Problemy z gazem łuPkowym w bułgarii, CzeChaCh i rumuniiUwarUnkowania polityczne – stan prawny – perspektywytomasz Dąborowski, Jakub Groszkowski

Problemy z gazem łuPkowym w bułgarii, CzeChaCh i rumuniiUwarUnkowania polityczne – stan prawny – perspektywy

tomasz Dąborowski, Jakub Groszkowski

warszawawrzesieŃ 2012

© copyright by ośrodek studiów wschodnich im. Marka karpia centre for eastern studies

reDakcJa Merytorycznaolaf osica, Mateusz Gniazdowski

reDakcJa katarzyna kazimierska

opracowanie Graficzne para-bUch

zDJĘcie na okŁaDceagencja shutterstock

skŁaDGroupMedia

wyDawcaośrodek Studiów wschodnich im. marka karpia centre for eastern studies

ul. koszykowa 6a, warszawatel. + 48 /22/ 525 80 00fax: + 48 /22/ 525 80 40osw.waw.pl

isbn 978-83-62936-15-1

Spis treści

TEZY /5

I. BUŁGARIA /8

1. Potencjał wydobycia – złoża, zainteresowanie firm /82. Stan prawny - wprowadzenie zakazu oraz jego modyfikacja /93. Debata nad gazem łupkowym /104. Perspektywy /13

II. CZECHY /14

1. Potencjał, uwarunkowania, stan poszukiwań /142. Debata o łupkach. Reakcje społeczne i polityczne, konsekwencje prawne /153. Perspektywy /19

III. RUMUNIA /22

1. Potencjał wydobycia – złoża, zainteresowanie firm /222. Regulacje prawne /233. Łupki w debacie publicznej i walce politycznej /234. Perspektywy /25

TABELA. Spółki branży łupkowej, które otrzymały koncesje poszukiwawcze w Bułgarii, Czechach i Rumunii (stan na sierpień 2012) /27

PRA

CE

OSW

09/

2012

5

PRA

CE

OSW

09/

2012

RA

PO

RT

OSW

09/

2012

TEZY

• W ciągu ostatniego roku Bułgaria, Czechy i Rumunia dokonały zwrotuwpodejściudogazułupkowego.Jeszczewpołowie2011rokuwładzetychpaństwmiałypozytywny(Bułgaria)lubneutralny(RumuniaiCzechy)sto-sunekdoposzukiwańiewentualnegowydobyciakrajowychzłóżsurowca,co przełożyło się na przyznanie koncesji zagranicznymfirmom specjali-zującymsięwjegoposzukiwaniachiwydobyciu(wporównaniuzPolskąliczba przyznanych koncesji jest jednak znikoma; najwięcej przyznanowRumunii,gdzieichliczbanieprzekroczyładziesięciu).Fala krytyki ze strony społeczności lokalnych, aktywistów ekologicznych, wspar-tych nierzadko przez grupy interesu przyczyniła się jednak do zmia-ny stanowiska władz. Na początku stycznia 2012 roku Bułgariawpro-wadziłacałkowityzakazposzukiwańiwydobyciagazułupkowego.Nowarumuńska ekipa rządowawmaju ogłosiłamoratoriumnaposzukiwaniategosurowcaizapowiadajegoprzedłużenieodwalatawprzypadkuzwy-cięstwawwyborachwgrudniu2012roku.Moratoriumnaposzukiwaniagazułupkowegoprzygotowująrównieżwładzeczeskie.

• Zmiana stanowiska władz omawianych państw wynika ze sprzężeniaróżnych czynników społeczno-gospodarczych oraz politycznych, wśródktórych ważną rolę odgrywały obawy społeczne związane z aspektamiekologicznymi technologii szczelinowania hydraulicznego. Narastającą nieufność społeczeństwa, bazującą na autentycznych obawach zbioro-wości lokalnych, potęgowały sprawne kampanie środowisk ekologicz-nych (stosunkowosilnierozwiniętychwtychtrzechkrajach). Nieufności sprzyjał deficyt informacji o korzyściach i zagrożeniach związanych z wydobyciem gazu łupkowego.Wżadnymzkrajówniemakonkretnychszacunkówwielkościpotencjalnychzłóż,acozatymidzie,niedasięobli-czyćzysków,jakiemogłybypłynąćzicheksploatacji.Zarazemargumentemnarzeczwstrzymaniaposzukiwańgazułupkowegobyłbrakdostosowaniakrajowychregulacjidospecyfikiwydobyciategosurowca.

• Wpływnazmianęstanowiskawładzwsprawiełupkówmiałyteżwzględypolityczne.We wszystkich omawianych państwach część klasy poli-tycznej uznała obawy przed łupkami za atrakcyjne narzędzie konsoli-dacji i mobilizacji elektoratu, a czasem wręcz walki z przeciwnikami politycznymi.Zkoleiprzedstawianiekorzyściz łupkówprzedewszyst-kim w kontekście dyskusji o bezpieczeństwie energetycznym państwaokazałosięnieskuteczne.Nadynamikędebatywsprawiełupkówwpływa

PRA

CE

OSW

09/

2012

6

PRA

CE

OSW

09/

2012

RA

PO

RT

OSW

09/

2012

równieżfakt,iżnakładasięonanakampaniewyborczewewszystkichwy-mienionychkrajach.

• Zagraniczne firmy zainteresowane eksploatacją gazu łupkowego nie stworzyły zwartych i silnych grup interesu.Firmyteniezdecydowałysięnakampaniemedialnemogącerównoważyćgłosyaktywistówekolo-gicznych,aichdziałanianiewskazywałynato,żeobecnośćwtychkrajachmadużeznaczeniezpunktuwidzeniapolitykikoncernów.Zdrugiejstro-nyniewielkiezainteresowanietematemłupkówwykazałykrajowespółkiwydobywcze.

• WładzewBukareszcie,SofiiiPradzewybrałystrategię„naprzeczekanie”i wszystkowskazuje na to, że w perspektywie średnioterminowej będąwmniej lubbardziej formalnysposóbblokowaćposzukiwania iewentu-alnąeksploatacjęgazułupkowego.Nieprzekreślatojednakszansnawy-dobyciew przyszłości.Czynnikiem pozwalającym na przewartościo-wanie stosunku do gazu łupkowego w Bułgarii, Czechach i Rumunii mógłby być ewentualny sukces wydobycia tego surowca w Polsce, któ-ra we wszystkich wspomnianych krajach jest punktem odniesienia w dyskusji na temat łupków.

• W przypadku całkowitej rezygnacji z poszukiwań krajowych złóż gazułupkowegoBułgaria,CzechyiRumuniaodbiorąsobieszansęnazwiększe-niedywersyfikacjidostawsurowcaizmniejszenieuzależnieniaoddostawzRosji.Ewentualnaeksploatacjakrajowychzłóżnaprzemysłowąskalędo-prowadziłbydoredukcjiimportuprzeważnierosyjskiegosurowca,comia-łobyszczególniedużeznaczniewprzypadkuBułgarii(Rumuniamadużezłoża gazu konwencjonalnego, a Czechy importują 1/3 gazu zNorwegii).Prawdopodobnie z tego powodu środowiska polityczne i biznesowe zainteresowane rozwojem współpracy z Rosją angażowały się w pu-bliczną krytykę łupków (w Bułgarii – silnie; w Czechach i Rumunii – incydentalnie). Należy też przypuszczać, że starały się one działać także w sposób nieformalny na rzecz wzmocnienia tej krytyki we wszystkich tych państwach.

• Wstrzemięźliwośćwładzwsprawiekrajowejeksploatacjigazułupkowegonieoznacza,żepaństwateignorująpotrzebędywersyfikacjidostawgazui poprawy bezpieczeństwa energetycznego. Bułgaria, Czechy i Rumuniaaktywnie rozbudowują transgraniczną infrastrukturę przesyłową. Po-nadtonieporzucająplanówposzukiwańieksploatacjikrajowychzłóżgazu

PRA

CE

OSW

09/

2012

7

PRA

CE

OSW

09/

2012

RA

PO

RT

OSW

09/

2012

konwencjonalnego i wykorzystania alternatywnych wobec gazu źródełenergii.BułgariaiRumuniaotwierająsięnainwestorówzainteresowanychposzukiwaniami węglowodorów na szelfie Morza Czarnego; wszystkiepaństwamająteżprogramyrozbudowyenergetykijądrowej.Wtymkon-tekściezarzuty wobec władz o sprzyjanie interesom rosyjskim bądź o ignorowanie szansy na poprawę bezpieczeństwa energetycznego są odosobnione i nie mają większego znaczenia w debacie publicznej.

PRA

CE

OSW

09/

2012

8

PRA

CE

OSW

09/

2012

RA

PO

RT

OSW

09/

2012

I. BUŁGARIA

1. Potencjał wydobycia – złoża, zainteresowanie firm

Dotychczasnieprzeprowadzonokompleksowychbadańwielkościzłóż.Przedwprowadzeniemzakazubułgarskiministergospodarki ienergetykisugero-wał,żewielkośćzłóżoscylujemiędzy300mldm3a1bilionemm3gazu.Ministerniepowoływałsięjednaknajakiekolwiekoficjalneraporty.Dotychczasjedy-nieamerykańskaAgencjaInformacjiEnergetycznej(EIA)podałabardzoprzy-bliżoneszacunki,zktórychwynika,żenaterenieBułgarii,RumuniiiWęgier(ocenianych łącznie)znajduje sięokoło 538mldm3możliwegodowydobyciagazułupkowego.JakdotądjedynąpotwierdzającąobecnośćtegogazuwBuł-gariibyłafirmaDirectPetroleum,którawewrześniu2010rokupoinformowa-ła,żewedługwstępnychszacunkównaobszarzekoncesjiŁoweczznajdujesięokoło300mldm3gazułupkowego.

