrektywy Ptasiej i Dyrektywy

Siedliskowej wymaga utworzenia w Polsce sieci Natura 2000, obejmującej obszary kluczowe dla zachowania wszystkich wymienionych w Dyrektywach gatunków i siedlisk przyrodniczych. Na podstawie danych naukowych o rozmieszczeniu tych gatunków oraz na podstawie przyjętych w Unii Europejskiej wspólnych kryteriów „reprezentatywności ujęcia” gatunków i siedlisk przyrodniczych w sieci, oszacowano ze wymaga to ochrony w formie obszarów ptasich ok. 17-18% terytorium kraju (obecnie ok. 15,6%), a w formie obszarów siedliskowych – ok. 11-14% (obecnie ok. 8,1%). Łącznie obszary Natura 2000 musiałyby zająć ok. 20% terytorium Polski (obecnie 18,1% - stan na grudzień 2008). Doliny rzeczne oraz inne obszary występowania ekosystemów wodnych i od wody zależnych będą pokryte tymi terenami w stopniu znacznie wyższym niż średnia krajowa.

141. Inne wymogi Dyrektywy Ptasiej i Siedliskowej dotyczą całości terytorium kraju i obejmują one:

a) obowiązek zapewnienia nadzoru całych krajowych zasobów gatunków i siedlisk przyrodniczych (także poza terenami chronionymi) – w znacznym stopniu dotyczący ekosystemów wodnych i od wody zależnych,

b) obowiązek ochrony wskazanych w Dyrektywach gatunków roślin i zwierząt – w tym, dla niektórych gatunków, zakaz niszczenia ich schronień i lęgowisk; w znacznej części są to gatunki związane z ekosystemami wodnymi i od wody zależnymi,

c) obowiązek ochrony korytarzy ekologicznych – co dotyczy wszystkich cieków i ich dolin.

142. Realizacja zobowiązań Polski wynikających z Konwencji o Różnorodności Biologicznej, w tym tzw. celu 2010, wymaga również istotnego uzupełnienia Krajowego Systemu Obszarów Chronionych – utworzenia 3-4 nowych parków narodowych (istnieją 23), ok. 300-400 rezerwatów przyrody (istnieje ok. 1400), ok. 20-40 parków krajobrazowych (istnieje 120). Nowe obiekty w znacznym stopniu obejmować będą ekosystemy od wody zależne i doliny rzeczne. Znacznego uzupełnienia wynika system Obszarów Chronionego Krajobrazu. W systemie tym powinna się docelowo znaleźć większość „naturalnych” i „półnaturalnych” dolin rzecznych.

143. Inne zobowiązania wynikające z ochrony różnorodności biologicznej muszą być stosowane na obszarze całego kraju, niezależnie od systemu obszarów chronionych. Są to „twarde” obowiązki dotyczące ochrony gatunkowej (w tym ochrona siedlisk gatunków chronionych), a także „miękkie”, lecz nie mniej ważne obowiązki wynikające z aktów wykonawczych do ratyfikowanych przez Polskę konwencji międzynarodowych (np. zasada stosowania tzw. podejścia ekosystemowego we wszystkich sposobach użytkowania ekosystemów, zasada zapewnienia odpowiednich zasobów wodnych dla ekosystemów od wody zależnych, unikanie nowych i likwidacja istniejących barier w migracji na rzekach łososiowych, ochrona naturalnych procesów linii brzegowej morza, pieczołowite uwzględnianie zagadnień różnorodności biologicznej w ocenach oddziaływania na środowisko itp.).



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

55

144. Polityka środowiskowa Polski musi być zgodna z planem prac Unii Europejskiej na rzecz ochrony różnorodności biologicznej (obejmującym m. in. dążenie do realizacji, choćby z opóźnieniem, tzw. celu 2010). Wynika stąd m. in. obowiązek dążenia do poprawy stanu całych krajowych zasobów gatunków i siedlisk przyrodniczych „znaczenia europejskiego”. Wykonanie tego obowiązku w znacznym stopniu musi mieć miejsce w ekosystemach wodnych i od wody zależnych.

145. Realizacja celów ochrony przyrody nie wyklucza inwestycji na obszarach chronionych, choć oczywiście nakłada na nie istotne ograniczenia – wymaga takiego planowania i projektowania przedsięwzięć, które zapewni realizację inwestycji, przy minimalizacji niekorzystnego jej wpływu na środowisko.

146. Konieczność zaspokojenia potrzeb wodnych ekosystemów stanowi istotny element gospodarowania zasobami wodnymi i będzie silnie warunkować możliwości realizacji innych potrzeb wodnych. Brak jednak na chwilę obecną ilościowego oszacowania.

V.1.3 Prognoza potrzeb wodnych w horyzoncie czasowym 2015 147. Przy obecnym poziomie stosowania wodociągów, zużycie wody w gospodarce

komunalnej, przypadające na 1 mieszkańca nie przekracza 59 m3/osobę/rok. Do 2015 roku należy założyć wzrost poziomu zwodociągowania o 10%, co daje wzrost zużycia wody do 65 m3/osobę/rok. Dodatkowo, należy założyć 5% wzrost zużycia wody związany z rozwojem urbanizacji, co sugeruje zużycie 68 m3 na 1 mieszkańca w roku. Prognozując liczbę ludności bez uwzględnienia migracji zewnętrznej na ok. 38 mln, otrzymujemy zużycie wody wynoszące około 2 584 hm3 w roku. W stosunku do obecnego zużycia jest to wzrost o 342 hm3 w roku. Nie stanowi on wprawdzie zagrożenia, ale nie zwalnia także z obowiązku ochrony zasobów.

148. Brak racjonalnych podstaw do realnej prognozy zużycia wody w przemyśle. Wysoce prawdopodobny jest spadek zużycia ze względu na wprowadzanie technologii wodooszczędnych. Każdy 1% oszczędności daje około 84 hm3/rok, które można wykorzystać dla pokrycia deficytów wody. Prognozując zużycie wody w przemyśle należy przyjąć oszczędności od 0 do 10%. Daje to prognozowane zużycie w granicach 7 540 – 8 378 hm3/rok wody (w tym pobory zwrotne i bezzwrotne).

149. Wodę dla rolnictwa należy prognozować w warunkach przewidywanych deficytów związanych ze skutkami suszy oraz ze wzrostem produkcji biomasy na potrzeby wzrostu energii ze źródeł odnawialnych. Dotychczasowy pobór wody na cele rolnicze wynosi 1 180 hm3/rok. Przewidywać należy wzrost zużycia o co najmniej 10%, czyli do wartości około 1 300 hm3/rok.

150. W powyższy sposób szacowana suma poborów wody na cele komunalne, przemysłowe i rolnicze w 2015 roku wynosi około 11 424 – 12 262 hm3/rok. Jest to pobór na poziomie podobnym jak dotychczas. Zmiany nastąpią jednak w przestrzennej lokalizacji poboru i jego źródłach (możliwe zwiększenie poboru z wód podziemnych) oraz w czasowym (sezonowym) rozkładzie jego wielkości. Pogorszą się relacje pobór – zasób w obszarach metropolitalnych i w obszarach intensyfikacji rolnictwa. Należy więc liczyć się z koniecznością zastosowania



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

56

dodatkowej retencji wody, której wartość powinna zostać oszacowana sezonowo i zlokalizowana obszarowo.

151. Potrzeby wodne środowiska, w tym obszarów chronionych i renaturyzowanych wymagają odrębnego oszacowania. Również konieczne jest uruchomienie nawodnień na zdegradowanych w wyniku odwodnienia torfowiskach, m.in. metodą regulowanego odpływu. Oszacowania wymaga zasięg i poziom zabezpieczenia minimalnych przepływów biologicznych, oraz możliwość zachowania przepływów zbliżonych do naturalnego reżimu hydrologicznego (przepływu ekologicznego).

152. Obniżenie zagrożenia powodziowego do 2015 roku wymaga powiększenia retencji przeciwpowodziowej, w tym budowy systemów retencji technicznej, odbudowy retencji naturalnej oraz rozwoju retencji wód opadowych w obszarach objętych procesem urbanizacji, a także odbudowy i modernizacji istniejących systemów ochrony przeciwpowodziowej. Te działania będą jednocześnie przyczyniały się do ochrony i poprawy struktury bilansu wodnego, a także poprawy jakości biologicznej ekosystemów wodnych i przeciwdziałania niekorzystnym zmianom hydromorfologicznym. Aby można było to osiągnąć, należy wcześniej dokonać:

▪ oszacowania rzeczywistego ryzyka powodziowego, zwłaszcza w miejscach gdzie cyklicznie występują szkody powodziowe,

▪ oceny funkcjonalności istniejących środków ochrony przed powodzią, w ujęciu kompleksowym, obecnie i w warunkach prognozowanych zmian i wzrostu zagrożenia,

▪ określenia ogólnopolskich, obowiązujących reguł i procedur planowania przestrzennego i użytkowania terenu w obszarach narażonych na zagrożenie, w celu systematycznego obniżania zagrożenia powodziowego i ograniczania jego wzrostu w przyszłości.

V.1.4 Perspektywa potrzeb wodnych w horyzoncie czasowym 2030 153. Zaopatrzenie w wodę gospodarki komunalnej: do 2030 roku będzie prawdopodobnie

wymagać wzrostu zużycia wody o 5% zużycia wody związany z rozwojem urbanizacji, co sugeruje zużycie 71 m3 na 1 mieszkańca na rok (wzrost może być dużo większy, jeśli nie będą podjęte działania dla wdrażania metod oszczędnego zużycia wody). Prognozując liczbę ludności bez uwzględnienia migracji zewnętrznej na ok. 36,825 mln, otrzymujemy zużycie wody wynoszące około 2 614 hm3 w roku. Stanowi to wzrost w stosunku do obecnego zużycia o 372 hm3 w skali roku.

154. Z powodu braku podstaw dla przeprowadzenia realnej prognozy zużycia wody w przemyśle przyjęto oszczędności związane ze spadkiem współczynnika wodochłonności wynoszące około 15%. Daje to prognozowane zużycie na poziomie 7 122 hm3 wody w roku.

155. Wodę dla rolnictwa należy prognozować w warunkach przewidywanych deficytów związanych ze skutkami suszy oraz ze wzrostem produkcji biomasy na potrzeby wzrostu energii ze źródeł odnawialnych. Przewidywać należy znaczny wzrost



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

57

zużycia w stosunku do obecnego, szczególnie w przypadku spełnienia się prognozy zmian globalnych klimatu.

156. W ten sposób szacowana suma poborów wody na cele komunalne, przemysłowe i rolnicze w 2030 roku wynosi około 11 152 hm3. Jest to pobór na podobnym jak dotychczas poziomie (np. w stosunku do 2005 i 2004 roku). Utrzymają się trendy zmian jak dla horyzontu czasowego 2015, co wymusi racjonalizacje zużycia wody, pozyskiwanie wód opadowych i popieranie rozwiązań zwiększających naturalną i sztuczną zdolność retencyjną zlewni.

157. Podobnie jak na poziomie 2015, zabezpieczenie potrzeb wodnych środowiska, w tym powiększonego areału obszarów chronionych, wymaga oszacowania i powiązania z odbudową naturalnej retencji. Należy tutaj również oszacować zasięg i poziom potrzeb a także zabezpieczenie minimalnych przepływów biologicznych jako elementów zachowania przepływów zbliżonych do naturalnego reżimu hydrologicznego (przepływu ekologicznego.

158. Zmniejszenie ryzyka powodziowego do 2030 roku wymagać będzie dalszej rozbudowy systemów powodziowej retencji technicznej, naturalnej oraz rozwoju retencji wód opadowych w obszarach objętych procesem urbanizacji, a także utrzymania (w tym odbudowy i modernizacji) istniejących systemów ochrony przeciwpowodziowej. Te działania, podobnie jak wcześniej, będą jednocześnie przyczyniały się do ochrony i poprawy struktury bilansu wodnego, a także poprawy jakości biologicznej ekosystemów wodnych i przeciwdziałania niekorzystnym zmianom hydromorfologicznym.

V.2 Efekty osiągnięte w 2030 roku w gospodarowaniu wodami 159. Będzie funkcjonować zintegrowany, krajowy system gospodarowania zasobami

wodnymi, gwarantujący realizację strategicznych celów gospodarowania wodami w zmieniających się uwarunkowaniach.

160. Będą ugruntowane zasady i procedury osiągania i utrzymywania dobrego stanu lub potencjału ekologicznego ekosystemów wodnych i bezpośrednio od wód zależnych a także dobrego ilościowego i chemicznego stanu wód podziemnych, oparte na proporcjonalności ekologicznej i ekonomicznej, odniesionej do zaspokajania potrzeb wodnych oraz przeciwdziałania naturalnym zagrożeniom. Praktycznie:

▪ Dopływ zanieczyszczeń i osadów do ekosystemów wodnych i do wód podziemnych ulegnie zasadniczemu ograniczeniu, a poprzez częściową odbudowę naturalnej retencji i ochronę istniejącej, zahamowana zostanie degradacja struktury i wysokości odpływu ze zlewni. Dzięki temu w znacznym stopniu wyeliminowane zostaną przyczyny negatywnych zmian hydromorfologicznych i fizykochemicznych a tym samym jakość biologiczna większości wód powierzchniowych ulegnie poprawie. Nowe zasady i technologie realizacji uzasadnionej zabudowy hydrotechnicznej ograniczą ich istotny wpływ na zmiany morfologiczne koryt rzek i potoków oraz na jakość biologiczną wód.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

58

▪ Wymagane warunki funkcjonowania dolinowych korytarzy rzecznych zostaną osiągnięte poprzez dopuszczone i akceptowane zasady zagospodarowania i użytkowania stref przybrzeżnych zapewniające ochronę bioróżnorodności, a także odpowiednią szerokość korytarza zapewniającą ciągłość ekosystemu i odpływ wielkich wód. Odstępstwa dopuszczone ekonomiczną koniecznością, związane z zabudową brzegową i korytową nie będą zaburzały warunków funkcjonowania korytarzy w zakresie określonym wymaganiami i kryteriami ochrony ekosystemów wodnych i od wód zależnych.

161. Będzie funkcjonować i rozwijać się zaawansowany system zarządzania ryzykiem powodziowym, w którym:

▪ będą kształtowane komplementarne rozwiązania ograniczające wzrost zagrożenia powodziowego oraz ochronę przed nim środkami technicznymi i innymi:

- ograniczenie wzrostu zagrożenia powodziowego zostanie osiągnięte przez racjonalizację zagospodarowania przestrzennego i użytkowania terenu w rejonach rzek oraz przez racjonalną gospodarkę wodami opadowymi w obszarach objętych urbanizacją,

- ochrona przed powodzią będzie realizowana przez kompleksowe systemy retencyjne (retencja naturalna i sztuczna) ograniczające wielkość powodzi oraz poprzez systemy środków ograniczających zasięg powodzi (obwałowania, kanały ulgi, zabezpieczenie właściwych korytarzy rzecznych) oraz jej skutki (zabudowa umacniająca koryta rzek i potoków), skoncentrowane w miejscach wysokiego ryzyka powodziowego;

▪ zostanie rozwinięty system ostrzeżeń przed powodzią, system reagowania na zagrożenia, system odbudowy po powodzi oraz system edukacji i informacji,

▪ zostanie rozwinięty system ubezpieczeń powodziowych jako niezbędny element systemu organizacyjno - prawnego

▪ integrację powyższych elementów systemu oraz procedury kontroli jego efektywności skutkować będą wzrostem zabezpieczenia przeciwpowodziowego.

162. Kształtowanie zasobów wodnych dla zaspokojenia potrzeb wodnych użytkowników i środowiska będzie realizowane poprzez:

▪ odbudowę naturalnej retencji zlewni, która będzie sprzyjała zarówno poprawie warunków wilgotnościowych gruntu i poprawie stanu ekologicznego ekosystemów wodnych, jak i opóźnieniu spływu wód opadowych

▪ rozwój systemów retencji opartych na retencji naturalnej i zbiornikowej w obszarach wymagających interwencji na skutek zachodzących zmian klimatycznych (wzrost zagrożenia suszą) i rozwoju zagospodarowania przestrzennego,

▪ łagodzenie deficytu wody, głównie w rolnictwie, przez stosowanie wodooszczędnych upraw i technologii oraz ograniczenie odwodnień, ale także na bazie uzasadnionej alokacji zasobów,



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

59

▪ funkcjonujące w praktyce zasady ograniczenia alokacji zasobów wodnych dzięki integracji gospodarki wodno - ściekowej na poziomie lokalnym z gospodarowaniem zasobami wodnymi w skali zlewni,

▪ wdrożoną politykę oszczędności w korzystaniu zasobów wodnych z podziałem na rodzaje zapotrzebowania i uwzględnieniem technologii wodooszczędnych,

163. Zostanie wprowadzony i będzie systematycznie rozszerzany system prognoz, monitoringu i informacji o suszy.

164. Zostanie poprawiony system ubezpieczeń przed skutkami suszy.

165. Zostanie racjonalnie wykorzystany energetyczny potencjał rzek Polski z uwzględnieniem wymagań środowiskowych.

166. Rozwiązania w zakresie transportu wodnego dostosowane będą do ogólnej strategii i polityki transportowej Polski oraz do wymagań środowiskowych;

167. Turystyka i rekreacja związana z wykorzystaniem zasobów wodnych będzie kształtowana z uwzględnieniem kryteriów przyrodniczych.

