Projekty jądrowe w euroPie Środkowej i Południowo-wschodniejSTAN I PERSPEKTYWY

Pod redakcją Mateusza Gniazdowskiego

Projekty jądrowe w euroPie Środkowej i Południowo-wschodniejStan i perSpektywy

warSZawaCZerwieC 2015

pod redakcją Mateusza Gniazdowskiegoautorzy: tomasz Dąborowski, Jakub Groszkowski, andrzej Sadecki, Marta Szpala

© Copyright by Ośrodek Studiów wschodnich im. Marka karpia Centre for eastern Studies

reDakCJa MerytOryCZnaOlaf Osica, Mateusz Gniazdowski

reDakCJa Halina kowalczyk

wSpÓŁpraCa anna Łabuszewska, katarzyna kazimierska

OpraCOwanie GrafiCZne para-buCH

ZDJĘCie na OkŁaDCeagencja Shutterstock

SkŁaDGroupMedia

Mapawojciech Mańkowski

wyDawCaośrodek studiów wschodnich im. Marka karpia Centre for eastern Studies

ul. koszykowa 6a, warszawatel. + 48 /22/ 525 80 00fax: + 48 /22/ 525 80 40osw.waw.pl

iSbn 978-83-62936-62-5

Spis treści:

Główne wnioSki /5

I. CZECHY /9Jakub Groszkowski

Tezy /9

1. Rys historyczny /102. Rola elektrowni jądrowych w Czechach i plany ich rozwoju /14

2.1. Dukovany /162.2. Temelín /17

3. Lobbing międzynarodowy /184. kwestia zabezpieczenia opłacalności inwestycji /215. Stanowisko rządu Sobotki /226. Perspektywy /25

II. SŁOWACJA /27Jakub Groszkowski

Tezy /27

1. Rys historyczny. Rola atomu w krajowym systemie energetycznym /28

2. Budowa 3. i 4. bloku jądrowego w Mochovcach /303. Sprzedaż udziałów w Se /314. Projekt budowy nowego bloku jądrowego w Jaslovskich

Bohunicach /325. Perspektywy /34

III. WĘGRY /36Andrzej Sadecki

Tezy /36

1. Rys historyczny. Rola atomu w krajowym systemie energetycznym /37

2. Program rozbudowy eJ Paks /39

3. Umowa z Rosją /414. koniec konsensusu? Debata o energetyce jądrowej /445. Perspektywy /47

IV. RUMUNIA /48Tomasz Dąborowski

Tezy /48

1. Rys historyczny /492. Rola atomu w krajowym systemie energetycznym /493. krajowy przemysł jądrowy /514. Polityka wobec sektora jądrowego /535. Debata dotycząca energetyki jądrowej /556. Stan i perspektywy programu jądrowego /59

V. BUŁGARIA /63Tomasz Dąborowski

Tezy /63

1. Rola atomu w krajowym systemie energetycznym /642. Rys historyczny – elektrownie kozłoduj i Belene /663. Polityczne dyskusje o atomie /694. Perspektywy /73

VI. SŁOWENIA I CHORWACJA /74Marta Szpala

Tezy /74

1. Rys historyczny /742. Rola atomu w systemach energetycznych Słowenii i Chorwacji /763. Perspektywy /77

Mapa. istniejące i planowane projekty jądrowe w europie Środkowej i Południowo wschodniej /79

PRA

CE

OSW

09/

2012

5

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

Główne wnioski

• EnergetykajądrowaodgrywaistotnąrolęwEuropieŚrodkowejiPołudnio-wo-Wschodniej.Elektrownieatomowezajmująważnemiejscewprodukcjienergiielektrycznej,zwłaszczawtychpaństwach,któremająbardzonie-wielkiekrajowezłożasurowcówenergetycznych(SłowacjaiWęgry).Niecomniejsząrolępełniąwkrajach,któredysponujązasobamiwłasnegowęglalubgazu(np.Czechy,Bułgaria,Rumunia).Bezwzględunato,rządywszyst-kichtychpaństwsązainteresowanezwiększaniemudziałuenergetykiją-drowejwkrajowejstrukturzeprodukcjiikonsumpcjienergii. 

• WelitachispołeczeństwachpaństwEuropyŚrodkowejutrzymujesiętrwa-łykonsensuscodokoniecznościrozwojuenergetykijądrowej.NiezmieniłytegoaniawariawFukushimie,aniniemieckapolitykatransformacjiener-getycznej(Energiewende).Silnepoparciedlaatomuwynikazesprzężeniaszereguprzyczynpolitycznychispołeczno-ekonomicznych.Wprzypadkuwszystkichpaństwkluczowąmotywacjąnarzeczrozbudowypotencjałujądrowegobyływzględybezpieczeństwaenergetycznegoiunijnapolitykaklimatyczna.WprzypadkuCzech iRumuniidużąrolęodgrywarównieżchęćwykorzystaniawłasnegoprzemysłujądrowego.

• Wregionietrwająpracenadszeregiemprojektówjądrowych.Dotycząonezarównomodernizacji istniejących elektrowni, przygotowań do realizacjinowychprojektów,jakibudowynowychreaktorów.Najdalejposuniętesąprace na Słowacji, gdzie kończona jest budowa dwóch bloków jądrowychwMochovcach.RządwBratysławierozważaponadtobudowęjednegobądźdwóchkolejnychblokówjądrowychwJaslovskichBohunicach.NaWęgrzechprzygotowywanajestbudowanowychblokówwelektrowniPaks,wRumu-nii–budowanowychblokówelektrowniCernavodă,awBułgariinowegoblokuelektrowniKozłoduj.WCzechachplanowanejestrozpisanieprzetar-gunabudowęnowychblokówjądrowychwTemelínieiDukovanach.

