Prof. SGH dr hab. Alicja Ryszkiewicz

ZARZĄDZANIE PROJEKTAMI UE

Wykład 2 – Programy i projekty w polityce spójności UE

2

Zasady ogólne polityki spójności UE• Zasada pomocniczości/subsydiarności (subsidiarity principle) (art. 5 TUE, d. art. 5 TWE)

„w dziedzinach, które nie należą do jej wyłącznej kompetencji, Unia podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii”.

• Zasada partnerstwa - cele funduszy strukturalnych i działania UE są realizowane w ramach ścisłej współpracy, zwanej „partnerstwem”, pomiędzy KE a danym krajem oraz wyznaczonymi przez ten kraj, zgodnie z jego przepisami i praktyką, organami i instytucjami, tj. organami władz regionalnych, lokalnych, miejskich oraz innymi właściwymi organami publicznymi, partnerami ekonomicznymi i społecznymi, innymi odpowiednimi, kompetentnymi instytucjami, innymi odpowiednimi podmiotami reprezentującymi społeczeństwo obywatelskie, partnerów zajmujących się zagadnieniami środowiska naturalnego, organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami odpowiedzialnymi za wspieranie równości mężczyzn i kobiet.

• Zasada równości mężczyzn i kobiet oraz niedyskryminacji – (art. 2 i 3 TUE, d. art. 2 i 3 TWE) - kraje UE i Komisja są zobowiązane do zapobiegania wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną na poszczególnych etapach wdrażania funduszy, a w szczególności – w dostępie do nich.

• Zasada trwałego (zrównoważonego) rozwoju (art. 11 TFUE, d. art. 6 TWE) - przy ustalaniu i realizacji polityk i działań Unii, w szczególności w celu wspierania stałego rozwoju, muszą być brane pod uwagę wymogi ochrony środowiska naturalnego. Chodzi o zagwarantowanie możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno obecnego jak i przyszłych pokoleń.

3

Zasady organizacji pomocy (1)

• Zasada koncentracji pomocy - zasoby finansowe funduszy strukturalnych są przeznaczone na realizację ograniczonej liczby celów priorytetowych, mających podstawowe znaczenie dla spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej UE.

• Zasada dodatkowości, uzupełnienia lub dodawalności albo addytywności - pomoc finansowa UE ma być uzupełnieniem środków wydatkowanych na politykę spójności przez państwa, na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym, a nie ich zastąpieniem - kraje powinny utrzymywać swoje wydatki publiczne przeznaczone na realizację celów priorytetowych, współfinansowanych przez fundusze strukturalne przynajmniej na tym samym poziomie co w poprzednim okresie programowania.

• Zasada komplementarności - fundusze zapewniają pomoc, która uzupełnia działania krajowe, w tym działania na poziomie regionalnym i lokalnym, włączając do nich priorytety Wspólnoty.

• Zasada spójności - zapewnienie zachowania przez KE i kraje UE spójności pomocy z funduszy z działaniami, politykami i priorytetami Wspólnoty oraz jej komplementarności z innymi wspólnotowymi instrumentami finansowymi.

4

Zasady organizacji pomocy (2)

• Zasada koordynacji – dotyczy koordynacji między poszczególnymi funduszami strukturalnymi oraz koordynacji między tymi funduszami, EBI i innymi istniejącymi i instrumentami finansowymi, a od 2007 r. z EFRROW, EFR.

• Zasada zgodności lub kompatybilności - „Operacje finansowane z funduszy są zgodne z postanowieniami Traktatu i aktów przyjętych na jego podstawie”.

• Zasada terytorialnego szczebla realizacji pomocy - realizacja programów operacyjnych należy do obowiązków kraju na właściwym szczeblu terytorialnym zgodnym z systemem instytucjonalnym danego kraju.

• Zasada interwencji proporcjonalnej - Zasoby finansowe i administracyjne wykorzystywane przez Komisję i kraje we wdrażaniu funduszy w odniesieniu do określonych obszarów są proporcjonalne do całkowitej kwoty wydatków alokowanej na dany program operacyjny.

5

Zasada programowania wieloletniego

• Programowanie - proces organizowania, podejmowania decyzji i finansowania, prowadzony w kilku etapach w celu wykonania, na podstawie wieloletniej współpracy, wspólnych działań UE i państw członkowskich dla osiągnięcia celów priorytetowych funduszy strukturalnych.

• Cele priorytetowe są realizowane w ramach systemu wieloletniego programowania zorganizowanego w kilku etapach składających się z określenia priorytetów, finansowania oraz systemu zarządzania i kontroli.

• Tak rozumiana definicja programowania jest szeroka i obejmuje m. in. zasady organizacji, finansowania działań UE i krajów, system zarządzania i kontroli.

• Programowanie - proces przygotowywania i zatwierdzania odpowiednich dokumentów programowych.

6

PROGRAMOWANIE

• PROGRAMOWANIE - proces organizowania, podejmowania decyzji i finansowania, prowadzony w kilku etapach w celu wdrażania, na bazie wieloletniej współpracy, wspólnych działań Wspólnoty i państw członkowskich dla osiągnięcia określonych celów znajdujący wyraz w przygotowaniu dokumentów programowych. (Polska. Narodowy Plan Rozwoju 2004 – 2006. Dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 14 stycznia 2003 r., Warszawa, styczeń 2003 r.).

• PROGRAMOWANIE (art. 10 Rozp. 1083) - cele funduszy realizowane są w ramach systemu wieloletniego programowania zorganizowanego w kilku etapach składających się z określenia priorytetów, finansowania oraz systemu zarządzania i kontroli.