Rzetelnaocenawielkościbułgarskichzłóżgazułupkowegojestobecnieniemoż-liwa,gdyżnapoczątkustycznia2012rokuwprowadzonocałkowityzakazstoso-waniametodyszczelinowaniahydraulicznego,wykorzystywanejzarównopod-czasposzukiwań,jakiwydobyciategosurowca.Coprawdainstytutynaukowemogąprowadzićbadaniaoceniającewielkośćzłóż,alezzastrzeżeniem,żeniebędąwichtrakciestosowaćtejmetodyiniebędąwykorzystywaćswoichbadańdocelówkomercyjnych.Wpraktycewięcmożliwesąbadaniajedynienaogra-niczonąskalę,przywykorzystaniuanalizgeologicznych(badaniapróbekskał).

Przed wprowadzeniem zakazu zainteresowanie poszukiwaniami gazu nie-konwencjonalnego w Bułgarii deklarowało kilkanaście firm. Najważniejsząz nich był amerykański koncern Chevron, który wmaju 2011 roku wygrałprzetargnaposzukiwaniagazuwobrębielicencjiNowyPazar(umowykon-cesyjnej ostatecznie nie podpisano). Zainteresowane poszukiwaniami gazułupkowegodeklarowałyrównieżkanadyjskaParkPlatsEnergyiwspomnianaamerykańskaDirectPetroleum,któremająlicencjeposzukiwawczewBułga-rii(zob.Tabela,str.27).WśrodowiskachekologówpojawiłysięteżspekulacjecodoewentualnychposzukiwańprowadzonychprzezspółkęRosgeokom(po-wiązanązrosyjsko-bułgarskąspółkąOvergas),któraposiadalicencjęwrejo-niewsiRogozinawpółnocno-wschodniejBułgarii.Wbezpośrednimsąsiedz-twietegoobszaruznajdujesiębloklicencyjnyNowyPazar,gdziemiałdziałaćChevron.PaństwowaspółkagazowaBulgargaz,którajestgłównymdystrybu-toremgazunarynkuwewnętrznym,niezadeklarowaładotychczaszaintere-sowaniaposzukiwaniamigazułupkowego.

PRA

CE

OSW

09/

2012

9

PRA

CE

OSW

09/

2012

RA

PO

RT

OSW

09/

2012

Ewentualne odkrycie znacznych złóż gazu łupkowego i ich eksploatacja naprzemysłowąskalępoprawiłbypoziombezpieczeństwaenergetycznegoBuł-garii. Gaz ziemny co prawda stanowiłw 2011 roku zaledwie 12%w bilansieenergetycznymkraju,aleBułgariajestwbardzowysokimstopniuuzależnio-naodimportusurowca.Krajowewydobyciezaspakajamaksymalnie15%zapo-trzebowania,apozostałączęść–importzRosji.

2. Stan prawny – wprowadzenie zakazu oraz jego modyfikacja

Przedwprowadzeniemzakazustosowaniatechnologiiszczelinowaniahydrau-licznegobułgarskieprzedsiębiorstwaposzukującegazułupkowegofunkcjono-waływoparciuoregulacjeprawneobejmującekażdą tradycyjnądziałalnośćposzukiwawcząiwydobywczą.Sytuacjętęcałkowiciezmieniłzakazstosowa-niatechnologiiszczelinowaniahydraulicznego,przyjęty18stycznia2012rokuprzezbułgarskiparlament.Zakaz jestbezterminowy,a jegoewentualnezła-maniegroziutratąkoncesjiorazkarąfinansową.Wszystkiepodmioty,któreprowadziłydziałalnośćposzukiwawczągazulubropynaftowej,musiaływcią-gu trzech miesięcy po wprowadzeniu regulacji przedstawić służbom geolo-gicznymdeklaracjędotyczącąstosowanychmetodposzukiwańiwydobycianaswoichzłożach.

Wprowadzenie zakazu doprowadziło do znacznego zamieszania w działal-ności sektora wydobywczego.W lutym 2012 rokuMinisterstwo EnergetykiiGospodarkipodało,żekonstrukcjaprzyjętegozakazude factouniemożliwiawydobyciegazukonwencjonalnegonagłębokichzłożachorazkorzystaniezje-dynegowkrajuzbiornikagazowegowChiren(gdziewtłaczanogazpoddużymciśnieniem).Wzwiązkuztympowołanotymczasowąkomisjęparlamentarną,któramiałaprzygotowaćmodyfikacjęprawawtakisposób,abymożliwebyłowydobyciegazukonwencjonalnegoikorzystaniezmagazynu.Zmianyzosta-łyzatwierdzoneprzezparlamentwpołowieczerwca.Zestyczniowejregula-cjiwykreślonofragmentdotyczącyciśnienia20atmosferjakogórnejgranicywtłaczaniasubstancjichemicznychpodziemię.Jednocześniewzakazieutrzy-manoprzepiszabraniającycałkowiciestosowaniametodyszczelinowaniahy-draulicznego oraz wszelkich technologii, które poprzez rozbijanie strukturskalnychsłużąwydobyciugazulubropy.

Uchwalonyprzezparlamentzakazmaformędecyzji („rieszenie”),anieregu-lacjiustawowej.Formułataoznacza,żeprzepisymogąbyćstosunkowoszyb-ko zmienione lub wycofane. Było to przedmiotem ostrej krytyki środowiskprotestującychprzeciwkołupkom,któredomagałysięwprowadzeniazakazu

PRA

CE

OSW

09/

2012

10

PRA

CE

OSW

09/

2012

RA

PO

RT

OSW

09/

2012

ustawowego.RządpremieraBojkiBorisowadotychczasodmawiał spełnieniategopostulatu,wskazując,żeobecneregulacjesąwystarczające.Mimotofurt-kadoewentualnychzmiannie jestzamknięta.Odkwietnia2012rokudziałatymczasowakomisjaparlamentarnads.regulacjidziałalnościposzukiwawczejiwydobywczej.Komisjaprzygotowaławspomnianąmodyfikacjęstyczniowe-gozakazuszczelinowania,alepomimowykonaniaswojegozadanianiezostałarozwiązana(wczerwcujejmandatzostałprzedłużonyokolejnetrzymiesiące).

3. Debata nad gazem łupkowym

DebatanatematgazułupkowegowBułgariirozpoczęłasięwmaju2011rokuwrazzwygraniemprzezamerykańskąspółkęChevronprzetargunakonce-sjęposzukiwawcząnazłożuNowyPazar.Wejście jednegoznajbardziejzna-nychkoncernówenergetycznychorazfakt,iżzgodniezporozumieniemame-rykańska spółka miała zapłacić za koncesję rekordową sumę 30 mln USD,wprowadziło temat gazu łupkowego do głównego nurtu debaty publicznej.Wątekzagrożeńzwiązanychzwydobyciemgazu łupkowego stał się jednymznajpopularniejszychtematówomawianychwprasie,telewizjioraz–przedewszystkim–wInternecie.Wmediachpojawiłosiębardzodużoinformacjido-tyczącychtakżestanupracwinnychpaństwach,alenajczęściejwnegatyw-nymkontekście(przykładytrzęsieńzieminaobszarachkoncesyjnychwUSA,skandalkorupcyjnyprzyprzyznawaniukoncesjiwPolsce).

Dośćszybkowykrystalizowałysiędwaobozy–zwolennikówiprzeciwnikówgazułupkowego.Wobozie zwolennikówgazułupkowegoniemaldoostatniejchwiliznajdowałsięmniejszościowyrządtworzonyprzezcentroweugrupo-wanieObywatelenarzeczEuropejskiegoRozwojuBułgarii(GERB).Wdebaciedotyczącejłupkówbrałudziałprzedewszystkimministergospodarkiienerge-tykiTrajkoTrajczew,podczasgdypremierBojkoBorisowunikałpublicznychdeklaracji.Załupkamiopowiedziałosięteżwywodzącesięzdawnejopozycjiantykomunistycznej niewielkie prawicowe ugrupowanie Niebieska Koalicjaorazgrupanaukowcówiekspertówenergetycznych.DonajbardziejznanychnależeliprofesorgeologiiKristalinaStojkowazPaństwowegoInstytutuGeo-logicznegoorazIlianWasiliew,ekspertds.energetycznychibyłyambasadorBułgariiwMoskwie.Ważnym podmiotemw kampanii na rzeczwydobyciagazułupkowegobyłaambasadaUSAwSofii–ambasadorJamesWarlickbar-dzo częstowypowiadał sięmediach,podkreślająckorzyścipłynącezwydo-byciagazułupkowego.Charakterystycznebyłojednocześnieto,żewdebaciepublicznejniebraliudziałuprzedstawicielespółekposzukującychwBułgariitegosurowca.