168. Zarządzanie systemem gospodarowania wodami będzie oparte na zarządzie zlewniowym w celu harmonizacji rozwoju społeczno-gospodarczego i ochrony ekosystemów wodnych. Podmioty struktury zarządzającej będą dzieliły pomiędzy siebie kompetencje przypisane odpowiedniemu zasięgowi obszarowemu:

▪ na poziomie krajowym: inicjatywa ustawodawcza oraz monitoring i ocena realizacji strategii gospodarowania wodami i jej planów operacyjnych,

▪ na poziomie zlewniowym:

- planowanie i programowanie oraz monitoring i ocena efektów działań na poziomie regionalnym,

- planowanie, organizowanie i koordynowanie operacyjnego reagowania wraz z kontrolą jego wyników,

- organizowanie, koordynowanie i kontrola w zakresie eksploatacji urządzeń wodnych, administrowania majątkiem skarbu państwa a także innych podmiotów w zakresie określonym prawem – na poziomie regionalnym;

- planowanie, organizowanie i koordynowanie działań w zakresie ochrony przeciwpowodziowej i przeciwdziałania skutkom suszy przez Ośrodki Koordynacyjno-Informacyjne ochrony przeciwpowodziowej RZGW;

▪ na poziomie lokalnym:

- administrowanie majątkiem Skarbu Państwa oraz utrzymanie wód i urządzeń wodnych w ścisłym współdziałaniu z lokalnym samorządem,

- przygotowywania planów zagospodarowania przestrzennego a także organizowania i kontroli lokalnych systemów gospodarki wodnej i ściekowej oraz zarządzania kryzysowego;

- likwidacja skutków w zakresie sytuacji nadzwyczajnych związanych z powodzią i suszą.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

60

V.3 Uwarunkowania realizacji strategicznych celów gospodarowania wodami do 2030 roku

169. Zderzenie zarysowanej wizji gospodarki wodnej w horyzoncie 2030 z zakresem kluczowych problemów wynikających z diagnozy oraz z trudnościami w poprawnej identyfikacji i interpretacji prognoz wskazuje na poważne przeszkody w realizacji założonych celów strategicznych w gospodarowaniu wodami. Ich pokonanie zależy od szybkiego:

▪ Rozwoju monitoringu oraz baz danych i systemu informacji służących identyfikacji potencjalnych deficytów wody i ich przyczyn, rodzaju i poziomu wzrostu zagrożenia powodziowego i jego skutków na obszarze kraju, potrzeb wodnych, kontrolowania stopnia ich zaspokojenia, stanu infrastruktury hydrotechnicznej, oceny jej efektywności itd.;

▪ Rozwiązania problemów formalno-prawnych w zakresie: analizy i oceny zużycia wody a także ram dla wprowadzania zasad racjonalizacji tego zużycia, zasad alokacji zasobów na pokrycie deficytów, programów oszczędnościowych, zasad inwestowania w energetykę wodną i zasad zabezpieczenia potrzeb wodnych do produkcji biomasy służącej rozwojowi energii z jej spalania; a także partycypacji w podejmowaniu decyzji dotyczących rozwoju transportu wodnego;

▪ Ustalenia i opracowania priorytetów, kryteriów i wytycznych dla: planowania i realizacji zróżnicowanej ochrony przed powodzią, alokacji zasobów służącej likwidacji deficytów wody oraz dla programów oszczędnościowych i restrykcji w kontroli zużycia wody, planowania zagospodarowania przestrzennego ograniczającego zaburzenia w bilansie wodnym, itd.

▪ Wprowadzenia, we współpracy z instytucjami zarządczymi, eksploatacyjnymi i wykonawczymi, ciągłego programu badań rozwojowych i prac studialnych mających na celu poprawną ocenę aktualnego stanu zasobów wodnych i ochrony przed nadzwyczajnymi zagrożeniami, a także prognozowanie i przewidywanie scenariuszy rozwoju skutków zmian klimatycznych oraz zmian wynikających z rozwoju zagospodarowania zlewni i dorzeczy, co da podstawę do wypracowywania skutecznych i uzasadnionych rozwiązań problemów. W ten sposób zbudowana zostanie przestrzeń bezpiecznego i efektywnego działania branży „gospodarka wodna”, opierająca się na silnych podstawach metodycznych, podstawowym i ustawicznym kształceniu kadry oraz współpracy z branżami pokrewnymi.

170. System monitoringu, baz danych i informacji jest podstawą realizacji współczesnej polityki wodnej. NSGW uznaje realizację systemu baz danych za jeden z głównych priorytetów. Przegląd uwarunkowań, zakresu zagadnień diagnostycznych oraz prognostycznych pokazuje, że ten system musi odejść od tradycyjnego rozumienia bazy danych gospodarki wodnej na rzecz utworzenia obok niej powiązań z bazami danych innych dziedzin. Powinien on także objąć budowę określonego zakresu i poziomu analiz, ocen i interpretacji jednostkowych i kompleksowych.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

61

171. Priorytety, kryteria, standardy metodyczne i wytyczne w planowaniu, projektowaniu, realizacji i kontroli, to podstawowe instrumenty merytoryczne we wszystkich dziedzinach działalności w ramach gospodarowania wodami. Bez tych instrumentów nie można dokonywać ani ocen aktualnego stanu, ani prognozować przyszłych działań, ani planować i realizować poprawnych rozwiązań, ani też monitorować i rozliczać ich efekty.

172. Badania rozwojowe i prace studialne są nie tylko podstawą poprawnej oceny stanu, prognozy jego zmian oraz wypracowywania skutecznych rozwiązań. Badania te, a zwłaszcza prace studialne, dostarczają wkładu do systemu monitoringu, baz danych i informacji oraz wykorzystania współczesnych narzędzi do jej przetwarzania i tworzenia jakościowo nowej informacji, zgodnie ze standardami europejskimi. Wkład taki powinien być także podstawą formułowania poprawnych rozwiązań w sferze formalno-prawnej, ale przede wszystkim służyć sformułowaniu i opracowaniu priorytetów, kryteriów i wytycznych. Aby narzędzia te mogły zostać poprawnie skonstruowane, a następnie konserwowane i rozwijane musi zostać zbudowana bezpieczna przestrzeń, bazująca na jednostkach naukowych, badawczo-rozwojowych i edukacyjnych o interdyscyplinarnym charakterze, która powinna stanowić niezbędny element zintegrowanego systemu.

173. Zakres i identyfikacja kluczowych problemów formalno-prawnych wyraźnie wskazuje na zróżnicowanie „dystansów” dzielących wizję gospodarki wodnej w horyzoncie 2030 od jej obecnego stanu w poszczególnych obszarach problemowych. Wskazuje on także na konieczność zmian w zarządzaniu gospodarką wodną, aby skutecznie rozwinąć i stosować narzędzia prawno-ekonomiczne, dokonywać ustaleń międzybranżowych bazujących na poprawnym podziale kompetencji, oddzielić planowanie, organizowanie i kontrolę od inwestowania i administrowania, a także, co bardzo istotne i pilne, inicjować zintegrowane działania mające na celu zapewnienie spójności przestrzennej rozwoju społeczno-gospodarczego z ochroną zasobów wodnych oraz środowiska i z działaniami na rzecz ograniczenia wzrostu ryzyka powodziowego oraz zabezpieczenia przed nim.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

62

VI Reforma gospodarowania wodami

VI.1 Uzasadnienie konieczności reformy 174. Obecny stan gospodarowania wodami w Polsce powoduje narastające negatywne

skutki i zagrożenia dla ludności, gospodarki i ekosystemów.

Źródłami niewydolności zarządzania wodami i majątkiem Skarbu Państwa jest brak spójnego systemu organizacyjnego prawnych i ekonomiczno-finansowych instrumentów wykonawczych warunkujących skuteczność funkcjonalną i efektywność ekonomiczną gospodarowania wodami.

175. W wyniku oceny obecnych instrumentów wykonawczych gospodarowania wodami należy podkreślić:

▪ Brak spójnego systemu regulacji prawnych i ciągłości polityki legislacyjnej powiązanych z bieżącą oceną wykonalności prawa w gospodarowaniu wodami;

▪ Brak spójnego systemu instrumentów ekonomicznych stymulujących racjonalność, a także wzrost samofinansowania gospodarowania wodami;

▪ Brak operatywnego systemu finansowania gospodarowania wodami, a w szczególności utrzymania majątku Skarbu Państwa i rozwoju infrastruktury wodnej w zlewniach rzecznych;

▪ Brak systemu jednorodnej informacji i monitoringu służącego obecnym zadaniom gospodarowania wodami;

▪ Niedostateczne zaawansowanie konsultacji ze społeczeństwem i organizacjami pozarządowymi oraz brak jednolitych, wdrożonych rozwiązań w zakresie współudziału w procesie podejmowania decyzji;

176. Praktyczną konsekwencją niewydolności systemu zarządzania są w szczególności:

▪ Ograniczona dostępność wody dobrej jakości dla użytkowników i rosnące jej koszty społeczne, gospodarcze i ekologiczne w skali zlewni rzecznej;

▪ Ograniczona stymulacja racjonalności i efektywności działań użytkowników wody;

▪ Brak optymalizacji wykonania akcesyjnych zobowiązań Polski w zakresie ochrony wód, a w tym realizacji KPOŚK współfinansowanego z dotacji funduszy Unii Europejskiej za pośrednictwem krajowych instytucji centralnych;

▪ Ograniczone możliwości formułowania i wdrażania zlewniowych polityk gospodarowania wodami uwzględniających planowanie działań oraz ich odpowiednie finansowanie w układzie zlewniowym;

▪ Brak długofalowej polityki gospodarowania majątkiem Skarbu Państwa w zlewniach rzecznych łączącej w harmonijny sposób efektywność funkcjonalną i ekonomiczną z zachowaniem bioróżnorodności, oraz przy akceptacji społecznej;



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

63

▪ Niedostatecznie odtwarzany majątek Skarbu Państwa w zlewniach rzecznych i jego postępująca degradacja;

▪ Brak przygotowania i wdrożenia nowoczesnych środków i metod ochrony przed powodzią i suszą pozwalających na pełne wykorzystanie potencjału naturalnej retencji w zlewniach rzecznych, przy zastosowaniu technik informatycznych w powiązaniu z topograficzną i ekonomiczną bazą danych;

▪ Brak dostatecznego powiązania polityk sektorowych i planów regionalnych w zlewniach rzecznych;

▪ Znaczne opóźnienia w realizacji zobowiązań akcesyjnych Polski w zakresie gospodarowania wodami, grożących nałożeniem na Polskę sankcji i kar pieniężnych.

177. Dla uzyskania niezbędnej skuteczności funkcjonalnej i ekonomicznej efektywności gospodarowania wodami w Polsce, konieczna jest wobec powyższego głęboka reforma obecnego systemu gospodarowania wodami. Nowy zintegrowany system gospodarowania wodami winien być dostosowany do warunków zrównoważonego rozwoju w zlewniach rzecznych, a równocześnie spełniać wymogi Unii Europejskiej.

VI.2 Założenia generalne reformy 178. Podstawowym założeniem reformy jest pełna realizacja zlewniowej polityki

gospodarowania wodami w zgodności z wymogami i standardami Unii Europejskiej spełniającej kryteria:

▪ Funkcjonalności i bezpieczeństwa;

▪ Zrównoważonego rozwoju (efektywność ekonomiczna, trwałość ekosystemów i akceptacja społeczna).

179. W konsekwencji, uregulowania prawne powinny uwzględniać zasadę zintegrowanego gospodarowania wodami i wiodącą rolę krajowej polityki w obszarach dorzeczy (obejmujących także wody przybrzeżne), regionach wodnych i zlewniach wobec działań podejmowanych regionalnie i lokalnie przez samorządy właściwych szczebli i różne podmioty gospodarcze.

180. W tym celu niezbędne jest rozdzielenie kompetencji dotyczących zarządzania zasobami wodnymi od utrzymania wód i zarządzania majątkiem Skarbu Państwa należącym do gospodarki wodnej.

181. Autonomiczne zarządzanie zasobami wodnymi w układzie zlewniowym będzie realizowane przez rządową administrację wodną (minister właściwy ds. gospodarki wodnej, Prezes KZGW i dyrektorzy RZGW), za pomocą odpowiednich instrumentów wykonawczych. Zarządzanie to obejmować będzie również wody przybrzeżne w ramach dorzeczy. Administracja rządowa, będzie odpowiedzialna za prowadzenie kompleksowej polityki i realizację narodowej strategii gospodarowania wodami na poziomie kraju, regionów wodnych i poszczególnych zlewni.

182. Utrzymanie wód i zarządzanie majątkiem Skarbu Państwa winno być zintegrowane i realizowane przez jednolite struktury organizacyjne. Dla dokonania wyboru



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

64

najbardziej właściwego rozwiązania przeanalizowano dwa jednorodne warianty, określające obszar możliwych do realizacji rozwiązań:

Wariant I, zwany dalej „samorządowym” - dotychczasowe zadania dyrektorów RZGW w tym zakresie zostają przekazane samorządom wojewódzkim i następuje ich połączenie z zadaniami realizowanymi dotychczas w granicach administracyjnego podziału kraju przez WZMiUW. Samorządy wojewódzkie realizować będą te zadania w oparciu o plany gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy oraz warunki korzystania z wód regionu wodnego i zlewni;

Wariant II, zwany dalej „rządowym” - cały majątek Skarbu Państwa dotyczący gospodarki wodnej oraz zadania utrzymania wód będące obecnie w gestii RZGW i WZMiUW zostają powierzone nowym jednostkom organizacyjnym podległym Prezesowi KZGW, działającym w układzie podziału na regiony wodne. Nowe jednostki realizować będą swe zadania w oparciu o plany gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy, plany zarządzania ryzykiem powodziowym oraz warunki korzystania z wód regionu wodnego i zlewni.

W obu wariantach utrzymanie wód i zarządzania majątkiem położonym w obszarze wód przybrzeżnych i pasa technicznego wód morskich, będzie należało jak dotychczas do administracji rządowej – urzędów morskich.

183. W odniesieniu do ustroju Państwa, wariant „samorządowy” reformy odpowiada aktualnym procesom decentralizacji i porządkowania podziału kompetencji pomiędzy administrację rządową i samorządową, zgodnie z zasadą subsydiarności, czyli rozwiązywania bieżących problemów najbliżej miejsca ich powstawania. Ponadto, wariant ten zapewnia realizację europejskiej polityki spójności, która wymaga prawidłowych relacji pomiędzy polityką regionalną i politykami sektorowymi, ze względu na ich oddziaływanie w tej samej przestrzeni. Struktura przestrzenna obecnych WZMiUW (oddziały i inspektoraty) wraz z ich bazą materialną, wzmocniona kadrami RZGW, daje możliwość sprawnego przeprowadzenia reformy.

184. Realizacja wariantu „rządowego” zapewnia skupienie wszystkich elementów gospodarowania wodami w KZGW, w układzie hydrograficznego podziału kraju (regionach wodnych). Wariant ten wymaga jednak zbudowania nowej struktury organizacyjnej. Jednocześnie wariant ten może prowadzić do ograniczenia roli i zakresu odpowiedzialności samorządów w gospodarowaniu wodami uruchamiając postawy roszczeniowe wobec administracji rządowej w tym zakresie.