• PROGRAMOWANIE – cele funduszy strukturalnych realizowane są w ramach systemu wieloletniego programowania, zorganizowanego w kilku etapach obejmujących określenie priorytetów, finansowanie oraz system zarządzania i kontroli. Programowanie ma charakter kompleksowy i komplementarny, co wymusza ścisłą koordynację prowadzenia i osiągania celów polityki spójności UE na szczeblu wspólnotowym oraz w kraju zarówno na szczeblu centralnym, jak i regionalnym. (Narodowa Strategia Spójności, Polska. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie Narodowa Strategia Spójności. Dokument zaakceptowany decyzją Komisji Europejskiej zatwierdzającą pewne elementy Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, maj 2007 r., s. 39).

7

PROGRAMOWANIE

Programowanie - mechanizm administracyjny stosowany w ramach realizacji celów funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności. Wieloletnie programy operacyjne zapewniają spójność i ciągłość w ramach siedmioletniego okresu. Programy dotyczą określonych obszarów geograficznych na szczeblu krajowym lub niższym, w zależności od rozwiązań w zakresie zarządzania. Do celów programu należy wskazanie strategicznych priorytetów oraz orientacyjnych działań, określenie przydziału środków finansowych oraz podsumowanie informacji dotyczących systemów zarządzania i kontroli. (http://ec.europa.eu/regional_policy/glossary.

Programowanie - proces organizacji, podejmowania decyzji i alokacji zasobów finansowych w kilku etapach, angażujący partnerów, mający na celu realizację, w perspektywie wieloletniej, wspólnego działania przez Unię i państwa członkowskie na drodze do osiągnięcia celów unijnej strategii na rzecz inteligentnego, zrównoważonego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu. [COM(2013) 246 final oraz Rozp. 1303 z 2013 r.].

Programowanie pomocy z Unii Europejskiej

Okresy programowania = perspektywy finansowe:• 1989-1993• 1994-1999• 2000-2006/2004-2006• 2007-2013• 2014-2020

8

9

PROGRAM• PROGRAM - skoordynowana seria różnych projektów, dla których istnieje jasno

zdefiniowany ramowy cel polityczny, budżet i terminy realizacji. (Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej, Przewodnik do analizy kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych. Fundusze strukturalne, Fundusz Spójności oraz Instrument Przedakcesyjny. Raport końcowy przedłożony przez TRT Trasporti e Territorio oraz CSIL Centre for Industrial Studies, 16.6.2008).

• PROGRAM jest serią projektów, których cele przyczyniają się do wspólnego celu ogólnego na poziomie sektora, kraju lub międzynarodowym.

• PROGRAM OPERACYJNY - dokument przedłożony przez państwo członkowskie i przyjęty przez Komisję, określający strategię rozwoju wraz ze spójnym zestawem priorytetów, które mają być osiągnięte z pomocą funduszu lub, w przypadku celu Konwergencja, z pomocą Funduszu Spójności i EFRR. (Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999 (Dz. U. UE nr L 210 z 31.7.2006)).

• PROGRAM - dokument realizowany w ramach polityki strukturalnej państwa, przyjęty przez Radę Ministrów i Komisję Europejską, składający się z zestawienia priorytetów oraz wieloletnich działań, które mogą być wdrażane poprzez jeden lub kilka funduszy europejskich, jeden lub kilka innych dostępnych instrumentów finansowych oraz Europejski Bank Inwestycyjny. (www.funduszeeuropejskie.gov.pl/Slownik/).

10

Podstawowe elementy programu operacyjnego

• Priorytet lub oś priorytetowa - jeden z priorytetów strategii, zawarty w programie operacyjnym, obejmujący grupę powiązanych ze sobą operacji posiadających określone mierzalne cele;

• priorytet = oś priorytetowa w przypadku EFRR, EFS i Funduszu Spójności,

• priorytet = priorytet Unii - w przypadku EFMR i EFRROW.

• Środek/działanie (ang. measure) - sposoby, za pomocą których priorytet jest wdrażany w okresie kilku lat, co pozwala na finansowanie operacji.

• Środek/działanie - jakikolwiek system pomocy lub jakakolwiek pomoc przyznana przez instytucje wyznaczone przez kraje albo jakakolwiek grupa programów pomocy lub dotacji pomocowych tego typu lub jakiekolwiek ich połączenie, które mają ten sam cel.

11

DZIAŁANIE• Projekt stanowi element działania, które, oprócz projektu, oznacza

czynność podejmowaną przez bezpośrednich beneficjentów pomocy. (Rozporządzenie Rady (WE) NR 1260/1999 z dnia 21 czerwca 1999 r. ustanawiające …, op. cit., s. 17).

• DZIAŁANIE (measure) - instrument pomocy wdrażający priorytet operacyjny w ramach programu, o odrębnym przeznaczeniu i zasadach realizacji; grupa projektów realizujących ten sam cel w ramach priorytetu programu. (www.funduszeeuropejskie.gov.pl/Slownik/).

• DZIAŁANIE - rodzaj operacji wspieranej z funduszy objętych zakresem wspólnych ram strategicznych, aby osiągnąć cele programu. (Komisja Europejska, Zmieniony wniosek. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rad ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego objętych zakresem wspólnych ram strategicznych oraz ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności, oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006, COM(2013) 246 final, Bruksela, dnia 22.4.2013 r.).

12

OPERACJA• Operacja (ang. operation) - projekt lub grupa projektów wybranych przez

instytucję zarządzającą danym programem operacyjnym lub na jej odpowiedzialność, zgodnie z kryteriami ustanowionymi przez komitet monitorujący, i realizowanych przez jednego lub więcej beneficjentów, pozwalające na osiągnięcie celów osi priorytetowej, do której odnosi się ta operacja.

• operacja - projekt, umowa, przedsięwzięcie lub grupa projektów wybrane przez instytucje zarządzające danych programów lub na ich odpowiedzialność, przyczyniające się do realizacji celów priorytetu lub priorytetów, do których się odnoszą;

• w kontekście instrumentów finansowych operacja składa się z wkładów finansowych z programu do instrumentów finansowych oraz z późniejszego wsparcia finansowego świadczonego przez te instrumenty finansowe. [COM(2013) 246 final i Rozp. 1303 z 2013 r.].