• EuropaŚrodkowaiPołudniowo-Wschodniaprezentujespójnepodejściedorozwojuenergetykijądrowej,wregionietylkoAustriasprzeciwiasięwy-korzystaniuenergiinuklearnej.Energetykajądrowaniejestjednakważ-nym tematemwspółpracy regionalnej. Państwa regionu ograniczają siędotworzeniakoalicji„przyjaciółenergiijądrowejwUE”iwspółpracyna-ukowo-technicznej(wramachGrupyWyszehradzkiej),niemanatomiastpraktykikoordynowaniakrajowychprogramów jądrowych.Planybudo-wy nowych bloków są tworzonew oparciu o krajowe strategie rozwoju

PRA

CE

OSW

09/

2012

6

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

energetyki ikrajoweprognozykonsumpcji.Częstoplanytezakładają,żeewentualnanadwyżkaenergiibędzieeksportowanadopaństwsąsiednich.Wczęścipaństwregionudominujeprzeświadczenie,żeszybkarealizacjaprojektu jądrowego pomoże uzyskać uprzywilejowaną pozycję na regio-nalnymrynkuenergii,cododatkowokomplikujemożliwościwspółpracy.

• Największymwyzwaniemdlabudowynowychblokówjądrowychsąwy-bórsposobufinansowaniaigwarancjazwrotuzinwestycji.Wwarunkachkryzysufinansowegood2009rokuwielezachodnichspółekenergetycz-nychwycofało się z projektów jądrowych rozwijanychw regionie. Dużeznaczenie ma też niestabilna sytuacja na unijnym rynku energii elek-trycznej, będąca pośrednio efektem mechanizmów wywołanych przezpolitykęenergetyczno-klimatycznąUEiniemieckieEnergiewende.Male-jącehurtowecenyprąduiniskiecenyuprawnieńdoemisjiCO2sprawia-ją,żewielomiliardoweinwestycjewblokijądrowewiążąsięzogromnymryzykiemfinansowym.Każdezpaństwregionustarasięznaleźćwłasnąścieżkęwyjściaztejsytuacji.Węgryrealizująinwestycjęprzezpaństwowąspółkę(MVM)zapomocąpożyczkizRosji,coniesiezesobąryzyko,choćbyzewzględunasankcje.Wprzypadkupozostałychpaństwprojektyjądrowemająbyćrealizowaneprzezspółkipaństwowelubpaństwowo-prywatnekorzystające z różnorodnychmechanizmów finansowania (m.in. kredy-tymiędzynarodowych instytucji finansowych, środkiwłasne).Ważnympunktemodniesieniawdyskusjachozagwarantowaniuopłacalnościpro-jektów jądrowychwregionie jest tzw.kontrakt różnicowy, zastosowanywWielkiejBrytanii,wktórymkonsorcjumrealizująceinwestycjęuzgod-niło z rządemmechanizm stabilizacji ceny energii. Rozwiązanie to jestatrakcyjnedlakoncernówenergetycznych,aleryzykownedlapaństw.

• Przy realizacji nowych projektów jądrowych ściśle przenikają się sferypolitycznaibiznesowa.Wybórpaństwa,zktóregomapochodzićdostawcatechnologii,jestnierzadkopostrzeganyjakokrokwkierunkubudowaniastosunkówstrategicznych.Sprzyjają temubardzodużawartośćposzcze-gólnych inwestycji jądrowych oraz fakt, że ich realizacja zależy odfirmkontrolowanychbądźnależącychdopaństwa.Poszczególnepaństwa re-gionusąobiektemintensywnegolobbinguzestronyrządów,którewspie-rająpolityczniefirmydostarczającetechnologiejądrowe(USA,Rosja,Chi-ny czy Francja), przynajmniej niektórewykorzystują przy tym równieżsłużbywywiadowcze.WprzypadkuBułgarii,RumuniiiWęgierprzygoto-waniainwestycjijądrowychsąnieprzejrzyste,corodzidodatkowepodej-rzeniaoniegospodarnośćikorupcję.

PRA

CE

OSW

09/

2012

7

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

• Realizacja najszerzej zakrojonego i najdrożej wycenianego w ostatnichlatach projektu jądrowegow Europie Środkowej – budowy nowych blo-kówjądrowychwCzechach–naraziezakończyłasięfiaskiem.Ogłoszonyw2009rokuprzetargpopięciulatachprzeciągającychsiępracidyskusjizostał zakończony bezwyłonienia zwycięzcy. Nie oznacza to jednak, żeCzesizrezygnowalizrozwojuenergetykijądrowej,choćperspektywabu-dowynowychbloków jądrowychwCzechachwciąż jestniejasna.Zależyonaod tego,czyPradzeudasięznaleźćmechanizmfinansowania,któryzagwarantujezwrotzinwestycjiiniezostaniezakwalifikowanyprzezKo-misjęEuropejskąjakoniedozwolonapomocpubliczna.NarazieCzesiwy-kluczylizarównobrytyjskimodelgwarantowaniaopłacalnościinwestycji,jakirozwiązaniewęgierskie–bazującenamiędzyrządowejumowiekre-dytowejzRosjanami,którzymająrealizowaćinwestycję.

