program natrczania [~rzygotownla Kolriisja...
203
Transcript of program natrczania [~rzygotownla Kolriisja...
program natrczania [~rzygotownla Kolriisja Prograli lowil
. dia Zawod6w G6rniczycl1,
powolalla decyzjq Nr GO Ministra Etlukacji Narorlowej
z dnia 20 grl~t lnia 1994r.
2
I . PLANY NAUCZANiA DLA ZAWODU PLAN NAUCZANIA Sreriilir Sikuia Lawodowa l ~ ~ l , i l l X l l l , l Zuri,icl: TEClirVlK ~ " R N i c i ~ n OI>I<RYIUKOWGO Z i 60
F,,cilsi"l"~lliiilliila
')"(">!dry yodiln j p o s I C I ~ ~ d l # ? y ~ b ~piietil l l lolOYi tiielolle 5 1 Oi l i~ovedn!o 8x8 i E s i l re l i t 3 lliilkl, CO W
52koie *la miadiie2y '.) gor,zny do ykon,,SU,, ,a ou dodii:*o\.,e ia,@cia I przCd,"l"lb\~: ol>aY2lql*Ot'ICi,
3
PILAN NAUCZANIA
Szknla Sredrlia Zawoilowa Tcdiillkoii, L ~ W O ~ . TECIINII< GORE.IICIWA ODKRYWKOWEGO 21 GO Podbildowa jrrogramowa rikola rasadnicza. iawdd - gbinik ekiploalacli odkiyivkowcj
LP.
- 1 -- 2 3 - ~-
5 6 Wyci10wa11ie I i z y c ~ n e - - .- - - I -- 1 14 1 __-.- 2 2 - 7-
4 - 40 2
*-LL__-5 7a-.E
3 2 5 30 - 2- 1 2 - --- 3 2-- 1 0
1 11-_- 1 16 _ - - 1 0.5 0 , s 2 -
Raze111 g0d~i11 przedii l iolbw og6 inoks r l a i ~~c_ ch 23 18 13 54 29 440 - 12 Podslawy ilidowy i ~ksp1oalaii;-
4 2 30 13 Geaiogin 2 - 2 - 1.5 .- 30 14 Piacowiiia l e m i ~ l l a . . 3 3 2 do - 15 .- Elck l~a lcc l in ika i ai#lo8nalykv 2 2 30
3 2 40 17 M a s z y ~ y i i l r ~ i j d ~ e i l i a do
5 2 40
-- i ~ ~ 6 b k i skai
20 Mierii iclwo . 21 P i r & ~ ~ w l , e iv m. . . - .- 22 Z a i ~ i g > ~ x g a l h ' j ~ e . .
Rarern godrlr l pizetl~ll ioIOw rawodowycl l 7 12 17 400 G o d z i r l y y o ~ y c j l l o f l . -- - - -
Piaklyka zawodowa: 4 l y ~ d n i e w kiasie Ogiiiein godrin prredmioldw 30 30 30 o b o w i q f ~ ~ ~ y ~ ~ -- Narioilowiqzkowr znhc in poraiekcyjne: '1 wymlsry godzin pos2clegdinych ?r2edmiotOw ddielone rqadpowiednia na le ranie lata nailkl, r o w
rzkole dla irl lodiery ") godzlny do v,ykoriySlanla no dadalkoivc ZalSci.? z piredlniolow obowia~kawycli
sla doroslycll -
Piieilinioly nniiczania (obowiqkowe)
Jei&polski
Raietn godiln tygOdniowo vi 3-letnlnl cyklt~ nauciania w lor~nic slacjoriarnci'
i 6
-- 6 2 2
nazein godrin
w 3- letaim cykli, ao(~czania w fo rme iaocr~,ei')
80 80 30 40
Ola nilodllety
KLASA
I 1 I 1 I L~czha i~godn i "auk!
38 134 / 30 Liczba godzin lygadn~ovio
4 3 3
Karem gndzin
lygotlniowo w cykiu naoc2anla
10 6
- 4 3
Jqzyk n l l c r Hisloria " i~!!g!,!cjiyki
- 2 2 2
2
2
2 1
A_-=
II. PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTOW ZAWODOWYCH
Lp I Nazwa przedliiiotu stroiia .. .......
1. Podslawy budowy I eksploatacji maszyli i urzqdzeli .... -1 2. Geologia ~T.--/ ....... I ...
Pracownia ~eci ir i icz~ia ! 5.1 1 1
G . Maszyriy i urzqdzenia do eksp~oatacji, obrobl<i i przerobki skal
.- . 85 . 7. Technologia eksploatacji, obiobki i pizerobk! skal 113
~- . . . . . ~ - - l ~ h n i l ( a slizelnicza 133
.... Mierniclwo gbrnicze
- prawne w goiniclwie 1 155
. ........ - 11. / Zajecia praktyczne
UWAGI:
_ 12. ....... 13.
1. Podzialu inaleiialu nauczania w poszczegolnych programach iiauczaiiia
dokonalio uwzgl$dniajqc plari nauczaiiia dla Ieciinil(t~~n 5 - lelniego iia
podbudowie piogramowej szkoly podslawowe)
2. i'odzialu rnaleriaiu nauczaiiia w poszczegoliiycl? progranrach iiauczania dla
technikum 3 - leiniego na podbudowie piogramowej szkoly zasadiriczej, szkoly
(nauczyciele) dokoiiaja, we wlasiiyni zakresie pizy zac l iowa l?~~ obowiqzkowego
zakiesu lresci ksztalcenia wyiiikajqcego z podstawy prograliiowe) clla l e c l ~ ~ i ~ l ~ a
gornictwa odkiywkowego, po ustaleiiiu slopiiia opanowaiiia wiadoiiiosci i
i. ulniej~li iosci zdobylycli pizez ucznihw w szkole zasadniczej.
...... _ .- ~/ ~
Czlowiek, praca, srodowisko I 186 . ... .~
Zarys wiedzy o gospodarce 195
3. W prograinach nauczania po kaidyin dziale teniatycrnyin siorinulowaiio
wyinagania Tiustyni driikiem zarriaczono podslawowe wymagania proyramobve
do zaliczer?ia na oceiig dostateczniq
4. Organizacja zajec w szkole dla doioslych (z uwagi na mniejsz;j liczbq godzin
przeziiaczonyci? tia realizacje) powiriiia uwzglgdniat lalcie kieiowanie
salnoksrtalceniem sluchaczy, aby zalcres uniiejqliiosci zawodowycli
przewidziany przez podstawe programowq dla lechnika gornictwa
odkrywkowego by1 opaiiowany.
5 Zajgcia specjalizujqce - o tresciach w tyni przedmiocie docyduj;j szkolrie
zespoly przediniolow zawodowych i przedstawrciele piacodawcow absolwenl0w ,
technikum w zawodrie lechnilc gornictwa odkrywkowego Przy zacliowaniu
ksztalcenia szerokoprofilowego w len sposob stworry siq absolwentorn szlcoly , .... rnozliwosci dostosowania sie do realnego rynki! pracy. Zajqcia le mogq bye
realizowane na terenie szkoly lub zakladow przeniyslowych wediug uznaliia
zespolu opracowuja.cego prograln.
G. Program naiiczania przedmtotu ,,Prakiyka zawodowa" uslalajq szkoly w
porozumieniu z zakiadanii pracy, do ktbrycll kierowaiii squczniowie na
praklykg.
PODSTAWY BUDOWY I EKSPLOATACJI
MASZYN I URZADZEN
1. CELE KSZTACCENIA
W wyniku rorgaiiizowaiiego piocesii naiiczania iiczeli (slucliacz) powlniell
uiniec
- dobrac sposob wykonywania pomiaiil do o l~re~lo i iyc l i waruiil~ow oiaz wylkonat
podslawowe poiniaiy przy pomocy ro21iych przyrz;~cl6w po~liiaiowycll
okieilac z PN i I~SLII~I(LI oiaz obliczyc podslawowe wielkosci doiyczqce
loleraricji, pasowan t chropowaloici powierzci,ni,
- wykonac szkic oiaz rysiiiielk iecliiiiczliy czqsci niaszyny rwymiarowac i podac
ornaczenia zgodnie r obowia,zujqcymi normaini ~ysuiii(u leclinicznego,
analizowat Dokuineiiiacjp Tecliiiiczno-Rucliowq (DTii) o iar insiri!lkcje ohslugi
inaszyn i urzqdzeii:
-- inlerpieiowal i stosowac w praklyce podslawowe piawa statyki, Ikiiieinalyk i
dytiainiki doiyczqce pullklu ~iialerialllego ciala sztywnego, ciala sprqzyslego I
ciaia spi~iysio-plasiycznego,
- wykonat obiicreiiia wyirrynialosciowe, oikreslic wymiai), i dobrac inaierlaly na
i elemeniy maszyi? z uwzgigcli?ieniem lekkosci lkonstrukcji, oszczqdnosc~
iiiaieiialii, iniezawod~iosci, lrwalosci i iiioiliwosci iiiskiego kosziu wykonania,
- rozrhzriiaC lkoiistrukcje, zasady dzialania: polqczeii osi, vdaiobv, lozysl(,
spireg!el, liailiillcow i mecliaiiizmow oraz ol<resliC icii zasiosowaiiie w budowie
niaszyn,
. okresla~ iia podstawie dokurne~ntacji ieclinicmej (rysunki zloZeniowe i
zespolowe) elemeiily skiadowe niaszyliy Iub urzqdrenia orar i~slal ic icii
dz~aianie,
-- zaplaiiowac pizebieg procesu ii ioiitaiu i denioiilazil maszyl? i ilrzqdzeii,
. wyjasriic bitdowg i zasadg dziaiania napgdow liydi-a~~liczi?ycli i piieurnalycznych
oiar okieslal icll wylkorzyslanie w pioccsacli leclinologicz~iycli.
dobieraC odpowiednie srodki transpoitu w zaleinosci od rodzaju
transpoitowanego iiiaterialu.
- rozpoznak stan iechniczny niaszyii i urzqdzeri oraz scharakteryzowal rodzaje
obslug i organizacje sluzb koilsewacyji~o-naprawczych.
. oceni l prawidlowoSc uiytkowania nlaszyn i urzqdze~i oraz wplyw obslug
technicznych na wylriki produkcji,
- - slosowal rachunek ekonoi~iicziiy w podejmowaniir decyzji o cliaraklerze
technicznym i orgariizacyjnyrn w sferze eksploatacji.
- posluglwal siq: labilcami, wykresami, normarni panslwowyiiii, kataloga~ni
technicznynii, Dokurnentacjq Techiliczno-Ruchowa czasopisrnami i inn*
literaturq tectinicznq.
Podzial iiiaterialu ~iauczania --
i q Dzialy t en ia t ycz i i ~
Klasa I
1. Poniiary warsztalowe
2 Tolerancje i pasowania. CliropowatoSC powierzchni
3 Podstawowe wiadomosci z rysunku teclinicznego
4. Zasady szkicowania
5. Odwrorowywanie obiektow iia plaszczyinie rysunku
Odwzorowywatiie zewnglrznych i wewngtrznycl zarysow przedmioti~
Wyiniarowaiiie rysuiikowe
Rryly Sciqte i przenikajqce sie
Polqcicrenia inaszynowe w rysutil(u technicziiym
Rysunek zioieiiiowy
11. Rysunek sctie~nalyczny
12. Sily i ich wlaiciwosci
13. Plasl(t uklad sit
14. Przestrzenny uklad sit
~ ~
.P. 1 Dzialy tematyczne Orieniacyjna liczba ~ ~~ godzin . ~~
4
3
6
6
6
4
G
3
4
5
- 15
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33,
34.
35.
36.
37.
38.
39
10.
11.
12.
13.
.. ... ... Tarcie
Srodek cigikosci ciala.
Kinemaiyi(a p~l l lk lu
Oyiiatiiika
Iiozciqgaliie i Sciskanie
Scinaiiie i docisk powierzcliniowy
Zginanie.
Skrqcanie.
Wyboczeiiie
Do dyspozycji naiiczyc~ela
Klasa ll
WytrzyiiialoSC zloiona
Wylrrymalosc znigczeliiowa
Polqczeliia nitowe
Polqczeiiia spajane
Polqczeiiia ksztaltowe
Polqczenia gwiiitowe
Elemenly podatlie
Polqczeiiia rurowe i zawory
Osie i waly
io iyska
Sprzegla
Haiiiiilce
Przeklaclnie rilecliaiiicz~ie
Meclianizniy
Monlaz i deiiioii lai iiiaszyn i urzqdzeii
Uklady liydraulicz~?e
Ultlady plieumalyczne
Urzqdzenia transportowe
NiezawodnoSc, IrwaloSC. Zlliiany staiiu tecli~iicznego maszyii i urzqdzeii Diag~iostyka lechliicziia.
- -~
Dzialy icmatyczne Orientacyjna
~- liczba goclzin - -. .- 41. Uzytkowan~e rnaszyn i urzqdze~i Obsliiga techniczna IP' I 1
1. Pomiaw warsztatowe
45.
16.
Cel i dokladnos1 poniiarow waisztalowych. Melody pomiarowe Narzgdzia
poniiarowe: przyrniai kreskowy, szczeiinomierz. promieniomierz, l i~iiai
krawgdziowy, kqlowniki, suwmiarki, wysokosciomierze i glqbokosciomierze. Plytki
wzorcowe i icli zaslosowaliie Czujriiki diwigniowe, zegarowe, diwigniowe-zgbale,
diwigniowo-Sr~ibowe. lasmowe, pneumatyczne, indukcyjne. Sprawdziaiiy i icli
zaslosowanie Mikroskop warszlalowy.
Wyniaqaiiia. - - wykazat rtr inice miedzy mierzeniem i sprawdzaniem,
- rozrOinlc sprawdziany i okreslic icl i przeznaczenic,
- zmierzyc czQSci rnaszyii o ro inyc l i ksztaltach za pomocq przyrzqclow
Teciinologia i organizacja napraw
Gospodarka inaterialowa i elektioenergelyczna
Organizacja, zatzqdzanie i ekono~iiika ekspioalacji iiiaszyn i urzqdzen
Do dysporycji iiauczyciela
Razein w cyklu naucrania
suwmiarkowycli i inikrometrycznycli,
10
4
10
266
-- scliarakleryzowal plylki wzorcowe i sposob posiugiwaiiia siq inimi,
-- wykonac pomiary prry poiiiocy cz~ijnikow,
- dobrac sposob wykonywania pomiaru do okreSloinycIi waruiikow.
2. Toleraticie i pasowania. Chropowatosc powierzchni
Zmiennost czqsci w budowie niaszyn. Rodzaje wyiniarow. Wymiat-y
graniczne, wyrniar nominainy, odcliylk~ granicziie. Toieraiicja wyiiiiaru Pasowanie
Zasada stalego otworu i watka, luz i wcislc. Budowa ulctadu lolerai1c)i wg PN
Uklad pasowati. Operacje i-acliuiikowe na wyiiiiaracil lolerobvaiiycl? (doda!vanli? I
odejniowaiiie wyiniarow loieiowanycli, ol~l icza~l ie ia~icilciiow wyln~arou,ycli)
Oznaczenia chi-opowatosci, wzorce cliropowatosci.
Wvmaqania:
- roz ro in i l rodzaje wymiarow liniowycli,
-- obl iczy l wymiary gi-anicznc, odcliylki, tolerancj?,
- interpretowad graficzne przcdstawienie toierancji i luzow,
- obl iczy l luzy, wciski, iaticucl>y wymiarawe,
- wyjaSnic oznaczeniil chropowaiosci wg. PN i iwykazac jej zwiqrelc z eksploalacj,?
maszyii i urzqdzeii,
- wybiaC z PN odcliyiki dla zadanycl? pasowaii i obliczyc luzy.
3.Podstawowe wiadornosci z rvsunku techniczneqo
Z~iaczenie rysunkii w leclinice. Polskie norniy rysutilcowe Rodzaje i nazwy
rysuiikow. Materiaty i przybory rysuiiicowe Linie rysuiikowe Formaly arkiiszy
rysuiil<owycli, Tabliczict iysunkowe. Podzialki. Pislno rysiinlcowe.
Wy11iaqa1iia:
- ror ro in ic rodzaje rysunkow, linii i forrny arkitszy rysunkowycli,
-- posliigiwac siq ka(aIogie11i Polskich Nor~ii.
- dobrac materialy i przybory tys i~nkowe do okresloiiycli zadazi.
4. Zasadv szkicowania
Cechy i wymagaiiia dotyczqce dobrego srkicu. Zasady srkicowania lhiiii
pozioniych. piotiowych. ukosilycli, OkrQ(j0w. elips i lukow. Szkicowanie roriiycli
elenienlbw geo~netrycznych.
Wvrnaqania:
-- wykonac szkice plaskich figiir geometrycznycll z uwzglgdnienienl
poprawnosci ksztalt6w, proporcj i i wymiar6w,
--- wykonal szkice zadanycli f igur
5. Odwzorowywanie obiektow na plaszczvinie r v s u n k u
lstoia rziilowaiiia proslolcql~iego. Purlkt w rzulacli prostokqlnycli. Obiekly
liniowe i plaskie w rzuiach prostokqlnych. Obiekly przestrzenne w rzulach
prostokqlnych. Rodzaje rzutow aksonometrycznych Obiekly plaskie i przeslrzenne
w rzucie aksonometrycznym ditllelrii ukosnej.
Wvrnaqania.
- naszkicowal w rzutacli prostokqlnycli obiekt plaski i przestrzenny,
- wykonat szkice bryly z lo ionej w rzufach prostokqtnycli na podstawie
rzutu aksonometrycznego dimetrii ukosnej,
- wylconac szkice biyly zlozonej w rzucie akso~iometrycznyin ditnelrii ukosnej na
podstawie szkicu lei bryly w ukiadzie na trzy rzutnie
6. Odwzorowvwanie zewnetrznvch i wewnetrznych zawsow
przedmiotow
Widoki - rziily odzw~efciedlajqce zewnetrzny zarys przedt??iotu. Ogoine
wiadomosc~ o przekrojacli. Rodzaje przekrojow. Klady. Oznaczaliie widokow.
przekrojow i kladow. Ogoine regiiiy przedslawiania i rysowaliia wldokow,
przekrojow i kladow.
Wy~naqa~iia.
- naszkicowac przekroj i klad przed~iiiolu wykonywane tq saniq plaszczyziiq
przekroju,
- naszkicowaC przedmioi z widokieni czqslkowyni,
- ocenic w jakicli sytuacjacli zaiys wewnqtrzny prrcdrniotu wolno i wal.to
przedstawic l in lq k rcskowq
- wskazac ograniczenia stosowania przekrojow poicjwkowycli,
- wykonae szkic przekrojn oraz polwidokii i lprjlprzekroju elernentu tniaszyny.
- - dokonac wiasciwcgo wyboru rziitow (widokow, przckrojow i kladow) w
cell? odzwierciedlenia wskazanej czCSci maszynowcj.
7. Wvmiarowanie rvsunkowe
Eiementy wymiaru rysiinkowego. Wymiarowanie roz~iyci i eleniefit6w
geomelrycznycli. Uproszczenia wyllilarowe. Porzqdl(owe zasady wym!arowaliia.
Zasady wylniarowania wynikajqce z polrzeb ko~istrukcyjnycli i teciiiioloyicziiycli
Zapis wyrniarow tolerowanycli.
W v ~ i i a a a ~ i ~ a
- scliarakteryzowac ogolne zasady wyrniarowanla,
- wykonat wymiarowatiie szkicow czgSci inaszyn w rzutacli na clwic i trry
rzutnie z oznaczenietn tolerancji, pasowa~i, chropowalosci powierzcli~ii I
rodzaju obrbbki.
8. Bwlv sciete i przetiikaiace sic
Dryly sciete ukosnie t icii rozwiniecia. Dryly przenikajqce sic. Odwzorowaii!a
linii przeiiikania biyi plaskoScieniiycli i obrotowycli.
mrnaqania:
- tiarysowac powierzclinig rozwiriiqcia bryiy Sciqtej ukoSnie,
- tiarysowac linie przenikania dwoch walcow.
9. Potaczenia maszyriowe w rvsu~lku technicznym
Zasady rysowania gwiiitow i poiqczeii gwiiilowych. Oznaczanie i
wymiarowanie gwinlow.
Zasady rysowania spoil? i ich wyiniarowanie. Zasady rysowaliia i
wymiarowania polqczen nilowycli. lutowanych, klejonych i zgrzewanycli.
Uproszczenia rysurikowe polqczeli.
Zasady rysowania czesci kiasy walek. Zasady rysowania podciee
obr6bkowycli. eleme~ilow wielowypuslowych, rowk6w i iniiych szczegolow
konstrukcyjnych waIl(0w.
Wvniaqa~i~a
-- wykonat szkicc polqczeti nitowyell, spawanycli, zgrzewanycii, gwintowycli
i ksztaitowycli w ro inyrn stopniu uproszczcnia,
- zwymiarowai: wykonarie szkice polqczeri
10. Rysunek ztoieniowy
Rodzaje rysunkow zloieii iowych Funkcje i cechy rysunl<u zloieniowego.
Oznaczanie czqsci skladowycli ria rysunkach zloieniowych.
Wvniaaania:
-- oCreSlic zasady wykonywanla rysuiikow zloieniowych,
- oRreSlic jakie wyniagania iniusi speltiiac rysunek zeslawu eleiiienlow, a ]al(ie
rysunek zloieniowy,
- odczyta i budowe i zasade dzialatiia urrildzenia przedstawioneyo na
wskazanyrn rysunku,
- opracowac wykaz czgsci do rysunku podzespolu.
11. R y s u n e k s c h e t n a t v c z n y
Hoia sctiemaiu w rysunku ieciinicznyin. Rodraje scliemaiow
kiiiemaiyczt?ycli. Zasady rysowania scliematbw kitiematyc;l~iycli. Symbole
graiiczne elernent0w maszyi? i mechaoirmijw.
Wvmaqaiiia:
- okrcSiiC zasady rysowaiiia schemat6w I~iiie~~iatycztlyCll,
- odr6init schenialy kiiiemalyczne zasadliicze funkcjonalne I str i~kt i~iait ie,
- odczyta l zasadq dzialania urzqdzenia na podstawie scilcrnatow
kinematycznycii: funkcjonainego lub zasadniczego
- opracowai schema: kinematycziiy wskara,iego iirza.dzetiia.
12. S i l y i ich w tasc iwoSc i
Podzial wielkosci inechanicrnycli. Dziaiania na wektoracli. WiaSciwoSct I
podriai stl. Uklady sil. Wiery I reakcje wigrow
Wyiiiaqaiiia.
-- scl~arakteryzowac rodzaje i ukiady sil,
-.- oixeslic zadaiiia sialyki,
- okreilic pojecta: puiii(l mateiiaii?y i ciaio doskonale srtywlie.
- wyjaSnit zasady statyCi,
-- wykona l dzialania na wektoracii metodqgeometrycznq
ro r r6 in ic rodzaje wiqzow i okresliC kierunki reakcji w poszczegolnycll
rodzajach wiqzow.
< 3 . Praski uklad sit
Uklad sil o wspoinej osi drialaiiia i warunek rbwnowagi tego iikladu.
WyCreSina rncioda sidadania ukiadu sil zhieinych. Rozkladaiiie sily na dwie
skladowe Rzut sily na 0s i twierdzenie o sumie rrutow. Geornetryczny warunek
rownowagi plaskiego ukladu sll zbieznycli Analilyczne skladanie plaskiego ukladu
sit zbieinycl? Analityczliy waruiiek row~iowagi plaskiego ukladi~ sll zbieiilycil
Monierit sily wzglgciem punktu. Moinenl glowny ukladu sil. Para sll i jej wlasnosci.
Heciiil<cja sily do dowolnego bieguna. Wykreilne skladanie sil metodq wieloboku
sznurowego i wykreslny warunek rownowagi plaskiego dowolnego ukladu sil.
Analilycziie skladanie plaskiego dowolnego ukladu sil. Analityczily warunek
rownowagi plaskiego dowolnego ukiadil sit. Wyznaczanie reakcji belek.
Zagadiiienie trzecii sit.
Wyrnaqania:
- wyjasnic geometryczny i analilycziiy waiuiiek rownowagi plaskiego uldadu sil
zbieinycti.
- wyjasnic analityczny warunek rownowagi plaskiego dowolnego ukladu sil.
- - wyznaczyc warunki rownowagi punktu rnaterialnego i ciala sztywnego pod
dzialaniern plaskiego ukladu sil zbieinycli,
- obliczyc reakcje belki dwupodporowej obciq ionej silami skupionyrni
dzialajqcyrni pod dowoinyrn kqtern w stosunku do osi belki, obciqzeniem
ciqglyin i par3 sit.
14. Przestrzeliny uktad sit
Rzuty sily na trzy osie proslok%lnego ukladu wspoirzgdnych. Momeiit siiy
wzgl$deiii osi Waiirnki rownowagi przeslrzeniiego dowolnego ukladu sil.
lNyriiaqania
- - wyjasnic analityczny warunek rownowagi pizestrzennego ~ikladu sit,
- wyznaczyc reakcje na podporacii walka obciqionego przestrzennym
dowoinym ukladeni sit.
15. Tarcie
Taicie slirgowe. Tarcie na iowiii pocliyle,, Tarcie w lozysl~acli slizgowycii
Tarcie toczeiiia
Wytiiaqaliia:
- wyznaczyc sit? potrzebnq do zrownowaienia sily tarcia sl izyowcgo dla
zadatiego przypadku,
- - wyznaczyl inoiiieiil potizebny do zrowriowazenia iiiomenlii wystqp~rjrjceijo w
Ioiysliach slizgowycli z uwzglgdnieiiie~ii larcia,
-- wyznaczyl silq polrzebna, do zrownowaienia sily larcia tocznego dla radaliego
przypadku.
16. Srodek cieikosci ciala
Olireslenie Srodka cigikobci. Poioienie Srodka ciezkosci a rowiiowaga cia1
Srodek cigikosci linii Srodek cieikosci powleizchni. Mo~nenl statyczny
Wyiiiaqania.
- wyjastiic pojqcie Srodka c iq ikosci ciala,
. . wyznaczyc Srodck c ie ikosci zadanej figury plaskiej,
- wyznaczyc polozenie siodka cigikosci przekroju belki zioionej z
znoimalizowanych lkszlaltowiii l~~w,
- wyznaczyc poio%eiiie Srodka cig2kosci jednorodnej bryly.
17. Kinematvka punktu
Rucl? prosloliniowy jednoslajiiy. Ruci? prostoli~iiowy rniieiiiiy. Wyiiresy
prgdkosci i drogi dla iuciiu jednoslajnego i ztnielinego Rucli jednoslajtiy po
okrggu. Rucli obrotowy ciala sztywl?ego dookola stalej osi.
Wyniaqatiia:
- okresiiC rodzaj rucliu na podstawie wykresbw S = f(t),
- okre5liC rodraj rucliu po okrggu na podstawie podanych wartosci
przyspieszenia,
- rozroinic paramelry rucllli i wyzliaczyc zachodzqce miqdzy iiimi zaleinosci.
Zasady dynatniki. Siia bezwladnosci Zasada d'iiiainberfa. Praca
mechaniczlia i jej jediiostki. Energia mecliaiiicma. Moc i jej jedtioslki. Sprawnosc. . .
Pqd i iinpuls siiy (popqd). Zasada rowilowatnosci pracy i energii.
!Alvmaoania:
- rozroinic dynamiczne rownania ruchu punktu materialnego,
-- wyznaczyc warunki rownowagi punktu materialnego p o d dzialaniem sit
zewngtrznych dzialajqcycli na ten punkt z uwzglgdnieniem sily
bezwladnosci,
- obiiczyc pracg sily w ruchu prostoliniowym puriktu oraz w rucliu po okrqgu.
- obl iczyt moc mechanicznq w ruchu postgpowym i obrolowym,
-- obliczyc sprawnosc urzqdzenia.
19. Rozciaqali ie i Sciskanie
Ogolne zaloiellia ineclianiki ciala OdksrlaicailleQo. Podzial odksztaice~i
Siiy wewnglrzne I naprqienia. Napreienia norniaine i styczne. Odksztaicenia przy
osiowym rozciqganiu I Sc~skaniu. Liczba Poissona. Prawo Hooke'a przy
napreieniach normalnych. Statycztia proba rozciqgania. Zjawisko spigtrzenia
naprqien i czyniliki wpiywajqce na wiasciwosci wylrzymaiosciowe Napreienia
dop~iszczalne Napreienia cieplne Nos~iosc graniczna.
Wymaqania:
- roz ro in i l podstawowe przypadki obciqiel i eiementow koiistrukcyjiiycli,
- wyja8tiit prawo Hook'a i okresl i t jego praktyczrre zastosowanie,
- objasnik przebieg statycznej proby iozciqgania.
- okres l i l purikty cllarakterystyczne na wykresie otrzymanym przy statyczncj
probie rozciqgania,
objasnic zjawisko spiqlizania napr?ieii,
- okresl i l czynniki wplywajqce na wlasciwosci wytrzymalosciowc
materiataw,
- okreSIic wplyw leliiperatuty na wlaSciwoSci wytrzynialosciowe inaterialow,
- wykonal obliczenia wytrzyrnalosciowe dla elernontdw rozciqgaiiycli i
Sciskanycli.
20. S c i n a n i e i d o c i s k p o w i e r z c h ~ i i o w y
Scinanie technologiczne. Dopuszczaliie napr?ienie iia Scinanie Docisk
powieirciiniowy. Obliczenia wytrzyilialosciowe polqczeli iiilowycli i spawanycli.
Wvmaqatiia:
- objasnic piawo Hook'a dla napi?ieti stycmycli, , ,
- objasnic przypadek Scinanla toclinologicznego,
-- wykona l obliczenia wytrzytnalosciowe dla elementow naraionych na
scinanie i docisk powierzcliniowy.
21. Z q i n a n i e
Moment zglnajacy i sila ltiqca w pizekroju beiki. Wykresy tno~iienlow
zgitiajqcych i sil lnqcycli. Zalei~iosci tiiigdzy silq lnqcq i ~iiomeiitem zginajqcylii
Osiowy i biegunowy moment bezwladnosci. Wskainji( wytrzytiiaioSci przekroj~t i ia
zginaiiie. Podslawowy warirnek wytrzy~iiaiosc~owy w obliczentacli beiek iia
zginanie. Odl~szlalcenia przy zginatiiu
Wvmaqania.
- wykonac wykresy sii tnqcycii i momenlow gnqcycii belek oraz wyjasnic
zaleinosci wystgpujqce migdzy tymi wykresami.
- obiiczyc momenl bezwiadnosci przekroju i wyznaczyc wskainik wytrzymalosci
przekroju na zginanie.
- wykonai: obliczenia wytrzymaiosciowe belek naraionych na zginanie.
Naprgienta i odksrtaicenia przy skrgcaniu. Moment skrgcajqcy. Wykresy
niomentu skrgcajqcego. Wskailrik wytrzymaioici na skrgcanie. Obliczairie waiow
na skrgcanie.
Wyniaqania:
- wyjasnic raiozenia przyjgte w teorii skrqcaiiia,
-- wykresiic i uzasadnic rozkiad naprgieii przy skrgcaniu w przekroju
prostopadiyfn do osi belki,
- wyliczyi: napreienia dla zadanego przypadku elementu skrqcanego
23. Wvboczenie
Slalecznosc ukiadu sprgiystego. Siia krytyczna i naprgtenie krylyczne.
Obliczanie na wyboczenie prgtow sciskanych
Wy~naqania
- wyjasnii: zjawisko wyboczenia prgta,
- wyjasnii: okreslenie ,,slia krytyczna",
-- wykonai: obiiczenia tecliniczne wyboczenia prgta
24.WytrzvmaloSc z lo iona
Pojecie wylrrymalo~ci zloio~iej. Rozklad iiaprgteii przy rglnanlu ukoSnyin.
Rozklad naprgieri przy zgliiaiiiu z osiowytii rozciqgaiiieiii Iiib sciskaiileiii Rorl<laii
~ iaprqie i i prry sciskani~i miniosrodowym. Rdzeli prrekroji!. i-lipolezy
wylrzymalosciowe. Naprqzenie zaslqpcze przy skrqcaniu z r0wiioczesiiym
zyinaniein.
\ N y ~ i i w --
- okreslic przypadki wytrzymalosci zloionej,
- objaSniC rozklad naprgteii przy zginaniu iikoSnyiii,
- objasnic rozklad inapiqieii przy rginaniu z rownoczesny~ii osiowym
rozciqganiem lub Sciskaniem.
- objasnic rozklad iiapreieli przy sciskaniu mimosrodowyiii,
-- okres l i l pojvcie rdzeri przekroju,
-- objasnii. liipaterq tiapipieiiia slycznego i l i ipolcrg cnergetycriiq
- wykonac obliczenia wytrzy~nalosciowe elemcntow konstrukcyjnycli dls
poszczegolnycli przypadkow wytrzymalosci zloioilej.
25. Wytrzymalosc zmgczeniowa
Wpiyw obci@eii okresowo zinieiinycii na wylizy~iialosc Wykres
zrneczeniowy. Czy~inil<i wplywajqce iia wytrzy~iialosc zniqczeniowq Oblicreiiia
wy11-zymalosciowe pizy obciqzeniach okresowo ziiiieniiycli.
Wmaqania
- okreslic jakle czynnlki majq wplyw iia wspolczyiinik 1 1
Charakterystyka i rodzaje polqczen nitowych. Rodzaje i wyiniary nilow
Obliczanie wylrzyinaloSci polqczeri nitowycll
Wvrnaaania
- sklasyfikowal rodzaje polqczen w czgsciacii iliaszyn,
- okreslil rodzaje niiow i podac ich zastosowanie,
- scharakteryzowal polqczenia nitowe,
-- wykona l obliczenia wytrzyrnaloSciowe polqczeri nitowycli
Charakterystyka i zaslosowanie polqczen spawanych. Rodzaje spoil? i ich
oznaczanie. Odksztalceiiia i wady spawalnicze. Obliczanie wytrzymalosci
polqczeii spawaiiych. Chaiakleryslyka i zaslosowanie polqczeri zgrzewaliych.
Wytrzyrnalose polqczeii zgrzewanych Charakterystyka i zaslosowanie polqczen
lulowanych.. Wytrzymalosc polqczen iutowanycl?. Charakterystyka polqczen
klejonych. Wady i zalety polqczen klejonych.
Wyrnaqania:
- okreslic rodzaje spoin i podac icl i oznaczenia,
- odczytac z rysunku rodzaje zaslosowanych spoiii,
- ok re i l i t zastosowanie polqczen zgrzewanycli,
-- scharaktcryzowat polqczenia klejone,
--- porownal wady i zalely polqczen spajanych.
- wykonac obliczenia wytrzymalo9ciowe polqczeri spajanyclr.
28. Polaczetiia ksztaltowe
Charakterystyka i klasyfikacja poiqcreri lksztailo~ar)icll Koilslri~kcja i
zastosowanie polqczeii wpustowycli. Rodzaje i lko~istri~l~cja wpuslow Oobor i
obliczaliie wpustow. Rodzaje i zaslosowanie polqcreii w~elowypuslowycii Melody
wylkonywania wielowypustow. Dabor i ohliczanie wielowypustow Ct?aral(terystyka I
zastosowanie poiqczeii lkolkowycli i sworrniowycli. Ohliczanie wylrry~iiatosct
polqczeii sworzniowych Ct?arakterysl),ka i Iklasyfikacja poiqczeli kllnowycll Wady
i zalely poiqczeii lkliiiowych.
Wvtiiagaiiia.
- okrcSIi.5 zastosowanie p0l;jczeli wpustowycli,
- okreslic zasady doborii wpuslow,
-- okresli.5 rodzaje i zastosowanie polqczeii wielowypustowycli,
- objainie nietody wykonywaiiia wielowypuslow,
- wykona.5 obliczenia wytrzynialosciowe polqcroti ksztaltowycli,
- okreSiid i-odzaje i zastosowaiiie potqczeii ikolkowych i swoizniowycll.
- odczytac z rysunku zloieniowego konstrukcje i rodzaj polqczetiia
ksztattowego oraz stosowane pasowanin.
29. Potaczenia qwintowe
Ctiaral~lerystylka i ktasyfikacja ipolqcczeii gwintowych. Budowa I podslawowe
parametry gtw~ntu Rodzaje gwintow i icii raslosowaiiie Klasyfil<acla i
zastosowanie iqcziiik6w gwititowycli. Ukiad sit w polqczeiiiu gwintowyni
Oblicranie wylrzyiiiatosci polqczeii gwintowycli
Wv~iiaqania:
-- ohjasiiic bizdowe gwiritii, I
I - - okrcslic podstawowe paratiietly gwintu,
- sklasyfikowac i okresl i t zastosowanie lqcznikdw gwintowych,
- scharakteryzowat polqczenia gwiillowe.
- wykonal obliczenia wytrzyrnalosciowe polqczeri gwinlowycll,
- odczytae rysunek zloierliowy polqczenia gwintowego I okresl i t jego
elernenty.
30. Elernenty p o d a t n e
Cl?arakterystyka i klasyfikacja elerneiitow podatnycii. Klasyflkacja sprgiyil.
Malerialy stosowane do wyrobu sprgiyn. Charakteiystyki sprgiyn. Paranietiy,
rodzaje, konstrul<cja i zaslosowanie sp iq i y~ i srubowycli. Charakterystyka
i konstrukcja sprgiyn plaskich. Cqczniki gulllowe. Uklady pneumatyczne
i hydiauliczne.
Wvrnaqania
- sklasyfikowat polqczenia podatne,
- okreSliC rodzaje i zastosowanie sprqiyn,
- okreilic rnalerialy stosowane do wyrobu sprgiyli,
- objasnic cliarakteryslyki spigiyii.
- objaSnic budowe i zastosowanie Iqcznikdw gumowycll,
- okroSlie zastosowanie arnoliyzatorow powietrznych i liydraulicznych,
- objasnic butiowq aniortyzatorow powietrznycii i hydiaulicmycli,
- odczytat z rysunku zestawicniowego rodzaje zastosowanych spreiyn oraz
iodzaje podatnycli ukIad0w piieumalycmych i hydraulicznych.
Elemenly rurociqgow. Rodzaje rur i materialy stosowane na rury.
Charaktcrystyka i klasyfikacja polqczeii ri~rowych. Obliczanie polqczeii iurowych
Ctiaral~teiystyl~a, klasyfiI<acja i zastosowa~iie zaworhw. Podzial i budowa znwor6w
heznieczeiislwa.
Wv~iiacia~iia:
- scliaraktclyzawac polqczcnia rvrowe i icli oleine~ity skiadowe,
- odczytac sclicrnal rurociqgu oraz wyszczegoillic jcgo c leme~l ty skladowc,
- sklasyfikowac zawory,
- objasiiic budowe poszczegol~iycii elernenlow zaworow,
- okrcslic sposoby stcrowania zaworarni.
Cliarakteryslyka i rodzaje osi i walow Obciqzeiiia osi I walow. Poiistawowe
zasady koiislruowania osi i walOw. Oblicze~iia wytrzynialosciowe osi i waliiw
dwupodporowycli.
Wyniaqai?ia
- objaSniC ro in icg migdzy osiq i walern,
- sklasyfikowac I scliarakleryzowat osie I waly
- - zaprojektowac wal o rownornicrnej wytrzyrnalosci.
Cliarakteryslyka i podzial loiysk. Charaktetyslyka i klasyfikacja Iozysk
Slizgowych. Dudowa ioiysk Slizgowycli. Tarcie w Ioiyskach slizgowycli
Smarowaiiie Iozysk ~ ~ i r ~ o w y ~ ~ i i urzqdrenia sniarownicze. ivlalerialy na lpanvie
loiysk. Wady i ralety loiysk Slizgowych Oudowa i podzial loiysk tocznycli
Normalizac]a loiysk locznycli. Dobor i oblicza~iie lotysk loczliycll Ustalanie I
uszczelnianle lo2ysk tocznycll.
Wvrnaqaiiia:
- sklasyfikowac i scharakteryzowac lo iyska Slizgowe,
- objainlt budowg loiysk Siirgowycil.
-- scharakteryzowac sposoby slliarowania Iozysk Slizgowych,
- sklasyfikowac i scharakteryzowaC loiyska foczne,
- okreslii. sposoby smarowania i uszczeiniainia lo iysk tocznych,
-- okreslic sposoby loiyskowania walow
- obiiczyt i dobiac wielkoici loiysk do okresloiiycli wariiiik0w.
Charakterystyka i podzial sprzggiel Zasady doboru i norniaiizacja sprzegiel.
Cliaral~teiyslyka, budowa I zasada dzialatiia sprzqgiel nierozlqcznych,
slerowanych i sprzggiel samoczynnych.
Wsrnaqania.
- sklasyf ikowat sprzqgla i okreslic icl i zastosowanie,
- objasnit budowg poszcregoltiycli lypow sprzggiel,
- scharal(teryzowac iliechaniziny przeiqczania sprzggia,
- odczytae z rysunku zloieniowego konstrukcjg sprzggia i meciianizmu
przeiqczania.
35. Harnulce
Ciiarakterystyka i klasyfikacja iiamulcow. Budowa i zasada dziala~iia
l iam~~lchw kiockowycll szczqi~owycli i cigg~iowych. Materiaiy slosowane ina
okladzins liamulcow.
Wvmauaniai
- sklasyfikowac lianlulce, objastiie icl l budowq i okrcsliC ic l i zastosowanie,
- odcryiac z rysunku z lo ieniowe~o koiistrukcjg liamulca i opisac jego dzialanie.
36. Przekladnie mechacliczcie.
Ciiarakleiyslyka i Ikiasylikacja przekladi?~. Cecliy iirylkowe przakladii~
meclianiczl?ycil. Rodzaje Ikoi i pizekladni zqbalych Zastosowanie oiaz wady i
zalely przekiadni zqbaiycl?. Obiiczaliie przel<ladni n~alcowycli o zebaci) piostycl?
Charakleiyslyka I klasyfikacja przei<ladr;i obierjowycli Charakterysiyka I
I~lasyfikacja przekladni cier~?ycll. BurIowa, zasiosowanie oraz wady I ialeiy
przekiadni ciertiycli. Cliarakie~ystyl<a i klasyfikacja pizeklatini clqgnowycl?
B~ldowa, zastosowariie oraz wady i zalely bprzeklad8?1 ci?yiiowycli.
Wvmaaa~iia:
- sklasyfikowat rodzaje przekiadni,
-- iozrozniat rodzaje kol zqbalych.
-- okresl i t rodzaje przokiadni zqbatycli,
- sklasyfikowac i scharakteiyzowac przekiadnie ciqgnowe i ciernc,
- por6wnat z rysunku zloieniowego koiistrukcjq przckladni meclianicznycli,
- odczyiad i iysili?ku zloienioweyo koi?slrukcj~ przekladni nieclianicznej
37. Meclianizrny
Charak(eiys1yka i klasyfikacja fiiecI?anizii?bw. Ouriowa i zasada ?racy
meclianiziiiow diwigniowych. zapadkowych i ikizywkowycli.
Wymaqania
- sklasyfikowac meclinnizmy,
okrcs l i t zastosowaliie mecllanizmow w budowie niaszyn,
38. Montai i demontai maszyn i urzadzeli
Przebieg monlaiu i demontaiu typowycli czesci iiiaszyn i zespolow.
Narzedzia, przyrzqdy i urzqdzenia montaiowe i demoiitaiowe. Dokumentacja
montaiowa. Odbior tecliniczny zmontowanych czesci i urzqdzen.
Wv~naqania:
-- wyjasnit pojgcie montazu, stosowane melody rnontaiii oraz wyszczegolnic
podslawowe operacje i czyiinosci montaiowe.
- scharal<teryzowac inontai lypowych czqsci maszyli,
- rozroin i i urzqdzenia i przyrzqdy rnontaiowe,
- wyjasnic zasady postqpowania w pracach demontaiowych oraz opisac
przebieg demontaiu polqczeri i lo iysk,
- rozroinit narzgdzia, przyrzqdy i urzqdzenia detnontaiowe
39. Ukfady hydrauliczne
Podstawowe wiasciwo5ci cieczy. Podstawowe prawa hydrostatyki i
hydrodyriamiki. Charal<terystyka, klasyfikacja i budowa pomp wodnych.
Podsiawowe parainetry pomp. Charakterystyka i kiasyfikacja siinikow wodnych.
Cliarakleryslyka, klasyfikacja, budowa i zastosowanie ponip lhydraulicznych.
Rudowa i zastosowanie liydraulicznych urzqdzen wykonawczych. Lasiosowaiiie I
zasada dzialania zaworow i rozdzielaczy hydraulicznych.
Wylnaqaliia
- ohjasnit budowq i zasade pracy pomp liydraulicznycll,
- wyszcrcgolnic i scliarakteryzowat hydrauliczne urzqdzenia wykonawcze,
- okresiic zadaiiia i wyjasnic budowg zaworow hydraulicznych i rozdzielaczy,
- scharakteryzowac i opisac urz3dzenia pomocnicze iiapedow hydraulicznych.
- odczytat ze scliematu il istalacji liydrauiicziicj zastosowane urzqdzctiia.
