Entliczekpentliczek

„¸atwiej jest zniszczyç czy wypaczyç talent dziecka,ni˝ doprowadziç do jego rozkwitu”

Howard Gardner

Wszystkim tym, którzy sprawiajà, ˝e talenty innych mogà rozkwitaç –

Autorki

KU DZIECKUProgram wychowaniaprzedszkolnego

Barbara Bilewicz-KuêniaTeresa Parczewska

© Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. 2010ISBN 978-83-7409-949-3

Warszawa 2010

Autorzy: Barbara Bilewicz-Kuênia, Teresa Parczewska.Opracowanie redakcyjne i redakcja merytoryczna:

Anna Boboryk. Projekt ok∏adki: Agnieszka CieÊlikowska

Zdj´cia na ok∏adce: I A CieÊlikowska, IV ShutterstockZdj´cia: Maciej Wróbel

Projekt graficzny: Agnieszka CieÊlikowska. Realizacja projektu graficznego: Edyta Jurczak.

Nowa Era Sp. z o.o.Aleje Jerozolimskie 146D, 02-305 Warszawa

tel.: 0 22 570 25 80; faks: 0 22 570 25 81infolinia: 0 801 88 10 10 (z telefonów stacjonarnych),

0 58 721 48 00 (z telefonów komórkowych)www.nowaera.pl, e-mail: nowaera@nowaera.pl

1/02/2010

Druk i oprawa: Drukarnia Ksi´˝y Werbistów

Publikacja zosta∏a wydrukowana na papierze offsetowym Speed-E Offset 80 g

i na tekturze Arktika 215 g produkcji International Paper - Kwidzyn S.A.

Papier certyfikowany, pochodzàcy z zasobów odnawialnych,

wg norm FSC (Forest Stewardship Council).

3

Spis treÊci:

O Autorkach / 4

Wst´p / 5

1. Podstawy teoretyczne programu / 7

2. Szczegó∏owe cele kszta∏cenia i wychowania / 14

3. TreÊci edukacyjne / 20

4. Sposoby osiàgania celów kszta∏cenia i wychowania / 50

5. Metody diagnozy osiàgni´ç rozwojowych dziecka / 58

6. Ewaluacja programu / 62

7. Za∏àczniki / 66

7.1. Planowanie pracy metodà projektów / 66

7.2. Kwestionariusz zdolnoÊci i osiàgni´ç dziecka w wieku przedszkolnym / 67

7.3. Skala kompetencji emocjonalnych / 73

7.4. Skala uzdolnieƒ twórczych / 75

7.5. Skala kompetencji matematycznych / 77

7.6. Kwestionariusz rozmowy z dzieckiem do badania zainteresowaƒprzyrodniczych / 79

8. Wykaz literatury pomocniczej dla nauczyciela / 81

4

O Autorkach programu wychowania przedszkolnego Ku dziecku

Barbara Bilewicz-Kuênia – doktor nauk humanistycznych w zakresie peda-gogiki, adiunkt w Zak∏adzie Pedagogiki Przedszkolnej Instytutu Pedagogiki UMCS.Autorka i realizatorka szkoleƒ i kursów doskonalàcych dla nauczycieli w ramachwspó∏pracy z Centrum Rozwoju Dziecka w Lublinie; konsultant programówedukacyjnych realizowanych przez TVP Lublin. Zainteresowania naukowe: rozpo-znawanie i rozwijanie zdolnoÊci poznawczych, twórczych i emocjonalno-spo∏ecz-nych dzieci; nauczyciel, szko∏a, przedszkolak i uczeƒ w okresie reformy edukacji.Autorka programu stymulowania rozwoju zdolnoÊci twórczych dzieci szeÊcioletnichi kilkunastu artyku∏ów naukowych.

Teresa Parczewska – doktor nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki,adiunkt na Wydziale Pedagogiki i Psychologii UMCS w Lublinie, w Zak∏adzie Peda-gogiki Przedszkolnej. Zainteresowania naukowe: badania i aktywnoÊç dydaktycznazwiàzane g∏ównie z kszta∏ceniem i wychowaniem dziecka w wieku przedszkolnymi wczesnoszkolnym. Autorka monografii: Metody aktywizujàce w edukacji przyrod-niczej uczniów klas I–III (2005), podr´cznika: Edukacja ekologiczna w przedszkolu.Wybrane zagadnienia (2009) oraz kilkunastu artyku∏ów w czasopismach o zasi´gukrajowym; cz∏onek Zespo∏u Edukacji Elementarnej PAN, Akademickiego Semina-rium Edukacji Dziecka przy UAM w Poznaniu, Polskiego Towarzystwa Pedagogicz-nego – Oddzia∏ Lubelski oraz ekspert Komisji Kwalifikacyjnej przy KuratoriumOÊwiaty w Lublinie; konsultant oko∏o 50 odcinków programu edukacyjnego dladzieci Jedynkowe Przedszkole.

5

1 J. Uszyƒska-Jarmoc, Rozwój dziecka a edukacja, w: K. Lubomirska (red.), Edukacja elementarna.

Podstawy teoretyczne – wybrane zagadnienia. Zeszyt 1., CODN, Warszawa 2005, s. 55–56.2 Podstawa programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddzia∏ów przedszkolnych

w szko∏ach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego, z dnia 23 grudnia 2008 r.

Dz.U. z dnia 15 stycznia 2009 r.

WST¢P

Szybko post´pujàce aktualne przemiany cywilizacyjne implikujà potrzeb´ mo-dernizacji szkolnictwa, zasad oÊwiatowych i teorii pedagogicznej. Pojawiajà si´nowe priorytety edukacyjne zwiàzane z zapewnieniem wysokiej jakoÊci kszta∏ce-nia ka˝dej jednostki, modelu kszta∏cenia lepiej dostosowanego do indywidualnychpotrzeb i zdolnoÊci wychowanków, wi´kszej autonomii placówek, lepszego dost´pu do edukacji dla najm∏odszych dzieci oraz zwi´kszenia udzia∏u rodzicóww tym procesie.

Teoretycy pedagogiki podkreÊlajà potrzeb´ edukacji promujàcej rozwój, którazak∏ada: koherencj´ celów wychowania i nauczania z celami rozwoju, koherencj´oczekiwaƒ dziecka i celów doros∏ych, koherencj´ relacji pomi´dzy nauczycie-lami, rodzicami i innymi cz∏onkami spo∏ecznoÊci wychowujàcej1.

W zwiàzku z tym, podstawà dzia∏aƒ edukacyjnych staje si´ wiedza nauczycielao w∏aÊciwoÊciach rozwojowych dziecka oraz umiej´tnoÊç widzenia go jako jednostki rozwijajàcej si´ w charakterystyczny dla siebie, indywidualny sposób. Nauczyciel wspierajàcy wzrastanie dziecka ju˝ nie kieruje jego rozwojem, leczw nim uczestniczy, a pomocny mu program jest strategià wielokierunkowej sty-mulacji aktywnoÊci dziecka i samego wychowawcy.

Nowa podstawa programowa wychowania przedszkolnego2, obowiàzujàcaw placówkach edukacyjnych od wrzeÊnia 2009 roku, otwiera przed dzieçmi i nauczycielem nowe mo˝liwoÊci pracy: wyboru treÊci, miejsca, czasu, tempa i okolicznoÊci uczenia si´, rozumianego jako samodzielne gromadzenie doÊwiad-czeƒ i ich rekonstruowanie. Natomiast sam proces edukacyjny, który z za∏o˝eniama byç skuteczny, przyjazny i nowoczesny, nie skupia si´ ju˝ tylko na zdolnoÊciach

6

intelektualnych dzieci i opanowywaniu przez nie wiedzy, ale przede wszystkimna odkrywaniu i pobudzaniu ich naturalnych uzdolnieƒ i predyspozycji.

TreÊci zawarte w programie Ku dziecku zach´cajà nauczyciela do pracy opar-tej na dzia∏aniu, indywidualizacji i ró˝nicowaniu (zarówno sposobów pracy, jaki efektów koƒcowych) we wszystkich obszarach: spo∏ecznym, emocjonalnym,poznawczym i fizycznym. Program akcentuje wspieranie rozwoju dziecka, umo˝-liwianie zaspokajania jego aktualnych potrzeb oraz dostosowywanie zadaƒ do rozpoznanego poziomu rozwojowego. Zgodnie z intencjà programu i jegopodstawà teoretycznà, jakà jest teoria konstruktywizmu oraz koncepcja inteli-gencji wielorakich Howarda Gardnera, dzieci, podejmujàc zadania, kierujà si´osobistymi motywami i potrzebami, majà swobod´ w wyborze zadaƒ (rodzaju,czasu trwania, partnera) oraz rozumiejà u˝ytecznoÊç celu dzia∏ania.

Podstawowà metodà badawczà, pozwalajàcà nauczycielowi przeprowadzaçdiagnoz´ edukacyjnà, jest obserwacja, a pomocnym narz´dziem badawczym –umieszczony w programie Kwestionariusz zdolnoÊci i osiàgni´ç dziecka. Do pro-gramu do∏àczono równie˝ inne narz´dzia badawcze, konstrukcji w∏asnej, za-warte w aneksie, które pomogà nauczycielowi w bardziej wnikliwej diagnoziezdolnoÊci, zainteresowaƒ i osiàgni´ç dziecka; podano tak˝e przyk∏ady narz´dzistandaryzowanych wraz z bibliografià.

Naszym zamierzeniem by∏o stworzenie programu, który pozostawia nauczycie-lowi i dzieciom du˝à autonomi´ oraz jest Êrodkiem wielop∏aszczyznowej stymulacjiaktywnoÊci.

˚ywimy nadziej´, ˝e program b´dzie inspiracjà do takich twórczych dzia∏aƒ. Autorki

7

3 M. SuÊwi∏∏o, Inteligencje wielorakie w nowoczesnym kszta∏ceniu. Wyd. UWM, Olsztyn, 2004, s. 17–18.4 H. Gardner, Inteligencje wielorakie. Teoria w praktyce, Media Rodzina, Poznaƒ 2002, s. 130.

1. Podstawy teoretyczne programu

Podstawà teoretycznà programu Ku dziecku jest koncepcja inteligencji wielora-kich Howarda Gardnera, z której wynikajà praktyczne cele edukacji: kszta∏ceniei wychowanie skoncentrowane na jednostce, jej zdolnoÊciach i zainteresowaniach,oraz konstruktywizm jako teoria wiedzy, poznawania i uczenia si´.

W Êwietle teorii H. Gardnera ludzie ró˝nià si´ mi´dzy sobà profilem inteli-gencji, majàcej struktur´ z∏o˝onà, wielorakà, zaÊ jej ró˝ne aspekty ujawniajà si´w procesie rozwiàzywania problemów.

Intelekt, w rozumieniu H. Gardnera, ma wieloraki charakter, a inteligencja jestzdolnoÊcià rozwiàzywania problemów lub tworzenia produktów, które majà kon-kretne znaczenie w danym Êrodowisku, kontekÊcie kulturowym czy spo∏ecznym;umiej´tnoÊcià pozwalajàcà jednostce, chcàcej osiàgnàç zamierzony cel, znaleêçnajbardziej odpowiednià drog´ do niego prowadzàcà. Badacz jest zdania, ˝e po-znawczà kompetencj´ bàdê sprawnoÊç cz∏owieka lepiej opisuje si´ w kategoriachzró˝nicowanego zbioru zdolnoÊci, talentów czy te˝ umiej´tnoÊci, zwanych inte-ligencjami. Inteligencja – wed∏ug autora – to pewien potencja∏ biopsychiczny, niejest ona okreÊlonym czynnikiem, lecz zbiorem wielu ró˝nych, niezale˝nych odsiebie zdolnoÊci, dlatego potencja∏ przedstawia jako inteligencje wielorakie.

W teorii H. Gardnera za podstaw´ przyjmuje si´ istnienie u ka˝dej jednostkiwielu ró˝nych inteligencji, które w tym programie sà okreÊlane mianem zdolnoÊci.Wyró˝nia si´ zdolnoÊci: s∏owno-j´zykowe (lingwistyczne), wizualno-prze-strzenne, muzyczne, cielesno-kinestetyczne, logiczno-matematyczne,interpersonalne, intrapersonalne, przyrodnicze oraz egzystencjalne3.

Ka˝da inteligencja opiera si´ na potencjale biologicznym, który okreÊlajà czyn-niki genetyczne, a ostatecznie wyra˝a si´ w postaci b´dàcej skutkiem wzajemnychoddzia∏ywaƒ tych czynników oraz czynników Êrodowiskowych4. Ma∏e dziecko,wed∏ug H. Gardnera, tworzy sobie teorie i koncepcje dzia∏ania Êwiata, zarówno

8

5 Tam˝e , s. 91.6 Tam˝e, s. 97.7 Tam˝e, s. 27.

Êwiata fizycznego, jak i Êwiata ludzi. Wówczas rozwijajà si´ u niego zaczàtki zna-jomoÊci podstawowych systemów symbolicznych – j´zyka, liczb, muzyki, przed-stawieƒ graficznych i malarskich. Przyswajanie tych systemów odbywa si´ bezformalnego, bezpoÊredniego udzia∏u nauczyciela. Dzieci rozwijajà te umiej´t-noÊci, w g∏ównej mierze wchodzàc w spontaniczne interakcje z otaczajàcymÊwiatem5, zauwa˝ajà i odbierajà ró˝ne formy informacji kulturowych, majà przytym odmienne potrzeby i przystosowujà treÊç przekazów do ró˝nych strukturmotywacyjnych i poznawczych, dlatego te˝ w procesie edukacyjnym nale˝y braçpod uwag´ te czynniki rozwojowe6.

Zdaniem badacza, w przedszkolu i pierwszych klasach szko∏y podstawowej na-uczanie powinno byç skoncentrowane na odkrywaniu przez dziecko w∏asnych pre-dyspozycji. Dziecko, b´dàce w okresie najbardziej dynamicznego rozwoju, jakimjest wiek przedszkolny, mo˝e odnaleêç coÊ, co je szczególnie zainteresuje i b´dziezgodne z jego potrzebami, ujawniç zdolnoÊci i zainteresowania, które b´dzie roz-wijaç w przysz∏oÊci w szkole, pracy i w ˝yciu codziennym. Konkludujàc, H. Gard-ner uznaje, ˝e celem szko∏y powinno byç rozwijanie ró˝nych rodzajów inteligencji,kszta∏towanie zainteresowaƒ, które odpowiadajà konkretnemu spektrum inteligen-cji ka˝dego ucznia. Edukacja powinna byç zorganizowana w taki sposób, by nauczy-ciele mogli jak najlepiej poznaç, zrozumieç i pomóc rozwinàç mo˝liwoÊci dziecka7.Gdy nauczyciel oceni te mo˝liwoÊci, istotne jest równie˝ poznanie jego stylu po-znawczego lub stylu dzia∏ania, dlatego te˝ niebagatelna jest organizacja przestrzeniedukacyjnej, bogatej w inspirujàce i absorbujàce uwag´ materia∏y.

W programie Ku dziecku poj´cie inteligencji wielorakich zosta∏o zastàpioneterminami „zdolnoÊç” oraz „zainteresowanie”. To Êwiadome zamierzenie, a jegocelem jest budowanie w opinii nauczycieli, rodziców i osób z szerszego kr´guoddzia∏ywaƒ pozytywnej, rozleglejszej konotacji poj´cia „inteligencja”, czegoistotà jest spojrzenie na dziecko przez pryzmat jego zdolnoÊci, a nie jego brakówlub uchybieƒ w post´powaniu. Ideà przewodnià i filozofià programu jest dostrze-ganie w dziecku wszystkich jego osiàgni´ç, szerokie, wielop∏aszczyznowe spojrze-nie i interpretacja jego rozwoju, z uwzgl´dnieniem skokowego charakteru tego˝

9

8 Tam˝e, s. 30.9 Tam˝e, s. 28.

rozwoju, oraz poszanowanie dla indywidualnoÊci dziecka. Zale˝y nam, by nie pod-kreÊlaç roli czynników poznawczych, kojarzàcych si´ z kszta∏ceniem intelektu,edukacjà, ale by patrzeç na dziecko i jego rozwój wieloaspektowo, uwzgl´dniajàcaktywnoÊç w sferze fizycznej, poznawczej, emocjonalnej i spo∏ecznej.

Ideà przewodnà tego programu jest skoncentrowanie si´ na indywidualnymrozwoju dziecka. Priorytetem jest odkrywanie wielorakich, indywidualnych zdol-noÊci i zainteresowaƒ dzieci, pobudzanie ich, wzmacnianie, rozwijanie ze szcze-gólnym uwzgl´dnieniem naturalnej aktywnoÊci dzieci i zdolnoÊci rozwiàzywaniaproblemów.

Program opiera si´ na za∏o˝eniu, ˝e nie wszystkie dzieci majà takie same za-interesowania i zdolnoÊci, jak równie˝ nie wszyscy nauczyciele uczà w ten samsposób. Dlatego te˝ nale˝y uwzgl´dniaç ró˝nice indywidualne mi´dzy dzieçmi,dostrzegalne w praktyce edukacyjnej ju˝ na pierwszym szczeblu edukacji, czyliw edukacji przedszkolnej, wykorzystujàc przy tym wspó∏czesne osiàgni´cia psy-chopedagogiczne. Program jest przeznaczony do pracy z dzieçmi b´dàcymi naró˝nych Êcie˝kach rozwoju, dzieçmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych,dzieçmi rozwijajàcymi si´ prawid∏owo i harmonijnie oraz dzieçmi o szczególnychlub ponadprzeci´tnych wymaganiach edukacyjnych i wychowawczych. Zgodniez teorià H. Gardnera wczesne ustalenie uzdolnieƒ mo˝e bardzo pomóc w doborzedoÊwiadczeƒ korzystnych dla dziecka, ale równie wa˝ne jest ustalenie jego s∏abychpunktów8.

Nauczyciele wykorzystujàcy program Ku dziecku powinni patrzeç na swoichpodopiecznych zawsze pozytywnie, przez pryzmat ich zdolnoÊci, ujmowanychegalitarnie jako w∏aÊciwe wszystkim dzieciom, jak równie˝ elitarnie, gdy jawiàsi´ one u niektórych jako uzdolnienia specjalne. Rolà nauczyciela w Êwietle koncep-cji H. Gardnera jest bycie rozumnym „specjalistà od oceniania”, a jego zadaniemjest jak najlepsze zrozumienie zdolnoÊci i zainteresowaƒ dzieci, Êwiadomy dobórprogramu, metod i Êrodków nauczania oraz organizacja przestrzeni edukacyjnej,która najbardziej odpowiada∏aby poszczególnym, odmiennym jednostkom9.

H. Gardner podkreÊla wa˝noÊç innych osób zaanga˝owanych w rozwój dziecka:osoby takie to poÊrednicy pomi´dzy dzieckiem a programem nauki oraz szko∏à

10

10 B. Hornowski, Rozwój inteligencji i uzdolnieƒ specjalnych, WSiP, Warszawa 1978, s. 48. 11 W. PuÊlecki, Wspieranie elementarnych zdolnoÊci twórczych uczniów, Kraków 1998, s. 35.12 W. Limont, Synektyka a zdolnoÊci twórcze: eksperymentalne badania stymulowania rozwoju zdolnoÊci

twórczych z wykorzystaniem aktywnoÊci plastycznej, Wydawnictwo UMK, Toruƒ 1994. 13 W. Okoƒ, S∏ownik pedagogiczny, Warszawa 1984, s. 335.14 W. Limont, Synektyka a zdolnoÊci twórcze…, poz. cyt.

– w tym wypadku przedszkolem – a spo∏ecznoÊcià. W koncepcji programowejtakimi osobami b´dà specjaliÊci, tacy jak pedagodzy, psycholodzy, logopedzi, le-karze, pracownicy organów nadzoru, rodzice i inni przedstawiciele spo∏ecznoÊciz przestrzeni rozwoju dziecka.

Kluczowe dla programu poj´cia zdolnoÊci i zainteresowaƒ ujmowane sà na-st´pujàco:

ZdolnoÊç, wed∏ug Boles∏awa Hornowskiego, to indywidualna w∏aÊciwoÊçosobowoÊci cz∏owieka, której nie mo˝na sprowadzaç do wykszta∏conych nawy-ków, ale dzi´ki której mo˝na kszta∏towaç ró˝nego rodzaju nawyki, sprawnoÊci i umiej´tnoÊci10. Zdaniem W∏adys∏awa PuÊleckiego, na ogó∏ przez zdolnoÊç ro-zumie si´ predyspozycje psychiczne umo˝liwiajàce ∏atwà, sprawnà oraz skutecznàrealizacj´ czegoÊ11. ZdolnoÊci mogà byç wszechstronne bàdê w jakiejÊ dziedzinie.Jak podaje Wies∏awa Limont, problem zdolnoÊci mo˝na rozpatrywaç pod kilkomawzgl´dami, wyró˝nia si´ bowiem ich ró˝ne rodzaje (zdolnoÊci ogólne, uzdolnieniakierunkowe, zdolnoÊci twórcze)12. Rozumienie znaczenia poj´cia zdolnoÊci jestszczególnie istotne dla praktyki pedagogicznej, podobnie jak rozumienie zwiàz-ków i zale˝noÊci pomi´dzy poj´ciami zdolnoÊci a uzdolnienia.

Uzdolnienie definiowane jest jako swoisty uk∏ad zdolnoÊci warunkujàcychponadprzeci´tny poziom wykonywania jakiegoÊ rodzaju dzia∏alnoÊci, np.: na-ukowej, literackiej, technicznej, sportowej czy organizacyjnej13.

W. Limont uzupe∏nia t´ definicj´, twierdzàc, ˝e posiadane przez kogoÊ uzdol-nienia sà równoznaczne z osiàganiem przez niego wyraênie ponadprzeci´tnychrezultatów w danej dziedzinie aktywnoÊci, wymagajàcej nie tylko wykonywaniaoperacji elementarnych (co umo˝liwiajà zdolnoÊci), lecz tak˝e w∏àczenia tychoperacji w zorganizowanà sekwencj´ dzia∏aƒ o wy˝szym stopniu z∏o˝onoÊci14.

Wspó∏czeÊnie jednà z najbardziej popularnych definicji zdolnego ucznia, któradoczeka∏a si´ zapisu prawnego w USA, jest definicja Sydneya Marlanda: „uzdol-nione i utalentowane dzieci to te, które zosta∏y zidentyfikowane przez osoby

11

o odpowiednich kwalifikacjach jako te, które majà predyspozycje do wybitnychosiàgni´ç”15. Uzdolnienia mogà obejmowaç nast´pujàce obszary: ogólne zdolnoÊciintelektualne, specyficzne zdolnoÊci akademickie, twórcze lub produktywne myÊle-nie, zdolnoÊci przywódcze, zdolnoÊci artystyczne, zdolnoÊci psychomotoryczne16.

Zainteresowanie, wed∏ug Antoniny Guryckiej, to ukierunkowana aktywnoÊçpoznawcza, wyst´pujàca z okreÊlonym nasileniem. Przybiera ona postaç wy-biórczego stosunku do otaczajàcego Êwiata, wyra˝ajàcego si´ w dostrzeganiu –poÊród wielu innych – okreÊlonych problemów, zjawisk czy procesów; w dà˝eniudo ich zbadania, poznania, rozwiàzania oraz w prze˝ywaniu uczuç pozytywnychi negatywnych, zwiàzanych z posiadaniem lub brakiem wiedzy, z rozwiàzywaniemlub niemo˝noÊcià rozwiàzania problemu17. Proces kszta∏towania zainteresowaƒ,wed∏ug A. Guryckiej, przedstawia si´ nast´pujàco:

[ ? ] x N

Poszczególne symbole oznaczajà:

? – problem, wobec którego stawiamy dziecko,

– wskazówka, której mu udzielamy,

– samodzielne rozwiàzywanie problemu,

– sygnalizuje pozytywny poznawczo wynik pracy dziecka,

– fakt otoczenia tego wyniku spo∏ecznà aprobatà,x N – proces nale˝y powtarzaç tak d∏ugo, a˝ zjawià si´ dowody na to, ˝e nowezainteresowanie zosta∏o obudzone18.

Ogólne zasady post´powania pedagogicznego oparte sà w programie Kudziecku na konstruktywistycznym podejÊciu pedagogicznym, wed∏ug którego dziec-ko uczy si´ w interakcji z otoczeniem, konstruuje w∏asnà wiedz´, nie rejestrujàcjedynie informacji i nowych danych, lecz budujàc struktury wiedzy z dost´pnychinformacji19. Niezwykle istotne w tym procesie jest to, ˝e dziecko wchodzi winterakcje ze Êwiatem zewn´trznym, poznaje rzeczy, ich w∏aÊciwoÊci, dzia∏a,

15 M. Siekaƒska, Koncepcje zdolnoÊci a identyfikacja uczniów zdolnych, w: A.E. S´kowski (red.), Psychologia

zdolnoÊci. Wspó∏czesne kierunki badaƒ, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.16 J.H. Borland, Planning and implementing programs for the gifted, Teachers College, Columbia University,

New York–London 1991.17 A. Gurycka, O sztuce wychowania. Dla wychowawców i nauczycieli, CODN, Warszawa, 1997, s. 65.18 K. Cha∏as, Metoda projektów i jej egzemplifikacja w praktyce, Wyd. Nowa Era, Warszawa, 2000, s. 36–37.

12

19 M. Kowalik-OlubiƒÊka, Konstruktywizm w edukacji ma∏ych dzieci, „Wychowanie w Przedszkolu” 2006,

nr 10, s. 5.20 Tam˝e, s. 7.

dokonuje przekszta∏ceƒ, dlatego te˝ kluczowa jest w przedszkolu organizacjaprzestrzeni edukacyjnej w postaci oÊrodków zainteresowaƒ. Dzieci budujà t´przestrzeƒ wspólnie z nauczycielem (anga˝ujàc równie˝ rodziców), dzi´ki te-mu majà poczucie, ˝e ich zdanie, potrzeby i wytwory sà wa˝ne, i czynnie uczest-niczà w Êledzeniu procesu rozwoju.

Dziecko poznaje przedmioty poprzez zmys∏y i w ten sposób aktywizujà si´u niego podstawowe i z∏o˝one operacje umys∏owe. Dzia∏ania te poczàtkowomajà charakter zewn´trzny, lecz w toku powtarzania schematów i gromadzeniaró˝norodnych doÊwiadczeƒ stajà si´ bardzie uwewn´trznione, zostajà zasymilowa-ne do istniejàcego systemu wiedzy. Dziecko poprzez swojà aktywnoÊç konstruujetrzy rodzaje wiedzy: fizycznà (wiedza o przedmiotach), logiczno-matema-tycznà (operacje umys∏owe dokonywane podczas dzia∏aƒ na przedmiotach) i spo∏ecznà (jej podstawà sà interakcje spo∏eczne). W toku dzia∏aƒ wyst´pujetwórcza konfrontacja ró˝nych punków widzenia i uczenie si´ od innych. PodkreÊlato Lew Siemionowicz Wygotski, którego zdaniem dziecko, dzi´ki interakcjom z doros∏ymi i rówieÊnikami, ma mo˝liwoÊç obserwowania i naÊladowania innych,i w ten sposób rozwija w sobie wy˝sze funkcje umys∏owe20. Kluczowa staje si´wi´c rola kompetentnego rówieÊnika lub doros∏ego, który inspiruje, zach´ca,dzi´ki któremu dziecko jest w stanie wykonaç zadania wykraczajàce poza stref´jego aktualnego rozwoju.

Z podejÊcia konstruktywistycznego wynikajà konkretne zasady pedagogiczne,spoÊród których najwa˝niejsze to:

v tworzenie sytuacji edukacyjnych o dwojakim charakterze (organizowania sy-tuacji inspirujàcych do gromadzenia doÊwiadczeƒ – w których nauczyciel jestobserwatorem, oraz organizowanie przez nauczyciela sytuacji bardziej for-malnych – kiedy to nauczyciel jest inicjatorem dzia∏aƒ dzieci), stanowiàcych wyzwanie dla dziecka, wywo∏ujàcych skuteczne zdziwienie, refleksj´, ciekawoÊç,konflikty poznawcze, motywujàce do skonfrontowania wiedzy w krytycznymbadaniu;

13

v anga˝owanie dzieci w proces rozwiàzywania problemów i sytuacji trudnych,umo˝liwiajàcy dzieciom pos∏ugiwanie si´ ró˝nymi sposobami porzàdkowaniadoÊwiadczeƒ i tworzenia obrazu Êwiata;

v tworzenie okazji do podejmowania przez dzieci dzia∏aƒ o charakterze ba-dawczym,

v wyst´powanie nauczyciela w roli wspó∏uczestnika dzieci´cych dzia∏aƒ, zabaw,aktywnego obserwatora, który poznaje dzieci´cy sposób myÊlenia, màdrze in-spiruje i stymuluje rozwój dzieci.