185. Biorąc pod uwagę obszar możliwych do realizacji rozwiązań, ostateczna decyzja w tym zakresie powinna być poprzedzona pogłębioną analizą uwarunkowań realizacyjnych możliwych wariantów. Wybór i wdrożenie struktury organizacyjnej dla utrzymania wód i zarządzania majątkiem Skarbu Państwa muszą być ściśle powiązane z wyprzedzającym lub równoczesnym wdrożeniem autonomicznego zarządzania zasobami w układzie zlewniowym przez rządową administrację wodną wyposażoną w skuteczne instrumenty i narzędzia wykonawcze zapewniające jej m.in.:

• Decydujący wpływ na tworzenie i finansowanie zlewniowych planów inwestycji w majątku wodnym;

• Nadzór budowlany inwestycji i kontrolę ich eksploatacji.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

65

Etapy wprowadzania reformy

186. Reforma obejmuje trzy okresy – okres wstępny (trwający kilka miesięcy), okres wdrażania (2009-2015) i okres docelowy (2016-2030). Ponadto reforma musi nie tylko respektować zakres i terminy realizacji polskich zobowiązań akcesyjnych w ramach wdrażania dyrektyw związanych z gospodarowaniem wodami, a zdecydowanie ułatwiać i wspierać ich realizację.

187. W okresie wstępnym (2009) zostanie uszczegółowiona koncepcja realizacji reformy.

188. W okresie wdrażania (2009-2015) będą realizowane następujące 3 etapy:

Etap I - przygotowanie reformy - (trwający około 18 miesięcy przy odpowiedniej koncentracji środków i zasobów ludzkich) w zakresie szczegółowych rozwiązań organizacyjnych (instytucjonalnych) w odniesieniu do kompetencji w zarządzaniu, instrumentów ekonomiczno – finansowych, systemu finansowania gospodarki wodnej, systemu informacyjnego i współpracy instytucjonalnej zabezpieczającej trwałość i efektywność rozwiązań oraz systemu kontroli efektów reformy; w tym etapie przewiduje się również podjęcie zadań interwencyjnych pozwalających na uniknięcie naruszeń prawodawstwa wspólnotowego oraz określających wymagania dla przyszłych inwestorów. W ramach tego etapu reformy, w regionalnych zarządach gospodarki wodnej i w wojewódzkich zarządach melioracji i urządzeń wodnych, przeprowadzona zostanie szczegółowa inwentaryzacja majątku wraz z określeniem jego stanu technicznego oraz regulowanie spraw własnościowych. Równolegle, w ramach prac nad szczegółowymi rozwiązaniami, określone zostaną struktury i źródła finansowania dwóch działów systemu gospodarowania wodami, na podstawie przypisanych im zadań.

Etap II - wprowadzanie nowych rozwiązań, monitorowany na szczeblu centralnym (trwający minimum 18 miesięcy), w którym część zadań będzie realizowana zgodnie z dotychczasowym porządkiem; etap ten obejmuje następujące zadania:

a. przeprowadzenie reformy prawa na poziomie ustawowym i aktów niższego rzędu,

b. przeprowadzenie reformy instrumentów ekonomicznych i finansowych w zakresie gospodarki wodnej

c. przygotowanie i realizację pakietu rozwiązań wyprzedzających w zakresie wymagań stawianych planowaniu, projektowaniu i realizacji zadań, w tym obejmujących inwestycje. Będą to prace studialne, eksperckie, dobre praktyki, podręczniki, zalecenia i wytyczne.

Etap III - weryfikacja i kontrola efektów wdrożenia reformy (2012-2015).

W całym okresie wdrażania będzie trwał proces realizacji wymagań dyrektyw unijnych wraz z monitorowaniem efektów.

189. W okresie docelowym (2016 – 2030) system gospodarowania wodami będzie funkcjonował w oparciu o wypracowane, wdrożone, sprawdzone oraz zweryfikowane instrumenty i narzędzia. W okresie tym będą już obowiązywały procedury



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

66

systematycznego dostosowywania instrumentów i narzędzi zarządzania do sytuacji społeczno-ekonomicznej, wymagań szczegółowych, a także zachodzących zmian w polityce wodnej.

VI.3 Zintegrowany system gospodarowania wodami VI.3.1 Zarządzanie zasobami wodnymi 190. Zarządzanie zasobami wodnymi, realizowane przez administrację rządową, musi

być oparte na następujących instrumentach i narzędziach:

▪ planach gospodarowania wodami dla obszarów dorzeczy,

▪ planach zarządzania ryzykiem powodziowym,

▪ warunkach korzystania z wód,

▪ zasadach i kryteriach ochrony ekosystemów wodnych,

▪ zasadach i kryteriach ochrony przed powodzią i ograniczania wzrostu zagrożenia powodziowego,

przy uwzględnieniu innych uwarunkowań w kształtowaniu zagospodarowania przestrzennego, w tym użytkowania terenu oraz rozwoju infrastruktury.

191. Narzędzia te powinny:

▪ być dostosowane do właściwych poziomów zarządzania, zgodnie z europejską i krajową polityką wodną ;

▪ zapewniać przestrzenną integrację działań w układzie zlewniowym oraz administracyjnym;

▪ zapewniać integrację w różnych skalach przestrzennych tak, aby rozwiązania lokalne były elementem rozwiązań ponadlokalnych i regionalnych;

▪ zapewniać koordynację międzyresortową w celu ochrony zasobów wodnych; dotyczy to m. in. kształtowania obiektów infrastruktury drogowej i mostowej oraz kontroli utraty retencji zlewni na skutek zmiany użytkowania terenu.

192. Dla zapewnienia skutecznego gospodarowania w układzie zlewniowym, przewiduje się wzmocnienie roli dyrektora RZGW jako reprezentanta władzy wodnej w regionie wodnym poprzez przypisanie całości kompetencji związanych z pozwoleniami wodnoprawnymi KZGW i RZGW.

193. Regionalne zarządy gospodarki wodnej, jako odpowiedzialne za zarządzanie zasobami wodami, będą uzgadniały plany zagospodarowania przestrzennego oraz sprawowały kontrolę przestrzegania pozwoleń wodnoprawnych i instrukcji gospodarowania wodami, w odniesieniu do wszystkich użytkowników zasobów wodnych w regionie wodnym.

194. Rządowa administracja wodna będzie spełniała funkcje koordynacyjne i kontrolne wszelkich działań inwestycyjnych jednostek zarządzających majątkiem Skarbu Państwa, za wyjątkiem majątku będącego w zarządzie urzędów morskich, poprzez dystrybucję środków finansowych.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

67

195. Ponadto, w zakresie zarządzania zasobami wodnymi proponuje się

pozostawienie w obszarze właściwości Prezesa KZGW kompetencji do uzgadniania, w części dotyczącej gospodarki wodnej, projektów programów priorytetowych Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; powyższy środek zapewnia wpływ Prezesa KZGW na dystrybucję środków finansowych przeznaczonych na gospodarkę wodną, w tym inwestycje i utrzymanie majątku, uzyskiwanych z opłat za korzystanie ze środowiska;

VI.3.2 Utrzymanie wód i zarządzanie majątkiem Skarbu Państwa 196. Utrzymanie wód i zarządzanie majątkiem Skarbu Państwa w zakresie gospodarki

wodnej, za wyjątkiem majątku w obrębie wód przybrzeżnych, będzie zgodne z wybranym wariantem (patrz pkt.187)

197. Rozwiązania dotyczące tego zakresu gospodarowania wodami powinny objąć ustalenie zasad i źródeł finansowania oraz zasad partycypacji w kosztach użytkowania i modernizacji majątku, odpowiednio w aspekcie:

▪ użytkowania wód;

▪ ochrony przed powodzią i skutkami suszy;

▪ ochrony wód, ekosystemów wodnych i od wody zaleznych.

198. Rozwiązania powyższe wymagają:

▪ określenia zasad dążenia do samofinansowania usług wodnych w rozumieniu RDW oraz samofinansowania innych działań w zakresie wykorzystania wód, połączonych z kompetencjami w zakresie poboru opłat i i wykorzystania pochodzących z tego źródła środków,

▪ określenia zasad współfinansowania przez społeczności lokalne inwestycji wodnych zwiększających bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, na zasadach udziału w kosztach i korzyściach;

▪ ustalenia ekonomicznych zasad rozwiązywania sytuacji konfliktowych (np. między ochroną przed powodzią czy wykorzystaniem wód, a ochroną ekosystemów wodnych).

199. Dla racjonalnego zarządzania majątkiem Skarbu Państwa, prawo winno umożliwiać elastyczne podejście do tworzenia jednostek budżetowych realizujących te zadania.

VI.3.3 System prawny 200. Proponowana reforma wymaga pełnej harmonizacji prawodawstwa polskiego z

wymogami polityki wodnej Unii Europejskiej. Regulacje prawne muszą uwzględniać zasadę gospodarowania wodami w układzie zlewniowym, a jednocześnie integrować związane z wodą działania sektorowe i samorządowe o charakterze regionalnym podejmowane w układzie administracyjnym kraju.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

68

201. Międzynarodowe otoczenie prawne gospodarki wodnej to poza dyrektywami bezpośrednio związanymi z polityką wodną Unii Europejskiej, istotne dla proponowanej reformy dyrektywy z dziedziny ochrony różnorodności biologicznej, a w szczególności tzw. dyrektywa siedliskowa (92/43/EWG) i ptasia (79/409/EWG). Dotychczas dokonana transpozycja przepisów wyżej wspomnianych dyrektyw wymaga pilnych działań legislacyjnych celem usunięcia ujawnionych dotychczas niezgodności.

202. Konieczna jest odpowiednia realizacja konwencji i umów międzynarodowych związanych z gospodarką wodną, w szczególności konwencji o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego, konwencji Ramsar, jak też umów z krajami sąsiadującymi z Polską dotyczących współpracy na wodach granicznych.

203. Reforma musi dostosować zmiany sposobu zarządzania w gospodarowaniu wodami do ustroju Państwa wpisując się w podejmowane ostatnio w Polsce działania dla dokończenia reformy administracji publicznej w zakresie prac związanych z decentralizacją i uporządkowaniem podziału kompetencji pomiędzy administracją rządową i samorządową.

204. Prawo musi zapewniać, aby zasady polityki wodnej oraz związanych z nią aktów prawnych Unii Europejskiej docierały do wszystkich sektorów polskiej gospodarki, na równi z innymi politykami EU dotyczącymi bezpośrednio tych sektorów (np. polityką energetyczną czy też wspólnotową polityką rolną). Oznacza to konieczność znacznego rozwinięcia procedur współpracy międzyresortowej.

205. Prawo musi wyposażyć administrację wodną w instrumenty zapewniające możliwość kontroli wykonalności prawa, w celu jego stałego doskonalenia. Jest to szczególnie istotne w przypadku transpozycji prawa unijnego do prawodawstwa polskiego nie tylko ze względów terminologicznych i językowych, a również wobec częstej wieloznaczności dokumentów legislacyjnych UE i konieczności ich interpretacji.

VI.3.4 Instrumenty ekonomiczne 206. Jednym z podstawowych narzędzi zarządzania w gospodarce wodnej – obok

instrumentów prawnych i administracyjnych – powinny być instrumenty ekonomiczne. Konieczne jest opracowanie spójnego i komplementarnego zestawu instrumentów, w którym mechanizmy ekonomiczno-finansowe będą wspierać skuteczność narzędzi prawnych i przyczyniać się do poprawy efektywności osiągania celów polityki wodnej m.in. poprzez wpływ na kształtowanie się pożądanych zachowań użytkowników wód.

207. Kształtowanie nowych instrumentów ekonomicznych w zarządzaniu gospodarką wodną, poza już stosowanymi w obecnie obowiązującym systemie opłat za korzystanie z wód zasadami „zanieczyszczający płaci” i „użytkownik płaci”, powinno także w pełni uwzględniać zasadę zwrotu kosztów za usługi wodne. W projektowaniu i wdrażaniu tego systemu powinno się dążyć do internalizacji kosztów zewnętrznych powodowanych przez użytkowników wód, tzn. stworzenia mechanizmów (instrumentów), dzięki którym kosztami zewnętrznymi zostaną obciążeni ich sprawcy. Skuteczna realizacja powyższego postulatu wymaga tworzenia mechanizmów i procedur prawnych oraz standardów metodycznych, pozwalających na systemową analizę kosztów środowiskowych i zasobowych oraz



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

69

analizę kosztów świadczenia usług wodnych, uwzględniającą konieczne nakłady inwestycyjne i koszty eksploatacyjne.

208. System instrumentów ekonomicznych powinien podlegać stałej ocenie pod względem skuteczności ekologicznej, efektywności ekonomicznej, sprawiedliwości społecznej (dystrybucja kosztów i korzyści) oraz organizacyjno-prawnych możliwości wdrożenia poszczególnych instrumentów. System ten powinien spełniać funkcję stymulacyjną oraz redystrybucyjną, a także informacyjną i fiskalną, dostarczając stałej zachęty do obniżania poziomu emitowanych zanieczyszczeń oraz kształtowania odpowiednich zachowań użytkowników wód. System powinien swoim oddziaływaniem obejmować najistotniejsze sposoby korzystania z zasobów wodnych.

209. System instrumentów ekonomicznych powinien obejmować opłaty/podatki za korzystanie z wód, mechanizmy ubezpieczeniowe, zachęty finansowe, sankcje finansowe i inne rozwiązania. Należy rozważyć także celowość i możliwość stosowania instrumentów opartych na transakcjach rynkowych

210. Obecny system opłat za korzystanie ze środowiska wodnego powinien zostać poddany ocenie efektywności i skuteczności, a następnie zweryfikowany. Podstawą weryfikacji, przy uwzględnieniu społecznych skutków zastosowania tego instrumentu, powinno być dążenie do ograniczenia presji na środowisko wodne głównie poprzez korektę rachunku kosztów we wszystkich rodzajach użytkowania wód (pobór wód, emisje zanieczyszczeń, ale także np. wykorzystanie do celów rolniczych, energetycznych, żeglugowych), jak również poprzez ocenę dotychczasowego poziomu stawek opłat za korzystanie z wód oraz systemu zwolnień z obowiązku ich ponoszenia).

211. Zachęty wspierające zachowania proekologiczne powinny być oparte na finansowym wsparciu działań inwestycyjnych i nieinwestycyjnych pozwalających na zrównoważone gospodarowanie wodami (poprawę stanu wód i ekosystemów od wód zależnych, ochronę ludzi i mienia przed zjawiskami ekstremalnymi oraz wdrażanie zasad nowoczesnego zarządzania zasobami wodnymi).

212. Sankcje finansowe powinny stanowić ten element systemu instrumentów ekonomicznych, który pozwoli na eliminację zachowań polegających na nieprzestrzeganiu standardów środowiskowych oraz naruszanie decyzji administracyjnych. System kar powinien być skuteczny, a więc charakteryzować się surowością i nieuchronnością kary.

213. Dodatkowym elementem pozwalającym na racjonalne i zrównoważone gospodarowanie wodami powinna być powszechność stosowania przy wszystkich planowanych działaniach, w szczególności działaniach inwestycyjnych, analiza ekonomiczna (obejmująca także społeczne efekty tych działań).

VI.3.5 System finansowania 214. Jednym z głównych zadań wprowadzenia nowych zasad zarządzania w gospodarce

wodnej jest dążenie do internalizacji kosztów środowiskowych oraz wzrostu samofinansowania gospodarki wodnej. W związku z tym użytkownicy wód powinni w



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

70

coraz większym stopniu uczestniczyć w finansowaniu kosztów inwestycyjnych i eksploatacyjnych gospodarki wodnej proporcjonalnie do osiąganych korzyści.

215. Dążenie do wyższego stopnia samofinansowania gospodarki wodnej będzie przebiegać w sposób etapowy, prowadząc do stopniowego obniżania obciążenia budżetu Państwa finansowaniem gospodarki wodnej.

I i II etap wdrażania reformy

216. W I i II etapie wdrażania reformy gospodarowania wodami (36 miesięcy) zasady finansowania będą takie jak dotychczas. Środki finansowe na wykonywanie zadań bieżących oraz utrzymaniowych będą pochodzić z następujących źródeł Budżetu Państwa:

▪ Ministra właściwego ds. gospodarki wodnej – na zadania związane z zarządzaniem zasobami wodnymi realizowane przez KZGW i RZGW,

▪ Ministra właściwego ds. gospodarki wodnej – na zadania związane z utrzymaniem cieków i urządzeń wodnych będących obecnie w gestii dyrektorów RZGW oraz wszystkich innych cieków i urządzeń wodnych, które nie służą rolnictwu;

▪ środków przekazywanych przez budżety wojewodów – na zadania związane z utrzymaniem cieków i urządzeń wodnych, które służą rolnictwu oraz wód pozostałych, zarządzanych obecnie przez marszałków województw;

▪ Ministra właściwego ds. gospodarki morskiej – na zadania związane z utrzymaniem wód morza terytorialnego oraz morskich wód wewnętrznych wraz z wodami Zatoki Gdańskiej,

▪ Ministra właściwego ds. środowiska – na zadania związane z utrzymaniem cieków i urządzeń wodnych na terenie Parków Narodowych

▪ Ministra właściwego ds. spraw wewnętrznych i administracji – dla likwidacji negatywnych skutków katastrof;

oraz z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej.