• Programrozbudowyelektrowni jądrowejnaWęgrzechrozwija siębardzointensywnie.Rosatommaod2018rokubudowaćdwablokijądrowewPaksołącznejmocy2400MW.Budowamabyćw80%sfinansowanazrosyjskiegokredytu.Współpracyatomowejtowarzyszyzbliżeniepolityczneiwspółdzia-łaniezRosjąwinnychobszarachenergetycznych.Inwestycjaniejestjednakprzesądzona.Wyłonienieinwestorazpominięciemproceduryprzetargowejifinansowanieprzedsięwzięciawcałościześrodkówpublicznychprzyrów-noczesnymutajnieniukontraktówna30latmożebyćprzedmiotemzastrze-żeńKomisji Europejskiej.Nieprzejrzystośćprocesudecyzyjnegodoprowa-dziładoerozjikonsensusupartyjnegowokółenergetykijądrowejispadkupoparciaspołecznegodlainwestycji.Pogarszającasięsytuacjagospodarczaw Rosji oraz ewentualne rozszerzenie sankcji UE w przypadku eskalacjidziałańRosjinaUkrainiemogąpoważnieutrudnićrealizacjęprojektu.

• NaSłowacjibudowanowychblokówelektrowniwMochovcachjestbardzozaawansowana,dataichuruchomieniawciążjestjednakodkładana.Cią-głeopóźnieniawharmonogramieiznacznywzrostkosztówskutkująspo-remmiędzywłoskimkoncernemEnel,którykierujeinwestycją,asłowac-kimrządem.RównoleglesłowackiewładzeprzygotowująprojektbudowynowegoblokuwJaslovskichBohunicach.MimotonienależyspodziewaćsięwiążącejdecyzjiwsprawietejinwestycjiprzeduruchomieniemblokówjądrowychwEJMochovce.DziękinowymblokomwMochovcachproduk-cjaenergiinaSłowacjibędziezaspokajałakrajowąkonsumpcję,dlategoteżrządwBratysławiebędziemusiałpodjąćdecyzję, czyzwiększaniemocyelektrowni jądrowych, początkowo głównie na potrzeby eksportu, jestobecnieopłacalne.

PRA

CE

OSW

09/

2012

8

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

• WBułgariiwciąguostatnichtrzechlatdoszłodofiaskadwóchprojektówjądrowych. Bułgarskiewładzew 2012 rokuwycofały się zwieloletniegoprojektubudowynowejelektrowniBelenerealizowanegowewspółpracyzRosją.Powodembyłbrakstrategicznegoinwestora,rosnącekosztyispo-ryzRosatomem.PofiaskuprojektuBelenenawiązanowspółpracęzame-rykańsko-japońskimkoncernemWestinghouse,któramiałanacelubudo-wękolejnegoblokuwdziałającejelektrownijądrowejKozłoduj.Zkońcemmarca2015rokuupłynąłjednaktermin,wktórymWestinghousemiałpod-jąćdecyzjęowejściuwprojektjakoinwestorstrategiczny.Choćrozmowysąkontynuowane,możnauznać,żetakżeprojektrozbudowyelektrowniKozłodujde factozakończyłsięfiaskiem.

• Szansenarealizacjęrumuńskiegoprojektujądrowegopozostająniejasne.Powycofaniusięzachodnichinwestorówrumuńskirządzdołałzaintere-sowaćchińskąspółkęprojektemrozbudowyelektrowniCernavodă.Wła-dzeRumuniiudzielająprojektowisilnegowsparciapolitycznegoistarająsię zachęcić chińskiego inwestora, zgadzając się na oddanie kontrolnegopakietu w przyszłej spółce-operatorze dwóch nowych reaktorów orazprzedstawiając ofertę szerszego otwarcia na współpracę energetycznązChinami.Rumunia rozważamożliwośćzastosowaniabrytyjskiegomo-deluwsparciarozbudowyelektrowni(tzw.kontraktyróżnicowe).Chińskiinwestor bardzo ostrożnie prowadzi negocjacje i jego udziałwprojekciewciążniejestprzesądzony.

PRA

CE

OSW

09/

2012

9

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

I. CZECHY

Tezy

• NajważniejszymsurowcemenergetycznymwCzechachpozostajewęgiel,alerolaenergetykijądrowejjestistotna–atomstanowiponad18%miksuenergetycznego i odpowiada za jedną trzecią produkcji prądu. Przemysłzwiązanyzenergetykąjądrowązatrudniaok.15tys.osób,wytwarzającok.2%PKB.Zgodniez rządowymiplanamidodwóchelektrowni jądrowych(TemelíniDukovany)ołącznejmocyblisko4200MWzaok.20latmiałybybyćdobudowanedwanoweblokiołącznejmocy2500MW.

• Czeskie władze pracują nad projektem inwestycji w nowe bloki jądro-we, niemniej zamierzają pozostawić sobie możliwość wycofania sięzprojektuw sytuacji, gdybyniskie cenyprądunaunijnymrynkuener-giiwdalszymciąguniesprzyjałytegotypuinwestycjom.Prawdopodob-niew2016rokuogłoszonyzostanieprzetargnabudowęnowychbloków,ale ostateczna decyzja w sprawie budowy miałaby zapaść dopiero oko-ło2025roku.Terminarzdecyzjiwsprawieprojektujądrowegojestsilniepowiązany z decyzjami dotyczącymi przyszłości czeskich kopalniwęglabrunatnego.Ewentualnezwiększenieichareałówpozauzgodnioneprzedlaty granice budzi duże kontrowersje, ale jednocześnie dałoby rządowiwięcej czasu na przygotowanie projektu jądrowego. Choć czeskie wła-dzezwlekajązdecyzją,projektbudowynowychblokówcieszysięszero-kimzainteresowaniem.Najprawdopodobniejpozatrójkąoferentówzpo-przedniegoprzetargu:amerykańsko-japońskimWestinghouse,rosyjskimRosatomemifrancuskąArevą,ofertyprzedstawiąkoncernyzChiniKoreiPołudniowej.