14

21 I. Adamek, Podstawy edukacji wczesnoszkolnej, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 1997, s. 11.22 Podstawa programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli…, poz. cyt.

2. Szczegó∏owe cele kszta∏cenia i wychowania

Zgodnie z Podstawà programowà wychowania przedszkolnego, nadrz´dnymzadaniem placówek i oddzia∏ów przedszkolnych oraz innych form wychowaniaprzedszkolnego jest stymulowanie rozwoju i edukacja dziecka. Jest to mo˝liwe i dokonuje si´ w ramach ró˝norodnych oddzia∏ywaƒ, pochodzàcych zarówno z zewnàtrz (od rodziców, rodzeƒstwa, rówieÊników, nauczycieli), jak i dzia∏aƒpodejmowanych przez jednostk´. Umiej´tna stymulacja pedagogiczna to pomocw jak najpe∏niejszej realizacji mo˝liwoÊci rozwojowych, które zmieniajà si´ w ciàgu˝ycia: malejà na skutek zaniedbaƒ Êrodowiskowych bàdê wzrastajà, gdy wspo-maganie szczególnie im sprzyja.

Stymulowanie rozwoju dziecka jest ÊciÊle zwiàzane z celami kszta∏cenia i wy-chowania. Cele odnoszà si´ do wychowanków i opisujà zmian´, jakà chcemy w nichuzyskaç. Z uwagi na to, ˝e punkt wyjÊcia tej zmiany w wypadku poszczególnychdzieci jest ró˝ny (jako ˝e ka˝de dziecko jest inne), zwykle cele odnosimy do zmiankoƒcowych21.

Podstawa programowa22 wyznacza nast´pujàce cele wychowania przed-szkolnego: 1. wspomaganie dzieci w rozwijaniu uzdolnieƒ oraz kszta∏towaniu czynnoÊciintelektualnych potrzebnych im w codziennych sytuacjach i w dalszej edukacji;2. budowanie systemu wartoÊci, w tym wychowywanie dzieci tak, ˝eby lepiejorientowa∏y si´ w tym, co jest dobre, a co jest z∏e; 3. kszta∏towanie u dzieci odpornoÊci emocjonalnej koniecznej do racjonalnegoradzenia sobie w nowych i trudnych sytuacjach, w tym tak˝e do ∏agodnego zno-szenia stresów i pora˝ek;4. rozwijanie umiej´tnoÊci spo∏ecznych, które sà niezb´dne w poprawnych re-lacjach z dzieçmi i doros∏ymi;

15

23 I. Adamek, Podstawy edukacji wczesnoszkolnej, poz. cyt., s. 11.

5. stwarzanie warunków sprzyjajàcych wspólnej i zgodnej zabawie oraz naucedzieci o zró˝nicowanych mo˝liwoÊciach fizycznych i intelektualnych;6. troska o zdrowie dzieci i ich sprawnoÊç fizycznà; zach´canie do uczestnictwaw zabawach i grach sportowych; 7. budowanie dzieci´cej wiedzy o Êwiecie spo∏ecznym, przyrodniczym i technicz-nym oraz rozwijanie umiej´tnoÊci prezentowania swoich przemyÊleƒ w sposóbzrozumia∏y dla innych;8. wprowadzenie dzieci w Êwiat wartoÊci estetycznych i rozwijanie umiej´tnoÊciwypowiadania si´ poprzez muzyk´, ma∏e formy teatralne oraz sztuki plastyczne;9. kszta∏towanie u dzieci przynale˝noÊci spo∏ecznej (do rodziny, grupy rówie-Êniczej i wspólnoty narodowej) oraz postawy patriotycznej;10. zapewnienie dzieciom lepszych szans edukacyjnych poprzez wspieranie ichciekawoÊci, aktywnoÊci i samodzielnoÊci, a tak˝e kszta∏towanie tych wiadomoÊcii umiej´tnoÊci, które sà wa˝ne w edukacji szkolnej.

W literaturze przedmiotu wskazuje si´ na nast´pujàcy uk∏ad (kolejnoÊç) celów: v rozwój osobowoÊci, v kszta∏towanie postaw i Êwiata wartoÊci, v kszta∏towanie Êwiatopoglàdu, v przygotowanie do samorozwoju, v wyposa˝enie w sprawnoÊci i wiadomoÊci23.

Cele kszta∏cenia i wychowania zawarte w tym programie zosta∏y uporzàdko-wane wed∏ug dziewi´ciu kategorii, odnoszàcych si´ do rozwijanych obszarówzdolnoÊci dziecka, a mianowicie:

I. Cele z obszaru zdolnoÊci s∏owno-j´zykowych (lingwistycznych): v rozwijanie j´zyka pod wzgl´dem komunikacyjnym, gramatycznym i s∏ownikowym

oraz mowy wiàzanej, a w szczególnoÊci: wiedzy o regu∏ach j´zyka i umiej´t-noÊci ich stosowania, zdolnoÊci do rozró˝niania sposobów mówienia, zale˝nieod rodzaju rozmowy i sytuacji mówienia, zdolnoÊci poznawczych, od którychzale˝y budowanie znaczeƒ i odkrywanie znaczeƒ wypowiedzi rozmówcy, zdol-noÊci nawiàzywania i podtrzymywania interakcji za pomocà Êrodków j´zykowych

16

i niej´zykowych, zdolnoÊci pos∏ugiwania si´ rytualnymi znakami przy uczestnicze-niu w obrz´dach grupy, zdolnoÊci spo∏ecznych wyró˝niajàcych si´ w uzgadnianiurelacji mi´dzy mówiàcymi,

v zach´canie do dzia∏aƒ twórczych werbalnych i niewerbalnych (uk∏adanie ry-mowanek i krótkich wierszy, tworzenie i opowiadanie historyjek, swobodne in-terpretowanie przys∏ów i powiedzeƒ).

II. Cele z obszaru zdolnoÊci wizualno-przestrzennych:v tworzenie warunków do rozwijania wyobraêni i myÊlenia przestrzennego

poprzez rysowanie, malowanie, lepienie, konstruowanie,v zach´canie do projektowania i wykonywania prostych urzàdzeƒ i obiektów,

budowania modeli wizualnych (map, schematów, planów ró˝nych miejsc: cz´Êcipokoju, ca∏ego pomieszczenia, domu, przedszkola, ogrodu, placu zabaw),

v pomaganie dzieciom w orientowaniu si´ w przestrzeni, w poznawaniu s∏ow-nictwa koniecznego do zrozumienia i opisywania lokalizacji w przestrzeni (przed,za, z lewej strony, z prawej strony, w Êrodku).

III. Cele z obszaru zdolnoÊci muzycznych:v rozwijanie muzykalnoÊci dzieci,v zach´canie do spostrzegania i odró˝niania zjawisk akustycznych w przyro-

dzie i otoczeniu (klakson samochodu, pianie koguta, szczekanie psa, szum wia-tru itp.) oraz dêwi´ków instrumentów o okreÊlonej i nieokreÊlonej wysokoÊcibrzmienia,

v doskonalenie koncentracji uwagi i pami´ci muzycznej,v zach´canie dzieci do swobodnych inwencji ruchowych inspirowanych piosenkà

lub akompaniamentem,v uwra˝liwianie dzieci na ró˝ne elementy muzyki (tempo i jego zmiany, czas

wybrzmiewania dêwi´ków i trwanie pauzy, rytm, dynamika i metrum, wysokoÊçi barwa dêwi´ków, artykulacja, struktura utworu),

v rozwijanie wyobraêni muzycznej, v tworzenie sytuacji edukacyjnych zach´cajàcych do uk∏adania i Êpiewania pio-

senek, gry na instrumentach,v zapoznawanie z muzykà, pieÊniami i taƒcami ludowymi ró˝nych krajów.

17

IV. Cele z obszaru zdolnoÊci cielesno-kinestetycznych:v wspomaganie harmonijnego rozwoju dziecka,v kszta∏towanie psychomotoryki,v kszta∏towanie estetyki ruchu,v tworzenie warunków do wyra˝ania emocji za pomocà cia∏a,v zach´canie do systematycznego uprawiania sportu i do rekreacji,v kszta∏towanie nawyków prozdrowotnych, v zapewnianie warunków do harmonijnego rozwoju fizycznego i psychicznego.

V. Cele z obszaru zdolnoÊci logiczno-matematycznych:v rozwijanie zdolnoÊci porównywania, porzàdkowania, przyporzàdkowywania

w dzia∏aniu praktycznym,v tworzenie warunków do kszta∏towania poj´ç: zbioru, liczby, wielkoÊci, ci´˝aru,

czasu oraz dostrzegania zwiàzków przyczynowo-skutkowych,v rozwijanie myÊlenia operacyjnego w zakresie ustalania sta∏oÊci iloÊci nieciàg∏ych,

przy wyznaczaniu konsekwentnych serii, sta∏oÊci masy, d∏ugoÊci, obj´toÊci cieczy.

VI. Cele z obszaru zdolnoÊci interpersonalnych:v kszta∏towanie otwartoÊci na drugiego cz∏owieka, umiej´tnoÊci dostrzegania

ró˝nic mi´dzy ludêmi,v kszta∏towanie umiej´tnoÊci odczytywania emocji, intencji i pragnieƒ innych

osób, rozumienia innych i wspó∏odczuwania,v zach´canie do nawiàzywania, kszta∏towania i utrzymywania zró˝nicowanych

kontaktów spo∏ecznych z osobami pe∏nosprawnymi i niepe∏nosprawnymi, z ludêmiinnych narodowoÊci i wyznaƒ,

v zapoznawanie ze sposobami efektywnego komunikowania si´ i rozwiàzywaniasytuacji trudnych,

v kszta∏towanie umiej´tnoÊci twórczej wspó∏pracy w grupie.

VII. Cele z obszaru zdolnoÊci intrapersonalnych:v zach´canie do poznawania w∏asnych uczuç i emocji oraz rozumienia na ich

podstawie w∏asnego zachowania, a tak˝e kierowania nim,v rozpoznawanie i nazywanie uczuç pozytywnych i negatywnych (u siebie i innych

osób),

18

v zach´canie do poznawania samego siebie (mocnych i s∏abych stron),v umacnianie wiary we w∏asne mo˝liwoÊci, budowanie pozytywnego obrazu

siebie i wysokiej samooceny,v rozwijanie odpornoÊci emocjonalnej.

VIII. Cele z obszaru zdolnoÊci przyrodniczych:v zach´canie do dostrzegania i rozwiàzywania problemów przyrodniczych,

dzielenia si´ spostrze˝eniami, do interpretowania zjawisk wyst´pujàcych w po-szczególnych porach roku,

v pomaganie w rozumieniu zjawisk i zale˝noÊci zachodzàcych w przyrodzie(∏aƒcuch pokarmowy, zamarzanie wody, topnienie lodu, szron, szadê, t´cza),

v tworzenie warunków do samodzielnego poznawania rzeczywistoÊci przy-rodniczej poprzez obserwowanie, eksperymentowanie, odkrywanie,

v wdra˝anie do wykonywania prostych czynnoÊci piel´gnacyjnych zwiàzanychz uprawà roÊlin i hodowlà zwierzàt,

v zaznajamianie z wybranymi ekosystemami oraz wybranymi gatunkami roÊlini zwierzàt b´dàcych pod ochronà,

v zaznajamianie z budowà wybranych gatunków roÊlin i zwierzàt ˝yjàcych w Êrodowiskach wodnych i làdowych,

v zach´canie do dokarmiania zwierzàt w okresie zimowym,v kszta∏towanie umiej´tnoÊci prowadzenia kalendarza pogody, pos∏ugiwania

si´ symbolami,v pomaganie w dostrzeganiu pi´kna przyrody, kszta∏towanie wi´zi emocjonalnej

z przyrodà,v zach´canie do kolekcjonowania materia∏ów przyrodniczych,v wdra˝anie do zachowywania szczególnej ostro˝noÊci w stosunku do zwierzàt

i roÊlin nieznanych, v zach´canie do otaczania si´ zielenià ze wzgl´dów zdrowotnych i estetycz-

nych, projektowania jej doboru,v przewidywanie skutków zanieczyszczania gleby, wody i powietrza,v zach´canie do podejmowania ró˝norodnych dzia∏aƒ na rzecz ochrony Êro-

dowiska przyrodniczego,v rozwijanie poczucia odpowiedzialnoÊci za najbli˝sze otoczenie i troski o nie.

19

IX. Cele z obszaru zdolnoÊci egzystencjalnych:v wzbudzanie zainteresowania ˝yciem na Ziemi i poza nià,v zapoznawanie z dziejami ˝ycia na Ziemi,v zach´canie do interpretowania Êwiata,v kszta∏towanie moralnoÊci religijnej (zwracanie uwagi na bycie dobrym dla in-

nych ludzi, a tak˝e dla zwierzàt),v tworzenie okazji do uczestnictwa dzieci w inscenizacjach o charakterze re-

ligijnym,v zach´canie do dyskursu na tematy religijne,v wzbogacanie wiedzy, umiej´tnoÊci i nawyków religijnych,v rozwijanie postawy opiekuƒczej wobec wszystkiego, co wymaga pomocy

cz∏owieka,v kszta∏towanie umiej´tnoÊci rozpoznawania dobra i z∏a,v uwra˝liwianie na innoÊç (niwelowanie uprzedzeƒ, stygmatyzacji i stereotypów),v rozwijanie postawy przywiàzania do tradycji rodzinnych i narodowych,v kszta∏towanie ÊwiadomoÊci walorów innych kultur i szacunku do w∏asnych

rdzennych wartoÊci,v przekazywanie wartoÊci uniwersalnych (szacunek dla ˝ycia, pracowitoÊç,

sprawiedliwoÊç, punktualnoÊç, prawdomównoÊç, uczynnoÊç, przyjaêƒ, kole˝eƒ-stwo, wzajemna pomoc, bezinteresownoÊç, pi´kno),

v kszta∏towanie umiej´tnoÊci wychodzenia poza siebie i tworzenia obrazu sa-mego siebie, zdolnoÊci patrzenia na siebie oczami innych.

I.K

szta

∏tow

anie

umie

j´tn

oÊci

spo

∏ecz

nych

dzie

ci: p

oroz

umie

wan

ie

si´ z

dor

os∏y

mi i

dzi

eçm

i,

zgod

ne fu

nkcj

onow

anie

w z

abaw

ie i

w s

ytua

cjac

h

zada

niow

ych

W r

odzi

nie:

kont

akty

i w

i´zi

em

ocjo

naln

e w

rodz

inie

,

wza

jem

ne r

elac

je, Ê

wia

t ˝y

cia

codz

ienn

ego

dzie

cka

(cho

roba

lub

niep

e∏no

spra

wno

Êç, z

anie

dbyw

anie

i prz

emoc

, od∏

àcze

nie

od r

odzi

ców

wsk

utek

rozw

odu,

sep

arac

ji, c

horo

by, e

mig

racj

i,

umie

szcz

enie

poz

a ro

dzin

à, ˝

ycie

w t

rudn

ych

war

unka

ch, d

oÊw

iadc

zani

e bi

edy

i roz

padu

rod

ziny

,

osam

otni

enie

); u˝

ywan

ie z

wro

tów

grze

czno

Êcio

wyc

h, s

ztuk

a pr

owad

zeni

a di

alog

u,

umie

j´tn

oÊç

s∏uc

hani

a, n

azyw

anie

i w

yra˝

anie

uczu

ç (r

adoÊ

ç, s

mut

ek, z

∏oÊç

, str

ach,

gni

ew),

kier

owan

ie e

moc

jam

i, uk

ryw

anie

ucz

uç,

zach

owan

ia p

rosp

o∏ec

zne:

oka

zyw

anie

zain

tere

sow

ania

pro

blem

ami i

nnyc

h, w

zaje

mna

pom

oc, s

poso

by r

ozw

iàzy

wan

ia k

onfli

któw

,

szac

unek

dla

osó

b st

arsz

ych,

kom

unik

owan

ie s

i´

z os

obam

i cho

rym

i i n

iepe

∏nos

praw

nym

i, eg

oizm

i altr

uizm

, prz

estr

zega

nie

zasa

d i r

egu∏

ust

alon

ych

w r

odzi

nie,

dzi

elen

ie s

i´ o

bow

iàzk

ami.

inte

rper

sona

lne,

intr

aper

sona

lne,

s∏ow

no-j´

zyko

we

1.O

bdar

za u

wag

à dz

ieci

i do

ros∏

ych,

aby

roz

umie

ç

to, c

o m

ówià

i cz

ego

ocze

kujà

, grz

eczn

ie z

wra

ca

si´ d

o in

nych

w d

omu,

w p

rzed

szko

lu, n

a ul

icy.

2.Pr

zest

rzeg

a re

gu∏ o

bow

iàzu

jàcy

ch w

spo

∏ecz

noÊc

i

dzie

ci´c

ej (s

tara

si´

wsp

ó∏dz

ia∏a

ç w

zab

awac

h

i w s

ytua

cjac

h za

dani

owyc

h) o

raz

w Ê

wie

cie

doro

s∏ych

.

3.W

mia

r´ s

amod

ziel

nie

radz

i sob

ie w

syt

uacj

ach

˝yci

owyc

h i p

róbu

je p

rzew

idyw

aç s

kutk

i sw

oich

zach

owaƒ

.

4.W

ie, ˝

e ni

e na

le˝y

chw

aliç

si´

bog

actw

em i

nie

nale

˝y d

okuc

zaç

dzie

ciom

, któ

re w

ycho

wuj

à si´

w t

rudn

iejsz

ych

war

unka

ch, a

tak

˝e ˝

e ni

e

nale

˝y w

yszy

dzaç

i sz

ykan

owaç

inny

ch.

5.U

mie

si´

prz

edst

awiç

: pod

aç s

woj

e im

i´,

nazw

isko

i adr

es; w

ie, k

omu

mo˝

na p

odaw

aç

taki

e in

form

acje

.

Obs

zary

dzi

a∏al

noÊc

i

eduk

acyj

nej p

rzed

szko

la24

TreÊ

ci e

duka

cyjn

eR

odza

je r

ozw

ijany

ch

zdol

noÊc

i

Ocz

ekiw

ane

umie

j´tn

oÊci

i wia

dom

oÊci

dzi

ecka

25

3. T

reÊc

i edu

kacy

jne

24Z

godn

ie z

Pod

staw

à pr

ogra

mow

a w

ycho

wan

ia p

rzed

szko

lneg

o dl

a pr

zeds

zkol

i…, p

oz. c

yt.

25Ta

m˝e

.

20

W p

rzed

szko

lu:p

raco

wni

cy p

rzed

szko

la, i

mi´

i naz

wisk

o, a

dres

prz

edsz

kola,

rów

ieÊn

icy

i ich

imio

na,

kole

˝eƒs

two

i prz

yjaê

ƒ, e

moc

je p

ozyt

ywne

(mi∏o

Êç,

sym

patia

, sza

cune

k, z

aufa

nie,

prz

ywiàz

anie

, pod

ziw

,

rado

Êç, w

dzi´

czno

Êç, w

spó∏

czuc

ie) i

neg

atyw

ne

(z∏o

Êç, n

iech

´ç, z

azdr

oÊç,

gni

ew, l

´k, r

ozcz

arow

anie

,

nieu

fnoÊ

ç), d

ziec

i´ce

zm

artw

ieni

a, w

spól

na z

abaw

a

i pra

ca, p

raw

o do

inno

Êci,

tole

ranc

ja, n

ieÊm

ia∏oÊ

ç,

sukc

esy

i por

a˝ki

, pra

wa

i obo

wiàz

ki p

rzed

szko

laka,

regu

∏y o

bow

iàzuj

àce

spo∏

eczn

oÊç

grup

owà,

wsp

ó∏dz

ia∏an

ie i

wsp

ó∏pr

aca,

obo

wiàz

ki d

y˝ur

nego

,

odpo

wie

dzial

noÊç

za

siebi

e i i

nnyc

h, k

onse

kwen

cje

pode

jmow

anyc

h dz

ia∏aƒ

, sam

odzi

elno

Êç w

ró˝

nych

sytu

acjac

h, u

trzy

myw

anie

por

zàdk

u, p

omoc

potr

zebu

jàcym

, zac

how

ania

empa

tycz

ne, d

ziel

enie

si´

z in

nym

i, za

sady

kom

unik

owan

ia si´

z d

oros

∏ym

i

i rów

ieÊn

ikam

i (w

erba

lne

i nie

wer

baln

e);

rozw

iàzyw

anie

syt

uacj

i tru

dnyc

h i k

onfli

któw

w g

rupi

e

prze

dszk

olne

j, in

tera

kcje

spo

∏ecz

ne m

i´dz

y gr

upam

i

dzie

wcz

ynek

i ch

∏opc

ów o

raz

wza

jem

ne ty

piza

cje.

W in

nych

Êro

dow

iska

ch:s

àsie

dzi,

znaj

omi,

osob

y

obce

, mie

szka

ƒcy

Zie

mi,

spos

oby

poro

zum

iew

ania

si´,

zach

owan

ie b

ezpi

ecze

ƒstw

a w

kon

takt

ach

z os

obam

i

obcy

mi,

szuk

anie

pom

ocy

w s

ytua

cjac

h za

gro˝

enia,

aser

tyw

noÊç

; kom

unik

owan

ie s

i´ z

prz

edst

awic

ielam

i

ró˝n

ych

inst

ytuc

ji i z

ak∏a

dów

pra

cy (n

p. p

olic

jant

,

stra

˝ak,

leka

rz, p

iel´

gniar

ka, e

kspe

dien

tka)

, spo

soby

zach

owan

ia si´

w in

styt

ucja

ch i

mie

jscac

h pu

blic

znyc

h.

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

oÊci

i um

iej´

tnoÊ

ci d

ziec

ka:

– M

a Êw

iado

moÊ

ç, ˝

e ist

niej

à ró

˝ne

rodz

iny,

i zna

pro

blem

y, k

tóre

mog

à si´

w n

ich

poja

wiç

;

– O

dtw

arza

w z

abaw

ie s

pont

anic

znej

obse

rwow

ane

zach

owan

ia s

po∏e

czne

;

– Ko

mun

ikuj

e si´

z o

tocz

enie

m w

czy

teln

y

dla

nieg

o sp

osób

;

– Po

dejm

uje

zada

nia

spo∏

eczn

e, p

omag

a in

nym

w m

iar´

sw

oich

mo˝

liwoÊ

ci;

– W

ykaz

uje

si´ u

mie

j´tn

oÊci

à w

∏aÊc

iweg

o

zach

owan

ia s

i´ w

ró˝

nych

mie

jscac

h i k

onta

ktac

h

z ró

˝nym

i lud

êmi.

21

II.K

szta

∏tow

anie

czyn

noÊc

i

sam

oobs

∏ugo

wyc

h,

naw

yków

hig

ieni

czny

ch

i kul

tura

lnyc

h.

Wdr

a˝an

ie d

ziec

i

do u

trzy

myw

ania

∏adu

i por

zàdk

u

III.

Wsp

omag

anie

roz

woj

u

mow

y

Czy

nnoÊ

ci s

amoo

bs∏u

gow

e:w

∏aÊc

iwe

zach

owan

ie

si´ p

rzed

pos

i∏kam

i, w

ich

trak

cie

i po

nich

,

sam

odzi

elne

pos

∏ugi

wan

ie s

i´ s

ztuç

cam

i,

zdej

mow

anie

i w

k∏ad

anie

pod

staw

owyc

h cz

´Êci

gard

erob

y, za

wià

zyw

anie

but

ów, r

ozpo

znaw

anie

swoi

ch r

zecz

y w

Êród

inny

ch, c

hodz

enie

po

scho

dach

.

Naw

yki h

igie

nicz

ne i

kult

ural

ne:m

ycie

ràk

prze

d ka

˝dym

pos

i∏kie

m i

z´bó

w p

o po

si∏ka

ch,

czyn

noÊc

i hig

ieni

czne

prz

y za

∏atw

iani

u po

trze

b

fizjo

logi

czny

ch, w

∏aÊc

iwe

korz

ysta

nie

z pr

zybo

rów

toal

etow

ych,

cze

sani

e w

∏osó

w, d

bani

e o

czys

toÊç

nosa

, usz

u i p

azno

kci,

codz

ienn

a zm

iana

bie

lizny

,

ubió

r od

pow

iedn

i do

pogo

dy, w

∏aÊc

iwe

zach

owan

ie p

odcz

as k

aszl

u i k

icha

nia,

kor

zyst

anie

z se

rwet

ki p

odcz

as p

osi∏k

ów, e

stet

yczn

e na

kryw

anie

do s

to∏u

, bra

k po

Êpie

chu

podc

zas

jedz

enia

, hig

iena

pom

iesz

czeƒ

(odk

urza

nie,

wie

trze

nie)

.

¸ad

i por

zàde

k w

oto

czen

iu:d

bani

e o

porz

àdek

w s

woi

m p

okoj

u i s

ali p

rzed

szko

lnej

, wyr

zuca

nie

Êmie

ci d

o ko

sza,

uk∏

adan

ie z

abaw

ek.

Roz

wija

nie

mow

y po

wià

zane

j:sp

ostr

zega

nie,

rozp

ozna

wan

ie p

rzed

mio

tów

i ko

jarz

enie

naz

wy

z pr

zedm

iote

m, n

azyw

anie

osó

b, c

zynn

oÊci

i zda

rzeƒ

, opi

syw

anie

prz

edm

iotó

w, s

∏uch

anie

i roz

umie

nie

wyp

owie

dzi i

nnyc

h, s

wob

odne

i ja

sne

s∏ow

no-j´

zyko

we,

inte

rper

sona

lne,

intr

aper

sona

lne,

twór

cze

1.U

mie

pop

raw

nie

umyç

si´

i w

ytrz

eç o

raz

umyç

z´by

.

2.W

∏aÊc

iwie

zac

how

uje

si´ p

rzy

stol

e po

dcza

s

posi∏

ków

, nak

ryw

a do

sto

∏u i

sprz

àta

po s

obie

.

3.Sa

mod

ziel

nie

korz

ysta

z t

oale

ty.

4.Sa

mod

ziel

nie

ubie

ra s

i´ i

rozb

iera

, dba

o os

obist

e rz

eczy

i ni

e na

ra˝a

ich

na z

gubi

enie

lub

krad

zie˝

.

5.U

trzy

muj

e po

rzàd

ek w

sw

oim

oto

czen

iu.

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

oÊci

i um

iej´

tnoÊ

ci d

ziec

ka:

– Po

s∏ug

uje

si´ s

ztuç

cam

i.

– Ro

zum

ie k

onie

czno

Êç m

ycia

z´b

ów p

o po

si∏ka

ch.

– Pa

mi´

ta o

myc

iu r

àk p

rzed

ka˝

dym

pos

i∏kie

m

oraz

po

wyj

Êciu

z t

oale

ty.

1.Z

wra

ca s

i´ b

ezpo

Êred

nio

do r

ozm

ówcy

, sta

ra s

i´

mów

iç p

opra

wni

e po

d w

zgl´

dem

art

ykul

acyj

nym

,

gram

atyc

znym

, fle

ksyj

nym

i sk

∏adn

iow

ym.

2.M

ówi p

∏ynn

ie, n

iezb

yt g

∏oÊn

o, d

osto

sow

ujàc

ton

g∏os

u do

syt

uacj

i.