Inne zadania gospodarki wodnej, mające na celu m.in. poprawę jakości wód czy zaopatrzenia w wodę, będą finansowane na dotychczasowych zasadach.

217. Finansowanie zadań inwestycyjnych w gospodarce wodnej odbywać się będzie tak jak obecnie ze środków: Budżetu Państwa, budżetów jednostek samorządowych, funduszy ekologicznych i pomocowych oraz użytkowników wód.

218. Począwszy od II etapu reformy Prezes KZGW winien koordynować bilansowanie i wydatkowanie środków finansowych dla zapewnienia pokrycia kosztów utrzymania majątku i zarządzania zasobami wodnymi oraz wdrożenia NSGW, a finansowanie inwestycji winno następować w uzgodnieniu z Prezesem KZGW.

219. W okresie tym przygotowywany będzie nowy system finansowania gospodarki wodnej uwzględniający wyraźny podział zadań gospodarki wodnej na dwa działy:

▪ zarządzania zasobami wodnymi,



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

71

▪ utrzymania wód i zarządzania majątkiem gospodarki wodnej.

Przygotowanie nowego systemu finansowania powinno uwzględniać:

▪ analizę skuteczności i efektywności ekonomicznej oraz ekologicznej obecnego systemu oraz opracowanie nowego systemu instrumentów ekonomicznych gospodarki wodnej i ochrony środowiska,

▪ weryfikację źródeł finansowania gospodarki wodnej z Budżetu Państwa poprzedzoną analizą efektywności ekonomicznej konsolidacji źródeł będących obecnie w dyspozycji ministrów właściwych ds.: gospodarki wodnej, rolnictwa oraz spraw wewnętrznych i administracji,

▪ opracowanie zasad redystrybucji środków, których źródłem będzie nowy system instrumentów ekonomicznych oraz środków pochodzących z Budżetu Państwa na zadania związane z zarządzaniem zasobami wodnymi oraz utrzymaniem wód i zarządzaniem majątkiem gospodarki wodnej,

▪ weryfikację zasad finansowania i współfinansowania zadań związanych z zarządzaniem gospodarką wodną oraz zarządzaniem majątkiem i utrzymaniem wód ze środków funduszy ekologicznych,

▪ przygotowanie zasad tworzenia partnerstwa publiczno-prywatnego w celu realizacji zadań w gospodarce wodnej

▪ przygotowanie nowych rozwiązań organizacyjno-finansowych mających na celu poprawienie zdolności jednostek organizacyjnych zajmujących się zarządzaniem gospodarką wodną oraz zarządzaniem majątkiem i utrzymaniem wód do absorpcji środków pomocowych i funduszy ekologicznych oraz tworzenia partnerstwa publiczno-prywatnego.

III etap wdrażania reformy

220. Zadania związane z zarządzaniem zasobami wodnymi, w układzie zlewniowym realizowane przez Prezesa KZGW i dyrektorów RZGW będą finansowane z następujących źródeł:

▪ środki pochodzące z zastosowania nowego systemu instrumentów ekonomicznych – realizacja zadań związanych z zarządzaniem zasobami wodnymi, a także administracja i funkcjonowanie jednostek,

▪ Budżet Państwa (poprzez ministra właściwego ds. gospodarki wodnej) – administracja i funkcjonowanie jednostek,

▪ fundusze ekologiczne oraz środki pomocowe – wsparcie finansowania zadań związanych z zarządzaniem gospodarką wodną

221. Zadania związane z utrzymaniem wód i zarządzaniem majątkiem Skarbu Państwa będą finansowane z następujących źródeł:

▪ środki pochodzące z zastosowania nowego systemu instrumentów ekonomicznych – realizacja zadań związanych z zarządzaniem mieniem oraz utrzymaniem wód, a także administracja i funkcjonowanie jednostek,



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

72

▪ Budżet Państwa oraz budżety jednostek samorządu terytorialnego – administracja i funkcjonowanie jednostek oraz finansowanie zadań związanych z zarządzaniem mieniem oraz utrzymaniem wód, w tym realizacja zadań inwestycyjnych,

▪ fundusze ekologiczne oraz środki pomocowe – wsparcie finansowania zadań związanych z zarządzaniem mieniem oraz utrzymaniem wód, w tym realizacja zadań inwestycyjnych,

222. Prezes KZGW winien koordynować bilansowanie i wydatkowanie środków na zadania związane z zarządzaniem wodami oraz zarządzaniem mieniem oraz utrzymaniem wód, a finansowanie inwestycji winno następować w uzgodnieniu z nim.

223. Proponuje się utworzenie do 2015 r. państwowego funduszu celowego, nazywanego Funduszem Gospodarki Wodnej, w celu wspomagania finansowania zadań związanych z zarządzaniem zasobami wodnymi, zarządzaniem majątkiem Skarbu Państwa w odniesieniu do gospodarki wodnej oraz budową, rozbudową i modernizacją infrastruktury gospodarki wodnej i gospodarki wodno-ściekowej. Działalność Funduszu powinna polegać na udzielaniu pomocy finansowej podmiotom publicznym i prywatnym w formie dotacji bezzwrotnych i pożyczek preferencyjnych oraz dopłat do bankowych kredytów komercyjnych udzielanych na realizację przedsięwzięć w gospodarce wodnej i wodno-ściekowej. Przychody Funduszu stanowić będą środki pochodzące z zastosowania nowego systemu instrumentów ekonomicznych w gospodarce wodnej.

VI.3.6 Monitoring i system informacyjny 224. Dla sprawnej realizacji zadań, system zarządzania wodami musi dysponować

odpowiednimi instrumentami informacji i kontroli. Podstawą systemu informacji i kontroli jest monitoring zasobów wodnych oraz monitoring służący ocenie skuteczności zarządzania i bezpieczeństwa obiektów gospodarki wodnej. Należy podkreślić szczególną wagę działań przygotowawczych oraz kosztów wdrożenia i prowadzenia nowych programów monitoringu wód, zgodnych z wymogami RDW. Dostarczane przez państwową służbę hydrologiczno-meteorologiczną i państwową służbę hydrogeologiczną oraz państwowy monitoring środowiska dane, dotyczące parametrów fizykochemicznych, biologicznych i hydromorfologicznych, są podstawowymi danymi niezbędnymi dla oceny skuteczności i ewentualnej weryfikacji działań zmierzających do osiągnięcia celów RDW dla wszystkich wód.

Systemy monitoringu

225. Kształtowanie systemu monitoringu zasobów wodnych musi zostać podporządkowane wymaganiom odpowiednich dyrektyw unijnych. W zakresie problemów organizacyjno-prawnych szczególnie istotne są sprawy związane z niespójnością warstw referencyjnych, koniecznością weryfikacji granic JCWPd, JCW oraz typologii wód, a także wadliwie skonstruowany system finansowania monitoringu środowiska. Generalnie, najbardziej istotnym problemem monitoringu



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

73

środowiska w Polsce jest wysoka fluktuacja kadr i niski poziom finansowania służb GIOŚ i WIOŚ.

226. Sieci monitoringu wód powierzchniowych w Polsce wymagają dodatkowych uregulowań, aby sprostać wymaganiom stawianym przez RDW. W zakresie elementów jakości hydrobiologicznej główny problem stanowi brak wystarczających danych z badań terenowych. W zakresie elementów jakości fizykochemicznej główny problem stanowią ograniczone zdolności laboratoriów WIOŚ do analizowania grupy substancji priorytetowych określonych w RDW. W zakresie elementów jakości hydromorfologicznej obecna sieć monitoringu obejmuje zaledwie podstawowe elementy, takie jak prędkość i wartość przepływu, stany wód, uzyskiwane w ramach działań Państwowej Służby Hydrologiczno-Meteorologicznej prowadzonej przez IMGW.

227. Najwyższy priorytet w zakresie elementów jakości hydrobiologicznej stanowi wdrożenie systemu oceny jakości biologicznej. Monitoring ten, zgodny z RDW, został opracowany i wdrożony w terminie, a jednocześnie opracowano harmonogram prac mających na celu jego uzupełnienie o brakujące elementy do końca 2009 r., czyli przed rozpoczęciem II cyklu gospodarowania wodami.

228. W zakresie parametrów chemicznych, które są istotnym elementem jakości wód w jednolitych częściach wód, zasadniczym zadaniem jest pełne przygotowanie laboratoriów WIOŚ do przeprowadzania analiz substancji priorytetowych.

229. W zakresie monitoringu i oceny elementów jakości hydromorfologicznej rzek i jezior, aktualna jest w dalszym ciągu konieczność objęcia badaniami szeregu elementów dotychczas nie badanych, takich jak kontakt z wodami podziemnymi, ciągłość rzek, zmienność głębokości i szerokości rzek, struktura i podłoże koryt rzek, układy poziome koryt rzecznych oraz struktura brzegów i den jezior. Ponadto zaleca się podjecie badań jakości hydromorfologicznej wód przejściowych oraz wód przybrzeżnych morskich, obejmujących m.in. badania struktury strefy przybrzeżnej oraz strefy pływów.

230. Państwowa Służba Hydrogeologiczna realizuje zadania monitoringu wód podziemnych – pomiaru stanu retencji wód podziemnych oraz poboru próbek i oznaczania wskaźników fizykochemicznych. Przeprowadzenie oceny stanu wód podziemnych zgodnie z wymaganiami RDW oraz prawidłowe gospodarowanie wodami musi jednak uwzględnić granice układów krążenia wód powierzchniowych i podziemnych – w tym ich głównych zbiorników, warunki występowania użytkowych poziomów wodonośnych, strefy ich zasilania i drenażu, w tym drenażu w obszarach koncentracji poborów. Z tych względów konieczne jest szybkie przeprowadzenie modernizacji i rozwoju systemu monitoringu wód podziemnych.

231. Modernizacja monitoringu wód powinna również obejmować skoordynowanie monitoringów cząstkowych, prowadzonych lub nadzorowanych obecnie przez różne instytucje, oraz utworzenie dla nich wspólnej bazy danych i opracowywania wyników, umożliwiających wykorzystanie nowoczesnych narzędzi informatycznych.

232. Techniczna kontrola budowli piętrzących wymaga powołania Państwowej Służby ds. Bezpieczeństwa Budowli Piętrzących dla realizacji zadań związanych



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

74

z bezpieczeństwem tego rodzaju obiektów. Jednym z pierwszych zadań Państwowej Służby będzie opracowanie i dostosowanie odpowiedniego zakresu standardów i wytycznych związanych z eksploatacją, modernizacją i projektowaniem budowli piętrzących, w szczególności biorąc po uwagę zmiany zachodzące w infrastrukturze i prognozy zmian klimatycznych.

233. Monitoring służący ocenie skuteczności zarządzania w gospodarowaniu wodami, działań dla utrzymania wód i skuteczności zarządzania majątkiem Skarbu Państwa w zakresie gospodarki wodnej, wymaga modernizacji i dostosowania do pełnego zakresu zadań. Wymaga także zapewnienia źródeł jego finansowania.

System informacyjny

234. Niezależnie od stałego doskonalenia systemów monitoringowych, dla zarządzania wodami niezbędny jest właściwie zaprojektowany i eksploatowany system informacyjny gospodarki wodnej, Pomimo wielu podejmowanych w przeszłości prób, kataster nadal nie istnieje. Przyczynami tego stanu rzeczy są głównie niedomagania o charakterze prawnym, organizacyjnym, technicznym i finansowym.

System informacyjny powinien być wielopoziomowy zapewniając dostęp do innych zasobów informacji, co pozwoli wykorzystywać import danych z innych baz tematycznych. W ten sposób, na podstawie odpowiednich procedur, zapewniony zostanie dostęp do aktualnych danych z różnych źródeł, jednolity system odniesienia oraz właściwe wykorzystanie danych gospodarki wodnej w planowaniu i programowaniu rozwoju społeczno – gospodarczego.

235. Istotne jest instytucjonalne umocowanie systemu, zapewnienie dostępu do informacji, a także jej upowszechnienie. W ten sposób jednolita i spójna czasowo i przestrzennie informacja będzie służyła prowadzeniu prac naukowo-badawczych, ustalaniu opinii, ocen i poglądów w zakresie kluczowych problemów ilościowych i jakościowych w gospodarce wodnej.

236. Powinno się możliwie szybko uruchomić system informacyjny gospodarowania wodami. Proponuje się stosowanie nazwy System Informacyjny Gospodarowania Wodami (SIGW) zamiast obecnej nazwy „kataster wodny”. Niezbędne jest określenie organizacji użytkowników systemu, ustalenie zasad wspólnego zarządzania strukturą IT oraz wspólne wdrożenie najlepszych praktyk w tym zakresie.

237. Istniejące obecnie w KZGW i RZGW bazy danych powinny zostać dostosowane i wykorzystane w tworzonym systemie informacyjnym. Należy określić zakres importu i eksportu danych we współpracy międzyresortowej i samorządowej na różnych szczeblach decyzyjnych oraz ustalić procedury certyfikacji źródeł danych, przepływów międzyinstytucjonalnych. Koncepcja systemu musi zostać zatwierdzona przez KZGW we współpracy z instytucjami zaangażowanymi w gromadzenie danych.

VI.3.7 Współpraca instytucjonalna 238. Kompetencje jednostek i zakres ich powiązań w odniesieniu do zarządzania

zasobami wodnymi oraz utrzymania wód i zarządzania majątkiem Skarbu Państwa



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

75

zostały omówione w punktach VI.3.1 i VI.3.2. Jednak dla zapewnienia wymaganej w ramach nowej polityki wodnej integracji działań niezbędne jest zapewnienie odpowiedniego poziomu współpracy bądź koordynacji działań autonomicznych jednostek w obszarze szeroko pojętej gospodarki wodnej.

239. Podstawowym warunkiem, niezbędnym dla wdrożenia postulatów, założeń i rozwiązań zawartych w NSGW, a w dalszej perspektywie umacniania i rozwoju zintegrowanego systemu gospodarowania zasobami wodnymi, jest świadomość, wiedza i umiejętności kadry gospodarki wodnej we wszystkich jej grupach: zarządczej, administracyjnej, planistycznej i projektowej, państwowych służb hydrologiczno – meteorologicznej i hydrogeologicznej, kadry badawczej – wspomagającej rozwiązania problemowe i technologiczne oraz kadry kształcącej przyszłych wykonawców tych zadań.

240. Drugim warunkiem jest właściwe funkcjonowanie instytucji, które powyższe zadania wykonują. W zakresie nauki i kształcenia dotyczy to instytutów resortowych, jednostek badawczych, szkół wyższych i innych, które realizują część prac wdrożeniowych oraz uczelni kształcących kadry na potrzeby branży.

241. Trzecim warunkiem jest zapewnienie integralności systemu w trzech płaszczyznach: współpracy międzyresortowej, współpracy z samorządem terytorialnym oraz komunikacji i akceptacji społecznej.

242. Spełnienie tych warunków i gwarancja ciągłości działań zapewni właściwą przestrzeń funkcjonowania i zarządzania gospodarką wodną. Oznacza to, że zintegrowane zarządzanie gospodarką wodną i realizacja wynikających z tego zarządzania zadań będą miały zapewnione ciągłe wsparcie we wszystkich niezbędnych elementach.

243. Identyfikacja zasad i poziomów tej współpracy, a także odniesienie jej do zagadnień, które na bazie tej współpracy zostaną rozwiązane lub będą permanentnie wspomagane, powinna być przedmiotem przygotowania reformy systemu gospodarowania wodami – tak jak wszystkie pozostałe elementy tego systemu. Jest to warunek postępu w osiąganiu odpowiedniego poziomu integracji działań w ujęciu sektorowym i holistycznym.

VI.3.8 Budowanie społecznego poparcia dla nowej polityki wodnej nakreślonej w NSGW

244. Nowa polityka wodna oparta jest na harmonizowaniu rozwoju gospodarczego i wymagań środowiskowych. Wynika to także z przekonania, że jednym z najważniejszych wskaźników jakości życia człowieka jest jakość środowiska, które go otacza. Jednakże, pomimo akceptacji polskiego społeczeństwa dla konieczności poprawy stanu środowiska, należy liczyć się z tym, że nowa polityka wodna i reforma systemu gospodarowania wodami, w początkowej fazie wdrażania mogą być trudno zrozumiałe dla ogółu społeczeństwa, a wręcz mogą napotkać na opór niektórych grup społecznych.