13

BENEFICJENT

• BENEFICJENT - podmiot publiczny lub prywatny oraz – wyłącznie w przyp. EFRROW i EFMR – osoba fizyczna, odpowiedzialne za inicjowanie lub inicjowanie i wdrażanie operacji;

• w kontekście programów pomocy państwa „beneficjent” - podmiot, który otrzymuje pomoc;

• w kontekście instrumentów finansowych „beneficjent” - podmiot, który wdraża instrument finansowy albo, w stosownych przypadkach, fundusz funduszy. [COM(2013) 246 final i Rozp. 1303 z 2013 r.].

• Beneficjent - osoba fizyczna lub prawna, z którą podpisano umowę o udzielenie dotacji lub którą powiadomiono o decyzji o udzieleniu dotacji (Rozp. finansowe).

• OSTATECZNY ODBIORCA - osoba prawna lub fizyczna, która otrzymuje wsparcie finansowe z instrumentu finansowego. [COM(2013) 246 final i Rozp. 1303 z 2013 r.].

14

OKRES PROGRAMOWANIA 2000 - 2006

15

Miejsce projektów w strukturze programowania pomocy z Unii Europejskiej 2004-2006

NPR

IW PWW FS

PO1 POnPO1 POn Strategia FS

UPO1 UPOn UPO1 UPOn

P1 Pn P1 Pn P1 Pn P1 Pn P1 Pn

gdzie: NPR – narodowy plan rozwoju,IW – inicjatywa Wspólnoty,PWW – podstawy wsparcia Wspólnoty, FS – Fundusz Spójności,POk – program operacyjny, k = 1,2…n;UPOk – uzupełnienie programu operacyjnego, k = 1,2…n;Pk – projekt, k = 1,2…n.Źródło: oprac. własne na podst. Rozporządzenia Rady (WE) NR 1260/1999 z dnia 21 czerwca 1999 r. ustanawiającego przepisy ogólne w sprawie funduszy strukturalnych (Dz. U. L 161 z 26.06.1999, s. 16).

16

Dokumenty programowe 2000-2006

• Narodowy Plan Rozwoju • Podstawy Wsparcia Wspólnoty (ang. Community Suport

Framework – CSF), • Programy operacyjne• Jednolity Dokument Programowy (ang. Single Programming

Document) • Uzupełnienia programów operacyjnych

17

Programy realizowane w Polsce w okresie programowania 2004 - 2006

• SPO Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw • SPO Rozwój zasobów ludzkich• SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora

żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich• SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb• SPO Transport• Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego• PO Pomoc techniczna 2004–2006• PIW EQUAL• PIW Inerreg

18

OKRES PROGRAMOWANIA 2007 - 2013

19

Schemat programowania w perspektywie finansowej 2007-2013

…

…

Strategiczne Wytyczne Wspólnoty

Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia

PO1 POn

P1 PnP1 Pn

20

Strategiczne wytyczne Wspólnoty dla spójności

Priorytety w okresie 2007 - 2013:• zwiększanie atrakcyjności krajów, regionów i miast poprzez

poprawę dostępności, zapewnienie odpowiedniej jakości i poziomu usług oraz zachowanie stanu środowiska,

• wspieranie innowacyjności, przedsiębiorczości oraz rozwoju gospodarki opartej na wiedzy poprzez wykorzystywanie możliwości w dziedzinie badań i innowacji, w tym nowych technologii informacyjnych i komunikacyjnych,

• tworzenie lepszych miejsc pracy oraz większej ich liczby poprzez zainteresowanie większej liczby osób zdobyciem zatrudnienia oraz działalnością gospodarczą, zwiększenie zdolności adaptacyjnych pracowników i przedsiębiorstw oraz zwiększenie inwestycji w kapitał ludzki.

21

Narodowe strategiczne ramy odniesienia (NSRO) • gwarancja zgodności pomocy z funduszy strukturalnych ze strategicznymi

wytycznymi Wspólnoty w sprawie spójności i określa związek pomiędzy priorytetami UE a krajowym programem reform oraz stanowi podstawę dla programowania pomocy z funduszy;

• zawiera m. in. analizę dysproporcji, słabości i potencjału rozwojowego kraju, jego strategię, w tym priorytety tematyczne i terytorialne, wykaz programów operacyjnych oraz indykatywną roczną alokację z każdego funduszu na poszczególne programy;

• jest przekazywany Komisji, która zgodnie z odpowiednią procedurą, podejmuje decyzję obejmującą: a) wykaz programów operacyjnych dla celów Konwergencja oraz Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie,b) indykatywną roczną alokację z każdego funduszu na poszczególne programy; c) wyłącznie dla celu Konwergencja, poziom wydatków gwarantujący przestrzeganie zasady dodatkowości oraz działań przewidywanych w celu zwiększenia wydajności administracji.

22

Programy operacyjne - procedura

• Programy operacyjne są opracowywane przez kraje lub wyznaczone przez nie organy we współpracy z partnerami i przedkładane Komisji do akceptacji w terminie nie późniejszym niż pięć miesięcy po przyjęciu SWWS.

• Komisja powinna dokonać oceny programu pod kątem jego wkładu w realizację celów i priorytetów NSRO i SWWS w terminie do czterech miesięcy po otrzymaniu jego projektu[.

• Jeśli Komisja, w terminie dwóch miesięcy od otrzymania programu operacyjnego, uzna, że dany program operacyjny nie przyczynia się do osiągnięcia celów NSRO i SWWS, może wezwać dany kraj do przedstawienia niezbędnych dodatkowych informacji i ewentualnie dokonania przeglądu projektu programu.