Obs

zary

dzi

a∏al

noÊc

i

eduk

acyj

nej p

rzed

szko

laTr

eÊci

edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zdol

noÊc

i

Ocz

ekiw

ane

umie

j´tn

oÊci

i wia

dom

oÊci

dzi

ecka

22

form

u∏ow

anie

, wyr

a˝an

ie s

woi

ch m

yÊli

i prz

e˝yç

w r

ó˝ny

ch s

ytua

cjac

h, fo

rmu∏

owan

ie r

ó˝ny

ch fo

rm

wyp

owie

dzi (

pyta

nia,

pro

Êby,

roz

kazy

, zak

azy,

naka

zy, w

zal

e˝no

Êci o

d sy

tuac

ji i a

utor

a

wyp

owie

dzi),

pro

wad

zeni

e i p

odtr

zym

ywan

ie

rozm

owy,

ucz

estn

icze

nie

w r

ó˝ny

ch s

ytua

cjac

h

kom

unik

acyj

nych

, for

mu∏

owan

ie k

omun

ikat

ów,

krót

kich

prz

ekaz

ów in

form

acyj

nych

, rel

acji

prze

˝yç

swoi

ch i

inny

ch, s

praw

ozda

ƒ;

wdr

a˝an

ie d

o ko

mun

ikat

ywny

ch, w

ielo

zdan

iow

ych

wyp

owie

dzi,

∏àcz

enie

zda

ƒ i r

ówno

wa˝

nikó

w w

ca∏

oÊç

logi

czni

e ze

sob

à po

wiàz

anà,

nad

awan

ie ty

tu∏ó

w;

prac

a z

obra

zkie

mpr

osty

m –

jedn

o-

i wie

lopl

anow

ym (w

yró˝

nian

ie o

sób

i inn

ych

elem

entó

w o

braz

ka, i

ch c

ech,

czy

nnoÊ

ci, e

moc

ji,

czas

u, m

iejsc

a ak

cji,

wià

zani

e tr

eÊci

obr

azka

z rz

eczy

wist

oÊci

à), o

dczy

tyw

anie

wiz

ualn

ych

znak

ów z

akaz

u i n

akaz

u, s

amod

ziel

ne t

wor

zeni

e

pikt

ogra

mów

, nad

awan

ie t

ytu∏

ów;

prac

a z

hist

oryj

kà o

braz

kow

à(2

-,3-,4

-ele

men

tow

à)

– ok

reÊla

nie

ró˝n

ic w

wyg

làdz

ie lu

dzi,

prze

dmio

tów

i cz

ynno

Êci n

a ob

razk

ach;

∏àcz

enie

obr

azkó

w w

ed∏u

g lo

gicz

nego

zw

iàzk

u:

przy

czyn

a –

nast

´pst

wo

– sk

utek

, om

awia

nie

hist

oryj

ek w

kol

ejno

Êci n

ast´

pstw

a ob

razk

ów

i z u

trud

nien

iam

i (br

ak o

braz

ka, z

mia

na k

olej

noÊc

i,

od o

stat

nieg

o ob

razk

a); u

k∏ad

anie

hist

oryj

ek

obra

zkow

ych

w lo

gicz

ne c

a∏oÊ

ci; t

wor

zeni

e pr

zez

dzie

ci h

istor

yjek

obr

azko

wyc

h i n

adaw

anie

tytu

∏ów

;

3.U

wa˝

nie

s∏uc

ha, p

yta

o ni

ezro

zum

ia∏e

fakt

y

i for

mu∏

uje

d∏u˝

sze

wyp

owie

dzi o

wa˝

nych

spra

wac

h.

4.W

zro

zum

ia∏y

spo

sób

mów

i o s

woi

ch

potr

zeba

ch i

decy

zjac

h.

5.S∏

ucha

np.

opo

wia

daƒ,

baÊ

ni i

rozm

awia

o n

ich;

inte

resu

je s

i´ k

sià˝k

ami.

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

oÊci

i um

iej´

tnoÊ

ci d

ziec

ka:

– Z

wra

ca u

wag

´ na

szc

zegó

∏ow

e el

emen

ty

obra

zków

i ilu

stra

cji t

emat

yczn

ych,

zna

str

uktu

r´

opisu

obr

azkó

w i

opow

iada

ƒ.

– Ro

zum

ie p

rzek

azy

sym

bolic

zne

zaw

arte

na o

braz

kach

i w

tek

stac

h lit

erac

kich

.

– Po

dejm

uje

prób

y sa

mod

ziel

nego

uk∏

adan

ia

opow

iada

ƒ, w

iers

zy, h

istor

yjek

, ksià

˝ek,

tw

orzy

treÊ

ç do

pod

aneg

o ty

tu∏u

i ty

tu∏ d

o tr

eÊci

.

– S∏

ucha

, roz

ró˝n

ia i i

nter

pret

uje

ró˝n

e ga

tunk

i

liter

acki

e (o

pow

iadan

ia, w

iers

ze, l

egen

dy, b

aÊni

e,

bajk

i).

– Ro

zró˝

nia

ró˝n

e ro

dzaj

e pu

blik

acji,

inte

resu

je s

i´

ksià

˝kam

i i c

zaso

pism

ami.

– D

okon

uje

anal

izy

i syn

tezy

s∏u

chow

ej w

yraz

ów.

23

prac

a z

opow

iada

niem

– ro

zwija

nie

umie

j´tn

oÊci

dost

rzeg

ania

str

uktu

ry o

pow

iada

nia

i tw

orze

nia

d∏u˝

szej

wyp

owie

dzi z

awie

rajà

cej e

lem

enty

tej

stru

ktur

y (c

el, p

rzed

mio

t, po

dmio

t, w

arun

ki

i oko

liczn

oÊci

, spo

soby

i Êr

odki

dzi

a∏an

ia, o

siàgn

i´ci

a

i sku

tki d

zia∏

ania

), w

p∏yw

cec

h po

stac

i na

spos

ób je

j

post

´pow

ania

; ele

men

ty fo

rmal

ne o

pow

iada

nia:

wst

´p, r

ozw

ini´

cie

i zak

oƒcz

enie

; ró˝

ne fo

rmy

akty

wno

Êci i

nspi

row

ane

opow

iada

niam

i, tw

orze

nie

i nag

ryw

anie

opo

wia

daƒ

prze

z dz

ieci

;

prac

a z

zaga

dkà

– ro

zwià

zyw

anie

zag

adek

pro

styc

h,

z∏o˝

onyc

h i t

wor

zeni

e w

∏asn

ych;

zag

adki

s∏o

wne

,

wiz

ualn

e i s

∏uch

owe;

uza

sadn

iani

e od

gadn

i´te

j

odpo

wie

dzi (

Po c

zym

poz

na∏e

Ê, ˝

e to

jest

…?,

Jak

si´ d

omyÊ

li∏eÊ

, ˝e…

?);

prac

a z

ksià

˝kà

– og

làda

nie,

opi

syw

anie

ilus

trac

ji,

poró

wny

wan

ie t

reÊc

i dw

u lu

b tr

zech

ilus

trac

ji

w t

ej s

amej

ksià

˝ce,

s∏u

chan

ie t

reÊc

i ró˝

nych

teks

tów

(leg

endy

, baj

ki, b

aÊni

e itp

.), r

ozpo

znaw

anie

ich,

roz

mow

a na

tem

at t

reÊc

i, za

dani

a i z

abaw

y

zwià

zane

z r

ozw

ijani

em r

ozum

ieni

a tr

eÊci

,

kszt

a∏to

wan

ie u

mie

j´tn

oÊci

rel

acjo

now

ania

tre

Êci

przy

uw

zgl´

dnie

niu

inte

rpre

tacj

i, kr

ytyc

zna

ocen

a

ró˝n

ych

treÊ

ci k

sià˝e

k, p

róby

roz

umie

nia

treÊ

ci

sym

bolic

znyc

h i a

bstr

akcy

jnyc

h;

Obs

zary

dzi

a∏al

noÊc

i

eduk

acyj

nej p

rzed

szko

laTr

eÊci

edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zdol

noÊc

i

Ocz

ekiw

ane

umie

j´tn

oÊci

i wia

dom

oÊci

dzi

ecka

24

prac

a z

wie

rsze

m–

s∏uc

hani

e, r

ozum

ieni

e tr

eÊci

wie

rszy

pro

styc

h i a

bstr

akcy

jnyc

h, r

ó˝ne

typ

y

wie

rszy

, poe

zja

dla

dzie

ci i

twor

zona

prz

ez d

ziec

i,

prób

y tw

orze

nia

i pub

likac

ji w

∏asn

ych

wie

rszy

ków

;

odcz

ytyw

anie

naj

wa˝

niej

szej

myÊ

li pr

zeka

zów

wiz

ualn

ych

i tek

stow

ych.

Roz

wija

nie

mow

y po

d w

zgl´

dem

ort

ofon

iczn

ym:

çwic

zeni

a na

rzàd

ów a

rtyk

ulac

yjny

ch(m

i´Ên

i nar

zàdó

w

mow

y, w

arg,

j´zy

ka, s

zcz´

k, p

odni

ebie

nia)

,

çwic

zeni

a w

ymaw

iani

a g∏

osek

i ic

h po

∏àcz

eƒ,

dosk

onal

enie

um

iej´

tnoÊ

ci w

yraz

isteg

o m

ówie

nia;

çwic

zeni

a od

dech

owe

(pog

∏´bi

enie

odd

echu

,

rozr

usza

nie

prze

pony

, wyd

∏u˝e

nie

fazy

wyd

echo

wej

, koo

rdyn

acja

mi´

dzy

rytm

em

oddy

chan

ia a

str

uktu

rà w

ypow

iedz

i);

çwic

zeni

a ry

tmiz

ujàc

e(u

wra

˝liw

iani

e na

rod

zaj

muz

yki,

tem

po, r

ytm

, nat

´˝en

ie g

∏osu

, int

onac

j´);

çwic

zeni

a s∏

uchu

fizj

olog

iczn

ego

(por

ówny

wan

ie

dêw

i´kó

w i

odg∏

osów

, naÊ

lado

wan

ie s

∏ysz

anyc

h

g∏os

ów, d

ostr

zega

nie,

ró˝

nico

wan

ie i

naÊla

dow

anie

dêw

i´kó

w o

tocz

enia

);

çwic

zeni

a s∏

uchu

fone

mat

yczn

ego

(wyr

ó˝ni

anie

,

rozp

ozna

wan

ie i

pow

tarz

anie

g∏o

sek

w n

ag∏o

sie,

wyg

∏osie

, Êró

dg∏o

sie, a

naliz

a i s

ynte

za s

∏uch

owa

wyr

azów

, rym

y, a

liter

acje

).

Roz

wija

nie

mow

y po

d w

zgl´

dem

s∏o

wni

kow

o-

-gra

mat

yczn

ym:d

bani

e o

praw

id∏o

wà

budo

w´

zdaƒ

, sto

sow

anie

pra

wid

∏ow

ych

form

flek

syjn

ych

(odm

iana

prz

ez p

rzyp

adki

: dop

e∏ni

acz

i cel

owni

k

25

IV.W

spie

rani

e dz

ieci

w r

ozw

ijani

u cz

ynno

Êci

inte

lekt

ualn

ych,

któr

e st

osuj

à

przy

poz

naw

aniu

i roz

umie

niu

siebi

e

i sw

ojeg

o ot

ocze

nia

rodz

aju

m´s

kieg

o, k

oƒcó

wki

, -a,

-u,

-ow

i;

mie

jscow

nik

rodz

aju

m´s

kieg

o, k

oƒcó

wki

-e,

-u,

bier

nik

rodz

aju

m´s

kieg

o, c

elow

nik

liczb

y m

nogi

ej,

liczb

y, r

odza

je, f

orm

y os

obow

e, c

zas

prze

sz∏y

i prz

ysz∏

y, fo

rmy

m´s

koos

obow

e -li

i nie

m´s

koos

obow

e -∏y

); w

zbog

acan

ie m

owy

w w

yra˝

enia

okr

eÊla

jàce

rel

acje

(prz

yim

ki, z

aim

ki,

w ty

m w

zgl´

dne,

spó

jnik

i); s

toso

wan

ie p

raw

id∏o

wyc

h

kons

truk

cji s

k∏ad

niow

ych

(zda

nia,

rów

now

a˝ni

ki);

uakt

ywni

anie

i w

zbog

acan

ie s

∏ow

nika

czy

nneg

o–

grom

adze

nie

s∏ow

nict

wa

tem

atyc

zneg

o, w

yraz

y

blisk

ozna

czne

, prz

eciw

staw

ne, w

yra˝

enia

fraz

eolo

gicz

ne i

s∏ow

a w

yst´

pujà

ce w

sta

∏ych

zwià

zkac

h, n

p. b

ia∏y

jak

…, r

ozum

ieni

e pr

zys∏

ów.

Cec

hy p

rzed

mio

tów

i zj

awis

k:po

rów

nyw

anie

i por

zàdk

owan

ie e

lem

entó

w, d

obie

rani

e

prze

dmio

tów

ze

wzg

l´du

na

wsp

ólnà

cec

h´ lu

b

kilk

a ce

ch w

spól

nych

(1, 2

, 3, 4

cec

hy ja

koÊc

iow

e);

odna

jdyw

anie

jaki

egoÊ

obi

ektu

spo

Êród

inny

ch

ze w

zgl´

du n

a ok

reÊlo

ne k

ryte

rium

; okr

eÊla

nie,

czy

prze

dmio

t m

o˝e

nale

˝eç

do g

rupy

ze

wzg

l´du

na ja

kàÊ

cech

´, b

adan

ie w

∏aÊc

iwoÊ

ci p

rzed

mio

tów

,

pros

te e

kspe

rym

enty

okr

eÊla

jàce

w∏a

Êciw

oÊci

prze

dmio

tów

i ob

iekt

ów.

logi

czno

-mat

emat

yczn

e,

wiz

ualn

o-pr

zest

rzen

ne,

s∏ow

no-j´

zyko

we

1.Pr

zew

iduj

e, w

mia

r´ s

woi

ch m

o˝liw

oÊci

,

jaki

e b´

dà s

kutk

i czy

nnoÊ

ci m

anip

ulac

yjny

ch

na p

rzed

mio

tach

(wni

osko

wan

ie o

wpr

owad

zany

ch i

obse

rwow

anyc

h zm

iana

ch).

2.G

rupu

je o

biek

ty w

sen

sow

ny s

posó

b

(kla

syfik

uje)

i fo

rmu∏

uje

uogó

lnie

nia

typu

:

to d

o te

go p

asuj

e, w

skaz

uje

obie

kty

podo

bne

oraz

te,

któ

re s

à in

ne.

3.St

ara

si´ ∏à

czyç

prz

yczy

n´ z

e sk

utki

em i

prób

uje

prze

wid

ywaç

, co

si´ m

o˝e

zdar

zyç.

Obs

zary

dzi

a∏al

noÊc

i

eduk

acyj

nej p

rzed

szko

laTr

eÊci

edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zdol

noÊc

i

Ocz

ekiw

ane

umie

j´tn

oÊci

i wia

dom

oÊci

dzi

ecka

26

V.W

ycho

wan

ie

zdro

wot

ne

i ksz

ta∏to

wan

ie

spra

wno

Êci f

izyc

znej

dzie

ci

Logi

ka i

mat

emat

yka

w ˝

yciu

cod

zien

nym

dzie

cka:

rozw

iàzy

wan

ie p

robl

emów

˝yc

ia

codz

ienn

ego

o ch

arak

terz

e lo

gicz

no-

-mat

emat

yczn

ym (c

i´˝a

r, ob

j´to

Êç, d

∏ugo

Êç, c

zas)

;

licze

nie

w ˝

yciu

cod

zien

nym

, zab

awy

w s

klep

,

prze

wid

ywan

ie s

kutk

ów w

∏asn

ych

dzia

∏aƒ

i dzi

a∏aƒ

inny

ch w

zal

e˝no

Êci o

d sy

tuac

ji, n

p. z

∏ej p

ogod

y,

z∏eg

o sa

mop

oczu

cia,

syt

uacj

i nie

bezp

iecz

nych

,

trud

nych

syt

uacj

i rod

zinn

ych.

Jak

u˝yw

aç s

woj

ego

umys

∏u, b

y le

piej

rad

ziç

sobi

e w

syt

uacj

ach,

gdy

trz

eba

coÊ

zapa

mi´

taç?

åw

icze

nia

w k

iero

wan

iu u

wag

à, r

ozw

ijani

e

goto

woÊ

ci d

o za

pam

i´ty

wan

ia, z

abaw

y

w k

ojar

zeni

e, p

lano

we

zapa

mi´

tyw

anie

(ana

liza

i syn

teza

), za

pam

i´ty

wan

ie w

zoró

w g

rafic

znyc

h

(szl

aczk

i, ro

zety

, kom

pozy

cje)

ora

z se

kwen

cji

dêw

i´ko

wyc

h, w

izua

lnyc

h i r

ucho

wyc

h; z

abaw

y

pam

i´ci

owe,

rel

aksa

cyjn

e i m

otyw

acyj

ne.

˚yw

noÊç

i ˝y

wie

nie:

prod

ukty

˝yw

noÊc

iow

e,

zdro

wa

˝yw

noÊç

, zas

ady

zdro

weg

o ˝y

wie

nia,

prod

ukty

szk

odliw

e dl

a zd

row

ia (s

∏ody

cze,

chi

psy,

napo

je g

azow

ane)

, sk∏

adni

ki p

okar

mow

e (m

i´so

,

jaja

, ryb

y, d

rób,

mle

ko, n

asio

na r

oÊlin

strà

czko

wyc

h, m

àka,

kas

za),

pods

taw

owe

posi∏

ki

(Êni

adan

ie, o

biad

, kol

acja

), do

mow

e Êr

odki

zapo

bieg

awcz

o-le

czni

cze

(mió

d, c

zosn

ek, z

io∏a

,

soki

), w

∏aÊc

iwe

prze

chow

ywan

ie ˝

ywno

Êci (

data

prod

ukcj

i i t

erm

in w

a˝no

Êci),

prz

etw

ory

na z

im´

ciel

esno

-kin

este

tycz

ne

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

oÊci

i um

iej´

tnoÊ

ci d

ziec

ka:

– Po

traf

i Êw

iado

mie

kie

row

aç u

wag

à, b

y co

Ê

zapa

mi´

taç

(bod

êce

sens

oryc

zne,

gra

ficzn

e,

dêw

i´ko

we

i ruc

how

e).

1.D

ba o

sw

oje

zdro

wie

; zac

zyna

orie

ntow

aç s

i´

w z

asad

ach

zdro

weg

o ˝y

wie

nia.

2.D

ostr

zega

zw

iàze

k po

mi´

dzy

chor

obà

a le

czen

iem

, pod

daje

si´

lecz

eniu

, np.

wie

,

˝e p

rzyj

mow

anie

leka

rstw

i za

strz

yków

jest

koni

eczn

e.

3.Je

st s

praw

ne fi

zycz

nie

lub

jest

spr

awne

w m

iar´

swoi

ch m

o˝liw

oÊci

, je˝

eli j

est

dzie

ckie

m

o m

niej

szyc

h m

o˝liw

oÊci

ach

ruch

owyc

h.

27

(mro

˝eni

e, s

usze

nie,

kon

serw

owan

ie),

dok∏

adne

myc

ie o

woc

ów i

war

zyw

pod

bie

˝àcà

cie

p∏à

wod

à;

S∏u˝

ba z

drow

ia:p

rzyc

hodn

ie le

kars

kie,

szp

itale

,

pogo

tow

ie r

atun

kow

e, le

karz

, pie

l´gn

iark

a,

reha

bilit

ant,

gabi

net

leka

rza

i pie

l´gn

iark

i, w

ybra

ne

spec

jaln

oÊci

leka

rski

e (p

edia

tra,

sto

mat

olog

,

orto

peda

, oku

lista

), ch

orob

y, s

zcze

pien

ia o

chro

nne,

pier

wsz

a po

moc

prz

y sk

alec

zeni

ach.

Akt

ywno

Êç r

ucho

wa:

spac

ery,

zaj

´cia

w t

eren

ie,

poko

nyw

anie

tor

ów p

rzes

zkód

, zab

awy

orie

ntac

yjno

-por

zàdk

owe,

zab

awy

na c

zwor

akac

h,

gry

i zab

awy

bie˝

ne, z

abaw

y i g

ry s

kocz

ne,

çwic

zeni

a gi

mna

styc

zne

z pr

zybo

ram

i typ

owym

i

(sza

rfy,

pi∏k

i, ob

r´cz

e, w

stà˝

ki) i

nie

typo

wym

i

(pió

rka,

pud

e∏ka

i ka

rton

y te

ktur

owe,

gaz

ety,

kolo

row

e ka

rtki

pap

ieru

, pla

stik

owe

bute

lki,

gàbk

i

kàpi

elow

e, k

olor

owe

chus

ty),

spor

ty le

tnie

i zim

owe,

gry

spo

rtow

e, tu

ryst

yka,

pra

wid

∏ow

a

post

awa

cia∏

a, ç

wic

zeni

a zw

inno

Êci i

koo

rdyn

acji

ruch

ów, r

ozw

ijani

e ek

spre

sji r

ucho

wej

, dos

kona

leni

e

poda

ƒ i c

hwyt

ów, ç

wic

zeni

a ry

tmic

zno-

tane

czne

,

çwic

zeni

a cz

ucia

pos

taw

y ci

a∏a

w p

rzes

trze

ni

z w

ykor

zyst

anie

m r

eakc

ji ró

wno

wa˝

nych

,

wzm

acni

anie

mi´

Êni g

rzbi

etu

i brz

ucha

, utr

wal

anie

naw

yku

praw

id∏o

wej

pos

taw

y ci

a∏a.

4.U

czes

tnic

zy w

zaj

´cia

ch r

ucho

wyc

h,

w z

abaw

ach

i gra

ch w

ogr

odzi

e pr

zeds

zkol

nym

,

w p

arku

, na

boisk

u, w

sal

i gim

nast

yczn

ej.

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

oÊci

i um

iej´

tnoÊ

ci d

ziec

ka:

– Po

traf

i sam

odzi

elni

e pr

zygo

tow

aç s

a∏at

k´

owoc

owà;

– Z

bier

a i s

uszy

zio

∏a p

od k

ontr

olà

doro

s∏yc

h

(rum

iane

k i m

i´t´

);

– Ro

zum

ie, d

lacz

ego

zbyt

d∏u

gie

oglà

dani

e te

lew

izji

lub

gra

na k

ompu

terz

e sà

szk

odliw

e dl

a zd

row

ia;

– Pr

zest

rzeg

a us

talo

nych

zas

ad k

orzy

stan

ia

z m

edió

w;

– W

ie, j

ak s

i´ z

acho

waç

prz

y sk

alec

zeni

u;

– Pr

zyjm

uje

praw

id∏o

wà

post

aw´

cia∏

a w

ró˝

nych

sytu

acja

ch: p

odcz

as r

ysow

ania

, gie

r st

olik

owyc

h,

oglà

dani

a te

lew

izji,

pod

czas

pos

i∏ków

;

– Po

dejm

uje

prób

y pl

anow

ania

w∏a

snej

akt

ywno

Êci

w Ê

rodo

wisk

u ro

dzin

nym

.

Obs

zary

dzi

a∏al

noÊc

i

eduk

acyj

nej p

rzed

szko

laTr

eÊci

edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zdol

noÊc

i

Ocz

ekiw

ane

umie

j´tn

oÊci

i wia

dom

oÊci

dzi

ecka

28

VI.

Wdr

a˝an

ie d

ziec

i

do d

ba∏o

Êci

o be

zpie

czeƒ

stw

o

w∏a

sne

oraz

inny

ch

Kul

tura

cza

su w

olne

go:p

lano

wan

ie i

orga

niza

cja

czas

u w

olne

go, r

ozw

ijani

e za

inte

reso

waƒ

i uzd

olni

eƒ, u

podo

bani

a i n

awyk

i, zo

rgan

izow

ane

form

y ak

tyw

noÊc

i: w

ycie

czki

, spa

cery

, wsp

ólne

zaba

wy

i roz

mow

y, o

dwie

dzin

y u

znaj

omyc

h

i rod

ziny

, zaj

´cia

spo

rtow

o-ru

chow

e,

maj

ster

kow

anie

, wsp

ólne

czy

tani

e ks

ià˝e

k

i cza

sopi

sm, k

orzy

stan

ie z

med

iów

; rod

zaje

med

iów

,

zasa

dy k

orzy

stan

ia z

med

iów

(cza

s pr

zezn

aczo

ny

na k

orzy

stan

ie z

med

iów

, tre

Êç o

dpow

iedn

ia

do w

ieku

dzi

ecka

, obe

cnoÊ

ç do

ros∏

ych,

ogra

nicz

ony

dost

´p);

ha∏a

s i j

ego

wp∏

yw

na z

drow

ie c

z∏ow

ieka

, odp

oczy

nek,

rel

aksa

cja,

sen

.

Zag

ro˝e

nia:

nieb

ezpi

eczn

e m

iejsc

a za

baw

(zbi

orni

ki w

odne

, jez

dnia

, ter

en b

udow

y); n

umer

y

alar

mow

e (9

97 –

pol

icja

, 998

– s

tra˝

po˝

arna

, 999

– po

goto

wie

rat

unko

we,

112

– e

urop

ejsk

i num

er

alar

mow

y); o

gran

iczo

ne z

aufa

nie

do o

sób

niez

najo

myc

h, a

gres

or, o

fiara

, z∏e

taj

emni

ce,

nieb

ezpi

eczn

y do

tyk;

apt

eczk

a pi

erw

szej

pom

ocy

(za˝

ywan

ie le

kars

tw t

ylko

pod

kon

trol

à do

ros∏

ych)

;

subs

tanc

je n

iebe

zpie

czne

(alk

ohol

, nar

koty

ki,

niko

tyna

), Êr

odki

piro

tech

nicz

ne i

chem

iczn

e,

roÊli

ny t

rujà

ce (w

awrz

ynek

wilc

ze ∏y

ko, j

a∏ow

iec

sabi

ƒski

, z∏o

toka

p po

spol

ity, r

ycyn

us p

ospo

lity,

cis

posp

olity

); za

chow

anie

ost

ro˝n

oÊci

w k

onta

ktac

h

ze z

wie

rz´t

ami ˝

yjàc

ymi w

oko

licy

prze

dszk

ola;

narz

´dzi

a i u

rzàd

zeni

a te

chni

czne

; us∏

ugi

ciel

esno

-kin

este

tycz

ne

wra

z ze

Êw

iado

moÊ

cià

zagr

o˝eƒ

1.W

ie, j

ak t

rzeb

a za

chow

aç s

i´ w

syt

uacj

i

zagr

o˝en

ia i

gdzi

e m

o˝na

otr

zym

aç p

omoc

,

umie

o n

ià p

opro

siç.

2.O

rient

uje

si´ w

bez

piec

znym

por

usza

niu

si´

po d

roga

ch i

korz

ysta

niu

ze Ê

rodk

ów t

rans

port

u.

3.Z

na z

agro

˝eni

a p∏

ynàc

e ze

Êw

iata

ludz

i, zw

ierz

àt

oraz

roÊ

lin i

unik

a ty

ch˝e

zag

ro˝e

ƒ.

4.W

ie, ˝

e ni

e m

o˝e

sam

odzi

elni

e za

˝yw

aç

leka

rstw

i u˝

ywaç

Êro

dków

che

mic

znyc

h

(np.

Êro

dków

czy

stoÊ

ci).

5.Pr

óbuj

e sa

mod

ziel

nie

i bez

piec

znie

org

aniz

owaç

sobi

e cz

as w

olny

w p

rzed

szko

lu i

w d

omu;

ma

roze

znan

ie, g

dzie

mo˝

na s

i´ b

ezpi

eczn

ie

baw

iç, a

gdz

ie n

ie.

29

inte

rnet

owe

(str

ony

WW

W, k

omun

ikat

ory

IM,

e-m

ail,

gry

inte

rnet

owe,

cza

ty, g

rupy

dys

kusy

jne)

,

zagr

o˝en

ia w

inte

rnec

ie (w

ysy∏

anie

sw

ojeg

o ad

resu

e-m

ail,

wys

y∏an

ie s

woj

ego

zdj´

cia,

udo

st´p

nian

ie

swoj

ego

num

eru

tele

fonu

i ad

resu

zam

iesz

kani

a),

Êwia

dom

oÊç

zagr

o˝eƒ

, zag

ro˝e

nia

zwià

zane

z po

znaw

anie

m lu

dzi w

inte

rnec

ie, z

kon

takt

owan

iem

si´ z

oso

bam

i poz

nany

mi p

rzez

inte

rnet

, spo

tkan

ia

z in

tern

etow

ymi „

znaj

omym

i” w

rze

czyw

istym

Êwie

cie,

zas

ady

zwià

zane

z k

onta

ktam

i

i spo

tkan

iam

i z o

soba

mi p

ozna

nym

i w in

tern

ecie

.

Bez

piec

zeƒs

two

na d

rodz

e:Êr

odki

tra

nspo

rtu

i ich

rod

zaje

, zas

ady

zach

owan

ia s

i´ n

a dr

ogac

h

w t

eren

ie z

abud

owan

ym, n

ieza

budo

wan

ym, n

a w

si

i w m

ieÊc

ie o

raz

na p

rzej

Êcia

ch d

la p

iesz

ych,

sygn

aliz

acja

Êw

ietln

a, p

rzek

racz

anie

skr

zy˝o

waƒ

i prz

ejaz

dów

kol

ejow

ych,

por

usza

nie

si´ p

o dr

ogac

h

poje

dync

zo i

w g

rupi

e, Ê

wia

t∏a o

dbla

skow

e,

zach

owan

ie s

i´ w

Êro

dkac

h tr

ansp

ortu

(bez

piec

zne

wsia

dani

e i w

ysia

dani

e, k

asow

anie

bile

tu,

ust´

pow

anie

mie

jsca

osob

om s

tars

zym

i ch

orym

);

Bez

piec

zeƒs

two

na p

lacu

zab

aw:z

abaw

y

bezp

iecz

ne i

nieb

ezpi

eczn

e, p

rzed

mio

ty

zagr

a˝aj

àce

˝yci

u i z

drow

iu, z

asad

y ko

rzys

tani

a

z ur

zàdz

eƒ s

∏u˝à

cych

do

zaba

wy

(huÊ

taw

ka,

karu

zela

, zje

˝d˝a

lnia

).