245. Problemem ogólnym są bardzo duże oczekiwania polskiego społeczeństwa odnośnie wykorzystania pierwszych lat członkowstwa Polski w UE: oczekiwanie jak



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

76

najszybszego nadrobienia dziesiątków lat zapóźnień w rozwoju gospodarczym i wyrównanie szans rozwojowych z krajami „starej” Unii, przy jednocześnie niskiej akceptacji społecznej minimalizowania strat w środowisku związanych z realizacją inwestycji infrastrukturalnych. Konsekwencja nierozwiązania tego problemu i przeniesienia go na praktykę działania administracji różnego szczebla i inwestorów są ostre konflikty, opóźnienia w realizacji inwestycji i niedostateczna absorpcja unijnych funduszy.

246. Istnieje też szereg problemów analogicznych do opisanego wyżej, specyficznych dla gospodarowania wodami. Wśród nich fundamentalne znaczenie ma zakorzenione często spotykane przekonanie, że rzeki o naturalnej hydromorfologii są czymś niewłaściwym – bezużytecznym i groźnym, natomiast misją człowieka jest rzeki uczynić użytecznymi (uregulować, spiętrzyć, itd.).

247. Skuteczne rozwiązanie powyższych problemów będzie miało podstawowe znaczenie dla sprawnego osiągnięcia celów nakreślonych przez NSGW. Konieczne jest zatem, w ramach przygotowywania reformy systemu gospodarowania wodami, jak najszybsze opracowanie programu działań na rzecz budowania społecznego poparcia dla nowej polityki wodnej. Program ten powinien obejmować działania doraźne – do bezzwłocznej realizacji oraz profesjonalnie zaplanowane działania długofalowe, obliczone na okres wieloletni.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

77

VII Wdrożenie NSGW

VII.1 Założenia 248. Podstawy wdrożenia NSGW stanowią:

▪ Dyrektywy UE zharmonizowane z prawem polskim;

▪ Założenia programowe reformy systemu gospodarowania wodami.

249. Zakłada się trzy etapy wdrożenia NSGW:

▪ etap przygotowania reformy i etap wprowadzania nowych rozwiązań każdy po ok. 18 miesięcy, łącznie nazywane fazą przejściową (lata 2009 – 2011); w tej fazie przygotowana i zrealizowana będzie reforma systemu gospodarowania wodami oraz realizowane będą działania związane z wdrażaniem dyrektyw UE;

▪ etap weryfikacji i kontroli rozwiązań przyjętych w NSGW, powinien zostać zakończony do 2015 r..

VII.2 Ramowy plan wdrożenia NSGW 250. Zakres planu wdrożenia NSGW obejmuje:

▪ Działania związane z wdrożeniem reformy gospodarowania wodami według ustalonego harmonogramu;

▪ Działania związane z wdrożeniem dyrektyw UE zgodnie z terminami wymaganymi prawem;

▪ Inne, priorytetowe działania dla okresu wdrażania NSGW (do roku 2015):

- działania sektorowe, które obniżą poziom negatywnego oddziaływania na stan zasobów wodnych infrastruktury w tych sektorach, a także umożliwią realizację zadań mających istotny wpływ na poprawę stanu zasobów wodnych,

- zadania inwestycyjne gospodarki wodnej, a w szczególności ochrony przed powodzią i suszą, z uwzględnieniem nowej polityki wodnej określonej w NSGW;

- zadania inwestycyjne, które złagodzą lub wyeliminują negatywne skutki już podjętych działań w odniesieniu do zasobów przyrodniczych.

251. Zakłada się, że reforma systemu gospodarowania wodami zostanie zrealizowana do 31 grudnia 2011 r. W tym czasie zostaną opracowane podstawy i wdrożona będzie nowa struktura funkcjonowania instytucjonalnego, a także zrealizowane będą pilne zadania fazy przejściowej, które pozwolą na uniknięcie naruszeń prawodawstwa wspólnotowego oraz zapobiegną powstawaniu konfliktów z inwestorami.

252. Do końca roku 2015 trwać będzie weryfikacja zasad funkcjonowania zreformowanego systemu gospodarowania wodami.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

78

VII.2.1 Plan wdrożenia reformy gospodarowania wodami



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

79

Tabela 7.1 Plan wdrożenia reformy gospodarowania wodami

LP DZIAŁANIE KOSZT

SZACUNKOWY [tys zł]

2009 2010 2011 2012 - 2015

I kw II kw III kw IV kw I kw II kw III kw IV kw I kw II kw III kw IV kw

1. Opracowanie szczegółowej koncepcji realizacji reformy 1 500 1 000 500

1.1. Rozdzielenie zarządzania zasobami oraz majątkiem i gospodarowaniem wód

1.2. Identyfikacja rozbieżności i konfliktów interesów w gospodarowaniu zasobami wodnymi oraz budowa systemu zarządzania nimi

1.3. Reforma narzędzi i instrumentów w gospodarowaniu wodami

1.4. Nowa polityka zlewniowa

1.5. Nowoczesne zarządzenie ryzykiem powodzi i suszy

1.6. Wykorzystanie reformy na rzecz wzmocnienia wdrożeń dyrektyw UE

2. Przygotowanie i wdrożenie nowych instrumentów zarządzania zasobami wodnymi oraz zarządzania majątkiem Skarbu Państwa i utrzymaniem wód 20 000 1 000 1 500 1 500 1 500 1 500 1 500 1 500 1 500 1 500 1 500 1 500 4 000

2.1. Reforma prawa, w tym:

- harmonizacja prawa z regulacjami wspólnotowymi

- działania w zakresie realizacji konwencji międzynarodowych

- opracowanie mechanizmów i procedur współpracy międzyresortowej i regionalnej

- pozostałe działania legislacyjne oraz wydawnictwa branżowe

- monitoring wykonalności i efektywności prawa oraz bieżące doskonalenie

2.2. Reforma instrumentów ekonomicznych, w tym:

- analiza skuteczności i efektywności ekologicznej i ekonomicznej obecnego systemu oraz opracowanie nowego systemu instrumentów ekonomicznych z uwzględnieniem art. 9 RDW

- kompleksowa analiza ekonomiczna użytkowników i sposobów korzystania z wód oraz powiązanych instrumentów ekonomicznych

- opracowanie standardów metodycznych oraz procedur pozyskiwania i przetwarzania danych w zakresie kosztów środowiskowych

2.3. Opracowanie i wdrożenie nowego systemu finansowania, w tym:

- opracowanie zasad finansowania zadań z zakresu zarządzania wodami oraz zarządzania mieniem Skarbu Państwa i utrzymania wód

- opracowanie założeń prowadzenia analiz ekonomicznych dla zadań z zakresu gospodarki wodnej

- opracowanie założeń dla utworzenia Funduszu Gospodarki Wodnej

2.4. System kontroli i monitoringu

2.5 Mechanizmy koordynacji międzyresortowej i regionalnej

2.6. Nowa polityka zlewniowa gospodarowania wodami

2.7. Wdrożenie wypracowanych rozwiązań

3. Przygotowanie i wdrożenie nowej struktury organizacyjno-instytucjonalnej zarządzania zasobami wodnymi 24 000 1 000 1 500 1 500 2 000 2 000 2 000 2 000 2 000 2 000 2 000 2 000 4 000

3.1. Rozwiązania administracyjno-techniczne, w tym przygotowanie i zabezpieczenie kadrowe

3.2. Budowa systemu informacyjnego i baz danych



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

80

LP DZIAŁANIE KOSZT


2009 2010 2011 2012 - 2015


3.3 Opracowanie wytycznych metodycznych dla opracowania warunków korzystania z wód regionu i zlewni

3.4 Opracowanie zasad i harmonogramu przekazania spraw związanych z wydawaniem pozwoleń wodno-prawnych będących dotychczas w gestii marszałków województw

3.5 Wdrożenie wypracowanych rozwiązań

4. Przygotowanie i wdrożenie nowej struktury organizacyjno-instytucjonalnej zarządzania majątkiem Skarbu Państwa i utrzymaniem wód 24 000 1 000 1 500 1 500 2 000 2 000 2 000 2 000 2 000 2 000 2 000 2 000 4 000

4.1. Rozwiązania administracyjno-techniczne, w tym przygotowanie i zabezpieczenie kadrowe

4.2. Inwentaryzacja, ocena funkcjonalna, ocena stanu technicznego i przeszacowanie majątku Skarbu Państwa

4.3. Wdrożenie jednolitej ewidencji i bieżącej oceny majątku

4.4. Wdrożenie wypracowanych rozwiązań

5. Identyfikacja i plan zarządzania konfliktami w gospodarowaniu wodami 18 000 1 000 1 500 1 500 2 000 2 000 2 000 2 000 1 000 1 000 1 000 1 000 2 000

5.1. Identyfikacja rozbieżności i konfliktów w sferze gospodarowania wodami (ujęcie zlewniowe, sektorowe i regionalne oraz związane z wdrażaniem prawa wspólnotowego).

5.2. Opracowanie kryteriów i wytycznych dla wdrożenia różnorodnych priorytetów dyrektyw UE

5.3. Wskazanie zadań niezbędnych dla uniknięcia konfliktów zlewniowych i związanych z wdrażaniem prawa wspólnotowego.

5.4. Hierarchizacja obszarów dla realizacji obiektów hydroenergetycznych zgodnie z zaleceniami KE

5.5. Plan działań i kierunków zrównoważonego gospodarowania wodami (w powiązaniu z działaniami 6. i 7.), m. in.:

- odbudowa ciągłości podłużnej rzek i potoków oraz łączności rzek i obszarów zalewowych,

- zwiększenie naturalnej retencji w zlewniach i dolinach rzecznych,

- rozwój środków i systemów nietechnicznej ochrony przed powodzią i suszą,

- ochrona i odtwarzanie naturalnego reżimu hydrologicznego oraz naturalnych procesów korytowych

- gospodarka wodna na zbiornikach integrująca potrzeby gospodarcze i wymogi ochrony ekosystemów,

- uwzględnienie problemów gospodarowania wodami na etapie planowania przestrzennego,

- harmonizacja polityk sektorowych,

5.6 Opracowanie dostosowanych do polskich warunków podręczników, wytycznych i katalogów dobrych praktyk dotyczących unikania strat ekologicznych przy planowaniu, projektowaniu i realizacji inwestycji oddziałujących na zasoby wodne


6. Opracowanie i wdrożenie nowoczesnych metod i programów dla zabezpieczenia przed powodzią i suszą 20 000 1 000 1 500 1 500 1 000 1 000 1 000 1 000 2 000 2 000 2 000 2 000 4 000

6.1. Opracowanie wytycznych dla opracowania map ryzyka powodziowego z wykorzystaniem topograficznej bazy danych oraz wyceny majątku.

6.2. Identyfikacja możliwych do odtworzenia terenów zalewowych wraz z oceną skutków ekonomicznych ich wykorzystania.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

81

LP DZIAŁANIE KOSZT


2009 2010 2011 2012 - 2015


6.3 Aktualizacja charakterystyk i prognoz hydrologicznych w obliczu zmian klimatu

6.4 Program rozwoju naturalnej retencji.

6.5 Wykonanie regionalnych prac studialnych i programowych, dotyczących wykorzystania wód podziemnych oraz źródeł awaryjnego, zbiorowego zaopatrywania ludności w wodę w okresach zagrożenia suszą i w sytuacjach kryzysowych

6.6 Wykonanie regionalnych i zintegrowanych w skali dorzeczy studiów prognostycznych celem wypracowania polityki zarządzania popytem na wodę w kontekście możliwych jej deficytów i suszy

6.7 Identyfikacja potrzeb i możliwości w zakresie profilaktyki przeciwpowodziowej opartej na ograniczeniu zagospodarowania terenów zagrożonych i na kształtowaniu zagospodarowania dla ograniczenia wzrostu zagrożenia powodziowego


7 Przygotowanie i wdrożenie nowych polityk zlewniowych 32 000 1 500 2 000 2 500 2 000 2 000 2 000 2 000 3 000 3 000 3 000 3 000 6 000

7.1. Wykonanie przeglądów zlewni, w tym inwentaryzacja majątku i identyfikacja oraz analiza konfliktów

7.2. Opracowanie kryteriów i ocena funkcjonalności istniejących urządzeń wodnych i przygotowanie programu likwidacji urządzeń, których dalsze utrzymywanie jest nieuzasadnione

7.3. Optymalizacja planów gospodarowania wodami w obszarach dorzeczy, pod kątem wymagań prawa wspólnotowego, potrzeb gospodarczych i wymogów ochrony ekosystemów wodnych i od wody zależnych

7.4 Opracowanie strategii gospodarowania wodą w rolnictwie, w tym ocena potrzeb nawodnień, z uwzględnieniem podziału zlewniowego


8 OGÓŁEM 139 500 7 500 10 000 10 000 10 500 10 500 10 500 10 500 11 500 11 500 11 500 11 500 24 000



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

82

VII.2.2 Plan wdrożenia dyrektyw 253. Przyjęto, że wdrożenie Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz Dyrektywy Powodziowej

stworzy podstawy do realizacji zobowiązań wszystkich pozostałych dyrektyw dotyczących osiągania dobrego stanu wód i ekosystemów wodnych oraz od wody zależnych.

254. Terminy realizacji zadań tworzących plan działań związanych z wdrożeniem tych dyrektyw, wynikają z ich wewnętrznych harmonogramów oraz zaleceń opracowanych przez KZGW. Szczegółowy harmonogram działań związanych z wdrożeniem dyrektyw UE prezentuje Tabela Z9 (Załącznik).

Tabela 7.2 Plan działań związanych z wdrożeniem dyrektyw

Zadania organizacyjno – prawne (do 2009)

2.1 Identyfikacja praktycznych konsekwencji dyrektyw UE dotyczących gospodarowania wodami

w odniesieniu do polityk sektorowych i polityki rozwoju regionalnego

2.2 Zakończenie obecnie prowadzonych prac nad podstawami wdrożenia Dyrektywy powodziowej

2.3

Nowelizacja ustawy Prawo wodne zgodnie z dyrektywami UE, obejmująca także uporządkowanie

i uzupełnienie aktów niższego rzędu, wydawanych przez Ministra Środowiska oraz Ministrów:

Rolnictwa, Infrastruktury i Rozwoju Regionalnego oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji

Wdrożenie Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE

2.4 Opracowanie krajowego programu udrożnienia rzek w celu likwidacji barier na trasach migracji

zgodnie z zaleceniami Komisji Europejskiej

2.5 Wdrożenie zmodernizowanego systemu monitoringu wód powierzchniowych i podziemnych

2.6

Opracowanie programu wodno-środowiskowego kraju oraz projektów planów gospodarowania

wodami w obszarach dorzeczy, w tym wykaz jednolitych części wód powierzchniowych

i podziemnych, dla których należy ubiegać się o derogację

2.7

Opracowanie procedur dla ustanawiania obszarów ochronnych głównych zbiorników wód

podziemnych zgodnie ze wskazaniami dokumentacji hydrogeologicznych realizowanych w ramach

programu działań (polityki) resortu w zakresie hydrogeologii na lata 2008-2015

2.8 Opracowanie i wdrożenie polityki opłat za wodę, zapewniającej zwrot kosztów usług wodnych oraz

identyfikacja ewentualnych odstępstw od tej zasady

2.9 Publikacja planów gospodarowania wodami z uwzględnieniem procedury konsultacji społecznych oraz

ich aktualizacji i weryfikacji

2.10 Wdrażanie ustaleń planów gospodarowania wodami i kontrola ich efektów w procesie aktualizacji

i weryfikacji planów

Wdrożenie Dyrektywy 2007/60/WE w sprawie oceny i zarządzania ryzykiem powodziowym



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

83

2.11

Ustalenie kryteriów i priorytetów ochrony przed powodzią w celu identyfikacji poziomu ochrony

obszarów na bazie istniejących środków, a w konsekwencji w celu oceny rzeczywistego ryzyka

powodziowego

2.12

Ustalenie zasad wyceny majątku trwałego i ruchomego narażonego na szkody, w ujęciu rzeczowym,

w zależności od zakresu szkód (wynikającego z głębokości zalewu), wraz z określeniem regionalnego

zróżnicowania kosztów jednostkowych

2.13 Dokonanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego

2.14 Analiza i ocena poziomu zagrożenia wraz z identyfikacją jego zróżnicowania pod kątem źródeł

i przyczyn, na potrzeby oceny skuteczności działań profilaktycznych

2.15 Opracowanie map zagrożenia i ryzyka powodziowego

2.16

Przestrzenna identyfikacja możliwości działań profilaktycznych mających na celu obniżenie

istniejącego oraz ograniczenie przyszłego zagrożenia, a także przestrzennej struktury i zasięgu

obszarów wymagających zastosowania środków ochrony przed powodzią

2.17 Opracowanie, poddanie społecznej konsultacji i opublikowanie planów zarządzania ryzykiem

powodziowym

2.18 Wdrażanie, aktualizacja i weryfikacja planów zarządzania ryzykiem powodziowym

Według harmonogramu wdrożenia Dyrektywy koszty opracowania wymaganych dokumentów planistycznych

w latach 2009-2015 szacuje się na ok. 500 mln zł.