40. Uklady t ~ n e i t t i i a t v c z n e
Ciiarakteryslyka i klasyfikacla spreiarei<. Cliaiakteryslyi~a i I(iasyfikacja
wenlylalorhw Podstawowe parametry wenlylaloi0w. Cliarai(leryslyi(a, klasyfikacja.
budowa i zastosowaiiie p~ie~i i i ialycrnycl i urrqdre,i wyi(onawczycl7 Eleiiienly do
slerowania spr~2011egO powielrza.
-- sklasyf ikowal sprqiarki w zaleinosci od budowy i sposobu sprqiania
- sklasyfikowac wentylatory w zaleinosci od wytworzonego cisnienia i
budowy oraz okrcslic ic l i podstawowe parametry,
-- rozroinic urzqdzenia I elementy wcliodzqce w sklad napqdu
pneumatycznego,
- sklasyfikowal siiowniki piieumatyczne i wyjasriit ic l i zasade dzialaliia,
- wyszczegol~iic urzqdzenia pomociiicze slosowaiie w inslalacjacti spieroneyo
powielrza oraz wyjasnii budowe i zasade driaiania lycli urzqdzeii,
- odczytac ze schernatu instalacji pneumatycznej zastosowane urzqdzenia.
41. U r z a d z e ~ i i a t r a n s p o l t o w e
t<lasyfikacja ~natcrialow. Typy i iodzaje skladowisk, Urzqclzeiiia stale do
zaladunkii i wyIaduiii(u. Okresieiiie i podzial lranspoitu. Transporl wcwnqirriiy
rodraje, zasady oigaiiizacJi Podziai i klasyfikacJa przeiiosi?ii(ow Przeiiosiiiki
ciqgnowe - budowa, wady i zalely, zaslosowa~iie. Elcmenly ikoiistrui(cyjiie
przenosnil~ow ciggnowych. Pizeliosniki bezciqgnowe - budowa. zastosowanie,
wady i zalety. Przenosiiiki powielizne i wodlie. Hotlraje c~qgien i icli
zastosowaiiie. Rodraje lin - materialy, biidowa, zamocowywaiile Laiicucliy -
iodzaje, budowa. inalerialy. Koia Iiiiowe i lanciicliowe - Ibudowa, iozwiqra~i~a
Ikonstrukcyjiie Haki - materialy, rodzaje i budowa wg PN. Zblocza i spizqgla
Iiakowe. Podwieszanle cieiarow. Diwigniki - rodzaje, budowa i zastosowailie
'Nciqgarki - budowa, zasada dziatania, zastosowariie. Wyciqg~ - rodzaje, budowa,
zastosowanie Suwtiice - okreslenie I podzlal. Eleinenty konstrukcyjne suwnic.
Meclian~zmy suwnic.
Wvmaqang
-- scharakteryzowac transport wewnqtrzny zakladu produkcyjnego,
- sklasyfikowac urzqdzenia do transportu wewnetrznego,
- wyjasnic budowq i zaslosowanie przenosnikow,
- sklasyfikowac diwignice i okreslic ceciiy d iwignic wg PN,
- scl?arakteryzowac diwigl-iiki i okreslie icli zastosowanie
- rozroinic rodzaje ciegnikow i wskazac na ich wykorzyslanie,
- sklasyfikowac suwnice wg PN w zaleinosci od ic l i cecli konstrukcyjno - uiytkowycl i ,
- wysrczegolnic i opisat podslawowe zespoly i eleiiienly diwignic
42. Niezawodnosc, trwalosc. Zrnianv stanu techniczneqo maszvn i
urzadzeti.
i'odsiawowe pojecia dotyczqce eksploatacji rnaszyn i urzqdze!i.
Eksploatacyjiia klasyfikacja maszyl? i urzqdzen. Wskainiki niezawudi?osci. Wplyw
warunkow eksploatacji na niezawod~iosc maszyi? i uizqdreii. Metody zwiei(szania
niezawodnosci l'rwalosc i jej wskainiki.
Proces wyczerpywania sie trwalosci.
Tarcie a smaroivanie. Odmiaiiy smarowania. Znieczenie inaterraiOw. Kororja.
Objawy wadliwej pracy masryn i ich zespolow Zuiycie stopniowe. Zuiycie
awaryjne. Zuiycle ekononiiczne. Zuzycie meclianicrne Zuiycie korozyjne.
Zuiycie korozyjno-n?echanicz~?e. Slarzenie iiiaszyn i urzqdzen. Melody
rapobiegajqce nadiiiierneniu zuiyciu.
Wviiiauania:
-- rozro in i t skladniki systemu ekspioatacji,
- sk!asyfikowac maszyiiy i nrzqdzenia pod wzglede~ii ei(sploatacyjilyii1,
- rozro in i t podstawowe wskain ik i niezawodnosci i trwalosci.
- okreSliC irodki i sposoby zwiekszania iiierawodiiosci i t~ ,a losci .
- ocenic elenieiity maszyl? wcliodzqce w skiad o!:ie~~~il[:j 11iaszyliy Iilb
uizqdzenia z punkiu widzenia twaloici i niezawodiiosci.
.-. scliarai<teiyzowac przyczyny powodyqce ziriywa~iie i~ri.,lrizeii iiiechaii~cziiycli.
- rozr6ir;it zuiycie : stop~l iowc, awaryjne, ekononiiczne,
--- wyjasnic zaleinosc iniqdzy zuiyciem a smarowanieni.
- wyjasnie sposoby zapobiegania inadiiiier~lemrl zuiyciri podcras ekspioalacll
uizqdzen inechanicznycl?.
43. Diaunostvka techniczna
Zadania diagnosiyki iec!iniczriej. Kiasyfil(acja stai?ow i sympiomow
diagnoslycriiych wykorzyslywanycii w badaiiiaci? diagilosiycznycll i~izqdzeii.
Zasady diagnorowaiiia. Badania diagiiosiycriie.
Wvmaqania:
- okresl i l eel badaii diagnostycznycll w eksploatacji inaszyrl i urzqdzeii,
- - rozroi i i i i paiaiiieiry i syiiiplomy diagnosiycziie.
sklasyfii(owac rodzaje diagiiozowania.
- scliarakteryzowac rodzaje badal i diagiiostycznycli.
44. Uiytkowanie maszyn i urzadzeti. Obsl~iqa techniczna.
Technoloqia i orqanizacja iiawraw
WlaSciwoScl urzqdreii mechanicznycli Miary iizyikowania lntensywnosc
uiyikowaiiia. Resiirsy i trz~dzenia. Sianowisko pi-acy operaioia irrzqdze~i
mec!ianicziiych. Rodzaje obslug. Przeglqdy iecliniczne. Zasady doko~iywaiiia
prregi$didil technicznego. Napiawy: bieiqce, srediiie ~ l o w i i e Cykle napraw
Planowanie obsl~ig leclinicznyclh Proces technolo~iczny iiaprawy. Dokumenlacja
napiaw. Typowe rnetody i nowoczesne lechnologie iegeiieiacji czgsci.
Organizacja procesow regeneracyjno-naprawczych.
Usuwanie usierek w pracy maszyii. Ustawtanle inaszyn i iirzqdzeii B l i p w
piocesie uiylkowania i obslugiwania maszyn i urzqdzen.
Wymaqatiia:
- rozro2nic rodzaje obciqieii i parametry zwiqzaiie z uiylkowaiiiem inaszyn i
urzqdzen meclianicznycii,
-.. ocenil prawidlo~voSc tiiylkowania urzqdzenia mechanicznego,
-- okreslic czynriosci wcliodzqce w zakres obslugi operatorskicj typowego
urzqdzenia lub maszyny,
- scharakleryzowac eleineniy skladowe obslugi lechnicznej iliaszyn i uizqdze~i,
-- rozroinic naprawy: bieiqc% Sredniq i g lownq
- - ocenic wplyw: planowania obsluy technicznych na wynik produkcji i czynnosci w
zakresie konserwacji na powslrzymywanie ternpa naiaslania zuiycia,
- rozroinic mctody kontroli stosowane poclczas weryfikacji oraz metody
regeneracji i zakres ich stosowania,
. - dobrat metodg iegeneracji do polrzeb i moiliwosci wykonaiiia w zakladzie
piacy.
.. okreslic zakres prac wykonywanych w czasie pizeglqdu technicznego, naprawy
biezqcej, biedniej i glownej,
- analizowac plan naprawy oraz doki~~nenlacjg techniczii$ napraw,
- - inteiprelowac przepisy blip podczas uiytkowania i obsiugi lechnicznej maszyn i
urzqdzeii.
45. Gospodarka materialowa i eiektroenerqetvczna
Sniary przeciwlarclowe. Ciecze clilodzqco-smarujqce. Paiiwa. Gospodarka
paliwowo-smaiownicza. Gospodarka eneiyelyczna. Gospodarka czgsciaini
wymiennymi Ochrona Srodowiska natiiialiiego.
Wniaaania:
- rozr6iniC podstawowe wskain ik i cliarakteryzujqce smaiy piynne i l l lazistc,
- scliarakieryzowac siiiary pizeciwtarciowe stosowaiie w niaszynacli i
urzqdzet?iacIi,
-- dobrac paliwa do zadanycl? warunkow,
. scliarakteryzowae organizacje gospodarki paliwowo-smarowniczcj w
zakladzie przernyslowym,
- - wyjasiiic crgaiiizacje slu2b energelycr~iycii w zakladzie przemysiowym oraz
okreslic zakres icli dzialania.
okresl i l zadania gospodarki czqsciami zamiennymi.
46. Orqan izac ia , zar-zadzanie i ekono rn i ka eksp loa tac j i r naszv l i
i u r z q d z e ~ i .
Gospodarka inaszyiiami i urza,dzeniami w zakladzie prrernyslowym.
Zdolnosc produkcyj~ia niaszyn i urzqdze~i. Dziaialtiosc inweslycyj~ia. I'Procesy
kierowaiiia.
Wymaqania:
- scharaktaryzowaC organizacjq s l u i b konseiwacyjno-naprawczycll,
-- analizowac schemat ukladu dzialaitioSci slu%b konseiwacyjtio-iiaprawczycli,
- rozr6inic srodki trwale i obrotowe rnajqtku przedsiqbiorstwa,
- scharakteiyzowac anloityzacje techniczlia, i ei(o1101nicrii~
-- odro in ic inwestycje rozwojowe od renowacyjnych,
.- scliarakteryrowa~ procesy: kieiowania, iizyIl(owania, obslugiwania
zaopaliywania.
Przedmiol .,Podslawy budowy i eksploalacji maszyti i urzqdzen" jest w
procesie ksztalcenia lechnika goriiictwa odkrywkowego przedniioleiii obejinirja,cyiii
wi~kszosc zagadiiieii ogolnoleclinicrnycli z zakresu rysunku teclinicziiego.
mechaniki, wylrzymalosci materialow. czqso maszyn, eksploatacji maszyn I
urzqdzeii.
W toku realizacji programu (ego przedmiotu naleiy wiqzac teorig z piaktykq
przez odpowiedni dobor cwiczeli konstrukcyjnych i obliczeniowych,
wykorzystywanie wiadomosci i unl ie j~ lnoic i z innych przediniotow oraz rozwijac u
uczniow umiejetnosci sanioksztalcenia i wykoizystania pozapodigcznikowycll
irodel informacji.
Dobor tresci nauczania poszczegoltiych jednostek metodycznych powinien
wynikac 2 celow nauczania w polqczeniu z doborein odpowiednie) metody
nauczania. Zaleca si? szerokie wykorzystanie przez nauczyciela aklywnych i
aklywizujqcych nietod nauczaiiia oraz ograniczenia do niezbednego minimum
korzystania z nielod podajqcych.
Realizacja piocesu dydaktycznego powinna bye oceliiana na biezqco na
podstawle spiawdzaiiia osiqyanych celow wyiaiajqcych sig iiabytynii pizez ucznia
wiadomoiciami i umiejgtno5cianii. co najlatwiej dokonac za pomocq lestow.
Do realizacji tresci nauczania nauczyciel powinien wykorzystac roinoiodne
doslqpiie dla niego pomoce i Srodki dydaktyczne pozwalajqce upoylqdowiC
zajgcia.
W ramacli wspoipiacy szkoly z zakladem pracy wskazane jest, aby
uczniowie w czasie prakiyki zawodowej inogli wziqc udzial w pizeglqdach oraz
remonlach maszyn i urzqdzen.
Szczeg6lowe uwagi o realizacji dzialow temafycznych.
Tematy 1 - 2 (Pomiary warsztatowe. Tolerancje i pasowania. ChropowatoSC
powlerzclini).
Realizacja tych celow ksztaicenia wyinaga wyposaienia pracowiii w
narzgdzia i przyrzqdy pomiarowe. wzorce cliropowatosci, przykladowe eleiiienty
pasowane oraz Polskie Normy. Po wpiowadzeniu teorelycznym zajecia lekcyjne
powiiiny odbywak siq glownie w formie cwiczen, aby uczniowie nabrali biegiosci w
wszelkiego rodzaju poniiarach, w doborze pasowan i odczycie tolerancji.
Umiejetnosci i wiadoinosci zdobyte na tych zajgciach bedq wykorzystywane w
innych dzialach przed~niotu (rysunek tecliiiiczliy, czgsci inasiyn) oraz w
przedmiocie piacownia lechniczna.
Tematy 3 - 11 (Rysunek tecliniczny).
Absolweiil teclinikuin powinien biegle poslugiwac: sie n/suilIkieill
techriicznym tv zakiesie szl(icowa~iia, jal( i czylania rysuiii<u /!by te ceie osiqgi~ac
kotiieczne jest ieby zajecia odbywaly sic w giiipach, a lkazdy uczeii lniai do
dyspozycji swoj stolik. Pracowriia powinna by' wyposazona w lakq ilosc
poinocniczych inaterialow do cwicren, by kazdy iiczeii nlogl pracowac
Sainodzielnie.
Telnaty 12 - 18 (Meclianika teclinicrna).
W trakcie nauczaiiia niechaniki uczeii powitlien nabye umie)etiioSci, lktoie
bedzie uliiial wykorzyslai w dalsrycli dzialacli przedniiotu MecIiai?ikn jesi
lrudnyiii, bo leoietycziiyiii dzialem i w celu zapcwtiie~?!a odpowiedniej reaiizacj~
ceibw lksztalcenia nauczyciel powi~iien ilstalit odpowiedniq strategig iiaucmnia
Telnaty 19 - 25 (Wytrzyrnalosd mafcrialow).
W dziale tym ucze~ i wykorzystuje umiejetnoici nabyle w trakcie lial.icran!a
rnecha~iilki Ryloby bardzo wskazane, aby i icr~i iowie M, trakcie nauki ~ i iogl i
zapoznac sip z lkomputerowyln wspomaga~iietii obl~czeri wyirzyina!osciowycli
Tematy 26 - 37 (CzeSci masryn).
,,CzqSci iiiaszyn' jest to dziai, w Iklbrym ilczeli ikarzysta r wledzy i
u~iiiejetnoSci nabylycli w poprzednicli dr~aiacli. Szczegoliiie przy tyiii i ir iale
pized~iiiotu nauczyciel miisi paiiii$tac, i e wspolczesria dydalklyka prefaiuje
iia~lczaiiie i iiczeilie sie jako proccs lqczny, a liaiiczyciel ma byc k ierowl~i i~~ei l l 1
orgaiiizaloreni tego procesu. Giowriyiiii meiodarni riauczaliia w lyiii clz~ale [iowlriny
byc pogadaiika i dyskiisja probleniowa, meloda piojekthw. saiiiodzielne
Ikoizystaiiie z podrgcziiil~ow, instrukcji poradnikow i Polskich Nor i i i ~w icze i l ia
powinny bye talc dobmne, by slal?owiIy zadaiiie do rozwi;izania wyl1iagaj;icr:
slosowaliia wiedzy z roinycli przedmiotow i dawaly iicz~iiowt ii iotl~wosr:
saniodzielnej i tworczej pracy. Przy reaiizacji tieSc$ leg0 dzialu iiczeii poi*.itiieii
~niec nioi l iwosi doslepu do konipiilera i odpowiednich prorjrainow
ko~npulerowycli
Temat 38 ( Monta i i de tno~ i t a i rnaszyn i urzqdzen).
Umiejqtnosci teorelyczne iiabyle w lyin dziale powinny byc poparte
wycieczkami do zakladow pracy. w trakcie ktorych uczen moglby w praktyce
zobaczye moi?tai i deiliontai Wskazane byloby rowniei, by ucziliowie w ramacl?
praklykr zawodowej brali czynny i ldz~al w pracach montazowycll i demontaiowycli.
Tetnaty 39 - 40 (Hydraulika i pneurnatyka).
Urzqdzenia hydrauliczne i pineiiniatycziie sq coraz czqsciej stosowane w
zakladach pracy, dlatego po zajeciacli teorelycznych w szkole koniecziia wydaje
sig wycieczl(a do zakladu pracy, w celu obejrzenia przez uczniow tych urzqdzeii.
Ternat 41 (Transport wewnetrzny).
Ten dziai podobnie jak poprzedni, po czesci leorelycz!lej w szkole powinie!?
byc poparty wycteczlcami do zakladu pracy, gdzie uczniowie rnogliby zobaczyc
pracg tycli urzqdzen w pral(1yce.
Temat 42 (NiezawodnoSc i twaloSC. Zrniany stanu teclinicznego rnaszyn i
urzqdzeti).
W lernacie tyili i ialeiy:
- wyjasnil podstawowe okreklenia i deiiiiicje wystgpujqce w eksploalacji obiektow
lecliniczi?ycli na podslawie aktiialnie obowiqzujqcej riormy:
przedslawic niezawodnoS1 jako glowne krylerium oceny wartosci uiytkowej I
poz~ornu lechnicznego produkowanych maszyn i uizqdzen oraz wskazae, i e
uizqdzenia lechnologiczne o niskim pozioniie niezawodnoici stanowiq
zagroienie bezpieczenstwa pracy a niekiedy i iycia ludzkiego:
.- wykazac wplyw wlasciwego uiytkowania maszyii i urzqdzen na tch trwalost.
.. wykorzystac urzqdzenia technologicme, z ktorymi uczen bgdzie siq spolykal w
przyszlej pracy zawodowej do przedslawienia Srodkow i sposobow zwie$szaiiia
trwalosci i niezawodnosci urzqdzen w procesie ich projektowania i eksploalacji;
- zwrdcic szczegolnq uwagq na zagroienia wynikajqce z r/2).tkoitania maszyn i
urzqdzen, kiorych slan lechniczny ulegl znlianie;
-- przy realizacji wiw leiiiatu wykorzystac filmy, foliogramy, zrizyle elemeiiiy
niaszyii na skulelc zrnqczenia, lkawiiacji, korozii.
Temat 43 ( Diagiiostyka tecliniczna).
Realizacja iviw dzialu leiiiaiycznego powinna wyrobic i t Licziiia ~lr%elconaiiie
o ikoniecznosc~ piowadzciiia syslemaiycziiycli badali diagnostycz~iycl? iiiaszyii I
iiizqdzeri. W lym celu naleiy i~zasacliilc celowosc piowadzcnia baclari
diagnoslycznycli oraz wykazac ich wplyw iia racjonalne uiyikowanie i obsl~ige
urzqdzeii.
Temat. 44 (Uiytkowanie maszyti i urzqdzeii . Obsluga tecliniczna.
Tcclinologia i organizacja napraw).
W ieniacie lym naleiy:
- wylkorzyslac rnaszyiiq lub urzqdzenie do zapoznania uczniow z
1. popiawi-iosciq jego wykorzysiaiiia
2. zakreseiii obslugi operatorskiej
3. dolcumei?tacjq el(sploaiacyjnq
- wykazat wplyw Icwalifikacji operalora iia prawicllowe i i iy ikowan~e urzqclzeri i
efelclywnosc pracy oraz podlcreslil koniecznosc ikonli-olov#aiiia odpowiednicli
paiaiiielrow olcre~lajqcycli przydai~iosc iirzqdzenia zgodi,ie r ~pizeznnczenir~n
w trakcie jego uiyikowania i wyl~szlalcic pizelcoiia~iie, i e przeslrzega~iie
wari~nkow blip przy obsludze iirzqdzeti eliliiitiuje wypadki przy pracy.
- objasnii , i e planowo zapobiegawcze prowadzenle obslug teclinicrnycli 1
napraw maszyn i urzqdzeii powsirzymuje Iempo tiarasiania icii zuzycia i i i io ie
prowadzic do crgsciowej ich odnowy,
- - przy realizacji wlw ieniatii wylcorzystai: eksponaiy, dokiimenlaciq lechnicziiq
napraw, filmy dydakiyczne oraz wskazana bylaby wycieczl(a do nydzialu
remoniowo-inoiitaiowego zalcladu, gdzie ucziiiowie mogliby sip zapoziiac z icli
wyposazeiiieni, organizacjq i zakresem prowadzonycli prac.
Temat 45 (Gospodarka rnaterialowa i elektroenergetycz~ia).
Realizujqc wiw iemal naleiy wylcazac , i e pi-awidlowa gospodarka
malerialowa i elelclroenergetyczria znacznie zinniejsza kosziy prodi!kcjl i
przyczynia sig do wlasciwego funkc~onowania procesow produkcyjnych oraz
wplywa na ochrong srodowiska naturalnego.
Temat 46 (Organizacja, zarzqdzanie i ekonomika).
W lemacie tym wskazane jest wykazanie wplywu wlasciwej organizacji i
zarzqdzania eksploatac~qna efektywne wykorzystanie maszyn i urzqdzen.
Do realizacji tematu wykorzyslal filmy dydaktyczne i programy kornpciterowe.
4. PODSTAWOWE SRODKI DYDAKTYCZNE
- narzgdzia, przyrzqdy pomiarowe, wzorce chropowatosci,
- przykladowe rysunl(i wykonawcze. zloieniowe, zestawieniowe, moniaiowe i
scliemalyczne,
- ponioce do cwiczeri z rysunku technicznego,
-- koiiiplei Polskich Norrn
- przykladowe dol(unientacje techniczne.
-- przykiadowe dokumeniacje technologiczne montaiu,
-- przykiadowe dokuinentacje paliwowo-smarownicze.
- przykiadowe itistrcrkcje obslugi i konserwac~i,
-- przykladowe doku~nenty gospodarki magazynowej,
- inodeie i eksponaiy:
. eiernenly pasowane,
. modele rzutiii, . !nodele bryl geonietrycznych,
rnodele czgsci maszyn z przekrojanii, . probki polqczeii nieroziqcznych,
. eksponaty i iiiodele czgSci inaszyn z polqczeniami ksztaliowymi,
modele i eksponaty walow i osi z ioiyskaiiii tocznymi i blizgowyiiii.
modele i eksponaty sprgiyn i innych elementow podatnych.
modele zaworow z przekrojami.
inodele sprzggie! z meclianizmami wiqczania.
. ~iiodele lianiulcow, . niodele kol zebatycli. . inodelc roinycli typovs pizeklad~ii iiiechanicznycti. . modele meclianizrnow. . iiarzedzia i prryrzqdy ~iionlaioih,e i deinontazowe,
. czqici maszyii z roiiiyriii poslac~ami zuiycia.
- foliograniy i fazogra~iiy.
-fi lmy clydaktyczne,
- prograiny koiiiputerowe,
5. LITERATURA
Maliiiowski J.. Pasowania i polliiary WSil-' 1993.
Dobrzaiiski i: Rysunel( leclliliczny maszyiiowy. W N i i 1993
Buksiiiski T. Szpechl A : Rysuiiek tecliiiicrny WSiP 1994
Polskie Noiiiiy.
Ja~iicki L.. Meclhaiiil<a teclinlczna WSlP 1990.
Siula W : Mechanika tecliniczna. INSiP 1995.
Rullkowski A : Czqsci masryi?. WSIP 1994 i 1996.
Gbiecki A , GrzegorsI( % ' Moiitai, naprawa i ekspioatac]a riiaszyn i iirza.dzeii
przemyslowych. Techiiologia. WSiP 1991 i 1996.
Barlr.>si~wicz J.: ObrobCa I moii tai czasci iiiaszyii. Poradnik WSiP I985.
Piaca zbiorowa - Podslawy eksploatacji obiektow lechniczi?ycli. MCNEIvIT 1990
Kwialkowski M. : Wpiowadzenie do eksploalacji i i i r ,?die~i techniczilych
WSiP 1990.
1. CELE KSZTACCENIA
- scharakteryzowac lhudowq geoiogicznr~ Lienil, okreslic ]el iiiicjsce we
wszechswiecie i prawa fizyczne jakiiii podlega,
- rozpoznak iiiakroskopowo miiieraly oraz okreslic icli wlasciwosci iizycziie i
foriny wystepowania,
-- rozpoznac makroskopowo skaly iiiaglIiowe, osadowe i inetaii?orficrne oiaz
okieSlil ich sklad miiieralogiczliy, slrukturq i leksturq,
- okre i la l produkly wielrzenia i procesy geologicziie w wyiriku kto~ycl i powslaly,
- cliarakleryzowac procesy geologiczne i analizowac iiaslqpstwa tycli piocesow.
zachodzqcycli obecnie i w iiiinionych epokach geologicznycli,
- okreslac rodzaje erozji i jej ~ jp lyw lia lksztaltowaiiie powierzcli~ii rnorlologicznej
terei i~i ,
-- arializowac iiiapy i przekroje geologiczne a lakze szlkicowac rozne eleliienty
tekloniki,
- posl~igiwac sie ko~i ipase~i i geologicznym, wyzinaczac bieg i iipad warstw.
- okreSIac wiek wzglgdny i bezwzglqdny skal i ia podstawie icl? zalegaiiia I
skaniienialosci przewodnicli,
- scliai-akleryzowac regiony geologiczne Polsli~,
-- okreslac war~inki powstawania oraz wskazac miejsca wystgpowania zloz
surowchw miiieralnycli, wod mineralnycli i lecz~iiczycli w Polsce.
- wyjasniac meclianizm krqzeriia wody w sI(oritpie zieiiiskiej o ra i iiilerpretowac
podslawowe prawa r~ ic l iu wod podziemnycli.
- poslugiwac siq dokumentacjq geoiogiczna. korzystac z lileratury,
- wskazac w tereiiie przylklady wystepowaiiia proceshw geologicznycli oiaz
ol(resii6 icli wplyw iia ~ilcsztaltowaiiie lerenu i srodowisko nat~lralne.
2 . MATERIAL NAUCZANIA
Podziai malerialu nauczania
Wslqp do geologii
Budowa Zieini
CP:
Procesy wielrzenia skai
Erozyjna dziaialnoSL wijd
1 Erozyjna dziaialnob6 lodowc6w
Dzia$!&tem?t~5 Klasa I
Pelrogralia
Do dyspozycji nauczycieia
Orientacyjna 3 ~ 0 d z i n
Do dyspozycj~ iiauczycieia 3 ,- 1 I Razem godzin w cykiu 190
9
10.
11.
Przedin~ol geologii i jej zwiqek 2 innynii naukaini. Podziai narlk
geologicznyci?. Podziai lpiOCeS0w geologicznych, procesy egzogeniczne I
endoyeiiiczne. Udzial procesow geologicznych w ksztallowaniu powierzchn~ Ziemi.
Geologia liislorycma
Regiony geologiczne Poiski
Z lo ia silrowcow mineralnych Polski
Wyniauania:
-- zdefiniowai podstawowe nauki geologiczne,
--- scliarakteryzowac procesy endo i egzogeniczne,
- na podslabvie obseiviacji w iniejscu zaiiilesrCania olireslic procesy geologiczlle i
ich wpiyw na marfologlq lerenu
2. Budowa Z ie~n i
Uklad planel w ukladzie sionecznym. Powslaiiie Zienii. Rucli obiego!vy I
obrotowy Ziemi i icli llaslqpslwa. Budowa Ziell l i jej kszlatl, wiell(o3C. gqslosc.
cisi?ienie wnelrza Ziemi, cieplo Ziemi a slopieii geoleiniicz~iy. inag~ietyzm z ~ e ~ l i s l ~ i .
budowa geologicrna. Zewilqlrzne strefy Zieiiii. iilosfei-a. Ihydi-oslera, alnlosiera i
biosfera.
)Vvniaoania:
- przodstawic pozycjq Zieini w ukladzic sloi iecz~iym.
- scharakteryrowac podstawowe wiclkoSci fizycrne okre8lajqcc budowg
Ziemi,
- scliarakteryzowai: zewnqtrzne strefy Ziemi,
- okreilic ~iasl$pslwa ruchu obiegowego i obrotowego Zienli,
-- przedslawic wplyw wielkosci stop~iia geoleriiiicziiego na prace w wyrobiskacli
goriiiczycl?.
3. Procesy wietrze~iia skat.
Rodzaje wielrzenia Wietrzeihie firycziie, czyniliki wywolujqce wielrretiie
Naslonecznieiiie, zlliiany leil?pet'atuiy, drialailie organizmow roslirinych i
zwieiz~cycl i , oddzialywanle kryszlaiow sali Procesy wieti-zelila rozpad blokowy.
z~ariiisty i zluszcranie. Wielrze~iie clieinicz~ie, czynniki wywofiijqce wielrieilie
Cheiiiiczne drialanie wody, i-ozpuszcranie cia1 stalycli (wply!~ yarow
rozpuszczonych w wodzie), przeobraienia cheniiczne Procesy wielrzeiiia
cheiiiicz~iego. rozpuszczaiiie, llydrolira, uwodiiieiiie. ullenianie, iiwr;gianie.
kaolit?izacja. Produkly wielrzeiiia: zwielrzeliiia. piargi, terra rossa. gleba ilp. Wplyw
Itl i~liaiu na wielrreiiie.
Wvniaqania:
- - wyjasnid istotq wietrzenia fizycznego i chemicznego,
-- okreSiiC czynniki wywolujyce wietrzetiie fizyczne i clierniczne,
- wskazac czyliniki zapob~egajqce wielrzeniu skal.
- scliarakteryzowae procesy fizyczne i cliemiczne wywolujqce wietrzenie
skal.
-- okreslic wplyw k11maIu ria rodzaj i inlensywiiosc wieirzenia,
- scliarakteryzowat produkty wietrzenia w zaleinosci od rodzaju wietrzenia.
- wskazac w terenie miejsca iniensywnego wielrzenia skai i okresiic rodzaj i
produl(ly wietrzenia
4. Erozyjna dziatalnosc wod
Pojqcie i rodzaje eiozji. DzialalnoSd erozyjrir, deszczu. Rodzaje wod
plynqcych i skulki morfologiczne Dziaialnosc eiozyjna rzek. Erozja denna,
boczna i je) nastqpstwa. Rodzaje dolin rzecznych i icli ewolucja Tarasy rzeczne.
Profile podluine i poprzecz~ie rzek. Traiisporl i segregacja maleriaiu skalnego
przenoszone~o pizez rzek:. Akurnuiacja rzeczna i iworze~iie aluwiow.
Sedymeiitacja i warstwowanie osadow rzecztiycli. Erozyjtia dzialalnosc wod
podzieninycli. Zjawiska t iormy krasowe. Kras odkryly i zakryty. Osady wod
podztetnt~ycii. Zjawisko sufozji, I(urzawki Czynnikl erozji morsklej: wlatr, przyplywy
i odplywy i~iorza, prqdy niorsl(ie. Dzialalnosl niszczqca rnorza, zjawisko abrazji.
Typy wybrzeiy morskicli. Erozja podtnorska. DzialainoSC tworcza iiiorza: waly
brzegowe, niierzeje, laguny. Warunki powslawanla, rozmieszczetiie i rodzaje
osadow tnorskich. Procesy sedymentacji w Srodowisku morskitn. Jeziora i osady
jeziortie.
Wvrnaqania'
-- sci iaraktcryzowal pojecie i rodzaje erozji,
- przedstawil wplyw erozji deszczu na niorfologiq lerenu,
- zdefiniowal rodzajc i przebieg erozji rzeczncj oraz podstawowe forrny
erozyjne,
- okre i l i l rodzaj tiansporlowanego tiiateiialu w zaleinosci od odciiil(a iizeki oraz
ornowic pizebieg sedy~neiitacji rzecziiej,
- wykonat przckroj podlu iny i poprzeczrly przez doline rzeczn,i,
- wskazat w leienie rodzaj erozji rzeczlnej i oiiibwic wplyw crozji i ia dztalali ios~
gospodaicrq czlowieka,
- scliarakteryzowaC formy krasu w zaleinoSci or1 rarlzaju skal i micjsca
powstawania,
-- okieSii6 wplyw kiasli lia rnorfologiq lereiiu.
--- scliarakteryzowac tworczq i niszczqcq dzialaItioS1 morza oraz zdefiniowac
pojecie abrazji,
- okreSliC rodzaje wybrzeiy morskicli, ornowi l powstawanie klifu,
-- scharakleryzowac rodzaje i sposob powslawariia osadow mol-skicli,
- okre i i i l rodzaje i waiuriki powstawania osadow jerioitiycli.
5. Erozyjna dziatalnosc lodowcow
Czynniki decydujqce o powstawariiu lodowcow. Gianica wieczr?ego snlequ.
Powstawanie lodowcow, lod lodowcowy. Rodzaje lodowcow. Codowce goiskie I
lqdolody. Rucli Iodowcow, szczeliny lodowcowe. Dzialalnosc eiozyji:a wod
polodowcowycli. Osady pocliodzenia lodowcowego, fl~~wioglacjalnego i
zastoiskowego, ich charakteiystyka i znaczenie gospodaicze. i'oiiny eiozli I
akumulacji fluwioglacjalnej i lodowcowej. Cyrkr lodowcowe, progi skaliie, dollny
lodowcbw, moreny, bia~ice, sandry i ozy Zlodowacenia czwarlorzedown w Polsce,
przyczyny i zasigg iia obszarze Polski. Ewolucja krajobrazu polodowcowerjo
Wyniaqanla:
-- przedstawie procesy i czynniki powodujqce tworrcnie sig lodowcow,
- scliarakteryzowal i wskazac typy lodowcow na kuli zicrnskiej,
- okreilic ~niechanizin rucliu lodowca i wplyw erozji wody polodowcowej na
uksztaltowanie terenil,
- sciiarakteryzowac osady pochodzeiiia lodowcowego oraz okre i l i l miejsce icli
lworzenia siq.
-- okreSlic typowe formy polodowcowe,
- wskazat granite zlodowaceli czwartorzgdowych na tcrenie Polski,
- okreilic wplyw zlodowaceri czwarlorzedowych na iiioifologiq obszaru Polsl(i.
6. Mineraloqia
Przedmiol i eel badari mineralogicznych. Pojqcie mineralu I ciala
bezpostacioweyo. Powslawanie mi~ieraiow i forilly ich wyslepowaiiia. Elemenly
symelrli kryszlalow Rodzaje uldadow kryslalograficznych. Wlasciwosci fizycziie
mineralow: barwa, polysk, barwa rysy, Iwardosc, cieiar ~ lasciw) i , przezrocryslosc.
zalamanie swialla. I~ipIiwoSc i przelam.
Mechaniczne wlasciwoSci mineralow. Wlaiciwoici elektrycziie, magnelyczne i
radioaklywne Przeglqd najwainiejszycii mineralow:
piewiastki rodzime. siarlka. zloto srebro i plalyna rodzima,
r tleiiki: kwarc, inaglietyl, henialyi, limonil,
halogenlci: halil. syiwin, karnalil, fuloryl,
* siarczki: galena, sfaleryt, piryt.
* siarcza!iy: gips, anliydryl. baryl,
wqglany, kalcyl, doiomit, syderyl,
* krzeniiany i glinokrze~iiiany: skaleiiie, ortoklaz, muskowil, lyszczyki, oliwin,
al l l f~bole I pirokseny.
Wvmaqania:
- zdefiniowac pojecie nlincralu i ciala bezpostaciowego,
-- scliaraktetyzowac foriny wystepowania i wlaSciwoSci fizyczne mineralow,
- scliaral(leiyrowac inineraly wedlug ich cecli fizycziiych,
- scharakteryzowac i(lasy krystalograficzne,
- dokonaC klasyfikacji rnineral6w i wskazal przedstawicieli poszczegoirlycli
g r w ,
- - rozpoznawac inakroskopowo podstawowe miileraly i okreslic ic l i
przynaleii iosc do danej grupy,
- - - za pornoc;i skali Moslia okreslic tv~ardosc dowoliie wybranycll miiieral6w.
- zgrupowac ii i i~ieialy wediug poszczegolnycli cech fizycznych,
-- szkicowac iiiodele lcrysialograficz~ie dla poszczegolnycll klas iiiiriei-alow
7. Petroqrafia
Petrogiafia jako natika o skaiach. Pojecie skaiy. li0etody badaii
pelrograficznycli Glowiie procesy slialolworcze wystgpiijqce w slioriip~e ziemsk~el
Skaly magmowe. Magina i jej dyferencjacja. Sklad chefnicziiy i r~iiiieraloyicriiy skal
niagniowycli WlaSciwosci fizyczne skal, slrukii~ra i iekstiira. Skaly rnagmowe
glgbiiiowe. gi-anil, sjenii, dioryl, gabro. Skaly magiiiowe wylewiie: lbazalt, aiideryl.
riolit. Skaly osadowe. i'rocesy skaioiworcze wieirzenie, lra~ispofl, sedyiner1i;icja i
diageneza. Geologiczne formy wyslepowaiiia skal osadowycli. Cccliy fszyczne i
sklad iiiineralogiczny skal osadowycli. Podzial skal osadowycli na okii~clioive.
cliemiczne i orgaiiogeiiiczrie Slri~kluia, iekstiira, rodzaj spolwa w skalacli
osadowycli. Skaly okriicliowe luine: gruz skal~iy, zwir, piasek, iilul, $1. Skaly
okruchowe zwiqzle: biekcje, zlepieiice, piaskowce, iiiulowce i ilowce. Skaly
clieiniczne i organoge~iicziie: skaly wgglaiiowe (wap~eiiie, doloiii~iy, iiiargle), skaly
krzemionkowe (rogowce, opoki, gezy), skaly gipsowo-sollie (gills, aiiliydryi, sol
kaniieniia). SCaIy ~iieiamoif~cziie. Pojqc~e I rodzaje meia~iiorlizinu. Skiad
~niiieralny, siruklura i lei<sliira skal. Rodzajc skal nieiainorficznycli: kwaicyiy. lupki
kwarcyiowe, niariiiiiry i gnejsy. Rola gospodarcza i wyslepowanie surowco\v
si(aItiycli na tei-etiie Polski.
W~yriiaQa~iia:
- zdefiniowac pojecie skaly oraz okresl i t procesy skalotwdrcze,
-- dokonac podzialu skal ze wzgl$du na warunlci powstawania,
- scharakteryzowaC ro ine typy skal pod wzglgdern ich skladu
mineralogicznego,
- rozpoznac glowne rodzaje skal magmowych, osadowych i metamolticznych
wystgpujqcych w wari~nkach naturalnych odslonigc i w wyrobiskach gorniczych,
- zdefiniowac pojecie i okreslie strukturg i teksture skal,
-- sci~arakteryzowaC poszczegolne grupy skal pod wzgledern ich
wlasciwosci fizycznych,
-- wyjasnic zwiqzek migdzy wlasciwoSciami fizycznymi skal a ich powstawaniem,
-- okreslic rodzaje rnetarnorfizmu, czynniki i ich wplyw na zmiany
rnetarnorficzne w skalach,
- okreslic wplyw glgbokosci i cisnienia na strukturg i teksturg skal magmowych i
osadowych,
- rozpoznawac makroskopowo glowne typy skal ze zbiorow szkolnych,
- wskazaC miejsca wystgpowania najwainiejszych skal w Poisce.
8. Tektonika
Uloienie warstw skalnych w skorupie ziemskiej. Poloienie warstwy, bieg i
upad warstw. Deformacje ciqgle. Fald i jego elemenly. Typy faldow, symelryczne i
asyrnetryczne. Faldy stojqce, abalone, izokiinalne, skrzynkowe, wachiarzowe, itp.
Fleksury. Pojecie synklinorium i antyklinorium. Plaszczowiny i nasuniecia. Okna.
czapy i porwaki lektoniczne. Faldowania dysharmonijne, diapiry i wysady solne.
Dcforinacje nieciqgle, powstawanie deformacji. Uskok i jego elemenly.
Powstawanie uskokow. Typy uskokow: normalny, odwrocony, pionowy. Uskoki
poziome i schody uskokowe. Row i zrqb tektoniczny. Znaczetiie uskokow w
gortiictw~e. Cios i kliwai, warunki powstawania.
Wvmartania:
-- zdefiniowac podstawowe pojecia tektoniki: warstwa, fald, plaszczowina,
antyklina i synklina, uskok, fleksura, cios, kl iwai,
- ol<reSl!c: polo2eiiie wilrstwy. wyziiaczyl b e g i ilpad warstw.
- naszkicowac typowy fald i opisac jego clernoity,
- rozr6iri ic typy faldow i uskokow tektonicznycli oraz szkicowaC dc fo r~ i iac j r
ciqgle i nieciqgle,
- przeprowadzic analire przekrojow geologicziiycli i wskazac: defor!iiai:je
tel(to~licziie,
- okreSliC wplyw zabrrrzeti tektonicznycli warstw na prrebicg prac
wiertniczych.
9. Geo loa ia l i i s t o ~ y c z r i a
Piredmiot, zadania i metody badaii geologii liisto~ycziiej V\IieC wzijlgdny i
bezwzglgdliy skal i procesow geoiogicznycll. Znaczerlie geologii liistoryczliej dla
posziikiwania r l o i surowcow mineralnych Podzial dziejow Ziemi 11a eiy, okresy i
epoki geologicriie. Pojqcie stratygrafii. Biidowa i zaslosowanie label,
stratygraficzncj. Pojqcie, zliaczenie i rodzaje skai i i ie~i~alosc~ przewociiilcti
Ctiarakteiyslyka poszczegol~iycli er i okresow geologicznycli. I'rekaiiibr, era
paleozoiczna, mezozolczna i kenozoiczna. Podziai poszczegoliiych er i ia okresy I
epolci. Czas trwaiiia er i okresow. Paleogeografia, klinial i Swiat organicziiy
Charakteryslyczne skamienialosci prrewodnie Ruchy gbrotworcze i oroge~iezy
Cliaraklerystyczne skaly i surowce poszczegolnycli okresow geoiogicz~iyclr.
Wielkie transgresje iiiorskie. Pojawie~iie sic crlowieka iia Ziemi. Powslan~e I
foriiiowaiiie sig dzisiejszego oblicza Ziemi. Zlodowacenia czwaiiorzqdowe.
krajobraz polodowcowy. Powslanie i rorwoj Baltyku.
Wyriiaqa~iia.
- dokona l poclzialu dziejow Zicmi ria poszczeg6liic cry i okresy
geologiczne,
- zdcfiniowae pojecie i ornowic skamienialosci przewodnie poszczeg6lnycli
okresow,
- poslugiwat siq tabelqstratygraf icznr~
- okreilit skamienialosci stratygraficzne i skalotworcze poszczegolnych oicresow,
- okreilic wiek bezwzglgdny skal na podstawie skamienialosci przewodnich
- przedstawic rozwoj Swiata organicznego w poszczegolnych eracli i olcresacli
geologicznych.
-- scliarakteryzowac ruchy gorotworcze (orogenezy) i ich nastqpstwa,
- scharakteryzowac wystgpowanie transgresji morskich w dziejach Ziemi,
-- wskazaC granite i przedstawic wpiyw zlodowaceli czwartorzedowycli na
rnorfologig obszaru Polski,
- okreslic wiek wzglgdny i kolejnoit procesow geoloQicznych na podstawie
analizy przel<rojow geologicznych.
10. Reqionv qeoloqiczne Polski
I'rzedmiot geologii regionalnej. Polska na tle struktur geologicznycii
Europy. Podzial Polski na jednostki geologiczne. Obszar polnoc~io-wscliodniej
Polski, platforma wschodnioeuropejska. Podzial geologiczny platformy. Tektonika,
slratygrafia oraz surowce mineralne tego obszaru. Karpaty i Sudety, ruchy
gorotw6rcze kszlallujqce te obszary. Poloienie geograficzne i podzial geologiczny
Karpat. Tektonika i stratygrafia obszarow gorskich. Flisz lkarpacki. Surowce skalne
w Sudetacli i Karpatach. Charakterystyka zapadliska karpackieyo i
gornosiqskiego. Wystepowanie ropy i gazu oraz wggla kaniiennego iia tycii
obszarach. Charakterystyka rnonokiiny przedsudeckiej i Slqsko-krakowskiej.
Polnien~e geograficzne i podzial geologiczny synklinorium brzeiiiego,
antyklinoriuni srodkowo-polskiego i synkltnoriuin szczecirisko-lodzko -
niiectiowskiego. Tektonika i stralygrafia tych obszarow Pojgcie N i i u Polskiego.
lnterpretacja przekrojow geologicznych glownych jednostek geologicznych Polski.
Polska w crwariorzgdzie. Utwory czwariorzgdowe, glacitektonika.