PRA

CE

OSW

09/

2012

11

PRA

CE

OSW

09/

2012

RA

PO

RT

OSW

09/

2012

Zwolennicygazułupkowegoakcentowalifakt,żegaztenstanowiszansępopra-wybezpieczeństwaenergetycznegoorazprzyniesiekorzyścifinansowebułgar-skiejgospodarce.MinisterenergetykiigospodarkiTrajkoTrajczewpodkreślałprzedewszystkim,żeewentualnewydobyciedoprowadzidospadkucengazu,dywersyfikacji źródeł, zwiększenia zatrudnienia oraz przyniesie korzyści fi-nansowezopodatkowaniafirm.Działaniarządusprowadzałysiędojednostron-niepozytywnegoprzekazudotyczącegogazu łupkowego,azarazemunikaniakwestiinajbardziejkontrowersyjnychibudzącychspołecznezaniepokojenie–ewentualnychzagrożeńdlaśrodowiska.Zaniedbaniawpolityceinformacyjnejdoskonaleuwidaczniałbrakkonsultacjispołecznychorazfakt,iżjedynadebataparlamentarnawsprawiełupkówodbyłasięwprzededniuwprowadzeniazaka-zu.Środowiskaeksperckiebyłymocnopodzielonewkwestiiłupków,aleprze-ważałygłosyokoniecznościsamegozbadaniawielkościbułgarskichzasobów.

Natlekampaniirząduorazfirmenergetycznychwyraźniewyróżniałasiędyna-miczna,profesjonalnieprzygotowanainowatorskakampaniaprzeciwników gazu łupkowego.Obóztenskupiłdziesiątkiorganizacjiistowarzyszeńekolo-gicznychorazniemalwszystkie(pozawspomnianąNiebieskąKoalicją)opozy-cyjnepartiepolityczne.Wpoczątkowymokresienajaktywniejszebyłystruktu-ryekologów,którepowołały„SpołecznąInicjatywęnarzeczzakazuposzukiwańiwydobyciagazułupkowegometodąszczelinowaniahydraulicznegowBułga-rii”.Strukturakoordynowałaorganizacjędemonstracjiwcałymkrajuorazzbie-raniepodpisówpodprojektemustawowegozakazuszczelinowaniahydraulicz-nego(zebranoponad50tys.podpisów).Wszczytowymmomencie–wstyczniu–protestyzgromadziłyłączniekilkanaścietysięcyosóbw20miastachcałegokraju.Wtrakciemanifestacjiwykorzystywanochwytliwehasłaiprofesjonalnieprzygotowane transparenty, podkreślającemożliwość zanieczyszczeniawodypitnejiwywołaniaewentualnychtrzęsieńziemi.LiderzyInicjatywy–BorislawSandoworazMarianaHristowa–bardzoczęstopojawialisięmediachpublicz-nych.RównoleglerozwijałsięruchprzeciwnikówgazułupkowegowInternecie.Przeciwnicygazułupkowegostworzyliwielestroninternetowych(wśródnaj-ważniejszychhttp://www.zonabg.com,http://shalegas-bg.eu)orazbyliaktyw-ninaportalach.Głównymichprzesłaniemjestgroźbakatastrofyekologicznej,wskazująteżnasłabośćbułgarskichprocedurochronyśrodowiska.Aktywiściostroatakowali równieżprzedstawicieli środowisknaukowychprzychylnychłupkom,sugerując,iżichzaangażowaniewynikazpowiązańzamerykańskimbiznesemlubsłużbamispecjalnymi.

Do przeciwników dołączyli też szybko przedstawiciele ugrupowań po-litycznych, przede wszystkim postkomunistycznej Bułgarskiej Partii

PRA

CE

OSW

09/

2012

12

PRA

CE

OSW

09/

2012

RA

PO

RT

OSW

09/

2012

Socjalistycznej(BSP).Kandydattejpartiiwpaździernikowychwyborachpre-zydenckich,IwajłoKalfin(uzyskałdrugiwynikwkraju,prezydentemzostałkandydatGERB)uczyniłzesprzeciwuwobecgazułupkowegojednozeswoichgłównych haseł kampanii prezydenckiej. Posłowie tego ugrupowania braliteżaktywnyudziałworganizacjipoczątkowegoetapuprotestówspołecznychorazprzedstawiliustawowyprojektcałkowitegozakazuszczelinowaniahy-draulicznego. Posłowie BSP podkreślali, że wykorzystanie szczelinowaniastanowiśmiertelnezagrożeniedlazdrowia ludzi i jestszkodliwedlaśrodo-wiska.Pojawiłsięteżargument,żerozwójtejtechnologiibędziesięodbywałkosztemwspieranejprzezBSPenergetykijądrowej.Najaktywniejsipolitycybiorącyudziałwkampaniiłupkowejkojarzenisązreprezentowanieminte-resówlobby jądrowegowBułgarii,azarazemprzychylnizacieśnianiurela-cjienergetycznychzRosją,m.in.byliministrowieenergetykiwrządzieBSPRumenOwczarowiPetarDimitroworazposełtejpartiiPetkoKorumbaszew.W debacie publicznej pojawił się też motyw obrony interesu narodowegoiprzeciwdziałaniaeksploatacjirodzimychzasobówprzezobcykapitał.Reto-rykętęstosowałaprzedewszystkimksenofobicznapartiaAtak,której liderczęstogłosiantyamerykańskiehasła.

Pozapolitykamiiekologamisceptycznieołupkachwyrażalisięteżprzedsta-wicielesilnierozwiniętegowBułgariiprzemysłujądrowego.PrzewodniczącyBułgarskiegoForumAtomowegoBulatom i szanowanyekspertwdziedzinieenergetykijądrowejBogumiłManczewpodkreślał,żełupkisąprojektempoli-tycznymigroźnymdlaśrodowiska.JegofirmaRiskEngineeringm.in.byłateżzaangażowanawrealizowanywspólniezRosjąprojektelektrowniatomowejwBelene.GERBporzuciłrealizacjętegoprojektuwmarcu2012roku,aleBula-tomprzybardzomocnymwsparciuzestronyBSPprowadziobecniekampanięnarzeczpowrotudojegorealizacji.

Presjaśrodowiskekologicznychorazwiększościugrupowańpolitycznych,jakrównieżnarastającadynamikaprotestówspołecznych(wpołowiestyczniaod-byłysięprotestyw20miastachwcałymkraju),miałykluczowywpływnana-głązmianęstanowiskarząduwsprawiełupków.PremierBorisowstwierdził,żeniebędzieforsowałposzukiwańiwydobyciagazułupkowegowbrewopi-niipublicznej,arządzącaGERBdoprowadziładobłyskawicznegouchwaleniaprzezparlamentcałkowitegozakazuposzukiwańiwydobyciasurowca.Szyb-ka zmiana stanowiska rząduw sprawie łupkówbyła dużym zaskoczeniem.PremierBorisowznanyjestjednakztego,żewsprawachbudzącychkontro-wersjeczęstozmieniazdanie,kreującsięprzytymnaprzywódcęwsłuchanegowgłosspołeczeństwa.

PRA

CE

OSW

09/

2012

13

PRA

CE

OSW

09/

2012

RA

PO

RT

OSW

09/

2012

Błyskawicznytrybwprowadzeniazakazuwywołałspekulacje,żeśrodowiskaekologówicałakampaniabyławspieranaprzez„ukrytychaktorówzewnętrz-nych”.Tegotypuzarzutyformułowałprzedewszystkimbyłyministerener-getykizrząduGERBTrajkoTrajczew,którysugerował,żekampaniaprzeciw-ników łupkóww Bułgarii była koordynowana przez zagraniczną firmę PR.ZarzutydotyczącedziałaniaprzeciwnikówgazułupkowegowinteresieRosjiformułowała teżNiebieskaKoalicja,która jako jedynapartiapolitycznagło-sowałaprzeciwkowprowadzeniuzakazumetodyszczelinowaniahydraulicz-nego.Jejstanowiskowobecłupkówjestjednakodosobnione,anabułgarskiejsceniepolitycznej istnieje szerokikonsensusw sprawieutrzymania zakazuposzukiwańiwydobyciagazułupkowego.

4. Perspektywy

Temperaturaspołecznejdebatywokółgazułupkowegospadłapowprowadze-niuparlamentarnegozakazuszczelinowaniahydraulicznegoikoncentrujesięobecniejużnienazasadnościwprowadzeniazakazu,alejegoskuteczności.Nabułgarskiej sceniepolitycznejutrzymuje siępostawa sprzeciwuwobecgazułupkowego.GdynowyministerenergetykiDelianDobrew(objąłstanowiskowmarcu 2012 roku poministrze Trajkowie, który został zdymisjonowany)ogłaszał, iżkoniecznabędziemodyfikacjazakazuszczelinowania,wyraźniepodkreślał,żenieoznacza to jednocześnieprzyzwolenianawydobyciegazułupkowego. Niemniej jednak obóz przeciwników gazu łupkowego zarzuciłrządowichęćodejściaodwprowadzonychrozwiązańizagroziłwznowieniemprotestów.Społecznainicjatywaprzeciwnikówgazułupkowegopodtrzymujejednocześnie postulatwłączenia zakazu poszukiwań iwydobycia gazu łup-kowego do prawa geologicznego.Debata na temat gazu łupkowego toczy sięwięcniewokółkwestiizasadnościwprowadzonegozakazu,alepytania,czydotychczasoweregulacjewwystarczającymstopniugwarantują,iżposzuki-wania iwydobycie gazu łupkowegoniebędąkontynuowane.Wydaje się to przesądzać, iż co najmniej w średniej perspektywie nie ma realnej możli-wości wycofania się Bułgarii z wprowadzonego zakazu poszukiwań i wy-dobycia gazu łupkowego.