VII.2.3 Pozostałe działania priorytetowe fazy przejściowej

Zakres działań interwencyjnych w fazie przejściowej

255. Pilnego rozwiązania wymaga narastający problem wydatkowania funduszy ze źródeł krajowych i unijnych na przedsięwzięcia hydrotechniczne, mające negatywny wpływ na hydromorfologię cieków (regulacje, remonty, przebudowa cieków i remonty urządzeń przeciwpowodziowych, realizowane z zastosowaniem aktualnie nieakceptowanych rozwiązań technicznych), których realizacja może mieć wpływ na cele środowiskowe wynikające z Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW) w Polsce.

Należy przyśpieszyć pełną transpozycję prawodawstwa unijnego do Ustawy Prawo Wodne oraz innych krajowych aktów prawnych związanych z gospodarowaniem wodami, co pozwoli na wyeliminowanie finansowania i realizacji przedsięwzięć gospodarki wodnej niezgodnych z dyrektywami UE.

256. Konieczne jest opracowanie metodyki określania przepływów nienaruszalnych (ekologicznych) uwzględniających zmienność naturalnego reżimu hydrologicznego.

257. Presja na budowę małych elektrowni wodnych (MEW) zwiększa skalę problemu utraty drożności ekologicznej cieków. Problem ten jest pogłębiany przez brak



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

84

wojewódzkich programów udrażniania rzek lub/oraz ich implementacji oraz niskie nakłady na tego typu działania, w tym niską efektywność absorpcji środków unijnych przeznaczonych na poprawę drożności rzek jako korytarzy ekologicznych.

258. Z uwagi na grożące Polsce kłopoty z wykorzystaniem środków wspólnotowych na działania z zakresu gospodarowania wodami oraz ewentualne sankcje ze strony Komisji Europejskiej za naruszanie zobowiązań wynikających z Traktatu Akcesyjnego, zaleca się pilne wdrożenie programu interwencyjnego dla powstrzymania najbardziej szkodliwych działań prowadzących do pogorszenia stanu wód w rozumieniu RDW. Działania te spowodują również, że inwestorzy zainteresowani budową MEW będą mieli w przejrzysty sposób określone warunki odnośnie możliwych lokalizacji i ograniczeń środowiskowych budowy MEW, co usprawni proces planowania i realizacji inwestycji.

259. Odnośnie regulacji cieków zaleca się podjęcie w trybie pilnym następujących działań:

▪ Przygotowanie – do czasu osiągnięcia pełnego zharmonizowania prawodawstwa polskiego z dyrektywami UE – prowspólnotowej wykładni prawa krajowego, w zakresie przepisów, które mogą stać w kolizji z osiągnięciem celów RDW

▪ Przygotowanie zaleceń i wytycznych Ministra Środowiska oraz Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, adresowanych do wszystkich jednostek organizacyjnych podległych lub nadzorowanych przez te Ministerstwa w zakresie przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko przedsięwzięć polegających na regulacji cieków oraz przebudowie urządzeń służących ochronie przeciwpowodziowej,

▪ Zawieszenie aktualnie toczących się postępowań w sprawie regulacji cieków wodnych nieposiadających oceny oddziaływania na środowisko,

▪ Opracowanie i rozpowszechnienie zaleceń i wytycznych w zakresie przyjaznych środowisku technik i technologii budownictwa wodnego oraz zasad prowadzenia robót,

▪ Ocena reprezentatywnej próby przedsięwzięć hydrotechnicznych zrealizowanych i planowanych do realizacji po wejściu Polski do EU pod kątem ich zgodności z zasadami „dobrych praktyk”; opracowanie zaleceń eliminujących najczęściej występujące złe praktyki w realizacji przedsięwzięć z zakresu gospodarki wodnej.

260. Odnośnie zachowania i poprawy ekologicznej drożności cieków (dzięki lepszej absorpcji środków unijnych na udrażnianie przeszkód) zaleca się podjęcie w trybie pilnym następujących działań:

▪ Przyśpieszenie wyznaczenia „Rzek (i potoków) o Specjalnym Znaczeniu dla Ryb Wędrownych”, stanowiących najważniejsze korytarze migracyjne i będących tarliskami i miejscami dorastania form młodocianych; rzeki te miałyby priorytet w udrażnianiu już istniejących przeszkód na trasie wędrówki ryb, objęte byłyby zakazem budowy nowych piętrzeń, a odcinki rzek i potoków



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

85

istotne dla rozrodu ryb byłyby chronione przed niekorzystnymi zmianami hydromorfologicznymi;

▪ Nadanie „Rzekom o Specjalnym Znaczeniu dla Ryb Wędrownych” statusu prawnego „obszaru przeznaczonego do ochrony gatunków wodnych o znaczeniu ekonomicznym” w rozumieniu art. 6 i zał. IV Ramowej Dyrektywy Wodnej, który integrowałby również krajowe formy ochrony przyrody i zasobów ichtiofauny (obszary sieci Natura 2000, rybackie obręby ochronne, itp.);

▪ Opracowanie wytycznych dla rzek, na których realizowane będą inwestycje energetyki wodnej odnośnie parametrów, jakie powinny spełniać urządzenia służące dla migracji ryb i organizmów wodnych, uwzględniające specyficzny dla danego dorzecza zestaw gatunków;

▪ Pilne zakończenie opracowywania wojewódzkich programów udrażniania rzek (w ramach „Wojewódzkich Planów Ochrony i Rozwoju Zasobów Wodnych”);

▪ Wprowadzenia do „Wojewódzkich Planów Ochrony i Rozwoju Zasobów Wodnych” priorytetów dla udrażniania przeszkód znajdujących się na „Rzekach o Specjalnym Znaczeniu dla Ryb wędrownych”;

▪ Przetłumaczenie i wydanie rekomendowanych przez FAO, europejskich podręczników projektowania urządzeń służących dla migracji ryb i innych organizmów wodnych;

▪ Przeprowadzenie szkoleń dla projektantów i administracji w zakresie usuwania piętrzeń na ciekach i projektowania urządzeń służących skutecznej migracji ryb;

▪ Ocena reprezentatywnej próby urządzeń służących migracji ryb i innych organizmów wodnych, zrealizowanych i planowanych do realizacji po wejściu Polski do EU pod kątem ich efektywności; opracowanie zaleceń eliminujących najczęściej występujące złe praktyki w realizacji przedsięwzięć z zakresu udrażniania cieków;

▪ Rewizja instrukcji gospodarki wodnej zbiorników retencyjnych pod kątem zachowania bądź przywrócenia nowo zdefiniowanego „przepływu ekologicznego” poniżej zbiornika.

261. Konieczne jest pilne podjęcie działań na rzecz zapobiegania i skutecznego zwalczania wycieków substancji ropopochodnych i innych substancji niebezpiecznych do rzek i zbiorników wodnych. Należy przeprowadzić kontrolę stanu technicznego wszystkich rurociągów transportujących substancje ropopochodne i inne ciekłe substancje niebezpieczne przebiegających pod dnem rzek, innych zbiorników oraz terenów podmokłych. Na bazie doświadczeń zebranych w trakcie zwalczania wycieku oleju opałowego do Wisły w rejonie Włocławka i doświadczeń innych krajów, należy opracować zalecenia dotyczące zwalczania tego typu awarii i odpowiednio wyposażyć w sprzęt i materiały służby ratownicze w rejonach potencjalnych awarii rurociągów. Konieczne będzie również opracowanie systemu międzyregionalnej i międzynarodowej współpracy (istotne zwłaszcza w przypadku Odry) w zwalczaniu poważnych awarii.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

86

262. Odnośnie innych planów konieczna jest pilna weryfikacja dokumentów planistycznych i programowych szczeblu wojewódzkiego (np.: planów inwestycyjnych, programu małej retencji) pod kątem ich wpływu ma realizację celów RDW i DP.

W planie wdrażania NSGW powinny być uwzględnione następujące zalecenia dotyczące działań w sektorach związanych z gospodarowaniem wodami.

263. W sektorze rolnictwa:

▪ Opracowanie dokumentu o charakterze strategii gospodarowania wodą dla obszarów wiejskich, będącego uszczegółowieniem i uzupełnieniem NSGW, określającego priorytety gospodarowania wodami dla celów rolniczych z uwzględnieniem rybactwa (w kontekście wdrażania RDW, Dyrektywy Powodziowej oraz innych prośrodowiskowych dyrektyw UE). Dokument ten powinien określać priorytety wydatkowania środków będących w dyspozycji PROW, formułować klarowne wytyczne realizacji tych priorytetów oraz określać zasady stworzenia skutecznego mechanizmu kontroli merytorycznej wydatkowania środków z PROW i środków z RPO w odniesieniu do projektów realizowanych w krajobrazie rolniczym.

▪ Dla powstrzymania odpływu i zwiększenia retencji glebowej potrzebna jest modernizacja melioracyjnych systemów odwadniających – zaopatrzenia ich w urządzenia piętrzące umożliwiające sterowanie odpływem. Systemy melioracyjne o szczególnie niskiej efektywności ekonomicznej, przy braku znaczenia społeczno-gospodarczego, winny być stopniowo likwidowane, co może być połączone z wykupami gruntów lub stosowaniem zachęt finansowych w lokalizacjach kluczowych dla zwiększania naturalnej retencji.

▪ Przywrócenie procesów torfotwórczych to działanie na rzecz ochrony klimatu, a wzrost różnorodności biologicznej zrenaturyzowanych ekosystemów dopełnia listę korzyści wynikających ze zmiany podejścia do melioracji. Konieczność zwiększania retencji naturalnej może doprowadzić do weryfikacji programów małej retencji, do tej pory skoncentrowanych na małych zbiornikach.

▪ Utworzenie, w ramach weryfikacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW), pakietu wodno - środowiskowego, ukierunkowanego na promocję: zatrzymywania wody w sieciach melioracji szczegółowych, tworzenia pasów zadrzewień i roślinności naturalnej wzdłuż cieków – poprawiającej jakość wód i warunki bytowania ryb i zwierząt wodnych, w kontekście narastającego problemu dopływu do wód zanieczyszczeń pochodzenia rolniczego i konsekwencji zmian klimatu;

▪ Ochrona ekosystemów zależnych od wody powinna zostać zapewniona poprzez konsekwencję w stosowaniu przy dopłatach bezpośrednich zasady cross-compliance, nastawiona w tym wypadku na ochronę oczek wodnych



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

87

i drobnych bagien śródpolnych, wsparta akcją informacyjną wśród rolników w zakresie ich obowiązków w stosunku do ekosystemów wodno-błotnych przestrzeni rolniczej;

▪ Propagowanie upraw i odmian o niższych wymaganiach wodnych, szczególnie na obszarach o okresowych deficytach wody, oraz propagowanie efektywnych metod nawodnień, przy zwiększonej kontroli poborów wody do nawodnień;

▪ Wykonanie prac studialnych dla analizy i oceny problemu oraz opracowanie zaleceń w zakresie oceny rzeczywistych potrzeb regulacji oraz remontu obiektów i urządzeń cieków zaliczonych do kategorii „ważnych dla rolnictwa”, ochrony przed powodzią gruntów rolnych, oceny realnych możliwości rozwoju nawodnień oraz celowości budowy małej retencji.

264. W sektorze gospodarki morskiej:

Opracowanie i wdrożenie dokumentu o charakterze strategii gospodarowania wodami przejściowymi i przybrzeżnymi wodami morskimi, będącego uszczegółowieniem i uzupełnieniem NSGW, określającego priorytety gospodarowania tymi wodami w kontekście wdrażania RDW, Dyrektywy Powodziowej oraz innych prośrodowiskowych dyrektyw UE. Dokument ten w szczególności powinien uwzględniać: wpływ zabudowy hydrotechnicznej realizowanej w ramach ochrony przeciwpowodziowej oraz wpływ transportu wodnego, turystyki i rekreacji na stan przybrzeżnych wód morskich i wód przejściowych oraz ekosystemów od tych wód zależnych; wpływ rybołówstwa na wodach przejściowych i morskich na stan populacji minogów i ryb wędrownych dwuśrodowiskowych, będących jedną z miar dobrego stanu wód śródlądowych. Na obszarze wód przejściowych i przybrzeżnych należy pilnie wyznaczyć „obszary przeznaczonych do ochrony gatunków wodnych o znaczeniu ekonomicznym” w rozumieniu art. 6 i zał. IV Ramowej Dyrektywy Wodnej, które integrowałby również krajowe formy ochrony przyrody i zasobów ichtiofauny (obszary sieci Natura 2000, rezerwaty przyrody, rybackie obręby ochronne, itp.). Obszary te służyłyby ochronie tarlisk i form młodocianych gatunków ryb związanych z wodami przejściowymi i przybrzeżnymi.

Opracowanie i wdrożenie dokumentu o charakterze strategii gospodarowania wodami morskimi, będącego uszczegółowieniem i uzupełnieniem NSGW, określającego priorytety gospodarowania tymi wodami w kontekście wdrażania RDW, DP oraz innych prośrodowiskowych dyrektyw UE. Ten dokument powinien w szczególności uwzględniać: wpływ zabudowy hydrotechnicznej realizowanej w ramach ochrony przeciwpowodziowej oraz wpływ transportu wodnego, turystyki i rekreacji na stan wód morskich oraz ekosystemów od tych wód zależnych.

265. W sektorze leśnictwa:

▪ Doskonalenie koordynacji polityki zarządzania zasobami leśnymi z polityką gospodarki wodnej, w sposób zapewniający utrzymanie i zwiększenie usług



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

88

wodnych świadczonych przez ekosystemy leśne, w szczególności w zakresie poprawy retencyjności zlewni,

▪ Wspieranie zalesień w miejscach, gdzie odgrywają kluczową rolę dla poprawy retencyjności zlewni, kształtowania odpływu, oraz poprawy stanu ekosystemów wodnych i od wody zależnych,

▪ Ochrona i odtwarzanie zniszczonych lasów w górnych partiach zlewni rzecznych,

▪ Opracowanie kompleksowych i spójnych programów zwiększania retencji wodnej w nadleśnictwach odczuwających braki wody, integrujących analizy hydrologiczne i ekologiczne, oraz przedstawiających propozycje rozwiązań technicznych i nietechnicznych.

▪ Wspieranie działań na rzecz ograniczania spływu powierzchniowego i zwiększania naturalnej retencji w lasach – zapewnienie trwałości istnienia i odtwarzanie torfowisk, zabagnień i źródlisk oraz naturalnych (nieregulowanych) cieków; likwidacja systemów odwadniających w lasach, realizacja w lasach małej retencji wspomagającej odtwarzanie naturalnych warunków wodnych, dalsze ograniczenie zrębów zupełnych i zwiększanie zasobów rozkładającego się drewna;

▪ Weryfikacja gospodarki w lasach wodochronnych, polegająca na wyłączeniu z użytkowania siedlisk bagiennych, ograniczeniu stosowania rębni zupełnej na siedliskach wilgotnych i olsowych .

266. W gospodarce komunalnej:

▪ Wobec pojawiających się lokalnych deficytów wody pilnym zadaniem jest ograniczenie strat w sieciach wodociągowych – modernizacja starych sieci, likwidacja wycieków i nielegalnych poborów wody. Należy dążyć do wyposażenia wszystkich użytkowników sieci wodociągowych w wodomierze, a w naliczaniu opłat za wodę i za odprowadzenie ścieków – uwzględniać koszty środowiskowe i zasobowe. Ograniczeniu zużycia wody mogą służyć kampanie propagujące oszczędzanie wody wśród różnych użytkowników, w tym – gospodarstwa domowe;

▪ Opracowanie prognoz / scenariuszy potencjalnych skażeń wody jako części zlewniowych programów ochrony wód oraz opracowanie planów awaryjnego zaopatrzenia w wodę ludności.

▪ Opracowanie metodyki dla oceny możliwości i określania warunków wykorzystania zasobów wód podziemnych do zaopatrzenia ludności wobec wystąpienia skrajnej suszy i sytuacji kryzysowych.