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

oÊci

i um

iej´

tnoÊ

ci d

ziec

ka:

– Pa

mi´

ta w

a˝ne

num

ery

alar

mow

e (9

97, 9

98,

999,

112

) i p

otra

fi je

wyb

raç

w t

elef

onie

kom

órko

wym

lub

stac

jona

rnym

.

– Ro

zpoz

naje

roÊ

liny

truj

àce,

wie

, dla

czeg

o

sà n

iebe

zpie

czne

.

– Pr

zest

rzeg

a za

sad

doty

czàc

ych

kont

aktó

w

z os

obam

i poz

nany

mi w

inte

rnec

ie.

– Ro

zum

ie p

otrz

eb´

zach

owan

ia o

stro

˝noÊ

ci

na p

lacu

zab

aw.

Obs

zary

dzi

a∏al

noÊc

i

eduk

acyj

nej p

rzed

szko

laTr

eÊci

edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zdol

noÊc

i

Ocz

ekiw

ane

umie

j´tn

oÊci

i wia

dom

oÊci

dzi

ecka

30

VII

.Wyc

how

anie

prz

ez

sztu

k´ –

dzi

ecko

wid

zem

i ak

tore

m

Elem

enty

dra

my

i zab

awy

w t

eatr

:spo

ntan

iczn

a

dzia

∏aln

oÊç

zaba

wow

a, in

spiro

wan

ie z

abaw

tem

atyc

znyc

h, g

ry i

zaba

wy

inte

grac

yjne

, zab

awy

insc

eniz

owan

e uk

ieru

nkow

ane

opow

iada

niam

i,

utw

oram

i lite

rack

imi,

baÊn

iam

i, le

gend

ami,

wie

rsza

mi;

tech

niki

dra

mow

e (e

lem

enty

pan

tom

imy,

twor

zeni

e po

mni

ków

, sto

p-kl

atka

, film

, etiu

dy

dram

owe,

wyw

iady

, roz

mow

y, sw

obod

na

impr

owiz

acja

); og

làda

nie

i prz

edst

awia

nie

ró˝n

ych

form

teat

ru, z

abaw

y w

teat

r (t

eatr

lale

k, k

ukie

∏kow

y,

wyc

inan

ek, c

hiƒs

ki te

atr

cien

i, ˝y

wy

teat

r);

budo

wan

ie s

ytua

cji z

poz

nane

j baj

ki, b

udow

anie

posz

czeg

ólny

ch s

cen

spek

takl

u z

pom

ocà

konk

retn

ych

dzie

ci, o

bsad

zony

ch w

pos

zcze

góln

ych

rola

ch; t

wor

zeni

e sc

enog

rafii

(kos

tium

y, de

kora

cja

i rek

wiz

yty)

, sym

bole

sce

nogr

afic

zne

(tw

órcz

e

wyk

orzy

stan

ie r

ó˝no

rodn

ych

mat

eria

∏ów

: ele

men

ty

wyc

i´te

z k

arto

nu, k

ubik

i – s

zeÊc

iany

lekk

iej

kons

truk

cji,

kaw

a∏ki

mat

eria

∏u, d

rew

nian

e sk

rzyn

ki,

wie

szak

i ubr

anio

we,

par

asol

e, d

rabi

nki,

wyk

orzy

stan

ie u

niw

ersa

lnyc

h pr

zedm

iotó

w, k

tóre

pe∏n

ià r

ó˝ne

funk

cje:

kos

tium

y, m

aski

, cza

pecz

ki,

opas

ki, n

aszy

wki

-sym

bole

na

baw

e∏ni

ane

kosz

ulki

);

dobó

r w

raz

z dz

ieçm

i muz

yki d

o za

baw

w t

eatr,

wyk

orzy

stan

ie in

stru

men

tów

i tw

orze

nie

prze

z dz

ieci

nat

ural

nej m

uzyk

i (dz

won

ki, k

o∏at

ka,

b´be

nek)

; çw

icze

nia

emisj

i g∏o

su, e

kspr

esja

j´zy

ka,

g∏oÊ

ne i

wyr

aêne

mów

ieni

e, s

ztuk

a au

topr

ezen

tacj

i,

prac

a na

d od

dech

em.

twór

cze

zdol

noÊc

i

s∏ow

no-j´

zyko

we,

ciel

esno

-kin

este

tycz

ne,

inte

rper

sona

lne,

intr

aper

sona

lne

1.W

ie, j

ak n

ale˝

y si´

zac

how

aç n

a ur

oczy

stoÊ

ciac

h,

np. n

a ko

ncer

cie,

fest

ynie

, prz

edst

awie

niu,

w t

eatr

ze, w

kin

ie.

2.O

dgry

wa

role

w z

abaw

ach

para

teat

raln

ych,

pos∏

uguj

àc s

i´ m

owà,

mim

ikà,

ges

tem

i ru

chem

;

umie

pos

∏ugi

waç

si´

rek

wiz

ytam

i (np

. mas

kà).

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

oÊci

i um

iej´

tnoÊ

ci d

ziec

ka:

– Sa

mod

ziel

nie

wyk

onuj

e pa

cynk

´ lu

b ku

kie∏

k´;

– Po

dejm

uje

prób

y ko

ntro

low

ania

sw

ojeg

o ci

a∏a

i em

ocji

podc

zas

wys

tàpi

eƒ p

ublic

znyc

h;

– St

ara

si´ m

ówiç

g∏o

Êno

i wyr

aziÊc

ie.

31

VII

I.W

ycho

wan

ie

prze

z sz

tuk´

– m

uzyk

a i Ê

piew

,

plàs

y i t

anie

c

Perc

epcj

a sz

tuki

:udz

ia∏ d

ziec

i w r

ó˝ny

ch

rodz

ajac

h pr

zeds

taw

ieƒ,

w k

once

rtac

h m

uzyc

znyc

h,

wyj

Êcia

do

kina

, tea

tru

(muz

yczn

ego,

lalk

i i a

ktor

a

itp.),

filh

arm

onii,

roz

mow

y in

spiro

wan

e sz

tukà

,

wsp

ólne

org

aniz

owan

ie u

rocz

ysto

Êci

prze

dszk

olny

ch d

la m

∏ods

zych

dzi

eci i

rod

zicó

w.

Âpie

w:Ê

piew

anie

pio

sene

k z

repe

rtua

ru

dzie

ci´c

ego,

ludo

weg

o, r

egio

naln

ego,

wsp

ó∏cz

esny

ch

popu

larn

ych

pios

enek

(wed

∏ug

zain

tere

sow

aƒ d

ziec

i),

çwic

zeni

a in

tona

cyjn

e z

wyk

orzy

stan

iem

zab

aw,

pow

tarz

anie

g∏o

sem

syg

na∏ó

w i

odg∏

osów

zw

ierz

àt

(Wie

jskie

pod

wór

ko, W

lesie

, Kuk

u∏ka

, Na

∏àce

).

Ruc

h pr

zy m

uzyc

e:sw

obod

ne w

ypow

iedz

i ruc

how

e

dzie

ci in

spiro

wan

e pi

osen

kà, b

ajkà

, opo

wia

dani

em,

akom

pani

amen

tem

, pod

porz

àdko

wyw

anie

ruc

hów

rytm

owi m

uzyk

i; za

baw

y ru

chow

e ze

Êpi

ewem

(ilus

trac

yjne

i in

scen

izow

ane,

ryt

mic

zne,

tan

eczn

e);

zaba

wy

ruch

owe

przy

ako

mpa

niam

enci

e in

stru

men

tu

(rea

gow

anie

ruc

hem

na

zmia

ny z

acho

dzàc

e

w r

ytm

ie, d

ynam

ice,

art

ykul

acji,

bar

wie

): za

baw

y

z za

kres

u te

chni

ki r

uchu

(por

zàdk

owe,

orie

ntuj

àce

w p

rzes

trze

ni, n

apr´

˝ajà

ce i

rozl

uêni

ajàc

e,

wzm

acni

ajàc

e ró

˝ne

grup

y m

i´Ên

i, ko

rekt

ywne

),

zaba

wy

uwra

˝liw

iajà

ce n

a ró

˝ne

elem

enty

muz

yki

(tem

po i

jego

zm

iany

, cza

s w

ybrz

mie

wan

ia

twór

cze,

wiz

ualn

o-pr

zest

rzen

ne,

muz

yczn

e,

s∏ow

no-j´

zyko

we,

ciel

esno

-kin

este

tycz

ne,

inte

rper

sona

lne,

intr

aper

sona

lne

1.Âp

iew

a pi

osen

ki z

dzi

eci´

cego

rep

ertu

aru

oraz

∏atw

e pi

osen

ki lu

dow

e; c

h´tn

ie u

czes

tnic

zy

w z

bior

owym

Êpi

ewie

, w ta

ƒcac

h i m

uzyk

owan

iu.

2.D

ostr

zega

zm

iany

dyn

amik

i, te

mpa

i w

ysok

oÊci

dêw

i´ku

utw

oru

muz

yczn

ego,

wyr

a˝a

je,

plàs

ajàc

lub

taƒc

zàc.

3.Tw

orzy

muz

yk´,

kor

zyst

ajàc

z in

stru

men

tów

perk

usyj

nych

(ora

z in

nych

prz

edm

iotó

w),

a ta

k˝e

impr

owiz

uje

jà r

uche

m.

4.W

sku

pien

iu s

∏uch

a m

uzyk

i, w

tym

tak

˝e m

uzyk

i

pow

a˝ne

j.

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

oÊci

i um

iej´

tnoÊ

ci d

ziec

ka:

– Po

traf

i sam

odzi

elni

e, w

ed∏u

g w

∏asn

ego

pom

ys∏u

,

wyk

onaç

inst

rum

ent

muz

yczn

y;

– Z

a po

Êred

nict

wem

dêw

i´kó

w p

otra

fi w

yraz

iç

swoj

e em

ocje

;

– Tw

orzy

sym

bole

muz

yczn

e i r

eagu

je n

a ni

e.

Obs

zary

dzi

a∏al

noÊc

i

eduk

acyj

nej p

rzed

szko

laTr

eÊci

edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zdol

noÊc

i

Ocz

ekiw

ane

umie

j´tn

oÊci

i wia

dom

oÊci

dzi

ecka

32

dêw

i´kó

w i

trw

anie

pau

zy, r

ytm

, dyn

amik

a

i met

rum

, wys

okoÊ

ç i b

arw

a dê

wi´

ków

, art

ykul

acja

,

budo

wa

form

alna

), op

owie

Êci r

ucho

we,

taƒc

e.

Inst

rum

enty

:hist

oria

inst

rum

entó

w m

uzyc

znyc

h

(pie

rwsz

e in

stru

men

ty m

uzyc

zne:

mus

zle,

rog

i,

nacz

ynia

glin

iane

, suc

he o

woc

e w

ype∏

nion

e

nasio

nam

i), o

swaj

anie

z b

arw

à i b

udow

à

inst

rum

entó

w p

erku

syjn

ych:

grz

echo

tka,

ko∏

atka

,

b´be

nek,

tam

bury

n, t

rójk

àt, t

aler

ze, k

sylo

fon,

met

alof

on, d

rew

ienk

a, t

arka

, dzw

onki

; rod

zaje

inst

rum

entó

w m

uzyc

znyc

h, g

ra n

a in

stru

men

tach

w m

a∏yc

h gr

upac

h i i

ndyw

idua

lnie

pod

czas

çw

icze

ƒ

s∏uch

owyc

h, r

ytm

iczn

ych

i ruc

how

ych,

w p

owià

zani

u

z pi

osen

kà, w

zad

ania

ch t

wór

czyc

h; g

ra

na in

stru

men

tach

nie

konw

encj

onal

nych

,

wyk

onan

ych

prze

z dz

ieci

: met

alow

e pu

de∏k

a

nape

∏nio

ne: g

roch

em, k

amyk

ami,

pias

kiem

,

nacz

ynia

szk

lane

z r

ó˝nà

iloÊ

cià

wod

y.

Akt

ywne

s∏u

chan

ie m

uzyk

i:çw

icze

nia

w s

post

rzeg

aniu

i od

ró˝n

iani

u zj

awisk

aku

styc

znyc

h

w p

rzyr

odzi

e i o

tocz

eniu

, dêw

i´kó

w in

stru

men

tów

o ok

reÊlo

nej i

nie

okre

Êlone

j wys

okoÊ

ci b

rzm

ieni

a;

okre

Êlani

e s∏

ucho

we:

kie

runk

u dê

wi´

ku, o

dleg

∏oÊc

i

dêw

i´ku

, lic

zby

dêw

i´kó

w, g

´sto

Êci d

êwi´

ków

poch

odzà

cych

z t

akic

h sa

myc

h in

stru

men

tów

o ró

˝nej

licz

bie

(np.

z je

dneg

o lu

b dw

óch

trój

kàtó

w);

s∏uc

hani

e ut

wor

ów in

stru

men

taln

ych

i wok

alny

ch; u

czes

tnic

two

w k

once

rtac

h.

33

IX.W

ycho

wan

ie

prze

z sz

tuk´

– r

ó˝ne

form

y pl

asty

czne

Inw

encj

a tw

órcz

a dz

ieck

a:im

prow

izac

je

wok

alne

, s∏o

wne

, ruc

how

e, in

stru

men

taln

e,

çwic

zeni

a i z

abaw

y ro

zwija

jàce

pam

i´ç

muz

yczn

à,

twor

zeni

e sy

mbo

li m

uzyc

znyc

h i i

ch o

dczy

tyw

anie

.

Pozn

anie

zab

ytkó

w k

ultu

ry p

olsk

iej:

budo

wle

sakr

alne

, kla

szto

ry, Ê

wià

tyni

e, z

amki

, pa∏

ace,

twie

rdze

, muz

ea, u

niw

ersy

tety

, arc

hite

ktur

a

pa∏a

cow

a, r

ezyd

encj

e m

agna

ckie

wys

t´pu

jàce

w r

egio

nie,

wyt

wor

y sz

tuki

ludo

wej

, tra

dycj

e

i obr

z´dy

ludo

we,

str

oje

regi

onal

ne.

Elem

enty

mal

arst

wa,

rze

êby,

arc

hite

ktur

y:

poj´

cia

i atr

ybut

y zw

iàza

ne z

e sz

tukà

mal

arsk

à,

rzeê

bà i

arch

itekt

urà,

twór

czoÊ

ç i d

zie∏

a Ja

na M

atej

ki,

Stan

is∏aw

a W

yspi

aƒsk

iego

, Józ

efa

Che

∏moƒ

skie

go,

Olg

i Boz

naƒs

kiej

i in

nych

(wed

∏ug

zain

tere

sow

aƒ

dzie

ci),

wsp

ó∏cz

eÊni

mal

arze

pol

scy;

inni

wie

lcy

mal

arze

(Vin

cent

van

Gog

h, P

ablo

Pic

asso

,

Leon

ardo

da

Vinc

i itp

.); g

aler

ie, w

erni

sa˝e

, alb

umy.

Ró˝

noro

dnoÊ

ç ba

rw:b

arw

y w

prz

yrod

zie

w r

ó˝ny

ch p

orac

h ro

ku i

pora

ch d

nia;

bar

wy

pods

taw

owe

i poc

hodn

e, c

iep∏

e i z

imne

,

poró

wny

wan

ie b

arw

, ∏àc

zeni

e ba

rw i

rozr

ó˝ni

anie

stop

nia

ich

nasy

ceni

a.

Tech

niki

pla

styc

zne:

rysu

nkow

o-gr

afic

zne:

ryso

wan

ie k

redk

ami o

∏ów

kow

ymi i

Êw

ieco

wym

i,

wiz

ualn

o-pr

zest

rzen

ne,

ciel

esno

-kin

este

tycz

ne,

twór

cze,

s∏ow

no-j´

zyko

we,

intr

aper

sona

lne,

inte

rper

sona

lne

1.Pr

zeja

wia

, w m

iar´

sw

oich

mo˝

liwoÊ

ci,

zain

tere

sow

anie

wyb

rany

mi z

abyt

kam

i i d

zie∏

ami

sztu

ki o

raz

trad

ycja

mi i

obr

z´da

mi l

udow

ymi

ze s

woj

ego

regi

onu.

2.U

mie

wyr

a˝aç

si´

w r

ó˝ny

ch t

echn

ikac

h

plas

tycz

nych

i pr

zy u

˝yci

u el

emen

tarn

ych

Êrod

ków

wyr

azu

(tak

ich

jak

kszt

a∏t

i bar

wa)

w p

osta

ci p

rost

ych

kom

pozy

cji i

form

kons

truk

cyjn

ych.

3.W

ykaz

uje

zain

tere

sow

anie

mal

arst

wem

, rze

êbà

i arc

hite

ktur

à (t

ak˝e

arc

hite

ktur

à zi

elen

i

i arc

hite

ktur

à w

n´tr

z).

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

oÊci

i um

iej´

tnoÊ

ci d

ziec

ka:

– Z

a po

Êred

nict

wem

bar

w o

dtw

arza

sw

oje

emoc

je;

– Z

na n

ajw

a˝ni

ejsz

e za

bytk

i arc

hite

ktur

y po

lskie

j

i Êw

iato

wej

, tzw

. cud

a Êw

iata

;

– Po

dejm

uje

prób

y sa

mod

ziel

nego

zap

roje

ktow

ania

swoj

ego

poko

ju lu

b pl

acu

zaba

w;

– Z

na p

odst

awow

e po

j´ci

a zw

iàza

ne z

e sz

tukà

.

Obs

zary

dzi

a∏al

noÊc

i

eduk

acyj

nej p

rzed

szko

laTr

eÊci

edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zdol

noÊc

i

Ocz

ekiw

ane

umie

j´tn

oÊci

i wia

dom

oÊci

dzi

ecka

34

X.W

spom

agan

ie r

ozw

oju

umys

∏ow

ego

dzie

ci

popr

zez

zaba

wy

kons

truk

cyjn

e,

budz

enie

zain

tere

sow

aƒ

tech

nicz

nych

past

elam

i, tu

szem

, o∏ó

wki

em, k

redà

, w´g

lem

,

Êwie

cà, p

atyk

iem

na

ziem

i, m

azak

ami);

mal

arsk

ie:

farb

ami t

empe

row

ymi,

plak

atow

ymi,

akw

arel

owym

i, pa

stà

do z

´bów

, kle

jem

polim

erow

ym, k

redà

nas

àczo

nà w

odà

z cu

krem

;

prze

strz

enne

: dec

oupa

ge (o

zdab

iani

e pr

zedm

iotó

w

tech

nikà

ser

wet

kow

à), o

rigam

i z k

ó∏ek

i kw

adra

tów

, odl

ewy

gips

owe,

lepi

enie

(z g

liny,

plas

telin

y, m

odel

iny,

mas

y so

lnej

, mas

y pa

pier

owej

),

budo

wan

ie z

klo

cków

i m

ater

ia∏ó

w p

rzyr

odni

czyc

h

(Êni

eg, p

iach

); p∏

aski

e: w

ycin

anka

(z k

olor

oweg

o

papi

eru,

z m

ater

ia∏ó

w t

ekst

ylny

ch),

wyk

leja

nka

(z k

ulek

pap

iero

wyc

h, z

pla

stel

iny,

z m

ater

ia∏ó

w

przy

rodn

iczy

ch),

wyd

zier

anka

(z k

olor

oweg

o

papi

eru,

z g

azet

), ko

la˝;

bad

anie

spo

sobó

w

twor

zeni

a dz

ie∏ p

last

yczn

ych.

Pro

jekt

owan

ie p

omie

szcz

eƒ:t

wor

zeni

e m

akie

t

wn´

trz,

wyk

orzy

styw

anie

sur

owcó

w w

tórn

ych

i mat

eria

∏u p

rzyr

odni

czeg

o.

Dzi

a∏al

noÊç

kon

stru

kcyj

na:p

roje

ktow

anie

,

plan

owan

ie i

kons

ekw

entn

e tw

orze

nie

budo

wli

i inn

ych

prac

kon

stru

owan

ych

z m

ater

ia∏ó

w

przy

rodn

iczy

ch, t

ektu

ry, k

arto

nów

, mat

eria

∏u

sypk

iego

(pia

sek,

glin

a) z

a po

moc

à ró

˝nyc

h

tech

nik,

kon

stru

owan

ie z

ró˝

nych

mat

eria

∏ów

prze

mys

∏ow

ych

oraz

tw

orzy

w n

atur

alny

ch; z

abaw

y

bada

wcz

e i p

rost

e ek

sper

ymen

ty (Ê

wia

t∏o, d

êwi´

ki,

ener

gia

itp.).

wiz

ualn

o-pr

zest

rzen

ne,

ciel

esno

-kin

este

tycz

ne,

inte

rper

sona

lne

1.W

znos

i kon

stru

kcje

z k

lock

ów i

twor

zy

kom

pozy

cje

z ró

˝nor

odny

ch m

ater

ia∏ó

w

(np.

prz

yrod

nicz

ych)

, ma

pocz

ucie

spr

awst

wa

(„po

traf

i´ t

o zr

obiç

”) i

odcz

uwa

rado

Êç

z w

ykon

anej

pra

cy.

2.U

˝yw

a w

∏aÊc

iwie

pro

styc

h na

rz´d

zi p

odcz

as

maj

ster

kow

ania

.

3.In

tere

suje

si´

urz

àdze

niam

i tec

hnic

znym

i

(np.

u˝y

wan

ymi w

gos

poda

rstw

ie d

omow

ym),

35

XI.

Pom

agan

ie d

ziec

iom

w r

ozum

ieni

u ist

oty

zjaw

isk

atm

osfe

rycz

nych

i w u

nika

niu

zagr

o˝eƒ

Prz

edm

ioty

˝yc

ia c

odzi

enne

go i

narz

´dzi

a:

bezp

iecz

ne u

˝yw

anie

prz

edm

iotó

w ˝

ycia

codz

ienn

ego

i pro

styc

h na

rz´d

zi k

onst

rukc

yjny

ch

(m∏o

tek,

gw

oêdz

ie, o

bc´g

i, im

ad∏o

) ora

z pr

osty

ch

mat

eria

∏ów

(pap

ier

Êcie

rny,

p´d

zel,

farb

a).

Tech

nika

w o

tocz

eniu

dzi

ecka

:wa˝

ne d

la ˝

ycia

odkr

ycia

i w

ynal

azki

, obs

∏uga

tel

efon

u

stac

jona

rneg

o i k

omór

kow

ego,

apa

ratu

foto

graf

iczn

ego,

CD

, DVD

, kom

pute

ra n

a m

iar´

dzie

ci´c

ych

potr

zeb

i pot

rzeb

˝yc

ia c

odzi

enne

go

rodz

iny,

prz

ewid

ywan

ie s

kutk

ów n

iew

∏aÊc

iweg

o

u˝yw

ania

urz

àdze

ƒ, b

ezpi

ecze

ƒstw

o po

dcza

s

korz

ysta

nia

z ur

zàdz

eƒ t

echn

iczn

ych.

Pogo

da i

jej e

lem

enty

:tem

pera

tura

pow

ietr

za,

wia

tr (p

r´dk

oÊç

i kie

rune

k), z

achm

urze

nie,

nas∏

onec

znie

nie,

rod

zaje

opa

dów

atm

osfe

rycz

nych

(des

zcz,

gra

d, Ê

nieg

, m˝a

wka

, kru

pa Ê

nie˝

na),

sym

bole

do

ozna

czan

ia p

ogod

y, m

apa

pogo

dy,

prog

noza

pog

ody,

kal

enda

rz p

ogod

y, p

rzyr

zàdy

pom

iaro

we

(rod

zaje

ter

mom

etró

w, b

arom

etr,

wia

trom

ierz

, des

zczo

mie

rz).

Zja

wis

ka a

tmos

fery

czne

:bur

za, t

ràba

pow

ietr

zna,

t´c

za, Ê

nie˝

yca,

zam

ieç,

sza

dê, m

g∏a,

krà˝

enie

wod

y w

prz

yrod

zie,

zam

arza

nie

wod

y

i top

nien

ie lo

du; z

asad

y be

zpie

czne

go z

acho

wan

ia

logi

czno

-mat

emat

yczn

e,

przy

rodn

icze

prób

uje

rozu

mie

ç, ja

k on

e dz

ia∏a

jà, i

zac

how

uje

ostr

o˝no

Êç p

rzy

korz

ysta

niu

z ni

ch.

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

oÊci

i um

iej´

tnoÊ

ci d

ziec

ka:

– U

mie

pos

∏ugi

waç

si´

bez

piec

znie

prz

edm

iota

mi

i urz

àdze

niam

i ˝yc

ia c

odzi

enne

go, w

tym

:

tele

fone

m, C

D, D

VD, k

ompu

tere

m (o

bs∏u

ga,

wys

zuki

war

ka in

tern

etow

a, z

apis

pros

tych

dany

ch, k

ores

pond

encj

a in

tern

etow

a).

1.Ro

zpoz

naje

i na

zyw

a zj

awisk

a at

mos

fery

czne

char

akte

ryst

yczn

e dl

a po

szcz

egól

nych

pór

rok

u;

pode

jmuj

e ro

zsàd

ne d

ecyz

je i

nie

nara

˝a s

i´

na n

iebe

zpie

czeƒ

stw

o w

ynik

ajàc

e z

pogo

dy,

np. n

ie s

toi p

od d

rzew

em w

cza

sie b

urzy

,

nie

zdej

muj

e cz

apki

w m

roên

à po

god´

.

2.W

ie, o

czy

m m

ówi o

soba

zap

owia

dajà

ca p

ogod

´

w r

adiu

i w

tel

ewiz

ji, n

p. ˝

e b´

dzie

pad

a∏ d

eszc

z,

Ênie

g, w

ia∏ w

iatr

; sto

suje

si´

do

poda

wan

ych

info

rmac

ji w

mia

r´ s

woi

ch m

o˝liw

oÊci

.

Obs

zary

dzi

a∏al

noÊc

i

eduk

acyj

nej p

rzed

szko

laTr

eÊci

edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zdol

noÊc

i

Ocz

ekiw

ane

umie

j´tn

oÊci

i wia

dom

oÊci

dzi

ecka

36

XII

.Wyc

how

anie

dla

posz

anow

ania

roÊli

n i z

wie

rzàt

si´ p

odcz

as n

ieko

rzys

tnyc

h w

arun

ków

pogo

dow

ych,

wp∏

yw p

ogod

y na

zac

how

ania

roÊ

lin

i zw

ierz

àt, p

rzys

∏ow

ia o

pog

odzi

e (n

p. G

dy ja

skó∏

ka

lot

swój

zni

˝a –

des

zcz

si´ z

bli˝

a; K

iedy

s∏o

ƒce

zbyt

dopi

eka,

to

ju˝

burz

a ni

edal

eka;

Gdy

tul

ipan

p∏a

tki

chow

a, u

lew

a go

tow

a).

Ekos

yste

my

w m

ojej

oko

licy:

park

, las

, pol

e,

∏àka

, sad

, jez

ioro

, rze

ka, o

gród

war

zyw

ny;

przy

roda

o˝y

wio

na (r

oÊlin

y, z

wie

rz´t

a)

i nie

o˝yw

iona

(ska

∏y, m

iner

a∏y,

gle

ba, w

oda,

pow

ietr

ze);

ssak

i, pt

aki,

ryby

, gad

y, o

wad

y; z

wià

zki

i zal

e˝no

Êci z

acho

dzàc

e w

prz

yrod

zie;

prz

yrod

a

w r

ó˝ny

ch p

orac

h ro

ku; w

´dró

wki

pta

ków

(pta

ki

przy

latu

jàce

, odl

atuj

àce

i osia

d∏e)

; zw

ierz

´ta

hodo

wan

e pr

zez

cz∏o

wie

ka i

dzik

o ˝y

jàce

;

zwie

rz´t

a i r

oÊlin

y w

yst´

pujà

ce w

inny

ch k

raja

ch;

zwie

rz´t

a ˝y

jàce

w s

chro

nisk

ach;

pro

ste

doÊw

iadc

zeni

a i e

kspe

rym

enty

wyk

azuj

àce

zale

˝noÊ

ci p

omi´

dzy

wzr

oste

m r

oÊlin

y a

rodz

ajem

gleb

y, w

ilgot

noÊc

ià, t

empe

ratu

rà i

Êwia

t∏em

;

zapa

chy,

sm

aki i

bar

wy

wys

t´pu

jàce

w p

rzyr

odzi

e;

zach

owan

ia i

post

awy

wob

ec r

oÊlin

i zw

ierz

àt,

dost

rzeg

anie

pi´

kna

przy

rody

.

Bio

my

na k

uli z

iem

skie

j:pu

styn

ie lo

dow

e

i gor

àce,

pus

tyni

e Êw

iata

(Sah

ara,

Ara

bska

); tu

ndra

,

tajg

a, s

tepy

, saw

anna

; war

unki

˝yc

ia

w p

oszc

zegó

lnyc

h Êr

odow

iskac

h.

przy

rodn

icze

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

oÊci

i um

iej´

tnoÊ

ci d

ziec

ka:

– Pr

owad

zi k

alen

darz

pog

ody;

– Po

traf

i zm

ierz

yç t

empe

ratu

r´ p

owie

trza

i tem

pera

tur´

wod

y;

– Po

s∏ug

uje

si´ s

ymbo

lam

i do

ozna

czan

ia p

ogod

y;

– Pr

zew

iduj

e po

god´

.