Wviiiaqa~ria:
- wskazac glowlle jednostki gcologiczne !la mapie Europy
i scharakteryzowac glownc jednostki geologicznc n;l oliszarrc Poiski,
- objasiiic grzekroje geoIogicrl?e przez poszczegoliie jediiostkl i wskazat g!o'~,ne
elemeiily tektoniczne,
- okreSli6 gibwne procesy geologlczne kszlalt~ijqce poszczegoll~e jetlnostio.
-- wskazat glowne typy skal budujqcych poszczegolne jediiostl(i,
wyinienit gl6w1ie kopaliny uiylecziie i wody mineralne wystel>~ijqce iia danycil
obszarach,
- okreSliC pojecie i budowg fliszu karpackiego,
- przeprowadzic analizg iiiapy geologicznej Polski I wyodrgbnic giow~ie jediioslki
11. Z lo ia surowcow mineralnvch Polski (Geoloqia ztoiowa)
Zakr-es i cel badali geologii ziozowej. IPodstawowe pojqcia: zloie, kopaiina.
ruda, surowiec niiiieralny, surowiec skalny ilp. Pizeslrzenrie foriliy wyslepowania
z lb i surowcow slalycli: sztoki, gniazda, pokiady, zyly, soczewki, lkomlny, diapiry
Przestizenne foriny wysiqpowa~iia z lo i siirou,cOw c~eklycli I gazowycli ~;uIapi(!
stiukturaliie, Iitologiczlie. sti-alygraficzne. Zioia pokladowe, lliasywowe,
soczewkowe. Genelyczliy podzial z lo i zloia maginowe, poinagniowe.
wietrzeiriowe, osadowe I nleiaiiiorficz~?e El<o~iotniczna oce:ia zloz zloza
biiansowe, pozabila~isowe. Kategorie I w~elkosc zasobow z l o i %Iota siiiowcow
energetycmycli: wggla icaiiiieniiego, briiliatiiego i lorfii, zloia ropy naftowej I gazii
ziemliego. Zloia surowcow ~lietalicz~iycli: iiidy zelaza, metali nieielarnycll Lloza
surowcow clieniicznycii soli Ikamieniiej i potasowo-magliezowei. siari(l, harylil.
fosforylu, magnezytu I f l i~oiytu. Zloia siirowciiw skalnych wapieiiie. dololliity i
margle. gips i anhydiyt, piaski, zw1iy i piaskowce, gia~i l t , marliiuiy
Rozmieszczeiiie z io i s~irowcow mineial~iycli i ia lerenle Polskl
- zdcflnlowac podstawowe pojecla gco log l~ zlozowc),
- przedstawil przekroje i scliarakteryzowvl m i n e forrny wystqpowania z lo i ,
- dokona l podzialu genetycznego 2102,
- scharakteryzowac okreslone surowce Polski uwzyigdniajqc budowg zloia,
rniojsce wystepowatiia i zasoby.
- scharakteiyzowac procesy yeoloyiczne prowadzqce do powstawania roinych
typow zloi.
- wskazal na rnapie Polski miejsca wystepowania surowcow rnineralnych,
- dokonal, na podstawie przekroju geologiczneyo, oceny form wystepowailia
zloi,
- okreslic warunki wystgpowaiiia i scharakleryzowac wainiejsze zloia krajowe
obecnie ekspioatowane iiielodqodkrywkowa
- okreSliC czynniki decydujqce o wydajnosci zloia oraz okreslic kategorie
zasobow zloiowych.
3. UWAGI 0 REALlZACJl
Nauczanie przedmiolu powinno in ie l charakler poglqdowy, naleiy wigc
wykorzystywac w duiym slopniu okazy skal i mineraiow, mapy i przelcroje
geologiczne, iluslracje, filmy, itp. Szczegoinq rolg powinny spelniae wycieczki,
cwiczenia terenowe Naleiy rowniei wymayac samodziel~iego opracowywania
ternatow na podstawie wlasriych obse~wacji w miejscu zamieszkania i doslgpnej
literal~iry. Wycieczki lerenowe powinny byc prowadzone pod kqtem obseiwacji
zjawisk geograficznycll i geologicznych, polqczone rowniei ze zbieraniem i
opisywaniem okazow skal i miiieraiow. Wycieczki terenowe naleiy oryanizowal
wiosliq lub jesieniq w iniejsca charakteryslycziie pod wzylgdem geologicznym,
gdzie uczen moie samodzielnie przesledzie zachodzqce zjawiska i procesy
geologiczi1e. Naleiy zwracal uwage na umiejgtnosc sporzqdzania notatek.
szkicow I innycti zapisow w czasie zajec terenowych.
Uniiejelnosc rozpoznawania i opisywania skal i mineralow, sporzqdzania i
analizowania przekrojow yeoloyicznycli, korzystania z !nap geologicznych itp.
najskuteczniej inoina osiqgnql slosujqc m. in nauczanie problemowe. Naleiy
pozwolii ucznioin dokonywac oceny sliisznosci prowadzenia prac geologicrnycll.
ich wplywu na Srodowisko, oceny zagroieii jakie powoduje w si-odowisku
nal~iralnyin dzialalnost gospodarcza czlowieka.
Szczegol~iq uwage naieiy zwrociC iia ti-esci iiauczaiiia w dzialacli.
minei-alogia (G) , petiografia (7), lektoiiika (8). Odrpbi iy~~i zagad~iieliieiii sq zloza
surowc6w mineralnych Polski (11). Naleiy lu dokoiiac m i n I~lasyf i l~ac~i
genetycz~?o-gospodarcze~ surowcow skalriycli, cliaraklerysiyl~~ jakosclowej 216%
oraz ich gospodarczej przydaliiosci nl). w hiidownictwie, drogowniciwie 1113
Realizowany prrez iiauczyciela proces dydaldycmy powinien byc oceiiiany
na podstawie o s i ~ i i i g t y c l i przez ucznia iimiej~li iosci, przez systenialycriie
dokonywaiiie pomiaru dydaktycznego. W zwiqzku z lyln lkoiiiecziie jest
opracowanie narzedzi pomiaru dydaklycznego: leslow pomiaru dydaklycziiego,
zestawow skal i niineralow do rozpoznawaiiia, wzorcowych przekrojow i profili
geologicziiycli 1113.
Zajecia powiiiny odbywac siq w kiasopracowiii tego przedmiotu.
wyposaionej w wymagane prograineiii pomoce dydaktycziie z zakresu iiaiik
przyrodiiiczych. geologii i geofizyki cry geografii.
4. PODSTAWOWE SRODKI DYDAKTYCZNE
- zestaw niodeli krystaiograficznycli,
- zbior niineralow i skal,
- rdzenie wierinicze.
- zestaw piofili giebowych
- przyklady okazow skan~ieiiiaIoSci przewodnicli.
- mikroskop polaryzacyjiiy.
- busole i koinpasy geologiczne,
- oiapy fizyczne i geologiczne,
-- iabele stratygraficzne,
przekroje geologicziie jednostek geologicznycli Polski,
- przekroje i mapy geologiczne zloi surowcow m!neralnycl?.
- sciiemaly apaiatury geofizycznej i kizywe profilowan geofizycznych,
- foliogiamy, przeirocza i filmy dydaktyczne,
- zdjecia fotograficzne,
- poiadnil(i i przewodniki do cwiczen,
- kataiogi, atlasy, kopie dokumentacji geologicznej.
5. LITERATURA
Ksiqikiewicz M.: Geologia dynainiczna. Wyd. Geologiczne Warszawa 1979
Szczepanik T.: Geologia dynalniczna
Dogiiarowicz W.: Zarys mineralogii. Wyd. Geoiogiczne. Warszawa 1965
Bolewski A , Kubisz J., Manecki A , Zabinski W.: Mineralogia ogolna. Wyd.
Geologiczne. Warszawa 1990
Levorsen A, I.: Geologia ropy naitowej i gazu ziemnego. Wyd. Geologiczne.
Warszawa 1972
Boczar M.. Manterys K.: Geologia Polski. Wyd. Geologiczne. Warszawa 1972
Jaioszewski W.. Marks L. Radomski A : Slownik geologii dynarnicznej. Wyd.
Geologiczrie. Warszawa 1985
Karnkowski P : Zloia gazu ziemnego i ropy naftowej w PolSCe. Wyd. GEOS AGH.
Krakow 1993
Kozlowski S.: Surowce skalne w Polsce. Wyd. Geologiczne. Warszawa 19%
Praca zbiorowa - Przewodnik do twiczen z geologii dynarnicznei. Wyd.
Geologiczne. Warszawa 198G
Gruszczyk H., Miciino 6.: Petrografia Wyd. Geoiogiczne Warszawa
Bolewski A . Maiiecki A : Rozpoznawanie ~nineralow. Wyd. Geologiczne.
Warszawa 199G
Dzik T.: Dzieje iycia na Ziemi. PWN. Warszawa 1992
Mizerski W.: Geologia historyczna. Wyd. Geologiczne. Warszawa 1992
Slupnicka .: Geoiogia regionalna Polski. Wyd. Geologiczne. Warszawa 1989
Plochiiiewslki 2.. liydrogeologia i geologia i~?zy~iieiska. Wyd Geolog~czne.
Warsrawa 198G
Kozera A. (praca zbiorowa): Geofiryka jjoszul~iwawcza. Wyd. Gcologiczl~e
Warsrawa 198 i
Kubisz J., Zahinslki W.: Maierialy do cwicze~i z niineralogii.
Wyd. A G I i Krakow 1995
l i . : Nauka o zloiacli. Wyd. Geoloyiczne. Warszawa 1984
Kotariski Z.: Geologiczna lkartografia wglqbna. Wyd, Geologicrne Waiszawa 1990
Kliniaszewski M.: Geomoriologia Wyd. Naukowe PWN. Warszawa 1994
PRACOWNIA TECHNICZNA
1. CELE KSZTALCENIA
W wynikir zorganizowanego procesii iiauczania uczc~ i (siircliacz) powinien
i~t i i ie t :
- wskazac najl<orzystniejsze metody rozpozna~iia zloia.
-- ocenial wiarygodllosc i dol<ladnosc inforlnacj~ o rlozil,
- inteipolowac i elcslrapolowat punkty o zadaiiych paraiiietracli,
-- wyko~iac przekroj na podstawie mapy,
- obliczat powierzclinie dowolnej figury z wymagaiiq dol(ladiiosciq
- obiiczat objgiosc bryly z wymaganqdokladiioScia
- pize l i c ra~ wielkosci pomierzone na mapie na wielkosci izeczywiste,
-- obliczac rasoby zloia kopaliny uiytecznej.
- obliczat geoiogicz~iy wspolczynnik nadkladu,
-- wyznacrac gerieraln)! ks;l nachylenia zbocza,
- okreslat najbaidziej prawdopodobne miejsce powstanla osiiwiska,
- okreslak zakres i sposob odwadniania zloia i nadklaclil,
- wybrat rniejsce i spos6b udostgpiiienia,
- ustalac wysol(oSC pozioinu eksploalacyjiiego,
- uslalac poloienie frontow el~sploalacyjnych.
- iislaiaC cras rozpoczgcia elcsploatacji na claiiyni parioniie,
- posl~lgiwac siq sclie~nalem organizacyjiiyin zakladu goiiiiczego,
- posiugiwal sic pizepisaml prawiiymi odnosiiie plaiiu ruchu,
- okreslac sklad ilosciowy niiesraniny o zadanycli para~iietrach jal~osciowycll
2. MATERIAL NAUCZANIA
Wykonywanie niap i przekro)ow 1
Podzial materialu nauczaiiia
Obliczanie pol i objelosci 1
Dzialy tematyczne
Klasa
Poszukiwanie i rozpoznawanie zloi
Podzial zasobow
Obliczaiiie zasobow
Obliczanie wspolczynnikow nadkladu
Podstawy statecziiosci skarp eksploaiacyjnych
Podstawy projektowania
Odwadnianie zloia i nadkladu
Orientacyjna liczba godzif-
7
Udosiepnianie z lo i I Wyrobisko udosigpiiiajqce i eksploatacyjne 1 l o
1. Posztrkiwanie i rozwoznawanie z1oz
12.
13.
14.
15
16.
Pojecia podstawowe (kopalina uiyteczna, skala plona, produkt, odpad.
zloie, obszar i lereri gorniczy, strop, spqg miqiszosc). klasytikacja metod
poszukiwania i rozpoznawania zloi. i rodla inforinacji o budowie i jakosci zloia.
Kategorie rozpoznawania zloia. Pararneiry zloia podlegajqce rozpoznaniu (forma
i budowa, granice, rodzaj i jakosc kopaliny, warunki wydobycia, iiosc zasobow).
Zwalowaiiie
Schemat argaiiizacyjny zakiadu
Plan rucliu zakladu gorniczego
Dozor ruchu zaldadu gorniczego
Eksploatacja seiektywna
Godziny do dyspozycji nauczyciela
Razem w cyklu iiauczaiiia
3
3
3
2
3
10
90
Slopieli rozpozilawania poszczegolnycil parallleirow zloia i ley0 rwiqrek z
przyzna~iq kalegoria, rozpornania. Gqsiost ioz~iiieszczei?ia robot rozpornawczych
Grupy z l b i Krytei-ia Dilansowosci.
WyrnaQania
- ocenic wiarygodiiosc ~nlorinacjt o parameirach zloza.
- ocenic czy zloie inore byc rozpoznawane w kaiegol-ii wyiszej,
- wskazae konieczlie do okreslenia pararnctly jakosciowe kopaiiny ze
wzglqdu na jej zastosowanie.
2. Wykonvwanie (nap i przekroiow
Skala 1nap)i. Podzial obszaru dla poirreb i~iierpolacjl. lnierprelacja
przebieyu warslwic. EI(strapo1acja i jej zasady. Wiarygodnoii wartosci dia
wylioriania pr-reksoju. Pizekroje prosle i lanrane Skala pizewyiszotla
WykreSlanie prrekroj0w. Czyi?n~ki wpiywajqce na dol(lad~?osc wykresie~ria
przekroju. Wyzllaczanie granic zloia.
Wy~naqatiia.
- podzieliC odcinek na rowne czqsci.
- poprowadzic liniq p o wyznaczonych punktacli (w sytiiacji w;itpIiwej
ziiiierpretowa6 jej przebieg),
- wyznaczyc i uzasad~iic polo ienie punkt6w ekstrapolowa~?ycli,
- przygotowac arkusz dla wykieSlcnia przakroju w zadanej skali,
- iialiiesc purikly na przekroj,
-- wykreslic przekroj wzdlui iitrii proslej i larnanej.
3. Obliczanie pol i obietosci
Pojqcie biyly rawr?owaz~?ej. kVzoiy na pole ~ o ~ , i e r z c l ~ i l i i ob,,jctosc bryl i figiil
nialenialycz~iych. Figilry o kszlaltacli krzyh~oiiniowycl? Podzial figiir na flgury
proslsze i oblicza~iie ich powierzchni. Melody przybliione obliczania powierzclini.
Planiinelr biegunowy (wyznaczanie slalycli, sposob pomiaru). Oblicranie objelosci
bryl iiieregulariiych (wzor sloika sciglego). Przeliczanie pol i objglosci z iiiapy na
wielkosci rzeczywisle.
Wvmaqan~a.
- ob l iczyt powierzcllriie i objptosci figur i bryl prostycli,
- wyznaczyt i clostosowac skale planitnetru,
- obliczyc pola powierzchni dowolnycli obszarow,
- obliczyt objglosc biyl niereQular~iycI1.
- przeliczye pola i objqlosci z tnapy na wielkosci rzcczywiste.
4. Podzial zasobow
Zasoby geologiczne. Zasoby bilalisowe i pozabilansowe. Zasoby
przernyslowe I slraty ekspioatacyjne, irodla strat (przy wydobyciu, przy przerobce,
przy lrarisporcie). Slopieli wykorzyslania zloza
Wyniaqania
- wskazae obszar zasobow bilansowycli i pozabilansowycli,
- wskazae lniejsce wystqpowania straf w procesie teclinologicznym,
- zaproponowac sposoby i melody zinniejszania slral,
- okre i l i i bieiqcy wspolczynnik wykorzyslaiiia zloia.
5. Obliczanie zasobow
Klasyiikacja inefod obliczaiiia zasobdw. Me:ody oparie na majoniosci
budowy zlota (przekroje Izolinli. warslwicowa). Wyziiaczanie element6w
zalegaiiia pokladu (rozciqglosc, iipad. kql nachylenia). Glgbinowy wykres
zasobow. Melody oparie na pcinklowej ziiajoniosci paramelrow zloia (lrojl(qlow,
oczek siecl, sredniej aiylinelycziiej. srednie) wazone)). RoZnice w wynikach
olrryinanycli rbrnymi iiietodami oraz irodla tycli roinic. Ogolne zasady obliczania
zasobow zloZ migi-ujqcycli.
Wyniaqania:
- wybrac i uzasadnie wybor nietody obliczania zasobow w zalci i iosci ocl
posiadanycli informacji o zloiu,
-- obliczyi: zasoby jednq lul? kilkoma metodami z lkaidej grupy,
-- wskazac irodla roZnic w olrzyiiianych wy~iikacli obliczeii.
- wyzriaczyc elementy zalegatiia pokladu.
- wykonai glgbinowy wykres zasobow.
6. Ob l i cza t i i e w s p o l c z v n n i k o w n a d k l a d u
Okreilenie geologicznego i przeniyslowego wspolcry~?nika tiadkladi!
Rodzaje przernyslowych wspolczynnikow nacilclad~i oraz icli inleipretacja
Obliczatiie wspolczyriiiil<ow nakladij w wydzieionycli obszaracli. Z~iileiinoSi
wspolczynnika nadkladu i wiiioski z tego plynqce.
Wymauania:
- obliczyc geologicztiy wspolczynnik nadkladu,
-- obliczyi przeiiiyslowe wspolczyt?nil(i nadkladu,
- wskazac irodla roii i ic w wynikacli obliczeii,
- wykreilit liiape ziniennosci wsj?olczynnika nadkladu
7. P o d s t a w v s t a t e c z n o s c i s k a r p eksp loa tacy i l i y c l i
i'ojecia podslawowe: powierzchiiia poSlizgii, larcle wewr,elrzne, spbjtioii:
wlasciwa, lkqt iiachylenia ociosu, generailly kql iiacliyleiiia rbocza Wariiliek
iowiiowagi granlcziiej. Wplyw warunkow zewngtrznycli na wielkosc tarcia
wewnelrznego i spojtiosci wlasciwej. Wplyw biidowy geologicziiej rloza iia
statecznosc ociosu. Piawdopodobiia powierzchnia poslizgu. Wplyw obciqzenia
ociosu iia slaiecznosc. Wspolcryni?~i(i bezpieczenstwa.
Wymaaai1i.g
- ocen i l stan o l~c iq ien ia skarpy.
- oceriie M,I)I~\N IIII~UI~I(OW zewr~gliznycIi na wariosc tarcia i Spo~llO~ci,
-- wyznaczyc generainy kqt ~iacl iylenia zbocza,
- wsl<azaC sposoby rmiai-iy ~rneral t ieyo lkqla nachylenia zbocza,
- - wskazat I i!rasacinic najbal-dziej prawdopodobne miejsce powstatlia
ostlwiska.
8. Podstawy projektowania
Elapy projektowania. Zaloienia piojektowe, ich sporz3dzanie i
zalwierdzanie. Projekl inwestycji i jeyo czgsci skladowe. Dane wyjsciowe do
projektowania (~eoloyiczlle, techniczne i el(onomiczne). Wplyw czasu iia waitoic
danych wyjsciowych (noimy, ceny). Wskainiki lecllniczno-ekonomiczne. Metody
projektowania, icll zalotenia i zaslosowanie Metoda: waiiantow, anaiityczna,
yraficzna, inodelowaiiia. Wietody ~natemalyczne. Meioda PERT i jej podslawowe
zaloienia. Ocena olizymywanych wynikow. Zalwierdzanie projektu inweslycji.
Wymagania:
- dob ra l i uzasad~lic dobor nietody do zadania projektoweyo
- ocen~t wpiyw czasu na akluainost danych wyjiciowych,
- narysowat siaikq zdarzeri,
-- ok re i l i l dray? krytyczn* i wskazac czynnosci krytyczne.
9. Odwadnianie zloia i nadkladu
Cei odwadniania. Podzial sposobdw odwadiiiania Ut,iiejscowienie
glbwnycln elementow systernu odwadiiia~iia. Oclwadnianie powierzcIit?iov~~e
Giqbokosi odwadniania. Skulki odwadniania.
Wvtiiaqaiiia:
- ocenrc i i izasadti ,~ Iko~niecrlloSc odwadriiania oraz jega zasiqg.
- wskara l i rod la doplywu w6d do wyrobiska oiaz ocenic wielkosc: (ego
dopiywu,
- zaprojektowac row odwadniajqcy,
- wskazak i uzasadiiil poloieiiic iqpia.
10. Udostepliianie zloi
Wybbr miejsca udoslgp~niatiia. Klasyfikacla rnelod udoslqgriiaiiia
udostqpnianie bezpo5redii[e, wyrobiska~ni podziemnyini, wkopami Rodrale
wkopow ucioslqpriiajqcycln. Typowe i.orwtqzaiiia vdko~~rj\r udosI~l;i?iajqcych
Udostgpnienie kotiibitiowane. Skuiki zleyo ~tdostqpiiienia zloia.
Wytnaaania,
- wybrai: i uzasadnid wybor rniejsca pod ucJostq(~nienie z lo ia
- uzasadiiic wybbi sposobit ~idoslqpiiienia zlora.
Rorwbj frontow elksploalacyjtnycli budowa i zadaiiia poszcregoll?yci?
zbocry wyrobiska Ustalanie giqbokojci wyrobiska. Podrial rna porio~i iy
eksploatacyjne. Zadaiita produkcyjne lkopalrii, Doboi niasrytn do parailielrow
wyrobiska i zadari prod~~!(c)~jnycii Uslalanie rni~ai?ov,~oSci piacy Porrqdek robut
gorniczych. Kalendarzowy plan eksploaiacji. Okresianie poioienia fro1it0w
eksploatacyjiiych. Pi-ojektowanie ciqgow iechnoiog~cznycl?. Rezerwa wydobywcza,
transportowa, przerobcza.
Wvmaqania.
- usta l i l wysokos l poziomu eksploatacyjnego,
- ustalil zadania produkcyjne pozioinow eksploatacyjnycli,
- - dobra6 maszyny podstawowe do zadan produkcyjnych i gabarytow
przodkow,
--- ustalic polozenie frontow eksploalacyjnych po czasie,
- okreslil czas olwarcia nowego poziolnu ekspioatacyj~le~o,
-- okreslic szerol(osl polek na poszczegoinych poziomacli.
- ustaliC priorytety pracy poziomow zgodnie 2 porzqdkiem robot gorniczych,
- dobrac eleinenty ciqgu technologicznego (transport. urabiaiiie),
- ocenic skutlci pracy pozioniu z niepelnqwydajnoSciq.
12. Zwalowanie
Wyb6r miejsca pod zwalowisko zewnglrzne. PojernnoSc zwaiowiska.
Zwalowisko jedno i wielopoziomowe. StatecznosC zwalowiska Odwodnienie
zwalowiska. Projeklowanie zwalowiska pod kqleni przyszlego wykorzystania.
Zwalowaiiie wewnglrzne. Postgp fronlu zwalowania wewiiglrznego. Dobor inaszyn
zwalujqcych.
Wv~>iaqania:
- obliczyt powierzcliniq zwalowiska,
- iistalic sposob I zakres odwodnienia zwaiowiska.
- okreSli l czas rozpoczqcia zwalowania wewngtrznego,
- dobrac inaszyny zwalujqce do zadan produkcyjnych.
13. Sche rna t o r q a ~ i i z a c v i n v zak ladu q o r n i c z e q o
Ciiaralklerystyczne cecliy organtzacyjne gor~iiclwa odkiywlkowego Stri!ltli!ry
orgaiiizacyjne. Scllcrnat organizacyjiiy - ogdliie wylyczne do jego budowania.
Zaleiliosci pozionie i ilionowe. Zaizqd t ruch Ko~iiorl(i prodiilkcyjne, ~poinocniczr i
iiieprodui(cyjtie zakladu gorniczego i ich zadania. Dolkiinie~?tacje oi-gaiiizacyliie
zakladu gorniczego.
Wynia~ati ia:
- wskazac zaletnosci s lu ibowe na sclicmacie oryatiizacyjnyrn,
-- wskazac komorki zarzqdu i ruci iu oraz komorki produkcyjtie
i nieprodukcyjne na scliemacie organizacyjnyrn,
- okresliC ogoltie zadaiiia wskazariych lkomorelk zarzqdu lkopaini.
14. P l a n ruchu z a k i a d u q o r n i c z e q o
Czqsci skladowe planu ruchu. Sporzqdzai?ie i zatwierdzanie Odslqpslwa
ad pianu ruchu. Odpowiedzialnosc za prowadzenie dzialaitiosci nlezgodnie z
pianem r ~ l c l i i ~ .
Wv~naqania:
- scharai(leryzowac roii i ice w plaiiie ruchu w formie uproszczonej i ipelnej
15. D o z o r ruchu zak tadu q o r ~ i i c z e q o
Miejsce dozoru iuchu w schemacie organizacyjnyiii. Rola dororil ritcilu w
procesie pradukcyjnyni. Dozoi niiszy. siedo I bvyiszy - wyiiiagaiiia iiaukowe I
zawodowe. Od~owiedzialnosc osob dozoru ruchu
Wymaaania'
- okresiic na podstawie przepisow kwalifikacje osoby w dozorzc ruchu,
- wskazat na schemacie organizacyjnyni iniejsce osoby dozoru ruchu oraz
zaleinosci sluibowe.
16. Eksploatacia seiektyw~la
Ocena jakosci surowca ZmieliriosC cecli jakosciowycli Eksploalacja
selektywlia jedilosurowcou~a i wielosurowco~va. Cel uSrediiia,iia urobku.
USrednianie urobku w czasie eksploatacji, lransportii, przeiobki. Uslalanie skladu
produklu o zqda~iej jakoici.
Wymaqania;
- okrcglii. palarnctry jakosciowc urobku ze wzglgdu nu jego zastosowanie,
- obliczyc sklad urobku o iqdancj jakosci,
- wskazat sposob i miejscc moi l iweyo usredniania urobku,
- wskazat i ocenic sposoby przeciwdzialaiiia ztnianoili jal(oSciowym urobku w
syluacjach awaryjnycll.
3. UWAGI 0 REALlZACJl
Przedmiol lqczy w soble wledrq zdobyta, w calym cyklti ksrlalceiiia i uczy
wykorryslywac ja, w rozwiqzywaniu konkrelnycli zadaii. Dlatego kszlalcenie
teoretyczne powiiino by6 oparle Cwiczeniein obiazuja.cym znaczna, czesc ze
wsrysll~iclh dzialaw obejniujqcycli nialeiial tiauczania.
W driale I1 ilstaiic iiiorna iridywicluainie dla kaidego z uczniow (sluchaczy)
siatkg prmklowych inforrliacji o zloiu (np. t io~kajnq siatkg olwoi-ow wierlniczych) z
danyini odnoinie rzedtiycti wysokosciowycli powierzch~ii, slropu i spa,gu zloia
oraz (eweiilual~iie) wielkosciq jediiego z parametrow jal~o5ciowych (np. %CaCO,).
Na podstawie lycli danycti uczeii powinien wyl<reslit 3-4 lnapy oraz kili(a
przekrojhw przydaliiycli w dalszej czgsci do obliczetiia zasobow i okreslenia granic
%Iota,
W tyin dziale naleiy dokoiiac obliczenia zasobow dwo~iia inelodami z
podaniein r6inicy w obliczeniacli oraz wskazac zasoby bilansowe I
pozabilansowe.
W dziale Vl naleiy przeprowadzic abliczenie geoiogiczne i przemysiowego
wspolczynnika nadkladu. W dziale 10 naieiy wskazac i i izasad~iic miejsce
udoslgpiiiania zloia, a w dziale 11 ilstaiic glgbokost wyrobiska, wykonac przekr61
przez wyrobisko i zaznaczyt poioie~i ie fro~ilow poszczegdlriycli pozloiriow w
czasie otwieraiiia poziom6w niiszycli. Naleiy okreslii takie moriieiit rozpoczecia
zwalowania wewnelrmego. W dzialacli 12 i 14 okresiic zmiarlowosc pracy,
zaproponowad ohloieliie slaiiowisk i osob dozoru iucliu w dzialacli produkcyjnycli
i pomocniczycli. Prace ko~itrolowac etaparni. Kolicowa ocena powinna byc
ustaiona zarowno na podstawie ocen cz~slkowycl i i uniiejqtnosci iizasadniania
doboru wieikosci do jej wykonania.
Przy oceiiie koiicowej z przedlliiotu nalezy rowniei zwrocic uwaye ria
uni~ejglnosc lcorzystaiiia z wiedzy zdobytej i ia innycll przedmiotacli zawodowycli w
cykiu ksztalcenia.
4. PODSTAWOWE SRODKI DYDAKTYCZNE
- grafoskop,
- foiiogramy.
- rnapy goinicze,
- przekroje geologicziie,
- pian rl.icliu zakladu gorniczego.
- kalkulatory i komputery.
- - przybory i sprzgl kreslarsl<i.
Adamek. Ptak : Gorniclwa. Czqsc I. Gorniclwo surowcdw sRaInych. Politechnika
~l;lska 1981
Niec: Geologia kopalniana. Wyd. Geologicziie 1902
Sulima-Sarnujllo: Projeklowanie kopal~i odk~ywl(owych. Wyd. AGH 1977
Tremhecl(i: Zasady projeklowania selektywriej eksploatacji z lo i suiowcow
mineralnych. Wyd. Slqsl( 196G
Sozaiiski: Odwadnianie kopalti odkrywkowych. Wyd. Sl;lsk 1981
ELEKTROTECHNIKA I AUTOMATYKA
1. CELE KSZTAkCENIA
W wyniku zorganizowanego procesu iiauczaiiia uczeii (slucliacz) powiniei1
uiniec:
- defiiiiowac podstawowe wielliosci eiiergii elelklrycziiej oraz wsliazac irodla
poryskiwania energii elektrycznej,
- obliczal obwody elektryczne prqdu slalego i przeiiiiennego, nierozgalqzione i
rozgalezione,
- mierzyc podstawowe wiellkoSc~ elektryczne.
- porownywac irodla swialla. slosowac zasady oswiellenia wiiqlrz.
- rozroiliiac i dobierac eleilienty iiislalacji elektryczne],
- dokoiiywac: analizy porownawczej roziiycii typbw t~irzqdzeii grzejnycli
- zinterprelowac wlasciwosci podstawowycli iypow siliilkow elektlycznych, na
podstawie tabliczki znaniionowej,
- rozroiniak elenienty ulkladow eleli lro~iicz~iycli oraz anaiizowac sclieinaty
prostych ilkladow elelitroiiicznycli.
- okreslac podstawowe poj$cia z zalkresi! autoinatyl<i przeniyslowel.
- iiarysowal sche~iiat blokowy typowego i i l i lad~i autoinatycznej regiliacji oraz
objasnit jego strulitiire i zasade dzialania.
-- slklasyfil<owac elemelity i urzqdze~iia automalylii.
- olkreslac ftinlicjq, lkonstrukcje i zasadq dzialania typowycli eleme~-ilow urzqdze~i
automatyki.
- przewidywac zagloienia i skulki iycli zagroieii podczas piacy przy
iirzqdzeniacii eleklrycziiycli, okresiat praw~dlowe zacliowaiiie siq w lprzypadlcii
poraienia prqdem eleklrycmym.
- - okieslal wplyw tirz~clzeii eleliliycziiycli i ia Srodowisko naturaliie czlowieka
2. MATERIAL NAUCZANIA
Podzial rnalerialu nauczania
goiniczych Blip i ochrona srodowiska
Orientacyjna liczna godz.
LP.
1.
2.
3.
-.
- 4.
5.
I Klasa Ill I
Dzialy ternatyczne
1. Enerqia elektryczna
Eneigia elektryczna
Obwody elekfryczne
Odbiortiiki energii eleklrycznej
Do dyspozycji nauczyciela .-
Klasa IV -.
lnstalacje e l e k t G n e
Elerneniy i uklady elektionicztie
Do dyspozycji nauczyciela
Podslawowe elenienty urzqdzenia elektrycznego, zagadiiienia
tnorrnalizacyjne. Sposoby wytwaizania energii elektrycznej: elektrownie cieplne.
wodne, jqdrowe. Energia elek(ryczna, pomiary energii eiektrycznej. Raienie
czlowieka piqdern elektrycznyiii
10
2G
30
10 --
10
22
8
Wvliiaqania:
- wyszczegolni i podstawowe wielkosci okreslajqce energig elektrycznq oraz
okrcslaC ic l i jednostki,
obiiczyd naleinosci za pobdr energii elektrycznej u, okieslonym czasie pizy
ziiariej rnocy urzqdzenia.
1 Razem w cyklu nauczania I 144
Prqd elektiyczriy. Napiecio ele!(lrycme. Zaleinosc rezysls~icji przevrodu od
rnateriaiu, wyiiiiar6w i lemperatiiry. Moc prqdu eleklrycziiego. Eiemelity obwodu
ele!drycznego - pojecia podslawowe Prawa obwodii elel<ttycznego prawo Oilma.
prawo Kirclilioila Obwody iiierozyaiqzioiie pi@u stalego. Szeregowe lqczeiiie
rezystancji. Obwody rozgalqzione. Rowiiolegle lqczenie iezystaiicji Lqcze~iie
irbdel napigcia. PojeiiinoSc eiektiyczna. iqczenie koiideiisatorow. Malerialy
przewodowe, izolacyjiie, lkoiistrukcyjne i niaynelycz~ie Prqd przeinie~iny
jednofazowy. Paranielry prqdu prze~iiieniieyo Aiiaiiza obwodow eleriientai~iych
zawierajqcycli elenienty R, L, C. A~iaiiza obwodow z eleine~itami R: L, C
polqczonynii szeregowo i rowiiolegle. Mac w obwodrie p r q d ~ ~ przemieiliiego.
Wplyw wspoiczyniiika inocy ria obciqienie sieci zasilajqce) Koiiipensacja tnocy
hlernej. Prqd tro~farowy - wytwarzaiiie i paramotiy (>r;lrlu Przylqczenle
odbiornil(ow do ukladow lrojfazowych. Moc prqdu trojfazowego. i<Iasyfikac!a
przyrzqdow pomiarowycli. Oziiaczeiiia ina skaiacli miei-nrkow. Poiiiiary iiapiqcia.
natqieii ia prqdu, rezyslancji niocy, energii elekliyczi~ej. rezystancji izolacji.
Wy~naqania:
-- scliarakteryzowad rnaterialy: przewodzqce, izolacyjile, inagnetycrnc,
konstrukcyjne oiaz dobrat material na izolator i przewodnik,
- aiializowac eierneiliy obwodu elekt~ycznego p rqd~ i stalego i prqdil
prze!nien~iego,
- olcresiit iiioc: czynnq, bieriiq, pozoriiq i icli jedi-iostkl oraz w s ~ ~ o I c z y i ? ~ i ~ l ~ iiiocy w
obwodacli prqdu przerii ieniie~o,
- wy jasn i i pojqcie mocy znamionowej urzqclzenia eiektrycznego oraz
okresiic wpiyw wspolczynnika mocy na obciqzenie sieci zasilajqcej,
- obliczyc:
a1 wartosc pr@u piyiiqcego w obwodzie p r d u slalego szeregoivym i
iozgaiqzioiiym,
b i napigcie na roinycii elemenlacii obwodu przy roinych polqczeniacli.
c l wartoSc rezystancji odbiornika przy zfianyin napieci~i i prqdzie.
dl moc pobieranqprzez odbioriiil(,
-- dobrat przyrzqdy poniiarowe i dokonat pomiaru w obwodzie prqdu
stalego nastgpujqcycli parametrow: rezystancji, napigcia, rlateienia prqdu,
mocy.
3. Odhiorniki enerqii elektrvcznei
Okreslenie pojecia inaszyny eiekirycznej, klasyfikacja niaszyii
elekt~ycziiycli Zjawiska wyslgpujqce w rnaszy~?acli eleklrycznych. Podslawowe
prawa elekirolechniki: elekiromag~ielyczne, indiikcji eleklroiiiagnelycznej,
elektrornagiietycznego oddzialywania pola rnagneiycznego na przewodnik 2
prqdeiii zasiosowane w inaszy~iach elektrycznych.
Przeziiaczenie i IMasyfikacja iraiisformatorow. Zasada dzialania, podslawowe
okreblenia, labliczka znamloiiowa.
Budowa transformalorow eiiergetycznycli i malej rnocy. Slany pracy
lransfortnaiora.
Silniki prqdu slalego budowa, zasada dzialania, rodzaje silnil<ow, cliaral(lerystyl(i
rnechaniczne, rozrucli, regulacja predi(oici, zniiana kieruiiku obrotow. Silniki
indukcyjiie irojfazowe: budowa, zasada dzialaiiia, charakterystyka meclianiczi?a,
Rozrucli silnikow klatkowycli i pierscieniowycl?, melody regulacji prgdkoici
obrotowej, z~niana kierunku obroiow. Silniki indukcyjne jednofazowe. Silnik
uniwersalny. Zasady doboru silnikow do napedu iirzqdzeii roboczych
Zabezpieczenie siliiikow przed: zwarciem, przeciqzeniem, skulkami zaniku
napiecia.
Podslawowe pojecia ieclinil~i swiellnej: siruniieri Swiellny, nateienie
oswietlenia, Swiailosc, Iilminacja. i rodla Swialla: iarowki. Swiellowki, lampy
rtgciowe, sodowe, rlgciowo-iarowe, lhalogenowe Oprawy oswielleniowe. Zasady
oswielleriia wnelrz.
Klasyfikacja iiietod grzejnych. Malerialy stosowane w grzejniclwie eleklrycznym.
Nagrzewanie oporowe, elekirodowe, lukowe, indulccyjiie, pojeiilnosciowe,
proiniennikowe. mikrofalowe, plazniowe. Cel i zakres slosowania eleklrycznycli
urzqdzen grzejnych.
Wymaaania:
- wyjasnil zjawiska fizyczne i mate~iiatyczne zaleznosc~ wykorzystywane w
zasadzie dzialaliia transformalora, prqd~iicy, siliiika eiektiycrnego,
- scharaktcryzowac maszyny prqdu stalego i przeniiennego,
- iiiterpretowat zasady: rozriiclhu siliiikow eiel(lrycziiycli, doiborii silnika
elekii-ycziieyo do napedit urzqdreii robocrycii. raIIezp~eczania siinikow
elel~lrycziiych,
-- dobrac prryrzqdy poniiarowe i dokoiiat polii iar~i w ol~wodzie jed~iofazowego i
trojfarowego prqdu lprze~~iie~ineyo nnstqpiijqcych paramelrow ~ialt:ze~iia prqcl~i.
napigcia iiiocy czynnej,
.- dokoriae poliiiari! charakterystyki sitnika jediiofarowego cia biegu jalowym I prry
obciqzeiiiu,
.- dokonac podlqczenia silriika trojfazowego do sieci w ukladzie ,,gwiazclan i
w ukladzie ,,trojkqLM,
- dokonac zrniaiiy kierunku obrotow siinika trojfazowcgo.
-- scharakteryzowac i rod la Swiatla,
- scliaral~teryzowac nagrzewanie: oporowc, lukowe, indi~kcyjne,
pojemnoSciowe, proniiennikowe, mikrofalowe, plazmowe
4. Instalacie elekti-vczne
Przeznaczeriie i crgsci skiadowe iiistaiacji elel~troeiiergetycznycli, rodzaje
instalacji. Podzial instaiacji elektroeiiergetycz~iej na etemeiily (wy PDVE):
przylqcza, zlqcra, wir. iiislaiacje odbiorcre.
Osprzgl instalacyjny:
- lqcznil(i iiistalacyjiie: yliiarda wtyczkowe i wlyczki, Iqcziiiki j)i:szi(owe.
wylqczniki samoczyiine instalacyjrie, bezpiecziiil~i,
. Iqczniki przernyslowe: styczniki, wylqczniki zwarciowe.
- wybor prrewodow i zabezpieczeii w instalacjacli eiektrycznycli;
- plan i sciieiiiat iristalacji elekt~ycziiej.
lnstalacje sygnaliracyjiie.
Wvma~ania,
- rozr6iniC: przcwody, gniazda natynkowe, gniazda podtynkowe, lqczniki
przernyslowe i instalacyjrle.
.- scharakteryzowae schemat instalacji oswictleniowej w mieszkaniu i hali
przernyslowej,
. wyjasnic na podslawie sciieiilatu eleklrycznego dziala~iie: proslej instalacji
sygnalizacyjnej, instalacji slerujqcej, instaiacji alarrnowej.
5. Elementy i uktadv elektroniczne
Rodzaje elernenlow poiprzewodnil(owych. Prqd eelklryczny w ' ..
polprzewodnikacli. Diody poiprzewodnikowe: rodzaje, budowa, dzialan~e,
pararnelly. Traiizyslory bipoiarne i unipolame: rodzaje, Oudowa, dziaianie,
parainelry. Tyryslory: zasacly dzialaiiia, paranielry.
Eielnenly ukladu zasilajqcego: transformalor, proslownik, hilr, stabiiizalor. Uklady
proslow~iicze jed~io i dwupoiowkowe. Ukiady wzmacniajqce; podslawowe uklady
wzrnacniaczy, rola sprzeienia zwrotnego.
Uklady geiierujqce cliarakteryslyka, warurlki powslawaiiia drgan, podslawowe
rozwiqzania generalorow sinusoidalnych LC Meissiiera, Harlleya.
Uklady cyfrowe: charakteiyslyi(a. l(lasyfil<acja, scherlialy blokowe. Podslawowe
lunlccje logiczne. Algebra Boole'a. Braiilki logicztie binarne. AND, OR, NOT, NOR,
NAND,EX - OR, EX-NOR. dzialanie i zastosowanie.
Przelworniki cyfrowo-analogowe i anaiogowo-cyfrowe, iurikcie, dzialanie I
zastosowaii~e.
Uklady scaloiie cliaraklerystyka, proces produkcyjny. Podzial i wlaSciwoSci
ukladow scaloiiych. Mikroprocesory.
Wymaaania:
-- scharakteryzowac diode polprzewodnikow,?, trarlzystor unipolarny,
bipolarny,
- wyjasni l na podstawie scliematu dzialanie ukladu prostowiliczego,
zasilacza, wzniacriiacza,
- wyszczeg6lrlie wlasciwosci i okreSli l syinbole gruficznc podslawowycl l
elemcntow logicmycl i ,
- wyszczegolnit wlaSciwoSci i okreslic symbole Qraficzne roinego iodzaji!
przelwoi-~iikow.
- scharakteryzowac milcroprocesory.
6 . A ~ t t o r n a t v k a i s t e r o w a n i e w zak ladach qorniczvch
Uklady regulacji a~itoiiialycznej. Uklad biokowy auloiiiatylci. Sprzyzen~e
zwrotiie. Slerowaiiie w obwodzie olwarlyiii i zainkiiiqlym Sygihal w aii!or,?alycc.
sygtia! wejsciowy, wyjsciowy, zakloceiiia. wpzel suniujqcy Uklady I urz;~dzeiiia
po~iiiarowe Elenienty ~iastawcze. Silownilci, wz1iiac:iiacze. Regiilalory
bezposredniego dzialania. Regiliatory uiiiwersallie P, PI. PD. PID Reg~ilatory
dwiislaw~?e. Rejeslraioly. Serwoinechan~zi~iy. Ukiady zabezp~eczcii i sygiializacji
Ul(lady zasilajqce. Rodzaje i eksploatacja uicladow ieyiilacji auto~~?a!yczriej lioboly
przernyslowe Zastasowaiiie niaszyii cyfrowycli w aulornalyce.
& j f i i a ~ a n i a :
scharaktcryzowal urzqdzcnia sterujqce, wykonawcze i pomiarowc.
- okreslic fut ikc j~ czirjri~ica poniiarowego i przetwornika w, lecl~i i ice sterov~ania I
regtilacji.
- wyjasiiic ibiidovuq i zasadp dzialaiiia oraz wskazac zastosowaiiie czujn1k0w.
- olcresl~c tunkcje elemeiiiow nastawczycli,
- scliaral~tery2owac zawory, przepusliiice i iiine elemeliiy nasiawcze.
- scliarakteryzowac siiowniki.
--- scliarakteryzowac regulatory ze wzglqdu iia pireznaczeiiie i lkons!rukcj~,
- - - wyjasiiic na podslawie scliematow rasadp piacy wybianycii iikladow regulacj~.
. -- dolcoiiac pomiaiow i wyznaczyc clharakteryslylc~ regulatoia dwustaw~ieyo,
- scliarakteryzowal rejestratory,
- wyjasliic i ia podslawie schemalu zasadg dzialania ukladu sterowania
ailloliiatycznego,
-- scliarakteryzowac blokadg mechanicznq elel(1roiiieclianicznq
- okresl i t funkcjq czlowieka i robota w ukladzie sterowania i obslugi
zrneclianizowanego stanowiska pracy.