PRA

CE

OSW

09/

2012

14

PRA

CE

OSW

09/

2012

RA

PO

RT

OSW

09/

2012

II. CZECHY

1. Potencjał, uwarunkowania, stan poszukiwań

Raport amerykańskiej Agencji Informacji Energetycznej opublikowanyw czerwcu 2011 roku wspomina o złożach gazu łupkowego na terytoriumCzech,nieprecyzujejednakichwielkości.PrzychylnełupkomkierownictwoCzeskiej Unii Gazowej (zrzeszenie firm sektora gazowego) szacuje możliwewydobyciena5–10%rocznejkrajowejkonsumpcjigazu(400–800mlnm3),niepodającprzytymwielkościzasobów,aniechętniwydobyciuekolodzytwier-dzą,żezłożatesąwielokrotniemniejsze(żadnazestronniewymieniajednakwiarygodnychźródełswoichinformacji).

WCzechachpanujeprzekonanie,żeewentualnaeksploatacjagazuzłupkówniebędziemiaławiększegowpływunabilansenergetycznykraju.ZtakiegozałożeniawychodzirównieżMinisterstwoPrzemysłuiHandlu,którewprzy-gotowywanejobecnieaktualizacjistrategiienergetycznejniebierzepoduwa-gękrajowychzłóżgazułupkowego.

Obecniegazziemny,którystanowiokoło20%bilansuenergetycznegoCzech,wponad90%pochodzizimportu.NiecałedwietrzeciesurowcadostarczanejestzRosji,resztęstanowigazzakontraktowanywNorwegiiorazkupowanynaniemieckiejgiełdziegazu.

Wiosną2011rokufirmyCuadrillaMorava(brytyjskikoncernCuadrilla)orazBasGasEnergia(australijskikoncernHuttonEnergy)złożyływczeskimMini-sterstwieŚrodowiskaNaturalnegopodaniaowydaniekoncesjinabadaniazłóżgazułupkowegowtrzechwybranychprzeznielokalizacjach.Podkoniec2011rokufirmaBasGasEnergiaotrzymałapięcioletniąkoncesjęnaposzukiwaniezłóżwrejoniemiastTrutnov,BroumoviNáchod,położonychniedalekogra-nicyzPolską,afirmaCuadrillaMoravadostałaanalogicznąkoncesjęwokoli-cymiastHranice,KopřivniceiValašskéMeziříčínaMorawachWschodnich.Trzeciakoncesja,októrąaplikowałafirmaBasGasEnergia,obejmującaobszarwokolicyCzeskiegoKrasu imiastaBeroun, ok. 30kmodPragi,nie zostałajaknarazierozpatrzonazprzyczynproceduralnych.ZanalizyCzeskiegoIn-stytutuGeologicznegowynika,żezłożagazułupkowegomogąsięznajdowaćrównieżnapołudniowychMorawachwokolicachHodonina iBřeclavaorazwpaśmieKarpatprzygranicyzeSłowacją.

PRA

CE

OSW

09/

2012

15

PRA

CE

OSW

09/

2012

RA

PO

RT

OSW

09/

2012

Przyznaniekoncesjibezkonsultacjizzainteresowanymiwładzamilokalnymiwywołałosprzeciwzestronysamorządów.Wrezultacieuruchomioneprzeznieproceduryodwoławczezablokowałypraceposzukiwawczenaobuprzyzna-nychobszarachkoncesyjnych.OpóraktywistówekologicznychimieszkańcówzTrutnovaiNáchoduskłoniływkwietniu2012rokuministraśrodowiskaTo-mášaChalupędopodjęciadecyzjioanulowaniukoncesjidlatamtejszegoobsza-ruiponownymrozpatrzeniuwnioskuojejprzyznanie.Analizowanyobecnieprzezministerstwowniosekokoncesjęzłożonyponownieprzezzaintereso-wanątymterenemfirmęBasGasEnergiadotyczyjużobszaruzwyłączeniemnajcenniejszych przyrodniczo terenów.W sierpniu 2012 rokuMinisterstwoŚrodowiskaNaturalnegopodjęłoanalogicznądecyzjęoanulowaniukoncesjiiponownymrozpatrzeniuwnioskudlaobszaruMorawWschodnich.

Obokzagranicznychkoncernówtematemłupkówinteresująsiętakżepodmio-tyczeskie,przedewszystkimfirmaMNDkontrolowanaprzezmiliarderaKa-relaKomárka.MND,współpracującawPolscezkilkomafirmamibadającymizłożagazułupkowego,szukaobecniepartneradoprzeprowadzeniaodwiertównazłożachgazukonwencjonalnego,położonychnapołudniowychMorawachprzygranicyzAustrią.

2. Debata o łupkach. Reakcje społeczne i polityczne, konsekwencje prawne

Kontrowersjewokółwydobyciagazułupkowegoniesąistotnymtematemdeba-tyogólnokrajowejwCzechach,wzbudziłynatomiastdużeemocjewregionachobjętychpotencjalnymwydobyciem.Czeskadebatanatematwydobyciagazułupkowegonabrałatempawmarcu2012rokuwrazzpierwszymiprotestamiprzeciwnikóweksploatacjizłóżiwzrostemzainteresowaniamediów.Tondys-kusji nadają grupy aktywistówekologicznych, domagających się ogólnokra-jowego zakazu stosowaniametody szczelinowania hydraulicznego (koalicjaStopHF).Zaktywistamiwspółpracująsamorządowcy,wspieraniprzezpolity-kówszczeblakrajowego,pochodzącychztychżeregionów.Podrugiejstroniestojąfirmyposiadającekoncesjewydobywcze,sporadyczniewspieraneprzezreprezentantówbranżygazowej.Perspektywawyborówsamorządowychpo-łączonychzwyboramidoSenatu(1/3mandatów)wyznaczonychnapaździer-nik2012roku,sprzyjaupolitycznianiutematułupkówiaktywizacjilokalnychwładz.Ośsporunieprzebiegajednakwzdłużliniipartyjnej:naterenachkon-cesyjnychzazakazemszczelinowaniaopowiadająsięzarównoprzedstawicie-lepartiirządzących,jakiopozycyjnych–żadenzlokalnychpolitykówniezde-cydowałsięotwarcieopowiedziećzawydobyciemgazuzłupków.

PRA

CE

OSW

09/

2012

16

PRA

CE

OSW

09/

2012

RA

PO

RT

OSW

09/

2012

Rządprzezdługiemiesiąceniezabierałgłosuwtejdebacie,wzwiązkuzczymprzezekologicznychaktywistówprzedstawianybyłjakozwolennikwydoby-cia.Sytuacjatazmieniłasięwkwietniu2012roku.Podjęteprzezministraśro-dowiskanaturalnegodecyzjeoanulowaniukoncesjiiponownymrozpatrzeniuwniosków o poszukiwanie surowca oraz zapowiedźwprowadzeniamorato-riumstawiająministraśrodowiskapomiędzyprzeciwnikamiazwolennikamiłupków. Bardziej przychylni poszukiwaniom łupków przedstawicieleMini-sterstwaPrzemysłuiHandluowielerzadziejzabierajągłoswdebaciełupko-wej. Premier PetrNečasnie komentował publicznie perspektywwydobyciategosurowcawCzechach.

WprzypadkuCzechdyskusjana tematewentualnej szkodliwości szczelino-waniahydraulicznegodlaśrodowiskanaturalnegowpisujesięwszeregdebatekologicznych,regularnietoczonychwmediach.DużywpływnapostrzeganieśrodowiskanaturalnegowCzechachmająszkodyekologiczne,spowodowaneponadczterdziestoletniąrabunkowąeksploatacjązłóżsurowcówwokresiesys-temukomunistycznego.Wartośćrozpisanegoprzezrządprzetargunalikwi-dacjępozostałychjeszczeszkódszacowanajestnaokoło2,3mldeuro.KwestieekologicznesąszczególnienośnewtakichmiejscachjakOstrawa,zaliczanadomiast znajwiększymzanieczyszczeniempowietrzawUE, czypółnocno-za-chodnieCzechy,zdewastowaneprzezodkrywkowekopalniewęglabrunatne-go.Parlamentarzyściztychobszarów(bezwzględunaprzynależnośćpartyj-ną)eksponująsprawyochronyśrodowiskawdebaciepolitycznej.OwysokimstopniuzainteresowaniaCzechówproblematykąekologicznąmożeświadczyćrównieżsukcesPartiiZielonych,którawlatach2006–2010wchodziławskładkoalicjirządowej(czterytekiministerialne),ajejpopularnośćwciążoscylujewokolicach5-procentowegoproguwyborczego.

Charakterystyczna dla Czech jest również duża aktywność pozarządowychorganizacjiekologicznych,którychdziałaniaregularniestająsiętematemde-batogólnokrajowych.Dotycząonezarównoproblemówczystoekologicznych(np.blokowaniewycinkidrzewzaatakowanychprzezkornikiwPNSzuma-wa), jak i tematówszerszych, takich jakbudowanowychbloków jądrowychwelektrowniwTemelínie czy elementów tarczyantyrakietowej (planybu-dowyradarunapoligonieBrdy).Niektóreorganizacje,zwłaszczateaktywniewystępujące przeciw energetyce atomowej, dostają fundusze od grantodaw-cówaustriackich(równieżinstytucjipaństwowych).