1.W

ymie

nia

roÊli

ny i

zwie

rz´t

a ˝y

jàce

w r

ó˝ny

ch

Êrod

owisk

ach

przy

rodn

iczy

ch, n

p. w

pol

u,

na ∏à

ce, w

lesie

.

2.W

ie, j

akie

war

unki

sà

potr

zebn

e do

roz

woj

u

zwie

rzàt

(prz

estr

zeƒ

˝yci

owa,

bez

piec

zeƒs

two,

poka

rm) i

wzr

ostu

roÊ

lin (Ê

wia

t∏o, t

empe

ratu

ra,

wilg

otno

Êç).

3.Po

traf

i wym

ieni

ç zm

iany

zac

hodz

àce

w ˝

yciu

roÊli

n i z

wie

rzàt

w k

olej

nych

por

ach

roku

;

wie

, w ja

ki s

posó

b cz

∏ow

iek

mo˝

e je

chr

oniç

i pom

óc im

, np.

prz

etrw

aç z

im´.

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

oÊci

i um

iej´

tnoÊ

ci d

ziec

ka:

– O

piek

uje

si´ w

ybra

nà r

oÊlin

à w

sal

i prz

edsz

koln

ej

lub

ogro

dzie

prz

edsz

koln

ym;

– Ro

zpoz

naje

i na

zyw

a ro

Êliny

i zw

ierz

´ta

chro

nion

e;

– Ro

zpoz

naje

i na

zyw

a w

ybra

ne e

kosy

stem

y i b

iom

y;

– Po

s∏ug

uje

si´ p

rzyr

zàda

mi b

adaw

czym

i (lu

pà,

lorn

etkà

, dyk

tafo

nem

).

37

XII

I.W

spom

agan

ie

rozw

oju

inte

lekt

ualn

ego

dzie

ci w

raz

z ed

ukac

jà

mat

emat

yczn

à

Elem

enty

eko

logi

i:ro

Êliny

i zw

ierz

´ta

chro

nion

e;

park

i nar

odow

e, r

ezer

wat

y pr

zyro

dy, p

arki

kraj

obra

zow

e, p

omni

ki p

rzyr

ody;

prz

esàd

y

i ani

moz

je z

wià

zane

z n

iekt

órym

i zw

ierz

´tam

i

(rop

ucha

, paj

àk, d

˝d˝o

wni

ca);

grom

adze

nie

doÊw

iadc

zeƒ

zwià

zany

ch z

och

ronà

Êro

dow

iska

(osz

cz´d

zani

e pa

pier

u, w

ody

i prà

du, s

egre

gacj

a

Êmie

ci, d

okar

mia

nie

zwie

rzàt

zim

à, s

adze

nie

drze

wek

, udz

ia∏ w

akc

ji sp

rzàt

ania

Êw

iata

,

obse

rwac

ja m

row

iska

w le

sie);

zaso

by p

rzyr

ody

(odn

awia

lne:

wod

a, g

leba

, s∏o

ƒce,

wia

tr, b

iom

asa;

nieo

dnaw

ialn

e: w

´gie

l kam

ienn

y i b

runa

tny,

rop

a

nafto

wa,

gaz

zie

mny

, ∏up

ki b

itum

iczn

e); n

atur

alne

êród

∏a e

nerg

ii: e

nerg

ia s

∏one

czna

, bio

mas

a, e

nerg

ia

mor

za, e

nerg

ia w

iatr

u), e

kolo

gicz

ne s

poso

by

ogrz

ewan

ia m

iesz

kaƒ;

nie

bezp

iecz

eƒst

wa

zwià

zane

z po

˝ara

mi,

hura

gana

mi,

susz

à i p

owod

zià.

Kla

syfik

owan

ie z

bior

ów p

rzed

mio

tów

:zbi

ory

obie

któw

kon

kret

nych

(ow

oców

, war

zyw

,

zaba

wek

, kw

iató

w) i

abs

trak

cyjn

ych

(figu

ry

geom

etry

czne

) na

pods

taw

ie 1

, 2, 3

, 4 c

ech

jako

Êcio

wyc

h (w

ielk

oÊç,

kol

or, k

szta

∏t,

prze

znac

zeni

e); p

orów

nyw

anie

licz

ebno

Êci

twor

zony

ch z

bior

ów, s

zaco

wan

ie („

na o

ko”)

i za

pom

ocà

okre

Êleƒ:

du˝

o –

ma∏

o, r

ówno

, mni

ej,

logi

czno

-mat

emat

yczn

e,

wiz

ualn

o-pr

zest

rzen

ne,

s∏ow

no-j´

zyko

we,

ciel

esno

-kin

este

tycz

ne

1.Li

czy

obie

kty

i odr

ó˝ni

a lic

zeni

e b∏

´dne

od p

opra

wne

go.

2.W

yzna

cza

wyn

ik d

odaw

ania

i od

ejm

owan

ia,

pom

agaj

àc s

obie

licz

enie

m n

a pa

lcac

h lu

b in

nych

zbio

rach

zas

t´pc

zych

.

3.U

stal

a ró

wno

liczn

oÊç

dwóc

h zb

ioró

w,

a ta

k˝e

pos∏

uguj

e si´

licz

ebni

kam

i

porz

àdko

wym

i.

Obs

zary

dzi

a∏al

noÊc

i

eduk

acyj

nej p

rzed

szko

laTr

eÊci

edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zdol

noÊc

i

Ocz

ekiw

ane

umie

j´tn

oÊci

i wia

dom

oÊci

dzi

ecka

38

wi´

cej,

wi´

cej o

1, m

niej

o 1

, bad

anie

licz

ebno

Êci

prze

z pr

zelic

zani

e, u

staw

iani

e w

par

y,

poró

wny

wan

ie li

czeb

noÊc

i zbi

orów

prz

ez ∏à

czen

ie

w p

ary

(zbi

ory

rów

nolic

zne,

nie

rów

nolic

zne)

,

pos∏

ugiw

anie

si´

s∏o

wem

„ni

e” ja

ko p

rzec

zeni

em,

np. n

ie je

st d

u˝y,

nie

jest

okr

àg∏y

;

odw

zoro

wyw

anie

zbi

orów

za

pom

ocà

liczm

anów

lub

znak

ów g

rafic

znyc

h, p

orzà

dkow

anie

elem

entó

w w

ed∏u

g w

zras

tajà

cej l

ub m

alej

àcej

licze

bnoÊ

ci; d

zia∏

ania

na

zbio

rach

: okr

eÊla

nie

zaw

iera

nia

si´ z

bior

u w

zbi

orze

, czy

dan

e el

emen

ty

mog

à by

ç w

tym

zbi

orze

(kw

iaty

– t

ulip

any)

,

podz

ia∏ z

bior

u na

pod

zbio

ry w

ed∏u

g ró

˝nyc

h

w∏a

snoÊ

ci ja

koÊc

iow

ych,

okr

eÊla

nie

cz´Ê

ci w

spól

nej

zbio

ru, z

biór

w z

nacz

eniu

ogó

lnie

jszym

: ow

oce,

meb

le, z

abaw

ki.

Licz

enie

:pos

∏ugi

wan

ie s

i´ li

czeb

nika

mi g

∏ów

nym

i

1–10

, pos

∏ugi

wan

ie s

i´ li

czeb

nika

mi p

orzà

dkow

ymi:

pier

wsz

y, d

rugi

, trz

eci,

czw

arty

… d

zies

iàty

,

doda

wan

ie i

odej

mow

anie

licz

b na

tura

lnyc

h

w z

akre

sie 1

0 na

kon

kret

ach,

a w

pam

i´ci

w z

akre

sie +

/–1,

2 e

lem

enty

, dzi

a∏an

ia o

part

e

na p

odzi

ale

zbio

ru n

a po

dzbi

ory

i pon

owny

m ic

h

∏àcz

eniu

; czy

tani

e cy

fr o

znac

zajà

cych

licz

by:

0, 1

, 2, 3

, 4, 5

, 6, 7

, 8, 9

, 10

i zna

ków

+, –

, =, <

, >

– tw

orze

nie

zapi

sów

do

prak

tycz

nych

czy

nnoÊ

ci;

zaba

wy

pole

gajà

ce n

a do

skon

alen

iu u

mie

j´tn

oÊci

prze

licza

nia:

man

ipul

acje

typ

u: d

odaç

, odj

àç,

prze

licza

nie

i pok

azyw

anie

licz

ebno

Êci n

a pa

lcac

h,

5.W

ie, n

a cz

ym p

oleg

a po

mia

r d∏

ugoÊ

ci,

i zna

pro

ste

spos

oby

mie

rzen

ia: k

roka

mi,

stop

a za

sto

pà.

6.Z

na s

ta∏e

nas

t´ps

two

dni i

noc

y, p

ór r

oku,

dni t

ygod

nia,

mie

si´cy

w r

oku.

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

oÊci

i um

iej´

tnoÊ

ci d

ziec

ka:

– Li

czy

i dok

onuj

e op

erac

ji m

atem

atyc

znyc

h

w z

akre

sie p

rzek

racz

ajàc

ym 1

0;

– Sp

raw

nie

wyk

onuj

e dz

ia∏a

nia

na z

bior

ach;

– U

mie

czy

taç

i tw

orzy

ç za

pis

za p

omoc

à gr

afu;

– Z

na p

oj´c

ia z

wià

zane

z w

agà,

cza

sem

, obj

´toÊ

cià;

– Ro

zpoz

naje

i na

zyw

a br

y∏y

geom

etry

czne

.

39

dolic

zani

e i o

dlic

zani

e, li

czen

ie o

biek

tów

znik

ajàc

ych

z po

la w

idze

nia,

licz

enie

w n

ieog

rani

czon

ym z

akre

sie, m

anip

ulac

je

pozw

alaj

àce

zroz

umie

ç lic

zeni

e dw

ójka

mi,

piàt

kam

i

i dzi

esià

tkam

i (w

ykor

zyst

anie

cen

tym

etra

, kos

tek,

dom

ina,

kla

mer

ek);

dzia

∏ani

a na

licz

bach

w k

olor

ach.

Mie

rzen

ie o

biek

tów

:sto

pa z

a st

opà,

kro

kam

i,

∏okc

iem

, szn

urki

em, p

atyk

iem

, mia

rkà

kraw

ieck

à,

stol

arsk

à; n

arz´

dzia

mie

rnic

ze: l

inijk

a, e

kier

ka,

pr´d

koÊc

iom

ierz

.

Ryt

my

i poj

´cia

cza

sow

e:ba

dani

e i t

wor

zeni

e

uk∏a

dów

ryt

mic

znyc

h, u

stal

anie

pra

wid

∏ow

oÊci

i kon

tynu

owan

ie ic

h, p

rzek

∏ada

nie

rytm

u z

jedn

ej

repr

ezen

tacj

i na

innà

(wzr

okow

a, s

∏uch

owa,

ruch

owa)

, dos

trze

gani

e ry

tmów

w u

twor

ach

wie

rszo

wan

ych.

Ró˝

nico

wan

ie z

mia

n za

chod

zàcy

ch w

cza

sie:

dzie

ƒ, n

oc, d

oba,

dni

tyg

odni

a, p

ory

roku

,

mie

siàce

, lat

a, p

os∏u

giw

anie

si´

poj

´cia

mi:

popr

zedn

i, na

st´p

ny, p

omi´

dzy,

za,

prz

ed;

pos∏

ugiw

anie

si´

naz

wam

i zw

iàza

nym

i z c

zase

m

w r

ó˝ny

ch r

elac

jach

i z

dow

olne

go m

iejsc

a

(np.

tyd

zieƒ

licz

ony

od c

zwar

tku,

rok

od

lipca

itp.

);

mie

rzen

ie c

zasu

za

pom

ocà

zega

ra, k

leps

ydry

,

seku

ndni

ka.

Obs

zary

dzi

a∏al

noÊc

i

eduk

acyj

nej p

rzed

szko

laTr

eÊci

edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zdol

noÊc

i

Ocz

ekiw

ane

umie

j´tn

oÊci

i wia

dom

oÊci

dzi

ecka

40

XIV

.Ksz

ta∏to

wan

ie

goto

woÊ

ci d

o na

uki

czyt

ania

i pi

sani

a

Wie

lozm

ys∏o

we

i czy

nnoÊ

ciow

e po

znaw

anie

figur

p∏a

skic

h(k

o∏o,

tró

jkàt

, kw

adra

t, pr

osto

kàt,

wie

lokà

t, el

ipsa

) i b

ry∏(

wal

ec, s

to˝e

k,

gran

iast

os∏u

py, o

stro

s∏up

, sze

Êcia

n,

pros

topa

d∏oÊ

cian

).

Rozw

iàzy

wan

ie p

rost

ych

zada

ƒ m

atem

atyc

znyc

h

wra

z z

aryt

met

yczn

ym z

apise

m d

zia∏

aƒ.

Gry

mat

emat

yczn

e:gr

anie

i tw

orze

nie.

Wa˝

enie

obi

ektó

w, m

ierz

enie

obj

´toÊ

ci

p∏yn

ów.

Ori

enta

cja

w k

ieru

nkac

h pr

zest

rzen

nych

:

pozn

anie

sch

emat

u w

∏asn

ego

cia∏

a, w

ed∏u

g po

czuc

ia:

to je

stem

ja, t

ak w

yglà

dam

, doÊ

wia

dcza

nie

w∏a

snyc

h ru

chów

i or

ient

acja

czu

ciow

a

(odc

zuw

anie

i na

zyw

anie

pos

zcze

góln

ych

cz´Ê

ci

twar

zy i

cia∏

a), w

erba

lizow

anie

czy

nnoÊ

ci

wyk

onyw

anyc

h pr

zez

dzie

ci;

pozn

anie

prz

estr

zeni

: wed

∏ug

kier

unku

pio

now

ego

(w g

órze

, na

dole

, na,

nad

, pod

, wys

oko,

nisk

o,

wy˝

ej, n

i˝ej

, nap

rzec

iw),

pozi

omeg

o (w

prz

ód,

do p

rzod

u, w

ty∏

, do

ty∏u

, obo

k), w

pra

wo,

w le

wo

(wed

∏ug

po∏o

˝eni

a sw

ego

serc

a); o

kreÊ

lani

e te

go,

co z

najd

uje

si´ w

zas

i´gu

r´k

i, i t

ego,

co

znaj

duje

si´ w

obs

zarz

e w

zrok

u, z

doln

oÊç

do r

ó˝ni

cow

ania

i okr

eÊla

nia

kier

unkó

w o

raz

po∏o

˝eni

a

prze

dmio

tów

w s

tosu

nku

do d

rugi

ej o

soby

(prz

enie

sieni

e sc

hem

atu

swoj

ego

cia∏

a na

dru

gà

osob

´), u

stal

anie

po∏

o˝en

ia je

dnyc

h ob

iekt

ów

wiz

ualn

o-pr

zest

rzen

ne,

s∏ow

no-j´

zyko

we,

ciel

esno

-kin

este

tycz

ne,

inte

rper

sona

lne,

logi

czno

-mat

emat

yczn

e

1.Ro

zró˝

nia

stro

n´ le

wà

i pra

wà,

okr

eÊla

kie

runk

i

i ust

ala

po∏o

˝eni

e ob

iekt

ów w

sto

sunk

u

do w

∏asn

ej o

soby

, a t

ak˝e

w o

dnie

sieni

u

do in

nych

obi

ektó

w.

2.Po

traf

i okr

eÊliç

kie

runk

i ora

z m

iejsc

a na

kar

tce

papi

eru,

roz

umie

pol

ecen

ia t

ypu:

nar

ysuj

kó∏

ko

w le

wym

gór

nym

rog

u ka

rtki

, nar

ysuj

szl

acze

k,

zacz

ynaj

àc o

d le

wej

str

ony

kart

ki.

3.Po

traf

i uw

a˝ni

e pa

trze

ç (o

rgan

izuj

e po

le

spos

trze

˝eni

owe)

, aby

roz

pozn

aç i

zapa

mi´

taç

to, c

o je

st p

rzed

staw

ione

na

obra

zkac

h.

4.D

yspo

nuje

spr

awno

Êcià

ràk

ora

z ko

ordy

nacj

à

wzr

okow

o-ru

chow

à po

trze

bnà

do r

ysow

ania

,

wyc

inan

ia i

nauk

i pisa

nia.

5.In

tere

suje

si´

czy

tani

em i

pisa

niem

; jes

t go

tow

e

do n

auki

czy

tani

a i p

isani

a.

6.S∏

ucha

np.

opo

wia

daƒ,

baÊ

ni i

rozm

awia

o n

ich;

inte

resu

je s

i´ k

sià˝k

ami.

41

wzg

l´de

m d

rugi

ch, a

tak˝

e w

yzna

czan

ie k

ieru

nku

od –

do

wyb

rane

go p

rzed

mio

tu, d

ykta

nda

graf

iczn

e.

Spra

wno

Êci p

erce

pcyj

no-m

otor

yczn

e:gr

y,

zaba

wy

i çw

icze

nia

rów

now

agi (

chod

zeni

e

po w

yzna

czon

ej li

nii,

odw

róco

nej ∏

awec

zce)

,

çwic

zeni

a ks

zta∏

tujà

ce t

u∏ów

, sk∏

ony

w b

ok i

skr´

ty,

chod

y na

wpr

ost

po∏à

czon

e ze

skr

´tam

i w le

wo

i w p

raw

o, c

hody

kom

bino

wan

e, c

hodz

enie

w Ê

limak

a: z

atac

zani

e co

raz

wi´

kszy

ch k

r´gó

w

i odw

rotn

ie, b

ieg

slalo

mem

, z o

mija

niem

rozs

taw

iony

ch c

horà

giew

ek, c

hodz

enie

w ó

sem

k´,

chod

zeni

e ty

∏em

po

pros

tych

i zy

gzak

ach;

zab

awy

ruch

owe

z to

czen

iem

, rzu

cani

em i

chw

ytan

iem

ró˝n

ych

rozm

iaró

w p

i∏ek;

rzu

cani

e do

cel

u,

rzuc

anie

i ch

wyt

anie

jedn

à r´

kà, p

róby

∏àcz

enia

rzut

ów i

chw

ytów

w r

uchu

, w c

hodz

ie, w

bie

gu,

tocz

enie

pi∏e

k i o

br´c

zy z

bie

giem

, chw

yty

praw

à

i lew

à r´

kà w

ruc

hu i

bieg

u, o

dbija

nie

pi∏k

i

w c

hodz

ie p

o pr

oste

j i p

odcz

as o

brac

ania

,

wyk

onyw

anie

dod

atko

wyc

h za

daƒ

ruch

owyc

h,

np. z

kla

skan

iem

, wyk

onyw

anie

m∏y

nka

r´ka

mi,

prze

rzuc

anie

pi∏k

i z r

´ki d

o r´

ki, p

odrz

ucan

ie r

az

praw

à, r

az le

wà

r´kà

, pró

by ˝

ongl

owan

ia, p

odbi

jani

e

balo

nu r

az le

wà,

raz

pra

wà

r´kà

, wyp

uszc

zani

e

pi∏e

czki

teni

sow

ej i

∏apa

nie

jej,

zani

m s

padn

ie.

7.U

k∏ad

a kr

ótki

e zd

ania

, dzi

eli z

dani

a na

wyr

azy,

dzie

li w

yraz

y na

syl

aby;

wyo

dr´b

nia

g∏os

ki

w s

∏ow

ach

o pr

oste

j bud

owie

fone

tycz

nej.

8.Ro

zum

ie s

ens

info

rmac

ji po

dany

ch w

form

ie

upro

szcz

onyc

h ry

sunk

ów o

raz

cz´s

to

stos

owan

ych

ozna

czeƒ

i sy

mbo

li,

np. w

prz

edsz

kolu

, na

ulic

y, n

a dw

orcu

.

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

oÊci

i um

iej´

tnoÊ

ci d

ziec

ka:

– M

a do

brze

roz

win

i´tà

pam

i´ç

ruch

owà,

zapa

mi´

tuje

sek

wen

cje

tane

czno

-ruc

how

e

oraz

pot

rafi

je o

dtw

orzy

ç od

poc

zàtk

u do

koƒ

ca

i odw

rotn

ie;

– U

k∏ad

a kr

ótki

e zd

ania

, dzi

eli z

dani

a na

wyr

azy,

a w

yraz

y na

syl

aby

i g∏o

ski;

– Z

na li

tery

, roz

pozn

aje

i czy

ta p

rost

e w

yraz

y

i tek

sty.

Obs

zary

dzi

a∏al

noÊc

i

eduk

acyj

nej p

rzed

szko

laTr

eÊci

edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zdol

noÊc

i

Ocz

ekiw

ane

umie

j´tn

oÊci

i wia

dom

oÊci

dzi

ecka

42

Pam

i´ç

ruch

owa

i koo

rdyn

acja

sen

sory

czno

-

-mot

oryc

zna:

zaga

dki r

ucho

we:

rys

owan

ie d

∏oni

à

(pra

wà

i lew

à) o

raz

palc

ami z

nany

ch s

chem

atów

(np.

pi∏k

a, b

alon

, dom

ek, k

rzes

∏o),

wie

rszy

ki

do r

ysow

ania

; çw

icze

nia

obur

´czn

e, u

spra

wni

anie

obu

ràk

jedn

ocze

Ênie

, np.

rys

owan

ie t

orów

kole

jow

ych,

dw

óch

Êlim

aków

o z

wi´

ksza

jàcy

ch s

i´

kr´g

ach

itp. (

skr´

ty n

adga

rstk

ów w

prow

adza

jàce

w r

uch

d∏on

ie w

poz

ycji

pion

owej

); od

twar

zani

e

treÊ

ci o

pow

iada

ƒ ru

chow

ych

zgod

nie

z po

rzàd

kiem

fabu

∏y i

wsp

ak; n

auka

uk∏

adów

tane

czno

-ruc

how

ych

do m

uzyk

i.

Spra

wno

Êci p

erce

pcyj

no-m

otor

yczn

e

– z

wyk

orzy

stan

iem

mat

eria

∏u o

braz

kow

ego:

zwra

cani

e uw

agi n

a dr

obne

frag

men

ty il

ustr

acji

tem

atyc

znyc

h, d

ostr

zega

nia

bard

ziej

i m

niej

wa˝

nych

szcz

egó∏

ów n

a ob

razk

ach

i w o

tocz

eniu

dzi

ecka

,

uk∏a

dani

e ob

razk

ów z

cz´

Êci,

poró

wny

wan

ie

obra

zków

ró˝

niàc

ych

si´ n

iew

ielk

imi s

zcze

gó∏a

mi,

odsz

ukiw

anie

w z

bior

ze ta

kich

sam

ych

obra

zków

i fig

ur a

bstr

akcy

jnyc

h; w

yró˝

nian

ie s

k∏ad

nikó

w

w s

zere

gu i

usta

leni

e ic

h ko

lejn

oÊci

; wyo

dr´b

nian

ie

pew

nych

ele

men

tów

z c

a∏oÊ

ci i

sk∏a

dani

e ic

h

w c

a∏oÊ

ç; r

ó˝ni

cow

anie

prz

edm

iotó

w n

a za

sadz

ie

cech

wsp

ólny

ch i

ró˝n

iàcy

ch, k

iero

wan

ie

spos

trze

˝eni

ami d

ziec

i w p

racy

z o

braz

kiem

i hist

oryj

kà o

braz

kow

à, p

racà

z k

sià˝k

à (p

atrz

: III)

.

Spra

wno

Êç m

anua

lna:

ryso

wan

ie k

redk

ami,

Êwie

cà, p

atyk

iem

, pal

cam

i, ka

lkow

anie

; mal

owan

ie

43

p´dz

lem

, pal

cam

i, ca

∏à d

∏oni

à, w

atà,

pat

ykam

i;

wyc

inan

ie, l

epie

nie;

zag

adki

rys

unko

we,

∏àcz

enie

punk

tów

, szl

aczk

i i o

rnam

enty

, dek

orow

anie

,

ryso

wan

ie i

twor

zeni

e m

anda

li, w

ydzi

eran

ie,

stem

plow

anie

, wys

zyw

anie

;

uk∏a

dani

e el

emen

tów

moz

aiki

, prz

ybija

nki,

uk∏a

dani

e w

zoró

w z

gi´

tkie

go t

wor

zyw

a, t

angr

am,

kons

truo

wan

ie, m

ajst

row

anie

z t

wor

zyw

a

przy

rodn

icze

go.

S∏uc

h fiz

jolo

gicz

ny i

fone

mat

yczn

y:

ró˝n

icow

anie

dêw

i´kó

w o

tocz

enia

, zab

awy

s∏uc

how

e ty

pu: W

cho

wan

ego,

Skà

d do

chod

zi g

∏os;

stw

ierd

zeni

e, ˝

e w

yraz

sk∏

ada

si´ z

g∏o

sek

(np.

ooo

kkko

oo),

wyo

dr´b

nian

ie g

∏ose

k na

pocz

àtku

, na

koƒc

u, w

Êro

dku

wyr

azów

,

posz

ukiw

anie

i w

yodr

´bni

anie

w iz

olac

ji g∏

osek

w Ê

rodk

u w

yraz

u, w

yodr

´bni

anie

wsz

ystk

ich

g∏os

ek w

wyr

azie

i pr

óby

scal

ania

ich,

licz

enie

g∏os

ek w

wyr

azie

i bu

dow

a sy

mbo

liczn

a ob

razu

wyr

azu

tzw

. sch

emat

u; z

abaw

y ro

zwija

jàce

Êwia

dom

oÊç

fono

logi

cznà

(ró˝

nico

wan

ie,

np. T

omek

– d

omek

, ot∏o

– o

d∏o;

ana

liza

i syn

teza

syla

b: p

a-ra

-sol

-ka)

; roz

pozn

awan

ie r

ymów

(np.

kot

– p

as –

p∏o

t); d

ostr

zega

nie

podo

bieƒ

stw

mi´

dzy

ró˝n

ymi s

∏ow

ami (

np. s

trac

h –

stry

ch –

stru

myk

); an

aliz

a po

dobi

eƒst

w (t

ort –

kw

iat –

kor

t),

Obs

zary

dzi

a∏al

noÊc

i

eduk

acyj

nej p

rzed

szko

laTr

eÊci

edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zdol

noÊc

i

Ocz

ekiw

ane

umie

j´tn

oÊci

i wia

dom

oÊci

dzi

ecka

44

XV.

Wyc

how

anie

rodz

inne

,

obyw

atel

skie

i pat

rioty

czne

wsk

azyw

anie

wyr

azu,

któ

ry s

i´ n

ie r

ymuj

e;

prze

staw

iani

e i i

nne

man

ipul

acje

na

g∏os

kach

(np.

– r

ok +

s =

sok

, mak

+ r

yba

= r

ak).

Sym

bole

i cz

ytan

ie:z

abaw

y, g

ry i

zada

nia

kszt

a∏tu

jàce

poj

´cie

sym

bolu

gra

ficzn

ego,

pra

ca

z kl

ocka

mi o

braz

kow

ymi,

kart

ami t

ypu

Piot

ruÊ,

umow

ne z

nacz

ki r

ozpo

znaw

cze;

sym

bole

gra

ficzn

e

w z

abaw

ach

tere

now

ych,

zna

ki d

rogo

we,

rozp

ozna

wan

ie i

rozu

mie

nie

sym

boli,

np.

info

rmac

yjny

ch lu

b os

trze

gaw

czyc

h, li

sta

dy˝u

rów

,

kale

ndar

z po

gody

, reb

usy

rysu

nkow

e, n

apisy

w z

abaw

ach

tem

atyc

znyc

h; z

apoz

nani

e z

liter

ami

wpr

owad

zany

mi w

ed∏u

g al

tern

atyw

nych

met

od

zaba

wow

ych

(met

oda

Iren

y M

ajch

rzak

i M

arty

Bogd

anow

icz,

czy

tani

e gl

obal

ne w

ed∏u

g m

etod

y

Gle

na D

oman

a).