7. BHP i ochro~ia Srodowiska
Zasady bezpiecznej obslugi urzqdzen elektrycznych. Ochrona przed
poiarami i wybuchami. Srodki podslawowej i dodatkowej ochrony
przeciwporaieniowej. Badanie skulecznosci oclirony przeciwporazeniowej.
Postqpowanie przy poraieniu prqdem elelklrycznym. Wplyw urzqdzen
elektrycznych i energetycznych na srodowisko naturalne.
Wyiiiaqania.
- wskazac i r 6d lo zagroienia podczas uiytkowania urzqdzen elektrycznycli,
- sprawdzic rezystancjg izolacji i ocenic czy izolacja jest prawidlowa,
- dokonac poiiiiaru rezystancji uziemienia dla wybranego przypadku,
- interpretowat przepisy BHP i ppo i . podczas uiytkowania urzqdzen
elekttycznycli.
3. UWAGI 0 REALlZACJl
tlektroteclinika i autornatyka jako przediniot. w wiqkszej czgsci swoicli
Iresci teoretyczriy, operujqcy znacznq ilosciq pojqC abstrakcyjnycli, wymaga w
czasie jego reaiizacji daleko idqcego upoglqdowienia. Proces nauczaiiia powinien
odbywac sig w poniieszczeniu odpowiediiio przygotowanym do realizacji pokazow
I ewciilualnie cwiczeh laboratoryjnych. ~wiczenia obliczeniowe, ktOre s lu iq
rbwiiiei upogiqdowieiiiu oraz utrwaleniu nabylej wiedzy teoretycznej na~iczyciel
powiiiien dobierac lek, aby ich stopien trudnosci nie przekraczal iiiotliwosci
percepcyjiiycli ucznibw, oraz aby w swej lresci nawiqzywaiy do zagadiiieii
zwiqza~?ych z okreSIoiiym zawodein Realizowaiiy przez inauczyciela pioces
clydalktyczny lpowinlen byc oceliiany iia podslawie osiqganycli jprzez iicriiia
u~iiiejqiiiosci i dlatego niezbediie jest sysleiiialycz~ic dokonywa~iie poiiiiaiir
~lydakiycziiego. W zwiqzku z Iym proponuje siq opracowaiiie telkstow
diagnoslycznycli (czqsllkowycti), lktore pozwalajq sprawdzic opanowaiie przez
~lczniow uiiliejelnosci oraz sk~~lecznosc slosowaiiych w naiiczanlu ii ietod lecli~ilk i
srodkow dydal~tycznycli.
Kazda jediioslka ielkcyjna powiiiiia bye wlaSciwie zaplanowana i
przygotowana pod wzgledern merytorycznym. Przygotowujqc kaTd3 jediiostk?
lei(cyjri.q nauczyciel powiiiien okreslic precyzyjiiie reaiizowane cele czqstlkowe. , , lktore wynikajq z ogoinych celow ksztalcenia i dokonac wlasciwego doboiu ireici
nauczaliia.
- foiiograiiiy i fazograiiiy
- przyrzqdy pomiarowe pr.qd~~ stalego
- przyizqdy po~iiiarowe prqdb pizeiiiienliego
- probki roztiycli malerialow przewodz;icycli, elel(troizolacyjnycli, inag~ielycznycli
- elenietity obwodow eleklrycznych
- elemelity grrejne
- elenienty wcliodzqce w sklad iiistalacji eiektrycznej
- eleliienty obwodow elektronicmycli
- rabezpieczenia silnikow eiel(trycziiycli
- eksponaty:
a) bezpiecziiiki
b) przewody eleklrycziie
- iliodeie poglqdowe
a) cliemicziie irodla prqdu
b) silnii(i elektrycziie
c) prqdnice
d) proste instalacje eleklrycziie
e ) Iqcznlki eleklrycztie roznycl? lypow
1) przekainiki
g) styczriiki
h) proste uklady elektianiczne
i) wziiiacniacze
j) proslowniki
k) regulator temperalury ctsiiienia
- modeie dzialajqce.
a) silnik prqdu stalego
b) silnik jednofazowy, trojfazowy z roinymi rodzajami rozruchu
c) wrinacnlacz jednostopi?iowy
d) elemeiity logiczne iypii: OR, NOR. AND. NAND, NOT, EXOR
- Polskte Normy (PN)
- fili??y dydaklycziie
5. LITERATURA
JablonsRi W.: Elektro~iika. WSi13 1989 r.
Maslaliiiski M., Siwek W.: EleI(tiotecl1iiika , eIektroi?ika i aulornalyka w goiniclwie.
Wyd ~ l q s k 1988
Goiiinska E. Maszyny elekliycziie WSiP Viiarszawa 1995 r
Kurdzik R : Elektroiiika. WSiP 1992 r
Ploszajski G. Auto~l?aiyka. INSiP Warszawa 1995r.
Stein L . Maszyny elekliyczne WSiP Warszawa 1995r.
Rawa 1-1.. Siwiiiski M : Zbioi zadan z podslaw eleklioiechniki WSiP 1991r.
Jabionski Mi.. Ploszajski G : Elektrotechnika z ai~loniaiykq. WSiP 1996.
Pibro 13 i M : Podslawy elektroiiiki. WSIP 1996.
Boll~owski S : Elektroleclinika WSiP 1996.
Kollaiski W.. Grad J.. Aparaly i ~trzqdzenia eieklryczne. WSiP 1995.
Chwaleba A . Moeschke 6. . Ploszajsk~ G.: Elekironika. WSiP 199G
UZYTKOWANIE KOMPUTERA
1. CELE KSZTACCENIA
W wyiiiku procesu nauczaliia uczeii (sluchacz) powitlie11 iirniec.
w zakresie wykorzystania arkusra lkalkulacyjnego
- wykoiiac obliczeiiia wytrrylnaioiciowe ele~iieiitbw iniaszyn r wykoriysiar?ieiii
wlasnycli baz daiiych wlaSciwoSci niecliaiiicz~iycli lnalerialow I ~nal(rodefi~iicji,
- wykot-iac obliczeliia wartosci opaiowej i ciepia spalailia paiiw statycll, ciekIycJ1 i
gazowycl?. ciepla pizewodzonego przez Scianke plaskq dla roinych ~ i l a t e i ~ a l ~ w
oiaz sporzqdzic bilans energelycziiy,
sporzqdzic zestawieiiie, wykoliac aiialire porowiiawcza, (a~ialitycztiie i
graflcziiie) wyiiikow konlraii jakosci produkcii na wybranych prz)~kladacii.
w rakresie wykorrystaii ia ba r clanycii
- utwoizyi inow* baze danych, slworzyc iiowe rekordy hazy, sortowac rekordy
wg. zadanego klircza, wyszukiwal rekordy spelntajqce zadane kryteruiii,
w zakresie kornputerowego wspornagania projektowania
- wykol?ai zadaliy rysunek wykorzysl i~ j~c maksymainie iiioiIiwoSct edytora
rysunku.
- iiiodyfikowac wykonaiie rysunki, skladac rysuiiki z ~ s i i i i k o w gotowych orar
drukowac i zapisywac rysiiiiki i ia dysku,
definiowai i rapisywal bloki rysit~ikowe, wstawiat zapisane ibioki do iiowega
rysuiil(u, deftriiowad atrybuly i okrcslac ich paraiilelry orar twoizyc wlasne
biblioteki elernentovr,
w rakresie wybranych zastosowali tecliniki kolnputerowcj
- obslugivdat wybralie prograniy specjaiislyczno np prograiny obslugi iila(jazy13u.
progralny do kaszlorysowanra.
wytrzymaiosciowycli
wysrukiwania inforniacji Do dyspozycji nauczyciela 12
2. MATERIAL NAUCZANIA
Podziai rnaterialu nauczania
Klasa IV
wspomaganie projeiGwania
LP.
1. Arktrsz kalkulacyiny w obliczeniacli wytrzvrnaloSciowvch
Klasa Ill 1 Dzialy tematyczne
- - 4
5.
iirkiisz kalkulacyjny jako narzqdzie do wykonywania obliczeii
wytrzyinalosc~owycli. Obliczenia wyti-zymalosciowe elernentovy rnaszyn 2
wykorzystaiiiem wlasnych bar danych wia~ciwosci inechanicznych iliaterialow.
Orientacyjria liczna godz.
Wv~iiaqaiiia:
-- wykonac obliczenia wytrzymalosciowe zadanycll elemontow maszyn,
- wykonat obliczenia wylrzynialosciowe elementow inaszyn z vdykorzystaniein
bar danycli wla5ciwosci rnechanicznycli materialow,
- zakres dodatkowy (nadobowiqrkowy): tworzenie wlasnych aplikacji uiytkowych i
niakrodefiriicji.
Do dyspozycji nauczyciela
Klasa V
Arkusz lkalkulacyjny w obliczeniach cieplnychT w kontroli jakosci Prograrny specjalistyczrie
Do dyspozycji na~lczyciela
Razern w cyklu nauczania
6
20
8
2
140
2. B a z a d a ~ i y c l i j ako na rzedz ie do q r o ~ n a d z e n i a i w v s z u k i w a n i a - inforniacii
Pireziiaczeiiic, iiinkcje i nioiliwoSci piogra~iibw lba; danycli Tworzeiiie I
modyfikacja wlasnych baz danycli V\lprowadzeiiie i wypiovdaclrenie danycli.
Wvtiiaqania:
- ol(reSliC strukluiq bazy danych wyinagali?, dla daiiego rastosowaiiia
- Stworzyc (rapisywac) zadanq strukturq hazy danycli,
- wypelnic lkolejne pola i rekordy bazy danycli.
- modylikowaC poszcregoliie pola bazy danycii,
-- wstawic i usuwac dowolne rekordy bazy,
- sortowaC rekordy wg. radanego klucza,
- wyszukiwac rekordy spelniajqce zadane Ikryteriu~ii.
- tworzyi: wydruki bazy wg zaclanycli krytcriow.
3. K o m p u t e r o w e w s p o t n a q a l i i e p r o i e k t o w a n i a
Pizeznaczeiiie, f ~ l~ i kc j e i ~iioil iwobci progianiow komputeioweijo
wsporliagania projektowa~iia. Meiiu programit. wprowadzenie poleceii (kiawialuia,
rnysr. klawisze skiolii . ) , wspol i r~dne. Rysuiiek pioiolypo\wy, v/sownnle
elemeiilow podstawo!,vycli, powiekszanie fragiiieiitow rysulikil, edycja (usi~u,anie.
przeiiosre~iie, kopiowaliie) fragmentow lysunku. Warslwy, rodznjc llnii.
wy~iiiarowaiiie, kreskowanie powierrclini Iiysowaiiie precyzyjiie. Ryso~~~ai? ie w
rzutach na 2 i 3 iz~itnie. Bloki rysunkowe, biblioteki elemeiilow
~ r i i a s a ~ i i a .
- okreslic funkcje programow lkoiiiputerowego wspomaga~iia projektowania.
- urucliomic program do wspomagania projektowania,
- wykonaC lysunki plaskie wykorzystujqc polccenia edycyjne programu,
-- deiiniowac waistwy rysunkowe w zaleinosci od potrzeb,
- wykorzystywac funkcje rysowania precyzyjnego,
- kieskowac prrekroje rysunkowe.
- wymiarowac rysunki z wykorzystaniem warstw,
- Iqczenie tckstu z rysunkiem,
--- rysowac elernenty w irutach na 2 i 3 izutnie.
- defiti iowat, zapisywac bloki rysunkowe,
- wslawiac zapisatie bloki do nowego rysunku,
- wykoiiac rysunki zlozeniowe elernentow rnaszyn,
- wydrukowat gotowy rysunek przy u iyc iu plotera lub drukarki
4. Arkusz kaikulacyinv w obliczeniach cieplnvch i kontroli iakosci
Arkusz kalkulacyjny jako narzedzie do obliczeti cieplnycli. Obliczenia
wartosci opalowej i ciepla spalania paliw stalych. cieklych i gazowych. Obliczenia
ilosct ciepla prrswodzonego przez Sciankq plaskq dla roinych maleriaiow.
Oblicrenia sprawnosci teimicznej procesu cieplnego. Wyi(orzyslanie prograrnii do
sporzqdzania bilaiisu energetycznego. Wykorzyslanie prograniu do sporzqdzania i
aiializowania wynikow konlroli jakosci produkcji
- wykonac obliczenia wartosci opalowej i ciepla spalania paliw stalych,
cieklych i gazowych,
- obliczyd sprawnosd spalania,
- wykonac obliczenia ciepla przewodzonego przez sciankq plaskq dla roinycli
materialow.
- sporzqdzi l bilans energetyczny,
- dokonac analizy wynikow pomiaiow wlasc!wosci fizycznych lkopalin
-- sporzqdzic i przeatializowaC wyniki kontroii jakosci produkcji.
Obsluga wybranycii prograiii0\4, speqalisl)iczi?ycii. Nowoczesiie Liizqtlzenia
peiyferyjiie jak np. czytnik CD-ROM, skaner, iiiodeiii telefoniczny, Iokaliia stet
koinputerowa. Nowocresiie iechiilki wyiiiiany i wyszukiwania iiiforiiiaqi (poczla
eleklro~iiczna, lnteriiet).
Wyiiiaqania:
- obslugiwac wybiane programy specjalistyczne np. proyramy obslugi niagaryiiu,
do kosrtorysowania, prograniy faklurujqce ilp.
korzystae z iiiforniacji zapisaiiych na CDROM (prograiny ediikacyjne bazy
danych, encyklopedie itp.),
- poslugiwac siq skanereni - wczytac dokunienl, zapisac na dysk, wydiukowac,
wykazac - roii i ice poinigdzy drukarkqa ploiereni (wady i zalety),
- wymieiiic infoiiiiacje poinigdzy komputereiii sieci lokal~?ej.
- pizekazac wiadoiiiosci pocztq elektronicziiq, wyszrikac informacjq w
INTERNECIE.
3. UWAGI 0 REALlZACJl
Przediniot .,Uzytkowanie ko~npulera" jest koiityiiiiacjq I rozwiiiiqciei?i
przediniolu ,,Eienienly inforriia(yi(i".
Zajgcia z iego przediniolu powiiiny byc prowadzone w inozliwie malycli
grupacli (jediio stanowisko dla dwoch ucziii6w). ylowiiie w for~iiie cw~czeii.
ograniczajqc wykiad do wyjasnieiiia fuiikcji i zaprezeiilowania iiiozliwosci danego
programu Najskuteczniej byloby realizowac lei? przediiiiot w bloku dwugodz~iinyin
co w klasie IV i V wyriiagatoby takiego ustawienia plariu, aby wyslepowa! oi i co 2
IyQodnie.
Istotnyni elementem procesu dydaktycznego w realizacji zadaii
wynikajqcycli z prograrnu przedmiotii ,.Uiytkowa~iie koiiipr~tera" jest takie
zaplanowanie realizacji p rogram by uczeii w pierwszej kolejnosc~ zrozuinial i
opanowal podstawe teoretycznq danego zagadnienia zawodowego (np. obliczenia
wytrzymalosciowe, obliczenia cieplne. sporzqdzanie bilansu energetycznego itp.),
a dopier0 w nastepnej kolejnosci poznal ulatwienia wyliikajqce z korzystania z
programu komputerowego.
Przy dzisiejszym rozwoju lechniki kaidy absolwent technikum musi byc
przygotowany do samodzielnego opanowania dowolr?ych. nowych progratnow
komputerowych, z ktorymi moie spotkac siq w przyszlej pracy zawodowej. Dlatego
naleiy dba l o to, by kazdy z uczniow opanowal przewidziane progralneln
umiejqlno5ci i sarnodzielnie wykonywal wszyslkie zadania ujgle w programie
nauczania.
Zajecia z przedmiolu powinny byc tak prowadzone, by nie slresowaiy
uczniow, a nauczyciel powinien oceniac nie lylko slopieri opanowania
poszczegolnych umiejetno5ci. lecz rowniei zaaiigaiowanie ucznia w pracg
podczas lekcji. Oceniajqc postgpy naleiy panliglaC o lym. i e niektorzy uczniowie
znajdiyq siq w sytiiacji uprzywilejowanej faktem codziennego dostgpu do
komoutera w domil.
SZCZEGOLOWE UWAGl 0 REALlZACJl
1. Arkusz kalkulacyjny w obliczeniach wytrzymalosciowych.
Realizacja lycli celow kszlalcenia wymaga podslawowego opanowania
arkusza kalkulacyjnego (konieczna jest korelacja przedmiolowa z ,.Elemenlami
inlormatyki"). Po wprowadzetii~i teorelycznym zajecia Iekcyjne powitiny odbywaC
sie glownie w formie cwiczen. aby uczniowie nabrali bieglosci w wszelkiego
rodzaju operacjach moiliwycli do przeprowadzeiiia przy pomocy programu.
Wiadornosci i umiejetnosci zdobyte na iych zajeciacl? bgdq wykorzyslywane w
innych dzialach przedmiotu (,,Komputerowe wspomaganie projektowania" czy
,,Arkusz kalkulacyjiiy w obliczeniach cieplnych i konlroli jakosci") oraz w lrakcte
nauczania innych przedmiotow (,Pracownia lechniczna").
2.Bazy datiycli.
Ucreii powinieii uzyskac uinie]?tnosci sprawnego wyszi~kiwania i~iforniacl~
lkoizystajyc r typowycli nanqdr i do lworzenia i iiiodyiikacji haz danycli. Pewleli
zasob pojq i i iiietod piacy jest lypowy i nieziilieniiy dla wszysil(icl1 baz datiych,
dlatego waine jest opanowailie zilajomosct wpiowaclrenia, edycji i wyszirklwania
daiiych, Jest to miiiirni.i~ii nierbgdiie dla sprawnego zasvodovjego poslugiwania slq
piogramaiiii opierajqcyiiii siq na sysieiiiacli bar danycii, jak piogramy lksieyowe,
magazynowe czy ciiocby obslLlgi s1)rreda7-y
3. Koniputerowe wspomaganie projektowania.
Koiiipi~teiowe wspomaganie projeklowania jest bardzo wazny~ii dztale~>i
cyk l i~ kszlalcenia prryszlego absolweiila Iechnikuin Biura konstrukcyjlie
wspolczesiiycli zakladbw pracy dyspoliulq piogia~iianii do ko~npi~ieiowego
wspomagania projeklowania i absolweoci ieci\nikuin posiadajycy umiejqlnosci
obslugi takicli prograiiiow majq znacziiie wiqksze mozltwoSci zatrudilienia Nie bez
znaczenia jest rowniei lakt, i e w lialkcie iealiracji celow ksztalcejiia tego dztalu
Liczniowie wykorzystujq uiiiiej?ti?osci nabyle w Irakcie nauki takich zagadnieii jak:
rysuiielk tecllnicziiy. meclianilka, wytrzyiiialosc: rnaterialo\v, czqsci i i iaszy~i
4. Arkusz kalkulacyjny w obliczeniacli cieplnycl, i analizowatiiu wynikow
pomiarow.
Przy realizacji !ego dzlal~i koiireczna jest Scisla kore1ac)a z przcdliiioleni
.,Pracownia iechiiicz~ia".
5. Programy specjalistyczne.
Celowe byloby poznaiiie zastosowaii lalkicli progiambw bezposrediiio w
zakladzie pracy.
W obecnycli czasach teclinika kompiilerowa jest riajszybcie~ rozwijajqcy st?
driedzitiq wiedzy. Pogl?bianie wiedry polqczone jest z wylnagaiiieiii piaktycznie
nteogra~iicro~iego doslqpu do zgromadroiiych ria swiecie zasob0w ihlori1iacji
Doslep do nich lo iiie tylko lkolel~cjonowa,iie coiaz to nowszyci? giei
koiiipuleiowycl-i czy i e i sledzenie iiajnowszycli t iagra~i zcspolow inlodzie%owycl~,
ale prrede wsrystl~tin zdobycie ui1iiej?lnosci swobodi?ego poiusrania si? w
zalewajqcym ich morzu informacj~. Zapoziia~iie z nowoczesnynii urzadzeniami
peryferyjiiymi, jak np. czytnik CD-ROM, modem telefoiiicziny, lokaliia siec
kornpulerowa oraz oparlymi na nicli nowoczesiiymi technikanii wyniiany i
wyszukiwania informacji (Inlerinet - poczla eleklroniczna, siec WWW) zapewiii
wigl~szql~onkurerncyjno5c absolwentow ina obecnym rynkil pracy.
4. PODSTAWOWE SRODKI DYDAKTYCZNE
Stanowiska kornputerowe klasy IBM PC.
Minimum: konipuler 486, 8MB RAM. dysk twardy 170 ME, non nil or
monocliromalyczny VGA
Optimum: lkompuler PENTIUM 100 Mhz, 16 M8 RAM , dysk lwardy 1.2 GB,
inonitor kolorowv 15.
Wyposaienie dodatkowe
Minimum:
- drukarka airarneritowa monochronialyczna z opcjq druku koloroweQ0 ew.
drvkaika iglowa, drukarka laserowa
Oplimum:
- drukarki jw. w ilosci 1 k p l na 4 stanowiska. ltih 1 kpl. jw. polqczony ze
wszyslkiiiii koinpulerami sieciq Iokaltntl,
-- lokalna sieC konipuierowa z cenlralnym serwereiii
-. modemy lelefoniczrie dla 2 starnowisk.
-- doslep do sieci INTERNET pr2ez lqcze telefoniczne (moiliwosc podiqczeiiia do
liriii ,,iiiiejsk.iej").
I'onatllo inalerialy do biezqcej eksploatacji - dyskietki, papier do drukarki, toner i
lasmy do diukarek. Naleiy przewidziec pewieii budiel na bieiqcq eksploalacje,
Ikonserwacjg sprzgtu i wyniiane szybko zuiywajqcycli sig eleiiienlow (np. myszki)
Oprogramowanie (licencjonowane)
[vlininii~m:
- system MS-DOS
- - oprogra~nowanie systemowe WliiiDOWS 3 1 1
- arkusz kail<ulacyjt?y EXCEL 5 0 dla Witidows
- baza danycii d6ase 4 0 (wersja polska) dla DOS
-- prograni dla wspomagania projektowaliia AuloCAD dla OOS
- prorjl-ail? lkosztorysowy. ksiggowy
Optimum,
- system WINDOWS'95
--- pakiet oprogramowania MS-OFFICE (Word, Excel i irine)
- baza danych dRase 4 0 (wersja polska) dla DOS
-- program do wspomagania projeklowania Aulo CAD dla Vllindows
- program kosrlorysowy, ksiggowy
- prograiny naizgdziowc, editkacyjne. arctiiwizujqce, anlywirusowe.
5. LITERATURA
liislriil(cje do wykotiywanycli prograrnow.
Swisrczowski S. - AuloCAD 12, 121'1. Podrgcz~iik uzytl(owntka z cwtczen~a~il8
AW Zebra 1991
Klik S. - Excel 5.0 PLJ 1994.
Persoti R. - Excel for Windows. Porady dla dociekliwycli.
Intersoftland 1993.
Boratyn D. - MS Access 2.0 Crania 1994.
Selliatyn A. Metelkin J. - MegaCAD. lnteisofilaiid 1993.
Plosrajsl(i G. - Eielnerlly i~iforniatyl<i. Urylkowa~iie lko~iipulera. WSiP 1994
Gregorczyk G. Bursre T. - Elenienty iriformatyki Utylkowaiiic Ikolliputera. PC
Koiicepl 199d
MASZYNY I URZADZENIA DO EKSPLOATACJI,
OBROBKI I PRZEROBKI SKAL
1. CELE KSZTALCENIA
W wyriikii procesu nauczania uczeli (slucliacz) powinien u~ i i i e c
- objasiiiac budowe, zasady dzialaiiia i zaslosowanie maszyii i i~rzqclzeri.
- objasniac dzialanie podsiawowych podzespolow maszyn i urzqclzeii,
- charakteiyzowac zasilaiiie i tiaped rnaszyn.
- zapobiegac ewentualiiy~ii zagroieii io~ii ze strony pracujqcej niaszyliy lub
urzqdzenia,
- oceniac sprawnosc lecliiiicznq rnaszyny lilb urzqdzenia,
- wykonac konseiwacje oraz drobiie naprawy,
- dokonac aiializy tecli~iicziiej roinych maszyii i urzqdzeri.
- okreslac optyrnalne i bezpieczne warrrlil(i pracy iiiaszyn I i i izqdzc~i.
- wykonywac poclstawowe obliczenia w zakresie doboru maszyn i urzqdze~i do
tech~?ologii eksploatacji i przerobki zloia,
- uzasadniac dobor para~netrbw roboczycli iiiaszyny lub iirzqlzenia.
- oceniaC prawidiowosc uiytkowania rnaszyn I urzqdzen oraz wplyw obsliig
technicznych na wyliiki produl(cji,
- stosowac rachunek el~onoiiiicziiy w podejmowatiiil decyzji o cliarakterze
techiiicznyni I organizacyjnym w sferze eksploatacji.
- posIilgiwaC sie tablicami. wykresami, iiormaiiii palistwowym~, lkalalogam~
technicziiyiiii. Dokuiiientacjq Tecl?nicz~io-Riicliowq (Dl-R), czasopisiiiami I innq
liieraturq teclinicznq
'IATERIAC NAUCZANIA.
Podzial materialu nauczania
Dzialy tematycznc
2. 1 Zastosowanie masiyi i I ~i izqdzen wiellnicrych
I
3. / Wiertarki obrotowe
~
Klasa Ill
9. 1 Mechaniczne rozbijaiiie bryl ponadwymiarowycti
4.
5.
G.
7.
8.
10. /Maszyiny do prac ziemnych
1.
Wierlarki udarowe
Wierinice obrolowe
Wiertnice udarowo-obrotowe
lnne sposoby wykonywania olworow stizalowych
Koparkl jednonaczyiiiowe
Wiadomosci oyoliie
13 Maszyny i urzqdzenia do urabiania k rus~yw naluralnych spod wody
- 11.
12.
~
Klasa IV ~ ----- .. .. Koparki wielonaciyniowe
Maszyny i urzqdzenia do urabia~iia skal na bloki
18. I Transporl saiiiochodowy
14.
15.
16.
17.
19. 1 Szynowy lranspon teclinologiczny
Urabianie niechanicz~ie skal sredniozwi~rlycli
Maszyny i uizqdzeiiia do zwalowania
Teclinoloyiczny lransport kopalniany
Transport ~przeiiOSnikat~li laimowymi
20. Transport liiiolorowy
21.
22.
Transport pomocniczy
Maszyny i urrqdzenia do zaladunku
Do dyspozycji na~iczycieia
Oricntacyj~ia liczba godzin
LP.
I I
1 30. / Klasyfikatory hydrauliczne i aerodyilamiczne 1 G
1 Klasa V I
Dzialy telnatyczne
23. 1 Obrbbka inaszynowa lkamieiiia
21.
25.
26.
27,
20.
29.
Do dyspozycji nauczyciela ~ ~
Razem w cyklu nauczariia 334
6
Teclinologia mechailicziiego przecierallla kainienia
Maszyiiy szliliersko-polerskie
Cigcie elenlentow larczanii
Maszyiiy specjalne do obrobki lkamieiiia
Maszyny do rozdrab~iiania skal
Maszyny i urzqdzeiiia do soriowaiiia
1. Wiadomosci oqolne
Klasyfikacja maszyil i urzqdzeii goriiiczycli. Parametty iec l i~ i ica le Waruiiki
slosowania poszczegoinycli inaszyii i urzqdzeli. Pocistawowe rasady obsii~gl.
koiiseiwacji i remoiitow. Rodzaje energii stosowa~le do iiapqclu inaszyn i ilrzqdzeii
do elksploatacji i przerobiG skal.
Wvmaaania:
- pl-zedslawit podslawowe zasady obslugi i konsetwacj~ maszyii i urzqdzeii
slosowanycii do eksploatacji i przerobl(i skal,
-- sciiarakleryzowac rodzaje e~lergii stosowaiie w inaszynacli i urzadzeniach
gor~i iczycl~, obrobczych i przerobczych.
2. Zastosowanie maszvn i urzqdzeri wiertniczych
Sposoby wykonywania otworow strzalowych w skalach o roinych
wlaic~woiciach fizykoniechaiiicznych Klasyfikacja maszyn wierlniczych w
zaleinoici od sposobu wiercenia, wielkosci, sposobu przemieszczania maszyny,
slerowania i napedu. Zastosowanie poszczegolnych rnaszyn zaleinie od rodzaju
urabianej skaly. BHP podczas prac wiertniczych.
Wymaqania:
- wyszczeg6lnic sposoby wykonywania otworow strzalowycli,
- sklasyfikowac maszyny i urzqdzenia zaleinie od sposobu wiercenia.
- okresiic stosowanie poszczegolnycli maszyn zaleinie od rodzaju urabianej
skaly,
- scharakteryzowac bezpieczne warunki pracy urzqdzexi wiertniczych.
3. Wiertarki obrotowe
lstola wiercenia obrotowego. Cl?arakterystyka wierlarki z napedern
pneulnalycznym - budowa silnika obrolowego wysuwkowego. Elektryczne wiertarki
obrotowe - silniki StOSOwane w wiertarkach. Charakterystyka techniczna, zasada
dziala~iia i zaslosowanie hydraulicznych wierlarek obrotowych. Konserwacja
wierlarek obrolowych. Konslrukcja wierlel, sposoby zbrojenia raczkow, mocowanie
do zerdzi, wyrniana i regeneracia. Vsuwanie zwiercin z otworu. BHP przy obsiudze
wiertarek.
Wymaqania:
- scharakteryzowai. istote wiercenia obrotowego,
- rozroinic wiertarki obrotowe w zale inojc i od rodzaju napedu,
- okreslic konstrukcje wierlel wiertarek,
- sctlarakteryzowaC przepisy b l ip podczas wiercenia.
4. W ie r t a r k i ~ r d a r o w e
Podslawy leoreiyczne wiercenia udaiowego si(a1. Ctiaiakleryslyka budowy
wierlaiki z riapqdem pnei~rnalycznyiii - iiieclianizmy, podzespoly, wypasazellie
iobocze. Sprpzaiki. Spiqione powielrze - jego pizesylanie, straly clsniellia.
zlqcza, wqie zasilajqce separatoiy wody, uklady zasilajqce praca w ski-ajiiycli
te~iiperati~racli. Smarowaiiie wiertarek piieuriiatycziiycli. Opylacze zwierciii.
Cliaral(terystyl(a spaliliowych wierlareil udarowycli - budowa, zasada clziaiaii~a I
zastosowanie.
Wiertarki z iiappdein elekliycznyin - iodzaje, cl?arakleiystyl(a dziaiaiiia i
zastosowaiiie.
Cliaraklerystyl(a hydrauiicznych wiertarek udarowych - zasady dzialania, ialely i
wady. Narzedzia robocze i polliocnicze - rodzaje koioliek. osprz?l robociy
Urzqdzeriia sarnojezdne i podpoiy wierlaiek.
BHP w procesie uiytl~owal?ia I obsliidze wiertarek udaiowycl?.
\Nyniaqai?ia
-- objasnie dzialanie wiertarck uclarowycli ze szcregolnym ~iwzgigdniei i iem z
napgdcrn pneumatycmym,
- - scliarakteryzowat uklad zasi laj jcy sprqionego powictrza,
- okresl i t sposoby smarowaliia wieltarck,
- objas!iic dzialanie odpylacza zwiercin.
- scliarakteryzowac rodzaje iiaizgdzi ioboczycli:
-- okroslic bczpicczne warunki pracy wicrtarek udarowycli.\
5. Wier tc i ice o h r o t o w e
istota wierceiiia obiolowcgo. Podstawowe iiiechaiiizmy robocze wteit~iic
obrotowycli. wieiceiiia, posiiwii. wydiiizania i skiacania pizewodu w~crliiiczego
usuwania zwieicin i jazdy. Rodzaje riapqdu Paraiiieiiy techiiicziie I wskaiiiiI(i
ekspioalacyjne Narzedzia iobocze i osprzel wiertnic obrotowycli. Bi-IP w procesie
uiylkowa!iia I obslugi wiertnic obrotowych.
Wvinacm"'a.
- scharakteryrowac istote wiercenia obrotoweyo,
-- objasnic dzialanie glownycli podzespoMw roboczycli, wiertnic obiolowyctl,
- dolconac alializy sposob~i pracy roinycli koronek wiercqcych
- porownac r6 i ne rodzaje napedu wiertnic obrotowycli,
- okrcslie bezpieczne warunki pracy obslugi wiertnicy obrotowej
6. Wiertiiice udarowo-obrotowe
Charal<lerystyka wieicenia udarowo-obrolowego. Zaslosowanie wiertiiic.
Rodraje mechanizrnow udaru i posuwu. Charakteryslyka napedu. Typowe
prryklady wieiinic. Oprzyrzqdowanie robocze. Sleiowanie osprzqtem roboczym.
Obsluga wiertnicy Dobor parametrow wiertnic. BHP w procesie uiytkowania i
obslugi wierlarel(.
Wyrna~ania:
- scliarakteryzowat sposob pracy wiertnicy udarowo-obrotowej, oraz
okreslic warunki jej zastosowania,
- scl iaral~leryzowa~ iodzaje napedu siosowaneyo w wierlnicacli udaiowo-
oi~rotowycli,
- iozrozniac opizyrzqdowariie iobocze wierl~iic,
-- okreslic bezpieczne warunki pracy w procesie uiytkowania i obslugi
wiortarek.
7. Inne sposoby wvkonywania otworow strzatowvch
Charakteryslyka wiertiiic udarowych oraz iirzqdzen do wiercenia
lermicz~iego i wlerlnic obiotowo-ssqcyclr - buduwa i zastosowaiiie. BHP pi ry
wyikonywaniu otwor6w strzalowycii wiertliicami udarowymi, obrotowo-ssqcyinl I
wierceiiiu lerllilczilylll
wrnaqali ia.
- ohjaS,i~c dzialaiiie uizqdzeiiia do wlerceiiia teiinicrnego,
--- scharakleryzowac pracg wieitiiic obrotowo-ssqcycli.
- okresl i i bazpiecziie warunki pracy przy wykoiiywaniu otworow
strzalowycli.
8. Koparki iednonaczvniowe
Cliarakteryslyka koparek jednonaczyniowyci?. Podziai lkopaiek pod
wzglgdein slosowaliego iiapgdu, osprzqtu roboczego, iodzajii ~podv.fozia.
przeiiiesienia mocy iia meclianizn~y robocze i wska i~ i i l~ i iecliniczne. Podstawowe
paraiiietry robocze lkoparki jednoiiaczyiiiowej. Chaiakterystyka [)racy ~ i z i i y c l i
osprzgtow roboczycli. Rodzaje mechai~izmow naporir prry slosowaniil osprzetu
iiadsigbiernego. Charakteryslyka podwozi i icli napgdu.
Zadanie i ko~istiukcja ohrolnicy. Ohrot nadwozia wzglgdelii podwozia-mecIia~izli:y
obrolu. Meclianiziny ~irabiania przy roinycli ospizqtacli roboczycli Ikopzrek
Podiioszenie i opuszczaiiie wysiegnilka koparek. Charakteryslyka iiieclianicrnego
I hydiaulicz~iego przeniesienia napgdu. Scheiiialy lki~ieiiiatycriie lkoparelk ledno i
wielosilnikowycli (z napqdeiii griipowym i i~idyw~dualiiyni). Charalkteryslyka
iiapgdu liydraulicznego. Oblicranie wydaj~iosci ikopal-ki jednoiiaczy1iioi4fej
Zastosowaiiie koparek jednonaczyniowycli w lkopaltii odlktywlkowej Zasady
bezp~ecznej obslugi lkopaiki.
Wvmagania:
-scharakte~yzowac budowp koparki jednonaczyniowej i rodzaj
stosowaneyo napedu,
- okreslii dzialanie i zaslosowaiiie i o i ~ i yc l l osprzqtow roboczycli.
- scliarakteryzowac podwozia koparek jednoriaczyniowycli,
- objasnit dzialanie obrotnicy oraz scliarakteryzowac dz~alanie mechariizn?~
obrotu nadwozia,
- okreSliC dziaianie roinycli mechaiiizmow naponl,
- - scliarakteryzowat meclianiczny i iiydrauliczny spos6b przeniesienia
napqdu na poszczegolne meclianizmy robocze,
- obiasnic scheiilat kineniatyczny koparki z iiapqdem wielos~lnikowym
- objasnic schernat i(inema1ycmy napqdu jedrlosiiiiikowego z niecliaiiicziiym
prze~iiesieniern napqdu,
- obiabnic schernat napqdu hydrauiicznego,
- obliczyC wydajnoSc koparki jednonaczyniowej,
- okregl i t bezpicczne warunki pracy koparki jednonaczyniowej.
9. M e c h a n i c z n e rozb i ia r l ie bryl ponadwv rn ia rowvch
Czynniki kruszenia skai Sposoby rozbijaiiia skal ponadwymiarowych.
Charaklerystyka masryii do iiiechanicznego rozbijania bryl ponadwymiarowych -
mioly mechanicziie I kafary. Zasady bezpiecznej pracy urzqdzeii do rozbijania bryl
ponadwymiarowych.
Wyinaqank
- scliarakteryzowat czynniki powodujqce kruszenie skal,
- okresl i t sposoby rozbijania bryl ponadwyrniarowycli,
- scharat(1eryzowad dzialaiiie mlotow rnechanicznych i kafarow,
- okreslic bezpieczne warunki pracy urzqdzeli do rozbijania bryl
ponadwymiarowych.
10. M a s z v n y do p r a c z i emr i ych
Charakleryslyka spychareli. Rodzaje osprzqtu roboczego i sposob
mocowania do ci~qgnika sl>ycliarki lviecliaiiiczne i hydrauliczne slerowanie
osprz~len? ioboczyni spycliarli~. Cliaraliteryslyka gqsienicowych I opoiiowycli
podwozi spychareli. Sposoby pracy spycliarlii prry zde j~nowa~i i i~ i skladowaiiiii
nadkladu i iniiycli pracach zieinnycli
CIiaral<terystyka zgarniarek. Budowa skrzyni. Zdejinowa~iie nadl(1adii. Urzqdzenia
do zaladuiiku i opioiniania skrzyni zgarniarki.
Wyiiiaqania:
- scliaraktetyzowat budowe i zastosowanic spycliarki i zgarniarki,
-- objasiii i nieclia~iiczne slerowanie osprzeleiii roboczyn? spycliarki,
- objasnic dzialanie urzqdzen do zaladu~iku i wyladu~iku rnalerialu w zgarniarce.
. . - okreSli l bezpieczne warutiki pracy spycliarek i zgarniarek.
11. Koparki wielonaczvniowe
Charakteryslyka prazy koparek wieloi?aczyniowe i ich zastosowaiiie
Rodzaje ukladow urabiajqcych - charakterystyka pracy. waruiilii stosowania,
efektywnost pracy. Konstrulicja i inaped ukladow urabiajqcycli. Tiaiisport urobku
do iikladu zaladowczego Zaladunek urobku iia srodki transpoilu
lecliriologicznego.
Budowa i zastosowanie podwozi koparek Konstriilicja iiosiia koparek
Charakterystyka pracy obrolliic Wplyw wariinliow geologicz~io-grjmiczycil na
systemy pracy Charakteryslyka pracy systemow scieriiego i zabierkowego.
Urabiaiiie seleklywne Teclinologiczne iiiodele pracy. Autoinatyzacja procesoizr
teclinologicz~iych. Koparlii do pracy w warunkacli ekslremalnych o zwieliszoiiycli
silacli skrawania, o rnoiliwosciacli pracy przy zwiqkszonycli iiacllyleniach
poziomow roboczych, o zwigkszoiiyni zasiegu pracy wysiqgiiika laiicucliowego
Oznaczenia rnaszyn stosowaile w Polsce. BHP w procesie uiylkowania i obslugi
koparek wielonaczyniowych.
Wymaaa i~ i t i~
- okreslic warunki pracy koparek wielonaczyniowych,
- scl?aral<teryzowac pracq ukladow urabiajqcych i warunki icii stosowania.
- dokonac analizy eiektywnosci pracy ~ikladow urabiajqcych.
-- scliarakteryzowat naped lariciiclia czerpakowego i kola czerpakowego,
-- objasnii sposob lransporlu urobku do i,kladu zaladowczego,
- obja5ni l budowe i dzialanie podwozi stosowanycli przy koparkacli
wielonaczyniowycll,
- uzasadnil stosowanie roinego rodzaju konslrukcji nosnych p n y roinycli typach
koparek wielonaczyniowycli,
- objagnik na schetnacie dziaianie obrotnicy i okreslic je) zastosowanie,
- uzasadnit wplyw warunkbw gorniczo-geologicznycli na wybor systernu .. ..
pracy,
- objasii~c dzialanie koparki o zwigkszonych silach kopania.
- objasnii dzialaiiie koparki o mozliwosci pracy na poziomacli o zwigkszonych
nachyleniach.
- okreslic bezpieczne warunki pracy koparek wielonaczyniowycli
12. M a s z y n y i i ~ r z a d z e n i a do u rab ian ia ska t na bloki
Pily linowe - cliaral~terystyka pracy Urzqdzenia 2 linami zwyklymi i z
wkladkami diamentowynii. Glowtie podzespoly i icli zadaiiia. Monlai i praca
urzqdzenia Charakteryslyka pracy poszczegolriycli urzqdzeri. Dane lechniczno-
eksploalacyjne
Maszy~iy tarczowe - charaklorystyka budowy i pracy. Rodzaje larcz: larcze peliie i
larcze pierscieiliowe.
Wrebiarki laiicuchowe - charakteiystyka budowy urzqdzenia I jego pracy.
Rozlupiarki hydraulicziie i pneumalyczne. Rodzaje rozlupiarek. Charakleryslyka
pracy rozlupiarek klinowych i wielotloczkowych.
Palnik termiczny. Istola pracy i zastosowaiiie. Konstrukcja urzqdzenia i
wyposaieiiia palnika. MonlaZ i uruchomienie palnika.
Pedoraloiy Rodzaje perforalorow, zastosowaii~e i rnontai.
Wrebiarki udarowe Zasada dzialailia. charakiciystyka piacy poszczey~liiycli
wrgbiarek i zasiosowanie. Zaleiy i wady poszczegoliiycli rnaszyti i urzqdzeri do
urabia~iia sl<al na hlokl. Waruinki bezpiecziiej piacy.
Wvrnaqarlia:
- scharakteryzowat prace pily l inowej I okrasl i t rodzaje { in,
- objaSiiic na scllemaiacli dzialanie glbwnycli podrespolow pity lillowe~.
-- scharaktcryzowac pracq maszyny tarczowej oraz objasnic na sciicnlacio
dzialanie tarcz pclnycl i i picrscieniowycli,
- scliaial~ieiyrowac pracg wrgbiarki la~icucliowej,
- - scliarakteryzowal pracg rozlupiarel<,
- wykazac ioziiice wielkosci sily rozlupywaiiia prry rorlupiarl~acll I(llllowyci1 i
wielotloczkowycli
- objaSnit dzialanie perforators,
-- scliarakteryzowal prace wrgbiarki udarowej,
- urasadjiiC raslosowatiie wrebiailii udarowej,
- okreSli l bez),iecziie warunki pracy , maszynami I uizqdrcniami do
urabiania skal na bloki.
13. Maszyny i urzadzenia do urat~iania kr t~szyw naturalrlvch sporl
wody
i<oparki yl~bokocrerpaine. Chaial~leiyslyka piacy ospizgtil iobocrcgo i
paiamelry robocze. Budowa podwozia plywajqcego. Traiispori itrobkii do zakiiidu
przerobczego. Pizemieszcranie lkopaiek. Systeniy pracy
Poglebiaiki wielotiaczyiiiowe. Budowa iiizqdzenia czeip!qcego - koiisirul~cja
crerpaI(0w~ iiiocowanle do laiicuclia, ,?aped laricuclia, podwiesrenie wysiqgliil<a.
wyladuiiek irrobkii. Charakteiyslyka pracy poylgbiarki.
Poglgbiaiki ssqce. Konsiiukcja urzqdrenia urabiajqccgo. Ekspioatacja r lo ia
i traiispoii i ia poglgbiarki i do raI(ladii prrc!robcrego
Poglebiarki hydropneumatyczne. Budowa i dzialanie glowicy
lhydropneumatycmej. Transport urobku do zakladu przerobczego.
Poglebiarki z glowicq spulchniajqcq. Rodzaje glowic spulcliniajqcych.
Zaslosowanie glowic w poglqbiarkach ssqcych i hydropneuniatycznych.
Urzqdzenia do transportu kruszywa po poziomie wody. Przenoiniki
plywajqce-budowa przenoinika i montai na pontonach plywajqcych.
Odprowadzanie wody z urobku i przemieszczanie przenohnikow wraz z postgpem
el(sp1oalacji. Transport barkami i rurociqgami. Wariinki bezpieczne] pracy
poglgbiarek.