267. W sektorze przemysłowym i w transporcie:

▪ Kluczowym mechanizmem racjonalności użytkowania zasobów wodnych przez przemysł wydaje się wdrożenie zasady pełnego zwrotu usług wodnych. Wymusi to wdrażanie wodo- i energooszczędnych technologii, w tym systemów recyrkulacyjnych. Z uwagi na wzrost temperatur powietrza i wody



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

89

oraz okresowe spadki przepływów w rzekach największe wyzwania stoją przed energetyką cieplną;

▪ Rozwój energetyki opartej na węglu brunatnym wymaga opracowania i wdrożenia pakietu kompleksowych działań dla ograniczenia skutków środowiskowych odwadniania kopalń odkrywkowych i rekultywacji terenów pogórniczych; podobne działania powinny towarzyszyć procesowi likwidacji kopalń;

▪ Propagowana w ostatnich latach w Polsce energetyka oparta na spalaniu biomasy może pogłębiać lokalne niedobory wody, jeśli uprawy wodochłonnych roślin energetycznych zostaną zlokalizowane na terenach cierpiących na okresowe deficyty wody;

▪ W odniesieniu do energetyki wodnej istnieje pilna potrzeba opracowania planu rozwoju tej branży uwzględniającego obecne i prognozowane warunki hydrologiczne, prognozowane potrzeby innych użytkowników, ograniczenia przyrodnicze, zawierającego zarówno kryteria jak i zalecenia lokalizacyjne. Do opracowania tego planu konieczne jest powołanie międzyresortowego zespołu obejmującego Min. Środowiska, Min. Rolnictwa, Min Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, z udziałem odpowiedniej reprezentacji interesariuszy, w tym także organizacji rybackich i wędkarskich oraz organizacji ekologicznych. Zakaz budowy nowych elektrowni wodnych (i innych barier poprzecznych w korycie) powinien dotyczyć tych rzek, które mają kluczowe znaczenie dla zachowania i restytucji ryb dwuśrodowiskowych. Ograniczeniu negatywnego oddziaływania hydroelektrowni na stan wód powierzchniowych i ekosystemów wodnych będzie służyć pilne opracowanie i wdrożenie środowiskowych standardów w energetyce wodnej;

▪ Osiągnięcie dobrego stanu rzek i potoków będzie wymagało ograniczenia wydobywania kruszywa z koryt i dolin rzecznych. Eksploatacja musi być poddawana procedurze OOŚ;

▪ Budowa i modernizacja dróg wodnych wymaga pilnej oceny pod kątem prognozowanych warunków hydrologicznych i morfologicznych. Zestawienie prognozowanych warunków środowiskowych żeglugi z rzetelnymi analizami ekonomicznymi powinno wskazać, czy i które drogi wodne mają szansę na włączenie w sieć wysokotowarowych dróg europejskich i gdzie należy skoncentrować środki.

▪ Wody – oraz ich walory krajobrazowe, przyrodnicze i kulturowe – stanowią dobrą bazę do rozwoju wodnych szlaków turystycznych i do rozwoju turystyki i rekreacji, jakkolwiek kierunek ten również wymaga analiz z punktu widzenia oddziaływania na środowisko.

268. W sektorze rybackim:

▪ Praktycznie nie da się osiągnąć dobrego stanu ekologicznego wód powierzchniowych bez wspólnego wypracowania przez resorty rolnictwa i środowiska modelu gospodarowania w wodach publicznych zasobami



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

90

ichtiofauny, uwzględniającego osiągnięcie celów RDW w powiązaniu z racjonalną gospodarką rybacką, realizowaną na podstawie operatu rybackiego. Wymaga to wprowadzenia stosownych zapisów w Prawie wodnym oraz w Ustawie o rybactwie śródlądowym oraz zachowania całości kompetencji w odniesieniu Dio gospodarki rybackiej w resorcie rolnictwa;

▪ Ograniczenie presji rybackiej i wędkarskiej i zrównoważone użytkowanie zasobów ichtiofauny można osiągnąć poprzez wprowadzenie kwot połowowych, promocję łowisk typu „nie zabijaj” oraz przekierowywanie presji na łowiska na obiektach stawowych. Fundamentalne znacznie ma tutaj poprawa skuteczności zwalczania kłusownictwa rybackiego. Zmianie muszą ulec kryteria konkursów na oddawanie w użytkowanie obwodów rybackich, w których obok racjonalnej gospodarki rybackiej preferowane będą działania na rzecz przywracania / utrzymania właściwych warunków życia i rozrodu ryb (dobrego stanu wód), a ograniczające wielkość i wartość zarybień;

▪ Zmiany prawne muszą również dotyczyć zagwarantowania pełnego uwzględnienie aspektów środowiskowych (w tym oddziaływania na obszary Natura 2000) w procesie sporządzania i opiniowania operatu rybackiego oraz określania warunków prowadzenia gospodarki rybackiej w obwodach.

▪ Lepszego egzekwowania wymaga zakaz wprowadzania gatunków obcych do wód otwartych. Wymaga to jednoznacznego określenia statusu karpia i pstrąga tęczowego, które powinny być gatunkami dopuszczonymi w gospodarce rybackiej, prowadzonych w publicznych powierzchniowych wodach płynących na podstawie operatu rybackiego.

Plan działań związanych z realizacją zadań obejmujących inwestycje

269. Plan działań obejmuje:

▪ Bieżące zadania związane z zachowaniem bezpieczeństwa i modernizacją istniejącej infrastruktury hydrotechnicznej, po dokonaniu oceny funkcjonalnej i stanu technicznego;

▪ Zadania inwestycyjne, które wynikają z planów gospodarowania wodami i zarządzania ryzykiem powodziowym, zobowiązań wynikających z dyrektywy ściekowej (Krajowy Program Oczyszczalni Ścieków Komunalnych) oraz innych programów rzeczowych spełniających wymagania zrównoważonego rozwoju.

270. Zadania inwestycyjne i modernizacyjne powinny spełniać następujące warunki:

▪ powinny realizować cele NSGW lub przynajmniej nie stanowić istotnej przeszkody w ich osiągnięciu oraz stanowić element planów gospodarowania wodami w obszarach dorzeczy,



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

91

▪ powinny wykazywać racjonalność ekonomiczną, zapewniając efektywność wydatkowania środków publicznych; dotyczy to głównie zdolności utrzymania inwestycji w dobrym stanie funkcjonalnym i technicznym,

▪ koszty inwestycji i ich utrzymania powinny być określone z uwzględnieniem kosztów zasobowych i środowiskowych i ukierunkowane na samofinansowanie (odciążenie Budżetu Państwa),

▪ skumulowany efekt działań w skali dorzecza powinien sprzyjać poprawie stanu wód; w przypadku konieczności podjęcia przedsięwzięć zagrażających osiągnięciu celów środowiskowych RDW należy uwzględnić działanie kompensacyjne lub ograniczające ich szkodliwy wpływ w skali zlewni,

▪ uwzględnienie zasady kompleksowego podejścia w skali zlewni i wg najlepszych dostępnych technik i technologii przy rozwiązywaniu problemów.

271. Prace studialne, przedprojektowe i projektowe przygotowujące inwestycje i modernizacje obiektów gospodarki wodnej według powyższych zasad i z uwzględnieniem prognozowanych zmian klimatu w szczególności powinny dotyczyć rozwiązania poniższych problemów:

▪ niezawodne zaopatrzenie ludności w wodę uwzględniające zasoby wód powierzchniowych i podziemnych,

▪ zaopatrzenie w wodę przemysłu w kontekście stanu istniejącego i wzrostu wymagań dotyczących oszczędności i ochrony wód,

▪ zracjonalizowanie systemów nawodnień i odwodnień w rolnictwie (ograniczanie zagrożenia suszą),

▪ renaturalizacja warunków wodnych w lasach i odtworzenie naturalnego uwodnienia leśnych siedlisk od wody zależnych, dla poprawy zarówno warunków wzrostu drzewostanów, jak i dla poprawy stanu śródleśnych ekosystemów wodnych i bagiennych,

▪ potencjalnego wzrostu potrzeb nawodnień, ograniczanie zagrożenia suszą,

▪ ograniczanie ryzyka powodziowego i obniżanie negatywnych skutków powodzi z uwzględnieniem zróżnicowanych podejść w terenach górskich i podgórskich oraz nizinnych (w tym obszarów depresyjnych) i ujściowych, a także w aglomeracjach i obszarach intensywnej urbanizacji,

▪ udrożnienie cieków dla migracji organizmów wodnych, w tym budowy urządzeń służących migracji tych organizmów oraz likwidacja budowli nie pełniących swoich funkcji,

▪ zapewnienie bezpieczeństwa starzejącym się budowlom hydrotechnicznym poprzez ich remonty i modernizację,

▪ odpowiednie wykorzystanie istniejących dróg wodnych,

▪ ocena skutków wykorzystania wody i zagrożenia jej jakości, związanych z rozwojem energii odnawialnych z różnych źródeł,



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

92

▪ zwiększanie zdolności retencyjnych zlewni rzecznych, ze szczególnym uwzględnieniem odtwarzania retencji naturalnej,

▪ odtwarzanie i rewitalizacja zdegradowanych dolin i koryt rzecznych, oparta na ocenie funkcjonalności i ekonomicznej efektywności budowli i urządzeń wodnych negatywnie oddziałujących na morfologię koryt rzek oraz ograniczających naturalną retencję ich dolin,

▪ problemy gospodarowania wodami granicznymi wynikające z umów międzynarodowych,

▪ problemy turystycznego i rekreacyjnego wykorzystania wód.

Tabela 7.3. Zadania do realizacji do 2015 roku

Zadania do realizacji do 2015

3.1 Prace studialne, przedprojektowe i projektowe przygotowujące inwestycje i modernizacje obiektów gospodarki wodnej, zawarte w PO Infrastruktura i Środowisko i w wojewódzkich programach operacyjnych, z uwzględnieniem uwarunkowań środowiskowych

3.2

Realizacja Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych z uwzględnieniem:

▪ Osiągnięcia zgodności z dyrektywą 91/271/EWG we wszystkich aglomeracjach, z których ładunek zanieczyszczeń biodegradowalnych stanowi 100% całkowitego ładunku zanieczyszczeń, zgodnie z terminami wynikającymi z Traktatu Akcesyjnego;

▪ Powołania pełnomocnika Ministra Środowiska ds. optymalizacji realizacji KPOŚK celem likwidacji opóźnień i zagrożeń realizacji zobowiązań akcesyjnych i uniknięcia sankcji finansowych wynikających z niedotrzymania terminów

▪ Przygotowania programów dostosowawczych przez aglomeracje > 15 000 RLM;

▪ Włączenia do KPOŚK aglomeracji poniżej 10 000 RLM pod warunkiem obsługi co najmniej 85% RLM przez rozbudowany system;

▪ Rozwiązania problemu inwestycji dotyczących zagospodarowania osadów ścieków z małych i średnich oczyszczalni, realizowanych w ramach KPOŚK, w powiązaniu z ustaleniami planów gospodarowania odpadami

3.3 Realizacja zadań inwestycyjnych uwzględnianych w PO Infrastruktura i Środowisko i w wojewódzkich programach operacyjnych oraz które wynikają z uzasadnionych ustaleń Programu dla Odry, które przejdą następnie indywidualną procedurę administracyjną

3.4 Realizacja zadań inwestycyjnych określonych w innych programach inwestycyjnych, które przejdą kolejno: procedurę ich zatwierdzenia z uwzględnieniem obowiązkowej strategicznej oceny oddziaływania na środowisko a następnie indywidualną procedurę administracyjną

3.5 Uzupełnienie programowania rzeczowego zadań do realizacji do roku 2015 na bazie planów gospodarowania wodami, zarządzania ryzykiem powodziowym i prawnej ochrony obszarowej w tym obszarów ochronnych wód głównych zbiorników wód podziemnych

3.6 Weryfikacja pod kątem obecnych wymagań zadań planowanych do realizacji po roku 2015, zawartych w istniejących programach krajowych i regionalnych

3.7 Zakończenie zaawansowanych zadań inwestycyjnych: Zbiornik Świnna Poręba - koszt szacunkowy 654 mln zł Stopień wodny Malczyce - koszt szacunkowy 476 mln zł



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

93

3.8

Ograniczenie ryzyka nadzwyczajnych zagrożeń technicznych, a w szczególności „Ekologiczne bezpieczeństwo stopnia wodnego Włocławek” uwzględnione w PO Infrastruktura i Środowisko Modernizacja zbiornika wodnego Nysa w zakresie bezpieczeństwa powodziowego Zmniejszenie zagrożenia powodziowego obszaru Delty Wisły, a w szczególności „Kompleksowe zabezpieczenie przeciwpowodziowe Żuław – Etap I” uwzględnione w PO Infrastruktura i Środowisko.

VII.2.4 Zagrożenia i kontrola wdrożenia NSGW 272. Istotne jest, ze względu na formułowanie bieżącej oceny postępu realizacji planu

wdrażania NSGW, poddanie kontroli głównych jej elementów tj.:

▪ reformy zarządzania zasobami wodnymi;

▪ wdrażania dyrektyw UE;

▪ zasad realizacji i przygotowania inwestycji oddziałujących na zasoby wodne oraz poziom wykorzystania środków UE.

273. Podstawą oceny reformy zarządzania powinien być szczegółowy plan działań wraz z harmonogramem. Ponieważ działania mają charakter procesu i są współzależne, niezbędna jest bieżąca i okresowa ich ocena. Jej elementem powinna być ocena spójności działań oraz standardy wdrażanych rozwiązań.

274. Kontrola wdrożenia dyrektyw UE powinna dotyczyć postępu wdrożenia działań merytorycznych oraz terminów ich realizacji. Zagrożenia wynikają m.in. z realizacji prac przez konsorcja w oparciu o przetargi publiczne, a nie prace zamawiane w konkretnych instytucjach o wysokiej wiarygodności, które specjalizowały by się w utrzymaniu i zabezpieczeniu w przyszłości rozwoju złożonego systemu gospodarowania wodami.

275. Reforma systemu gospodarowania wodami wprowadzona równolegle z realizacją dużego i złożonego pakietu działań wynikających z terminowego wdrożenia dyrektyw UE stanowi dodatkowe zagrożenie.

276. W obszarze zadań inwestycyjnych występują opóźnienia wywołane głównie brakiem środków na przygotowanie dokumentacji oraz realizację tych zadań, a także wydłużeniem procedur administracyjnych.

277. Ważnym kryterium kontroli będzie poprawnie budowany i realizowany plan finansowy wszystkich działań związanych z wdrażaniem NSGW.