• Wczeskichelitachispołeczeństwieodlatutrzymujesiękonsensuscodopotrzebyrozwojuenergetykijądrowej.Głosykrytycznepochodzągłówniezniektórychorganizacjipozarządowych.Wdebaciepublicznejpraktycz-nie niema dyskusji o bezpieczeństwie energetyki jądrowej, stawiane sąnatomiastpytaniaojejopłacalność.Największąwątpliwośćbudzikwestia,jakzrealizowaćtakdużąinwestycję,abyprzyniosłaonazyskinwestorowiiprzysłużyłasięczeskiejgospodarce.

• Kluczowąrolęwczeskimsektorze jądrowymi– szerzej–energetycz-nymodgrywakontrolowanaprzezpaństwogiełdowaspółkaČEZ,któ-ra ma zaplecze eksperckie i finansowe, pozwalające jej samodzielnie

PRA

CE

OSW

09/

2012

10

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

zarządzaćprzetargiemielektrownią.Coprawdawostatnichlatachsiłaoddziaływania politycznego ČEZ zmalała, niemniej w dalszym ciągusporaczęśćklasypolitycznejwychodzizzałożenia,że„to,codobredlaČEZ,jestrównieżdobredlaRepublikiCzeskiej“.Czeskirządszukaroz-wiązań,którepozwoląwjaknajwiększymzakresiezaangażowaćmiej-scowe firmywprojektbudowynowychbloków.Problememsą jednakunijneregulacjedotycząceprawazamówieńpublicznych,dlategocze-skiewładzeszukająmożliwościuzyskaniawyjątkuodtychregułbądźichominięcia.

• Pozytywnedoświadczeniazfunkcjonowaniaelektrowniatomowychwy-budowanychwczasachsocjalizmuorazdalekoposuniętaczesko-rosyjskawspółpraca naukowo-techniczno-przemysłowa w obszarze energetykiatomowejpodnosząatrakcyjnośćrosyjskiejofertyprzyrealizacjinowychinwestycji.Jeszczeprzedwybuchemkonfliktuukraińsko-rosyjskiegozajejwyboremopowiedziałysięwpływowekręgibiznesoweipowiązaniznimipolitycyzprezydentemiministremprzemysłuihandlunaczele.WobliczurosyjskiejagresjinawschodzieUkrainywśródczeskichelitrośniejednakobawaprzedzacieśnianiemwspółpracyenergetycznejzRosją.

• Malejącezasobywęgla,unijnapolitykaenergetyczno-klimatycznaista-rzejące się elektrowniezmuszająCzechydoprzeprowadzenia transfor-macji energetycznej. Zgodnie z rządową koncepcją po 2040 roku elek-trowniewęglowemiałybywdużejmierzezostaćzastąpioneprzezdużeblokijądroweiodnawialneźródłaenergii(OZE).OileplanodchodzeniaodwęglaniemawCzechachoponentów,topomysłinwestowaniawreak-toryomocyponad1000MWbudzikontrowersjerównieżwśródzwolen-nikówenergetykijądrowej.Silnepowiązanieczeskiejenergetykizryn-kiemniemieckimskłaniaczęśćekspertówdoopinii,żeCzechypowinnypójśćw kierunku rozproszonej produkcji energii, awięc np. rozważyćbudowęwiększejliczbymałychreaktorówtzw.modułowych.Takieroz-wiązanienajprawdopodobniejwykluczałobyjednakudziałczeskichfirmwichbudowieiserwisie.

1. Rys historyczny

Czechosłowackiewładzejużwlatachpięćdziesiątychubiegłegowiekudo-szły downiosku, że optymalnym źródłem energii będzie dla kraju ener-getykajądrowa.Przemawiałozatymposiadaniekrajowychzasobówrudyuranu,atakżeświadomośćograniczeńwzaspokajaniurosnącejkonsumpcji

PRA

CE

OSW

09/

2012

11

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

energiiprzywykorzystaniuzłóżwęgla1.W1955roku,niespełnarokpouru-chomieniu pierwszej sowieckiej elektrowni atomowej w Obnińsku, Cze-chosłowacjadostałaodZwiązkuSowieckiegopropozycjęwspółpracyprzybudowie reaktora badawczo-rozwojowego i stworzeniaw Czechosłowacjicywilnegoprzemysłujądrowego.NamocyumowymiędzyrządowejpowstałwmiejscowościŘežpodPragądziałającydodziśInstytutBadańJądrowych(ÚJV)2,atrzylatapóźniejwJaslovskichBohunicachnaSłowacjirozpoczęłasiębudowapierwszejelektrowniatomowej.W1972rokuzakończonotambudowę reaktora na ciężkąwodę schładzanego dwutlenkiemwęgla, któ-ry wykorzystywał niewzbogacony uran wydobywany w Czechosłowacji.Biorącpoduwagęmocreaktora(110MW)jegoznaczeniedlaczechosłowac-kiejenergetykiigospodarkiniebyłokluczowe,tymbardziejżewzwiązkuz dwiema poważnymi awariami został po pięciu latach zamknięty. Nie-mniejwieloletniiskomplikowanyprocesbudowyelektrowniijejpóźniej-szefunkcjonowaniebyłydlaczechosłowackichkadrtechnicznychźródłembogatych doświadczeń. Ponadto sowieccy konstruktorzy, którzy czuwa-li nad budowąkolejnych reaktorówwCzechosłowacji, chętnie korzystalizpotencjałumiejscowegoprzemysłumaszynowego,codawałomożliwościrozwojutakimfirmom,jak:ŠkodaPlzeň,ČKDPraha,VítkoviceczySigmaOlomouc,jakrównieżwielulokalnymfirmomprojektowymibudowlanymczyinstytutombadawczym.