• Zatwierdzone przez Komisję programy mogą być poddane powtórnej analizie na wniosek kraju, gdy:

a) zajdą znaczące zmiany społeczno - gospodarcze, b) w celu pełniejszego uwzględnienia lub zmiany podejścia do istotnych zmian w priorytetach UE, krajowych lub regionalnych, c) gdy monitorowanie ujawniło znaczące odchylenia od założonych pierwotnie celów lub gdy zgłaszane są wnioski o dokonanie przeglądu programów operacyjnych, d) w wyniku trudności w realizacji.

23

Programy operacyjne

• W okresie 2007 – 2013 program operacyjny - dokument przedłożony przez kraj i przyjęty przez Komisję, określający strategię rozwoju wraz ze spójnym zestawem priorytetów, które mają być osiągnięte z pomocą funduszu lub, w przypadku celu Konwergencja, z pomocą Funduszu Spójności i EFRR;

• od 2007 r. zasada, że programy operacyjne otrzymują finansowanie wyłącznie z jednego funduszu;

24

Rodzaj i zakres informacji zawartych w programach operacyjnych

• analiza sytuacji danego obszaru lub sektora, • wybrana strategia, • uzasadnienie priorytetów, informacje o osiach priorytetowych i ich celach

określonych ilościowo, • indykatywny podział według kategorii wykorzystania wkładu funduszy, plan

finansowy, • ewentualne informacje o komplementarności z działaniami finansowanymi

przez EFRROW i EFR,• przepisy wykonawcze dla programu operacyjnego oraz indykatywny wykaz

dużych projektów

25

Zakres geograficzny programów operacyjnych

• Programy dotyczące celu Konwergencja - opracowywane co najmniej na poziomie NUTS II (programy operacyjne w ramach celu Konwergencja otrzymujące wkład Funduszu Spójności są opracowywane na poziomie krajowym).

• Programy w ramach celu Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie w odniesieniu do regionów korzystających z finansowania z EFRR - opracowywane na poziomie NUTS I lub NUTS II.

• Programy w ramach celu Europejska współpraca terytorialna dotyczące współpracy transgranicznej - opracowywane dla każdej granicy lub grupy granic przez odpowiednią grupę podmiotów na poziomie NUTS III.

• Programy dotyczące współpracy transnarodowej - opracowywane na poziomie każdego obszaru współpracy transnarodowej,

• programy współpracy międzyregionalnej i wymiany doświadczeń odnosiły się do całego terytorium UE.

26

Programy realizowane w Polsce w okresie programowania 2007 - 2013

- Program Kapitał Ludzki;- Program Innowacyjna Gospodarka;- Program Infrastruktura i Środowisko;- Program Rozwoju Polski Wschodniej;- Program Pomocy Technicznej;- 16 regionalnych programów;- programy w ramach Europejskiej Współpracy Terytorialnej.

27

Cele horyzontalne NSRO i instrumenty ich realizacji

28

OKRES PROGRAMOWANIA 2014 - 2020

29

EUROPA 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu

Wspólne ramy strategiczne

Umowa partnerstwa

Program operacyjny

Program operacyjny

Projekt Projekt ProjektProjekt

Program operacyjny

Projekt Projekt Projekt

30

Cele rozwojowe kraju w perspektywie 2020 roku

Podstawowe dokumenty strategiczne: długookresowa strategia rozwoju kraju - DSRK („Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności.”), średniookresowa strategia rozwoju kraju - ŚSRK („Strategia Rozwoju Kraju 2020”) oraz 9 zintegrowanych, ponadsektorowych strategii, służących realizacji założonych celów rozwojowych: 1) Strategia innowacyjności i efektywności gospodarki, 2) Strategia rozwoju kapitału ludzkiego, 3) Strategia rozwoju transportu, 4) Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko, 5) Sprawne państwo, 6) Strategia rozwoju kapitału społecznego, 7) Krajowa strategia rozwoju regionalnego – Regiony-miasta-obszary wiejskie, 8) Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP, 9) Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa.

31

WSPÓLNE RAMY STRATEGICZNE (WRS)

1. WRS ustalają strategiczne zasady kierunkowe dla ułatwienia procesu programowania oraz sektorowej i terytorialnej koordynacji interwencji Unii w ramach EFSI oraz z innymi właściwymi obszarami polityki i instrumentami Unii, zgodnie z celami strategii Unii na rzecz inteligentnego, zrównoważonego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu, z uwzględnieniem najważniejszych wyzwań terytorialnych dla poszczególnych typów terytoriów.

2. Strategiczne zasady kierunkowe określone w WRS są ustanowione zgodnie z celem i w zakresie wsparcia udzielanego z każdego EFSI, jak również zgodnie z zasadami funkcjonowania każdego z EFSI. WRS nie nakładają dodatkowych zobowiązań na państwa członkowskie poza zobowiązaniami określonymi w ramach stosownych sektorowych polityk unijnych.

3. WRS ułatwiają przygotowanie umowy partnerstwa i programów zgodnie z zasadami proporcjonalności i pomocniczości oraz z poszanowaniem krajowych i regionalnych kompetencji, aby umożliwić podejmowanie decyzji w sprawie konkretnej i odpowiedniej polityki oraz środków koordynacji.

32

WSPÓLNE RAMY STRATEGICZNE (WRS)

WRS określają: a) mechanizmy zapewniające udział EFSI w realizacji unijnej strategii na rzecz inteligentnego,

zrównoważonego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu oraz spójność i zgodność programowania EFSI ze stosownymi zaleceniami dla poszczególnych państw i stosownymi zaleceniami Rady oraz, w stosownych przypadkach, na szczeblu krajowym – krajowymi programami reform;

b) rozwiązania dotyczące promowania zintegrowanego wykorzystywania EFSI ;c) rozwiązania dotyczące koordynacji EFSI z innymi stosownymi politykami i instrumentami

Unii, w tym zewnętrznymi instrumentami współpracy; d) horyzontalne zasady (partnerstwo i wielopoziomowe zarządzanie , promowanie równości

mężczyzn i kobiet oraz niedyskryminacji, zrównoważony rozwój) i przekrojowe cele polityczne wdrażania EFSI;

e) rozwiązania dotyczące kluczowych wyzwań terytorialnych dla obszarów miejskich, wiejskich, przybrzeżnych i obszarów rybackich, wyzwań demograficznych regionów lub zaspokojenia szczególnych potrzeb obszarów geograficznych dotkniętych poważnymi i trwałymi trudnościami naturalnymi lub demograficznymi, a także szczególnych wyzwań regionów najbardziej oddalonych;

f) priorytetowe obszary przedsięwzięć w zakresie współpracy w ramach EFSI, w stosownych przypadkach biorąc pod uwagę strategie makroregionalne i strategie morskie.