Czescyzwolennicyposzukiwańgazułupkowegoprzekonują,żekrajowezłożasurowcanietylkomająszansępoprawićbezpieczeństwoenergetycznekraju,

PRA

CE

OSW

09/

2012

17

PRA

CE

OSW

09/

2012

RA

PO

RT

OSW

09/

2012

ale również pomóc gospodarczo regionom. W raporcie przygotowanym nazlecenieMinisterstwaŚrodowiskaNaturalnegowczerwcu2011 rokuCzeskiInstytutGeologiczny(ČGS)zarekomendowałrozpoczęciebadanianajbardziejobiecującychlokalizacji.W opiniiČGS,gazłupkowyjestistotnymkrajowymiekologicznymźródłemenergii,a ryzykadlaśrodowiskanaturalnegozwią-zanezwydobyciemsąakceptowalne,pod warunkiemzachowanianależytejstaranności.ZaposzukiwaniamigazuopowiedziałsięrównieższefCzeskiejUniiGazowej,argumentując,żetylkoseriaodwiertówpozwolirzeczowooce-nić,czywydobyciejestopłacalne,dlategobłędemjestblokowaniepracyfirm,którechcązbadaćzłożazawłasnepieniądze.PodobnestanowiskozajęłoMini-sterstwoPrzemysłuiHandlu.Zwolennicyposzukiwańgazułupkowegoprze-konujątakże,żedotychczasowedoświadczeniazwydobyciempotwierdzają,iżtechnologiaszczelinowaniahydraulicznegoniezagrażaśrodowiskunatural-nemu.Czescyparlamentarzyściniepodzielajątegozdaniaiżadenznichniepoparł otwarcieposzukiwańgazu łupkowego. Jedyniedwaj czescyposłowiewParlamencieEuropejskim,zasiadającyzramieniaODS–HynekFajmoniOl-dřichVlasákopowiedzielisięzawierceniamipróbnymi.ZaeksploatacjązłóżgazułupkowegosąteżśrodowiskabliskieprezydentowiVáclavoviKlausowi,np.założonyprzezprezydentathinktankCentrumnarzeczGospodarkiiPo-lityki(CEP).

PrzeprowadzeniewierceńposzukiwawczychwCzechachpopiera takżemi-nister środowiska naturalnegoTomášChalupa. Jego zdaniem jednak przedichrozpoczęciemCzechypowinnyznowelizowaćkluczoweustawy,abyprzy-gotować odpowiednie ramy regulacyjne. We wrześniu 2012 roku ministerprzedstawił projekt moratorium na poszukiwania gazu łupkowego, któremiałobyobowiązywaćdoczerwca2014roku.Wczasieobowiązywaniamo-ratoriumczeskiewładzezamierzająm.in.określićuprawnieniaiobowiązkiposiadacza koncesji i samorządóworaz przyjąć rozwiązania uniemożliwia-jącewiercenia na najcenniejszych przyrodniczo obszarach. Przepisy, którew założeniuMinisterstwa Środowiska Naturalnegomają wejść w życie pozakończeniuokresumoratorium,zawierająszeregobostrzeń.Ministerstwozamierza przyznawać koncesje poszukiwawcze jedynie tym firmom, którezagwarantują,żeichpraceniezagrażająpodziemnymciekomwodnyminiewiążąsięzkoniecznościąpostawienialicznychwieżwiertniczych.Jeśliwy-maganiateniebędąmogłybyćspełnione,ministerstwoproponujeodłożenietematuposzukiwańgazułupkowegodoczasupojawieniasięnowychrozwią-zań technologicznych. Jaknarazienie jest jasne,czyprzyjęciemoratoriumnaposzukiwaniagazułupkowegobyłobywiążącerównieżwstosunkudojużprzyznanychkoncesji,czydotyczyłobyjedynienowychpozwoleń.

PRA

CE

OSW

09/

2012

18

PRA

CE

OSW

09/

2012

RA

PO

RT

OSW

09/

2012

Rozpoczętywmarcu2012rokuoddolnysprzeciwsamorządowcówiaktywistówekologicznychzobszarówkoncesyjnychwobecstosowaniaszczelinowaniahy-draulicznegozostałpokilkumiesiącachprzeniesionydoPragi.14czerwcapro-jektustawyzakazującejwykorzystaniemetodyszczelinowaniahydrauliczne-gonaterenieCzech,któryprzygotowalisenatorowiePetrPakostazNáchoda(bezpartyjny),JiříOberfalzerzBerouna(ODS)iPavelTrpákzTrutnova(ČSSD)przywspółpracyzlideramikoalicjiStopHFprzeszedłprzezpierwszeczytaniewSenacie.Przeciwzagłosowałjedensenator–StanislavJuránek(KDU-ČSL).Warto podkreślić, że ze względu na niewielkie zainteresowanie senatorówgłosowanieodbyłosiębezjakiejkolwiekdebaty.Wmajuprojektpodobnejusta-wyanonsowalihetmaniwszystkichczeskichregionów(odpowiednicymar-szałkówwojewództwwPolsce),naczelezMichalemHaškiem,hetmanemre-gionupołudniowomorawskiego,posłemiwiceprzewodniczącymopozycyjnejCzeskiejPartiiSocjaldemokratycznej(ČSSD).Wprzeciwieństwiedoprojektusenackiego,inicjatywahetmanówmacharakterwyraźniepartyjnyiantyrzą-dowy.ZapowiadanezłożenieprojektutakiejustawywIzbiePoselskiejbędziezatempróbąupartyjnieniatematułupkówprzezopozycyjneČSSD.

Wdebaciepublicznejniewielkiudziałbiorąprzedstawicieleczeskiegobizne-su.WreakcjinaprzychylnąłupkomwypowiedźszefaCzeskiejUniiGazowejgłoszabrałHugoKysilka–dyrektormarketingowyfirmyVemex,powiązane-gozGazpromemimporteragazuzRosji.Kysilkaprzywołałobawyzwiązanezwpływemwierceńnaśrodowiskonaturalneipodkreślił,żeniewielkispo-dziewanypotencjałwydobycianiedajeszansnauniezależnienieCzechoddo-stawgazu.Przypomniałprzytym,oprojektachbudowynowychgazociągówmającychdostarczaćsurowieczeWschodu.Niskieszacunkizłóżgazułupko-wegowCzechachsąteżprawdopodobnieprzyczyną,dlaczegogłosunatematkrajowychzłóżniezabraliprzedstawicielenajwiększychczeskichkoncernówenergetycznych.Ztegosamegowzględułupkiniesątematemwrelacjachmię-dzyPragąaMoskwączyWaszyngtonem.

Ograniczonezainteresowaniekrajowymizłożamigazu łupkowegonieprze-szkadza Czechom z uwagą śledzić, jakiwpływ na europejski rynek energiimająniekonwencjonalnezłożagazuwinnychkrajach.Niektórzyekonomiścispodziewająsię,żeewentualnyrozwójwydobyciagazułupkowegowEuropiena szeroką skalę doprowadziłby do spadkuwartości akcji państwowego gi-gantaenergetycznegoČEZ.DużeilościtaniegogazuwEuropiepodważyłybyrównieżsensownośćplanowanejbudowydwóchblokówjądrowychwTeme-línieiskłoniłybybiznesdoinwestycjiwelektrowniegazowe.Takiscenariuszjest jednakniezależnyoddecyzjiwładzwPradze.Wielewskazuje teżna to,

PRA

CE

OSW

09/

2012

19

PRA

CE

OSW

09/

2012

RA

PO

RT

OSW

09/

2012

że czeskiewładze są zainteresowane rozwojemwydobycia gazu łupkowegowPolsce.TakiscenariuszułatwiłbyCzechomdostępdotaniegosurowca,bezkoniecznościponoszeniakosztówspołecznychiekologicznych.

3. Perspektywy

Małoprawdopodobne,żebyczeskiparlamentprzyjąłcałkowityzakazstoso-wania szczelinowania hydraulicznego, spore szanse na przyjęcie ma nato-miastprzygotowanyprzezMinisterstwoŚrodowiskaNaturalnegoprojektmo-ratoriumnaposzukiwaniegazułupkowego.Czeskirządostrożniepodchodzidotematułupków,starającsięznaleźćzłotyśrodek.Zjednejstronyprzyznajeracjęprzeciwnikomszczelinowaniahydraulicznego,krytykującpomysłwier-ceńnaobszarachcennychprzyrodniczo.Z drugiejstronyprzyjmujeargumen-ty Czeskiego Instytutu Geologicznego o potrzebiewierceńw celu ustaleniawielkościzłóż.Jednocześnieministerpodkreśla,żegazłupkowy„nigdzienieucieknie”,awprowadzeniemoratoriumniezmniejszaszansnaprzyszłezyski.Należyprzypuszczać,żejednym z celów tej strategii jest przyjrzenie się, jak z problematyką gazu łupkowego poradzi sobie Polska.

Wzałożeniuministraśrodowiskawokresietrwaniamoratoriumnaposzuki-waniagazułupkowegoparlamentmiałbyznowelizowaćustawęopracachgeo-logicznych,ustawęgórniczą,ustawęoocenieoddziaływaniana środowiskonaturalneorazrozporządzenieoekonomicznejeksploatacjizłóżiwydawaniuzezwoleńnaeksploatację.Wątpliwościdotyczącegazu łupkowegonakładająsięnabudzącądużekontrowersjedyskusjęotzw.limitachterytorialnychwy-dobyciawęglabrunatnegowpółnocno-zachodnichCzechach.Podwpływemsilnejkoalicjiposłówpochodzącychztychterenów(przedewszystkimMila-naŠťovíčka)rządzamierzaznowelizowaćustawęgórniczą,takabyuniemoż-liwićwywłaszczeniawzwiązkuzwydobyciemsurowców.Przyjęcie takiegorozwiązaniaznacznieograniczyłobyeksploatacjęjakichkolwieknowychzłóż,wtymgazułupkowego.