Gdy w 1977 roku zamykano reaktor eksperymentalny, w Jaslovskich Bohu-nicach trwała jużbudowanowej elektrowni jądrowej składającej się z czte-rechblokówWWER-440. Jej blokiuruchamianokolejnow latach 1980–1985.W1976rokurozpoczętoteżbudowępierwszejelektrowninaobszarzedzisiej-szychCzechwmiejscowościDukovany(równieżwtechnologiiWWER-440),którąuruchomionowlatach1985–1987.Czesidodziśpodkreślają,żeinwesty-cjerealizowanepodnadzoremsowieckichkonstruktorówwdużejmierzebyłydziełemmiejscowychinżynierów.Wkluczowychmomentachliczbapracow-nikówzaangażowanychwbudowęprzekraczała4500osób,wzdecydowanejwiększościCzechów i Słowaków, przy czymok. 80%urządzeńwykorzysta-nychw elektrownipowstałowCzechosłowacji –w tymkluczowe elementy

1 Zasobywęglakamiennegosąograniczone(obecniewydobywasięgojużtylkowZagłębiuOstrawsko-Karwińskim),awęgielbrunatnyzracjiniskiejkalorycznościopłacasięspalaćbezpośrednioprzykopalniach,tezaśpołożonesąprzeważnieprzygranicyzNiemcami,conierozwiązujeproblemuzapotrzebowanianaenergięwpozostałychczęściachkraju.

2 Podobna jednostkapowstaławówczaswŚwierkupodWarszawą–InstytutBadańJądro-wych,działającydodziśjakoNarodoweCentrumBadańJądrowych.

PRA

CE

OSW

09/

2012

12

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

reaktoraiparogeneratory3.Podobniesytuacjawyglądaławprzypadkubudo-wykolejnychreaktorówwMochovcach(Słowacja)iTemelínie(Czechy).

BudowędrugiejelektrownijądrowejnaterenieCzech–wTemelínieniedalekoCzeskichBudziejowic–rozpoczętow1987roku,niespełnarokpokatastrofiew Czarnobylu. Nic dziwnegowięc, że inwestycja od początkuwywoływałaprotesty czechosłowackich ekologów, którzy w okresie aksamitnej rewolu-cji zaczęli się organizować i aktywizować lokalne społeczności.Ostateczniew1992rokurządwPradzepodjąłdecyzjęodokończeniubudowydwóchblo-kówWWER-1000wTemelíniezamiastplanowanychczterech.Obawyspołecz-nemiałyrozwiaćzmianyprzeprowadzonewelektrowniprzezamerykańskikoncernWestinghouse,którywygrałprzetargnastworzenienowegosystemuzabezpieczeńwzaprojektowanejprzezRosjanelektrowni.

Głośne protesty ekologów nie przekonały większości czeskiego społeczeń-stwa.Jakpokazująbadaniaopiniipublicznej,w1993rokuponad2/3Czechówopowiadałosięzarozwojemenergetykijądrowej.Odtamtegoczasupoparcietowahasięwgranicach50–70%.Najprawdopodobniejgłównymargumentem,któryprzekonałCzechów,byłaprzedstawionawówczaswdebaciepublicznejalternatywa: energetyka jądrowa albowęgiel brunatny.Wieloletnie eksten-sywnewydobyciewęglabrunatnegowkopalniachodkrywkowychwpółnoc-nychCzechach ipóźniejszespalaniegowmałoefektywnychelektrowniachdoprowadziło do likwidacji wielu miejscowości, znacznego wzrostu zanie-czyszczeniapowietrza i rozległychzniszczeń lasuwRudawachnapograni-czuczesko-niemieckim.Emisja siarki i tlenkuazotuzelektrowni (takżenaterenieNiemieciPolski)byłateżprzyczynąkatastrofyekologicznejwGórachIzerskichiKarkonoszach.Wodróżnieniuodwydobyciaispalaniawęglabru-natnego,energiajądrowajestwięcprzezwieluCzechówpostrzeganajakoal-ternatywne,ekologiczneźródłoenergii.

BudowaelektrownijądrowejwTemelínie,niecałe60kmodgranicyzAustrią,spo-tkałasięrównieżzezdecydowanymsprzeciwemWiednia,którywspierał,równieżfinansowo,czechosłowackiruchekologiczny4.Antyatomoweprotestyodbywałysięczęstorównieżpostronieaustriackiej,np.wformieblokowaniaprzejśćgra-nicznych.KwestiaTemelínaodkońca latosiemdziesiątychpozostajedyżurnym

3 L.Blažek,Ohřejemesev21.století?Ovýstavběarozvojipalivo-energetickézákladny, Futu-ra,Praga2009.s.59.

4 A.Fagan,EnvironmentandDemocracyintheCzechRepublic:TheEnvironmentalMove-mentintheTransitionProcess,EdwardElgar,2004.

PRA

CE

OSW

09/

2012

13

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

tematempodczasoficjalnychrozmówczesko-austriackich.Apogeumsporumia-łomiejscepodojściudowładzyWolnościowejPartiiAustrii(FPÖ)w2000roku,gdyAustriacyzaczęligrozićzablokowaniemakcesjiCzechdoUE.Wuspokojeniusporupomogłozaangażowaniekomisarzads.rozszerzeniaGünteraVerheugena,którydoprowadziłdopodpisaniatzw.protokołuzMelkuwgrudniu2000roku,wktórymCzesi zobowiązali sięm.in. do przekazywania szczegółowych infor-macjint.sytuacjiwelektrowniwTemelínie5.Porozumienietoumożliwiłouru-chomienieelektrowniwlatach2002–2003bezryzykablokowaniaprzezAustrięintegracjiCzechz UE.Temelínwciążjednakbudzikontrowersje.Punktemspor-nymstałsiętakżeczeskiprojektbudowyskładowiskaodpadówradioaktywnych,któryzgodniezewstępnymiplanamimógłbybyćulokowanyniedalekogranicyzAustrią.AustriackikanclerzWernerFaymannjesienią2014rokuzapowiedziałpodjęciewszelkichmożliwychkrokówprawnychipolitycznychwceluzabloko-waniatejinwestycji6.MimoniechęcisąsiadówzAustriiiNiemiecwobecatomu,CzechyeksponująswojąjądrowąspecjalizacjęwUEisąaktywnymiorędownika-mirozwojukorzystnegootoczeniaregulacyjnegodlatejbranżywUnii.Wyrazemtychzabiegówsątakżezwieńczoneczesko-słowackimsukcesemstaraniaoorga-nizacjęEuropejskiegoForumEnergiiJądrowej(ENEF),któreodbywasięcorocznienaprzemianwCzechachiSłowacji.