Wvmaqania:
- scharaktetyzowae pracg koparki glgbokoczerpalnej,
- objasnic budowe podwozia plywajqcego koparki glgbokoczerpalnej,
- scliarakteryzowaC budowg i sposob pracy poglgbiarki wlelonaczyniowej,
-- objasnic budowe i dzialanie lancucha czerpakowego,
- scharaktezyzowat urabianie kruszyw nafuralnych poglgbiarkarni ssqcyml,
- uzasadnic slosowany rodzaj iransportu urobku z poglebiarki ssqcej do zakladu
przerubczego,
- scliaraktsryzowat urabianie poglgblarkqliydropneumatyczn~
-- objasnic dzialanie stosowanych glowic spulchniajqcych,
- uzasadnic wybor tra~isportu urobku z poglgbiarki do zakladu przerobczego,
- okreslic bezpieczne warunki pracy poglgbiarek.
14. Urabianie rnechaniczne skal Sredniozwiezlych
Zrywarkl. Charakteryslyka pracy osprzgtu zrywarkowego. Mocowa~iie do
ciqgnika. Melody pracy. WydajnosC.
Frezujqcy zespol bqbnowy. Urzqdzenie urabiajqce-umiejscowienie.
konstrukcja, inetody pracy.
Zrywoiadowarlci. Budowa dwufuiikcyjiiego ~ i rzqdre~ l ia urabiajaco-
zaladowczego i traiisportowe~o. Cliaralcleryslylca pracy V\iaiui?ki siosowar'~a
iirzqdzeli. zalety i wady. Warunlci berpieczr~e] pracy
Wyii?aqa!iia:
- scliarakteryrowac pracq osprzptu zrywarkowego i sposob pracy,
- obliczye wydajnosc zrywarlci,
- scharakteryzawac pracq frezujqccgo zespolu i ~q l~nowcgo .
- objast i i i dzialanie zrywoladowarki,
- okreslic waruiilci pracy maszyn do skal sredniozwigrlych,
- przedstawic warunki bezpiecznej pracy maszyn do skal sredniozwiqzlycll.
15. Maszyny i urzqdzenia do zwalowania
Zwalowarki. Podzial zwalowaielc w zaleznosci ad ~llciadii pob~erajqcetjo
Budowa i charalcterystyka pracy zwalowarki z illcladem tasmociqQowym
Cliarakterysiyka piacy zwalowarki z iikIade!n czerpakowyin Zwalowarlcl led110 1
dwuzespolowe na podwoziacii gqsieiiicowycli, lkioczqcycll i szyllowycll
Zwalowarlca w ulcladzie KTZ. DobOr zwalowaiek. Systerny pracy i iroilt pracy
zwaiowarki. Parailietry robocze i oznaczeliia znalowarelc.
Mosty przerzuiowe. Budowa i cliaialiter)~slyica !;racy Podwozia inosto~~,
przerzutowycli. Wspolpraca z koparkami wieiocze~'palcowymi. para~iietry robocze
Warunki stosowania.
Urzqdzeiiia do zwalowania hydraulicrnego Warunici iolcal~zac~i zwalowariia
Przc~nieszczenie i rozprowadzenie zwalowaiiego riialeiiali~. Odprowadzeiiie wody
pa osadzeniu mateiiaiu. Zwalowa~iie w lerenie piasicim I leienie gorrystym.
Warunki bezpiecznej pracy zwalowariia zwalowarkarni, inloslailli przerziitowyllii I
urza.dzeniaiiii do zwalowania hydraulicznego
Wymaqania:
- sc1,arakteryzowac budowq i dzialanie tasinociqgowego ukladu
pobierajqcego zwalowarki,
- objaSnid dzialanie czerpakowego ukladu pobierajqcego zwalowarki,
- wyjainic dziaianie zwalowarki jedno- i dwuzespolowej.
- dokoiiac doboru zwalowarki do ukladu KTZ,
- scharaktniyzowac systelny pracy zwalowarek,
--- ohjasnic budowq i scliarakteryzowaC pracq mostu przerzutowego,
- okiesliC warunki wspolpracy rnostow przerzutowycli z koparkanii
wieioczerpakowynii,
- scharakteyzowac zwalowanie hydrauliczne,
- okreilic warunki zwaiowania w lereriie plaskitn i terenie gorzystyiii,
-- okreslit warunki bezpieczliej pracy maszynami i urzqdzeriiami do zwalowania.
16. Technoloqicznv transport kopal~iiany
Ceie i zadaliia lransporlu technoiog~czi?ego w gornictwie odkrywkowyiii.
Rodzaje trarisporlil kopalnianego w zaleinosci od warilrikow wydoiiycia.
Wyinasania
-- sc l ia rak teyzowa podstawowo rodzaje transportu teclinologiczncgo
stosowanego w kopalniacli odkiywkowycli,
-- okresiic wariinki stosowania ro inycl i rodzajow transpurtu w gornictwie
odkrywkowym.
17. Transport przeriosriikami taSrnowvrni
Ogoltia chaiakterystyka przenoiiiikow lasmowycll slosowanyctl w
technolog~cznych ukladacll lkol,aiii odkqiwkowycll i zal(ladacl? przerobczycii.
Biidowa przenostiika Iasmowego-podslawowe podzespoiy robocze. Podzial
prreno51iik0w ze wzglgdu iia sposob ii ioienia iasmy przenosn~kowej. Rodzaje
taim przeno~iiikowycli. iqczenle i inaprawa lain, Wull~a~i izou~anie i klejeiiie iia
ziiiino. Konsliukcja nokna przenosi~ikowa Rodzaje kia.i~iiCow i ich zastosowariie
Rozmieszcze~ile kr;iznikow i ich wyniiana. Bgbny inapedowe i zwrotlre - budowa,
naprawa I montai. Stacje napedowe - cIiaral<leiysiyka pracy i prze~i?ieszczcnie
Stacje zwrot~ie i iiapinajqce - rodzaje, ciiaral<ierystyl(a pracy Przesuv,,a~iie
pizenoSiiikow w pizodkacl? eksploatacyjnycli Urzqdzeiiia czysrczqce. Urrqdzoiiia
zabezpieczajqce i sygiializacja na trasie. Warunki herpiecznej )>racy. P i ze i i os~ i~ l~ i
w ukiadacli lecl?iioiogicz~iycli.
Wvmagania:
-- objaSnit dziaianie przenosnika tasmowego
- scliarakteryzowac dzialanie stacji iiapgdowej,
- scliaiai<telyzowal zadaiiie jakie speliiia stacja i?a(;iriajqca i podac pizyklaciy
rozwiqzaii konsIrukc),jnycii,
- prredstawic sposoby u lo ienia ro inycl i tasrn przenosnikowycli i r lokoi ia l
analizy ic l l pracy,
- schaial~teryzowac sposoby lqczenia taim ze szcieg6l1iyii: uwzglpd~iienieili
wulkaiiizowania i klejenia na ziliino,
- objasnic budowe, zastosowanie i wymianq krqinikow,
-- scliaraktelyzowac budowq, tl iontai i naprawg bebno\+ i?ap$dowycIi i zwrotnycli.
- objasnie budowe stacji napedowel i sposbb jej przemieszczatiia,
- dokonal poiownaiiia roi i iych sposobow napinania tasiii (stacji napinajqcych),
- wyjasnic funkcjonowanie stacji zwrotncj i je j zadaiiic,
- obja in i l przemieszcranie przenosiiikow w prrodkach eksploaiacyjiiycli,
- dokotial analizy pracy uizqdzeii czyszczqcycli,
- okreslic warunki bezpieczncj pracy przenosiiikow tasiiiowycii,
18. T r a n s p o r t s a m o c h o d o w y
Ciiarakteiystyka techtiologicznego lransportu samochodowego
stosowanego w kopainiach odkrywkowych. Rodzaje pojazdow - uklady napedowe.
s k q n i e , zabezpieczenia kabiny kierowcy. Oproinianie skrzyii. Pojazdy
sarnowyiadowawcze. Zakres stosowania trarisportu saiiiochodowego Rodzaje
drog transportowych. Organizacja traiisportu sarnochodowego. Waruniqi
bezpiecznej pracy lransportu sainochodowego.
Wvmaqania:
- scliarakteryzowac teclinologiczny transport samocliodowy w kopalni
odkrywkowej,
- dokonac analizy pojazdow salnochodowych slosowanych do lransportu urobku,
- przedslawic typowe uklady napedowe slosowane w pojazdacli kopainianych,
- uzasadnic zabezpicczcnie kabiny kierowcy przed wsypywanym urobkiem,
- okreslic sposoby oproinia!iia skrzyli pojazdow samocliodowych.
- uzasadnic zakres stosowariia lransportu samochodowego,
- scliarakteryzowac drogi transportowe kopaln odkrywkowycli i sposoby
organizacji lra~isportu sarnochodowego,
- okresl i l warunki bezpiecznej pracy transportu samochodowego.
19. S z v n o w y t r a t i s p o r t t e c h n o l o q i c z n y
Charakteiystyka lransportu szyriowego w kopalni odkrywkowej. Warunki
slosowania trarisportu szynowego. Rodzaje lrakcji szynowej. Tory. Eleriienty
iorowiska. Tabor koiejowy. Przesuwanie ~ O ~ O W w przodkach. Toiy specjalne.
Wariinki bezpiecznej pracy trarisportu szynowego.
Wvliiaqania:
- scharakteryzowac transport szynowy i okresiic wariunki jego slosowania w
kopalni odkrywkowej,
-- scharakleryzowac stosowaiie rodzaje lrakcji szynowej w lkopaliii odl(~-ywkowe).
-- wyjasnic zadaiiia poszczeg0lnycli eleinenlow lorowiska,
- scharakletyzowac sposob wykonywania zakoriczenia torow.
- opisac urzqdzenia do przcsuwania torow,
- okreslic warunki bezpiecznej pracy transpoi-tu szytiowego.
20. T r a l i s p o r t l i r i o t o r o w y
Oiwignice liiiotorowe. Zastosowanie i rodzaje Elenienly diwigiitcy wodzal(
linotorowy, niaszty, Iiiiy, rnaszynowiiia i slerownia. Traiisporl blokow skalliycll i
kaniieiiia lamanego. Wspolpraca z iliiiymi rodzajaiili liaiisportu. Parallielly
robocze.
Kolejki litiowe. Charakterystyka i zaslosowanie lkolejlki linowej do Iransportii
technologiczi?ego w lkopaitii odlkrywkowej oiar jej eleiiie~ity. Sposob napelniailia I
oprhiniania wagonikbw 1kole)lki liiiotorowej Cliaral<terystyi<a pracy lkole)el(
jednoiinowych.
Waruniki bezpiecziiej pracy transportit linolorowego
Wymaqania.
- scliarakteiyzowac budow? i zastosowanie d iwignic l inotorowycl~,
- objasnit dzialanie wodzaka linotorowcgo,
- uzasadnic rozmieszczenie rnasztow.
- przedstawic budow? stosowanycli l in jezdnych i lin ciqgnqcych,
- scharakteryzowac fuiikcjoiiowaiiie niaszynowiii,
- okresiic sposob transportu blokdw skainycli i karnienia lamanego,
- scharakleryzowac b u c l o w ~ i zastosowanie kolejki linowej,
- okreslic sposoby napinariia lin,
- - objasnic sposohy iiapelniaiiia i o}~roir?iaiiia wozkow lkole]lkt iinowej.
- okreslic warunki bezpiecznej pracy d iwignic i kolejek i inotorowycl l .
21. Trarisport pomocnicZy
Przenosniki slalowoczlonowe. Chaiakterystyka dzialania i zastosowanie
przenoSnika. Posadowienie przeiiosnika. Eiementy skladowe: plyty, rolki toczne,
lqczenie plyt, napgd. konstrukcja nosna, obudowa przenosnika. Wspolpraca z
kruszaikami wstgpnymi.
Przenoiniki sli~nakowe. Charakterystyka dzialania i zastosowanie. Czgsci
skladowe. Przemieszczanie materialow rozluzowanych i o wysokiej ieinperaturze.
Przenostiiki kubelkowe. Charakterystyka dzialania i zastosowanie.
Elemenly robocze i ich rozinieszczenie. Transport pod duiym kqtem materialow
sypkicli. Warunki bezpiecznej pracy transportu pomocniczego.
Wvmaqania:
- scharakteryzowac dzialanie i zastosowanie przenosnikow
stalowoczionowych,
- okresiic sposob posadowienia przenosnika stalowo-czlonowego,
- wyjasnic budowe plyt stalowo-czlonowych i sposob ich przemieszczania,
- ob]aSiiic dzialanie napedu przenosnika,
- przedstawie wspoiprace przenosnika z kruszarkqwslqpnq
- scharaktetyzowal dziaianie i zastosowanie oraz elementy skladowe
przenosnika siirnakowego,
- scharakteryzowal dzialanie i zastosowanie oraz elementy robocze
przeilosnika kubelkowego,
- uzasadnil mo i l iwos t transportu pod du i ym kqtern przenosnikow
kubelkowych.
- okrcs l l l warunki bezpiecznej pracy przenosnikow.
22. Maszynv i urzadzenia do zatadunku
Charakterystyka ladowarek wieloczerpakowych. Mocowanie kola
czerpako\,vego. Przetnieszczanie ladowarki. Charakterystyka ladowarek
jednonaczyiiiowych. Wielofunkcyjnosc ladowarek - wymiaila osprzc$u robocsego
na spycharkowy, nosnik blokow i ladowaikowy. Dudowa ladowarki
jednonaczyniowel lnne rodzaje ladowarek Zaladutiek iirobku Wariiiiki
bezpiecznej pracy iadowarek.
Wvmaqania:
- scliarakteryzowal budowg i zastosowanie ladowarek wieloczerpakowycli,
- wyjainic zasadg niocowania kola czerpaltowego w iadowarl<ac!i
wieloczerpakowyci?,
- okreslii sposob prze~nieszczania iadowarki wieioczerpakowej,
~ - scliarakteryzowal prace ladowarki jednonaczyniowej,
objasiiic na czym poiega wymiennoS1 osprzgtu roboczcgo ladowarek
- scIiarakteryzowaC budowg i zastosowanie ladowaiek sliinakowych, ialerzou~ycli
i lapowych.
- okreslic waruriki bezpiecznej pracy ladowarek.
23. Obrobka maszynowa karnienia
Rodzaje niaszyiiowej obrobki karnieiiia blocznego: dzielei?ie blokow
skalnych, obrobka powierzcliiii. obcinaiiie i rorcinatiie eleineiiiow. Organizacja
procesu produkcyjnego maszynowej obrobki kamien~a. Podslawowe i poniociiicze
inaszyny kamieiiiarskie. Warunki bezpiecznej pracy maszyi7 do obrobki kamienia.
Wyrnasai ik
- rozpoznawac maszyny do obrohki kamienia,
- scliarakleiyzowac orgariizacje procesir produkcyjriego iiiaszynowej o l~ ro l~k i
kamienia,
- wyszczegolnic podslawowe i pomocnicze inaszyny Ikaiiiieniarskie, I
scharakleryzowac rodzaje iiiaszynowej obroblti kamienia.
- akreslic warunki bezpieczncj pracy do obrobki kamieriia blocznego
24. Technoloqia rnechaniczneqo ~rzecierania karnienia
Sposoby rnechaniczneyo prrecierania kamienia bioczneyo. Systemalyka
Iraklbw kamieniarskich. Przecierarlie kainienia z zaslosowaniem rnaterialu
Sciernego. Zasada dziaiania lraka o wahadlowyrn ruchu ramy pilowej. Podawanie
rnateriaiu Sciernego i wody w obiegu zamknigtym. Traki o liniowym posuwisto-
zwrolnym ruchu rarny pilowej. Przecieranie kamienia bez uiycia illaleriaiu
sciernego.
Piiy-rodzaje. mocowante, piowadnlce pit. Opuszcza~lie ramy pilowej w
lrakcie pracy. Napgd rainy pilowej. Elernenly noSne traka. Pizyyotowanie bloka do
przecierania.
Obsluga traka. Dobor Iraka w zaieznoSci od rodzaju przecieraneyo
kaniienia. Traki z pitami larczowy~ni. Rodzaje pit larcrowych. Zuiycie n?alerialou~.
Zapolrzebowanie na energig eieklrycznq. Traki linowe. Warunki bezpiecznej
pracy
Wvmaqania:
- wyszczeyolnic sposoby rnechaniczneyo przecierania kamienia blocznego,
- rozroin iat traki kamieniarskie,
-- scliaraktetyzowac frak o waliadlowym ruchu ramy pilowej,
- objasnit sposob podawania inaterialu Sciernego i wody w obiegu zamkniglym,
- sciiaraktetyzowac traki o liniowym posuwistozwrotnym ruchu rarny
pilowej,
- objasnic sposob przecierania kamienia z zastosowaniem materiaiu
sciernego i bez u iyc ia materialu Sciernego,
- wyszczegolni l rodzaje pi1 i objasnic sposob ich mocowania,
- wyjasnic sposob opuszczania ramy pilowej w trakcie pracy,
- scharakteryzowac naped ramy pilowej,
- - scharakteryzowai elementy nosne i obslugg traka,
- olkreslic sposob przygotowania bloku do przecierania,
- okreSliC dobor traka w zaieiiiosci od rodzaju przecieranego ikalllierlia.
-- sciiarakteryzowal traki z pilami tarczowymi oraz piiy larczowe,
- okreSliC zuzycie materialow i zapolrzehowanie na energiq elekllycznq;
- ol~jaSnic dzialanie traka lif iowcgo,
- okrcslic warunki bezpiecznej pracy trakow mcclianlcziiycli.
Charakieryslyka szlifierko-polerlki przeguhovrej. Zasada dzialania. rodzaje
tarcz szlifierskicii. Auloniaty sziifiersCo-polerslkie. Sierowa~iie glowicq Clilodzerile
wodq Wyiniana segtnentow sziifierskich Sterowa~iie lkompilterowe glov#icq
szlifierskq. Szlifierki ikrawqdziowe. Maleriaiy poierskie. Pizygolowafiie i mocowanie
ladunku. Sposoby szlifowania w zaleznosci od rodzaju ikaiiiiena Waiiinl<i
bezpieczfiej pracy szlifierko-polerek.
Wvrnaqania:
- scliarakteryzowat szlifierko-poicrkq przegubowa,,
- okreslic rodzaje tarcz szlifierskich i ich zastosowanie.
- objasnic sposob slerowania gloivicq
- uzasadnil stosowanie wody do ci i lodzoi ia,
- objasnic sposob wymiany segment6w szlifierskich,
-- scliarakteryzowac komputerowe sterowanie glowicq s z l i f i e r s k ~
- objasnic dzialanie szlifierki krawedziowej,
- okreilic rodzaje stosowanycli niaterialow szlifiersl~icli.
- wyja in i l iia czytn poiega prrygotowanie i inocowaliie iad\iiii(u.
- okresliC sposoby szlifowania roinycii malerialow kaiiiieiinycii,
- przedstawil warunki bezpiccznej pracy szlifierko-polerck.
26. Ciecie elementow tarczami
Charakleryslyka i zaslosowanie cyridarek karnieniarskich Monlai i
uslawienie larcz diamentowycli. Nieprawidlowosci procesu cigcia i ich usuwanie.
Waiunki bezpiecznej pracy cyrkularek.
Wymaqania:
- scliarakteryzowaS. dzialanie i zastosowanie cyrkularek,
- okreSlic sposob monta iu i ustawiet,ia tarcz cyrkularek,
- dokonal anaiizy cigcia larczaini d~amenlowymi,
- wyjaknic powslawanie nieprawidlowoSci w procesie ciecia i okreilic s p o s ~ b icli
usuwa~iia,
- przedstawii. warunki bezpiecznej pracy cyrkularek.
27. Maszvnv specialne do obrobki kamienia
Ciiarakletyslyka, zasada dzialania i zaslosowanie lokarek, szlifierek
obrolowycli, slrugarek, frezarek koriturowych i wrgbiarek. Warunki bezpiecznej
pracy.
W~ti iaqai i ia:
- scharakteryzowac dzialanie i pracq tokarki do obrobki elernent6w
karniennycl~,
- sciiarakteryzowac pracq i zastosowanie szlifierki obrotowej,
-- Objasiiic dzialanie i zaslosowanie strugarki i wrgbiarki,
-- okreslic warunki bezpiecznej pracy rnaszyn specjalistycznycli.
2 8 . Maszv l i v do rozd rabn ian ia ska t
Zastosowanie i podzial Iciuszaielc Kr~~szark i szczei(owe dwii I
jedi?oi-ozporowe oi-az sioikowe: z ivalem podpailyni, podwieszoiiyni i mocowaiiyin
mimosrodowo. Krt~szarki nilotkowe jediio i dwuwirnikowe. Kiuszaiki walcowe I
waicowo-szczql<owe. Kiuszaiki bebiiowe. Cliaraklelystyka pracy inasryn.
Kruszarki udarowe, nilyi?y i pizewoine raklady kruszyw Waruiilci I~erpiocziiej
piacy - zabezpieczenie przed halasein i zapylenieni oraz przed uiaraiiii.
IWyniaqania:
- scharakteryzowac dzialanie i zastosowanie kruszarek szcz~kowyc l i
- objasnic dzialanie i ok ros l i l zastosowariio kruszarek stoikowycl i ,
- dokonac analizy piacy lkruszaiek mlotkowycli jedno I dwuwiriiikowycli,
- objasni l dziaianic i zastosowanie kruszarelc walcowycli,
- scharakteryzowac piace i zasiosowailie kruszarek heb~iowycli.
- olcresiii zastosowanie i sposob pracy kolotokaw.
- przedstawiac sposob zabezpieczania przed lialasem i zapyleniem.
29. M a s z v r ~ y i i ~ r z a d z e n i a do s o r t o w a n i a
Uzasadnienie Icoriiecznosci sortowania mateiialii. Rodzaje sil.
Wspolczyiinil( przeswitu sita. l<lasyfilcacja gizesiewaczy Piresiewacre
iiieruchome, iuchonie rilsrlowe, wahadlowe plaskie (o iuchu prosloiir,iowy~il.
popnecznyni wzglgdeni przesiewacza, kolowym w plaszczyiiiie pionowej i
poziomej) i bqbiiowe. Ciiarakterystylca przesiewaczy wibracyjiiycli Waiilrik!
bezpiecznej pracy.
Wymaqania:
- scliaralcteryzowac rodzaje sit stosowanycli w przesiewaczacli,
- dolcoiiac analizy przeswilu sit o ioZnycli o lwor~cl i ,
- scliarakteryzowaC przesicwaczc,
- objasnic dzialaiiie przesiewaczy rusztowycli rucliomych,
-- obja in l i dzialanie i zaslosowaiile przesiewaczy wahadlowycli plaskich,
-- scliaraktetyzowac dzialariie i zastosowanie przesiewaczy wibracyjnych,
- okreSlit warunki bezpiecznej pracy urzqdze~i do soriowania materialu.
30. Klasyfikatow hydrauliczne i aerodynamiczne
Charakterystyka klasyfikacji tiydraulicznej i aerodynamicznej. Budowa i
zastosowanie klasyfil~atorow o wznoszqcyiii ruch~i wody i l~lasyfil~alorow opadania
swobodnego. Charakterystyka odpylaczy ze swobodnym opada~iiern ziarn,
odpylaczy odsrodkowych. wibracyjnych i pulsacyjnych. Zastosowaiiie I budowa
ulawiaczy pylu. Warunki BtiP.
Wvnia~ai i ia:
- scharakteryzowac klasyfikacjq lhydraulicznq i aerodynamicznq,
- o m 6 w i l dzialanie i zastosowanie klasyfikatorow opadania swobodnego,
- okreSlic warunki pracy klasyfikatorow o wznoszqcym rucl lu wody,
- scliarakteryzowal odpylacze ze swobodnyni opadanieni ziarn,
-- objasnic dzialaiiie odpylaczy odsrodkowych i wibracyjiiych,
- okreslic zastosowanie i on iow i i dzialanie ulawiaczy pylu,
- okresl i t warunki bezpiecznej pracy przy obsludze klasyfikatorow.
31. Urzadzenia do wzboqacania kruszyw
Charakteryslyka wzbogacaiiia krusryw. Wzbogacanie grawitacyjne w
osadzarkach, pluczkach struniieiiiowycli, na slolacli. Wzbogacanie w osadzarkach
powietrrnych Warunkl bezpiecznej pracy.
Wyrnaqania
- objasnic sposoby wzbogacatiia kruszyw w osadzarkacli i pliicrkacii
stri~mieiiiowych,
- dokonat analizy pracy stolow koncentracyjnycli,
- okreslic zasadq wzbogacania kruszyw w cieczacli ciqikich,
- scllarakteryzowaC wzbogacanic krusryw w osadzarkacli powictrznycli,
- okreslic warunki bezpieczncj pracy przy obsludzc urzqdzcti do
wzbogacaiiia kruszyw.
32. U r z q d z e ~ i i a do f l o tac i i
Zasady prowadzenia flolacji. Rodzaje flolownikow: meclianicriie i
pneurnalycme. Slosowanie odczynnikow fiolacyjiiycli. Technologia prowadzenla
fiotacji. Obliczanle flolowiiikow. Warunki bezpiecziiej piacy podczas fiolacji
Wyrnaqania:
- okresiic warunki prowadzenia flotacji i objasnic dzialaiiie flotownika
meclianicznego,
- scliarakteryrowac dzialaliie flotownika pneumatycrnego,
- scharakteryzowac stosowaiie odczynniki flotacyjne,
- okreslic warunki bezpiecznej pracy podczas flotacji.
33. Zakladv p r z e r o b c z e
Charal(lerys1yka zakladu prrerobczego. Scliemat raidadu przerijbczego.
Dobar masryn do pizerobCi. Warunki bezpieczliej pracy w zaklaclzie przsrijbczyiii
Wvmaqania:
- objasnic scliemat zakladu przcrobczego,
- dobrac niaszyny do wymaganej wydajliosci zakladil,
- okreslic warunki bezpiecziiej pracy w zakiadzie przerobczyin.
3. U W A G I 0 R E A L l Z A C J l
Przediniot .,Maszyny i iiizqdzenta do eksploalacji i przerobki sikai" jest
jednyln z wiodqcycli przedmiotow w procesie lksztalcenia leclinika goriiictwa
odkrywkowego. Realizacja [ego przedmiolu musi uwzglednic lkorelacje Z
przedmiolein ,,Technologia eksploatacji i przerobki skai'.
W celu uzyskatiia odpowierlnicli efelktow Ikszlalceiiia ko,iieczi?e jest
upoglqdowieriie zajec poprzez stosowanie filinow. przezroczy, rnodeli,
foliograniow, eksponalow oraz prospeklow iniaszyn i urzqdzen. Zajecia powinny
byc realizowane w klasopracowiii przediniolowej pizy slosowaniii nauczania
probiernowego koszteni inelod podajqcycli. Wskazane jest rowniei organizowanie
wycieczek do zakladow pracy, instytulow liib uczelni.
4 . P O D S T A W O W E SRODKI D Y D A K T Y C Z N E
- foliogralny scheinatow niaszyn i urzquzeii oraz ich podzespolow
- fazograrny pracy i obciqien maszyn
- przezrocza maszyii i urzqdze~i podczas pracy oraz ich podzespolow
- filmy instruktaiowe na kaselach video z pracy i remontow maszyti i urzqdzen
oraz funkcjonowania podzespolow
- eksponaly wieitarki obrotowe, udarowo-obiolowe, elemenly n w z y n I urzqdze~i
(koronki wiertnicze, narzedzia robocze mlotkow meclianicznych, odcinki tasiii
przenosiiikowycli z linkanii stalowymi i przekladkami, elenienly lqczqce iaini,
rolki toczne tasmocirLq6w zlqcza szynowe, odcinki szyi?, rnlolki mechaniczne
kamieniarskie, laicze tnqce cyrkularek itp.
- niodele maszyn i urzqdzen: wiertnic obrolowych i udarowo-obrotowych, lkoparek
jednonaczyniowycli z roinytni rodzajami oprzyrzqdowari roboczycli,
wieloczerpakowych laiicuchowych i kolowych, zwalowarek jedno i
dwuzespolowych, przenosnikowych (Iasmowych, stalowo-czlonowycli,
lkubelkowych. slimakowycli) ladowarel(, diwignic i kolejek linolorowych, maszyti
larczowych, pi1 linowych do urabiania skal na blolki , trakow kamieniarskicli,
kruszarek (szczgkowych, sioikowycli, mlolkowych, walcowych i koloil\ow) oraz
przesiewaczy
- - Polsl(ie Normy (PN)
- dokunienlacja iechnologiczna
- prospek1)i
Bqben A : Maszyny i urzqdzenia do ekspioatacji odkrywkowej. WSiP Warszawa
1977
Wisniewski S.: Zasady projektowania kopalii. Siqsk 1983
Brach I.: Koparki jediionaczyniowe WNT 19 i3
Beben A , Bogusz: Maszyny i iirzqdzenia do odkiywl<oweQo iri-abiaiiia surowc6w
skalnycli wybraiiymi ieclinologia~iii AGI-I 1988
Kolkiewicz W.: Zastosowanie maszyn podstawowycli w gorniclwie
odkrywkowym. Wyd. S l y k 1974
Hawrylak tl., Jarzqbek: Maszyiiy i prace poiliocnicze w gorniclwie odkrywkowym
T1 Wyd. ~ l q s k 1974
Kozlowsl(i Z : Technika prowadzeriia robol w kopaliiiach odkiywkowych. Wyd.
S~qsk 1974
Brach I.: Maszyny biidowlane Wyd. Arkady 1973
Koziol W., Uberiiian: Technologia i orgaiiizacja traiisportu w gorniciwie
odkrywkowym. Wyd. AGli 1994
Bqben A,: Analiza czynnlI<ow wplywalqcycli na wyda]iiosc wier1i;ic stosowa~?ycli w
odl(rywl\owym ghrnictwie skalnym. Koiiferencja - Gorritctwo skaltie Stall
obecliy i perspektywy. Jeleiiia Gora 199G
Bebeti A , Olejarz J.: Meciianizacja robol gorniczycli w przeniysle I~udowla~iycl i
niaterialow wiqzqcycl? - star1 obeciiy i zaclania na przyszlosc -
Ref. Malogoszcz 1994
Czechowski J.: IFunkcjoiiowanie przedsiqbiorstw produkujqcycii inaszyny dla
przetnysiu wegia brunalnego w waru~ikach gospodarki rynkowej. Konf.
Wegiel brunalny - efekl dzialaiiia w war~inkach gospodarki
rynkowoj. Krakow 1994
Choroba J . Chwal A , Derkowski J.: Jakosc wg. norm IS0 9001 w rozwojll i
piojeklowaniu innaszyn roboczycli. Zakopane 1995
Dudel( D.: Eleineniy dynamiki maszyn goriiiclwa odkrywkowego Oficyna
Wydawnicra Pol. V\~roclawsl~a. Wrociaw 1994.
1. CELE KSZTACCENIA
W wyiiilcu procesii naucza~iia uczeii (slucliacz) powiliien iiiiiiec
- okreslac wlasciwosci skal:
- obliczac zasoby i straty zloia,
- okreslac waiunlci eicsploatacji zloia,
- okieslac sposoby odwodnienia eksploatowaiiego zloza.
- cliarakleryzowat podstawowe procesy techiiologiczne,
- okreslac cliarakter robot przygotowawczycli i sposoby udoslepiiie~iia zloia,
- okreslac sposoby urabiania zloia,
- uzasadnit rodzaj zastosowariego tiaiispoit~!,
- zastosowac odpowiedniqtechnologig zwalowa~iia iiadkladu i odpadow,
- cliarakteryzowac poislcq bazg surowcowg
--- objasniac stosowane teclinologie obroblci kamienia,
- charakteiyzowac nietody rqcznej obrobki kamienia,
- scharalcteryzowac zasady rnechanicznej przerobki lkopaliii,
- cliaiakte~yzowac piocesy terniicziie podczas wypalu.
- objasniac technologiq produkcji wapria, cementil, gipsii,
- uzasadnie kieriinki rozwoju technik wydobywczych,
- charakteryzowac teren gorniczy i sposoby jego ochrony,
- okreslac i uzasadiiic sposoby zagospodarowania teienhw poekspioatacyjiiycii,
- koizystac z roznycli i i hde i iiifomiacji lech~iicznej jalc PN, kalalogi, porad~ilki,
- prowadzic bieiqcqdokunientacjq z zakiesi~ elcsploalacji kopalin,
-- interpretowat prrepisy blip, p p o i i ochioiiy srodowiska na!uraliiego oraz
doslrzegac ragrozenia zdrowia i iycia czlowieka bedqce wynikiem icli
nieprzestrzegania w czasie wylkoiiywania pracy.
p~~
'-P. ~ . ~ . ..
I
2.
3
4.
5.
G
7.
8.
9.
10.
11
12.
13.
14.
15.
16
17.
18
19
20.
Podrial rnalerialu nauczaiiia ~~
Dzialy te~iiatyczrie
Klasa Ill - -- Wvrowadzeiiie w pioble~natyl<q gortiictwa odkrywkowego Wlasciwosci i cecliy skal
Klasyfikacja i obliczariie zasobow zloia
Cliaiakterys!yJ(a kopalni odkrywkowej i podslawowyt procesow teclinologicznycli Koboty przygotowawcze
Odwodnieiiie eksploatowanego zloia
Udostepnienie zloia
Urabiaiiie w kopalniacli odkiywkowycli
Transport urobku w kopalni odkrywkowej
Zwalowaiiie w lkopal~iiacli odk~ywkowycli
Klasa IV ~~
Polska baza surowcowa gornictwa odkrywkowego
Technologic obrobki lkainienia
Rqcziia obrobka Ikamieliia
Przerobka ~neclianiczna lkopaliii
Przeroblka lermiczna surowcrjw skalriycli
Technologia produkcji wapiia
Tectlnologia produkcji cenie~itu
Tect~nologia produkcji gipsu
Tendencje i kierimki roz '~oju leclinilk wydobywczycli przerobczycli Oclirona terenu gorniczego
- Orientacyjna liczba godzi i i - . .. ...
:h
4 10
8
12 G
10
G
IF
16
12 -
I
.. 8
14
G
10
4
10
14
12
10 14
..--..-A .. ~ . .- Dziaiy tcmatyczne Orientacyjna
Do dyspozycli nauczyciela 22 .... _ -~ .____-_.-_ _
Oazem w ~ cY!<!Y naYc2a~nj/_/ 250 ~ ~ ~ 1
Znacrenie ydri?iclwa w yospodarce narodowej Definicja goinirlu~a I
perspekiywy rozwojii. Charakte~ystyi(a ilrabiailia, iramspollii, pizer0i;kl I
zwaiowania. Waiil~nki zioiowe
Wy~iiaqania:
-- zdefi t i iowal pojecie g6rnictwa orlkiywkowego i perspckiywy jego rozwoju,
-- scharakteryzowat tccilnoloqie gornicze,
- okresiiC warunl<i rlo2owe eksploatacji odkrywkowej.
2. Wtasciwosci i cecliv skat
Wiasciwoici fizyczne. Cechy tektoniczine. Ceclhy wylrzynleiosciorre.
Wvniaqaihia:
- scharakteiyzowac pojpcia gpstosci, gqstoBci pozornej i okreslic nletody
ic i i pomiaru ,
- objaSni6 pojpcia porowatosci i szczelnoici oraz okreslic icl l
wsp6lzaieinoSc,
-- sciiarakteryzowaC ceclly tektoniczne skal.
- okreslic sposob pomiaru wytrzymalosci na Sciskatiic,
- przedstawic metody pomiaru Scieralnosci,
- - scharakteryzowaC wytrzymalosc skal na udcrzenic.
3. Klasvfikacia i obliczanie zasobow zloia
I'ojgcie lkopaliny uiytecznej, zasobow geologicznych, zasobow
przemyslowych i nieprzemyslowych, bilansowycli i pozabilansowych. Klasyfikacja
zasobow wg. slopirla rozpoznania na lkategorie: A, 5, C, I C2 Granice
wyslgpowatiia zloia. Obliczanie zasobbw zloia sposobami: Siedii~ej
arylmetycznej, przekrojow poziornycii, sposobami izolinii, przekrojow pionowych i
wielobokow.
Wyiiiaqania:
- zdefiniowal pojpcie kopaiiny uiytecznej oraz zasob6w geologicznycli,
przemyslowycli, nieprzemyslowycli, bilansowych i pozabilansowycll,
- okreslic klasyfikacj? zasobow wg. stopilia rozpoznania ,
- okreslic granice prowadzenia eksploalacji,
- objasni l obliczanie zasobow metodqsredniej arytmetycznej,
- scliarakteryzowal obliczanie zasobdw zloia metodq przekrojow
pionowycli,
- dokona l obliczenia zasobow z l o i sposobem izolinii oraz metodq
wielobokow.
4. Charaktervstvka kopalrii odkwwkowei i podstawowvch
procesow technoloqicznvch
Uefinicja kopalni odlrywkowej. Slos~iliek nadkladu do kopaliny uzylecznej.
Geologiczny wskainik nadkladu. Technologiczny wskaiiiilk iiadkiadu. Straty
eksploalacyjne. Bilansowy wskainik nadkladu. Skarpy w kopaliii odkiywlkowej:
zbocza, wyrobiska, rodzaje poziomow, kaJ nachyleiiia skarpy i generalne
nacliylenie zbocza Podzial nadkladu podczas udoslgpnienia zloi.
Charakteiyslyka podslawowych procesow lechnologicznych zaleinie od sposobu
urabiania liaiispoilu, prrerobki lub zwalowania Rodzaje gorolworu: luiny i
zwiezly. Wplyw rodzaju gorotworu na lechiiologie pracy: slosowanie Iechniki
slrzelniczej przy urabiaiiiu gorolworu zwiqzlego i glownie u rab~a~ i ie maszynowe
gorolworu luii iego.
Wviiiaqaiiia:
- ol<reSli.i wplyw stosunku nadkladu do kopaliny uiytoczncj l ia wybor
rodzaju el(sploatacji,
- okreSli6 roznicq iiiiqdzy geologicztiyiii a lecliiiologicziiy~ii i h i ~ k ~ ~ ~ i i l ~ i e ~ ~ i
nadldadu,
- scliarakteryzowac pojqcie strat eksploatacyjnycli,
- ob jasn i l pojqcie bilansowego wskainika nadkladu,
- scliaraktetyzowac zbocze wyrobiska.
- dokona l podzialu poziomow w zaleinosci od przeznaczcnia,
- objasnic o d czego zalety kqt inacl>ylcnia skarpy,
- ol(reSlic geiieralne nacliyle~iie zbocza,
- okreslic ilosk nadkladu do zdjqcia podczas udoslgpnieliia,
- scliaraktetyzowac podstawowe procesy teclii iologiczne,
-- uzasadnit slosowa$iie lecliniki strzelnicrej do urabiania skal zwiqzlycli,
- scliaraktetyzowac urabianie maszyliowe skai luinycli.
5. Roboty przygotowawcze
Udol(u~iienlowaiiie lecliniczne ekspioatacjl. Przedsiqwziqcia i radania
ii?weslycyj~ie. Przygolowanie tereiiu do prowadzenia eksploalacji rloza.
wywlaszczeiiie lereiiu, prace rozbiorkowe, wycinki lasow przeloiei>le ciekow
wodliych i sieci energetycznycli oraz przebudowa drog. Prrygolowallie raplecra
kopalriianego: budowa drog lkopal~iiaiiycti, bocziiic lkolejowycli, placow
skladowycii, placbw moiilaiowycli, energetycziiycli iitiii zasilajqcycli, magazynow,
warszlaiow i obiel(low adrniiiistracyjnycti.
Wymaqania:
- wyjainic pojecia ,,przedsiqwziqcie inwestycyjne" i ,,zadanie inwestycyjne,
- okreilic zasady poslepowania wywlaszczeniowego terenu.
- objaSnil warunki przeloienia ciekow wodnycti,
- uzasad~ii t ko~iiecznosc przeloienia sieci energelycznych,
- wyjasnic na czyni poiega przebudowa drog,
- scliaral~leryzowac zaplecze kopalniane,
- sctiarakteryzowat zasilanie zakladu w energiq elektrycznq.
6. Odwadnianie eksploatowaneqo ztoia
Odprowadzenie wod powierzchniowych. Rodzaje wod wyslgpujqcycti w
zloiu. Przeplyw wody w skalach. Okreslenie ilosci wod pochodzenta
almosfeiycznego. Sposoby odwadniania: rowami, szybikami i chodnikami. filtram
ssqcymi, filtraini splywowymi. filtrami wbijanymi, i ~ i a m i , giebokimi studniami i za
pomocq wieicen poziomych. Doplyw wody do wyrobiska odkrywkowego. Sposoby
odprowadzenia wody z wyiobisk odkrywkowych. Zagroienie Srodowiska
osuszaniem terenu. Wpiyw zawodnienia zloia na warunki BHP.
Wymaqania:
- sctiarakteryzowat rodzaje wod powierzcliniowycli i sposoby ich
odprowadzenia,
-- scharakteryzowad rodzaje wod wystepujqcycli w z lo iu,
- dokonat analizy przeplywu wody w skatacli,
- objasnit odwadnianie za potnocq rowow i za pomocq szybikow i
cliodnikow,
- objaSniC odwadnianie filtrami ssqcymi,
- objasnit dzialanie fi ltrow splywowycli.
- scharakteryzowac odwadnianie f i l l ram wbijanymi,
- scharakteryzowac odwadnianie i ~ t a m i .
- okreslit ilosc wody doplywajqcej do wyrobiska.
- okreSliC sposoby odprowadzetiia wody z wyrobiska,
- okre$liC zagroienie Srodowiska spowoclowane odwodnienicm
(osuszeniem) tcrenu zlota,
- scharakteryzowac wplyw zawodnienia zloia iia waruiiki Bl-IP.
7 . U d o s t e p n i e n i e z l o i a
Sposoby udostqpntenia zloia zaleznte od waiiilil<0w jego zale~ati ia i
zaprojekiowanej teclinoloyii eissploalacji Cliaiakterystyka udos t~p i i ~e i i ~a
bezpoSrediiiego - iatwosc udostqpciie~iia pizy niewielI~icl> yrilbosciacii ~iadkladil
Udostgpnienie wykopaini przy wiqkszych giubosciacli nadkiadu (rodzaje
wykopow) Wyl<onywanie wykopow za pomocq koparek jed~ionaczy~iiowycl? lul)
w~eloczerpakowycli, spycliarels i zgarniaiel<. iJdoslqpiiieiiie wyiolliska~ni
podzieninymi.
Wymaqania:
- scliaraktcryzowac sposoby udostepniania w zaleinoSci od zalegania zioia
i zaprojektowatiej teclinologii eksploatacji,
- objasnic udostgpnienie bezpoSreclnie zloi,
- przed-tawic sposoby udostppnietiia z l o i wkoparni i wykonywanie wkopow
koparkami,
- objasnid wykonywaiiie wkopdw spyciiarkanii i zgarniarkanii
-- uzasadnie stosowanie udostepnicnia wyrobiskatni podziemnytni
8. U r a b i a n i e w k o p a l n i a c l i o d k ! y w k o w y c h
Defiiitcja uiabiania. Charaisterystyka sposobiiw uiahiaiiia w zalezliosci od'
rodzaju urabiatiych skal, inlensyfikacji robbt w nadiciadzie i zloiu, okresu
eksploatacji, parameirbw przestrze~inycli wyrobiska S O O S O ~ L I zaiadunku
iraiisportu, specjaliiych wytnogow eksploatacji.
Urabianie rnechaniczne koparkami jednonaczyniowymi i
wielonaczyniowyini. CyklicznoSC pracy koparek jednoiiaczyiiiowych. Zaleinosc
wydajnosci koparek jednonaczyniowych od: warunkow geologiczno-goriiiczych,
rodzajii lkopaliny, pajemnoSci lyiki koparki, rodzaju srodkow odslawy, organizacli
pracy \v przodku przy zaladunku i lransporcie, stanu techiiicznego maszyny.
Sposoby pracy koparek lkolowycli i la~icucliowycli (system Scianowy i zabieiakowy
- urab~anie nadsigbierne i podsigbierne). Wspolpraca koparek z transportem
teclinologicznym. Podslawy obliczania wydajnosci koparek jednonaczyniowych i
wielonaczyniowych.
Urabiaiiie maszynami do robot ziemnych spycharkami i zgainiarkaini.
Technologia urabiania skal sredniozwigzlych za pomocq zrywarek, frezujqcego
zespolu bebnowego i zrywarko-ladowarki. Zaladunek urobku zerwanego
zrywarkami i frezujqcyin zespoleni bgbnowym. Transport do zakladu
przeiobczego. Seiektywiie zbieranie nadkladow i selektywne sypanie zwalow.
Techiiologie urabiania skal na bloki z zastosowaniem pi1 liiiowych.
wrgbiarek, niaszyl? larczowycli (skaly zwiezle), palnikow wrgbnych, perforatorow.
rozlupiaiek i tectiniki strzelniczej (skaly bardzo zwiqzle).
Technologic urabiaiiia skal na kruszywa sposobalni strzelniczynii. Uwariinkowania
stosowania techniki strzelniczej. Melody urabiaiiia: slrzelanie dlugiini otworami,
zwyklymi otworanii, slrzelanie rozszczepakowe.