PRA

CE

OSW

09/

2012

20

PRA

CE

OSW

09/

2012

RA

PO

RT

OSW

09/

2012

ANEKS

Sytuacja na poszczególnych obszarach potencjalnego wydobycia gazu łupkowego w Czechach

• Trutnov

Najpoważniejszeprotestyprzeciwwykorzystaniumetodyszczelinowaniahy-draulicznegomiałymiejscenagraniczącymzPolskąobszarzekoncesjiTrut-nov, przyznanej firmie BasGas. Sprzeciw samorządowców okolic Trutnovawynika przedewszystkim z obawy przed zanieczyszczeniem lokalnych za-sobówwodymineralnejorazznegatywnychdoświadczeń,jakiewiążąsięzeszkodami spowodowanymi wydobyciem węgla kamiennego w poprzednichdziesięcioleciach. Lokalni politycy podkreślali przy tym, że dotychczasowapolitykaMinisterstwaŚrodowiskaNaturalnegoblokowałaiograniczałajakie-kolwiekprojektybudowlaneiinfrastrukturalnewokolicy,uzasadniajączaka-zywłaśnietroskąośrodowisko.Dlategoteżzezwolenienaposzukiwaniagazułupkowego,wydanebezkonsultacjizlokalnymiwładzami,byłodlanichnie-zrozumiałe.WładzeNáchodu,liczącwswoichdziałaniachprzeciwwydobyciugazułupkowegonawspółpracęzgminamiwPolsce,podjęłyrównieżrozmowyzwładzamiKudowy-Zdroju.

W obszarze koncesyjnym Trutnov na czele protestujących samorządowcówstanąłLubomírFranc,hetmanregionuHradecKralovezramieniaČSSD,któryjesieniątegorokubędziesięubiegałoreelekcję.6marcahetmanzaprosiłsta-rostówzregionudoNáchodu,gdziespotkalisięzprzedstawicielamiMinister-stwaŚrodowiskaNaturalnegoorazfirmyBasGas.Podczasspotkaniastarosto-wiepodpisalitzw.DeklaracjęNachodzką,wktórejsprzeciwilisięstosowaniutechnologiiszczelinowaniahydraulicznegowregionieizadeklarowaliwspół-pracęprzykolejnychkrokach.Samorządyodwołałysięoddecyzjiowydaniukoncesji, wstrzymując działania firmy Basgas. Działania samorządowcówzTrutnovaiokolicniewątpliwiemiaływpływnakwietniowądecyzjęMini-sterstwaŚrodowiskaNaturalnegooanulowaniuiskierowaniudoponownegorozpatrzeniadecyzjioprzyznaniukoncesjifirmieBasGasnatymobszarze.

Z obszaru Trutnova i okolicwywodzą się również środowiska ekologównaczelezaktywistąJiřímMalíkiem,lideremstowarzyszeniaŻywaWoda,którepowołałykoalicjęStopHF.Koalicja,skupiającaobecnieorganizacjeekologówzcałegokraju,stawiasobiezacelwprowadzenieprawnegozakazuszczelino-waniahydraulicznegowCzechach,któreichzdaniemprowadzidoskażenia

PRA

CE

OSW

09/

2012

21

PRA

CE

OSW

09/

2012

RA

PO

RT

OSW

09/

2012

wódgruntowych.Malík,cieszysiędużymzainteresowaniemmediówzczeskąpaństwowątelewizjąnaczele.

Oddzielnągrupęosóbnegatywnienastawionądobadańzłóż iwydobyciagazułupkowegonaterenachcennychprzyrodniczotworząwładzeparkówkrajobrazo-wych,znajdującychsięnaobszarachkoncesyjnych.IchstanowiskopopierająteżwładzeczeskiegoKarkonoskiegoParkuNarodowego,którygraniczyz terenemkoncesjiTrutnovorazniektórzyekspercizCzeskiegoInstytutuGeologicznego.

• Wschodnie Morawy

W przeciwieństwie do okolic Trutnova i Berouna, początkowo władze sa-morządowe z obszaru koncesyjnego w okolicach miasta Valašské MeziříčínaMorawach jednoznacznie popierały poszukiwania gazu łupkowego. Fir-ma Cuadrilla Morava cieszyła się nawet przychylnością lokalnych środo-wiskekologicznych,które zwracały jedynieuwagęna to, że odwiertybędąmusiałyomijaćterenparkukrajobrazowegoBeskidy.Nastawieniesamorzą-dowcówispołecznościlokalnejzmieniłosięzczasem.Wpływnatomiałnietylkonieprzychylnyłupkomprzekazmedialny,alerównieżocenaekspertówCzeskiego InstytutuGeologicznegoprzygotowananazlecenieMinisterstwaŚrodowiskaNaturalnego.Wynikazniej,żeobszarWołoszczyznyMorawskiej(Valašsko)jestzbytcennyiwrażliwynaingerencjęczłowieka,abyprzepro-wadzaćnanimodwiertypróbne.Wefekciestarostowieztegoobszarukon-cesyjnegopoparlikoalicjęStopHForazzgłosiliswojeuwagiwramachpro-ceduryodwoławczejwMinisterstwieŚrodowiskaNaturalnego,tymsamymblokującrealizacjękoncesjinaposzukiwaniegazu.Wsierpniu2012rokumi-nisterstwoanulowałokoncesjęiprzekazałowniosekfirmyCuadrillaMoravadoponownegorozpatrzenia.

• Beroun

FirmaBasGasEnergiaaplikowałarównieżokoncesjęnaposzukiwaniegazułupkowegonatereniewokolicyCzeskiegoKrasuimiastaBeroun,ok.30kmnaZachódodPragi.Mimoiżwniosektenniezostałjaknarazierozpatrzonyzprzyczynproceduralnych,wBerouniezorganizowałysięgrupyaktywistówekologicznych i mieszkańców przeciwne poszukiwaniom. Na czele powią-zanegozkoalicjąStopHFruchustanęłastarościnaBerounaŠárkaEndrlová,któranawiązaławspółpracęrównieżzwładzamisąsiednichgmin.Miejscowewładzemogąliczyćnadużezainteresowaniemediów,ponieważichdziałaniapopieradyrekcjapopularnegoparkukrajobrazowegoCzeskiKras.

PRA

CE

OSW

09/

2012

22

PRA

CE

OSW

09/

2012

RA

PO

RT

OSW

09/

2012

III. RUMUNIA

1. Potencjał wydobycia – złoża, zainteresowanie firm

DotychczasoweszacunkizłóżgazułupkowegowRumuniimającharakterwyłącz-nieprzybliżonyizostałyprzedstawioneprzezamerykańskąAgencjęInformacjiEnergetycznej(EIA).Agencjapodaładanewspólniedlatrzechkrajów–Węgier,RumuniiiBułgarii–zktórychwynika,żewtzw.baseniekarpacko-bałkańskimmasięznajdowaćpotencjalnie538mldm3gazułupkowego(niepodanodanychzawężonychdoterytoriumRumunii).Coprawdawlutym2012rokurumuńskieMinisterstwoŚrodowiskaiLasówpoinformowało,żew2011rokuprzeprowa-dzonowstępne szacunki obecności gazu łupkowego, ale nie podano żadnychszczegółów.BadaniamiałaprzeprowadzićPaństwowaAgencjaSurowcówMi-neralnychwewspółpracyzpaństwowyminstytutemgeologicznymGeoEcomaroraztrzemauniwersytetami(zBukaresztu,JassorazKluż-Napoka).

RumuniacieszyłasięwiększymzainteresowaniemfirmposzukującychgazułupkowegoniżBułgaria iCzechy.Dotychczaskilkanaście firm zadeklaro-wało gotowość poszukiwań i eksploatacji złóż gazu łupkowego. Do naj-ważniejszychznichnależąamerykańskikoncernChevron,posiadającyczterylicencjenaposzukiwaniawęglowodorównaterytoriumRumunii:trzywDo-brudżyijednąwrumuńskiejMołdawiiorazrumuńskiRomgaz,którywczerw-cu2012rokupotwierdził,żejużwpołowielatdziewięćdziesiątychprowadziłbadaniazwykorzystaniemszczelinowaniahydraulicznegonaswoichzłożachiżenapięciuzdwudziestuodwiertówwSiedmiogrodzieznalezionowówczaszłoża gazu łupkowego.PonadtowRumunii obecnych jestwiele innychfirmposiadającychzazwyczajpojedynczelicencjenaposzukiwaniaropy,aledekla-rującychmożliwośćposzukiwaniagazułupkowego.Należądonichm.in.wę-gierskiMOL,kanadyjskaEastWestPetroleumorazMediaResources(więcejnatematprzyznanychlicencji–zob.Tabela,str.27).Jakdotądżadnazfirmniepotwierdziłazcałąpewnościąobecnościgazu łupkowego. JedyniebrytyjskaspółkaSterlingResourcespodałapodkoniec2011roku,żenaobszarzejejlicen-cjizprawdopodobieństwem50%znajdujesię42mldm3gazułupkowego.

EwentualneodkryciezłóżgazułupkowegoiicheksploatacjanaprzemysłowąskalęutwierdziłybydominacjęgazuwbilansieenergetycznymRumunii.Gazziemny jest najważniejszym źródłem energii (udziałw bilansie energetycz-nymprzekracza30%).Jednocześnieponad80%zapotrzebowaniaRumuniijestzaspokajanekrajowymwydobyciem,podczasgdypozostałaczęśćimportowa-najestzRosji.

PRA

CE

OSW

09/

2012

23

PRA

CE

OSW

09/

2012

RA

PO

RT

OSW

09/

2012

2. Regulacje prawne

Rumunianiemaspecjalnegoprawadotyczącegoposzukiwańiwydobyciagazułupkowego.ZdaniemMinisterstwaŚrodowiska,Rumunianiemateżspecjal-nychprocedurocenywpływunaśrodowiskoprowadzonychbadańgazułup-kowego.Firmymającezamiarprzeprowadzićeksploracjęubiegająsięozwykłąlicencjęnaposzukiwaniawęglowodorów.

RządVictoraPontydochodzącdowładzywmaju2012rokuprzedstawiłpro-gram,w którym znalazła się zapowiedź „natychmiastowegowprowadzeniamoratoriumna eksploatację gazu łupkowego”. Jakdotądniema jednak roz-wiązańlegislacyjnychwprowadzającychtakiemoratorium.Niemniejpremiertwierdzi,żemoratoriumde factoobowiązujeimatrwaćdogrudnia2012roku.Następnie–jużpogrudniowychwyborachparlamentarnych–zostaniepodję-tadecyzjaojegoewentualnymprzedłużeniu.Wpraktycemożnawięcmówićoobowiązywaniuobecnie„politycznego”moratoriumnaposzukiwaniaiwy-dobyciegazułupkowego,któreniezostałoprzeniesionenagruntprawa.

3. Łupki w debacie publicznej i walce politycznej

Temat gazu łupkowego do ogólnokrajowej debaty publicznej wprowadziłoprzyznanieprzezcentroprawicowyrządMihaelaRazvanaUngureanutrzechlicencjiwDobrudżyamerykańskiejspółceChevronwmarcu2012roku.Decy-zjawywołałaprotestylokalnenaograniczonąskalę.Największedemonstra-cjemiałymiejscewBârlad(wktórejspółkaChevrondziałajużod2010roku),gdzieodbyłsiępięciotysięcznywiecprzeciwnikówposzukiwańgazu.ProtestykoordynowałoStowarzyszenieObywateliBârlad, któremupatronował jedenz posłów rządzącej wówczas PDL. Protesty w pozostałych miejscowościachnienabrałycharakterupartyjnegoiniebyłytakdobrzezorganizowane.Jesz-czeprzedprzyznaniemlicencjispółceChevronkwestiałupkówbudziłazain-teresowanieśrodowiskekologicznych.Wlutym2012roku jednazgłównychorganizacjizrzeszającychśrodowiskaekologicznewystosowała listdoMini-sterstwaŚrodowiska,domagającsięwyjaśnieńdotyczącychpolitykipaństwawobecgazułupkowego,podkreślającprzytym,żejestonszkodliwydlaśrodo-wiska.Aktywność rumuńskichorganizacji ekologicznychnależyuznać jed-nakzaniewielką,szczególnienatlewydarzeńwsąsiedniejBułgarii.

Przyznanie licencjispółceChevronwywołałobardzoostrąreakcjęznajdują-cejsięwówczaswopozycjiUniiSocjalliberalnej.USLuczyniłazesprawyoko-licznościprzyznanialicencjinagazłupkowyjedenzprzykładówniewłaściwej

PRA

CE

OSW

09/

2012

24

PRA

CE

OSW

09/

2012

RA

PO

RT

OSW

09/

2012

politykigospodarczejrząduiwykorzystałagojakoformalnyargumentwuza-sadnieniuwnioskuowotumnieufnościdlagabinetuUngureanu.ProtestyUSLdotyczyły nie kwestii wydobywania gazu łupkowego, ale niejasnej metodyprzyznaniakoncesji.OgromnekontrowersjewzbudziłoutajnienieprzezrządUngureanuinformacjidotyczącychtejkoncesji.Rządtłumaczył,żewymagategotajemnicahandlowa,choćspółkaChevronzwróciłasiędowładzoupu-blicznieniegłównychwarunkówkontraktuipodkreślała,żepoufneklauzulerządwprowadziłbeztakiegowymoguzestronyspółki.TemattenpodchwyciłyszerokomediaorazznajdującasięwopozycjicentrolewicowaUniaSocjallibe-ralna.LidernajwiększejpartiiwchodzącejwskładUSL–VictorPontazPartiiSocjaldemokratycznej–zarzuciłrządowiwyprzedażsurowcówbezinformo-waniaotymspołeczeństwa.WtórowałmuliderPartiiNarodowo-Liberalnej(teżwchodziw składUSL)CrinAntonescu, którypodkreślał, żenie prote-stuje przeciwko gazowi łupkowemu, ale samej metodzie przyznawania licencji.USLłączyłojednocześniekwestiełupkówzwarunkamiprywatyzacjiważnychprzedsiębiorstwpaństwowych,m.in.przedsiębiorstwamiedziowegoCuppruMinczy teżkontrowersyjnej (podwzględemekologicznym)kopalnizłotaRosiaMontana.Gazłupkowybardzoszybkoutożsamionozesporemwo-kółbudowykopalniwRosiaMontana,którawspołecznejpercepcjistanowidowódnachęćmaksymalizacjizyskówpaństwaprzy jednoczesnymignoro-waniu interesów lokalnych społeczności i narażania ichna ekologiczną ka-tastrofę.KwestiałupkówpojawiałasięwięcwRumuniijakoelementszerszejdebatydotyczącejdziałańpaństwawzakresiewykorzystaniazasobównatu-ralnychirelacjizinwestoramizagranicznymi.

WśródzwolennikówgazułupkowegoznalazłsięprawicowyprezydentBăse-scu, który jest ostrym krytykiem centrolewicowej USL. Prezydent podkre-ślał,żewydobyciegazułupkowegotoszansanazmniejszenieuzależnieniaoddostawsurowcówenergetycznychistawiałPolskęzawzórdonaśladowaniawzakresiedziałańnarzeczwykorzystaniałupkówdlapoprawybezpieczeń-stwaenergetycznego.Jednocześnieopowiadałsięzaszybkądecyzjąwsprawiegazułupkowego,abynieprzedłużaćniepewnościwśródinwestorów.Akcento-wałpotrzebęścisłejwspółpracyzzachodnimikoncernamiiprzeglądusyste-mupobieraniaopłatzawykorzystaniesurowców.

Kwestiawykorzystaniasurowcównaturalnychstałasięjednymztrzechofi-cjalnychpowodówzłożeniawotumnieufności dlaproprezydenckiego rząduUnguranu. Po przegłosowaniu wniosku do władzy doszedł centrolewicowyblokUSL i powołano gabinetVictora Ponty, którego jedną z pierwszych de-klaracjibyłowprowadzeniemoratoriumnaposzukiwania iwydobyciegazu

PRA

CE

OSW

09/

2012

25

PRA

CE

OSW

09/

2012

RA

PO

RT

OSW

09/

2012

łupkowego.RządzącaUSLnieprzeprowadziłajednakdotychczaszmianlegi-slacyjnychwtymzakresie.Cowięcej,wpołowieczerwca2012rokukontrolo-wanyprzezUSLsenatodrzuciłprojektustawycałkowiciezakazującejmetodyszczelinowaniahydraulicznego.ProjekttenzłożyłagrupaposłówUSLjeszczeprzedpowołaniemrząduVictoraPonty.DziałaniatemożnaodczytywaćjakowycofywaniesięobozuUSLzpoprzednichzapowiedziwprowadzeniamora-torium.Minister środowiskaz rząduUSLzapowiada coprawdachęćwpro-wadzeniedwuletniegomoratoriumnaposzukiwaniagazułupkowegopozwy-cięskichwyborach,aledyskusjanatemattegosurowcawyraźnieprzycichła.DebatępublicznązdominowałanatomiastzainicjowanaprzezUSLnapocząt-kulipcaproceduraimpeachmentuprezydentaBăsescu.Wydajesiętopotwier-dzać,żekwestiagazułupkowegobyławykorzystanaprzezUSLczystoinstru-mentalniedodoraźnejwalkipolitycznejzrządemUngureanu.

4. Perspektywy

Biernośćrumuńskichorganizacjiekologicznych,jakibrakwyraźnejaktywno-ściniechętnychłupkomgrupinteresówwRumuniisprawiają,że stanowisko Rumunii w sprawie gazu łupkowego będzie zależeć głównie od ewolucji sytuacji politycznej, w szczególności dalszych etapów politycznego kon-fliktu między rządem a prezydentem.Najbardziejprawdopodobnawydajesięsytuacjaprzedłużającegosięklinczumiędzycentroprawicowymprezyden-temafaworytemgrudniowychwyborówparlamentarnych–centrolewicowąUSL.Rosnąszanseprzeniesieniamoratoriumnagruntprawny,gdyżniechęćUSLdoprezydentabędziesprzyjaćdalszejpolityzacjikwestiiłupkówiwyko-rzystania jejdobieżącejwalkipolitycznej.Drugizescenariuszyzakłada jed-nak rozstrzygnięcie konfliktu politycznegona korzyśćUSLbądź prezydentaBăsescu.USL cieszy się obecnie ok. 50-procentowympoparciem społecznymijestfaworytemgrudniowychwyborówparlamentarnych.SformowanierząduprzezUSLpowyborachmożeumożliwićjejodsunięcieprezydentaodwładzy(np.dziękiwznowieniuproceduryimpeachmentu).GdybyjednakUSLnieuda-łosięuzyskaćbardzodobregowynikuwyborczego,prezydentmożepodjąćpró-bęsformowaniarząduwinnejkonstelacjipolitycznej.Tymbardziejżedyspo-nujekonstytucyjnąprerogatywądesygnowaniapremiera.Wobuprzypadkach–konsolidacjiwładzyprzezUSLbądźsformowaniaproprezydenckiegorządupowyborach–szansenawprowadzeniemoratoriumwydająsięmniejsze.