Fundusze objęte zakresem wspólnych ram strategicznych 2014 – 2020

Fundusze objęte zakresem wspólnych ram strategicznych = europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne - EFSI: • Fundusze strukturalne:1) Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), 2) Europejski Fundusz Społeczny (EFS), • Fundusz Spójności (FS), • Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich

(EFRROW) • Europejski Fundusz Morski i Rybacki (EFMR).

Fundusze strukturalne + Fundusz Spójności = fundusze polityki spójności

33

34

PODEJŚCIE STRATEGICZNE Cele tematyczne EFSI

Każdy EFSI wspiera następujące cele tematyczne: 1) wzmacnianie badań naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji;2) zwiększenie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości TIK;3) wzmacnianie konkurencyjności MŚP, sektora rolnego (w odniesieniu do EFRROW) oraz sektora

rybołówstwa i akwakultury (w odniesieniu do EFMR);4) wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach; 5) promowanie dostosowania do zmian klimatu, zapobiegania ryzyku i zarządzania ryzykiem; 6) zachowanie i ochrona środowiska naturalnego oraz wspieranie efektywnego gospodarowania

zasobami;7) promowanie zrównoważonego transportu i usuwanie niedoborów przepustowości w działaniu

najważniejszej infrastruktury sieciowej;8) promowanie trwałego i wysokiej jakości zatrudnienia oraz wsparcie mobilności pracowników;9) promowanie włączenia społecznego, walka z ubóstwem i wszelką dyskryminacją;10) inwestowanie w kształcenie, szkolenie oraz szkolenie zawodowe na rzecz zdobywania umiejętności i

uczenia się przez całe życie; 11) wzmacnianie zdolności instytucjonalnych instytucji publicznych i zainteresowanych stron oraz

sprawności administracji publicznej. Cele tematyczne są przekładane na priorytety specyficzne dla każdego EFSI i określane w przepisach dotyczących poszczególnych funduszy.

35

Hierarchia celów

• Cel tematyczny• Cele szczegółowe• Priorytet• Operacja• Projekt

• „cel szczegółowy” = rezultat, do którego osiągnięcia przyczynia się priorytet inwestycyjny lub priorytet unijny w konkretnym kontekście krajowym lub regionalnym za pomocą przedsięwzięć lub środków podejmowanych w ramach danego priorytetu;

36

Wsparcie z EFSI poprzez programy wieloletnie

• Poprzez programy wieloletnie, które uzupełniają interwencje krajowe, regionalne i lokalne, EFSI zapewniają wsparcie mające na celu realizację unijnej strategii na rzecz inteligentnego, zrównoważonego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu oraz realizację zadań dotyczących poszczególnych funduszy zgodnie z ich celami określonymi w Traktatach, w tym spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej, z uwzględnieniem właściwych zintegrowanych wytycznych strategii Europa 2020 oraz stosownych zaleceń odnoszących się do wyzwań strukturalnych, które należy podjąć w ramach wieloletnich inwestycji, które w sposób bezpośredni są objęte zakresem interwencji EFS oraz – w stosownych przypadkach na szczeblu krajowym – Krajowego Programu Reform.

Zasady ogólne wsparcia UE z funduszy objętych zakresem WSR

1. Poprzez programy wieloletnie, które uzupełniają interwencje krajowe, regionalne i lokalne, fundusze objęte zakresem WSR zapewniają wsparcie mające na celu realizację unijnej strategii na rzecz inteligentnego, trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu, z uwzględnieniem zintegrowanych wytycznych, zaleceń dla poszczególnych państw dotyczących ogólnych kierunków polityk gospodarczych (na podst. art. 121 ust. 2 TFUE) i zaleceń Rady dotyczących polityk zatrudnienia (na podst. art. 148 ust. 4 TFUE).

2. Komisja oraz państwa członkowskie zapewniają spójność wsparcia z funduszy objętych zakresem WSR z polityką i priorytetami Unii oraz jego komplementarność z innymi instrumentami Unii.

3. Wsparcie z funduszy objętych zakresem WSR jest realizowane w ścisłej współpracy między Komisją a państwami członkowskimi.

4. Państwa członkowskie i podmioty wyznaczone przez nie w tym celu są odpowiedzialne za realizację programów i wykonywanie swoich zadań na odpowiednim szczeblu terytorialnym, zgodnie z instytucjonalnymi, prawnymi i finansowymi ramami danego państwa członkowskiego.

37

Zasady ogólne wsparcia UE z funduszy objętych zakresem WRS

5. Ustalenia dotyczące wdrażania i wykorzystania funduszy objętych zakresem WSR w odniesieniu do obowiązków sprawozdawczych, oceny, zarządzania i kontroli, uwzględniają zasadę proporcjonalności, biorąc pod uwagę poziom przyznanego wsparcia.6. Komisja i państwa członkowskie zapewniają koordynację między funduszami objętymi zakresem WSR oraz między tymi funduszami a innymi politykami i instrumentami Unii, w tym politykami i instrumentami w ramach działań zewnętrznych UE.7. Część budżetu Unii przeznaczona na finansowanie funduszy objętych zakresem WSR wykonywana jest w ramach zarządzania dzielonego pomiędzy państwa członkowskie i Komisję, z wyjątkiem kwoty z Funduszu Spójności przeniesionej do instrumentu „Łącząc Europę” oraz działań innowacyjnych z inicjatywy Komisji w przypadku EFRR, a także pomocy technicznej z inicjatywy Komisji.8. Komisja i państwa członkowskie stosują zasadę należytego zarządzania finansami.9. Komisja i państwa członkowskie zapewniają efektywność funduszy objętych zakresem WSR, w szczególności poprzez monitorowanie, sprawozdawczość i ocenę.10. Komisja i państwa członkowskie pełnią właściwe dla nich role w odniesieniu do funduszy objętych zakresem WSR w celu zmniejszenia obciążenia administracyjnego beneficjentów.