- zdefiniowat pojecie urabiania skal i scharakteryzowat sposoby urabiania
zaleinie od ic l i rodzaju,
- okreslic wplyw intensyfikacji robot na sposoby urabiania oraz wplyw
sposobu urabiania na rodzaj transportu,
-- scliarakteryzowac sposoby urabiania koparkami jednonaczyniowymi,
- scharakteryzowat sposoby pracy koparkami wielonaczyniowymi oraz
objaSnit na czym polega cyklicznosi: pracy koparek jednonaczyniowycli,
- okreslic wplyw warunkow geologiczno-g6rniczycli na wydajnost koparek,
- schaiakleryzowaC rodzaje srodkow odstawy urobku.
- scliarakteryzowal orgariizacje pracy w przodku przy zaiaduniku i t iai ls~~orcie.
- sciiarakteryzowai: systern Scianowy urabiania koparkanii
wiclonaczyniowyrni,
- objaSniC systeni zahierkowy urabiania koparkami wiclonaczy~?iowylil l,
-- okreslic sposoby uiabiania kopaikami jednonaczyniowymi.
- uzasadnil dobor transpolio do inaszyn iirabiajqcycli . - objasnic sposoby urabiania niaszyliami do robot zieniiiych.
- scliarakteryzowai: technologig urabiania z i o i skal Srcdniorwi~zlyc l i ,
- objasnic teclinologig urabiania skal na bioki z zastosowaniem maszyn i
urzqdzeri,
- scliaralkteryzowal technologie iirabiarita skal na kiuszywa nrelodaini
sIizel~iicz\~iiii.
9. Transport urobku w kopalniach odkrvwkow~cli
Zakres stosowania i podzial irodlkow traiispoitowycli. Elementy doborit
srodkow lransporlowycii. Cliarakterystylka iraiispoitu lkopaiiiianego zi i l~e! i~iosc
lolcalizacj~ zaladunku i rozladi~~i lki~, olkresowe przemieszcrania tias traiisporlowycli
na pozioiiiacli roboczycii, zroinicowaria odleglosC PI-zewozow, lkoriiecziiosl piacy
w ioinych warunkach atmosferycznych. polkonywaiiie znacznycli zroiliicowati
lerenu. Roclzaje traiisportu w ikopalniacii odkrywkowycti syste~ny beztransportowe
i sysleiny tiaiisporlowe: cykiiczny, iiydoiratisportowy: grawilacyjiiy i ~vyinuszoiiy.
Zakres stosowania przenosiiikow tasmowycii: wspolpraca z kopaikami
wieloczerpal(owynii i zwaiowarikanii, urzqdzeniatiii ipiywajqcymt I w zakladach
przeiobczych. Warunlki doboru i;rze~ioS~iikow iasmowych: wydajnosi. szeroi~osc i
predkose tasmy, dlugosc przenosiill~a i wysol(oSc podnoszei?ia nosiwa Sclieinaly
lechnoiogiczne (nionobloki, wielobloki) Dyspozycyjnos1 ilkladow KTL: systeniy
pracy (row~ioleyly. wactiiarzowy, staiidardowy). awaryjiiosc, posioje wy i~ i~~s ro l i e .
Zasady OQoine slosowania transportu szynowego w lkopai~iiacii odkrywkowycii
waiunicl stosowanla Orga~itzacja transpoiiii szynowego - ilklady ttansporiowe
lokaiizacja toru w przodku ekspioatacyjnym, warunki uloienia toru.
przemieszczanie torow.
Wariinki slosowania i doboru samochodow. Sposoby podjazdu i uslawiania
samocliodow przy zaladunku i wyladunku. Zastosowanie transponu
hydrauliczriego w kopaliiiach odkrywkowych.
Wyrnaqania:
- - okresi i t wpiyw iiosci i rodzaju urabianycii mas skalnych na dobor srodkow
transportowycii,
-- uzasadnit dobor rodzaju transporiu w zaleinosci od odieglosci wyrobiska
od zakladu przerobczego,
- okreSiiC wplyw paranielrow Qeolnelrycznych wyrobisk na wybor sposobu
transportu lechnologicznego.
- scharakteryzowac wpiyw maszyn urabiajqcycii i zwa lu j~cyc i l na dobor
transportu,
- okreslii wpiyw iywotnosci odlrywki na wybor sposobu transpoitu.
- scharakteryzowac przeniieszczanie tras lransporlowych w przodkach
eksploatacyjnych w iniarg postepu eksploalacji,
- ol(reslic wpiyw zroiiiicowaiiia lerenu na wybor sposobu transportii,
- objaBnic systerny beztransporiowe,
- uzasadnit stosowanie meclianicznego lransporiu ciagiego przenosnikami
tasniowymi,
- okresiic warunki stosowania transportu sarnocliodowego i transportu
szynowego,
- uzasadnic stosowanie transportu hydrauiicznego,
- scharakteryzowac wspoipracq transportu tasmowego z maszynami
zaiadowczylni i sposobeni odbioru,
- uzasadnic od czego zaleiy dyspozycyjnoic ukiadu KTZ.
10. Zwatowanie w kopalniacll odkrywkowych
Definicja pojecia zwalowaiiia. Sposoby prowadzeiiia robot zwalowycll
Charakterystyka zwalowisk zewnetrz~?ycli, weu,nqtiziiych i lko~iibinowa~iycli
Ekoiiomicziie czyniliki wyboril sposobu zwalowania. ogollia diiigosC diog
trai?spoi?owycli, odzysk iub utrata terenir, iidziai pioilowego transpot-tu nadkiadil i
odpadow.
Uwarunkowania stosowania zwaiowania Wyniagallla Ierenu pod
zwalowisko zew~iplrzne. Uzaleinienie leclinoiogii zwalowa~iia od: zadaii
zwalowycli. r e i i ~ i i u robot nadkladowych, dostosoivania sprzgtu zwalowego do
urabiajqcego i transporlowego. rodzaju traiisporiowaiiych mas, iywotnosci
odkrywki i ekoiiomiki wariantowycil rozwiqzari. Teciinologie zwalowania
niechaiiicznego. Podsiawowe zasady rekiiltywacji z'hralowisi<.
Wvmaaaiiia:
- scharakteryzowat sposoby prowadzenia robot zwalowycli.
- scharakteiyzowac zwaiowisko zewnglrzne i wewnqtrzne,
- okreslic wplyw drag transportowycli na wybor sposobu zwalowania,
- przedstawit moi l iwosci odzysku tsrenu w wyniku prowadzonycli robot
zwalowycli,
- okreslic wplyw transporIu pionowego na wyb6r sposobii zu,alowar?ia,
- uzasadnic wplyw lnalego wyprzedzenia froniu roboczego iia stosowanie
zwalowiska zew~iq l rzne~o,
- wyjasnic koniecznosc zwalowania zewngtrznego nadkladu z goriiycli
poziomow nadkladowych,
- scharal(teryzowac wyiiiagan~a tereiiu przeziiaczoiiego pod zwalowisko I
objaSniC od czego zale iq lechnologie zwalowania,
- scharakleryzowac zwalowanie mecha~iiczne 2 uwzglqdiiieriieiii roii iycli
rodzajow niaszyn,
-- przedslawid ~~wafiir?i(owania ochrony Srodowiska przy prowaclzeniu robot
zwalowycli.
11. Polska baza surowcowa q6rnictwa odkrvwkoweclo
Rodzaje surowcow mineralnych. Chaiaklerystyka bazy silrowcowej
gornictwa odkrywkowego. Alokacja gornictwa odkrywkowego w Poisce.
Charakierystyka gornictwa: skalnego kruszyw i kainienia budowlanego, lkruszyw
naturalnycll, wqgla brunatnego, surowcow sypkich i plastycznych. Zaslosowanie
surowca.
Wvrnasania:
- scharakteryzowac surowce mineralne i rozmieszczenie krajowej bazy
surowcowej gornictwa odkrywkowego,
- dokonac analizy rozinieszczenia zakladow gornictwa odkrywkowego w Polsce,
- scharakteryzowac gornictwo skalne oraz gornictwo wggla brunatnego.
12. Technoloqie ohrobki kamienia
Proces lechnologiczny mechanicznej obrobki kamienia: dzielenie blokow,
obrobka fakturalna, obcinanie i rozcinanie oraz obrobka specjalna. Dzielenie
blokow skainycli: technologia pilowa i lechnoiogia tarczowa. Obi6bka powierzchni:
szlifowanie i polerowanie. Metody uzyskania powierzchni o okreSlonej glgbokosci
szlifu i poleru. Kontrola jakosci wyrob6w gotowycli. Wymagania technicziie dia
elementow golowych.
Wymaqania:
- okreSli6 zakres procesu teclinoiogicznego mechanicznej obrobki
kamienia,
- scharaktoryzowac dzielenie blokow technoiogiq p i lowq przy zastosowaniu
Scierniwa lu inego i zwiqzanego,
- objasnie technologiq larczowqdzielenia blokow skalnych,
- scharakteryzowat procesy: szlifowania i poierowania oraz Scieriiiwa stosowane
do szlifowania i poleiowania,
- olkreSlic sposoby sprawdzellia:
- ka.16~. iownosci powierzclini, poiliiaru wglr;bieii, r6wnoiegloSci plaszczyzli,
prosioliniowosci krawqdz~, powierzclini Iukowycli I prof~iowanyclh. ~iziari i~enia
i uiyleiiia.
- scharakleryzowac wyiliaganla techniczne dia eienlentow gotowycll
13. Reczr ia o h r o h k a karn ien ia
Podstawowe zasady obrobki rqcziiej lkajnieiiia blocznego. Narzqdzia
obrobcze i poiliocnicze. Przygolowaliie iiarzr;dzi do pi~acy Meiody obi-obcze
Ol~robka kamienia narzgdzianii pneumatycziiynii.
Wvmaoania:
- scliaraltle~yzowaC iiarzgdzia i przyizqdy lkoritrolne slosowane przy obrobce
rqcznej i zasady przygotowania ich do pracy,
- scharaitleryzowac podslawowe melody obiljbcre kamieiiia,
- objasnic sposoby pracy i zakres stosowarlia lkliniakow.
14. P r z e r o b k a m e c h a n i c z n a k o p a l i n
Uzasadnie~iie stosowania przerobki ~neclianicziiej kopalii;. Rozdrabntaiiie i
przesiewanie . Zasady klasyfikacli inecliaii~cznej i lhydraulicziiej. Wzbogacaiite
niechaiiiczne i cliemiczne. Dobor kruszarek do zakiadu przeiobczego i
przesiewaczy do soriownic Sl(1adowanie i zaladiinck lkiiiszywa. Bilaiis ilosc~owo-
jakosciowy.
Wvmaaaiiia:
- zdef in iowal pojecie rozdrabniania i wzbogacania,
- scharal~teryzowac klasyfikacjg mechai i iczn~
-- ~rzasadn i t dobor kruszarek do zaklaclu przerobczcgo,
- dobrat przesiewacze do sortowiii Kruszywa,
- scharaktcryzowat sposdb sporzqddzania hilansu ilosciowo-jakoSciowcgo
15. Przerobka terrniczna surowcow skalnvcli
Charakterystyka procesbw lermicriiycll zachodzqcych w rnalerialach
skalnycli podczas wypaiania - powslawanie hydraiilicznycl? materiaiow wiqzqcych.
Rodzaje i charakteryslyka paiiw slosowanych do produkcji hydrauiicznych
materialow wiqzqcych,
Wvmaaaiiia:
- scliarakteryzowat procesy termiczne zachodzqce w materialach skalnycii
podczas wypaiania,
- zdefiniowac: pojecie hydraulicznego rnalerialu wiqzqcego,
- scharakteryzowaC paliwa stosowane do produkcji materialow wiqzqcych.
16. Technoloqia produkcii wapna
Cliarakterystyka kaniienia wapiennego do produkcji wapna Proces
rozkladu wgglanu wapnia. Czas wypalania kamienia wapiennego Czyiiniki
wpiywajqce na proces wypalania kaniienia wapiennego i jakosc wapna.
Charakteiystyka budowy i dzialania pieca do wypalu wapna.
Produkcjs wapna liydratyzowaiiego i hydraulicznego.
Wyrnaqania: -
- scliarakteryzowaC kamieri wapienny do produkcji wapna i proces rozkladu
wqglariu wapnia,
- okreslic czas wypalania kamienia wapiennego,
- scliaral~teryzowac budowq pieca krqgowego i ihudowq pieca szybowego,
- ob jasn i i teciinologiq, otrzymywanie wapna palonego w piecu obrotowym,
- scliaral(teryzowat sposbh olizylllywallia wapila liydratyzowanego i
hydiaullcznego.
17. T e c h n o l o q i a p r o d u k c i i c e m e n t u
Surowce do produkcji cemeiitu. Okiesienie lzw .iiamiaiii s~irowcoweyo' do
produlccji cementii Suclia i liiol(ra iiietoda piodi~kc)i cenlenlii. Uklad
lecl i~iologicr i~y produkcji cementu. Przygolowariie ~liateiialu rlo wypalaiiia l'iece
do wypaiania kliirkiern cemeiilowego. Sposob okreslaiiia czasu wiqzanla ce~nei l ! i~ .
Rodzaje i rnarki ceiiieiilu. Ociirona Srodowiska i warunki bezpiecziiej produkcji
ceineniu.
Wy~iiaqa~iia:
- scliarakteryzowat surowce [lo produkcji cemeiitu,
- olcreslic naiiiiar surowcowy ka~iiieii ia do prodiikcli ceiiie~iti i,
- obja9ni l n i c t o d ~ sucl icj produkcj i cementu,
-- scliarakteryzowat metode n iokrq produkcji cemoiitu,
- przedstawit uproszczony uklad teclinologiczny produkcj i ccmeiitu,
- objaSniC proces wypalu k l ink ie r i~ cen?entowego,
- okreSli l czynnosci wplywajqce na czas wiqzania cementu,
- scliaralcteryzowac rodraje I marki cernentil.
- okieslic waiiiiiki bezpieczi~ej pi-odukcji ceineiliu.
18. T e c h n o l o q i a p r o d u k c i i qipsu
Surowiec do produkcji gipsu. Rorklad lerinicziiy gipsii siirowego. Agiegaly
do prodi~lccji gipsu (praiarki) - lecllnologia spoiw gipsowycli w ibudowirictw~e
siiche ty~iki. plyty gipsowe. elementy delcoracyjne, odlewy gipsowe OpOiniacze
gipsowe. Zapiawy gipsowe - charakteiystyka, dozowanie. ~~ylrzynialosc i
zastosowaiiie. Belony gipsowe - dozowariie i pizygotowanie. Plyty i piistalc!
stropowe. Eiemeiity Sciaii dzialowycli. Ochroria srodowiska i warunki bezpiecznej
pracy przy produkcji cenientii.
Wvrnaqania:
- scharakteryzowat surowiec do produkcji gipsu i proces wypalu gipsu
surowego,
- objasnic technologic produkcji gipsu,
-- scharakteryzowac produkcje i zastosowanie suchych tynkow gipsowych,
- scharakteryzowae piodukcjq plyt gipsowych i okreslic ich zastosowanie,
-- uzasadiiic zastosowanie i rodzaje opoiniaczy gipsowych,
- scliarakteryzowat rodzajc zapraw gipsowycli,
- objasiiic sposob dozowania zapraw gipsowych.
-- scharakteryzowac betony gipsowe,
- scharakteryzowac plyty i pustaki stropowe oraz zastosowanie gipsu do
wykonywania scianek dzialowych,
- okreslic waruiiki oclirony srodowiska przy produkcji gipsu,
- okresliC warunki bezpiecznej pracy przy produkcji gipsu.
19. Tendencie i kierunki technik wvdobvwczvcll i przerobczvch
Autotiialyzacja procesow wydobywczych. Budowa koparek z napedem
hydraulicznym ria podwoziacli opoiiowych beznapedowych, iadowarki z
wymieriiiym osprzeteni roboczyin: ladowaikowyni. spycharkowym i nosnika blokow
skal~iych. Samocliody samowyladowawcze z napedem spalinowo-elektrycmyrn.
Stosowanie bardzo duiych koparek i wieloczerpakowych ikolowycli wydajnosciach
przekt.aczajqcycli 100 tys.m3 na dobe i przenosnikow o szeiokosciach tainiy
powyiej 3 m. Srodki strzelnicze najnowszej generacji.
Wvmaqania
- scharakteryzowac prace koparek z napqdem hydraulicznym,
- o l < r e ~ l i ~ efektywnosC maszyn na podwoziach beznap$dowycli.
- scliarakteryzowal stosowanie ladowarek 2 wymientiyni osprzqteni
roboczym,
- okreslic ralety sainochodow z napqdeni spalinowo-elel~liycznym,
-- uzasadnic stosowanie wysokowydajnycli koparek wicloczcrpal~owycl i i
przenosnikow o bardzo du iyc l i szerokoSciacli,
20 . Ochrona te ren i t q o r n i c z e q o
Okiesleiiie obszaru i terenu gomiczego-~ianosrenie na iiiapq gorj i~czq
Piofilaktyka i rabezpieczeiiie terenu goiiiiczego - szkolenta, i~i ior~i iacje.
zabezpieczenia. Oddzialywanie robot stizalowych - strefy. rozrzulu, drgari
sejsmiczriycli i udarowej fail powietrza.
Gospodarka wodiia - zabezpieczanie pized zaiiieczyszczenieni.
nadliiieriiyni osuszeniern, oczyszczaiiie wody stosowatiej w lec!iiiologii
przeiobczej lub obiobczej. Zabezpiecrenie przed halasem kopaliiianyni
Zaiiieczyszczenie atinosfery pylami i szl(od1iwynii gazal>ii. Gospodarka liuiiiusein
nadldadowym. Ulylizacja odpadow. Zabezpieczenia przed zanieczyszczenieiii
grunlow.
Wvniaqania:
- zdefiniowac pojecie obszaru terenu gorniczcyo oraz sposoby jcyo
zabezpieczcnia,
-- okreslic zagroienia wyiiil~ajqce r rozirutu odlamkow skaliiych
- okreslic wplyw drgaii sejsniicznycli oraz udarowej fali pob$,ielrza na obiekty
lbudowla~ie w obrebie teretiu gortiiczego,
-- scharakteryzowac sposoby zabezpieczetiia wod powierzchnrowych w obiqb~e
tereiiu gomiczego,
- oCreSIi6 sposoby oczyszczaiiia wod teclii>ologicztiycli,
- okreslic sposoby zabezpteczen~a przed lialaserii,
- przedstawic sposoby ograniczenia zapylenia na stanowisku pracy,
- objaSnid gospadark? humuse,n iiadkiadowym,
- okreslic sposoby utylizacji odpad6w zlozowych i przerobczycli,
- przedslawic sposoby zabezpieczenia przez zanieczyszczenielii giuntow
21. Zaqospodarowanie terenow poeksploatacvinvch
Przygolowanie terenu do rekullywacji - profilowanie skarp i zboczy.
niwelowanie powierzclini plaskicli. Sposoby rekultywacji: lechniczna, biologiczna,
roinicza i IeSna. Rekultywacja zbiornikow poeksploalacyjnych (rekuitywacja
biologiczna skarp zbiornikow). Sadzenie drzew i krzewow. Obsiewanie tereiiow
plaskich. Sladiuin koricowe Scian eksploatacyjnycli.
Wymaqania
- scliarakteryzowac rodzaje rekultywacji terenow poeksploatacyjnych,
- wyjaSiiic sposoby profilowania skarp i zboczy.
- uzasadnie koniecznosc niwelowania lerenow plaskich.
- scharakleryzowac rekultywacjq skarp zbioriiikow wodiiych poeksploalacyjiiych
- okresiic warunki zalesienia I obsiewania tereliow poeksploatacyjnycli.
-- objas~iic przygotowanie Scian eksploatacyjnych do rekultywacji.
3. UWAGI 0 REALlZACJl
Pirediniot ,.Teclinologia eksploatacji i przeroblci skal" w zakiesie t r e k
prograrnowycli nia za zadanie przekazanie wiedzy o stosowanycli teclinologiach
eksploatacji i prrerobki skal, co warunkuje pracg w tzw. Srednim dozorze
gorniczym kopalni odkrywkowej. Realizacja przediiiiotu wymaga korelacji z
przediiiiolaiiii: ,,Maszyny i urz3dzenia do ekspioatacji i przerohki skar, ,,Zaiecia
praktycziie" i .,Teclinika strrelnicza".
W celii uzyskania odpowiediiicli efeklow lkszialceiiia lekcje powitlily by6
i,poglqdowione popire2 siosowanie odpowiednicli Srodlkow dydal~tycznycli
Zajecia wininy byc realizoivane w klasopl-acowni przediiiiotowej prry stosowaiiii
nauczaiiia problemowego kosztem iiietod poda]qcycli. \A/ miare mozliwosci
wskazane jest orgai?izowanie wycleczek do zalkladow pracy, by w warii~:kacIi
rucliu zakladu pracy dokonac al?alizy stosona~nej leclinologii ekspioalacji i
pizerobki skal.
4. PODSTAWOWE SRODKI DYDAKTYCZNE
- - foliogra~iiy wyl-ollisk odl(iywl~owycli, systeni0w pracy, rikladhw
teclinologicznycli, oziiaczeli wyiohisk odI(ryv~kowycl1 ilp
- fazograiiiy poslqpow eksploatacji
przezrocza zaberpieczeli lerenii goiniczego, przyl(1adow niap yorr~iczycl~.
sposobow rekultywacji, ocliroi?y wod, odwodntenia lip
-- fiiiiiy inslrulklaiowe na lkaselacli video prowadzonej eksploatacji przerobl<~ skal,
oclirony terenu ~orniczego, prowadzonych zabiegotv rekiillywacy]tiycli ilp
-- iirrqdzenia do poiniaru podstawowycli wlaSciwoSc~ skal
-- niodele wyrobisk odkiywkowycli
-- Polskie Nonliy (PN)
- dokuinentacje !eclnnologicziie (projekt zagospodarowania zloza, doki>iiieiilacja
geoiogiczria, piari nicliu, dokui~?enIacja slrzelania diugimi ohuoranii, projekl
relkultywacji. opera1 ewidencyjiiy zasobow zloza)
prospekly
5 . LITERATURA
Kozlowski 2.. Teclinika prowadzenia robot w kopalniach odk~ywkowych. Wyd.
SQsk 1974
Slrz6dka K . Sajkiewicz J., Dunikowski A : Goi~iiclwo odkrywkowe - T1.
Wyd. Slqsk 1985
Blaschke 2.. Broiek M., Ociepa 2,. T~imidajski T.: Zarys leclinologii procesow
przerobczych - Gornictwo Cz. V - AGH 1983
Trernbecki A . Uber~nan R . Ekonoiiiika, oiganizacja I planowanie w gorniclwie
odkrywkowym Cz. I. UGH 1975
Uberrnaii R.. Koziol W.: Kieriinki i uwarurikowailia rozwoju gorniclwa skalnego w
perspeklyivie XXI wieku - Krajowy Korigres Gornictwa
Bl i l~nes J , Sokolowski M.: Tendencje i kierunki rozwoju tecliiiik wydobywczycli i
przer6bczycli w gorniclwie skainym. Kielce 1997
Lapinski A , Stryszewski M.: Perspeklywy rozwoju goriiictwa kruszyw drogowych.
Kielce 1997
Kukialka S , Dqbek J.: Perspeklywy gorniclwa kamieiiia budowlanego. Kielce 1997
Koziol W.. Ubeiinan R.: Technologia i oiganizacja lrarisporlu w gornictwie
odkrywkowyin. AGH 1994
Wilcke H., Thuning w.. Kamieniarslwo. WSiP 1987
Blaschke S.. Blaschke W.: Techiiika wzbogacania wggla. AGH 1979
Dqbrowski L., ~wierczek J.: lnstiukcja lechnologicziia Sciernej obrobki lkamienia.
OBR PROKAM Krakow 1981
TECHNIKA STRZELNICZA
1. CELE KSZTACCENIA
W wyniku procesu naucra~i ia (slucliacz) powiiiien urniec:
- stosowac procedurq dopilszczania Srodkow strzalowych i sprzetu strzalowego.
- okreslac fizyczne i clieniiczne podslawy wybuchii,
- charakleryzowac malerial wybucliowy pod wzglqdem ;ego wlaSciwosc~ I skladu
chemicznego,
- objaSiiiac dzialanie Srodkow inicjuj~cycli.
- objaSniaC budowg i dzialanie zapalarek,
- objaSihiac dzialanie przyrzqdow I(onlio1no-pomiarowycli,
- objaSiiiai zasady sporzqdzania sieci slrzalowych,
- prowadzii gospodarke Srodkami strzalowyini zgodriie z przepisaini goriliczyiiii,
okreSiaC zadania sl i l ib stiZaIowycl1 w zalkladzie gorniczym
- cliarakteryzowac inetody ol~reslailia slref niebazpiecrnycli przy urabiaihiu skal
za pomocqiiialerialow wybuchowycll,
- dokonac pomiaru w warunkacli laboraloryjnycli podstawowycli wlaSciwoSci
slrzalowych,
- obliczac gl0wne pararneliy roinyiii i metodami,
- dokonac lkoiitroli sieci strzalowyclh
- okreslac warunki do przenoszenia i przecliowywania srodicrjw strzaiowycii \v
roinycli waiunkach,
- cliarakteryzowad sklady n?alerialow wybuclio~vycl?,
- objasniac dzialanie i zasiosowariie sprzqli! slrzalowego,
- charakteiyzowa~ sposoby niegorr?iczego slosowa~hia, nialerialow wybuclhowych
2. M A T E R I A L N A U C Z A N I A
Podziai rnatfrialu nauczania
LP. Dzialy tematyczne
Klasa Ill
1. Maleriaiy wybiichowe
2. Srodki zapalajqce i inicjujqce
3. Intie srodki slrzaiowe
4. Elektlyczny sprzgl strzaiowy
5. Nieelekiryczny sprzgl strzaiowy
6. Gospodarl<a srodkami strzaiowyini
7. Strefy niebezpiecziie przy strzeianiu
Orientacylna
Do dyspozycji nauczyciela
Czyn~ioscr strzei~ijcze
Technika strzelnicza w gorn~ctwie
Do dyspozycji tnauczyciela -
i<lasa V
10. Niegornicze zastosowanie materialow wybucliowych
Do dyspozycji nauczyciela - I
Razerii w cyklu nauczanlaj 174
1. Mater ia lv w v b u c h o w e
Rozwoj tlialerialow wybuchowych. Procedura dopuszczania Srodkow
strzalowych i sprzelu strzaiowego do slosowania w Polsce. Polecia podstawowe
doiyczqce MW (definicja wybuclnit i rnalerialu wybucliowego, fizyczne i chemiczne
podstawy wybuchit, przejawy wybucinit, zarys ieorii materialow wybuchowych,
podziai rnaterialow wybuchowych)
WiaSciwoSci ~naieiialow wybucliowych (MIN) i zarys rrlelod icli okreslania (cieplo
wybuchu. gesloSc MW i jej ziraczenie dia paraiiielrow delonacji, konceiitiacja
energii, prgdkoic detonacli I inipedaiicja M'N. Olyetosc gazow, cisnienie wybuchu.
slaioSe fizyczna i chemicziia. Odpor~ioSe na czylhnil<i lenillczne - lempeiatura
zaplonu i wybuciiu, odporiiosc ria skladowanie lemiicziie, mrozoodpoinoS1.
wodoodpoinoSc, Srednice cliaial(leryslyczne - krytyczna i graniczlia. hi la~is
ilenowy i ]ego znaczenie dla bezpiecze~istwa piacy i energetyki wybuch~~.
Uryzanlycz~ioSc MW, skulecznoSc - sila dzialanla, wia%liwoSt na bodice
mechanlczne, larcie i na inicjacje, przenoszenie delonacjl, tol(sycziiosc i i i i~ ie
Zwiqzki ctieilricziie o wiasciwosciach wybucliowycli (zaiys ogolnycl? inietod
wytwarzania). opis reakcji cheiiiicznycli i zagioienia, esiry kwasii azolowego. 8. ,, nilropocliodne arornatycrne, wybuchowe zwiqzki melait. azotany. MW iiliclujqce
plerwollie i wloriie).
Materiaiy wybuchowe m~eszaiiiowe - w~eloskiadiiikowe (zarys iiiecliaiiizmu
lwoize~iia MV\I wielosl(lad~iikowycli). Najwainiejsze skladniki slosowaiie w
mieszaninach wybuchowych, MW amonosaletrzane amoii~ty. karbonily ineta~iity
specjalne - sklad i wlaSciwoSci MW iiitro~licerynowe. dyiiainity I haibaiyty,
nowoczesne MW na bazie saleliy a~noiiowej: grani.~Iowatie, zaw~esiriowe.
eniulsyjne, sposoby uczulania MW zawiesinowycli i emulsyjnycli. ~iielody
wytwarzaiiia, wlasciwoSci i zaslosowanie, perspektywy iozwoj i~ Piocli czarny -
wlaSciwoSci i zaslosowanie.
Zasady bezpleczenstwa przy posluglwarliii si? i i ia te i ia la~~i~ wybuchowy~n~
Wvmaaania:
- okreslic procedure dopuszczania Srodkow strzalowycli I spl.z$tu
strzalowego,
zdefiniowat pojqcie wybucliu niaterialu wyhucliowcgo
-- okreSlic l izycz~ie I chemiczne podslawy wyhuchu
- scliarakteryzowac podzial materialow wybucliowycli,
- itzasadiiic wplyw gqstosci iviW iia pararlielry deto~iacji,
scliaiakteryzowac pojqcia okreSlaja.ce rnaieriaiy wybiicliowe
- prgdkoic detonacji,
- objqtosc gazow,
- ten?perature wybuchu i zaplonu,
- krytycznqi granlcznqsrednicg i ggstosc,
- bilans tlenowy.
- energetyczne wskainiki (biyzantycznosc, site dzialania),
- loksycznosc,
- fizycznq i chemicznq sialosC,
- przedstawic zwiqzki chemiczne o wlasciwosciach wybuchowych,
- scharaktetyzowac materialy mieszaniowe,
- scharakten/zowac rnaterialy wybuchowe i amonowo-saletrzane,
- objasnic zasady wykonywania MW zawiesinowych i emulsyjnych,
- scharakteryzowac nowoczesne MW na bazie saletry amonowej,
- okrei l i i zasady bezpiecznego posiugiwania sig materialami wybuchowymi.
2. Srodki zapalaiace i iniciuiace
Lonty wolnopalne (budowa, wlaSciwosci i zastosowanie). Zapalacze lontowe
chloranowe. Lonly detonujqce (budowa. wlaSciwo5ci i zastosowanie). Splonki
gbrnicze. Zapalniki elektryczne (budowa i zasady dzialania, wlasciwosci
elel(trycziie, podzlal na grupy, typy, rodzaje i klasy, zastosowanie w gbriiictwie).
Budowa i zasady dzialania nieelektrycznego systemu odpalania Spolki Akcyjnej
Dynamit Nobel, lnne systerny odpalania ladunkow (system Nonei, systeni
l-lercudet, system Magnadet i inne).
Wvmaqania.
- scliarakteryzowal lonty woinopalne I ich zastosowanie,
- objasnic dzialanie i zastosowanie iontow detonacyjnych,
-- objasnic budowg zapainikow elektrycznycii,
- scharaktetyzowac podzial i zastosowanie zapalnikow elektrycznych.
. . objasnic systcin 1lieeleKtrycznego sposobu inicjowania MW,
-- okreslic zasady b l ip poslugiwania sie Srodkanii zapalajqcymi i
inicjujqcymi.
3. Inlie S rodk i s t r z a i o w e
Opoil i~acze do ionlbw delonujqcycli. Ladunki iiierunkowe - ik~~niiilacyjiie
(zasada dziaiania, iodzaje. biidowa, zaslosowaiiie) Delonalory tadunl<i
lorpedowe. Perforalory.
Wvriiaqania:
- objasnic dzialanie op6iniaczy lontow detoriacyjnycli,
-- sciiaral(teryzowaC dzialanie ladunku l(ieruni(owego.
- objasnic dziaianie delonalora i ladunku loipedowego,
- objasniC. dziaianie perforaioia,
- uzasadnic stosowanie przepisow bl ip przy poslugiwaniu sie Siodkaiii i
strzalowymi.
Zapalarki (wymagalila slawiane zapalarkoni, klasyfikacja, budowa i zasady
dziaiania poszczegolnycli rodzajow zapalarek). Przyl-zqdy lkontrolno-pomiarowe
(oniomierze goniicze, wskainii(i ciqglosci obwod~i, iniieriiii(i wydnj~iosci slrralowe]
zapalarek, obsiuga przyrza.do\v). i.inie strzaiowe. Pomiary ci,Wiosci I opoiu sieci
oraz sposoby poiiiiaru piqdow biqdzqcych - prqdow slatycii i pizeiii ien~iycii oraz
sposoby zabezpieczeiiia przed lyin zagioien~eni.
_Wyniaqaiiia:
- scharakteryzowai: budowe i zastosowanie zapalarek,
- ornowic dzialanie oinomierza gorniczego,
- - oiiiowiC dziaiaiiie wskaiiiika obwodu,
- scharakteryzowac niieriiii(i wydajiiosci slrzalowej zapalarek,
.-- scliarakteryzowac lqczenie linii strralowej.
5 . Nieelektwcznv sprzgt strzalowy
Sprzpl slosowaiiy do przenoszenia i czasowego przechowywania srodi(ow
strzalowych (puszki slrzaiowe, ladownice zapalnikowe. torby strzaiowe, skrzynie
sirzaiowe, splonnlki i splonkownice).
Sprzgl sluiqcy do zakiadania ladunkow i lqczenia sieci (kieszcze
zaciskowe, szybkoziqcza, iasmy izoiacyjne, noie do cigcia lontu. iejki i nabijaki).
Przepisy bhp przy czasowym przechowywaiiiu srodkow strzaiowycii, zakiadaniu
iadunkow i Iqczeiiiu sieci strzalowych.
Wymaqania:
- scliarakteryzowac sprzgt strzalowy do przenoszenia i czasowego
przechowywania srodk6w strzalowych,
- scliarakteryzowaC sprzet strzaiowy do zaktadania iadunkow i lqczenia
sieci strzaiowych,
-- uzasadnic przepisy b i ip dotyczqce przechowywania i przenoszenia
Srodk6w strzalowych w rniejscu wykonywania strzelan.
6. Gospodarka Srodkami strzatowvmi
.. . Warunki prowadzenia przez zakiad gorniczy gospodarki Srodkami
slrzalowymi. Prowadzenie ewidencji przychodu i rozchodu srodi(6w strzaiowych.
Zadania sluib slrzaiowych w zakladzie gorniczyin (strzalowy, sztygar stnaiowy,
wydawca MW, konwojent, kierownik ruchu zakiadu). Skiady MW (klasyfikacja,
konstrukcja, zabezpieczenie, przewietrzanie i ogrzewanie). Zasady niszczenia
Srodkow strzaiowych. BHP przy gospodarce Srodkami strzaiowymi.
Wvnlaqania:
Okreslic warunki gospodarki srodkami strzalowymi,
- objadnie zasady wypelniania formularzy obowiqzuj~cycl i przy prowadzeniu
ewidencji obrotu srodkami strzalowymi,
- scliarakteryzowal zadania s l u i b strzalowycll w zakladzie gL\rriiczym,
- scl iarakteryrowal budowe i wariinki uiytkowania sklaclow MW,
- okredlic sposoby i zasady niszczenia SrodkOw strzalowycll,
- okreslic warunki b l ip przy gospodarcc Siodkarni strzaloivymi.
7. Strefv niebezpiecz~ie i metodv i ch okreslania
Strefa rozrziilu. Slrefa ilrgaii sejsniicz~iych (norilia). Sirefa pod~iiilciiu.
Meiody obliczaiiia (okreslariia) wielkosci slref iiiebezpiecznych. Proynozowanie
wieikosci ladcfnkow dopuszczainycli podcras wykoriywan~a sirzela~i
przeinyslowych i ~~?tynieryji iycli (normy drgaii sejsiniczinycii)
Wyrnaqania:
- zdefiniowal i sciiarakteiyzowac strefa rozrzutu,
-- zdefiniowal i scliarakteryzowal strefa drgan sejsmicmycli,
- zdef in iowal i scliarakteryzowal strcfe podmucliu,
-. przedsiawic iiietody obliczailia stref ~iiebezpiecriiych,
-. scliarakteryzowal zagroienia i inctody icl i zmniejszania podczas
detonowania ladunkow MW.
8. Czvririosci strzelnicze
Zasady bczpiecziiego operowania Siodkanii strzalowymi. Sl,orrqdzanie
Iadunl(0w MW (ill situ). Spoizqdzaiiie Iaduiikow udarowycl? (uzbralariie).
Zaladunek otworow slrzalowych sucliycii i zawodnionycii (Iadowanie rqczne,
ladowanie meciianicme), rodzaje ladowarek do niecliaiiicznego zaladuiiku MW i
icli przeziiaczenie. Zagroienia wystqpi!jqce przy z a l a d ~ i ~ ~ k i i ivlW do oiworii
slrzalowego. Zakladaiiie przyhllki iqcrei?ie sieci slrzalowej. Sygtlai~zacja
Usuwaliie niewypalow. RHP w iral(cie wykoliywania czynnosci slrzeiiiiczycli.
Wymaqania:
. scharakteryzowaC zasady bezpiecznego poslugiwania siq srodkami
strzalowymi,
-. okre i l i l zasady bezpieczenslwa i zagroienia wystgpujqce w czasie
przygolowywania ladunkow MW na miejscu strzelania,
- okreslic zasady przygotowywania ladunkow udarowych przy roinycli sposobach
odpalania i ich zaladunku do olworow strzalowycli,
- okreslic zasady obowiqzujqce przy zaladunku otworow,
-. sciiarakteryzowaC zagroieiiia wystepujqce przy zaladuiiku MW do otwoiu
strzalowego,
- objasnic sporzqdzanie sieci strzalowej przy roinych sposobach odpalania,
- przedstawie rodzaje sygnalow nadawanych przed strzelaniem i warunkow
ich nadawania,
- okreslic zasady postepowania przy lokalizacji i usuwaniu niewypalow,
- okreslic bl ip przy czynnosciach strzelniczych.
9.Technika strzelnicza w qornictwie
Charakterystyka osrodka skainego dla polrzeb urabiania metodami lechiiiki
strzelniczej. Dziaianie wybuchu na otaczajqce srodowisko. Strefy dzialania
wybuchu. Rodzaje ladunkow. Podstawowe pojecia i parametry strzelania.
Obliczenia podstawowych parametrow strzelania. Strzelanie ladunkami MW w
otwoiach krotkich. Strzeia~iie ladunka~ni MW w otworach wiertniczych - dlugich
(obliczanie jednostek zuzycia MW, obliczanie parametrow strzelania, strzelanie w
warunkach koniecznosci ograniczenia negatywnego oddzialywania na otoczenie.
Sposoby odpalania ladunkow ze zwlokq: inicjacja zapalnikami eleklrycznymi.
Iontern detonujqcym, inne sposoby odpalania zwlocznego. Parametry strzelania
milisekundowego rozinieszczenie opoinieii dla uzyskania odpowiednich wlomow.
Strzelanie koinbinowaiie - otwory dlugie i krotkie). Strzelanie ladunkami MW w
otworach z poszerzonym d~iem. Urabianie skal na bloki. Strzelanie szczelinowe.
Obalanie monolitow. Strzelanie ladunkaini w kawernach. Strzelanie
rozszczepkowe. Strzeianie konturowe eel i sposoby jego realizacji. inne rodzaje
strzeiati stosowaiiycii w goriiiclwte (strzeiatiia tia zrzut, wyizirt). Uwarunkowania
bhp stosowania tecliniki stizeiiiiczej w goriiictwie
Wviiiaqania:
- scl iarakteryzowa~ pojecie osrodka skalnego dla potrzeb urabiariia z
zastosowaniem tecliniki strzelniczej,
- okreslic oddziatywanie wybuciiu na srodowisko.
- scharakteryzowac podslawowe pojqcia i pararneliy slrzelaiiia,
- obl iczyt glowne parametry strzelania,
- scliarakteryzowac metode strzelania otworami ikr6tkinii,
- scliarakteryzowac metode strzelania otworami diugimi,
-- okreslit jednostkowe zil iycie inaleriatu wybuchowego,
- - objasnik nielody odpalaiiia ladunkow ze zwiokq,
- scharakteryzowac prowadzeliie strzelania iiiiiisekuiidowego,
- objasnic inicjacje z zastosowanietn zapalnikow elektrycznycli,
- objasnic inicjacje z zastosowaniem lontu detotiujqcego,
- scharakteryzowac parainelry strzelania miiiset(i!ndowego,
- uzasadiii i rozmieszczenie opoinieii dla ~izyskania odpowiednicli wtoiiiow,
- scharaktetyzowac tnetode strzclania kombitiowatiego,
- objasnic metode strzelania z poszerzonyin clneni,
- objasnic metodg urabiania skal na bloki,
- sciiarakteryzowac strzelanie szczeiinowe,
- objasnie si)osoby obalania motioiilow sl(alnycli,
- scliarakteryzowaC strzelanie rozszczepkowe,
- okresl i l warunki b l ip przy stosowaniu tecliniki slrzclniczej.
10. Niec iorn icze z a s t o s o w a i i i e rna te r ia low w y b u c h o w v c h
Specyfika zagroieii wystqp~!jqcycii pizy strzeian~acli para obsrareni
gorniczyln i metocly icti minitiializacji (zagroienia loi(sycz~iosciq MW, rozrzuieiii
odianikow, drganiami sejsmicziiymi. akustycziie i podmuchem, wysokosciowe,
termicz~ie, wodne, prqdadami blqdzqcynii) Rodzaje urabiaiiycii tworzyw i ogoltie
zasady niszczenia wybuchein (nielale, spieki, cegla. ielbet, lworzywa plastyczne,
tworzywa kruche, inne tworzywa). Klasyfikacja wyburzanych elementow. Technika
i technoiogia wyburzaiiia roinych obiektow (fundamenty budynkow i biidowli
inzynierskich, hale, lunele, koniiny, budynki, piece wglqbne do ogrzewania
wlewkow slali, mosty, zbiorniki, fundamenty naziemne niaszyn, inne obiekty).
Wybuchowa obrobka metali (cigcie. utwardzanie, lloczenie, platerowanie).
Zastosowanie MW w pracach iniynierskich (utwardzanie gruiitu, strzelania
rozluzowujqce, karczowanie pni i drzew, kruszenie zatorow lodowych, osuszanie
bagien i wykoiiywanie rowow rnelioracyjnych, wybuchowe wiercenie otworow.
wykonywanie rowow podwodnych, czyszczenie sludni, czyszczenie dna stalkow,
gaszenie poiarow szybbw naftowych, inne zastosowania MW).
Warunki blip przy niegorniczym zastosowaniu MW.
Wyniaqania:
- scliarakteryzowal urabianie tworzywa i zasady ich niszczenia,
-- sklasyfikowac wyburzane elementy,
- okresiic teclinikg i technologig wyburzania roinych obiektow.
- scharakteryzowac wybuchowqobrobkg metali,
-- okreSlic zastosowanie MW w pracach iniynierskicli,
- scharakteryzowac technik? wyburzania budynkow i budowli iniynierskich,
- scharakleryzowat technikg wyburzania obiektow wglgbnycli,
- okreslic parametry rozmieszczania, wielkosci i kolejnosci odpalania ladunkow
MW dla wyburzenia wybranych, konkretnych obiektow,
- okresiic sposoby miniiiializacji poza obszarem gorniczym,
- scharakteryzowac sposob karczowania pni za pomocq MW,
- scharakteryzowat kruszenie zatorow lodowych materialami wybuchowymi,
- scharakteryzowac wykonywanie rowow za pomocqrnaterialbw wybuchowych.
- - objasnic nielodg gaszenia poiarow szybow naftowych za poniocq MW,
- okreslic technologig wyburzenia konkretnego obiektu o nieskomplikowaiiej
budowie,
- wyznaczyc wielkosc rozmieszczenia i kolejnosc odpalania ladunkow dla
wyburzenia konkretnego obiektu o nieskompiikowanej budowie.
3. UWAGI 0 REALlZACJl
Tecliiiika strrelnicza jest powsrechnie stosowanq ale
iiajniebezpieczniejszq lechnologiq urabiania skal Dlatego w IlaLicranIil
przedriiiolu naleiy r~noc iC szczegolnq Lrwage iia sprawy zlia~o~nosci b~lrlowy
(skladu) I rasady dzialaiiia sprzqtu strzalowego Iilb oddzialywa~iia Srodkow
strzalowycli i sprzgtu slrzalowego Ziiajo~nosc tycn ragadnieli jest podstawq do
nauczania zasad bezpiecznego i racjonai~icgo posi~igiwa~iia sie srnilkaiiii
strzalowyini w roinych waruiilkach. Wlelkie ziiaczenie ma pral(lyczne
zaznajomieiile sig uczniow ze srodkami strzalowymi i sprzqteiii slrzalowyni.