Lista działających w Czechach bloków jądrowych

Reaktor Model Moc in-stalowana

Obecna moc

Rozpoczę-cie budowy

Uruchomie-nie

Planowane wygaszenie

Dukovany1WWER-440

V-213440MW 510MW 1979 1985 2035

Dukovany2WWER-440

V-213440MW 510MW 1979 1986 2036

Dukovany3WWER-440

V-213440MW 510MW 1979 1986 2036

Dukovany4WWER-440

V-213440MW 510MW 1979 1987 2037

5 ProtocollofthenegotiationsbetweentheCzechandtheAustrianGovernmentledbyPrimeMinisterZemanandFederalChancellorSchüsselwiththeparticipationofCommissionerVerheugen,4.11.2014,www.umweltbundesamt.at

6 RakouskýkancléřhrozíČeskuprávnímikrokykvůliúložištijadernéhoodpadu,4.11.2014,www.rozhlas.cz

PRA

CE

OSW

09/

2012

14

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

Reaktor Model Moc in-stalowana

Obecna moc

Rozpoczę-cie budowy

Uruchomie-nie

Planowane wygaszenie

Temelín1WWER-

1000V-3201000MW 1078MW 1987 2002 2060

Temelín2WWER-

1000V-3201000MW

1055MW(wtrakciemoderni-zacji)

1987 2003 2062

Źródło:iaea.org,sujb.cz

2. Rola elektrowni jądrowych w Czechach i plany ich rozwoju

WbilansiepierwotnychźródełenergiiwCzechachnapaliwojądroweprzypa-da18,5%.Zajmujeonotrzeciemiejscezawęglem(37%)iropą(21%),nieznaczniewyprzedzającgaz(18%)7.PodstawowymźródłemenergiielektrycznejwCze-chach są elektrownie spalające głównie krajowy węgiel, przede wszystkimbrunatny(w2013roku–51,4%krajowejprodukcjiprądu)orazdwieelektrownieatomowe:TemelíniDukovany(35,3%).Krajowaprodukcjaenergiielektrycznejzaspokajakonsumpcję,ajejnadwyżki(bilanseksportu–16,9Twhw2013roku)odlatsąeksportowanedokrajówsąsiednich.Od2009rokuskokowowzrastałudziałOZEwprodukcjienergiielektrycznejwzwiązkuzwdrożeniempań-stwowegosystemuwsparciatychelektrowni8.Obecnieblisko11%prądupro-dukowanejestprzezOZE(główniepanelefotowoltaiczne).

Zgodniezrządowymiplanamicodoudziałuposzczególnychtechnologiiwy-twarzaniaenergiiwcałkowitejjejprodukcji,w2040roku30%mapochodzićzelektrownijądrowych,23%zgazu,po15%zwęglairopyi20%zOZE.Oznaczato,żeelektrownieatomowe,produkującedziśokoło1/3prądu,miałybyprodu-kowaćponadpołowęenergiielektrycznejwCzechach,aelektrowniewęglowe,odpowiadającedziśzapołowęprodukcjiprądu,miałybyzapewniaćmniejniż1/5krajowejprodukcji.TazmianamasięprzyczynićdozachowaniawysokiegopoziomusamowystarczalnościenergetycznejCzechwkontekściemalejącychkrajowych zasobów węgla brunatnego, a jednocześnie ma pomóc Czechomwprzejściu na energetykę niskoemisyjną, zgodnie ze zobowiązaniamimię-dzynarodowymi.

7 AktualizaceStátníenergetickékoncepceČeskérepubliky,maj2015.8 Szerzej zob.: J. Groszkowski, Skandal solarny w Czechach – implikacje, Analizy OSW,

27.02.2013, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2013–02-27/skandal-solarny-w--czechach-implikacje

PRA

CE

OSW

09/

2012

15

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

Jednymzkluczowychargumentówzwolennikówbudowynowychbloków ją-drowychjestbrakrealnejalternatywydlategoźródłaenergiiwobecnieunik-nionegoograniczeniawykorzystaniawęgla.Wśródczeskichekspertówpanujezgoda,żekopalniewęglabrunatnegowkrótceosiągnąustaloneprzezrządw1991rokuterytorialne limitywydobycia,a ichzniesienie idalszaeksploatacjazłóżoznaczałybykoniecznośćlikwidowaniakolejnychmiejscowości.Możliwajestcoprawdakorektalimitów,jednaktakadecyzjajedynieodsunęłabyokilkalatko-niecznośćbudowyniewęglowychźródełenergii.Szacunkowadatawyczerpaniagłównychpokładówwęglajestwskazywanaróżnie,wzależnościodprzyjętychprognozwydobyciaizależyteżodprognozkonsumpcjienergii.W2008roku,kiedypowróciłpomysłbudowynowychblokówwTemelínie,przeważałaopi-nia,żew2015rokuzaczniebrakowaćenergii.Obecniewmediachprzedstawia-nesąwyliczeniaświadcząceotym,żeprzyobecnympoziomiewydobycia–za15lat–wCzechachzaczniebrakowaćbrunatnegowęglaenergetycznego9.Wkon-sekwencjiwlatach2025–2035Czechy–będącedotychczaseksporteremenergiielektrycznej–miałybystaćsięzależneodimportu.