278. Należy także zaznaczyć, że istotnym elementem podlegającym kontroli będzie weryfikacja postępu budowy procesu wsparcia społecznego dla wdrożenia NSGW, poprzez realizację określonego w NSGW pakietu zadań.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

94

Załączniki

Tabela Z.1. Charakterystyka zasobów wodnych Polski w latach 1951 - 2006

Lp. Wskaźnik Wielkość

[mld m3]

Wielkość

[mm]

Wielkość

[l/s km2 ]

Wielkość

[tys. m3/M rok]

Część

zasobów

całkowitych

[%]

1 opady atmosferyczne 195.8 621 - - -

2 dopływ z krajów sąsiednich 7.6 24 - - 12.3

3 odpływ do krajów sąsiednich 2.6 8 - - 4.2

4 zasoby całkowite 61.9 198 4.52 - 100.0

5 zasoby własne 54.3 173 5.15 - 87.7

6a zasoby całkowite na 1 mieszkańca - - - 1.81 -

6b zasoby własne na 1 mieszkańca - - - 1.59 -

Rys. Z.1. Zmienność zasobów wodnych Polski w okresie 1901 - 2006



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

95

Rys. Z.2. Zmienność zasobów rocznych przypadających na 1 mieszkańca w latach 1951 - 2006

Rys. Z.3. Oczyszczanie ścieków



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

96

Tabela Z.2. Ilości ścieków odprowadzanych do wód i ziemi wg GUS 2007

Ścieki [mld m3] 1980 1990 1995 2000 2005 2006

komunalne i przemysłowe łącznie

ogółem 12.01 11.37 9.98 9.16 8.98 9.73

wymagające oczyszczania 4.68 4.11 3.02 2.50 2.12 2.13

oczyszczane, w tym: 2.70 2.77 2.32 2.20 1.93 1.96

- mechanicznie 1.78 1.46 0.92 0.73 0.58 0.58

- chemicznie 0.22 0.22 0.19 0.13 0.11 0.11

- biologicznie 0.71 1.10 1.13 0.88 0.50 0.48

- z podwyższonym usuwaniem biogenów - - 0.08 0.46 0.74 0.79

nieoczyszczane 1.98 1.34 0.70 0.30 0.19 0.17

przemysłowe

ogółem 9.67 9.05 8.13 7.67 7.71 8.46

przemysłowe bez wód chłodniczych 2.34 1.80 1.17 1.01 0.84 0.86

wody chłodnicze 7.33 7.25 6.96 6.66 6.87 7.60



- mechanicznie 1.26 0.91 0.66 0.65 0.53 0.54

- chemicznie 0.22 0.22 0.15 0.13 0.11 0.11

- biologicznie 0.19 0.25 0.25 0.17 0.13 0.14

- z podwyższonym usuwaniem biogenów - 0.00 0.01 0.02 0.02 0.00

nieoczyszczane 0.68 0.42 0.11 0.05 0.05 0.06

komunalne

Ogółem 2.34 2.31 1.85 1.49 1.27 1.27



- mechanicznie 0.52 0.55 0.26 0.08 0.05 0.05

- chemicznie 0.00 0.00 0.04 0.00 0.00 0.00

- biologicznie 0.52 0.85 0.88 0.71 0.37 0.34

- z podwyższonym usuwaniem biogenów - - 0.07 0.44 0.72 0.79

nieoczyszczane 1.30 0.92 0.59 0.25 0.13 0.11

Tabela Z.3. Ludność korzystająca z oczyszczalni wg GUS 2007

Wyszczególnienie 1990 1995 2000 2005 2006

Ludność korzystająca z oczyszczalni w % ludności ogółem - 41.5 53.1 60.2 61.4

Ludność w miastach korzystająca z oczyszczalni w % ludności miast 55.6 65.7 80.0 85.2 86.2

Ludność wsi korzystająca z oczyszczalni w % ludności wsi - 3.1 10.8 20.4 22.0



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

97

Tabela Z.4. Zbiorcza ocena stopnia zagrożenia wód powierzchniowych nieosiągnięciem celów środowiskowych do 2015 roku

(Na podstawie „Opracowania analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych dla potrzeb opracowania programów działań i planów gospodarowania wodami”, IMGW, PIG, IOŚ, 2007)

Scalone części wód powierzchniowych (ScCW)

Ogółem Niezagrożone

Zagrożone ze względu na 1 wskaźnik Zagrożone ze

względu na 2

wskaźniki

Zagrożone ze

względu na 3

wskaźniki

Zagrożone ze

względu na 4

wskaźniki Źródła

punktowe

Reżim

hydrologicznyMorfologia

Czynniki

sprawcze

Liczba ScCW 1065 263 69 41 83 3 293 213 100

Udział procentowy 100.0 24.7 6.5 3.8 7.8 0.3 27.5 20.0 9.4

Jednolite części wód - jeziora

Ogółem Niezagrożone Zagrożone

Liczba jezior 1044.0 519.0 525.0

Udział 100.0 49.7 50.3

Jednolite części wód - wody przejściowe


Liczba 9.0 0.0 9.0

Udział

t100.0 0.0 100.0

Jednolite części wód - wody przybrzeżne


Liczbar 9.0 2.0 7.0

Udział

t100.0 22.2 77.8



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

98

Rys. Z.4. Pobory wody według działów gospodarki narodowej wg GUS 2007



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

99

Tabela Z.5. Pobór wody w mld m3 na potrzeby gospodarki narodowej i ludności wg GUS 2007

Lata 1980 1990 1995 2000 2005 2006

Zasoby wodne [mld m3]

zasoby całkowite 89.00 43.30 61.60 71.00 56.70 50.00

zasoby własne 87.70 37.90 54.40 61.90 48.80 42.20

Pobory według działów gospodarki narodowej [mld m3]

gospodarka narodowa 14.18 14.25 12.07 11.05 10.94 11.81

cele produkcyjne wraz z wodami chłodniczymi 10.14 9.55 8.43 7.64 7.73 8.58

nawodnienia w rolnictwie leśnictwie 0.33 0.52 0.21 0.11 0.09 0.09

stawy rybne 1.00 1.17 0.97 0.95 1.01 1.00

eksploatacja sieci wodociągowej 2.72 3.00 2.46 2.35 2.11 2.13

Pobory wody według źródeł [mld m3]

Ogółem 14.18 14.25 12.07 11.05 10.94 11.81

Wody powierzchniowe 11.90 11.93 10.08 9.15 9.21 9.89

Wody podziemne 1.96 2.03 1.72 1.75 1.64 1.83

Wody z odwadniania zakładów górniczych oraz obiektówbudowlanych 0.33 0.29 0.27 0.15 0.09 0.09

Pobory wody według źródeł [% całkowitego poboru]

Ogółem 100 100 100 100 100 100

Wody powierzchniowe 83.9 83.7 83.5 82.8 84.1 83.8

Wody podziemne 13.8 14.2 14.3 15.8 15.0 15.5

Wody z odwadniania zakładów górniczych oraz obiektówbudowlanych 2.3 2.0 2.2 1.4 0.9 0.8

Pobory według działów gospodarki narodowej [% całkowitego poboru]

gospodarka narodowa 100 100 100 100 100 100



stawy rybne 7.0 8.2 8.0 8.6 9.2 8.5


Pobory według działów gospodarki narodowej [% zasobów całkowitych]




stawy rybne 1.1 2.7 1.6 1.3 1.8 2.0


Pobory według działów gospodarki narodowej [% zasobów własnych]




stawy rybne 1.1 3.1 1.8 1.5 2.1 2.4




tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

100

Tabela Z.6. Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w wybranych krajach europejskich – wg Eurostat 2007

Lp. Kraj

Udział poborów wód

powierzchniowych w zasobach

wód powierzchniowych

wytworzonych na obszarze

kraju

[%]

Lp. Kraj Pobór wody na 1 mieszkańca

[m3/M rok]

1 Węgry 333.2 1 Węgry 2046

2 Holandia 109.7 2 Estonia 1038

3 Belgia 48.7 3 Hiszpania 901

4 Bułgaria 36.4 4 Bułgaria 775

5 Hiszpania 28.8 5 Włochy 738

6 Niemcy 27.2 6 Łotwa 690

7 Polska 18.2 7 Belgia 643

8 Francja 15.4 8 Holandia 633

9 Łotwa 14.2 9 Islandia 562

10 Rumunia 11.6 10 Francja 541

11 Czechy 10.3 11 Niemcy 462

12 Estonia 9.8 12 Austria 460

13 Słowacja 4.7 13 Finlandia 451

14 Austria 4.6 14 Szwajcaria 338

15 Szwajcaria 4.2 15 Polska 317

16 Finlandia 1.9 16 Szwecja 298

17 Portugalia 1.8 17 Rumunia 245

18 Szwecja 1.2 18 Słowacja 194

19 Litwa 0.7 19 Czechy 191

20 Słowenia 0.3 20 Słowenia 147

21 Dania 0.1 21 Dania 126

22 Islandia 0.0 22 Portugalia 103

23 Norwegia 23 Litwa 103

24 Wielka Brytania 24 Norwegia

25 Włochy 25 Wielka Brytania



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

101

Tabela Z.7. Stan melioracji podstawowych [wg GUS 2007]

Rok

Rzeki i kanały Wały przeciwpowodziowe Pojemność użytkowa

zbiorników wodnych w tys. m3

Stacje pomp odwadniających

długość W tym rzeki uregulowane długość Obszar

chroniony w tys. ha

liczba Obszar

oddziaływania w tys. ha w km

1990 72 577 37 923 8 148 1004 163 408 609 571

1995 74 462 38 402 8 392 1021 222 749 589 536

2000 74 717 39 019 8 448 1 063 234 743 585 576

2005 73 900 40 113 8 469 1 086 284 971 572 597

Tabela Z.8. Szkody powodziowe w ostatnim 10-leciu (GUS, Ochrona środowiska)

Rok Uszkodzone

lub zniszczone budynki [szt.]

Infrastruktura komunikacyjna Zalane treny rolnicze [ha]

drogi [km] mosty [szt] grunty orne użytki zielone

1996 11 357 4 831 1 267 97 687 93 448

1997 72 267 14 424 4 048 2 999 007 221 626

1998 13 504 6 111 1 120 102 308 63 118

1999 9 022 12 979 758 88 562 81 376

2000 14 567 2 688 634 95 716 74 974

2001 25 920 56 347 2 254 295 279 106 993

2002 brak danych

2003 brak danych

2004 494 27 9 9 040 18 021

2005 1 895 49 12 16 714 7 241

2006 1 796 101 26 26 226 18 752



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

102

Rys. Z.5. Przestrzenny zasięg genetycznych typów powodzi w Polsce



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

103

Tabela Z.9 Plan działań związanych z wdrożeniem dyrektyw

LP DZIAŁANIE wymóg Dyrekt.

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030

I półr

II półr

I półr

II półr

I półr

II półr

I półr

II półr

I półr

II półr

I półr

II półr

I półr

II półr

I półr

II półr

1 Opracowanie projektu programu wodno-środowiskowego kraju RDW

2 Opracowanie projektów planów gospodarowania wodami w obszarach dorzeczy RDW

3 Przygotowanie nowych instrumentów zarządzania gospodarką wodną (instrumenty prawno-administracyjne, organizacyjne i ekonomiczne) wraz ze szczegółowym harmonogramem wdrażania nowych rozwiązań

RDW

4 Konsultacje społeczne projektów planów gospodarowania wodami oraz programu wodno-środowiskowego kraju RDW

5 Opracowanie OOŚ oraz przeprowadzenie procedury OOŚ dla projektów planów gospodarowania wodami RDW

6 Opracowanie ostatecznych wersji planów gospodarowania wodami oraz programu wodno-środowiskowego kraju RDW

7 Przygotowanie regulacji prawnych w zakresie funkcjonujących obecnie naruszeń, niezgodności w zakresie prawa wspólnotowego RDW, DP

8 Przeprowadzenie działań legislacyjnych RDW, DP

9 Opublikowanie planów gospodarowania wodami w obszarach dorzeczy RDW

10 Opracowanie kart raportowych oraz przekazanie do KE planów gospodarowania wodami w obszarach dorzeczy RDW

11 Wdrożenie zasad "zanieczyszczający płaci" i "zwrotu kosztów za usługi wodne" RDW

12 Przekazanie KE informacje w zakresie wyznaczenie właściwych organów do celów wykonania RDW i DP RDW, DP

13 Wdrożenie programów monitoringu wód i obszarów chronionych RDW

14 Opracowanie metodyk dla wdrożenia Dyrektywy Powodziowej DP

15

Opracowanie procedur prawnych dla ustanawiania obszarów ochronnych głównych zbiorników wód podziemnych. Opracowanie metodyki dla oceny możliwości i określania warunków wykorzystania zasobów wód podziemnych wobec wystąpienia zjawisk ekstremalnych i sytuacji kryzysowych

RDW

16 Budowa systemu informacyjnego oraz baz danych dla potrzeb gospodarowania wodami RDW, DP

17 Wdrożenie działań wynikających z planów gospodarowania wodami oraz programów działań I cyklu planistycznego RDW w tym:

RDW

17.1 Wdrożenie wszystkich działań wynikających z programów działań RDW

17.2 Osiągnięcie zgodności z dyrektywą 91/271/EWG w 1069 aglomeracjach, z których ładunek zanieczyszczeń biodegradowalnych stanowi 86% całkowitego ładunku zanieczyszczeń tego typu pochodzącego z aglomeracji

RDW, KPOŚK

17.3 Osiągnięcie zgodności z dyrektywą 91/271/EWG w 1165 aglomeracjach, z których ładunek zanieczyszczeń biodegradowalnych stanowi 91% całkowitego ładunku zanieczyszczeń tego typu pochodzącego z aglomeracji

RDW, KPOŚK



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

104


2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030

I półr

II półr

I półr

II półr

I półr

II półr

I półr

II półr

I półr

II półr

I półr

II półr

I półr

II półr

I półr

II półr

17.4 Osiągnięcie zgodności z dyrektywą 91/271/EWG we wszystkich aglomeracjach, z których ładunek zanieczyszczeń biodegradowalnych stanowi 100% całkowitego ładunku zanieczyszczeń tego typu pochodzącego z aglomeracji

RDW, KPOŚK

18 Dokonanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego DP

19 Opracowanie kart raportowych oraz przekazanie do KE wstępnej oceny ryzyka powodziowego DP

20 Dokonanie przeglądu i uaktualnienie charakterystyk obszaru dorzeczy, przeglądu wpływu działalności człowieka na środowisko oraz analizy ekonomicznej korzystania z wód RDW

20.1 Weryfikacja typów części wód powierzchniowych oraz ich granic RDW

20.2 Aktualizacja analizy wyznaczenia silnie zmienionych i sztucznych części wód RDW

20.3 Opracowanie warunków referencyjnych dla typów części wód powierzchniowych RDW

20.4 Weryfikacja charakterystyk części wód podziemnych i aktualizacja wykazów wód podziemnych które są lub mogą być wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia

RDW

20.5 Weryfikacja przeglądu wpływów działalności człowieka na stan wód powierzchniowych i podziemnych RDW

20.6 Aktualizacja analizy ekonomicznej korzystania z wody RDW

21 Opracowanie map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego DP

22 Opracowanie harmonogramu i programu prac związanych z II cyklem planistycznym tworzenia planów gospodarowania wodami dla obszaru dorzeczy RDW

23 Konsultacje społeczne harmonogramu i programu prac związanych z II cyklem planistycznym tworzenia planów gospodarowania wodami dla obszaru dorzeczy RDW

24 Opracowanie przeglądu istotnych problemów gospodarki wodnej w obszarach dorzeczy RDW

25 Konsultacje społeczne przeglądu istotnych problemów gospodarki wodnej w obszarach dorzeczy RDW

26 Dokonanie przeglądu i uaktualnienie oraz opracowanie projektów programów działań oraz planów gospodarowania wodami w obszarach dorzeczy RDW

27 Opracowanie projektów planów zarządzania ryzykiem powodziowym DP

28 Konsultacje społeczne projektów planów gospodarowania wodami wraz z programami działań oraz projektów planów zarządzania ryzykiem RDW, DP

29 Opracowanie OOŚ oraz przeprowadzenie procedury OOŚ dla projektów planów gospodarowania wodami oraz planów zarządzania ryzykiem powodziowym RDW, DP

30 Opracowanie ostatecznych wersji planów gospodarowania wodami wraz z programami działań oraz planów zarządzania ryzykiem powodziowym RDW, DP



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

105


2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030

I półr

II półr

I półr

II półr

I półr

II półr

I półr

II półr

I półr

II półr

I półr

II półr

I półr

II półr

I półr

II półr

31 Opublikowanie planów gospodarowania wodami w obszarach dorzeczy oraz planów zarządzania ryzykiem powodziowym RDW, DP

32 Opracowanie kart raportowych oraz przekazanie do KE planów gospodarowania wodami w obszarach dorzeczy oraz planów zarządzania ryzykiem powodziowym RDW, DP

33 Wdrożenie działań wynikających z planów gospodarowania wodami oraz programów działań II cyklu planistycznego RDW RDW

34 Dokonanie przeglądu oraz aktualizacja wstępnej oceny ryzyka powodziowego DP


36 Dokonanie przeglądu i uaktualnienia map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego DP






42 Dokonanie przeglądu i uaktualnienie oraz opracowanie projektów planów zarządzania ryzykiem powodziowym DP






48 Dokonanie przeglądu oraz aktualizacja wstępnej oceny ryzyka powodziowego DP




tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

106


2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030

I półr

II półr

I półr

II półr

I półr

II półr

I półr

II półr

I półr

II półr

I półr

II półr

I półr

II półr

I półr

II półr

50 Dokonanie przeglądu i uaktualnienia map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego DP






56 Dokonanie przeglądu i uaktualnienie oraz opracowanie projektów planów zarządzania ryzykiem powodziowym DP






RDW – Dyrektywa 200/60/WE Parlamentu Europejskiego I rady z dnia

23.10.2000 ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Ramowa Dyrektywa Wodna)

DP – Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23.10.2007 w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (Dyrektywa Powodziowa)

KPOŚK – Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych

Projekt Narodowej Strategii Gospodarowania Wodami 2030 (z ... · Tomasz Walczykiewicz Mgr inż. Ewa...

Documents

Transcript of Projekt Narodowej Strategii Gospodarowania Wodami 2030 (z ... · Tomasz Walczykiewicz Mgr inż. Ewa...