38

39

KOORDYNACJA I SYNERGIA MIĘDZY EFSI I INNYMI OBSZARAMI POLITYKI I INSTRUMENTAMI UNII

• Koordynacja ze wspólną polityką rolną i wspólną polityką rybołówstwa.• Koordynacja z programami (przykładowo): - Programem „Horyzont 2020” i innymi centralnie zarządzanymi unijnymi programami w

dziedzinie badań i innowacji,- Programem „NER 300” dotyczącym finansowania komercyjnych projektów

demonstracyjnych mających na celu bezpieczne dla środowiska wychwytywanie i geologiczne składowanie CO 2 oraz projektów demonstracyjnych w zakresie innowacyjnych technologii energetyki odnawialnej realizowanych w ramach systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie,

- Programem działań na rzecz środowiska i klimatu LIFE,- Programem „Erasmus +”: unijny program na rzecz kształcenia, szkolenia, młodzieży i

sportu- Program Unii Europejskiej na rzecz zatrudnienia i innowacji społecznych (EaSI), - Instrumentem „Łącząc Europę”,- Instrumentem Pomocy Przedakcesyjnej, - Europejskim Instrumentem Sąsiedztwa - Europejskim Funduszem Rozwoju.

40

Partnerstwo i wielopoziomowe zarządzanie 1. W odniesieniu do umowy partnerstwa i każdego programu państwo członkowskie organizuje, zgodnie z jego ramami instytucjonalnymi i prawnymi, partnerstwo z właściwymi instytucjami regionalnymi i lokalnymi. Partnerstwo obejmuje także następujących partnerów: a) właściwe władze miejskie i inne instytucje publiczne; b) partnerów gospodarczych i społecznych; oraz c) właściwe podmioty reprezentujące społeczeństwo obywatelskie, w tym partnerów działających

na rzecz ochrony środowiska, organizacje pozarządowe oraz podmioty odpowiedzialne za promowanie włączenia społecznego, równouprawnienia płci i niedyskryminacji.

2. Zgodnie z podejściem opartym na wielopoziomowym zarządzaniu partnerzy są zaangażowani przez państwa członkowskie w przygotowywanie umów partnerstwa i sprawozdań z postępów oraz w trakcie przygotowywania i wdrażania programów, w tym poprzez udział w komitetach monitorujących programy.3. Komisja jest uprawniona do przyjęcia aktu delegowanego w celu ustanowienia europejskiego kodeksu postępowania w spawie partnerstwa („kodeks postępowania”), służącego wspieraniu państw członkowskich oraz ułatwieniu im organizacji partnerstwa. Kodeks postępowania określa ramy, w których państwa członkowskie zgodnie z ich instytucjonalnymi i prawnymi ramami, jak również kompetencjami krajowymi i regionalnymi, realizują partnerstwo. 6. Co najmniej raz w roku, w odniesieniu do każdego EFSI, Komisja konsultuje się z organizacjami reprezentującymi partnerów na poziomie Unii w sprawie realizacji wsparcia z tego funduszu i przedstawia Parlamentowi Europejskiemu i Radzie sprawozdanie z wyników tych konsultacji.

41

UMOWA PARTNERSTWA 2014 - 2020

Umowa Partnerstwa - dokument przygotowany przez państwo członkowskie z udziałem partnerów zgodnie z podejściem opartym na wielopoziomowym sprawowaniu rządów, który określa strategię państwa członkowskiego, jego priorytety i warunki efektywnego i skutecznego korzystania z funduszy objętych zakresem wspólnych ram strategicznych w celu realizacji unijnej strategii na rzecz inteligentnego, trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu, i który został zatwierdzony przez Komisję w następstwie oceny i dialogu z państwem członkowskim.

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Programowanie perspektywy finansowej 2014-2020 - Założenia Umowy Partnerstwa - Dokument przyjęty przez Radę Ministrów 15 stycznia 2013 roku.

Przygotowanie umowy partnerskiej

1. Każde państwo członkowskie przygotowuje umowę partnerską na okres od dnia 1 stycznia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2020 r.

2. Umowa partnerska jest sporządzana przez państwa członkowskie we współpracy z partnerami. Umowa partnerska jest przygotowywana w dialogu z Komisją.

3. Umowa partnerska obejmuje całe wsparcie z funduszy objętych zakresem wspólnych ram strategicznych w danym państwie członkowskim.

4. Każde państwo członkowskie przekazuje swoją umowę partnerską Komisji w ciągu 3 miesięcy od przyjęcia wspólnych ram strategicznych.