Czeskirządkrytycznądatęniedoboruwęglaplasujeokołoroku2035.Pewnepolemanewrudajewładzommożliwośćczęściowejbądźcałkowitejrezygna-cjizlimitówterytorialnychnawydobyciewęglabrunatnego.Oilepełneznie-sienielimitówjestmałoprawdopodobne,otyleczęścioweuwolnieniezłóżjestprzezwładzepoważnierozważane.

Elementemprocesutransformacjiczeskiejenergetykizwęglowo-atomowejnaatomowo-odnawialnąsą,podobniejakwprzypadkuniemieckiejEnergiewen-de,dużeinwestycjewenergetykęwęglową.WostatnichlatachČEZwybudo-wałwLedvicachnowąelektrownięnawęgielbrunatnyomocy660MW.Po-nadtokoncerninwestujewmodernizacjęelektrowniwęglowych(TušimiceII,PruneřovII,Počerady,Chvaletice),cosłużyzmniejszaniupoziomuemisjiiwy-dłużeniużywotnościsiłowninakolejnychkilkadziesięcioleci.Zarazemzamy-kanesąnajstarszeblokiwęglowe.TempoodchodzeniaodenergetykiwęglowejwCzechachjestjednakzdecydowaniemniejsze,niżzapowiadanojeszczekilkalattemu,cojestzwiązanezsytuacjąnaunijnymrynkuenergii.Prowadzitodoparadoksów–obecnieČEZbardziejopłacasięprodukcjaprąduwstarychelektrowniachniżnp.uruchomienieniedawnowybudowanejkosztemokoło2mldzłotychelektrownigazowejomocy849MWwPočeradach.

9 F.Hezoučký,Českopotřebujezdrojelektrickéenergie.Jinakjínebudemítdost,30.06.2014,http://ceskapozice.lidovky.cz

PRA

CE

OSW

09/

2012

16

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

WprzygotowanymprzezczeskirządNarodowymplaniedziałańnarzeczroz-wojuenergetykijądrowejz2015rokuznalazłsiępostulaturuchomieniawlatach2030–2035dwóchnowychblokówołącznejmocy2500MW,przynakładachin-westycyjnychszacowanychna250–300mldkoron(38–46mldzł).Zgodniezwer-sjąproponowanegoprzezrząddokumentu,dostępnąwkwietniu2015roku,je-denreaktormiałbyzostaćwybudowanywTemelínie,adrugiwDukovanach,przy czym od strony proceduralnej (licencje, pozwolenia) inwestycjama byćprowadzonatak,abywdowolnejchwilimożnabyłodobudowaćpododatkowymblokujądrowymwobulokalizacjach.Autorzyplanuuznali,żeprzygotowaniadobudowy(zdobycieniezbędnychpozwoleń,certyfikatówi licencji)powinnyrozpocząćsięjaknajszybciej.Zichwyliczeńwynika,żeproceszdobywanianie-zbędnychpozwoleńi licencjiorazsamabudowamożepotrwaćod17do22lat.ZgodnieztymharmonogramemnowyblokjądrowywDukovanachmiałbyza-stąpićwygaszanewówczasstarereaktorywtejlokalizacji.

Narodowyplandziałań–wwersjidostępnejwkwietniu2015roku–nieroz-strzygał,wjakisposóbpowinienzostaćwybranydostawcatechnologiianijakimodelfinansowaniainwestycjipowinienzostaćprzyjęty.Decyzjapolitycznawtejsprawiemazapaśćw2015roku,niemniejdopierow2025roku,poanaliziesytuacjinaunijnymrynkuenergii,rządbędziemusiałostatecznieocenić,czymożliwejestwybudowanieelektrowninazasadachkomercyjnych,ajeślinie,toczypaństwojestskłonnezaoferowaćfirmiebudującejelektrowniemecha-nizmgwarancjizwrotuzinwestycji.Niemożnawięcwykluczyć,żepo10la-tachprzygotowańczeskiewładzezdecydująoprzerwaniuprojektujądrowegoinaprzykładzwiększeniuwydobyciawęgla.

2.1. Dukovany

Jedną z recept na spodziewanywzrost zapotrzebowania na energięma byćprzedłużenie żywotności elektrowni jądrowej w Dukovanach, której blokimająlicencjewygasającewlatach2025–2027.MinisterstwoPrzemysłuiHan-dluzakłada,żeelektrowniawDukovanachbędziemogłafunkcjonowaćprzezkolejnych10czynawet20lat10.Torpedowanietegoplanuzapowiadająjużjed-nakwładze Austrii, przekonując, że elektrowniama słabe punkty, którychmodernizacjanieusunie11.Niezależnieodwydłużenialicencji,rządiČEZdążądobudowypiątegoblokujądrowegowDukovanach.Zgodniezzapowiedziami

10 AktualizaceStátníenergetickékoncepceČeskérepubliky,maj2015.11 Pačes:DostavbaDukovanjedůležitějšínežtemelínskýtendr,10.04.2014,www.e15.cz

PRA

CE

OSW

09/

2012

17

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

koncernu pod koniec 2015 rokuma być gotowa dokumentacja potrzebna dorozpoczęciabadaniaoddziaływaniaśrodowiskowego(EIA)12.Wmyślzałożeńrządowych nowy reaktor omocy około 1000MWmiałby być uruchomionyw2037roku,ajegożywotnośćplanowanajestna60lat.