Dalszy rozwój sytuacji wokół łupków może być też pochodną ewolucji stosunków rumuńsko-amerykańskich.Wtrakciewszczęciaproceduryim-peachmentuproamerykańskiegoBăsescuipoprzeprowadzonymreferendum,

PRA

CE

OSW

09/

2012

26

PRA

CE

OSW

09/

2012

RA

PO

RT

OSW

09/

2012

StanyZjednoczonewyrażałypoważnezaniepokojeniedziałaniamiUSL,któreocenianojakonaruszającestandardyrządówprawa.DziałaniaUSAodczytanewRumunii jakopoparcieBăsescuskutkowaływzrostemniechęciblokurzą-dowegoiczęścispołeczeństwadopolitykiamerykańskiej.Biznesłupkowyjestjednoznaczniekojarzonyzinteresamiamerykańskimi.WtakichwarunkachłupkimogąstaćsiękartąprzetargowąwstosunkachzAmerykanami–zarów-nojakowyrazniechęciwobecUSA(wprowadzeniemoratorium),jakigestdo-brejwoliwskazującynachęćutrzymaniadobrychrelacji(wycofaniesięzpo-mysłówjegowprowadzenia).

Prace nad tekstem zakończono 25 września 2012 roku

PRA

CE

OSW

09/

2012

27

PRA

CE

OSW

09/

2012

RA

PO

RT

OSW

09/

2012

TABELA. Spółki branży łupkowej, które otrzymały koncesje poszuki-wawcze w Bułgarii, Czechach i Rumunii (stan na sierpień 2012)

Spółka Lokalizacja obsza-ru koncesyjnego Informacje dodatkowe, stan prac

BUŁGARIA

ParkPlatsEnergyCorporation

Koncesjanaposzu-kiwaniawrejonieDobriczwDobrudży(północno-zachodniaBułgaria)wramachblokówVranino1-11

Koncesjaprzyznanawpaździerniku2010,ponowniepotwierdzonawmarcu2012wyrokiemsądu(jednazespółekkwestionowaławynikiprzetargu).ParkPlatsEnergyspecjalizujesięwposzuki-waniachgazułupkowego,alepowpro-wadzeniuzakazuszczelinowaniazapo-wiadaposzukiwaniasurowcawzgodziezobowiązującymiprzepisami

TransatlanticPetroleumLtd.(poprzezspółkęDirectPetroleum)

Koncesjanaposzu-kiwaniaA–Łowecz(północno-wschod-niaBułgaria)

KoncesjaprzyznanabułgarskiejspółceDirectPetroleumjeszczew2004roku.Spółkanastępniezostałaprzejętanapoczątku2011rokuprzezamerykań-skąTransatlanticPetroleum.Nazłożuprowadzonojużwstępnepraceposzu-kiwawcze,którepotwierdziłyobecnośćgazułupkowegoorazgazukonwencjo-nalnego.Spółkanieinformujeostanieprac,alerozpisałaprzetargnawspółpra-cęwposzukiwaniachgazukonwencjo-nalnegonaobszarzekoncesyjnym

Chevron(umo-wakoncesyjnaniepodpisana)

RejonNowyPazarwDobrudży(pół-nocno-zachodniaBułgaria)

SpółkaChevronzwyciężyławprzetarguwczerwcu2011,alewstyczniu2012rokubułgarskiewładzeanulowałyprzetargiwycofałysięzpodpisaniaumowykon-cesyjnej

CZECHY

BasGasEnergia Trutnov,BroumovNáchod–terenypółnocnychCzech,przygranicyzPolską

Koncesjaprzyznanaw2011roku,następ-nieanulowanawkwietniu2012przezMinisterstwoŚrodowiskaNaturalnegoiprzekazanadoponownegorozpatrzenia.Poprawionywniosekzłożonyprzezfirmędotyczymniejszegoobszaru,bezterenówszczególniecennychprzyrodniczo

PRA

CE

OSW

09/

2012

28

PRA

CE

OSW

09/

2012

RA

PO

RT

OSW

09/

2012

Spółka Lokalizacja obsza-ru koncesyjnego Informacje dodatkowe, stan prac

CuadrillaMorava Hranice,Kopřivnice,ValašskéMeziříčí(Morawy)

Koncesjaprzyznanaw2011rokunastęp-nieanulowanawsierpniu2012przezMinisterstwoŚrodowiskaNaturalnegoiprzekazanadoponownegorozpatrzenia

RUMUNIA

Chevron Bârlad,terenpółnocno--wschodniejRumu-nii,przygranicyzMołdawią

Licencjaprzejętawroku2010odspółkiRegalPetroleum,którająotrzymałanawydobycieropyw2004roku.Powierzch-nia6257km2,Chevronplanujetrzyodwiertypróbnenagłębokości3–4km.Brakinformacjidotyczącychstanuprac

Chevron Adamclisi,Costi-nesti,VamaVeche,terenypołudniowo--wschodniejRu-muniiprzygranicyzBułgarią

Licencjaprzyznanawmarcu2012,łącz-nie2700km2.Brakinformacjidotyczą-cychstanuprac

MOLiExpertPetroleum(70%/30%)

Voicozi(Ex-1),Adea(ex-5),Curtici(EX-6)–północno-zachod-niaRumunia

Licencjaprzyznanawkwietniu2012,ob-szarlicencji3,434km2,MOLwskazuje,żenatereniemogąznajdowaćsięniekon-wencjonalnezłożagazuiropyisygnali-zujechęćprzeprowadzeniaposzukiwań.Brakdanychdotyczącychstanuprac

KanadyjskaEastWestPetroleum(EWP)razemzrosyjskąNaftaIndustrijaSrbije(NIS)–85%/15%

Ex-2(Tria),Ex-3(BaileFelix),Ex-7(Periam),Ex-8(Biled)–północno-zachod-niaRumunia

Każdazlicencjiok.1tyskm2.Spółkipodają,żenawszystkichkoncesjachjestdużypotencjałgazułupkowego,alenieprowadząprac

MediaResources(kontrolowanaprzezSterlingResources)razemzTranatlanticPetroleum(obiespółkipo50%)

EIII7,SudCraiova–południowo-za-chodniaRumunia(Oltenia)

Licencjaprzyznanaw2000roku.Porozumieniedot.poszukiwaniaropy;spółkawyrażazainteresowanieposzuki-waniemgazuniekonwencjonalnego

PRA

CE

OSW

09/

2012

29

PRA

CE

OSW

09/

2012

RA

PO

RT

OSW

09/

2012

Spółka Lokalizacja obsza-ru koncesyjnego Informacje dodatkowe, stan prac

ZetaPetroleum(50%)orazRafflesEnergyPte(50%,operatornazłożu)

Suczawa(Bukowina,północnaRumunia)

Podkoniecmaja2012ZetaPetroleumnabyłaspółkęRegalPetroleumzjejkoncesjąnawydobyciegazukonwencjo-nalnegozperspektywąwydobyciagazułupkowego

Romgazwspól-niezAurelianOil&GasRoma-niaorazEuropaOil&Gas

Brakujedanychdoty-czącychkonkretnychkoncesjiwSiedmio-grodzie

Wczerwcu2012przedstawicieleRomgazpotwierdzili,żewlatach90.wpięciunadwadzieściaodwiertównaobszarzeSiedmiogrodunatrafiononagazłupko-wy,aleniepodanodalszychszczegółówdotyczącychlokalizacjiistanuprac

Bułgaria, Czechy i Rumunia, mimo początkowego zainteresowania eksploatacją gazu łupkowego, w ciągu tego roku dołączyły do krajów

sceptycznych wobec niekonwencjonalnych złóż gazu. Bułgaria w styczniu bezterminowo zakazała poszukiwań i wydobycia gazu

łupkowego. Rumunia w maju wprowadziła półroczne moratorium na poszukiwania i zapowiada jego przedłużenie po grudniowych wyborach

parlamentarnych. Podobne rozwiązania przygotowują obecnie władze czeskie. Celem tego raportu jest odpowiedź na pytanie, dlaczego państwa silnie deklarujące chęć poprawy swojego bezpieczeństwa energetycznego

podchodzą do gazu łupkowego z narastającym sceptycyzmem.

Tomasz Dąborowski

analityk OSW, zajmuje się analizą sytuacji politycznej i gospodarczej w państwach Europy Południowo-Wschodniej oraz polityką

energetyczną w regionie

Jakub Groszkowski

analityk OSW, specjalizuje się w krajowej i zagranicznej polityce Czech, Słowacji i Słowenii oraz polityce gospodarczej i energetycznej

w tych krajach