42

43

Treść umowy partnerstwa (1)

1. Umowa partnerstwa określa: a) rozwiązania zapewniające zgodność z unijną strategią na rzecz inteligentnego, zrównoważonego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu, jak również z zadaniami dotyczącymi poszczególnych funduszy zgodnie z ich celami określonymi w Traktatach, w tym spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej, w tym: (i) analizę zróżnicowań, potrzeb rozwojowych i potencjału wzrostu w odniesieniu do celów tematycznych i

wyzwań terytorialnych oraz z uwzględnieniem – w stosownych przypadkach – krajowego programu reform, a także stosownych zaleceń dla poszczególnych państw przyjętych odnoszących się do wyzwań strukturalnych, które należy podjąć w ramach wieloletnich inwestycji, które w sposób bezpośredni są objęte zakresem interwencji EFS oraz – w stosownych przypadkach na szczeblu krajowym – Krajowego Programu Reform;

(ii) podsumowanie ewaluacji ex ante programów lub kluczowych ustaleń ewaluacji, umowy partnerstwa, gdy taka ewaluacja umowy partnerstwa została przeprowadzona przez państwo członkowskie z jego inicjatywy;

(iii) wybrane cele tematyczne, a dla każdego z wybranych celów tematycznych – podsumowanie głównych rezultatów, jakich oczekuje się dla każdego z EFSI;

(iv) szacunkową alokację wsparcia unijnego według celów tematycznych na poziomie krajowym dla każdego z EFSI, jak również szacunkową łączną kwotę wsparcia przewidzianego na realizację zamierzeń dotyczących zmian klimatu;

(v) zastosowanie horyzontalnych zasad (partnerstwo i wielopoziomowe zarządzanie, promowanie równości mężczyzn i kobiet oraz niedyskryminacji, zrównoważony rozwój) oraz celów polityk określonych w odniesieniu do wdrażania EFSI;

(vi) wykaz programów w ramach EFRR, EFS i Funduszu Spójności, z wyjątkiem programów objętych celem „Europejska współpraca terytorialna” („programy EWT”) oraz programów w ramach EFRROW i EFMR, wraz z odpowiednią szacunkową alokacją w podziale na poszczególne EFSI oraz w podziale na lata;

(vii) informacje dotyczące alokacji związanej z rezerwą wykonania w rozbiciu na poszczególne EFSI oraz, w razie potrzeby, na kategorie regionów oraz informacje dotyczące środków wyłączonych z obliczania kwoty przeznaczonej na rezerwę wykonania;

44

Treść umowy partnerstwa (2)

b) rozwiązania zapewniające skuteczne wdrażanie EFSI, w tym: (i) rozwiązania zgodne z ramami instytucjonalnymi państw członkowskich zapewniające

koordynację między EFSI a innymi unijnymi i krajowymi instrumentami finansowania oraz z EBI;

(ii) informacje wymagane na potrzeby weryfikacji ex ante zgodności z zasadą dodatkowości określoną w części trzeciej;

(iii) podsumowanie oceny spełnienia mających zastosowanie warunków wstępnych na poziomie krajowym oraz, w przypadku niespełnienia mających zastosowanie warunków wstępnych, podsumowanie działań, które należy podjąć, podmioty za nie odpowiedzialne i harmonogram ich realizacji;

(iv) metodykę i mechanizmy zapewniające spójność funkcjonowania ram wykonania;(v) ocenę potrzeby wzmocnienia zdolności administracyjnych instytucji zaangażowanych w

zarządzanie i kontrolę programów i, w stosownych przypadkach, beneficjentów jak również, w przypadku gdy jest to konieczne, podsumowanie przedsięwzięć, które należy podjąć w tym celu;

(vi) podsumowanie przedsięwzięć planowanych w ramach programów, w tym orientacyjny harmonogram dla ograniczenia administracyjnych obciążeń beneficjentów;

c) rozwiązania dotyczące zasady partnerstwa; d) orientacyjny wykaz partnerów i podsumowanie przedsięwzięć podjętych w celu zaangażowania ich oraz ich roli w przygotowywaniu umowy partnerstwa, a także sprawozdania z postępów.

45

Treść umowy partnerstwa (3)

2. Umowa partnerstwa określa również: a) zintegrowane podejście do rozwoju terytorialnego wspieranego z EFSI lub podsumowanie zintegrowanych podejść do rozwoju terytorialnego na podstawie treści programów, określając: • rozwiązania mające na celu zapewnienie zintegrowanego podejścia do wykorzystania EFSI na

rozwój terytorialny konkretnych obszarów poniżej szczebla regionalnego, w szczególności rozwiązania dotyczące realizacji odnoszące się do rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność, strategii rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność, zintegrowanych inwestycji terytorialnych, a także zasady określania obszarów miejskich, na których zintegrowane działania na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich mają być realizowane;

(i) (ii) główne obszary priorytetowe w zakresie współpracy w ramach EFSI, biorąc pod uwagę, w stosownych przypadkach, strategie makroregionalne i strategie morskie;

(ii) (iii) w stosownych przypadkach, zintegrowane podejście mające na celu zaspokojenie szczególnych potrzeb obszarów geograficznych najbardziej dotkniętych ubóstwem lub grup docelowych najbardziej zagrożonych dyskryminacją lub wykluczeniem, ze szczególnym uwzględnieniem zmarginalizowanych społeczności, osób z niepełnosprawnościami, długotrwale bezrobotnych, młodych ludzi, którzy nie pracują, nie kształcą się ani nie szkolą;

(iii) (iv) w stosownych przypadkach, zintegrowane podejście mające na celu zaspokojenie wyzwań demograficznych regionów, lub szczególnych potrzeb obszarów geograficznych dotkniętych poważnymi i trwałymi trudnościami naturalnymi lub demograficznymi.

b) rozwiązania zapewniające skuteczne wdrażanie EFSI, w tym ocenę istniejących systemów elektronicznej wymiany danych oraz podsumowanie planowanych przedsięwzięć, dzięki którym stopniowo wszelka wymiana informacji między beneficjentami a instytucjami odpowiedzialnymi za zarządzanie programami operacyjnymi i ich kontrolę odbywać się będzie w sposób elektroniczny.

PROGRAMOWANIE

Przygotowanie programów1. Fundusze wdrażane są w ramach programów zgodnie z umową partnerską. Każdy program obejmuje okres od dnia 1 stycznia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2020 r.2. Programy sporządzane są przez państwa członkowskie lub jakikolwiek inny wyznaczony przez nie organ, we współpracy z partnerami.3. Programy przedstawiane są przez państwa członkowskie w tym samym czasie, co umowy partnerskie, z wyjątkiem programów europejskiej współpracy terytorialnej, które są przedstawiane w ciągu sześciu miesięcy od momentu zatwierdzenia wspólnych ram strategicznych. Wszystkim programom towarzyszy ocena ex ante.