Wyc

how

anie

rod

zinn

e:do

m r

odzi

nny,

adr

es

zam

iesz

kani

a, r

ó˝ne

pom

iesz

czen

ia, i

ch

prze

znac

zeni

e i s

posó

b za

chow

ania

si´

w n

ich,

stru

ktur

a ro

dzin

y (r

odzi

ce, d

ziec

i, ro

dzeƒ

stw

o),

data

i m

iejsc

e ur

odze

nia,

bab

cia,

dzi

adek

, wnu

czek

,

wnu

czka

, pra

babc

ia, p

radz

iade

k, k

rew

ni, c

ioci

a,

wuj

ek, s

tryj

, str

yjen

ka, w

iek

cz∏o

nków

rod

ziny

,

ich

imio

na i

nazw

iska,

pra

ca z

awod

owa

cz∏o

nków

rodz

iny,

ulu

bion

e za

j´ci

a, t

rady

cje

i uro

czys

toÊc

i

rodz

inne

(uro

dzin

y, im

ieni

ny, r

oczn

ica

chrz

tu,

pier

wsz

ej k

omun

ii Êw

i´te

j, bi

erzm

owan

ia, Ê

lubu

,

s∏ow

no-j´

zyko

we,

inte

rper

sona

lne,

intr

aper

sona

lne,

logi

czno

-mat

emat

yczn

e,

twór

cze

1.W

ymie

nia

imio

na i

nazw

iska

osób

blis

kich

,

wie

, gdz

ie p

racu

jà, c

zym

si´

zaj

muj

à.

2.Z

na n

azw

´ m

iejsc

owoÊ

ci, w

któ

rej m

iesz

ka,

zna

wa˝

niej

sze

inst

ytuc

je i

orie

ntuj

e si´

w r

olac

h

spo∏

eczn

ych

odgr

ywan

ych

prze

z w

a˝ne

oso

by,

np. p

olic

jant

a, s

tra˝

aka.

3.W

ie, j

akie

j jes

t na

rodo

woÊ

ci, ˝

e m

iesz

ka

w P

olsc

e, a

sto

licà

Polsk

i jes

t W

arsz

awa.

4.N

azyw

a go

d∏o

i fla

g´, z

na p

olsk

i hym

n i w

ie,

˝e P

olsk

a na

le˝y

do

Uni

i Eur

opej

skie

j.

5.W

ie, ˝

e w

szys

cy lu

dzie

maj

à ró

wne

pra

wa.

45

Êmie

rci),

oka

zyw

anie

sza

cunk

u dl

a ch

leba

, war

toÊc

i

pref

erow

ane

w r

odzi

nie.

Wyc

how

anie

oby

wat

elsk

ie i

patr

ioty

czne

:sal

a

trad

ycji

w p

rzed

szko

lu, k

àcik

reg

iona

lny,

patr

on

prze

dszk

ola

(por

tret

pat

rona

prz

edsz

kola

, ˝yc

iory

s,

ciek

awos

tki i

ane

gdot

y, do

robe

k tw

órcz

y,

najw

a˝ni

ejsz

e w

ydar

zeni

a z

jego

˝yc

ia, o

siàgn

i´ci

a),

trad

ycje

i zw

ycza

je k

ulty

wow

ane

w p

rzed

szko

lu,

kron

ika

prze

dszk

ola;

naz

wa

mie

jscow

oÊci

i je

j

poch

odze

nie,

her

b m

iejsc

owoÊ

ci i

lege

nda

z ni

m

zwià

zana

, hist

oria

mie

jscow

oÊci

, mie

jsca

pam

i´ci

naro

dow

ej, n

azw

y na

jbli˝

szyc

h m

iast

i w

si,

najp

i´kn

iejsz

e he

rby

mia

st w

reg

ioni

e, n

ajpi

´kni

ejsz

e

mie

jsca

w o

kolic

y, Êw

i´ta

loka

lne,

paƒ

stw

owe,

naro

dow

e, m

i´dz

ynar

odow

e i r

elig

ijne,

reg

iona

lna

muz

yka,

inst

rum

enty

, pie

Êni,

taƒc

e, z

wyc

zaje

, kuc

hnia

regi

onal

na, s

ylw

etki

osó

b za

s∏u˝o

nych

dla

Êro

dow

iska

loka

lneg

o i r

egio

nu; p

o∏o˝

enie

Pol

ski n

a m

apie

Euro

py –

kra

je s

àsie

dnie

; sym

bole

nar

odow

e: g

od∏o

Polsk

i, hy

mn

i bar

wy

naro

dow

e, s

tolic

a Po

lski –

War

szaw

a, n

ajst

arsz

e m

iast

a Po

lski,

sylw

etki

wie

lkic

h

Pola

ków

(np.

: Jan

a Pa

w∏a

II, F

ryde

ryka

Cho

pina

, Jan

a

Mat

ejki

), na

jwa˝

niej

sze

zaby

tki i

pam

iàtk

i kul

tury

naro

dow

ej; z

awod

y w

ykon

ywan

e da

wni

ej i

obec

nie,

mie

szka

ƒcy

i ich

zaj

´cia

, ins

tytu

cje

i wa˝

ne o

soby

w m

ojej

mie

jscow

oÊci

, pra

ca w

ró˝

nych

inst

ytuc

jach

.

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

oÊci

i um

iej´

tnoÊ

ci d

ziec

ka:

– In

tere

suje

si´

hist

orià

sw

ojej

rod

ziny

;

– A

ktyw

nie

ucze

stni

czy

w p

rzyg

otow

ywan

iu

uroc

zyst

oÊci

rod

zinn

ych;

– Pr

zest

rzeg

a za

sad

i reg

u∏ p

rzyj

´tyc

h w

rod

zini

e;

– Po

kazu

je n

a m

apie

Pol

ski s

woj

à m

iejsc

owoÊ

ç;

– Ro

zpoz

naje

her

b sw

ojej

mie

jscow

oÊci

i zna

lege

nd´

z ni

m z

wià

zanà

;

– Pa

mi´

ta n

azw

iska

wie

lkic

h Po

lakó

w;

– Je

st o

twar

te n

a dr

ugie

go c

z∏ow

ieka

bez

wzg

l´du

na p

∏eç

i prz

ynal

e˝no

Êç k

ultu

row

à.

Obs

zary

dzi

a∏al

noÊc

i

eduk

acyj

nej p

rzed

szko

laTr

eÊci

edu

kacy

jne

Rod

zaje

roz

wija

nych

zdol

noÊc

i

Ocz

ekiw

ane

umie

j´tn

oÊci

i wia

dom

oÊci

dzi

ecka

46

XV

I.El

emen

ty

wyc

how

ania

relig

ijneg

o,

filoz

ofii

i ety

ki26

Wyc

how

anie

wie

loku

ltur

owe

i mi´

dzyk

ultu

row

e:Po

lska

kraj

em w

ielu

naro

dow

oÊci

, wyz

naƒ

i kul

tur

(Bia

∏oru

sini,

Cze

si,

¸em

kow

ie, O

rmia

nie,

Kar

aim

i, U

krai

ƒcy,

Nie

mcy

,

˚yd

zi, R

omow

ie, G

recy

, Tat

arzy

, Wie

tnam

czyc

y,

Litw

ini);

paƒ

stw

a na

le˝à

ce d

o U

nii E

urop

ejsk

iej;

jedn

orod

noÊç

i od

r´bn

oÊç

kultu

row

a (s

zuka

ç

podo

bieƒ

stw,

sza

now

aç ró

˝nic

e); g

ry i

zaba

wy

dzie

ci

ró˝n

ych

kraj

ów, r

ó˝no

rodn

oÊç

potr

aw, u

bior

ów,

spos

obów

sp´

dzan

ia w

olne

go c

zasu

, spo

sobó

w

poro

zum

iew

ania

si´

; pro

mow

anie

idei

pok

oju

i por

ozum

ieni

a m

i´dz

y lu

dêm

i, pr

zeci

wdz

ia∏a

nie

wsz

elki

m fo

rmom

ras

izm

u, a

ntys

emity

zmu,

ksen

ofob

ii i i

nnym

pos

taw

om g

odzà

cym

w g

odno

Êç

cz∏o

wie

ka; Ê

wia

dom

oÊç

w∏a

snej

to˝

sam

oÊci

.

Rel

igie

Êw

iata

:pod

staw

owe

dogm

aty,

atr

ybut

y

i sym

bole

naj

wa˝

niej

szyc

h na

Êw

ieci

e re

ligii:

chrz

eÊci

jaƒs

twa,

juda

izm

u, h

indu

izm

u, is

lam

u,

budd

yzm

u; e

lem

enty

mito

logi

i, ku

ltury

ant

yczn

ej

i sta

ro˝y

tnej

; ob

iekt

y ku

ltu r

elig

ijneg

o, r

odza

je

Êwià

tyƒ

(kat

edra

, koÊ

ció∏

kat

olic

ki, k

oÊci

ó∏

lute

raƒs

ki, k

oÊci

ó∏ k

alw

iƒsk

i, ce

rkie

w, s

ynag

oga,

mec

zet)

, Êw

i´to

wan

ie u

rocz

ysto

Êci r

elig

ijnyc

h,

pozn

awan

ie p

osta

ci Ê

wi´

tych

, sza

cune

k

dla

kap∏

anów

, pr

akty

ki r

elig

ijne.

egzy

sten

cjal

ne,

intr

aper

sona

lne

Roz

szer

zony

zak

res

wia

dom

oÊci

i um

iej´

tnoÊ

ci d

ziec

ka:

– W

ie, ˝

e ist

niej

à na

Êw

ieci

e ró

˝ne

relig

ie

i wyz

nani

a;

– Po

traf

i odr

ó˝ni

ç po

dsta

wow

e sy

mbo

le w

∏aÊc

iwe

ró˝n

ym r

elig

iom

i w

yzna

niom

;

– Pr

zeja

wia

tol

eran

cj´

dla

odm

ienn

ych

relig

ii

i wyz

naƒ.

26D

odat

kow

y ob

szar

pro

gram

owy.

47

48

OÊrodek zabawyW kàciku samochodowym i ruchu drogowego dzieci doskonalebawià si´ i uczà podstawowych zasad bezpieczeƒstwa

OÊrodek bibliotecznyDzieci ch´tnie s∏uchajà czytanych opowiadaƒ i wierszy, anga˝ujàsi´ w zwyczajne i niezwyczajne przygody bohaterów, oglàdajàilustracje, opowiadajà o w∏asnych prze˝yciach i pragnieniach

49

OÊrodek ekspresji ilustracyjno-wizualnejBawiàc si´ w teatr, odgrywajàc ró˝ne role, dzieci uzewn´trzniajàw∏asne uczucia i nastroje, uczà si´ wyra˝ania siebie. Scena stajesi´ miejscem, w którym zyskujà wiar´ we w∏asne si∏y

OÊrodek naukowo--eksperymentalny i matematycznyBawiàc si´ liczyd∏ami,mozaikami, liczmanami,geoplanami... dziecirozwijajà umiej´tnoÊciniezb´dne w przysz∏oÊci do poradzenia sobie w szkole

50

4. Sposoby osiàgania celów kszta∏cenia i wychowania

Przedszkole skoncentrowane na jednostce, wspierajàce dziecko we wszystkichobszarach rozwojowych, opiera si´ na paradygmacie konstruktywizmu.

Do osiàgania zawartych w programie celów kszta∏cenia i wychowania, sku-pionych na rozwijaniu ró˝norodnych zdolnoÊci dziecka, proponuje si´ specjal-nà organizacj´ przestrzeni sali przedszkolnej, która powinna uwzgl´dniaç oÊrod-ki (kàciki zainteresowaƒ), s∏u˝àce do zabawy i uczenia si´, wyposa˝one w liczne materia∏y i pomoce dydaktyczne zach´cajàce dzieci do podejmowaniawielokierunkowej aktywnoÊci.

Tabela 1. Materia∏y i Êrodki dydaktyczne niezb´dne do rozwijania wielokierun-kowych zdolnoÊci dziecka w oÊrodkach zainteresowaƒ.

Rodzaje

rozwijanych

zdolnoÊci

wszystkie

zdolnoÊci

kierunkowe

i zdolnoÊci

twórcze

s∏owno-j´zykowe,

intrapersonalne,

interpersonalne,

egzystencjalne,

przyrodnicze

Materia∏y i Êrodki dydaktyczne

Kàcik lalek: kuchnia, komplet wypoczynkowy, stolik, ko∏yski, wózki, lalki,

akcesoria kuchenne;

Kàcik samochodowy i ruchu drogowego: samochody, pociàgi, samoloty, drewniane

znaki drogowe, plansze ulicy, gara˝e, ksià˝ki o ruchu drogowym, gry planszowe,

nagrania odg∏osów ulicy;

Kàcik kosmetyczny i fryzjerski: toaletka, suszarki, lokówki, prostownice, szczotki,

grzebienie, ozdoby do w∏osów, no˝yce do strzy˝enia w∏osów;

Kàcik sklepowy: atrapy produktów spo˝ywczych lub innych (w zale˝noÊci

od zainteresowaƒ dzieci), monety i banknoty, etykiety;

Kwiaciarnia: ró˝ne gatunki sztucznych roÊlin doniczkowych i ci´tych, wazony

ró˝nej wielkoÊci i kszta∏tu, wstà˝ki do wiàzania bukietów, ksià˝ki z ilustracjami.

Ksià˝ki (o charakterze literackim, komiksowym, popularnonaukowym), encyklopedie,

czasopisma, historyjki obrazkowe, ilustracje, litery magnetyczne, suwaki,

rozsypanki literowo-sylabowo-wyrazowe, ∏amig∏ówki, krzy˝ówki, rebusy, zabawy

planszowe, uk∏adanki tematyczne, mozaiki literowe, wyrazy i zdania do czytania

globalnego, gry planszowe, kasety i p∏yty, magnetofon, dyktafon, mapy, kolorowy

OÊrodek zabawy

OÊrodek biblioteczny

51

wizualno-

-przestrzenne,

interpersonalne,

intrapersonalne,

muzyczne,

cielesno-

-kinestetyczne

logiczno-

-matematyczne,

przyrodnicze,

wizualno-

-przestrzenne,

interpersonalne

muzyczne,

cielesno-

-kinestetyczne,

intrapersonalne,

interpersonalne

wizualno-

-przestrzenne,

logiczno-

-matematyczne,

cielesno-

-kinestetyczne,

interpersonalne,

intrapersonalne

papier o ró˝nej fakturze i wielkoÊci, bindownica, zszywacze, folie, kalka, pieczàtki,

przybory do pisania, rysowania i kolorowania, karty pracy do pisania po Êladzie,

kalki do kalkowania, komputery z dost´pem do internetu, rzutnik, pisma.

Scena, kurtyna, parawany, mikrofon, stroje do przebierania si´ (kostiumy, peruki,

lustra, dekoracje, rekwizyty, maski, czapeczki, kapelusze, sukienki, opaski, wianki,

peleryny, chustki, bawe∏niane koszulki), marionetki, kukie∏ki, pacynki, plastelina,

kartony ró˝nego formatu, kszta∏tu i faktury, kalka techniczna, bibu∏a, krepina, gaza,

papier kolorowy, wzorniki do odrysowywania, modelina, masa solna, zestawy

do majsterkowania, domki dla lalek, przybory do rysowania i malowania (kredki

o∏ówkowe, Êwiecowe, o∏ówki, mazaki), stemple, druciki, skrzynia skarbów

(pude∏ka, puszki, szpulki, sznurki, druty, nakr´tki, skrawki materia∏u, torebki

papierowe, wyt∏aczanki, opakowania po nabiale), kamera wideo, komputer, rzutnik.

Przedmioty do manipulowania, kalkulatory, klocki, kostki do gry, gry planszowe,

kolorowe pionki, spinacze, guziki, klamerki do bielizny, bry∏y geometryczne, mozaika

geometryczna, liczmany, cyfry, znaki matematyczne, patyczki, klocki Dinesa i liczby

w kolorach, geoplany, gumki, miary metryczne, banknoty i monety, kompasy, lupy,

lornetki, mikroskop, lupy, pojemniki ró˝nej wielkoÊci, konewki, termometry (lekarski,

zaokienny, pokojowy, meteorologiczny, laboratoryjny), wiatromierz, deszczomierz,

stopery, uprawy zió∏, terrarium dla owadów, akwarium z rybami, akwarium dla ˝ab

i ˝ó∏wi, eksponaty przyrodnicze, kamienie, minera∏y, przetwory, makieta uk∏adu

s∏onecznego, kalendarz pogody, zielniki, albumy, fotografie, komputery.

Instrumenty perkusyjne, grzechotki, brz´kade∏ka wykonane z plastikowych

i metalowych puszek, sitek, kapsli drewnianych patyków, inne niekonwencjonalne

instrumenty muzyczne (puszki z grochem, kaszà, pude∏ka z kasztanami,

grzebienie), sprz´t do nagrywania i odtwarzania muzyki, dyktafon, s∏uchawki,

komputer z kartà muzycznà, ilustracje, p∏yty CD i kasety z muzykà powa˝nà,

rozrywkowà, z instrukta˝em, odg∏osami ró˝nych Êrodowisk, ilustracje

przedstawiajàce instrumenty muzyczne (wraz z ich nazwami), pianino.

Klocki ró˝nej wielkoÊci, kszta∏tu i koloru, pude∏ka, papiery do rysowania

i malowania, brystol, karton, gazety, kartony, plastelina, modelina, ciastolina, kleje,

˝ele, glina, gips, p´dzle ró˝nej wielkoÊci, pojemniki na wod´, materia∏

przyrodniczy do konstruowania, wa∏ki do malowania, farby, palety, sztalugi, kredki,

kreda kolorowa, w´giel rysunkowy, flamastry, zakreÊlacze, pojemniki plastikowe,

butelki po napojach, pojemniki po nabiale, wyt∏aczanki, opakowania

po ˝arówkach, wkr´ty ró˝nej d∏ugoÊci, narz´dzia do majsterkowania, zestawy

monta˝owe ze schematami, taÊmy klejàce.

OÊrodek ekspresji ilustracyjno-wizualnej

OÊrodek naukowo-eksperymentalny i matematyczny

OÊrodek muzyczny

OÊrodek budowniczo-malarski

52

27 W. Okoƒ, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, PWN, Warszawa 1987, s. 347–348.

Do realizacji treÊci programowych zaleca si´ metody wynikajàce z koncepcjiwielostronnego kszta∏cenia Wincentego Okonia27, która przewiduje cztery stra-tegie nauczania i uczenia si´:1. Asocjacyjna (A) – nastawiona na przyswajanie przez dzieci gotowej wiedzy.Wymaga stosowania podajàco-ilustracyjnych metod nauczania, takich jak: gro-madzenie przez dzieci Êrodków dydaktycznych, przeprowadzanie wywiadów,zapami´tywania wiadomoÊci podawanych przez nauczyciela; 2. Badawcza (P) – polega na samodzielnym zdobywaniu przez dzieci wiedzy na drodze rozwiàzywania problemów, szukania odpowiedzi na pytania problemowe,rozwiàzywania zadaƒ ró˝nymi sposobami, samodzielnego podejmowania decyzji,oceniania i wartoÊciowania zachowaƒ, wytworów pracy, obserwowania;3. Eksponujàca (E) – zmierza do wyzwalania i pobudzania prze˝yç dzieci poprzezeksponowanie ró˝norodnych utworów muzycznych, plastycznych i ró˝nychdzie∏ sztuki, jak te˝ wykorzystywanie metod ekspresji: s∏ownej, muzycznej, ru-chowej, technicznej, dramowej;4. Operacyjna (O) – oparta na ró˝nych dzia∏aniach dzieci, wymagajàca stosowa-nia metod praktycznych. Mogà to byç ró˝nego typu doÊwiadczenia i ekspery-menty, zaj´cia praktyczne, wytwórcze, ekspresyjne, gospodarcze, spo∏ecznieu˝yteczne.

intrapersonalne,

interpersonalne,

egzystencjalne

egzystencjalne,

intrapersonalne,

cielesno-

-kinestetyczne

Ilustracje przedstawiajàce ró˝ne Êwiàtynie, biblie dla dzieci z obrazkami,

filmy o tematyce religijnej, kasety z pieÊniami religijnymi, Êwiece, figurki Êwi´tych,

atrybuty Êwiàt religijnych.

Namiot, zabawki-przytulanki, ksià˝ki, kanapa, hamak, fotel bujany, poduchy,

pi∏ki do siedzenia, karimaty, ma∏e poduszeczki (ka˝de dziecko ma swojà),

dyski do siedzenia, pi∏ki terapeutyczne, p∏ytoteka z muzykà relaksacyjnà.

OÊrodek religijny

OÊrodek odpoczynku, marzeƒ i relaksacji

53

W grupie metod asymilacji wiedzy znajdujà si´:v pogadanka – jest to rozmowa ukierunkowana nauczyciela z dzieçmi pole-

gajàca na tym, ˝e nauczyciel zadajàc pytania, równoczeÊnie przewiduje odpo-wiedzi dzieci;

v praca z ksià˝kà – polega na omawianiu ilustracji w niej zawartych oraz wyko-rzystaniu tekstu literackiego. W starszych grupach nauczyciel mo˝e u˝yç ency-klopedii, s∏owników, czasopism, atlasów geograficznych, map. Dzieci w wiekuprzedszkolnym wykazujà szczególne zainteresowanie ksià˝kà i potrzeb´ kontaktuz nià.

W grupie metod samodzielnego dochodzenia do wiedzy wyró˝nia si´:v metody sytuacyjne – polegajàce na wprowadzaniu dzieci w konkretnà sytuacj´.

Zadaniem dzieci jest zrozumieç t´ sytuacj´ i podjàç konkretne dzia∏ania zwiàzanez jej rozwiàzaniem. Wa˝ne jest przewidywanie skutków podejmowanych decyzjioraz zdawanie sobie sprawy z odpowiedzialnoÊci za podejmowane decyzje i dokonywane wybory. Metody sytuacyjne stosuje si´ z dzieçmi 5–6-letnimi;

v burz´ mózgów – nazywanà gie∏dà pomys∏ów polega ona na zespo∏owym roz-wiàzywaniu problemu lub zadania. Nale˝y dà˝yç do tego, aby zespó∏ wynalaz∏jak najwi´cej nowych, cz´sto zaskakujàcych pomys∏ów. Ka˝dy pomys∏ jest dobry,ale zespó∏ wybiera najlepszy, i zgodnie z nim, rozwiàzuje si´ problem. Burz´ mó-zgów stosujemy w pracy z dzieçmi 5–6-letnimi;

v gry dydaktyczne – charakteryzujà si´ tym, ˝e wyst´puje w nich element zabawowy, zadanie dydaktyczne i regu∏y gry. Sà one wykorzystywane szczególniewtedy, gdy nauczyciel zamierza doprowadziç dzieci do twórczego opanowaniawiadomoÊci, przyzwyczajeƒ i nawyków. WÊród gier dydaktycznych wyró˝niasi´ gry: s∏owne, obrazkowe, dydaktyczno-ruchowe, komputerowe, z u˝yciemrzeczywistych przedmiotów. Mogà one byç wykorzystywane we wszystkichgrupach wiekowych z uwzgl´dnieniem mo˝liwoÊci rozwojowych dziecka. Grydydaktyczne s∏u˝à procesowi poznania, a tak˝e realizujà cele wychowawcze. Uczàposzanowania regu∏, wspó∏zawodnictwa, sprzyjajà uspo∏ecznieniu dziecka, przy-zwyczajajà zarówno do wygrywania, jak i do przegrywania. Najwy˝sze walory dydaktyczne majà gry strategiczne. Wyró˝nia si´ tu: gry w gie∏d´ pomys∏ów – ze-spo∏owe poszukiwanie pomys∏ów rozwiàzania jakiegoÊ problemu, np. jak pomy-s∏owo zorganizowaç plac zabaw na osiedlu; do gry potrzebne sà materia∏y,

54

które u∏atwià rozwiàzanie; gry sytuacyjne – wprowadza si´ dzieci w jakàÊ z∏o-˝onà sytuacj´, w której muszà podjàç decyzj´ w sprawie jej rozwiàzania, a na-st´pnie przewidzieç skutki tej decyzji; gry symulacyjne – uczestnikom zabawyprzydziela si´ okreÊlone role do odtworzenia;

v obserwacj´ i pomiar – polegajà na planowym i Êwiadomym spostrzeganiuprzedmiotów, zjawisk i procesów. Obserwacje mogà byç przeprowadzane wpomieszczeniu lub naturalnym Êrodowisku, podczas bli˝szych i dalszych wycieczek.Obserwacji niekiedy towarzyszy pomiar, czyli czynnoÊci wykonywane przezdzieci, pozwalajàce okreÊliç iloÊciowà stron´ obserwowanych przedmiotów,zjawisk, procesów. W przedszkolu tylko niektóre obserwacje majà charakterpomiaru, np. pomiar odleg∏oÊci krokami lub sznurkiem, pomiar temperatury po-wietrza, iloÊci nasion, si∏y wiatru.

Do metod waloryzacyjnych (eksponujàcych) zaliczamy:v metody impresyjne – sprowadzajà si´ do organizowania uczestnictwa dzieci

w takich sytuacjach, w których eksponowane sà ró˝ne wartoÊci – spo∏eczne,moralne, estetyczne, naukowe – wywo∏ujàce prze˝ycia emocjonalne. Dzi´kitym metodom dzieci zdobywajà wiadomoÊci o Êwiecie, wyprowadzajà wnioskipraktyczne, które u∏atwiajà kszta∏towanie przekonaƒ i postaw. Metody polegajàna wywo∏ywaniu takich czynnoÊci jak: zdobywanie informacji o dziele, pe∏ne sku-pienia uczestnictwo w odbiorze, stosowna forma aktywnoÊci, konfrontacja ideizawartej w dziele z zachowaniem si´ uczestników.

v metody ekspresyjne – polegajà na wyra˝aniu w∏asnych prze˝yç, uczuç w konkret-nej dzia∏alnoÊci, a tak˝e w twórczoÊci plastycznej, s∏ownej, muzycznej, konstrukcyj-nej. Chodzi tu na przyk∏ad o czynny udzia∏ dzieci w przedstawieniu przedszkolnym,prezentacj´ na wystawach okreÊlonych obiektów wykonanych samodzielnie przezdzieci, tworzenie albumów, map, krajobrazów swojej miejscowoÊci.

W grupie metod praktycznych znajdujà si´:v metoda çwiczeƒ utrwalajàcych – ma na celu pobudzanie dzieci do powtarza-

nia czynnoÊci wczeÊniej poznanych i doÊwiadczonych, które majà doprowadziçdo przyzwyczajeƒ i nawyków oraz ukszta∏towania ró˝norodnych umiej´tnoÊci;

v metoda çwiczeƒ terenowych i technicznych;v prace hodowlane w przedszkolu i w domu;

55

28 J.H. Helm, L.G. Katz, Mali badacze. Metoda projektu w edukacji elementarnej, Wydawnictwo CODN,

Warszawa 2003, s. 23.29 Tam˝e.

v prace spo∏ecznie u˝yteczne na rzecz Êrodowiska i przedszkola (porzàdkowanieterenu wokó∏ budynku przedszkolnego);

v udzia∏ dzieci w ró˝nych akcjach (sadzenie drzew na terenie przedszkola, do-karmianie zwierzàt zimà) oraz w uroczystoÊciach;

v metoda stawiania zadaƒ – ma na celu pobudziç aktywnoÊç psychoruchowàdzieci. Zadania mogà polegaç na organizowaniu sytuacji stawiajàcych dzieci przedkoniecznoÊcià samodzielnego poszukiwania rozwiàzania problemu w dzia∏aniu.

Poniewa˝ w tej samej grupie wiekowej dzieci wykazujà zró˝nicowane umiej´t-noÊci, potrzeby, zainteresowania i uzdolnienia, dlatego te˝ konieczne jest re-spektowanie ró˝nic indywidualnych mi´dzy wychowankami. JesteÊmy zdania,podobnie jak Krystyna Cha∏as, ˝e podstawowym warunkiem budzenia zainte-resowaƒ jest stwarzanie sytuacji, które pociàgajà dziecko swà problematyczno-Êcià, oryginalnoÊcià, aktualnoÊcià, konfliktem, stàd potrzeba, by nauczyciel stwa-rza∏ podopiecznym sytuacje problemowe – zadania poznawcze do rozwiàzania,udziela∏ wskazówek i wzmacnia∏ efekty pracy dzieci poprzez aprobat´. Takiemo˝liwoÊci daje metoda projektów, która w literaturze psychopedagogicznej(John Alford Stevenson28) jest ceniona ze wzgl´du na swà skutecznoÊç. Metodaprojektów pozwala wychowankom na czynny udzia∏ w procesie nabywania nowejwiedzy, zwraca uwag´ na podmiotowoÊç dziecka, pozwala mu na samodzielnekonstruowanie wiedzy i s∏u˝y nabywaniu przez nie umiej´tnoÊci w zakresie: czy-tania, pisania, s∏uchania, mówienia, twórczego myÊlenia, planowania i organizacjipracy, zbierania informacji, zadawania pytaƒ, wspó∏pracy w grupie, rozwiàzy-wania problemów, samodzielnoÊci, komunikowania si´, oceniania i prezentacjiw∏asnej pracy.