W lclasie Ill-ciej naleiy zwrocic szczegoii?a, uwagq iia badanie (sposob
okreslenia), podstawowych materialow wybucliowych ti skutecriioSC roinych MW
na waliadle balislycz~iyni i bloku Traurla, bryzantycznosc MW, WI-ailiwoSci na
inicjowanie w roi i iycl i warurikacli gorniczycti. Srednicy lkiytycziiej ~iowoczesiiycli
MW. Zajqcia i ialeiy prowadzic w forrnie cwiczeii tere~iowycli '1d wari~nkacli
laboraforyjnycli.
W lklasie IV-lej konieczne jest zwroceiiie szczegoliiej uwagi i ia rykonanie
podstawowych czy~iiiosci strzelniczycli, poslugiwaiiie sig elelkliycznyrn I
nieelektrycznym sprzr$em strzalowyin. okreilenieni slosowaiiia i przecliowywaiiia
Srodkow strzalowych w skladach MW. orar prowadzenie gospodarki Srodka~iii
strzalowy~iii. Zajecia naleiy prowadzic w waruiikach pracy zakladu gor~ilcrego.
Niegoriiicze zastosowanie materiatow wyb~~cliowycli: realizowane 'A, klasie
V-tej i ialeiy uzupeliiic praktycmym przeprowadzeiiieiii strzeiaii przez specjalislow
fej bra~izy Szczegoliiq uwage riaieiy zwrdcic na ochroriq osob wykor?ujqcycli
roboly, ochrone ItidiioSci i srodou,iska, gdyz sq to prace stanowiqce szcregoliie
zagroieiiie.
4. PODSTAWOWE SRODKI DYDAKTYCZNE
- atrapy Srodkow strzalowych
- sprzet strralowy (zapalarki, przyrzqdy porniarowe itp )
- - rnodele poi,?czeii
-- filmy iiistruktaiowe na kasetach video
- dokumentacje techniczne prospekty
-- iiteratura fachowa
Samujllo J S.: Roboty strzelnicze w gornictwie odkrywkowym Wyd. Slqsk 1968
Samujllo J. S.: lniynieria strzelnicza cz. I. 11, Ill. Skrypt AGtl. Krakow 1979
Onderka Z . Techriika strzelnicza w gorriiclwie odkrywkowym Fizyka detonacji
MW. Skrypty uczelniarie nr.1009. cz I . Krakow 1986
Praca zbiorowa. Technika urabiania skal Skrypt Politechniki Wroclawskiej.
Wroclaw 1980
Praca zbiorowa. Gornicze rnaterialy wybuchowe. Katalog. Wyd. AGH.
Krakow 1993
Hobler M.: Projektowanie i wykonywanie robot strzalowych w gornictwie
podziemnym. Wyd. Slqsk. Katowice 1982
Onderka 2.: lnzynieria slrzelnicza. Cz. I. Cwiczenia audytoryjne. Skrypt AGH.
Krakow 1981
Onderka Z.: Technika strzeinicza w gornictwie odkrywkowyn?. Skrypt AGH.
Krakow 1992
Wlodarczyk E.: Wstgp do mechaniki wybuchu WAT - Warszawa 1992
Smolenski D.: Detonacja materialow wybuchowych. Warszawa 1981
Polskie tiorlily dotyczqce badania wlasnoSci strzalowycli Srodkow strzalowych
np. PN-90iG091
Materialy konferencji. Technika strzelnicza w gornictwie - perspektywy rozwoju.
Jasnowiec 9G.
1. CELE KSZTAtCENlA
W wynil(u zorganizowailego procesu iiauczaiiia uczeli (sluchacz) powiiiieii
uniiec:
- wyjas~iic pojecie osiiowy geodezyjiiej,
- wskazaC i wyja5niC wplyw roinych czyiinikow srodowiskowych i lt>dzI<icli i ia
blgdy pornlarow,
- oceniac wplyw blgdii jednej wielkosci i ia ostaleczny wynik poiiiiarii.
- oceniac wage czynnika powodujqcego powslatlie blgclu,
- poslug~wac sig podzialkq liniowq i l ra~ iswersa l i i~
-- obliczal rzeczywiste wielkosci na podstawie poiniarhw na liiap!e i skali,
-- odczytal urzqdzeiiie odczytowe z wyinaganqdokladnoscia
- odczylac wskazanie 1ko1 kqtomierniczych leodolitu.
- obliczyl kql pozioliiy i pioiiowy na podsiawie odczylanych wielkosci,
- dobrae optynialnq rnelodg tyczenia piostej w danycli warunl<acli tereiiowych.
- poslugiwai sig tasrnqmiernicza
- odczytac wskazania dalmierza oplycmego,
- wypelniac dziennik pomiarowy,
-- sporzqdzac szkic teieiiu objglego pomiarem,
- zaprojeklowac rozniieszczenie pi!nkIow wiqzqcycli w tereliie,
- wybiac metodg wykonaciia zdjgcia syluacyjiiego,
- obliczat roinicg wysol~osc! punktow w lereiiie,
- wykreslac przekroj podluiny i poprzeczny lrasy in~iuelacji,
- zorienlowac niape w terenie.
- odczylac wskazania tachiiiietru a~~teredi~kcyj~ icgo,
- przeiiieic slanowisl(o ze szkicil iia iiiapg.
2. MATERIAL NAUCZANIA.
Podzial niaterialu nauczania
LP.
1.
2.
3.
4.
5.
G.
7.
8.
9.
10.
1 1.
12.
13.
14.
1. Uklady wspo l rzednych
Dzialy ternatyczne
Ukiady wspolrzgdnych
Eie~neniy iaciiiiiiku wyt-ow~iawczego
Podstawowe wiadornosci o mapach
Przyrzqdy niieinicze
Tyczenie proslej
Pomiaty odleglosci
Teodolit
Poligonizacja
Zdjecia syiuacyjne
Niwelaloty
Niwelacja geonieliyczna
Niwelacja lerenowa
Niwelacja trygonoineiryczna
Tachimetiia
Do dyspozycji nauczyciela
Kszlall Ziemi i jego kolejne przyblizenie. Uklady wspolizednych stosowane
w geodezji. Cel slosowania osnow geodezyjtiych. Rodzaje i rozmieszczenie osno\v
geodezyjiiych. Dol~ladnoSc wyznaczania punktow osiiowy.
Orientacyjna liczba godzin
3
3
7
Wyrnaqania:
- zaproponowai: powierzclinig odwzorowariia fragmentu powierzchni Zierni,
- dobrac uklad wspolizedtiycli dla dariycli waiunkow pomiarowych i teienowych.
- oznaczyi punkt w zadanyni ukladzie wspolrzgdnycli,
Razetn w cyklu nauczania 74
- wyjasnic cele slosowania osnow geodezyjnych.
- dobrac rodzaje pom~arOw dla okresleiiia poloieliia pi~nktovr.
2. Elernerity racliunku wyrownawczeqo
i i od la bled6w i icli rodzaje. Krzywa rozkladu nornial~iego i jej ~;unkty
cliarakterystycziie Wartoic prawdziwa i wa~tosc najhardziej grawdopodohna.
Prawa bledow przypadi<owycli. Srednia aiytinnlyczila. F31@ pojedynczega
poniiaru. Odcliylenie standardowe.
- obliczyc Sredniq arytmetycznq
- obliczyc Bredniq waionq,
- obliczyc odchyle~?ie slandardowe,
- wyjasnic zwiqzek dokladnosci odczytu z dokladnosciq obliczeti.
3. Podstawowe wiadornosci o rnapach
Plan, inapa i rodzaje map. Mapy gornicze. Polskie Norlily dotyczqce
znal(ow i barw ria mapacli. Skala i podzialka. Podziaiki: liiiiowa i trarrswersalna.
Sposoby odczyt~i podzialek Miary lka.tow i odlegloSci. ZaIe2iiosc slopiiia
uszczegblowienia mapy od jej skali i tresci.
~ y i r i a c ~ a i ~ i a .
- poslugiwac s ~ e Polskiiiii Normami dotyczqcymi inap goriiiczych,
- obliczyt rzeczywistq odleglost na podstawie pomiaru ria iliapie,
- odczytac rzeczywistq odleglosc z podzialki l iniowej i iraris!k~ersaliiej,
- skonstruowac podziaike transwersainq z iqdaiiej doklad~iosci.
4. Przyrzady rniernicze
Tycrka, lala, pion, libela i icli raslosowanie. Bledy libeli. Budowa i sposob
odczylu wskain~ka. ,nikroskopu wsi<ai~iikowego, inoriiusza, mikroskopu
noniuszowego, niikroskopu skalowego. Dokladnost urzqdzen odczytowych
Zastosowanie urzqdzeri odczytowych.
Wyrnaqania
- wyznaczyl prostq i plaszczyzng poziomq,
- odczyta l wskainik, noniusz, niikroskop noniuszowy i skalowy,
- dobiac dokladnosi urzqdzenia odczytowego do wyinaganej dokladnosci
odczylu,
- odczytac wskazanie Sruby mikrometrycznej,
-- obliczyc kql odchylenia libeli.
Cel lyczenia proslej. Tyczenie proslei w lerenie plaskim wstecz i wprzod.
Tyczeiiie proslej rnetodq posredniq. Tyczenie prostej ze srodka. Wplyw dlugoSci
na blqd lyczenia proslej. Piosle proslopadie Wyznacranie punklow przecigcia
prostycli. Przyrzqdy do tyczenia prostych i pioslopadlych (wggielnice). Zespol
poiniarowy. Orgaiiizacja pomiarow.
Wvniaqania:
wytyczyl prostq w teronie plaskim i wstecz.
-- wyznaczyt poloienle punI(t0w proslej nieloda.posredni%
- wyznaczyl punkt przecigcia prostycli prostopadlych wggielnicq
zwierciadlanh
- wyznaczyc skiad zespolu oiaz okreslic polrzebny sprzgl do lyczenia dlugich i
kroll<ich odcinkow prostej.
6 . Porn ia r y o d l e q t o s c i
Ponliar bezposredrii fasmq i laiq w lerenie plaskiril i pocliylym
Wyzr?acza\iie dIugoSci rzutu poziornego odcinka. Zespbi poniiarowy I orgari~zacja
pomiaru. 8lgdy pomiaiu odleglosci i sposoby icl? eliminacji. lPosredi?i pomiai
odleglosci Dalmierze oplyczne. Paialaklyczny polniar odleglosc~. Dalrnieize
elelclromagiietyczi?e. Polniaiy odleglo~ci przez przeszliody Poilliar odcinka
przystajqccgo Oblicza~?ie odlegloici na podslaw~e zaleznosci geoinelrycenycl~
Pomiaq przyblizone. Wyrownanie wy~iikow pomiarow odleglosci.
Wvr~~aqatiia:
-- zmierryt odleglosc tasmq mierniczq,
- zaplaiiowac poiliiar w danycli warunkacli le ie~iowycl~,
- wyznaczyc sklad i zadania zespol~i poniiarowego,
- okreslic blqd sysfemalyczny lasmy ze wzgledil na leiiiperaliirq I wprowadzic
poprawlie,
- odczytat wskazanie dalmierza optycznego ze stat% bazq i wyznaczyl
odlegiosc rzeczywist%
- wyznaczyi odcinek przyslajqcy,
- obiiczyc diugosci bokow lrojlcqta dowoliiego,
- wykonat pomiar przybl i iony krokoniierzem,
-- wskaza l i rod la blqdaw porniaru odlcgiosci i olcreslii i wplyw na o ~ t a i e c ~ i i y
wynik.
7. Teodolit
Podslawowe czgsci skiadowe teodolilu. Osie teodolilu i lcli wzajemi?e
poloienie. Warunlci osiowe teodolilu. Sprawdzanie i usuwaliie b l ~ d o w osiowycl?
Sposoby pomiarow lc,?low poziomycll i ploiiowych. Wyrowiianle pomiarow
kqlowych.
Wvmaoania:
- wykonat celowanie zgrubne i dokladne.
-- odczytat wskazania kol kqtomierczycli,
- obliczyt i wyrownac porniary kqtow poziomycll i pionowycll,
- wykona l czynnosci ustawienia teodoiitu na stanowisku,
- sprawdzit warunki osiowe na staiiowisku,
- ustawil dowotne wskazanie kola poziomego,
- odczytac wskazania laty.
8. Poliqonizacia
Okreslenie pojec: poligonizacja, ciqg poiigonowy. Rodzaje ciqgow
poiigo~iowych. Punkt i bok poligonu. Zespol poiniarowy. Organizacja po~niarow.
Wybor slanowisk porniarowych. Kolejnosc czynnosci na stanowisku. Dziennik
pomiarowy, wielkosci mierzone i obliczaiie. Szkic poligonowy i jego zwiqzek z
dziennikien?. Zawartosc i sposob prowadzenia szkicu. Azymut, kqt polnocny,
deklinacja magnetyczila Pomiar azyrliutu. Dowiqzanie punklow i bokow poiigonu
do sieci paristwowej. Obliczanie i wyrownanie przyroslow wspolrzgdnych.
Wvmaaania: : I \-..
- wykonac projekt poloienia punktow cia.gu poligonowego zgodnie z ogolnynii
zasadalni i przeznaczeniem pomiarow,
- wykona l porniary kqtowe i liniowe na stanowisku,
- zapisat w dzienniku pomierzone wielkosci,
- wykonac szkic i oznaczyc na nini niierzone punkty,
- zaproponowal sposob dowiqzania,
- obl iczy l azyrnut dowolnego boku ze wspoirzqdnych oraz na podsiawie
pomiarow kqtowych w ciqgu poligonowym.
- obliczyC przyrosty wspolrzednycli,
-- wyrownac poiniary kqtowe i liniowe
9. Zdiecia sytuacyine
Zdjqcia syt~iacyjne nialego obszaru Lokaliiy ilklac! wsphlrzqdiiych Sposoby
identyfikacji w ierenie. Metody wykoiiywania zdjqC sytuacyjliycli i war~ll?I<i ich
stosowania. Wykonywa~iie szkicow sytuacyjiiycli. Wykonywanie planhw
Wymaqania:
- wybrac rnetodg dla wykonywania zdjecia sytuacyjnego,
- zaprojektowac porniar,
- okreSiid skiad i zadania zespotu poniiarowego.
- wykonae w terenie szkic i naniesi: punkty pomiarowe,
- wykonac zdjqcie na podslawie pomierzonycli wiell(osci.
10. Niwelatow
Cel i rodzaje ~iiwelacji. Niwelator libelowy, czesci skladowe i waruiil<i
osiowe. lnne rodzaje niwelatorow. Dokiadnosc niwelalorow, i a t a niwelacyjna
Wymaqania:
- odczytac wskazania niwelatora libelowego,
11. Niwelacia qeolnetwczna
Niwelacja ze srodka i z konca. Niwelacja wysoi<icl? skarl,. Ciqg riiwelacyj~iy.
Przygolowaiiie c l ~ u niwelacji podluiliej Zespol pomiarowy i jego zaclania
Organizacja poniiaru. Dowiqzailie ci<qgil niwelacyjnego. Wybor pui?l(tow iiiwelacj8
poprzecznej i sposob icli orieiilacji. Niweleta i jej wlaSciwoSci. Sposob
wyznaczania niwelety. Wyznaczanie linii o jednakowyin spadku.
Wyniaqania:
- wykonat niwelacjq przy pomocy laly i libeli,
- obliczyc ro in icq wysokosci dwoch punktow,
-- oliliczyc wysokoit bezwzgledna ,
- wykonac szkic ciqgu niwelacyjnego.
- wypelniac dziennik niwelacyjny,
- wybrac punkly dla niwelacji poprzecznej,
- wykreslic przekroj podlu lny trasy niwelacji,
- - zaprojeklowat przebieg niwelety zgodnie z zasadami,
- wyznaczyc wysoko6c dowolnego punktu niwelety graficznie i analitycznie,
- wykonac przekroj poprzeczny.
- wyrownai wyniki pomiarow niwelacyjnych.
- wyznaczyt w lerenie liniq o jednakowym spadku.
12. Niwelacia terenowa
Cel n~welacji terenowej. Przygolowanie lerenu do niwelacji. Meiody niwelacji
lerenowej i warunki icli slosowania. Orientacja punktow w lerenie i na lnapie.
Szkic i dziennik. Rodzaje slosowa~iych inslrumenlow.
Wyrnaqania:
- dobrac metodg do warunkow terenowych i wymaganej dokladnosci
pomiarow niweiacyjnych.
- dobrac instrument do wybranej metody niwelacji,
- wykonat szkic lerenu,
- zaznaczyl na szkicu punkty pomiarowe,
- wykoliac pomiar lerenu.
13. Niwelacja trvqonornetwcz~ia
Cel i zakres stosowania. Podsiawowy wzor ~riwelacji t~yyoiiometrycr~iej
Rodzaie ~i?~elzoriycl i wielCoSci i ipodstawowc obliczcnia. 0r~)niiiLacjn 1POillia8il
DoI(ladlioS1 polliialdw i ol~l icren. Slosowane instruliienly.
Wyniaqania:
- obliczyi: ro i l i i cq wysokosci i wysokosc bezwzglqdli$,
- zaproiektowac sposob porniarii w zaleitiosci od illozliwej doslgi~,iosci puiiktow.
14. Tacliirnetria
Cel i zakres stosowania . Tacliimetr nitI(owy I aittoredukcyj~iy Diagrani
krzywycli i sposob odczyl~i wielkosci Zespol pomiaiowy i organtzacja ~loiliiarow
Dzien~iik i srkic tachimetryczny. 8iqdy i icl? wy:bwnan!e
Wvinaqania:
- odczytai: i obliczyc wielkosci mierzone tacliirnetrem autoredukcyjnym,
- wyzriaczyt polo ienie stanowiska pomiarowego nu niapie,
- wy:owiiac wyniki pomiarhw,
- wskarac irodia blqdow po~liiarowych oraz ocenic dakladlioS6 wyt?ikow.
3. UWAGI 0 REALlZACJl
Przy realizacii poszcregolnycli driaiow ii?strutno?tow i prryrzqdow
~iiieiniczycli pizeplatak o~iiawianie z pokazem, rwracajqc uwaarj eia I(oiiiecrnoS6
dokladnego odczytywania wynikow oraz dokladnego ustawiania i~istru~iieii low na
stanowiskach. Nauczanie przediniotu naleiy wzbogacic przyl~ladatiii
oblicreniowymi, rowii iei w forliiie pracy doinowej. W iiiiare posiadanego prrer
szkolg sprzetu geodezyjnego, wykoiiywac konkretne poliiiary w tereliie (nil i ia
boisku szkolnym),zwlaszcza w dzialach: 5. 6. 9. 11, i 14. Moina zorganizowac
wycieczke prredmiotowq w rejon prowadzonych prac niierniczych (np budowa
droyi). Omawianie poszczegolnych dziaiow naleiy uziipeinit wskazywaniem
realizacji zada~i mierriiczych w kopalniach odkrywkowych.
4. PODSTAWOWE SRODKI DYDAKTYCZNE
- rzutnik przezroczy
- grafoskop
- foliograrny
- przezrocza
- sprzgt geodezyjny: tasmy miernicze, ialy, lyczki, krokomierze, teodolit,
niwelator, tachimelr
-- mapy gornicze, przyrzqdy kreslarskie, arkusze rysunkowe.
5. LITERATURA
Odlanicki-Poczobut: Geodezja dla studentow iniynieryjtio-budowlanych. Wyd.
~ l q s k . 1969
Cliwastek: Mierniclwo gornicze i oclirona terenow w gornictwie. Politechnika
Wroclawska 1980
Poradnik Gornika. Tom 1. Wyd. Slqsk 1972
1. CELE KSZTALCENIA
W wyniku piocesu iiauczania uczeii [sl~ichacz) powinien uilliec:
. poslugiwat sig regulacjami prawnymi w zalciesie piowadrenia iJz~aIaliiosci
geologicziiej i gorniczcj, p i ry zacl~owaiiiu pelnego berpinczetistwa pracy.
- defiiiiowac podstawowe pojqcia piawiie, ioz io in ia l akty inorlnatywne oraz
sposoby icli publilkowania.
- wyszukiwac aidy iiormatywlie, iiilerpretowac l res l pirepisow piawiiycli.
stosowac zasady postepowania administiacyjnego,
-- o l~ ies lat zakres obowiqrywa~iia przepisow prawa geologicziiego i gorniczego,
- definiowat podslawowe pojqcia r zakiesu prawa geologicziiego I gomiczego,
- okreslat eel sporzqdzania i rodzaj wymaganej dokunieiitacji iiierbqdiiej do
piowadzenia ruchu zalkladu gorliiczego w zaleiiiosci od rodzajii ~ori i ictwa,
- oi(ies1ae warunki p ro~~adre l i ia rucliu zakladu gor~iicrego przy prowadreriiil
rucliu dla ikopalin pospolilych i podstawowycli zasady likwidacji zakladu
gorniczego oraz Iikwidacli szkod zwiqzanycll z ruchem zaiklatiil goiliiczego.
- okreSlaC organizacjq, radania i upiawliieiiia oiganow palistwowego nadzoru
gorniczego,
- charakteryzowac prrepisy dotyczqce lbezpieczenslwa I higieny pracy wyda~le z
niocy prawa geologicz~iego i goriiiczego oi-az bezpiecrerislwa (joinrowego.
-- okreSlal wymagaiiia. warunki i sposoll uzyskaiiia odpowied~iicll lkwalil~l~ac]i
osob kierowiiictwa i dozoru ruchu dla poszczegolnycli rodiajow gorii~clwa,
-- wskazac i wymienic wspolzaleinosci prawa geologicz~lego i gorniczego z
innyrlii aktami prawnymi jak: prawo wodne. prawo bildowlane, uslawa o
planowaniil przeslrzennym, ochronie giiintbw rolnycli i lesiiycli oraz o oclironie
i kszialtowaniu Srodowislca,
2. MATERIAL NAUCZANIA
Podzial inaterialu nauczania
I t 1. I Wiadolnosci wslgpne z zakresu prawa 5 1
Lp. I Klasa V 1
Dzialy tematyczne
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Orientacyjna liczba godzin
Podstawowe pojgcia prawa geologicznego i gorniczego
Przepisy dotyczqce prac geologicznych
Przepisy dolyczqce wydobywania kopalin
Wynagrodzenie za uslanowienie uiylkowania gorniczego - oplaty Odpowiedzialnosc za szkody gor~iicze
Organy paristwowej adtninistracji geologicznej i nadzori gorniczego
Przepisy karne i kary pienigine
9.
10.
1. Wiadomosci wstepne z zakresu prawa
Godziny do dyspozycji nauczycieta
Definicja prawa, cei tworzenia prawa. Norlny prawne a przepisy prawne
Akty nornialywne. Uchwalanie aktow normatywnych. Rodzaje aktow
norrnatywnych: ustawy. rozporzqdzenia, uchwaly, zarzqdzenia, przepisy prawa
miejscowego itp. Decyzja ad~ninislracyjna. Hierarchicziiosc aktow prawnych.
Konstytucja jako najwyiszy akl prawny. Publikowanie aktow norrnatywnych.
Gatqzie prawa w Polsce. Rys historyczny prawa gorniczego w Polsce.
Przepisy wykonawcze do prawa geologicznego i goriiiczego
Prawo geologiczne i gor~iicze a inne uslawy
5
15 5
Razem w cyklu nauczania 60
Wvmaqaiiia:
- scharakteryzowac rodzaje aktow norrnatywnycli oraz okrediic sposoby icl i
publikowania,
- wykazac roinicg migdzy iiortnq prawnqa pizepisem prawiiym,
- okreslic clementy decyzji administracyjncj oraz warunki jej rrzyskaiiia,
- wytnienic i sciiarakteryzowac galqzie prawa w Poisce
2. Podstawowe poiecia prawa qeoloqiczneqo i qorniczeqo
Zakres obowiqzywania prawa geologicznego i gortiiczego. Rodzaje lkopalin
i zloz. Podslawowe pojgcia prawa: prace i ioboly geologicziie, poszuk~wa~iie I
rozpoznawanie z lo i kopaliti, zaklad, obszar i teren gomiczy. V\Uasnosc i
uiytkowanie gornicze. Koncesje. Zasady udzielania koncesji.
Wniaqania:
- okreslii zasady i warunki obowiqzywania prawa geologicznego i gortiiczego
- scliarakteryzowal- pojqcia: z lo ie kopaliny, zaklad, obszar gorniczy itp.,
-- wyjai i i i t roitiice iiiigdzy wlasnosciqa uiyllkowaniem gortiiczym,
- scharakteryzowac podstawowe warutil(i i zasady udzieiania lkoiicesji.
3. Przepisy dotycz3ce prac qeoloqicznych
Przepisy dotyczqce projektowaiiia I wykonywania prac geologicznycli
Nadzor i lkierowaiiie piacarni Sporzqdzaiite dok~inieiitacji geologicziiej. Rodzaje
dokiinientacji geologicznej. Bilans zasobow z io i kopaliti i wod podziemnycli
Wvmaqania:
- scharakleryzowak warunki projeiklowania i wykonywa~iia prac geologicziiycli,
- scharakteryzowat wymagania jakie powinna spel i i iat dokuinentacja
geologiczna.
Wyznaczanie i iejestrowanie obszarow gorniczych. Miejscowy plail
zagospodarowania przestrzennego. Sporzqdzanie i zatwierdzanie planil
zagospodarowania zloia. Budowa obiektow zakladu goriliczego . Zagroienia
zwiqzane z rucheln zakiadu gorniczego. Ratownictwo goinicze. Przepisy
lechnicziie dotyczqca robot w zakladach gorniclwa otworowego. Oplaty
eksploatacyjne za wydobywanie kopalin. Zasady likwidacji zakladu gorniczego.
Likwidacja szkod zwiqzanyclb z ruchein zakladu gorniczego.
Wyrnaqania:
- okreSlit zasady i warunki wyznaczania obszaru gorniczego,
-scharakleryzowac wyrnagania jakie powinien spelnial projeki
zagospodarowania zloia,
- wymienic obiekty budowlane zakladu gorniczego,
- okresl i t warunki ogolne jakie powinien spelniaC plan ruchu zakladu
gor~i iczego,
- okresiic rnoiliwosci i warunki odstaj%enia od zatwierdzeriia pianu ruchu,
- przedstawit zasady postgpowania w razie zagroienia dla ludzi w czasie
ruchu zakladu,
- scharakteryzowal dokumerilacjq mierniczo-geologicznq sposob sporzqdzania i
jej uzupelniania - obowiqzki przedsiqbiorcy w tyrn zakresie,
- okreslic zasady i kryteria oceny zagroien naturalnych oraz trybu zaliczania z lo i
kopalin, icli czqsci lub wyrobisk gomiczych do poszczegolnych stopni, kategorii
i klas zagroien,
- okreslic zasady poslgpowania w iazie zagroienia dla ludzi lub zakladu
yomiczego,
- scharakteryzowat przepisy dotyczqce bezpieczenstwa i higieny pracy,
bezpieczeristwa poiarowego i do wykonywania robot strzalowych,
- scliarakteryzowac podslawowe obowiqzki przedsiqbiorcy oraz olkreslic l iyb
poslgpowa~iia przed wydanieln zarzqdzenia o lilkwidacji oraz sposob IiI~widacJi
zalcladu goiiiiczego.
5. Wvnaqrodzenie za ustanowienie il ivtkowania qor~i iczeqo - o m
OlkieSlenie oplaty el(sp1oaiacyjiiej za wydobywanie lkopaliny Slawlki opialy
za jednoslke surowcow - sposob uslalania oplaty
Wyrnaqania:
- scliarakteryzowal zasady ustalania i uiszczania oplat eksploafacyjiiycll za
prowadzenie dzialalnosci gorniczej.
6. Odpowiedzialnosc za szkodv qornicze
Pojecie srkody gorniczej. Likwidacja szkod zwiqzanycli z ruclieiii zaklad~i
gbrniczego Sposob uziiania szlkody i tok posiepowaliia
Wvmaqaliia:
- scharakteryzowai. ogolne zasady naprawiania szkod,
- okreslii podslawowe obowiqzki przedsiqbiorcy w zakresie lolku poslqpowaiiia w
przypadlku wys i~powa~i ia szCody goriiiczej i jej naprawy,
- przedstawie postqpowaiiie w zakresie uznania szl(ody za szkodi; ghri~iczq u,
nawiqzaniu do Kodeksu poslepowania cywiliiego.
7. Orqanv paristwowei adrnillistracii qeoloqicznei i rladzoru
qorniczeqo
Organy paiistwowej administracji geologicznej i ich zakres dzialania.
Wyiszy Urzqd Gorniczy. Okrqgowe oraz specjalistyczne urzqdy gornicze. Nadzor i
kontrola nad rucllern zal(1adu gor~iiczego. Uprawnienia Urzedu Gorniczego.
Rodzaje kar 2a nieprzeslrzeganie przepisow prawa geologicznego i gorniczego.
Czyny podlegajqce karze.
Wyrnaqania'
- scharakteryzowac zakres dzialania organow patistwowej administracji
geologicznej,
- - przedstawic strukture organow nadzoru gorniczego,
- scharakteryzowac zadania i uprawnienia Uizedu Gor~iiczego,
- okreslic rodzaje kar orzekanycli za nieprzestrzeganie przepisow prawa
geologicznego i gorniczego,
- scharakleryzowaC rodzaje czynow, za ktore g ro iq kary.
8. Przepisy karne i kary pieriieine
Rodzaje kar za nieprzeslrzeganie przepisow prawa geologiczengo I
gorniczego. Odpowiedzialnost za wyi(roczenia przeciwko nakazoni i zakazoiii
zawallyin w ustawie. OdpowiedzialnosC przedsiebiorcy za naruszetiie warunkow
koncesji lub naruszenie jej warunkow.
Wymaqan*
- okreslic rodzaje kar orzekanycli za niepnestrzeganie przepisow prawa
geologicznego i gorriiczego,
scharakleryzowac rodzaje czynow oraz rodzaje kar, ktore mogq by2 naioione.
- przedslawic lok postgpowania przy wyniierzaniu kar.
9. Przepisy wvkonawcze do prawa qeoloqiczneqo i qorniczeqo
Przepisy wykoliawcze do prawa geologiczrieyo i gomiczego (wg wykazu w
spisie lileralury) i inne z uwzglednieniem bieiqcycli z~nian zacliodzqcycli iip. w
prawie biidowlanym, wodnym ilp.
Rozporzqddzenie Mitiisira Przelnysiu i i-iandlu z diiia 10.10.1991r. w s~xawie
kwalifikacji wymayanycli od osob kierow~iiclwa i dozoru riicliu rakladow
gortiiczycli oraz mierriicze~o yor~iiczego i geologa g6rniczego Przepisy dla osob
o szczegolnycli kwalifikacjach.
Wvrnaqania:
- okreslic wyrnayania jakie powinien zawierai wniosek o stwierdrenie
kwalifikacji osob kierownictwa i dozoru rucliu,
-- sprecyzowac wyniagania jakie powirina speltiia6 osoba kierowniclwa I dozor~i
ruchu w zakladach yorniczycll dla roinycli rodzajow gorniclwa.
10. Prawo qeoloqiczlie i qornicze a inrie ustawy
Kodeks cywilriy i kodeks poslgpowa~iia adiiiinislracyjneyo. Podania I
wnioski do organow adrninistracji panstwowej. Decyzje adniinislracyjrie i odwolariia
od decyzji. Naczelny Sqd Admitiistracyjny. Ustawa o ochronie i kszlallowanii~
Srodowiska Ustawa Prawo Wodne. Ustawa o ociiroriie yruritow roltiycii I iesr~ycli
Ustawa o gospodarce gruntami i wywlaszczeniach. Ustawa o dzialalnoSc~
yospodarczej. Ustawa o plariowaniu przestrrennym.
Wvmaqania:
- wykazaC ra in ice migdzy osobqfizycznq a osobq prawn%
-- przygotowac t res t podania (wniosku) do oryanu administracyjnego,
- okreslit wainosc decyzji administracyjtiej, rnoiliwoSci i tryb odwolania sic od
decyzji,
- wyjasnit role i zadania Naczelnego Sqdu Administracyjnego.
- wykazac powiqzania przepisow prawa geologicznego i goriiiczego z innymi
ustawami np.: o ochionie i lksztaltowaniu siodowiska. Prawo Wodne, o
planowaniu przestizennyiii itp.
3. UWAGI 0 REALlZACJl
Material nauczania ~rinoiliwia na wstgpie uzyskanie ogolnej wiedzy z
zakiesu prawa, a naslepiiie wiedzy specjalistycznej z zakresu prawa
geologicznego i gor~iiczego wraz z zapoznaniein z najwainiejszytni aktami
wykonawczymi do ustawy. Nauczanie przediniotu konczy sig omowieniem
najwainiejszych ustaw, kloie wiq iq sig posrediiio z piawem geologicznyin i
gomiczym, a talee regi~lujq spiawy wptywu prac geologicznycli i gomiczych na
srodowisko przyrodnicze, zasady gospodarki gruntami, plariowania
pizestrzennego, trybu postgpowania administiacyjnego itp.
Szczegolnq uwagg naleiy zwrocic na dzial 3 dotyczqcy przepisow
zwiqzanych z piacarni geologicznynii oraz dzial 4 dotyczqcy przepisow
zwiqzanych z wydobywaniem kopalin a poriadlo dzial 7 okreslajqcy organy
paristwowej administracji geologicznej i nadzoiu goiniczego.
Podstawowq foimq ksztalceiiia w zakiesie prawa geologicznego i
gomiczego moie bye wyklad z wykorzystatiiem srodkbw audiowirualnych,
foliograiiiow, tekstow poszczegolnych aktbw noimatywnycli. Nateiy unikac
porl~szania zagad~iien zawierajqcycti zbyt d u i q iiosc zawilych pojgc (zwlaszcza
prawnycli), miechgcajqcych ucziiia w czasie zajgl lekcyjiiych. Niezbgdiie jest
przekazan!e wiedzy zwiqzatiej z praktycznyini rnoiliwoSciami wykoizystania
oinawianych norm prawnych,
Za istotile naleiy uznac ksztalcenie umiejgliiohci odszukiwania
niezbgdnycli pizepisow, poslugiwaiiia sig Dzieniiikiem Ustaw. Dzieiinikieni
Urzqdowyin itp., a takie prawidlowego rozumier~ia i iiiterpreiowania
poszczegolnycli przepisow prawnycii.
Obowiqzujqcy stan prawny w tej dziedzinie moie ulegac miianom. dlatego
na~iczyciel powinien na bieiqco kontrolowac ziiiiany w przepisacti piawnych,
aktualizowat wiasne iiiaterialy dydaklycz~re. Oiak odpowiedn~ego podiqczli~ka
wyinaga przygolowania przez nauczyciela wlasiiycli mateiiaiow dydaktycrnych w
opaiciu o istriiejqcq lileraturg z zakresu praihroznawstwa. wykoizystiijqc istniejqce
opracowania ksiqzkowe z zakresil plawa geologicznego i goiniczego o iar teksty
wymaganycli aklow prawnycli.
Oce~ia realizacji piocesu dydaklycznego, stopnia uksztaltowariia
uiiiiejqt~losci ucziiia, powinna uwzglqd~iiai znajomoSC podslaihjowycli pojec
prawnycli, umiejptnosci odszukiwania i lkorzyslania z poszczegolnycli aktow
normatywnych, a takie umiejptrioSci alializowania i interpietowaiiia przepisow
piawiiych.
4. PODSTAWOWE SRODKI DYDAKTYCZNE
- zestawy foliograi~iow i farogramow,
-- plansze graficzne,
- Dziennik Ustaw, Monitoi Polski, DzienniC Urzgdowy itp.,
- wzory pisni (podanie, w~iiosek, decyzja),
- orygiiialy lub kserokopie dokumeiitacji geologicznej, plaiiu ruchu zakladu
gorniczego,
- orygiiial lub kserokopia koncesji.
5. LITERATURA
Prawo Geologiczne i Goinicze - Ustawa z diiia 04.02. 1991 I D z U. N i 2 i r 1994r.
poz.961
Prawo Geologiczire i Ghriiicze. Wyd. MOSZNiL Warszawa 1994
Rozporzqdzenie Rady Ministrow z diiia 1G sierpnia 1991 1Dz.U. NI 91 z 1994 i.
poz. 4221 w sprawie objqcia przepisaini piawa geologicznego i goiiriczego
piowadrenia okreslonych iobot podzietiiiiych z zastosowaniem lechi?il<i gor!?iczej.
Rozporzqdzenie Rady Ministrow z dnia 16 sierpnia 1994 1Dz.U. Nr 89 z 1994r.
poz. 4171 w sprawie okreslenia z lo i wod zaliczaiiycli do solanek wod leczniczych i
terrnalnycii oraz kopalin leczniczych. a lakie w sprawie zaliczania kopalin
pospolilycli 2 okreslonych z lo i do kopalin podstawowycli
Rozporzqdzenie Rady Ministrow z dnia 23 sierpnia 1994 I D z U. Nr 93 z 1994r.
poz. 4391 w sprawie organizowania zasad i trybu pneprowadzania przelargu na
nabycie prawa uiylkowania gorniczego.
Rozporzqdzenie Ministra Ochrony Srodowiska Zasobow Naluralnych i Lesnictwa z
diiia 23 sierpnia 1994 I D z U. Nr 93 z 1994r. poz. 4221 w sprawie dokuinentacji
geologicz~iej z lo i kopalin.
Rozporzqdzenie Ministra Ochrony ~rodowiska. Zasobow Naturalnycli i LeSnictwa
z dnia 26 sierpnia 1994r. I D z U. Nr 93 z 19941. poz. 4461 w sprawie
szczegolowych wyinagaii jakimi powinien odpowiadac projekl zagospodarowania
zloia kopaliny, w tyin projekt sporzqdzony w formie uproszczonej.
Rozporzqdzenie Ministra Ochrony Srodowiska, Zasobow Naluralnych i Lesnictwa
z dnia 26 lipca 1994r. IMP . Nr 44 poz. 3651 w sprawie rejestru obszarow
gorniczycli.
Zarzqdzenie Prezesa Wyiszego Urzgdu Gorniczego Nr 2 z dnia 20 czerwca
1994r IMP . Nr 38 z 1994r. I w sprawie planu ruchu zakladow gorniczych.
Zarzqdzetiie Minislra Ochrony Srodowiska, Zasobow Naturalnych i Lesiiictwa z
dnia 26 sierpnia 19941. IM. P. Nr 48 z 1994r.l w sprawie dokunientacji inierniczo -
geologicznej.
Rozporzqdzenie Ministra Przernyslu i Handlu z dnia 10 paidziernika 1994r. iDz. u.
Nr 109 z 1994 r. poz. 5521 w sprawie kwalifikacji wyinaganych od osob
kierowniclwa dozoru ruchu zalkladow gorniczych oraz mieriiiczego gorliiczego I
geologa gorniczego.
Rozpoizqdzeirie MiirisIra Przeinyslii i l-laiidlu z diiia 10 paidzier~rilka 1994r. ID2 U
N i 109 z 1994r. poz. 5231 w sprawie slairov~isl~ w iucliu zakladu goririczeyo, klore
wymagajq szczegolnycli kwalifikacji.
Zarzqdzeirie Nr 3 Prezesa Wyiszego Urzgd~i Gorniczego z diria 3 slerpiiia
1994r.lM.P. Nr 45 2 diiia 19 sierpnia 1994r.l w sprawie okresle~iia lkryleriow oceny
zagrozeii naturalnych oraz irybu zaliczaiiia zloi kopalin icli czqsci lub wyrobisk
gomiczych do poszczegoliiych slopni ragroieli.
Rozporzqdzenie Minislra Prreinyslu i liai?dlu z d~ i i a 12 paidzierriilka 19941
sprawie bezpieczeiistwa i liigieny pracy, proivadzeriia rucliu, oraz
specjalislycznego zabezpieczenia przeciwpozarowego w odkrywkowych zakladacli
gomiczych I D z U. Nr 114 z dnia 28 paidziernika 1994r.l
Rozporzqdzeiiie Minislra Przeinyslu i Handlu z dnia 19 patdziemika 1994r I D z U.
Nr 135 z 23 grudnia 19941.1 w sprawie Srodkow strzalowycli i sprzqtu strzaiowego
w zakladach goriiiczych.
Rozporzqdzenie Rady Mitiistrow z d~ i i a 26 sierpnia 19941 I D z U Nr 92 z 19941.
poz 4331 w sprawie wlasciwosci organow paiistwowej adininislracji geologicznej i
paiislwowego nadzoru gorniczego.
Rozporzqdzenie Rady Ministrow z dnia 16 sierpnia 1994r. IDz U Nr 92 z 19941-
poz. 4291 w sprawie nadania statutu Wyrszeiiiu Urzedowi Gorniczeini,.
Rozporzqdzenie Prezesa Rady Ministrow z dnia 26 sierpnia 1994r. I D z U. Nr 92 z
1994r. poz. 4351 w sprawie ulworzeliia okregowych Urzgdow Gorniczych oraz
ustalania ich siedzlb i wlasciwoSci iniejscowej.
Rozporzqdzenie Prezesa Rady Ministrow z dnia 26 sierpnia 1994r. I D z U. N i 92 z
1994r. poz. 4361 w sprawie ulworzenia Urzqdu Gor~iiczego do badan Kontroinycli
Urzqdzen Eneigomechanicznych.
Rozporzqdzenie Rady Minisliow z dnia 24 sierpnia 1994r. IDz. U. N r 92 z 1994r
POZ. 4341 w sprawie dopuszczenia do stosowaiiia w zakiadach gorniczych rnaszyn,
uizqdzen i lnateiialow oraz srodkow strzalowych i sprzglu slrzalowego.
Rozporzqdzenie Rady Ministrow z dnia 24 sierpnia 1994r. I D z U. Nr 92 z 1994r.
poz. 4321 w sprawie ka i pienieinych za prowadzenie dzialal~iosci regulowanej
prawem geologicznyrn i gorniczym bez wy~nagaiiej koncesji lub raiqcym
naruszeniem jej waiunl(ow.
Rozporzqdzenie Minislra Ochrony Srodowiska, Zasobow Naluralnych i Lesnictwa
z dnia 26 sierpnia 1994r. I D z U. Nr 93 z 1994r. poz. 4451 w sprawie kwalifikacji
do wykonywania dororowania i kierowania pracaini geoiogicznymi.
Rozporzqdzenie Ministra Ochrony Srodowiska. Zasobow Naturalnych i Lesnictwa
z dnia 18 sierpnia 1994r. I D z U. Nr 91 z 1994r. poz. 4251 w sprawie grornadzenia
inlormacji i probek uzyskanych w wyniku prowadzenia prac geologicznych i
sposobu postepowania z probkaini i dokumentacjami geologicznymi.
Rozporzqdzenie Minislra Ochrony Srodowiska, Zasobow Naturalnych i Lesnictwa
z dnia 18 sierpnia 1994r. IDz. U. Nr 91 z 19941. poz. 4261 w sprawie projektu prac
geoiogicznych.
Rozporzq&enie Mi~iislra Ocl~rony Srodowiska, Zasob6w Naliiralnycli i LeSntclwa
z dnia 23 sierpnia 1991r. 1Dz U. Nr 93 z 19941 poz. 444 I w sprawie
szczegolowycli wyinagan jaki~ii powi~iiia odpoiuiadal clol~urnenlacja
hydrogeologiczna i geoiagiczno-iniynierska.
Rozpoi-zqdzenie Minislra Ocliroiiy Srodowtska. Zasobow Naluralnycli i Lesiiictwa
z Unia 18 sierpiiia 1994r. I D z U. Nr 93 z 1994r. poz. 4411 w sl3rawie s13osobil
uslalania i lrybu zalwierdzoiiycli iklyteriow bilansowosci z lo i lkopalin
Rozporzqdzenie Minislra Ochrotiy Srodowiska, Zasobow Naluralnycli i Lesniclwa
z dnia 29 l1pca1994r. 1Dz. U Nr 88 z 1994r. poz. 4101 w sprawie zalkresu I
sposobu prowadzetiia ewidencji zasobow zloi kopalin.
Rozporzqdzenie Minislra Ochrony Srodowiska, Zasobbw Naluraltiycli I Lesniclwa
z Unia 23 sierpnia 1994r. /Dr. U. Nr 92 2 1994r. poz. 4301 w sprawie oplai za
dzialalnosc prowadzoiiq na podslawie Prawa Geologicznego i Gorniczego.
Musiall~iewicz J : Elemeiity prawa. Wyd. Elkonornil( 1995
Seidel R.: Elenieiity prawa. Wyd. MPi Poznaii 1992
ZAJEClA PRAKTYCZNE
1. CELE KSZTACCENIA
W wyniku zorganizowaiiego procesu nauczania uczeii (sluchacz) powiiiien
il~niec:
A - w zakresie prac warszfatowyclt:
-.. przygolowac slanowisko do wykonywaiiej pracy.
- wykonywac podstawowe prace slusarskie.