46

47

Program w okresie 2014-2020

• Program = program operacyjny w przypadku polityki spójności i EFMR,

• Program = program rozwoju obszarów wiejskich w przypadku EFRROW.

48

Przygotowanie programów

1. EFSI wdrażane są w ramach programów zgodnie z umową partnerstwa. Każdy program obejmuje okres od dnia 1 stycznia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2020 r.

2. Programy sporządzane są przez państwa członkowskie lub jakąkolwiek inną wyznaczoną przez nie instytucję, we współpracy z partnerami. Państwa członkowskie przygotowują programy w oparciu o przejrzyste dla opinii publicznej procedury zgodnie z ich ramami instytucjonalnymi i prawnymi.

3. Państwa członkowskie i Komisja współpracują w celu zapewnienia skutecznej koordynacji w przygotowywaniu i wdrażaniu programów dla EFSI, w tym programów wielofunduszowych dla funduszy polityki spójności, z uwzględnieniem zasady proporcjonalności.

4. Programy przedstawiane są przez państwa członkowskie Komisji najpóźniej w terminie trzech miesięcy od momentu przedstawienia umowy partnerstwa. Programy EWT są przedstawiane do dnia 22 września 2014 r.. Wszystkim programom towarzyszy ewaluacja ex ante.

49

Treść programów1. Każdy program określa strategię dotyczącą wkładu programu do unijnej strategii na rzecz inteligentnego i zrównoważonego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu, która jest zgodna z odnośnymi przepisami i treścią umowy partnerstwa. Każdy program zawiera rozwiązania zapewniające skuteczne, efektywne i skoordynowane wdrażanie EFSI i przedsięwzięć mających na celu zmniejszenie obciążeń administracyjnych dla beneficjentów. 2. Każdy program definiuje priorytety określające cele szczegółowe, środki finansowe wsparcia z EFSI oraz odpowiednie współfinansowanie krajowe, w tym kwoty związane z rezerwą wykonania.3. W przypadku gdy państwa członkowskie lub regiony biorą udział w strategiach makroregionalnych i strategiach morskich, właściwe programy, zgodnie z potrzebami obszaru objętego programem, określonymi przez państwa członkowskie, przedstawiają wkład planowanych interwencji w realizację tych strategii. 4. Każdy priorytet określa wskaźniki i odpowiadające im wartości docelowe wyrażone ilościowo lub jakościowo, służące do oceny postępów z wdrażania programu w kierunku osiągania celów jako podstawę monitorowania, ewaluacji i przeglądu wyników. Wskaźniki te obejmują: • a) wskaźniki finansowe odnoszące się do alokowanych wydatków; • b) wskaźniki produktu odnoszące się do wspieranych operacji; • c) wskaźniki rezultatu odnoszące się do danego priorytetu. 5. Każdy program, z wyjątkiem tych obejmujących wyłącznie pomoc techniczną, zawiera opis działań mających na celu uwzględnienie zasad partnerstwa i wielopoziomowego zarządzania , promowania równości mężczyzn i kobiet oraz niedyskryminacji, zrównoważonego rozwoju. 6. Każdy program, z wyjątkiem tych, w których pomoc techniczna jest podejmowana w ramach odrębnego programu, określa szacunkową kwotę wsparcia, która ma być wykorzystana do celów dotyczących zmian klimatu.7. Państwa członkowskie przygotowują programy zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczególnych funduszy.

50

Programy operacyjne na lata 2014-2020

Lp Program Fundusz

1. (K) program operacyjny dotyczący innowacyjności, badań naukowych i ich powiązań ze sferą przedsiębiorstw

EFRR

2. (K) program operacyjny dotyczący gospodarki niskoemisyjnej, ochrony środowiska, przeciwdziałania i adaptacji do zmian klimatu, transportu i bezpieczeństwa energetycznego

EFRR, FS

3. (K) program operacyjny dotyczący rozwoju kompetencji i umiejętności, włączenia społecznego oraz dobrego rządzenia

EFS

4. (K) program operacyjny dotyczący rozwoju cyfrowego EFRR

5. (K) program dotyczący rozwoju obszarów wiejskich EFRROW

6. (K) program dotyczący rozwoju obszarów morskich i rybackich EFMR

7. (K) program pomocy technicznej EFRR

8. (P) program operacyjny dotyczący Polski Wschodniej EFRR

9. (P) programy dotyczące współpracy terytorialnej (EWT) EFRR

10. (R) Regionalne Programy Operacyjne EFRR, EFS

K – poziom krajowy, P – poziom ponadregionalny, R - poziom regionalny

51

Programy operacyjne na lata 2014-2020

  Program Fundusz Instytucja zarządzającaPolityka Spójności

1.  Program dotyczący innowacyjności, badań naukowych i ich powiązań ze sferą przedsiębiorstw EFRR

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

2.

Program dotyczący gospodarki niskoemisyjnej, ochrony środowiska, przeciwdziałania  i adaptacji do 

zmian klimatu, transportu i bezpieczeństwa energetycznego

EFRR, FS

3. Program dotyczący rozwoju cyfrowego EFRR4. Program pomocy technicznej EFRR

5. Program dotyczący Polski Wschodniej – program ponadregionalny EFRR

6.Program dotyczący rozwoju kompetencji 

i umiejętności, włączenia społecznego  oraz dobrego rządzenia

EFS

7. Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej EFRR

8. Regionalne Programy Operacyjne EFRR, EFS Zarządy województwWspólna Polityka Rolna i Wspólna Polityka Rybacka

1. Program dotyczący rozwoju obszarów wiejskich EFRROW Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi2. Program dotyczący rozwoju obszarów morskich i rybackich EFMR