Metoda projektów jest „sposobem wspierania aktywnego, zaanga˝owanegoi celowego uczenia si´ oraz rozwoju intelektualnego dziecka”29. Projekt odznaczasi´ pog∏´bionym badaniem danego tematu o du˝ej wartoÊci poznawczej. PunktemwyjÊcia projektu powinna byç sytuacja problemowa, wzbudzajàca zaintereso-wanie dzieci. Zaletà tej metody jest wiàzanie dzia∏alnoÊci praktycznej z pracà

56

umys∏owà. Poznawanie dokonuje si´ w wyniku badania otaczajàcej rzeczywisto-Êci. Realizacja projektu przebiega w trzech etapach: etap I – poczàtek projektu,etap II – jego realizacja, etap III – zakoƒczenie projektu.

v W pierwszym etapie projektu nast´puje wybór tematu – pojawia si´ on jako efekt zainteresowaƒ dzieci lub wynika z inicjatywy nauczyciela (czy te˝ jegoprogramu pracy). W grupie ma∏ych dzieci wi´ksze szanse powodzenia ma pro-jekt, którego temat nie jest abstrakcyjny, lecz konkretny, oparty na bezpoÊrednimdoÊwiadczeniu, z wykorzystaniem autentycznych obiektów, co stwarza ma∏ymbadaczom okazj´ pos∏u˝enia si´ nimi. Projekty majà wi´ksze szanse dostarczyçdzieciom wiedzy i wzbogaciç ich umiej´tnoÊci, jeÊli dotyczà tematów zwiàza-nych z istotnymi uwarunkowaniami wyst´pujàcymi w ich Êrodowisku.

Po wyborze tematu nauczyciel przygotowuje w∏asny plan dzia∏ania w formiesiatki wst´pnej, dokonujàc jednoczeÊnie oceny, czy temat jest zgodny z progra-mem wychowania przedszkolnego. Siatka jest rodzajem graficznego przedsta-wienia powiàzaƒ pomi´dzy propozycjami czy pytaniami dzieci, które nauczycielzapisuje (co dodatkowo wspomaga zainteresowanie dzieci czytaniem i pisaniem).Dzieci wysuwajà propozycje, nauczyciel zapisuje ich pomys∏y, pytania, kierujeaktywnoÊcià dzieci w celu ustalenia strategii umo˝liwiajàcej znalezienie odpowie-dzi na postawione pytania. Na tym etapie wyst´puje planowanie: jakie Êrodki sà potrzebne do znalezienia odpowiedzi na problemy badawcze, jakich eksper-tów mo˝na zaprosiç do wspó∏pracy, czy i jak w∏àczyç rodziców do wspó∏pracyz grupà, w jaki sposób dzieci zaprezentujà to, czego si´ nauczy∏y. Rozrysowaniesiatki wst´pnej pomaga nauczycielowi przewidzieç mo˝liwe kierunki rozwoju tema-tu i przygotowaç si´ do ewentualnych pytaƒ dzieci, zastanowiç si´ nad sposobamizintegrowania i zastosowania wiedzy i umiej´tnoÊci oraz przygotowaç potrzebnemateria∏y, które wzbogacà zaj´cia.

v W drugim etapie nast´puje wnikliwe zg∏´bienie tematu przez ma∏ych badaczy, próba znalezienia odpowiedzi na postawione pytania oraz formu∏owanienowych, bardziej z∏o˝onych pytaƒ. Wzbogacenie listy pytaƒ ma na celu zach´-cenie dzieci do g∏´bszego przemyÊlenia tematu. W tej fazie projektu warto w∏à-czyç do wspó∏pracy rodziców, którzy mogà pomóc np. w gromadzeniu mate-ria∏ów potrzebnych w realizacji tematu. W fazie realizacji projektu niezwykleistotne jest przygotowanie planu aktywnoÊci badawczej; tu nauczyciel dokonujestarannej analizy miejsc, w których mog∏yby si´ odbywaç zaj´cia w terenie.

57

Wa˝nym elementem jest staranna analiza miejsc zaj´ç terenowych pod kàtem:bezpieczeƒstwa, aktywnoÊci badawczej dzieci, udzia∏u ekspertów (pracowni-ków), pomocy dydaktycznych. Dzieci na tym etapie projektu majà mo˝liwoÊçwykorzystania oraz dalszego doskonalenia ró˝norodnych umiej´tnoÊci. Do naj-wa˝niejszych nale˝à: umiej´tnoÊç zadawania pytaƒ osobom doros∏ym, umiej´tnoÊçobserwowania, umiej´tnoÊci zwiàzane ze sporzàdzaniem szkiców i rysunków z obserwacji, fotografowanie, umiej´tnoÊç obserwowania innych osób przy pracy,np. garncarza lub rzeêbiarza. Najwa˝niejszà cz´Êcià drugiego etapu jest aktyw-noÊç badawcza dzieci, na którà sk∏adajà si´: wyprawy w teren, rozmowy z eks-pertami, bezpoÊrednie poznawanie przedmiotów oraz korzystanie z ró˝nychmateria∏ów êród∏owych. Wówczas, gdy mo˝liwe sà takie zaj´cia w terenie, ka˝dez dzieci dostaje okreÊlone zadania (stawianie pytaƒ, wykonanie rysunków, foto-grafii, gromadzenie materia∏ów).

v W etapie trzecim dzieci muszà ustaliç, jakimi nowo nabytymi informacjamichcà si´ podzieliç z innymi, w jaki sposób to zrobià, oraz wykonaç to, co posta-nowi∏y. Nauczyciel powinien przeprowadziç z dzieçmi dyskusj´ podsumowujàcà,dokonaç analizy wykonanego projektu i oceniç stopieƒ realizacji zak∏adanychcelów.

Udokumentowanie realizowanych w ramach projektu zadaƒ mo˝na przygo-towaç w postaci tabeli (patrz za∏àcznik na s. 68).

58

30 M. Karwowska-Struczyk, W. Hajnicz, Obserwacja w poznawaniu dziecka, WSiP, Warszawa 1998, s. 8.31 Tam˝e.

5. Metody diagnozy osiàgni´ç rozwojowych dziecka

Placówki przedszkolne, jako instytucje wspierajàce rozwój dziecka, wÊród wieluwa˝nych funkcji pe∏nià równie˝ funkcj´ diagnostyczno-prognostycznà. Oznaczato, ˝e nauczyciele sà zobligowani do ciàg∏ego, systematycznego poznawania roz-wijajàcego si´ dziecka, do okreÊlania zmian rozwojowych, przewidywania ichjakoÊci, w∏àcznie z prognozà szkolnà.

Dziecko b´dàce w wieku przedszkolnym przekazuje wiedz´ o sobie za pomo-cà w∏asnego dzia∏ania, poprzez aktywnoÊç sensorycznà i motorycznà, dlatego te˝podstawowà metodà diagnostycznà w programie Entliczek, pentliczek. Ku dzieckujest obserwacja.

Obserwacja (∏ac. obserwatio – uwa˝ne przyglàdanie si´ czemuÊ, skupienie naczymÊ uwagi) – to metoda, której istotnà cechà jest nieingerowanie w tok ba-danych zjawisk, a ograniczanie si´ do rejestrowania ich naturalnego przebiegu.Priorytetem takiej diagnozy jest obserwacja dziecka nie po to, aby je oceniaç,ale po to, aby je poznaç30.

Uznajemy, ˝e diagnoza powinna okreÊlaç kierunek pracy z wychowankiem,wyznaczaç konkretne strategie oddzia∏ywaƒ pedagogicznych wraz z wykazemdzia∏aƒ dla ka˝dego dziecka o konkretnym profilu zdolnoÊci, nie powinna nato-miast mieç charakteru etykietowania (np.: dziecko jest niegrzeczne, z∏oÊliwe,nadpobudliwe). Dlatego te˝ obserwacja, jako metoda nauczycielskiej diagnozy,ma w procesie edukacyjnym charakter sytuacyjny, pozwala na zaobserwowaniezwiàzku mi´dzy sytuacjà a zachowaniem dziecka. Nauczyciel w sposób zamie-rzony postrzega zachowania dziecka w za∏o˝onym przez niego uk∏adzie bodê-ców sytuacyjnych, sprzyjajàcych ujawnianiu si´ zachowaƒ po˝àdanych31.

Proponujemy obserwowaç dziecko w trakcie jego zabaw indywidualnych i z innymi dzieçmi, w trakcie podejmowanych zadaƒ o ró˝nym stopniu trudnoÊcii sposobie wykonania, w trakcie szerszych interakcji spo∏ecznych. Istotne dla tej

59

32 D. Waloszek, Nauczyciel i dziecko. Organizacja warunków wychowania, ODN, Zielona Góra 1998, s. 60.

dzia∏alnoÊci b´dzie wi´c dokumentowanie aktywnoÊci i efektów dzia∏aƒ dzieci,co z kolei u∏atwi nauczycielowi okreÊlenie preferencji wychowanka, rodzaju i zakresu jego potrzeb, zaciekawieƒ, zainteresowaƒ, zdolnoÊci, zdobytych umie-j´tnoÊci, sprawnoÊci i nawyków.

Aby nauczyciel móg∏ przeprowadziç rzetelnà obserwacj´, musi wiedzieç, cochce obserwowaç: jakie cechy osobowoÊciowe, w∏aÊciwoÊci psychiczne, w jakichzachowaniach i sytuacjach si´ one przejawiajà, jak d∏ugo i jak cz´sto. Koniecznejest równie˝ okreÊlenie wskaêników obserwacji, czyli pewnych cech, zdarzeƒlub zjawisk, na podstawie których mo˝na wnioskowaç, ˝e zachodzi dane zjawiskolub wyst´puje pewna cecha.

Równie wa˝na, jak rzetelne okreÊlenie wskaêników, jest autoobserwacja,czyli krytyczne, ale jednoczeÊnie twórcze spojrzenie na w∏asnà prac´, refleksjanad zwiàzkiem pomi´dzy zachowaniem nauczyciela a zachowaniem dziecka.

Proponowana przez nas diagnoza z za∏o˝enia i w praktyce powinna mieçokreÊlony charakter – winna byç:

v pozytywna, nastawiona na to, co dziecko umie, chce, mo˝e;v funkcjonalna, dokonywana w dzia∏aniu dziecka z dzieckiem, w ró˝nych

sytuacjach;v wspierajàca, a nie klasyfikujàca czy selekcjonujàca dzieci, opisujàca fakty, a nie

b´dàca sumà opinii i ocen32.

Proponujemy, by w celu przeprowadzenia diagnozy nauczyciele pracujàcy z pro-gramem Ku dziecku. skorzystali z opracowanego przez nas narz´dzia badawczego,jakim jest Kwestionariusz zdolnoÊci i osiàgni´ç dziecka. Ten sam kwestionariusz mo˝e byç przedstawiony rodzicom, pozwoli to uzyskaç informacje o dziecku zdodatkowego êród∏a.

Wype∏nianie kwestionariusza powinno byç poprzedzone planowà obserwa-cjà dziecka, po∏àczonà z monitorowaniem i dokumentowaniem (fotografie, nagrania, analiza wytworów itp.) wskaêników, Êwiadczàcych o zaistnieniu pewnejcechy u dziecka. Proponujemy, by notowaç (mi´dzy innymi w kwestionariuszu)wnioski dotyczàce osiàgni´ç i zdolnoÊci dziecka dwa razy w przeciàgu roku.

60

33 H. Skibiƒska, Praca korekcyjno-kompensacyjna z dzieçmi z trudnoÊciami w czytaniu i pisaniu, Wyd. Akademii

Bydgoskiej, Bydgoszcz 2001, s. 53–54.34 G. Krasowicz, Podr´cznik do Zetotestu, Graner, Lublin 1996.35 H. Skibiƒska, Praca korekcyjno-kompensacyjna z dzieçmi…, poz. cyt., s. 19.36 J. Tomczak, R. Zi´tara, Kwestionariusz diagnozy i narz´dzia badawcze w terapii pedagogicznej, Oficyna

Wydawnicza Impuls, Kraków 2005, s. 32–34.37 Tam˝e, s. 103–104.38 J. Rembowski, Badania nad przystosowaniem dzieci do szko∏y za pomocà kwestionariusza CBI, „Kwartalnik

Pedagogiczny” 1972, nr 2.39 M. Jàder, Krok w kierunku kreatywnoÊci. Program stymulowania twórczoÊci na etapie edukacji przedszkolnej

i wczesnoszkolnej, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2005.

Dodatkowo, jeÊli nauczyciel chce dog∏´bniej poznaç dziecko i zaplanowaçprac´ wspierajàcà, mo˝e skorzystaç z innych, opracowanych przez nas narz´dzibadawczych (patrz: Za∏àczniki na koƒcu Programu). Sà to:1. Kwestionariusz zdolnoÊci i osiàgni´ç dziecka w wieku przedszkolnym,2. Skala kompetencji emocjonalnych,3. Skala uzdolnieƒ twórczych, 4. Skala kompetencji matematycznych,5. Kwestionariusz rozmowy z dzieckiem do badania zainteresowaƒ przyrod-niczych.

Mo˝na te˝ si´gnàç do wystandaryzowanych testów dost´pnych w literaturze,takich jak:

v Próby eksperymentalne do oceny rozwoju analizy i syntezy wzrokowej Haliny Spionek33,

v Test do badania s∏uchowej pami´ci fonologicznej Gra˝yny Krasowicz-Kupis34,v Test odtwarzania struktur rytmicznych Miry Stambak35,v Badanie s∏uchu fonematycznego36,v Test Oziereckiego37 (sprawnoÊç psychomotoryczna),v Kwestionariusz do badania zachowania si´ dziecka w przedszkolu i szkole

(Classroom Behaviour Inventory – CBI, Earl Shaefer i May Aaronson)38,v Test Kate Franck39 (oryginalnoÊç myÊlenia i wyobraêni).

Zaleca si´, by w toku diagnozy wykorzystywaç Êrodki audiowizualne. Nagry-waç za pomocà kamery lub dyktafonu wypowiedzi i wskaêniki obserwowanych

61

zachowaƒ dziecka oraz w miar´ mo˝liwoÊci je fotografowaç. Pozwoli to na rze-telne przeprowadzenie analizy jakoÊciowej zebranego materia∏u badawczego. Rejestrowanie wypowiedzi na noÊnikach elektronicznych ma wiele zalet, przedewszystkim mogà byç one przez nauczyciela wielokrotnie odtwarzane. W anali-zie jakoÊciowej wa˝ne sà wypowiedzi werbalne i niewerbalne, dzi´ki którymnauczyciel, oprócz wiedzy, mo˝e identyfikowaç towarzyszàce dzieciom uczu-cia i emocje. Zachowania niewerbalne to: mimika, kontakt wzrokowy, gesty, pozycja cia∏a, zachowanie przestrzenne, barwa i ton g∏osu. Wypowiedzi werbalnepozwalajà okreÊliç treÊç wypowiedzi i stopieƒ p∏ynnoÊci mowy. W przeprowadza-niu diagnozy mo˝liwoÊci i osiàgni´ç dzieci nale˝y pami´taç, ˝e wypowiedzi dziecinie mogà byç oceniane w kategoriach: odpowiedê dobra lub z∏a.

62

6. Ewaluacja programu

W procesie ewaluacji niezwykle istotne jest to, ˝e nauczyciel dokumentuje rozwójdziecka oraz przejawy jego osiàgni´ç i standardów rozwojowych. Przy pomocyrodziców i samych dzieci gromadzi i klasyfikuje ró˝ne wytwory ich aktywnoÊci,umieszczajàc je w segregatorze, który nosi nazw´ Ksià˝ka Przedszkolaka. Miesz-czà si´ w niej fotografie, prace plastyczne dzieci oraz nagrania z zabaw swobod-nych i kierowanych, Êwiàt i uroczystoÊci przedszkolnych, urodzin dzieci cele-browanych w przedszkolu, przeglàdów teatralnych, muzycznych, przedstawieƒ,wycieczek itp. W typowej Ksià˝ce Przedszkolaka znajdà si´ wytwory aktywnoÊci:

v werbalnej – opowiadania, wiersze, fragmenty przedstawieƒ, dialogi i monologi(w postaci nagraƒ),

v wokalnej – nagrania piosenek Êpiewanych przez dziecko, v niewerbalnej – fotografie twarzy i ca∏ej postaci dziecka, karty pracy,v ruchowej – fotografie robione dzieciom podczas wykonywania zadaƒ, v plastycznej – wytwory plastyczne dziecka, odciski d∏oni i stóp dziecka w masie

solnej.

Ksià˝ka Przedszkolaka powinna zaczynaç si´ od ogólnych informacji o dziecku:imi´ i nazwisko, data urodzenia, adres, waga i wzrost (zaleca si´, ˝eby dzieci by∏y mierzone i wa˝one raz w miesiàcu, a wyniki pomiarów by∏y zaznaczane na „wstà˝ce wzrostu”), ulubione potrawy, zabawy i zainteresowania, zdj´ciaprzyjació∏, kolegów, rodziców i rodzeƒstwa. Ksià˝ka powinna byç prowadzonasystematycznie od pierwszych dni pobytu dziecka w placówce przedszkolnej,a oddawana rodzicom pod koniec edukacji przedszkolnej. ZawartoÊç Ksià˝kiPrzedszkolaka stanowi podstaw´ oceny gotowoÊci szkolnej wychowanka.

PodkreÊlamy, ˝e podstawowà metodà oceny rozwoju dziecka jest obserwacja,prowadzona przez nauczyciela na bie˝àco, która pozwala mu na dokonanie oceny in-dywidualnego rozwoju dziecka, po to, by poznaç jego zdolnoÊci i zainteresowania,opracowaç indywidualny program wspomagania rozwoju zdolnoÊci danego dziecka.

63

Ksià˝ka Przedszkolaka „idzie wraz z dzieckiem” i mo˝e byç doskona∏à oka-zjà do nawiàzywania i budowania autentycznych relacji i pozytywnej interakcjipomi´dzy nauczycielem a dzieçmi na kolejnym szczeblu edukacji, jakim jest szko∏apodstawowa.

64

OÊrodek muzycznyS∏uchanie dêwi´ków „wytworzonych” samodzielnie na instrumentach sprawia dzieciom szczególnà satysfakcj´ i ogromnà frajd´

OÊrodek budowniczo--malarskiDzieci uwielbiajà zostawiaçÊlady swojej twórczoÊci.Malujàc, rysujàc, wyklejajàc,budujàc..., konstruujà w swoich umys∏ach obrazotaczajàcego Êwiata

65

OÊrodek religijnyDzieci ch´tnie s∏uchajà opowieÊci biblijnych i rozmawiajà na temat prze˝yç biblijnych bohaterów

OÊrodek odpoczynku, marzeƒ i relaksacjiPo chwilach wzmo˝onej aktywnoÊci potrzebne sà chwilewyciszenia

Naz

wa

proj

ektu

Odn

iesi

enie

do t

reÊc

i

prog

ram

owyc

h

Szcz

egó∏

owe

cele

Czy

nnoÊ

ci

pode

jmow

ane

prze

z dz

ieci

w z

wià

zku

z w

ybra

nym

tem

atem

Form

y

orga

niza

cyjn

e

(pra

ca

indy

wid

ualn

a,

zesp

o∏ow

a,

grup

owa)

Potr

zebn

e

mat

eria

∏y/

sprz

´t

Uzy

skan

e

wyn

iki

Ewal

uacj

a

proj

ektu

/

refle

ksje

nauc

zyci

ela

i inn

ych

osób

7. Z

a∏àc

znik

i

7.1.

Pla

now

anie

pra

cy m

etod

à pr

ojek

tów

66

7.2.

Kw

esti

onar

iusz

zdo

lnoÊ

ci i

osià

gni´

ç dz

ieck

a w

wie

ku p

rzed

szko

lnym

Imi´

i na

zwisk

o dz

ieck

a . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. .

Dat

a ur

odze

nia

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. .

Dat

a w

ype∏

nian

ia k

wes

tiona

riusz

a . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

1.

2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

L.p.

Lubi

prz

ebyw

aç w

prz

edsz

kolu

Inte

resu

je s

i´ p

rzyr

odà

Sam

odzi

elni

e pi

el´g

nuje

roÊ

liny

Ch´

tnie

ucz

estn

iczy

w p

raca

ch z

wià

zany

ch z

upr

awà

roÊli

n

i hod

owlà

zw

ierz

àt

Zna

wie

le g

atun

ków

zw

ierz

àt i

pyta

o n

owe

Pam

i´ta

o d

okar

mia

niu

zwie

rzàt

zim

à

Ch´

tnie

ucz

estn

iczy

w a

kcja

ch: S

przà

tani

e Êw

iata

, Âw

i´to

Zie

mi

Lubi

odw

iedz

aç z

oo

Ch´

tnie

odw

iedz

a m

uzea

prz

yrod

nicz

e

¸atw

o za

pam

i´tu

je n

azw

y no

wyc

h ga

tunk

ów r

oÊlin

i zw

ierz

àt

Ch´

tnie

ogl

àda

prog

ram

y pr

zyro

dnic

ze

Ch´

tnie

pro

wad

zi o

bser

wac

je p

rzyr

odni

cze

Zbi

era

roÊli

ny i

pyta

o ic

h na

zwy

Zad

aje

pyta

nia

doty

czàc

e zj

awisk

zac

hodz

àcyc

h w

prz

yrod

zie

Ch´

tnie

pos

∏ugu

je s

i´ n

arz´

dzia

mi b

adaw

czym

i

Kole

kcjo

nuje

, zbi

era

okaz

y pr

zyro

dnic

ze

Oka

zuje

nie

ch´ç

wob

ec n

iekt

óryc

h zw

ierz

àt (r

opuc

ha, p

ajàk

, Êlim

ak)

W ja

kim

sto

pniu

dzi

ecko

prz

ejaw

ia p

odan

e ce

chy

Zde

cydo

wan

ie

tak

Rac

zej t

akTr

udno

pow

iedz

ieç

Cza

sam

iN

ie

67

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

35.

36.

37.

38.

39.

40.

L.p.

Lubi

wyc

iecz

ki k

rajo

znaw

cze

i spa

cery

Zad

aje

pyta

nia

zwià

zane

z e

kolo

già

Ch´

tnie

pom

aga

przy

pra

cach

na

dzia

∏ce

Ch´

tnie

prz

elic

za r

ó˝ne

prz

edm

ioty

i us

tala

wyn

ik

Rozw

iàzu

je i

uk∏a

da z

agad

ki

Ch´

tnie

roz

wià

zuje

zad

ania

mat

emat

yczn

e

Lubi

pra

c´ n

a ko

mpu

terz

e

Pyta

, w ja

ki s

posó

b dz

ia∏a

jà r

ó˝ne

urz

àdze

nia

tech

nicz

ne

Lubi

gry

str

ateg

iczn

e, lo

gicz

ne o

raz

∏am

ig∏ó

wki

Inte

resu

je s

i´ g

ram

i sto

likow

ymi

Odc

zytu

je g

odzi

ny n

a ze

garz

e

Inte

resu

je s

i´ w

ykon

ywan

iem

pom

iaró

w

¸atw

o za

pam

i´tu

je r

ó˝ne

num

ery

i lic

zby

Lubi

zab

awy

w w

odzi

e

Jest

nad

ruch

liwe

Lubi

zaj

´cia

spo

rtow

e

¸atw

o si´

ucz

y no

wyc

h gi

er s

port

owyc

h

Lubi

bie

gaç

Rzuc

a pi

∏kà

do c

elu

Jest

inic

jato

rem

gie

r i z

abaw

ruc

how

ych

Ch´

tnie

kor

zyst

a ze

spr

z´tu

spo

rtow

ego

Ucz

´szc

za n

a do

datk

owe

zaj´

cia

ruch

owe

Jest

zai

nter

esow

ane

taƒc

em

W ja

kim

sto

pniu

dzi

ecko

prz

ejaw

ia p

odan

e ce

chy

Zde

cydo

wan

ie

tak

Rac

zej t

akTr

udno

pow

iedz

ieç

Cza

sam

iN

ie

68

41.

42.

43.

44.

45.

46.

47.

48.

49.

50.

51.

52.

53.

54.

55.

56.

57.

58.

59.

60.

61.

62.

63.

64.

Jest

eks

pres

yjne

w z

abaw

ach

ruch

owyc

h

W c

zasie

roz

mow

y u˝

ywa

mow

y ci

a∏a

(mim

iki i

ges

tów

)

Jest

nie

spok

ojne

, gdy

mus

i prz

ebyw

aç d

∏u˝s

zy c

zas w

jedn

ym m

iejsc

u

Lubi

s∏u

chaç

muz

yki

Ch´

tnie

Êpi

ewa

i nuc

i

Lubi

zab

awy

ruch

owe

ze Ê

piew

em

Jest

zai

nter

esow

ane

grà

na in

stru

men

cie

Dos

trze

ga i

nazy

wa

zjaw

iska

akus

tycz

ne w

prz

yrod

zie

i oto

czen

iu

Szyb

ko z

apam

i´tu

je m

elod

i´

Âpie

wa

czys

to

Ma

pocz

ucie

ryt

mu

Dos

trze

ga z

mia

ny r

ytm

u w

mel

odii

Popr

awni

e od

twar

za r

ytm

Odr

ó˝ni

a dê

wi´

ki w

ysok

ie o

d ni

skic

h

Um

ie r

ozpo

znaç

nie

w∏a

Êciw

ie z

agra

ne m

elod

ie lu

b ni

ew∏a

Êciw

ie

zaÊp

iew

ane

frag

men

ty z

nany

ch m

u pi

osen

ek

Rozp

ozna

je i

nazy

wa

inst

rum

enty

muz

yczn

e

Ch´

tnie

ucz

estn

iczy

w p

rzed

staw

ieni

ach

muz

yczn

ych

Jest

ory

gina

lne

w e

kspr

esji

muz

yczn

o-ru

chow

ej

Lubi

rys

owaç

Cz´

sto

rysu

je i

twor

zy n

owat

orsk

ie p

race

Inte

resu

jà je

ró˝

ne fo

rmy

plas

tycz

ne

Korz

ysta

z r

ó˝ny

ch t

echn

ik p

last

yczn

ych

Ch´

tnie

wyk

onuj

e pr

ace

plas

tycz

ne

Sam

odzi

elni

e si´

ga p

o m

ater

ia∏y

pla

styc

zne

69

65.

66.

67.

68.

69.

70.

71.

72.

73.

74.

75.

76.

77.

78.

79.

80.

81.

82.

83.

84.

L.p.

Zac

how

uje

popr

awnà

kom

pozy

cj´

rysu

nku

Dok

∏adn

ie o

dtw

arza

szc

zegó

∏y w

rys

unka

ch

W je

go p

raca

ch w

yst´

puje

ade

kwat

ny n

acisk

r´k

i (ni

e za

siln

y,

nie

za s

∏aby

)

Twor

zy w

ielo

barw

ne r

ysun

ki

Do

prac

wpr

owad

za e

lem

enty

dek

orac

yjne

W p

raca

ch w

yra˝

a em

ocje

Wyk

orzy

stuj

e pe

rspe

ktyw

´ (w

pra

cach

jest

g∏´

bia,

per

spek

tyw

a,

wie

lopl

anow

oÊç)

Twor

zy p

race

abs

trak

cyjn

e

Zac

how

uje

prop

orcj

e

Prze

wa˝

nie

wyp

e∏ni

a ca

∏à p

rzes

trze

ƒ ka

rtki

Ch´

tnie

wyk

onuj

e pr

ace

prze

strz

enne

(org

iam

i, br

y∏y

z m

asy

soln

ej, g

liny

lub

cias

tolin

y)

Lubi

pro

jekt

owaç

now

e ja

koÊc

i (np

. w r

ysun

kach

)

Inte

resu

je s

i´ c

zyta

niem

Czy

ta s

amod

ziel

nie

Szyb

ko u

czy

si´ n

owyc

h s∏

ów

Pos∏

uguj

e si´

bog

atym

s∏o

wni

ctw

em

Lubi

opo

wia

daç

ró˝n

e hi

stor

ie

Lubi

fant

azjo

waç

Ch´

tnie

s∏u

cha

opow

iada

ƒ in

nych

osó

b

Bard

ziej

lubi

roz

maw

iaç

z do

ros∏

ymi n

i˝ z

dzi

eçm

i

W ja

kim

sto

pniu

dzi

ecko

prz

ejaw

ia p

odan

e ce

chy

Zde

cydo

wan

ie

tak

Rac

zej t

akTr

udno

pow

iedz

ieç

Cza

sam

iN

ie

70

85.

86.

87.

88.

89.

90.

91.

92.

93.

94.

95.

96.

97.

98.

99.

100.

101.

102.

103.

104.

105.

106.

107.