- wykonywac podslawowe prace z zakresu obrobki niecliaiiicznej,
- przeprowadzit nagrzewaiiie inelali i wykonac operacje obrobki cieplnej I
plastycznej,
.-- wykonat proste opeiacje spawania eleklrycznego i gazowego,
- wykonac konlrolq i poiliiary warsztalowe,
-- wyl(onywac drobne naprawy i konseiwacjq maszyn i urzqdzeii gor~?iczych,
- stosowat przepisy techniczne, blip, ppoi. i oclirony srodowiska na stanowisk~t
pracy i na lerenie zakladu gor~iiczego,
- korzystat 2 poradnikow, norm. i~islrukcji i dol~umeiilacji lecliiiologicznej.
8. - w zakresie robot gdrrticzycli ipr rerdbczych na szczeblu dozo r t~ n i iszego
i Sredniego:
- posliigiwac siq dokurnenlacjq geologiczno-goriiiczq
- poslugiwaC sie wiertarkaini przy wykonywaniu krotkicli otworow sirzalowycli,
- zaladowywac oiwory strzalowe iiialeriaiem wybuchowym,
- sporzqdzac siec slrzelniczq.
- oceniac slan lechniczny maszyn i ~trzqdze~i.
-- nadzorowac proces leclinologiczny w zakresie wydobycia i przerobki,
- oceniac slan zagroienia wynikajqcy z prowadzonycli prac eksploatacyl~iycln i
przeciwdzialania zagroienioin.
- - zabezpieczac leien gorniczy,
- prowadzic dzialania ekologicziiie ~izasadnio~ne
MATERIAL NAUCZANIA.
Podzial materialu nauczania
I Lp.
1.
9, 1 wykonywanie polqcze" nierozlqcrnych
Dzlaly tematyczne KIasa 11
Zajecia organizacyjne
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
10. I Praca na tokarkach
Trasowanie
Scinanie i wycinanie
Giecie I prostowanie
Przerzynanie i przecinanie
Pilowanie
Wiercenie, nawiercanie i rozwiercanie
Gwintowanie
11. Praca na frezarkach
18. [ i ransport kopalniany
12.
13.
14.
15.
16.
17.
19. l ~ r ze r6bka rnechaniczna kopalin
Praca na szlifierkach
Do dyspozycji nauczyciela
Klasa Ill
Zaznajomienie z kopalniq i przepisami bhp
Wykonywanie krotkich otw0rOw strralowych
Wiercenie dlugich otworow strzalowych
Czynnosci strzelnicze
Urabianie i zaladunek koparkami
I Do dysuozycii nauczyciela
20.
21.
22.
23.
I . . . .
Razem w cyklu nauczani;
Zdejmowanie nadkladu
Zwalowanie nadkladu, odpadow i icll rekullywacja
Maszyny i urzqdzenia do zaladunku
Sluiba nadzoru tecllnicznego
~
3
~
Orientacyjna liczba godzin
5.5
16.5
11
11
16,5
33
11
11
33
22
16.5
11
11
5.5
11
27,5
27.5
27.5
16.5
27.5
11
11
5.5
16.5
22
418
Slruktura i orgaiiizacja wai-szlatow szkol~iych oraz podstawowe dokil~iienty
warsztatowe i sposoby korzystania z ilicli. Place wzbroiiione ~iilodociaiiyni Oraz
ogolrie zasady blip na slanowisku pracy ucznia. Ornowienie programu riauczania
zajet praktycz~iych. Pizydzial stanowisk roboczych, itbran i narzqdzi.
mri iaqania:
- uzasadnit ko1iiecznos1 stosowaliia przepisow blip i p p o i oraz przepisow
dotyczqcych prac wzbro~iionycli iniodocianyni.
2. T r a s o w a n i e
Podslawowe narzgdzia I przyrzqdy traserskie oraz lechnika poslugiwania
sie iiinii. Przygotowanie powierzcliiii do trasowaiiia. Melody trasowania
przeslrzeniiego i na plaszczyinie. Pojqcie bazy, ustawiet~ie i zamocowaiiie
przedmiotow do lrasowariia. Oslrzenie narzqdzi lrasersl(icli. Kontl-ola wykonaiiej
pracy. BHP w czasie liasowania.
W~naaan ia :
- dobrac narzgdzia i inateriaiy do trasowania,
- przygotowac powierzcliniq do trasowania i okresl i t bazy traserskie,
- trasowac na plaszczyinie,
-- wybrac rnetodg lrasowania przestrzennego w zaleinoscl od ksztattu i w~elkosci
lrasowanego przedliiiolu.
3. S c i n a n i e i w y c i n a ~ l i e
Przygotowanie nai'zedzi. Usuwanie warslwy skrawalnej, wycinanie rowkow,
przecinanie: piaskowiiil(0w. prptow okrqglycli, wqskicli i szeroI(icR plaszczyzn.
Wycinaliie I Scinanie iiarz$dziami zil lecl~anizowa~iy~iii.
Wyrnaqania:
- przygolowac stanowisko pracy, dobrac narzedzia i przyrzqdy do recznego
przecinania i wycinania mctali I ich stopow oraz tworzyw sztucznycfl,
- Scinac naddatki materialow,
- wycinac rowl(i i ksztalty btach,
- przecinac material na plycie lub kowadte,
- ostrzyc przecinaki I wycinaki.
- sprawdzic jakosc wykonanej pracy,
- uzasadnic koniecznosc stosowania przepisow bl ip w czasie obrobki
rqcznej.
Gigcie rnetali w imadle przy uiyciu prostych narzgdzi. Prostowanie blachy
na plycie iub kowadie. Sposoby piostowania melali na prasach dociskowycli
Srubowycli swobodnie i matrycacli. Zwijaliie sprgiyn o malych srednicacii drub w
itnadle i na tokarce. Zwijanie i usztywnianie brzegow blach. Prostowanie
przedmiotow hariowanych. Rodzaje polqczen ,,na zakladkg" cienkich blach BHP
przy gigciu sprqiyn i prostowaniu.
Wyrnaqania:
- dobrac i przygotowac narzqdzia oraz przyrzqdy do giecia plaskownikow,
prqtow, walow, drutu oraz wykonac giqcie,
- dobrac narzqdzia i przyrzqdy oraz wyl(onaC giqcie blach,
- prostowac mlotkiem drut, prgly, plaskowniki i blachy na plycie lub kowadie.
- prostowaC prosle przedmioty hariowane.
- wykonaC zabieg lqczenia blach na zakladke,
- wykonac zwijanie i ksztaltowanie sprgiyn o malej srednicy,
- uzasadnic koiiiecznosC stosowania przepisow bhp przy gieciu spreiyn i
prostowaniu.
5. Przerzynanie i przecinanie
Przerzynanie pilq recziiq iprgtow, plaskowiiil<ow i rui. Przerzynanie pilq
mechanicznq ramowq i larczowq Cigcie noiycami rgcmynii, diw!gl?iowyini,
noiycarni rneclianicznyiiii i obciiiarkami do rur Zasady bhp podcras przerzyna~iia
i ciqcia.
Wymaqania:
- wykonac ciqcie pil*rgczri&
- wykonac przerzynanie eiementu na pile meclianicznej,
- wykoiiac ciecie noiycami rqcznymi i diwigniowynii,
- wykonac ciqcie iioiycalii i rnecliaiiicznymi i obcinarkaiiii rur,
- uzasadnic konieczno8c stosowania przcpisow bl ip przy przerzyiianiu p i lq i
cigciu rgcznym.
6. Pitowanie
Rodzaje pilnil(0w i ich dobor. Pilnikarki elektryczne i ipncumalycziie.
Pilowanie plaszczyzn niezaleinych, rowiioleglych i pod kqlern nactiyle~iia.
Pilowanie powierzchni wypuklych i wklgslych. Pilowaiiie olworow okraglycli i o
. , Sciaiiach plaskich. Sprawdzaiiie.powierzcliiii pilowanych.
Wvrnaaaliia:
- rozroin ic rodzajc pi inikow w zaleino8ci od ksztaitu, przekroju
poprzecznego, rodzaju i gqstosci ~ iac igc,
- dobrac piliiiki do obrobki w zaleinosci od rodzaj~i obrabiaiiego iiiaterialu,
wymiarow, ksztaltow i wymagaiiej cliropowalosci obrabianej powierzchni,
-- pilowat zgriibiie i wykanczajqce powierzchriie plaskie oraz krawedzie blach,
- wypiiowac olwoiy i wglgbieiiia pilnikarka
- uzasadnic koniecznosc stosowania przepisow bl ip przy pilowaniu.
7. Wiercenie, nawiercanie i rozwiercanie
Rodzaje wieriel. Wiertarki przenosne i mechanicme. Wiercerrie olwoiow
przelotowych i nieprzelolowych. Ciecze chlodza.co-smaiujqce. Nawiercaiiie i
poglgbiaiiie otworow. Poglqbiacze czolowe, stoikowe, lcsztallowe z pilolern i hez
uilota.
Wvmaqaiiia:
- dobrae rodzaj wiertla,
- inocowal wierila z uchwytern walcowyin i sloikowym,
- naostrzyc wiertlo.
- wykonac operacje wiercenia,
- wykonac operacje nawiercania,
- wykonac operacje rozwiercania,
- rozroi i i i t rodzaje poglqbiaczy,
- uzasadniC koniecznoSC stosowania przepisow bhp przy wierceniu, nawiercaniu i
rozwiercaniu.
8. Gwintowanie
Rodzaje gwintow. Typowe gwintowniki i narzynki gwinlowaiiia rqcznego
Dobor Sredtiicy wieiila do olworu oraz Srediiic piqlow pod gwinl. Nacinanie gwi~i lu
zewnglrznego i wewiigtrziiego. Nacinanie gwintow riirowycli.
Wymaqania:
- dobrac narzynki i gwintowniki oraz oprawki i pokrqtla do rgcznego
nacinania gwintow zewnqtrznych i wewnptrznych,
- dobra? Srednicg prgtow i otworow do gwiniowania,
- dohrac ciecze clilodzqco-sniarujqce,
-- naciqc rqcznie gwint,
- dobrac narzqdzia i wyko~iac gwint rurowy.
- uzasadnic koniecznoSc stosowania przepisbw bl ip w czasie gwintowania.
9. Wykonywanie polaczeli nieroztacznych
Narzgdria, Srodki czyszczqce i luly slosowane w procesie Iuloivailia lutein
miqkkitii i twardym. Przygotowanie powierzcliiii do klejenia rnetali. Rodzaje klejow
do metali. Kiejenie inelali.
Ofganizacja i wyposaienie stanowisk spawacra garowego I elektryczilego
Bhp 1x1 spawaliii. Przygotowanie materialow do spawaiiia. Transport I obsliiga
bulli tlenowycli i acetyleiiowycll. Obsluya wylwori?icy acetylenowej Spawanie
gazowe. zapaianie palnika, regulacja plomieilia, lrzyinaiiie i prowadzeriie palnika,
wyl(onywanie spoin. Ciqcie nietali przy uiyciu palnik6w aceiyienowych Spawalile
elektryczne. Obsluga spawarek i autoiiialow spawalniczych. Dobor elektrody wy.
znorrnalizowanych oznaczen i Srednic. Zajarzenie luku eiektryczneyo.
prowadzenie elektrody, wykol?ywanie spoil?. Naprawa eie~iienlow inietalowych za
pomocqspawaiiia gazowego i elektryczneyo.
Wvmaqania;
- przygotowae powierzchnie do lutowania,
-- dobroc lul, lopriik i lutownicg do l?czerlia elernenlow r a pomocq Iiltowania
miqkkiego i lqcze~iia za polnocq li~lowanis twardego,
- lutowac elementy zgodnie z dokurnentacjq technologiczng
-- dobrac Iclej i narzgdzia oraz kleic nietale,
- przygotowac lnaterialy I narzedzia do spawania
- uiytkowac butle, wytwornice, palniki, spawarki clektrycznc i autotnaty
spawalnicze (pod nadzorem nailczyciela),
- dobierac elekirody WQ. ztioriiializowaiiych oz~laczeii i Srednic,
- wykooywat lqczenie rnetali z zastosowaniem typowych spoiti,
-- wykotlat ciecie rnetali za pomocqpalnika gazowego,
-- wykoinywat naprawy elementow metalowych przez spawaiiie elektryczne i
gazowe.
-uzasadnic konieczriosc stosowaiiia przepis0w blip podczas prac
spawalniczych.
10. Praca na tokarkach
Budowa tokarki i osprzqt roboczy. Toczenie zewiiqlrziie powierzchni
walcowycli zgiiibne i wykaiiczaja.ce z posuwein rqcznyrii i mechanicznym
(zwrbcenie uwagi na dobor warulil(ow skrawariia I narzgdzi. zaniocowaiiie
nangdzi i pizedmiotow, nastawienie tol(arek i narzgdzi. uruchoniienie i
zairzynianie tokarek).
Sprawdzenie dokladiiosci obrobki oraz przeslrzeganie waruiikow bezpiecznej
pracy. Toczenie zewnqlrznych powierzclini czolowych i osadzen. Toczeiiie rowkow
zewngtrznycli, przecitianie rnalerialu Wiercenie, nawiercaliie, nakielkowanie i
iozwiercariie otworow ria lol<arce. Wytaczanie otworow, osadzeli i rowkow
wewngtiznych. Zasady bhp przy obsliidze tokarek.
Wvniaua~iia
- scharaktcryzowac dzialanie tokarki,
- obsluqiwat tokarkq,
- rozroini i no ie lokarskie.
-- dobrac paraiilelry skrawania.
11. Praca na frezarkach
Budowa frezarki i osprzqt roboczy. Obrobka prostych eiementow na
frezarkach poz~omych, p~onowycli i i~iiiwersalnych. Frezowaiiie z uiyciein
podz~einicy. Sprawdzenie dokladnosci wykonaiiia obrobki narzqdriami konlrolno-
poniiarowynii Zasady bhp przy obsludze frezarek.
Wymaaania:
- scl~araktciyzowac budowe i dzialanie frezarek,
- obslugiwat frezark?,
rozroinic frezy,
- dobrat parainetry skrawania.
12. Praca na szlifierkach
Rodzaje szlifierek. Oslrzenie rharz$dzi. Szlifowanie plaszczyzii. Szlifowanie
szlifierkami przenosnymi Sprawdzenie dokladnoici szlifowania.
Wvmaqania:
- sclharakteryzowa~ budowg szlifierek i icli zaslosowariie,
- u iy tkowat szlifierke,
- wykonac oslizenie iiarzgdzi raboczych.
13. Zaznaiomienie z kopalni2 i przepisami bhp
lnslruktai wstepiiy o zasadacli zachowania sig w lkopal~ii. I3okaz ogolny
lkopalni. ornowienie poszczegolihych operacji teclirhologiczriycii w cliionologiczriej
Ikolejnosci icl-i przebiegu. Podslawowe pizepisy blip obowiqujqce w lkopalni. ze
szczegolnyiii uwzglgdnienieni przepishw dotyczqcych przebywania ~iczniow
Instruktai szczegolowy dotyczqcy stosowania odzieiy roboczej i sprzelu
oclironnego.
Wyrna~ania:
- scliarakteryzowac podstawowe przspisy warutikujqce prowadzenic
dzialalnosci wydobywczej i przerobczej,
- uzasadnic stosowanie odzieiy roboczej i sprzgtu ochronnego
14. Wvkonywanie krotkich otworow strzalowvch
Instrukcja obsiugi wierlarek. Poslugiwanie sir$ wierlarkami udarowymi
pneu~iiatycznymi. Wykonywanie przez uczniow krotkich olworow strzalowych.
Czynnosci pomocriicze - kontrola zuiycia \hoeitla, wyniiana wierlla. smarowanie
wieriarki, odwadiiianie powietrza, przedmuchiwanie otwoiu, Iokalizacja otworu,
ostrzetiie wieitel itp
Wyrnaqania:
-- dokonac dclnonta iu i monta iu wiertarki i okreslic zasade jej dzialania,
-- podlqczyc wiertarke do zasilania w eriergie,
- wykonac krotki otw6r strzaiowy.
15. Wiercenie dtuqich otworow strzalowvch
Wiercenie wierliiicariii obrotowymi. inslruktai obslugi wiertnicy. Obserwacja
pracy. Obsluga wiertnicy podczas przygotowatiia do pracy, po wykonaniu otwoiu i
w Irakcie przemieszczania. Wierce~iie wieitnicarni udarowo-obrotowymi. inslruktai
obslugi wierlnicy. Roinica w sposobie pracy inigdzy wiertnicq obrotowq a
udarowo-obrotowq Obsetwacja pracy Obsluga wierlnicy - ustawienie,
urucliomienie i skracanie przewodu wieriniczego, przemieszczanie.
lnne urzqdzenia do wiercenia diugich otworow sirzaiowych. Charakterystyka
urzqdzenia i sposob~l pracy Dokumentacja wiercenia. Czyszczenie. osuszanie i
zabezpieczenie diugich otworow strzalowych.
Wvmaqania:
- ObjaSnii dziatanie wiertnic w trakcie pracy,
-- Ookoriat aiializy pracy w roi i iycl i war~inkach gorniczo-geologiczriycli,
- cjokonac odiiiesienia pracy do waru~ikow okreslonych w dol(urnenlacji
Slrzeiaiiia.
16. Czynnosci strzelnicze
Sklad materialow wyhuchowych, icli skladowanie, ew~de~icjoiiowanie i
wydawaiiie. Sporzqdzanie sieci strzelniczej, koiilrola sieci i odpalanie Analiza
efeidow odsirzalu w odnlesieniu do dokuineiitacii stizelania i melryi( strzalowycti.
Przepisy dotyczqce skladowania ~naterialow wybucliowycll w przodkacii
eksploatacyji?ycli. Zabezpieczeiiie lereiiu prowadronycli robot siizalowycli
Profilaktyi(a yornicza. Meliyki doku~nentacji slrzalowych
Wvmaqania:
-- scharakte~yzowac sklad rnaterialu wybuchowego i okreslii: warunki jcgo ,. ~,
skladowania,
- okreslic waruiiki Iqczeiiia sieci slizeliiiczej i sposoby lkontroli.
- uzasadnic stosowanie przcpisaw dotyczqcych obcliodzcnia siq ze
Srodkami strzalowymi,
- sporzqdzic ilielrykg dokumeiacji slrzaiowyc!i
17. Urabianie i zaladunek koparkami
Obse~wacja pracy koparkami jediionaczyniowej iub wieioczerpa!~owej.
Wyko~iywaiiie chronomelraiy roboczych koparki, obliczanle wydajnosci
Obserwacja podstawowycli podzespolow ioboczych. Aiializa pracy ~ikiadow
napedowych. Zastosowanie kopaiek, systemy pracy.
Wvniaqania:
- scllaraktetyzowat prace koparki,
- dokonac poniiaiu cyklu roboczego i wydajnosci pracy koparki
- oi(resli6 systeiny pracy i zastosowanie.
18. Transport kopalniany
Obserwacja pracy transportu technologicznego kopalni odkrywkowej.
Wspolpraca z maszynami zaladowczymi i wgzlem koricowym (zaklad przerobczy,
obrobczy, zwalowisko lub skladowisko).
Transport na zakladzie przerobczym - przenobniki labmowe, stalowo - czlonowe,
slimakowe i kubelkowe.
Analiza pracy, obliczanie wydajnoici i innych wskainikow lechniczno-
ekonoiiiicznych.
Wymaqania:
- scharaktetyzowac transport technologiczny kopalni odkrywkowej,
- wykonaC obliczyc podstawowe wskainiki techniczno-ekonomiczne.
- pizedslawit wspolzaletnoit transpoitu w ukladzie technologicznym.
19. Przerobka mechaniczna kopalin
Zapoznanie sig z zakladern przerobczym i technologiq przerobki zlota.
Obsewacja pracy maszyn i urzqdzen przerobczych. Budowa i podstawowe
rnechanizmy robocze rnaszyn przerobczych (kruszarek, przesiewaczy i iniiych
urzqdzeti) Obliczanie wydajnobci. Pomiar zapylenia i halasu na stanowiskach
~naszynislow niaszyn. Ochrona sluchu, drog oddechowych i wzroku.
lnne opeiacje przerobcze: przemywanie kruszywa, wzbogacanie, klasyfikacja.
flolacja, brykielowaiiie itp.
Wyrnaqania: -
- scliaraktetyzowac proces technologiczny zakladu przerobczego,
- objasnic dzialanie maszyn i urzqdzeri podstawowych zakladu
przerobczego,
- dokonac obliczenia podslawowych wskainikow lechniczno-ekonomicznych,
- okieslic nielody zabezpieczenia sluchu, drog oddechowych i wzroku.
20. Zdeirnowanie nadktadu
Zdejoiowanie nadkiadu za pomocq inaszyn i iirzqdzeii niechanicziiycli.
Maszyny typowe do zdejmowania nadkladu: spycliarki, zgarniarl(i ilp. Budowa I
zastosowaiiie maszyn. Wyposaienie w osprzgl roboczy Spasoby pracy.
Obliczaiiie wskaiiiikow el(sploalacyjnyc1i. Selektywne zdejmowanie nadkladu
Zdeiinowanie i skladowatiie huniusu.
Wymauania.
- scharakteryzowac proces zdejmowania nadkladu w warunkacl~
kopalnianycli.
- uzasadnic dobor maszyn do zdejmowania nadkladu,
-- objasnit dziaianie maszyn i i~rza.dzeii stosowanych przy zdejmowaiiiu iiadlcladu,
- okreslic waruiil(i slosowania osprzglu roboczego.
- dokoiiac aiializy sposobow pracy maszyn do zdejmowania nadkladu,
- wyjasnic na czyni polega selektywne zdejmowaiiie nadkladu.
21. Zwalowanie nadktadu, odpadow i ich rekultvwacia
Rodzaje zwaiowiska. Sposoby sypania zwalow. Maszyiiy i iirzqdzenia do
sypania zwalow. SlabiliioS1 skarp zwalowisk. Prowadzeiiie biologicziiycii
zabiegow rekullywacyjnycii (sadzenie drzew i krzewow). Rekiiltywacja tecliiiiczna
Ulylizacja odpadow.
Wyrnaqania:
- scl iarakte~yzowac proces zwalowania nadkladu i odpad6w,
- objaSnic dziaianie i zastosowaiiie typowycll maszyri do zwalowania
nadkladu,
- okreslic sposob ulrzyniaiiia slabilnosci skarp zwalowisk,
-- przeprowadziC zabiegi rekullywacyjne przez posadzenie drzew i krzewow.
- okresllc sposob utyiizacji iiadkiadu I odpadow
Zaladunek niaterialow gotowych. Ladowarki jediionaczyniowe z roinym
osprz$tem roboczyin - zaladunek materialow luzern i blokow skalnych. Moil iwosc~
el(sploatacyjr?e. Cadowarki wieloczerpakowe - konstrukcja ladowarki, zaladunek
materialow sypkich. lnne rodzaje ladowarek.
Wvmaqania:
- okreslic sposoby zaladunku materialow gotowych,
- obja$ni l zastosowanie ro inych osprzqtow roboczycli ladowarek w
zataclunku wyrobow gotowych,
- scharakle~yzowac dzialanie i zastosowanie ladowarek wieloczerpakowych.
23. Slu iba nadzoru techniczneqo
Asyslowanie uczniow przy pracach Sredniego dozoru teclinicznego.
Kierowaiiie robotami gorniczymi i zakladem przerobczym, spo~zqdzanie raporlow
produkcyjnycli, aktualizecja map gorniczych.
Wvniaqania: \.
- okresl i l zakres dzialalnosci sredniego dozoru teclinicznego kopalni
odkrywkowej,
- sporzqdzic dzienny raport produkcyjny,
- wykonal symulowanqaktualizacjq mapy gorniczej.
3. UWAGI 0 REALlZACJl
Podstawowym ceiern zajec praklycznych jest kszlaltowanie umiejetnosci
praktyczriycli okreiionych w programie nauczania w zawodzie technika gornictwa
odlkrywl(owego, m. in, posluyiwania siq narzqdzianii warsztalowyini. obslugiwania
rnaszyn i u r q d z e ~ i znajdujqcych siq w warszlacie, maszyn I urzqdze~i
wydobywczycli, stosowanie narzedzi i apaialury kontrolno-porniarowej. I'ioces
nauczania powinien lqczyc lksztallowaiiie umiejqtnosci praktycziiycli z
~iniiejt$nosciaiiii samodzieliieyo riiyslenia i dzialaiiia oraz z wiedzq I
umiejqtnosciami o ctiaralklerze leorelycziiym. wynilkajacym z lkszlalceiiia w ramacli
leoretycznycli przedmiotow zawodowycli. Zadaiiiem wyctiowawczyiii zajqc
pralktycriiych jest lkszlallowaiiie umiejqtnoSci I iiawykbw zorgari~zowa~iej,
racjonalnej, wydajnej i bezpiecznej pracy, m. iii. w zwiqzkii z prodiikcyj~iq
dzialali?oscia. warszlatow szkolnycli, a takie uiniejqtnosci wspolrycia i
wspoldzialania w yrupie uczniow (pracownikow) w procesie pracy.
Program zajqc praktycziiycli w klasie drugiej obejniiije zayadiiienia, ktorycll
realizacja wyslqpi na lei-enie warszlatow szkolnych. W zwiqzkir z tym lkonieczi~e
jest wyposaienie stal?owisIk pracy w wyiiiayalie prograiiiein riiaszyny i uizqdzenia,
narzqdzia, sprrqt pomiaiowy. inslrukcje obslugi, itp W przypadlku biaku
rnoiliwo5ci lechnicznycli peinej realizacji programti nauczania przez warszlal
szlkolny lub zniieiiiajqcycli siq wyinagali zalkladow. inioiliwe jest dokonywanie
niewielkich zmian, pod warunkiem pel~?ej real~zacji lycli leliiatow. kiore zapewnlajq
opanowanie przez ucznia wymayari podstawowycli. koniecznycli do zal~czenia
przedmiotu. Uczen powinien iniec rnoiliwosl na tym etapie lkorzystania r ~ristrul~cji
do zajqt, tablic poglqdowych, scheniatow, rysunkow. pol-adiiikow i katalogow.
Uwagq naleiy zwrocic ria zapewriienie bezpiecze~istiva iicmiow, stosowariie przez
uczniow odzieiy ochior?nej, bezpiecziiega i zyodnego z przepisarni stosowania
na rz~dz i i obslugiwania maszyn i urzqdzeri. Nauczyciel prowaclzqcy zajqcia
powiriien zwiacac uwagq na poprawnose i dolkladrioic wykonywaiiia prac pizez
uczniow i Iiaktowac to jako jeden z glownycli elemeiitow oceriy pracy ilcznia i
stopnia uksztaltowania uiniejqtnosci.
W przypadku lematow prograrnowych, lklorycli reallzacja bylaby iiieniozliwa
ze wzylgdu na zakaz okreslonycli prac, wynilkajqcy z przepisow rozporzqdzeii~a
RM-Dz. U nr 05 poz. 500 z 1990 ioku lernaty powinny byc iealizowane w foiniie
cwiczen pod bezposrediiim nadzoiem riauczyciela. albo w forniie pokazow przez
niego realizowaiiycli.
Program zajgc w klasie lrzeciej obejmuje zagadnienia, ktore bgdq
realizowane w warunkacti pracy kopalni odkrywkowej i zakladu przerobczego.
Zajecia powiginy byc prowadzone pod iiadzorem osob posiadajqcycl?
zatwierdzenia gornicze. Przed przyslqpieniem do realizacji kaidego telnalu
naleiy przeprowadril szkolenie wslgpne i zapoznac uczniow z przepisami bhp na
danym stanowisku pracy. Dla osiqgnigcia zaloionych celow dydaktyczno-
wychowawczych zajgc praktycznycli bardzo istotnyin czynnikiem dydaktycznym
jest pizeprowadzenie przez na~iczycieia odpowiednio zorganizowanego i
prawidlowego instruklaiu wstgpiiego i koiicowego oraz biezqcego - jako elementil
lkorygujqcego blgdy uczniow w procesie opanowywania umiejgtnosci praktycznych.
W czasie instruktazu wstgpnego nauczyciei:
- zapoznaje uczniow z lematern, slosowanymi maszynaiiii, urzqdzeniami i
Srodkami technicznymi,
-- podaje wymagania technicme.
- wyjasnia sposob I zakres stosowania maszyn i urzqdzeti oraz Srodkow
lechnicznych.
- okresla zakres realizacji tematu.
- objasnia zachowanie sig uczniow na slanowiskach realizowanych zajqC.
Szczegolowy program nauczania zajgl praktycznych w czesci dolyczqcej
gornictwa winien byc ustaiony w porozu~nieniu szkoly z zakladem pracy (kopaliii@,
w ktorym odbywal sig bqdqzajgcia.
4. PODSTAWOWE SRODKI DYDAKNCZNE
- tablice poglqdowe:
tablice bhp dotyczqce procesow rgcznej i mechanicznej obrobki rnetali,
obrobki ciepliiej i plastycznej, spawania elektrycznego i gazowego itp.,
- tablice do objasniania czyniiosci, operacji I procesow technologicznych
objgtych programern nauczania,
-- rysunki i przekroje elenientow niaszyn i narzgdzi,
- zestawy narzgdzi do rgcznej i nieclianicznej obrobki rnetaii:
-- zestawy ~iarzgdzi lkowalskicli,
- zestawy narzgdzi pomiarowych i sprawdzianow,
- niaterialy do wyl<oiiywaiiia powlol< anlykorozyj~iycli,
- ~iiaszyny, urrqdzenia i przyrzqdy stosowaiie w lralkcie ra jqt praktycznycli.
- doku~iientacje lecliiioiogiczne slosowa~ie w roinycli procesaclh objqlycli
prograiiiein nauczania,
- inslrukcje obslugi inaszyn i ~irrqdzei i .
- iiistrulkcje bhp i p p o i oraz orgaliizacji pracy,
- Srodki oclhrony osobistej,
- regulaminy wydzlalowe I stanowislkowe
- Poiskie Normy, normy i norniatywy zalkladowe,
- porad~iiki i lkatalogi.
- liliny instruktaiowe.
- atrapy Srodkow slrzalowycli,
- sprzgt kontrolno-pomiarowy stosowany przy robolach strzalowych
sprzgt poiiiocniczy stosowany w robolacli strzalowycli.
- maszyny i urzqdzeliia slosowane w kopalni odkrywkowej,
- dokurnenlacja technicz!io-ruchowa.
- urzqdzenia i Srodlki zaberpieczajqce kopalni odkrywkowej,
- stanowiska robocze warszialow re~iiontowych urzqdzeli gorniczycli,
- obiekty goriiicze kopaliii ze szczegoliiy~ii uwzgl$dnieiiiem skladu iiialeriaiOw
wybuchowych.
- maszyny I urzqdzenia zalkladu pizerobcrego
5. LITERATURA
Aiidrzejewski tl., Lipski R.: Teclinologia. Obrobka reczna. V\ISiP Warszawa 1982
Czeiwihscy W. J.: Poradnik Slusarza. WNT Warszawa 1989
Gorecki A : Technologia ogolna. Podstawy technologii niechanicznych. WSiP
Warszawa 1991
Gdrecki A , Grzyriski Z.: Monla i naprawa i eksploatacja maszyn i urz3dzen
przemyslowych. WSiP Warszawa 1992
Godlewski M.: Poradnik dla mechanikow. WSiP Warszawa 1991
Kozlowski Z.: Technika prowadzenia robot w kopalniach odkrywkowych
Wyd. Slqsk 1974
Strzddka K., Sajkiewicz J., Dunikowski A : Gorniclwo odkrywkowe - t . 1.
Wyd. Slqsk 1985
Sozaliski J.: Odwadnianie odkrywek i zwalow. Wyd. Siqsk 19G9
Koziol W., Uberrnan R.: Technologia i organizacja transporlu w g6rnictwie
odkrywkowym. AGH 1994
Trembecki A , Uberman R.: Ekononiika, organizacja i planowanie w gorniclwie
odkrywkowym Cz. I. AGH 1975
Beben A : Maszyny i urzqdzenia do eksploatacji odkrywkowej.
WSiP Warszawa 1977
Wisniewski S.: Zasady projektowania kopaln. Wyd. Slqsk 1983
Bqben A,, Bogusz: Maszyny i urzqdzenia do odkrywkowego urabiania surowcow
skalnych wybranymi technologialni AGH 1988
Dudek D.: Elementy dynainik maszyii gornictwa odkrywkowego. Oficyna
Wydawnicza Pol. Wroclaw 1994.
1. CELE KSZTALCENIA
W wyniku zoiganizowaiiego procesu nauczaiiia uczen (slucliacz) powillieii
umiet:
- okreslad podslawowe prawa i obowiqzki pracownil(a w zakiesie bezpieczeristwa
i higieny pracy oraz odpowiedziainobt pracodawcy za ocliionq zdiowia i iycia
piacownrk0w poprzez zapewnienie bezl3iecznycli i higieiiicznych waii~rlkaw
vracy;
- przewidywac konsekwencje prawne i iniie 2 lytulu nariiszeliia pirepisow i zasad
blip w IiaCcie iealizacji zadan zawodowycli:
-- okreslac zagroienia iyc ia i zdiowia zwiqzane z obslugq I napiawq maszyii i
urrqdzeri technicznych oiaz transportu wewnqtizzakladowcgo i wskazac na
sposoby ich usunigcia:
- oiganizowat slanowisko pracy zgodnie z wyiiiaganiami blip, przepisanl~ ppoz..
zasadariii oclirony siodowiska iialuialnego i ergonomil;
- stosowac Srodki zapobiegajqce wypadkom I choioborn zwiqzaiiy~ii z czyiinikaini
brodowiska pracy. a w razie wypadku udzieli l poniocy przedlekarsl<iej:
- urasadnic wplyw racjonalnego odiywiania i wypoczyiiku na zdrowre piacownika
i eiekty pracy oraz wykazac spolecziie i zdrowotne skutki iialog6w:
- ol(ies1ac podstawowe i iodla zaiiieczyszczenia Siodowislqa natuial~iego
powodowaiiycli pizez zaklady goriiicze i wsl(azac ria sposoby rcli likwidacji I L I ~
ograiiiczenia emisji oraz sposoby wykoizystariia lull iieulializacji Sciek6w i
odpadow pizemyslowycli,
- okieslaC ragroze~iia iyc ia i zdrowia zwiqzaiie z eksploatacjq I przerhbkq skai i
transportern kopalin.
Fizjologiczne aspekty pracy - praca statyczna i dynamiczria, wydatek
energelyczny, uciq2liwosci zwiqzane z rylmem lub nalqieniem pracy, granice
wydolnosci organizmu i obciqienia pracq.
Wplyw wieku, plci, budowy ciala i osobowosci czlowieka na zdolnosC do pracy.
Praca w pozycji stojqcej. Praca w pozycji siedzqcej. Zniqcze~iie. Receplory.
Odpoczynek. Podnoszenie cigiarow Zasady ekonomii ruchow roboczych.
Zasady uiniejscowienia sygnalizalorow i labiic konlroliio-pomiarowycli.
Dobor narzgdzi rgcznycli, ich wplyw na wydajiiosc i zdrowie uiytkownika.
Ergonoinia wyrobow.
- analizowaC i organizowac miejsca pracy i proces pracy pod wzglgdein wymagan
bezpieczenslwa i ergonomii pracy.
- wyjasnic na czym polega praca dyna~nicziia i praca slalyczna oraz wykazac ich
wplyw na zdrowie czlowieka,
- uzasadnic koniecznoSC doslosowaiiia niaszyii I narzqdzi oraz miejsca i
stanowiska pracy do wlasciwosci fizycznych pracownika,
- wyjasnit prawidlowe melody podnoszenia cigiarow,
- scharaktequowat prace w pozycji stojqcej i siedzqcej z uwzglgdnieniem
problemow majqcych wplyw na wydajnosi pracy i zdrowie pracownika.
4. Elernenty psvcholoqii i socioloqii pracy
Rozwoj osobowoici w procesie ikszlalcenia i wychowaiiia w procesie pracy
zawodowej. Emocje Nawyki. Stres. Zrngczenie psycliiczne. Waruiiki adaplacji
spoleczno-zawodowej.
Zasady i inetody kierowaiiia zespolaini pracowiiiczymi Sylwetlca osobowasciowa
kierowi?ika. Koiiflikly spoleczne w zalcladzie pracy - zapobieganie i rozwiqzywa11ie
Etylca zawodowa.
Wymaqania:
- rozroiiiic cechy osobowosci cziowieka - stale i ziiiieline,
- scharakteryzowal przyczyny zrneczenia psyciiicznego w czasie pracy i
jego wplyw na wypadkowoSc w warunkacl, pracy,
- wyjasnic wplyw iiieclianizacji, autolilaiyzacji, komputeryzacji i rol3otyzaqi ina
przebieg procesu pracy i zdrowia pracownika,
- wyjasiiik zagadniei?ie elyki zawodowej
5. Warunki bezpiecznei pracy
Podslawowe wyniaga~iia slawiane pomieszczenioin. Wplyw Ico~istrukcji i
warunkow elcsploalacji iiiaszyn i urzqdzeii leclinicziiych oraz organizacji piney ria
bezpieczne waruiiki pracy Wymagania dotyczqce koiislrukcji i budowy typowycli
urzqdzen ochronnych niaszyn i urzqdzeii gorniczycl?.
B a ~ i y i znaki bezpieczeiistwa.
Typowe przyczyily poraiei i prqdem elektiycznytn. Zabezpieczenia
przeciwpoiarowe urzqdzeii elelctrycz~iycli i einergeiycznych Podslawowe zasady
ociirony przeciwpoiarowej. Zabezpiecze~iia i lypowe ~irzqdzenia
przeciwpoiarowe
Zasady bezpieczeiislwa pracy w traiisporcie wewn~rzzalclauowy~n.
Zasady bezpiecziiej pracy przy stosowaiiii~ srodkow wybilchowycli
Zasady zacliowariia sip pracow~iika w razie wypadkii przy pracy, poiaru I inriych
sytuacjach zagroienia.
Docliodzenie powypadkowe. Swiadczeiiia zwiqzane z wypadkaiiii przy pracy.
Wymaqania:
- scharakteryzowac wyinagania stawiane poiiiieszcze~iiorn prod~ikcyj~iym,
- wykazac: wpiyw ikoiisliukcji i warilnkbw eksploalacji iiiaszyli i urzqdzeii
technicznych na bezpiecze~islwo pracy,
-scliarakteryzowaC przyczyny poiar6w oraz zabezpieczenie
przeciwpoiarowe w zakladzie pracy,
- scliarakteryzowac strefy zayroienia wybucliowcyo i poiarowego na
terenie zakiadu gorniczeyo,
- scliarakteryzowac zasady bezpiecznej pracy w transporcie
wewnqtrzzakladowym ,
-- objasnil zasady i koniecznosc prawidloivego uiytkowania urzqdzeri pod
cisnieniem, magazynowania i uzylkowania substancji lalwopali?ych i
wybuchowycti.
- udzielic pomocy przedlekarskiej w razie wypadku i nagiycli zacliorowan,
- zademonstrowac prawidiowe poslugiwanie siq odz ie iq ocl ironnq i
sprzqtem oclirony osobistej oraz sprzgtem przeciwpoiarowym,
- obja$.nil zasady bezpiecznej obslugi maszyn i urzqdzen do eksploatacji i
przerobki skai.
6. Hiqie~la ,zdrowie i kultura pracy
Podstawowe zasady i warunki higieiiy w miejscu pracy Wyposaienie, \...
estetyka i fiinkcjonowanie sanilariatow, szalni, stolowek i bufetow.
Lasady racjoiialiiego odzywiania siq slosownie do wieku, rodzaju pracy i
slanu zdrowia.
Zasady racjonalnego odpoczynku. Czas pracy i okresy odpoczynku.
problemy zwiqzane z pracqna ziniany.
Spoiecziie i indywidualne irodia oraz skiitlki alkoholizmu.
Nikotynizni i jego szkodliwe oddzialywanie na organizni.
AIDS, narkornania i choroby wenerycziie - przyczyny, skutki. sposoby
zapobiegania.
Ogolne zasady kultlrry pracy i wspolpracy w zalcladzie przemyslowym.
Wvniaaania:
- zaplanowac organizacje wlasiiej piacy i wypoczyiiku.
- wyjaSnit zgubnc skutki alkoliolizmu, nikotynizmu i nnrkornanii ornz
przedstawic sposoby zapobiegania I zwalczania cl ioroh spolccznycli.
7. Ochrona srodowiska na statiowisku pracv i w zakladzie
przernvslowvrn
Podstawowe irodia zanieczyszczenia srodowiska iiaturalnego powodowane
przez zaklady przemyslowe. w tyln szczegolnie przez zaklady go,-iiicze
wydobywajxce kopaliny melodq odl(iywl(owq . Zanieczyszczc~iie ipowielrza. wod,
gleby, w czasie prac el(sploatacyj~iych. Sposoby ograniczeiiia einisji
zanieczyszczeii w zakladzie pracy. liodzaje sciekow i odpadow przei i iyslo~~yci i
oraz sposoby icli wykorzystaiiia. odprowadzenia (skladowania) luh neutrallzacji w
gorriictwie odkrywkowyni Moiliwosci wplywania pracownika na ocl iro~ie
Srodowiska naturalnego.
Wvmaqania:
- scharakteryzowac glowne rodzaje Sciekow i odpadow przernyslowycli oraz
sposoby ic l i wykorzystania lub neulralizacji na terenie kopalni,
- oI(reS1ic glowne zagroienia powietrza, wod i gleby zwiqai ie z wydobywa~i~eiii
kopalin.
3. UWAGI 0 REALlZACJl
Przediniol tell Iqczy wiedze ogolriozawodowq i specjaiisiycrnq z zagadi?ieii:
bezpiecze~istwa i zdrowia pracownika. ocliroiiy Srodowiska. socjologii i lpsycliologii
piacy, umiejetnoSci wspolpracy 2 iniiymi zatrudnionymi i uiniejelnoSci kierowaiiia
zespolatni ludzl<inii.
Powiiiien on takie wprowadzat ele~iienty humanizacji zawodu i kullury pracy oraz
ogoinie pojniowariej kullury teclinicznej.
![PROGRAM NAUCZANIA TECHNIK MASAŻYSTA 322[12]pliki.koweziu.edu.pl/programy/przedmiotowe/TECHNIK_MASAZYSTA_322[12... · II. PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTÓW ZAWODOWYCH ANATOMIA I FIZJOLOGIA](https://static.fdocuments.pl/doc/165x107/5c75a59109d3f2b0618b718b/program-nauczania-technik-masazysta-32212pliki-12-ii-programy-nauczania.jpg)
![OPIEKUN MEDYCZNY 513[02] - pliki.koweziu.edu.plpliki.koweziu.edu.pl/programy/przedmiotowe/OPIEKUN_MEDYCZNY_513[02... · Celem realizacji programu nauczania przedmiotu Podstawy psychologii,](https://static.fdocuments.pl/doc/165x107/5c75ddbd09d3f2b0618b87b8/opiekun-medyczny-51302-pliki-02-celem-realizacji-programu-nauczania.jpg)
![PROGRAM NAUCZANIA KOMINIARZ 714[02] - pliki.koweziu.edu.plpliki.koweziu.edu.pl/programy/przedmiotowe/KOMINIARZ_714[02].pdf · – okrelić znaczenie rysunku technicznego, ś – dobrać](https://static.fdocuments.pl/doc/165x107/5c78449509d3f21d538cb632/program-nauczania-kominiarz-71402-pliki-02pdf-okrelic-znaczenie.jpg)
![Ministerstwo Edukacji Narodowej - KOWEZiUpliki.koweziu.edu.pl/programy/przedmiotowe/TECHNIK... · Ministerstwo Edukacji Narodowej PROGRAM NAUCZANIA TECHNIK BUDOWNICTWA 311[04] Zatwierdzam](https://static.fdocuments.pl/doc/165x107/5f0ca50c7e708231d4366e80/ministerstwo-edukacji-narodowej-ministerstwo-edukacji-narodowej-program-nauczania.jpg)
![MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ I SPORTUpliki.koweziu.edu.pl/programy/przedmiotowe/FRYZJER_514[01].pdf · − scharakteryzować wpływ czynników zewnętrznych na ... • Identyfikowanie](https://static.fdocuments.pl/doc/165x107/5c7618a209d3f2ff328be3f0/ministerstwo-edukacji-narodowej-i-01pdf-scharakteryzowac-wplyw-czynnikow.jpg)
![PROGRAM NAUCZANIA TECHNIK POLIGRAF 311[28]pliki.koweziu.edu.pl/programy/przedmiotowe/TECHNIK_POLIGRAF_311[28... · – scharakteryzować jednostkowe operacje introligatorskie, –](https://static.fdocuments.pl/doc/165x107/5c78c3ac09d3f200208bb35e/program-nauczania-technik-poligraf-31128pliki-28-scharakteryzowac.jpg)
![PROGRAM NAUCZANIA OPIEKUNKA ŚRODOWISKOWA 346[03]pliki.koweziu.edu.pl/programy/przedmiotowe/OPIEKUNKA_SRODOWISKOWA... · 6 Ćwiczenia: • Rozpoznawanie problemów społecznych i](https://static.fdocuments.pl/doc/165x107/5c78f2f809d3f268558c4791/program-nauczania-opiekunka-srodowiskowa-34603pliki-6-cwiczenia-rozpoznawanie.jpg)