Ma

dobr

à pa

mi´

ç do

naz

w (i

mio

n, m

iejsc

, osó

b, d

at)

Zw

raca

uw

ag´

na t

o, ˝

e kt

oÊ m

ówi n

iepo

praw

nie

pod

wzg

l´de

m g

ram

atyc

znym

¸atw

o za

pam

i´tu

je p

iose

nki i

s∏o

wa

z j´

zyka

obc

ego

Inte

resu

je s

i´ p

ismem

Pos∏

uguj

e si´

edy

tore

m t

ekst

u

Jest

zai

nter

esow

ane

krzy

˝ów

kam

i i z

adan

iam

i ang

a˝uj

àcym

i

sfer

´ j´

zyko

wà

Twor

zy o

pow

iada

nia

i wie

rszy

ki

Twor

zy r

ymy

Lubi

tow

arzy

stw

o dz

ieci

Ma

swoj

e pa

sje, o

któ

rych

ch´

tnie

si´

wyp

owia

da

Potr

zebu

je c

iche

go, s

poko

jneg

o m

iejsc

a po

to,

by

sam

odzi

elni

e

prac

owaç

Ma

pogo

dne

uspo

sobi

enie

Nie

jest

zai

nter

esow

ane

tow

arzy

stw

em in

nych

dzi

eçm

i

Ch´

tnie

naw

iàzu

je k

onta

kty

z ró

wie

Ênik

ami

¸atw

o ak

limat

yzuj

e si´

w n

owym

Êro

dow

isku

Ma

zdol

noÊc

i roz

pozn

awan

ia s

woi

ch m

ocny

ch i

s∏ab

ych

stro

n

Upa

rcie

dà˝

y do

cel

u, k

tóry

sob

ie p

osta

wi∏o

Naz

ywa

swoj

e em

ocje

i em

ocje

inny

ch lu

dzi

Reag

uje

prze

sadn

ie z

acho

wan

iam

i obr

onny

mi n

a sy

tuac

je s

tres

owe

Ch´

tnie

pom

aga

inny

m

Ch´

tnie

dzi

eli s

i´ z

abaw

kam

i lub

s∏o

dycz

ami

Wyk

azuj

e za

chow

ania

em

paty

czne

Z ∏a

twoÊ

cià

naw

iàzu

je k

onta

kty

z ni

ezna

jom

ymi

71

108.

109.

110.

111.

112.

113.

114.

115.

116.

117.

118.

119.

120.

121.

122.

123.

124.

125.

L.p.

Jest

cie

rpliw

e

Lubi

prz

ewod

ziç

grup

ie

Szan

uje

pogl

àdy

inny

ch

Ma

kole

gów

i pr

zyja

ció∏

Ma

du˝à

wie

dz´

o sw

oich

kol

egac

h

Ch´

tnie

zap

rasz

a in

nych

do

zaba

wy

Odc

zytu

je e

moc

je in

nych

osó

b na

pod

staw

ie w

yraz

u tw

arzy

, ocz

u,

tonu

g∏o

su, g

estó

w

Jest

zap

rasz

any

prze

z in

nych

do

zaba

wy

Wol

ny c

zas

sp´d

za z

rów

ieÊn

ikam

i

Potr

afi z

rezy

gnow

aç z

cze

goÊ

na r

zecz

inny

ch

Jest

sam

odzi

elne

i za

radn

e

Lubi

por

zàde

k, d

ba o

sw

oje

rzec

zy

Ch´

tnie

maj

ster

kuje

Zad

aje

pyta

nia

o ch

arak

terz

e eg

zyst

encj

alny

m (n

p. n

a te

mat

˝yc

ia

i Êm

ierc

i, an

io∏ó

w, p

rzek

azów

bib

lijny

ch)

Jest

zai

nter

esow

ane

tem

atyk

à re

ligijn

à (n

p. c

h´tn

ie o

glàd

a

prog

ram

y o

tem

atyc

e re

ligijn

ej)

Orie

ntuj

e si´

, ˝e

istni

ejà

ró˝n

e w

yzna

nia

Pode

jmuj

e za

baw

y te

mat

yczn

e o

char

akte

rze

relig

ijnym

(np.

zaba

wa

w k

oÊci

ó∏)

Gro

mad

zi p

rzed

mio

ty o

cha

rakt

erze

rel

igijn

ym (n

p. a

nio∏

ki, o

braz

ki)

W ja

kim

sto

pniu

dzi

ecko

prz

ejaw

ia p

odan

e ce

chy

Zde

cydo

wan

ie

tak

Rac

zej t

akTr

udno

pow

iedz

ieç

Cza

sam

iN

ie

72

Zna

jom

oÊç

w∏a

snyc

h em

ocji

Pos∏

uguj

e si´

okr

eÊle

niam

i dot

yczà

cym

i w∏a

snyc

h st

anów

em

ocjo

naln

ych

(np.

jest

em z

∏y, j

est

mi s

mut

no, c

iesz

´ si´

)

Wyr

a˝a

mim

ikà

swoj

e st

any

emoc

jona

lne

(np.

zad

owol

enie

, z∏o

Êç)

Wyr

a˝a

za p

omoc

à m

imik

i i g

estó

w s

woj

e pr

ze˝y

cia

Kie

row

anie

em

ocja

mi

Reag

uje

gnie

wem

(obr

a˝a

si´, o

dwra

ca, o

dcho

dzi)

¸atw

o w

ybuc

ha z

∏oÊc

ià, p

∏acz

em

Prze

jaw

ia z

acho

wan

ia a

gres

ywne

(np.

bije

inny

ch, a

taku

je s

∏ow

em)

Szyb

ko k

ontr

oluj

e sw

oje

zach

owan

ia w

prz

edsz

kolu

(np.

Êm

iech

, okr

zyki

)

Oka

zuje

rad

oÊç

z os

iàgn

i´te

go w

ynik

u

Wsz

czyn

a aw

antu

ry i

k∏ót

nie

Prze

jaw

ia c

echy

b´d

àce

wsk

aêni

kam

i uru

cham

iani

a m

echa

nizm

ów o

bron

nych

(zbo

la∏a

min

a, b

óle

brzu

cha)

¸atw

o i s

zybk

o ok

azuj

e uc

zuci

a w

obec

nau

czyc

iela

i in

nych

dor

os∏y

ch

(nad

mie

rne

przy

tula

nie

si´, o

bejm

owan

ie)

Zdo

lnoÊ

ç m

otyw

owan

ia s

i´

Pow

strz

ymuj

e si´

od

p∏ac

zu w

chw

ilach

nie

pow

odze

nia

Potr

afi s

kupi

ç si´

na

zada

niu

ma∏

o at

rakc

yjny

m w

dan

ej c

hwili

,

aby

w k

onse

kwen

cji o

siàgn

àç b

ardz

iej s

zczy

tny

cel

W ja

kim

sto

pniu

pod

ane

ni˝e

j okr

eÊle

nia

odno

szà

si´

do d

ziec

ka?

Zde

cydo

wan

ie

tak

Rac

zej t

akTr

udno

pow

iedz

ieç

Cza

sam

iN

ie

7.3.

Ska

la k

ompe

tenc

ji em

ocjo

naln

ych

73

Roz

pozn

awan

ie e

moc

ji u

inny

ch

Potr

afi o

kreÊ

liç e

moc

je b

ohat

era

(lite

rack

iego

, szt

uki t

eatr

alne

j)

Dos

trze

ga k

rzyw

d´ in

nych

dzi

eci

Staj

e w

obr

onie

skr

zyw

dzon

ych

Kont

rolu

je z

acho

wan

ia in

nych

(np.

na

zaj´

ciac

h dy

dakt

yczn

ych:

cic

ho,

nie

krzy

cz, n

ie p

rzes

zkad

zaj,

uspo

kój s

i´)

Potr

afi z

a po

moc

à in

nych

form

eks

pres

ji (n

p. w

rys

unka

ch) p

rzed

staw

iç

np. s

trac

h, z

adow

olen

ie, r

adoÊ

ç, s

mut

ek

Naw

iàzy

wan

ie i

podt

rzym

ywan

ie z

wià

zków

z in

nym

i

Pom

aga

inny

m d

ziec

iom

Poci

esza

kol

eg´

(kol

e˝an

k´) w

tru

dnyc

h sy

tuac

jach

W k

onta

ktac

h z

inny

mi j

est

uprz

ejm

e (n

p. u

˝yw

a zw

rotó

w g

rzec

znoÊ

ciow

ych)

Wsp

ó∏od

czuw

a z

inny

mi

Rozp

ozna

je i

nazy

wa

stan

y em

ocjo

naln

e in

nych

W ja

kim

sto

pniu

pod

ane

ni˝e

j okr

eÊle

nia

odno

szà

si´

do d

ziec

ka?

Zde

cydo

wan

ie

tak

Rac

zej t

akTr

udno

pow

iedz

ieç

Cza

sam

iN

ie

74

Jest

pe∏

ne in

icja

tyw

y

Jest

prz

ywód

cà g

rupy

lub

zaba

w

Jest

dzi

ecki

em a

ktyw

nym

Ma

stan

owcz

e, z

decy

dow

ane,

odw

a˝ne

pog

làdy

Jest

wes

o∏e

i ma

˝ycz

liwe

pocz

ucie

hum

oru

Prze

jaw

ia s

ilnà

mot

ywac

j´ d

o pr

acy

(ulu

bion

ych

zaj´

ç, z

adaƒ

)

W t

ym, c

o je

inte

resu

je, j

est

dok∏

adne

, dà˝

y do

cel

u

Jest

nie

zale

˝ne

w m

yÊle

niu,

nie

zm

ieni

a zd

ania

pod

wp∏

ywem

inny

ch

Prze

jaw

ia c

echy

kry

tycz

nego

myÊ

leni

a i d

zia∏

ania

Prze

jaw

ia w

iele

zai

nter

esow

aƒ

Jest

dzi

ecki

em w

italn

ym i

entu

zjas

tycz

nym

Jest

dzi

ecki

em, k

tóre

dos

trze

ga i

ceni

est

etyk

´

Ma

typo

we

dla

p∏ci

(dzi

ewcz

´ce/

ch∏o

pi´c

e) z

aint

eres

owan

ia

Ma

boga

tà w

yobr

aêni

´

Wym

yÊla

wie

le r

ozw

iàza

ƒ te

go s

ameg

o pr

oble

mu

Pode

jmuj

e ry

zyko

, prz

ejaw

ia n

ieza

le˝n

oÊç,

wyr

a˝a

Êmia

∏o s

woj

e zd

anie

Jest

ory

gina

lne

w r

ó˝ny

ch fo

rmac

h w

ypow

iedz

i (us

tnyc

h, p

last

yczn

ych,

ruch

owyc

h), d

aje

niez

wyk

le r

zadk

ie lu

b by

stre

odp

owie

dzi,

jego

wyt

wor

y

odró

˝nia

jà s

i´

W ja

kim

sto

pniu

pod

ane

ni˝e

j okr

eÊle

nia

odno

szà

si´

do d

ziec

ka?

Zde

cydo

wan

ie

tak

Rac

zej t

akTr

udno

pow

iedz

ieç

Cza

sam

iN

ie

7.4.

Ska

la u

zdol

nieƒ

tw

órcz

ych

75

Rów

ieÊn

icy

zwra

cajà

si´

cz´

sto

do n

iego

w r

ó˝ny

ch s

praw

ach

(pom

ys∏y

,

wsk

azów

ki, d

ecyz

je)

Cec

huje

je s

zybk

ie t

empo

pro

cesó

w m

yÊlo

wyc

h

Nie

jest

zah

amow

ane

Ma

zain

tere

sow

ania

czy

teln

icze

Potr

afi s

i´ z

wró

ciç

o po

moc

do

doro

s∏yc

h i d

o dz

ieci

Um

ie w

spó∏

prac

owaç

z in

nym

i i p

rzej

awia

zdr

owà

ryw

aliz

acj´

Posia

da z

doln

oÊç

auto

prez

enta

cji

Dob

rze

si´ k

omun

ikuj

e z

inny

mi

W ja

kim

sto

pniu

pod

ane

ni˝e

j okr

eÊle

nia

odno

szà

si´

do d

ziec

ka?

Zde

cydo

wan

ie

tak

Rac

zej t

akTr

udno

pow

iedz

ieç

Cza

sam

iN

ie

76

Zna

naz

wy

cz´Ê

ci c

ia∏a

i po

s∏ug

uje

si´ n

imi

Potr

afi o

kreÊ

liç p

o∏o˝

enie

prz

edm

iotó

w w

prz

estr

zeni

(na,

pod

, za,

obo

k,

w Ê

rodk

u, w

y˝ej

, ni˝

ej, d

alek

o, b

lisko

)

Okr

eÊla

kie

runk

i (w

prz

ód, w

ty∏

, do

góry

, na

dó∏)

Okr

eÊla

kie

runk

i (w

pra

wo,

w le

wo)

Potr

afi o

kreÊ

liç p

o∏o˝

enie

prz

edm

iotó

w w

prz

estr

zeni

w o

dnie

sieni

u do

sie

bie

(na

praw

o, n

a le

wo,

nap

rzec

iw)

Zna

i od

ró˝n

ia fi

gury

geo

met

rycz

ne (k

o∏o,

kw

adra

t, pr

osto

kàt,

trój

kàt)

Rozp

ozna

je b

ry∏y

prz

estr

zenn

e (k

ula,

wal

ec, s

zeÊc

ian)

Zna

okr

eÊle

nia

doty

czàc

e cz

asu

(d∏u

go, d

∏u˝e

j, kr

ótko

, kró

cej)

i pos

∏ugu

je s

i´ n

imi

Zna

poj

´cia

: ran

o, p

o∏ud

nie,

wie

czór

, dzi

Ê, w

czor

aj, j

utro

, i p

os∏u

guje

si´

nim

i

Zna

naz

wy

pór

roku

Zna

naz

wy

dni t

ygod

nia

Zna

naz

wy

mie

si´cy

Dos

trze

ga i

kont

ynuu

je r

ytm

y

Prze

k∏ad

a se

kwen

cje

na in

ne r

epre

zent

acje

(wiz

ualn

à, d

êwi´

kow

à, r

ucho

wà)

Pos∏

uguj

e si´

okr

eÊle

niam

i zw

iàza

nym

i z p

oj´c

iem

mas

y (c

i´˝k

i, ci

´˝sz

y, t

aki

sam

, lek

ki, l

˝ejsz

y)

Dok

onuj

e cz

ynno

Êci m

anip

ulac

yjny

ch p

rzy

poró

wny

wan

iu m

asy

(dod

aç,

dosy

paç,

ods

ypaç

)

Dok

onuj

e cz

ynno

Êci m

anip

ulac

yjny

ch p

rzy

poró

wny

wan

iu o

bj´t

oÊci

(prz

elew

anie

, prz

esyp

ywan

ie)

W ja

kim

sto

pniu

pod

ane

ni˝e

j okr

eÊle

nia

odno

szà

si´

do d

ziec

ka?

Zde

cydo

wan

ie

tak

Rac

zej t

akTr

udno

pow

iedz

ieç

Cza

sam

iN

ie

7.5.

Ska

la k

ompe

tenc

ji m

atem

atyc

znyc

h

77

Kla

syfik

uje

i gru

puje

prz

edm

ioty

wed

∏ug

1, 2

cec

h ja

koÊc

iow

ych

Kla

syfik

uje

i gru

puje

prz

edm

ioty

wed

∏ug

3, 4

cec

h ja

koÊc

iow

ych

Rozu

mie

i w

ykon

uje

dzia

∏ani

a na

zbi

orac

h (c

zeÊç

wsp

ólna

, zaw

iera

nie

si´,

podz

ia∏ n

a po

dzbi

ory)

Poró

wnu

je li

czeb

noÊç

zbi

orów

(sza

cunk

owo,

pos

∏ugu

jàc

si´ o

kreÊ

leni

ami o

góln

ymi)

Ust

ala

rów

nolic

znoÊ

ç po

prze

z:v

∏àcz

enie

w p

ary

vlic

zeni

e

Wyk

orzy

stuj

e do

licz

enia

pal

ce

Zna

licz

by o

d 1

do 1

0

Licz

y w

zak

resie

10

Prze

licza

w z

akre

sie p

owy˝

ej 1

0

Popr

awni

e lic

zy p

rzed

mio

ty b

´dàc

e w

ruc

hu (n

p. p

rzej

e˝d˝

ajàc

e sa

moc

hody

,w

k∏ad

ane

do p

ude∏

ka p

rzed

mio

ty) w

zak

resie

10

Odw

zoro

wuj

e lic

zebn

oÊç

zbio

rów

za

pom

ocà

liczm

anów

lub

znak

ów g

rafic

znyc

h

Uk∏

ada

prze

dmio

ty w

ser

ie r

osnà

ce i

mal

ejàc

e

Pos∏

uguj

e si´

licz

ebni

kam

i por

zàdk

owym

i w z

akre

sie 1

0

Rozu

mie

i w

ykon

uje

dzia

∏ani

a po

lega

jàce

na

rozk

∏ada

niu

i sk∏

adan

iu z

bior

ów

Ust

ala

wyn

ik d

odaw

ania

i od

ejm

owan

ia w

zak

resie

5

Ust

ala

wyn

ik d

odaw

ania

i od

ejm

owan

ia p

owy˝

ej 5

Zna

zna

ki a

rytm

etyc

zne

Potr

afi z

apisa

ç dz

ia∏a

nie

mat

emat

yczn

e

Poró

wnu

je o

biek

ty i

okre

Êla, c

zy s

à ta

kiej

sam

ej d

∏ugo

Êci

Mie

rzy

d∏ug

oÊç

∏okc

iem

, kro

kam

i i s

topa

za

stop

à

Pos∏

uguj

e si´

nar

z´dz

iam

i mie

rnic

zym

i

W ja

kim

sto

pniu

pod

ane

ni˝e

j okr

eÊle

nia

odno

szà

si´

do d

ziec

ka?

Zde

cydo

wan

ie

tak

Rac

zej t

akTr

udno

pow

iedz

ieç

Cza

sam

iN

ie

78

79

7.6. Kwestionariusz rozmowy z dzieckiem do badania zainteresowaƒ przyrodniczych

Kwestionariusz sk∏ada si´ z dwu cz´Êci: cz´Êç pierwsza pozwala na ustalenie za-interesowaƒ przyrodniczych deklarowanych przez dziecko, cz´Êç druga – naustalenie zainteresowaƒ przyrodniczych okazywanych w dzia∏aniu. Zarówno w cz´Êci pierwszej, jak i drugiej zaleca si´, ˝eby prowadzone badania by∏y nagry-wane za pomocà kamery lub dyktafonu, co pozwoli na rzetelne przeprowadzenieanalizy jakoÊciowej zebranego materia∏u badawczego. Wypowiedzi rejestrowanena noÊnikach elektronicznych majà wiele zalet, przede wszystkim mogà byçprzez nauczyciela wielokrotnie odtwarzane. W analizie jakoÊciowej wa˝ne sàwypowiedzi werbalne i niewerbalne, dzi´ki którym mo˝emy, oprócz wiedzy,identyfikowaç towarzyszàce dzieciom uczucia i emocje. Zachowania niewerbalneto: mimika, kontakt wzrokowy, gesty, pozycja cia∏a, zachowanie przestrzenne,barwa i ton g∏osu. Wypowiedzi werbalne pozwalajà okreÊliç treÊç wypowiedzii stopieƒ p∏ynnoÊci mowy. Wypowiedzi dzieci nie sà oceniane w kategoriach: od-powiedê dobra lub z∏a.

Cz´Êç I – polega na przeprowadzeniu z dzieckiem rozmowy kierowanej pytaniami:1. Czy lubisz obserwowaç przyrod´? Dlaczego?2. Co obserwowa∏eÊ ostatnio? Opowiedz o tym.3. Jak wyglàda∏by Êwiat, gdyby nie by∏o roÊlin i zwierzàt?4. Jakie programy telewizyjne lubisz oglàdaç najbardziej? Dlaczego?5. Jakie czasopisma i ksià˝ki czytasz najch´tniej? Dlaczego?6. Czy lubisz opiekowaç si´ roÊlinami? Je˝eli tak, to w jaki sposób to robisz?7. Czy interesujesz si´ zwierz´tami? W jaki sposób zdobywasz informacje naich temat?8. Czy lubisz zbieraç i gromadziç materia∏y przyrodnicze? Je˝eli tak, to jakie? 9. Czy lubisz przeprowadzaç doÊwiadczenia i eksperymenty? Dlaczego?10. Czy pomagasz zwierz´tom w czasie zimy? Dlaczego i w jaki sposób to robisz?

80

11. Czy chcia∏byÊ mieç w domu jakieÊ zwierz´? Jakie i dlaczego?12. Zadaj pytanie zwiàzane z przyrodà.

Cz´Êç II – ma na celu sprawdzenie, jakie sà zainteresowania przyrodnicze dzieciokazywane w konkretnych sytuacjach. Do tych badaƒ nale˝y wykorzystaç ob-serwacj´ kategoryzowanà. Proponuje si´ obserwowanie zachowania dzieci w sytuacjach, gdy:

v zostanà zaproszone do przesadzania roÊlin ozdobnych (kategorie: zajmujesi´ czymÊ innym; tylko obserwuje, ch´tnie przesadza roÊliny);

v zostanà zaproszone do wykonania zielnika (kategorie: nie podejmuje zadania;tylko obserwuje, nie koƒczy rozpocz´tej pracy, wykonuje zielnik);

v zostanà wyznaczone do wykonywania obowiàzków dy˝urnego w kàcikuprzyrodniczym (kategorie: nie zaglàda do kàcika przyrody; obowiàzki wyko-nuje niedbale; troszczy si´ o roÊliny i zwierz´ta; obowiàzki wykonuje z du˝ymzaanga˝owaniem);

v zostanie zorganizowana wycieczka do wybranego ekosystemu (kategorie:nie interesuje si´ przyrodà; obserwuje przyrod´ i zbiera materia∏y przyrodni-cze; pos∏uguje si´ sprz´tem badawczym).

81

8. WYKAZ LITERATURY POMOCNICZEJ DLA NAUCZYCIELA

Al-Khamisy Danuta, Edukacja przedszkolna a integracja spo∏eczna, WydawnictwoAkademickie ˚ak, Warszawa 2006.Ba∏achowicz Józefa, Style dzia∏aƒ edukacyjnych nauczycieli klas poczàtkowych. Mi´dzyuprzedmiotowieniem a podmiotowoÊcià, WSP TWP, Warszawa 2009.Bogdanowicz Marta, Baraƒska Ma∏gorzata, Jakacka Ewa, Metoda Dobrego Startu.Piosenki do rysowania dla najm∏odszych, Gdaƒsk 2006.Brzeziƒska Anna, Burtowy Maria, Psychopedagogiczne problemy edukacji przedszkolnej,Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznaƒ 1992.Demel Genowefa, Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, Warszawa 2004.Dmochowska Maria, Zanim dziecko zacznie pisaç, Warszawa 1991.Doliƒski Dariusz, Mechanizmy wzbudzania emocji. Ekspresja emocji. Emocje podstawowei pochodne, w: Jan Strelau (red.), Psychologia. Podr´cznik akademicki, tom 2, GdaƒskGdaƒskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdaƒsk 2000.Do∏´ga Zofia, Diagnoza psychologiczna dzieci w wieku przedszkolnym, WydawnictwoUniwersytetu Âlàskiego Katowice 2005.Dudziƒska Irena, Dziecko szeÊcioletnie uczy si´ czytaç, Warszawa 1991.Fiedler Maria, Matematyka ju˝ w przedszkolu, Warszawa 1983.Gardner Howard, Inteligencje wielorakie. Teoria w praktyce, Media Rodzina, Poznaƒ 2002.Go∏´bniak Bogus∏awa Dorota, Uczenie metodà projektów, Warszawa 2002.Gruszczyk-Kolczyƒska Edyta, Zieliƒska Ewa, Dzieci ze specyficznymi trudnoÊciami w uczeniu si´ matematyki, WSiP, Warszawa 1992.Gruszczyk-Kolczyƒska Edyta, Zieliƒska Ewa, Dzieci´ca matematyka, Warszawa 1997.Gruszczyk-Kolczyƒska Edyta, Zieliƒska Ewa, Wspomaganie dzieci w rozwoju do skupiania uwagi i zapami´tywania, WSiP, Warszawa 2004.Guz Sabina, Edukacja przedszkolna w okresie przemian, WSP TWP, Warszawa1996.Guz Sabina, Edukacja przedszkolna na prze∏omie tysiàcleci, WSP TWP, Warszawa 2001.Guz Sabina, Rozwój i edukacja dziecka. Szanse i zagro˝enia, Wydawnictwo UMCS,Lublin 2005.Helm Judy Harris, Katz Lilian G., Mali badacze. Metoda projektu w edukacji elementarnej,Wydawnictwo CODN, Warszawa 2003.Kamiƒska Krystyna, Nauka czytania dzieci w wieku przedszkolnym, WSiP, Warszawa 1991.Kielar-Turska Maria, Jak pomagaç dziecku w poznawaniu Êwiata, Warszawa 1992.

82

Klim-Klimaszewska Anna, Pedagogika przedszkolna, Paƒstwowy Instytut Wydawniczy,Warszawa 2005.Klus-Staƒska Dorota, Konstruowanie wiedzy w szkole, Wydawnictwo UniwersytetuWarmiƒsko-Mazurskiego, Olsztyn 2002. Krauze-Sikorska Hanna, Edukacja przez sztuk´. O edukacyjnych wartoÊciach artystycznejtwórczoÊci dziecka, Poznaƒ 2006. Majchrzak Irena, Wprowadzanie dziecka w Êwiat pisma, Warszawa 1995.Moroz Henyk, Rozwijanie poj´ç matematycznych, Warszawa 1982.Muchacka Bo˝ena, Zabawy badawcze w edukacji przedszkolnej, Kraków 2002. Mystkowska Halina, Rozwijanie mowy i myÊlenia dzieci w wieku przedszkolnym,Warszawa 1991. Pankowska Krystyna, Drama i myÊlenie. O znaczeniach i wartoÊciach baÊni, tom I i II,Paƒstwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1985.Pankowska Krystyna, Pedagogika dramy. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Akademickie˚ak, Warszawa 2000.Parczewska Teresa, Edukacja ekologiczna w przedszkolu. Wybrane zagadnienia,Wydawnictwo UMCS, Lublin 2009. Sachajska El˝bieta, Uczymy poprawnej wymowy, Warszawa 1991.SuÊwi∏∏o Ma∏gorzata, Inteligencje wielorakie w nowoczesnym kszta∏ceniu, WydawnictwoUniwersytetu Warmiƒsko-Mazurskiego, Olsztyn 2004.Uszyƒska-Jarmoc Janina, Rozwój dziecka a edukacja, w: Krystyna Lubomirska (red.),Edukacja elementarna. Podstawy teoretyczne – wybrane zagadnienia, Zeszyt 1., CODN,Warszawa 2005.Waloszek Danuta, Pedagogika przedszkolna, metamorfoza statusu i przedmiotu badaƒ,Kraków 2006.Waloszek Danuta, Nauczyciel i dziecko. Organizacja warunków wychowania, ODN,Zielona Góra 1998.Waloszek Danuta, Program w edukacji dzieci. Geneza, istota, kryteria, Warszawa 2005.W∏och Stanis∏awa (red.), Edukacja przedszkolna w teorii i praktyce, WydawnictwoUniwersytetu Opolskiego, Opole 2006.

Artyku∏yBogdanowicz Marta, Dziecko o specjalnych potrzebach edukacyjnych w przedszkolu,„Wychowanie w Przedszkolu” 2000, nr 5.Braun-Ga∏kowska Maria, Dziecko w Êwiecie mediów, „Edukacja i Dialog” 2003, nr 6.Doniec Zofia, Gimnastyka buzi – çwiczenia i zabawy logopedyczne, „Wychowanie w Przedszkolu” 2002, nr 2.Falkiewicz-Szult Ma∏gorzata, Przedszkole a wszechstronny rozwój dzieci zdolnych,„Wychowanie na co dzieƒ” 2007, nr 3.

83

Gruszczyk-Kolczyƒska Edyta, Zieliƒska Ewa, O roli zabawek w procesie rozwojuumys∏owego dzieci, „Wychowanie w Przedszkolu” 2003, nr 5.Gruszczyk-Kolczyƒska Edyta, Zieliƒska Ewa, Jak przebiega proces uczenia si´ w przedszkolu,„Wychowanie w Przedszkolu” 2003, cykl 4 artyku∏ów.Kielar Maria, Rozwijanie umiej´tnoÊci opowiadania u dzieci w wieku przedszkolnym,„Wychowanie w Przedszkolu” 1983, nr 7, 8.Pufal-Struzik Irena, ZdolnoÊci matematyczne u dzieci: czym sà i jak je rozwijaç,„Nauczanie Poczàtkowe” 2004/2005, nr 4.Âlusarek Bernadetta, Okazje edukacyjne w praktyce przedszkolnej, „Wychowanie w Przedszkolu” 1989, nr 10.Zió∏kowska-Sobecka Marta, Pos∏uchajcie bajki. Rozwa˝ania o tym, jak opowiadaç w przedszkolu, „Wychowanie w Przedszkolu” 1996, nr 4.Zwiernik Jolanta, Szanse rozwojowe dziecka wobec projektowania sytuacji edukacyjnych,„Wychowanie w Przedszkolu” 1986, nr 11.