2.2. Temelín

PomysłbudowydwóchnowychblokówwTemelíniezacząłbyćpoważnieroz-ważanynanowow2008rokuzasprawąkomisji,któranaprośbęówczesnegopremiera Mirka Topolánka przygotowała prognozę energetycznych potrzebCzech.KomisjakierowanaprzezVáclavaPačesa, stojącegowówczasna czeleAkademiiNaukRepublikiCzeskiej,wezwaładoniezwłocznegodokonaniaoce-nyoddziaływania środowiskowego (EIA)nowychblokówwTemelínie,prze-konując,żebeznowychinwestycjiod2015rokuwCzechachbędziebrakowałoprądu.PrognozakomisjizgadzałasięzówczesnymianalizamikoncernuČEZ,któregokierownictworównieżbyłozainteresowaneinwestycjąwnowebloki.WrządzącejwówczascentroprawicowejkoalicjijakiekolwiekwiążącedecyzjewsprawieprzyszłościenergetykiatomowejblokowałajednakPartiaZielonych.SytuacjazmieniłasiędopieropoupadkugabinetuMirkaTopolánkaiprzejęciuwładzyprzeztymczasowygabinetJanaFischera.Decydującywpływnadziała-niategorządumiałydwanajwiększewówczasugrupowaniawparlamencie–ObywatelskaPartiaDemokratyczna(ODS)iCzeskaPartiaSocjaldemokratycz-na(ČSSD)–obaopowiadającesięzabudowąnowychblokówjądrowych.

Kontrolowany przez państwo koncern energetyczny ČEZ ogłosił w sierpniu2009rokuprzetargnabudowędwóchblokówjądrowychwTemelíniezopcjąnabudowętrzechkolejnychwinnychlokalizacjach,czyli–jakwówczaszakładano–jednegowDukovanachidwóchwJaslovskichBohunicachnaSłowacji.Wprze-targu wystartowało trzech oferentów: japońsko-amerykański Westinghouse(kontrolowany przez Toshibę, z produkcją główniew USA), rosyjsko-czeskiekonsorcjumMIR.1200(kontrolowaneprzezpaństwowyRosatom)orazkontro-lowanyprzezfrancuskirządkoncernAreva.Wartośćprzetargubyłaszacowa-nana200–300mldkoron(około30–46mldzłotych),przezcomediazwykłygonazywaćnajwiększymprzetargiemwhistoriiCzech,apełnomocnikrząduds.rozbudowyTemelínaokreślałgowręczmianem„największegoprzetarguwEu-ropieijednegoznajwiększychnaświecie”.Budowamiałabyćfinansowanajedy-nieześrodkówwłasnychČEZorazkredytówbankowych.

12 Ibidem.

PRA

CE

OSW

09/

2012

18

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

Pierwotny kalendarz zakładał podpisanie umowy ze zwycięzcą przetarguw2011rokuizakończeniebudowynapoczątku2022roku.NastępnieČEZprze-konywał,żedokońca2013rokupodpiszeumowęiw2025zostaniezakończonabudowa.PlanyČEZpokrzyżowałjednakupadekcentroprawicowegorząduPe-traNečasawczerwcu2013roku.

Dopaździernika2012rokujednymzoferentówbyłafrancuskaAreva.Wów-czasspółkatazostała jednakprzezČEZwykluczonazprzetarguwzwiązkuzniespełnieniem„podstawowychwarunkówformalnych”.ArevastanowczoodpierałazarzutyČEZistarałasiępodważyćdecyzjętegokoncernu.Sugerowa-ła,żemogłaonamiećpodtekstpolityczny,wskazującnato,żeówczesnyczeskiwicepremieriministersprawzagranicznychKarelSchwarzenbergprzekazałwładzomfrancuskiminformacjeoodrzuceniuofertyArevy,jeszczezanimzo-stałaonapublicznieogłoszonaprzezČEZ.ZdrugiejstronywPradzekrążyłynieoficjalne informacje, że francuski koncernwziął udziałwprzetargubezzamiaruwygranej,wzwiązkuztymświadomieprzedstawiłniedopracowanąofertę.Niemniejgdyczeskiurządantymonopolowy(ÚOHS)wlutymiponow-niewlipcu2013rokuoddaliłskargęArevynadecyzjęČEZ,francuskikoncernkontynuowałspórprzedczeskimwymiaremsprawiedliwości.ZewzględunatoczącesiępostępowaniesądnakazałČEZwstrzymanieproceduryprzetargo-wej.Arevawgrudniu2012rokuskierowałateżskargędoKomisjiEuropejskiej,którarozpoczęławtejsprawiewstępnepostępowaniewramachproceduryEUpilot13.Istniałagroźba,żespórtenbędziesięciągnąłdługiemiesiące,stającsiętymsamymźródłemnapięćwrelacjachczesko-francuskich.Ostateczniejed-nakArevawycofaławszelkieskargipotym,jakwkwietniu2014rokuČEZza-kończyłprzetargbezwyłonieniazwycięzcy.Najprawdopodobniejoznaczato,żeArevazamierzawystartowaćwkolejnejodsłonieprzetargunarozbudowęTemelína.

3. Lobbing międzynarodowy

Pomimo opóźnieńw harmonogramie przetargu na budowęnowych blokówwTemelínieorazbrakupewnościcodorozstrzygnięcia,dokwietnia2014ro-kuproceduraprzetargowaposuwałasięnaprzód i trwaławalka lobbingowaprowadzonawCzechachprzezWestinghouseiMIR.1200przywsparciuwładzamerykańskichirosyjskich.

13 EuropeanCommissionprobesCEZ’sTemelinnucleartender,11.11.2013,www.4-traders.com

PRA

CE

OSW

09/

2012

19

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

Stronarosyjska,świadomakontrowersji,jakiemożebudzićwzrostjejpozycjiw czeskiej energetyce,wniewielkim stopniuwykorzystywała oficjalnywy-miardyplomatycznywnegocjacjach.Miało to chronićprzedwrażeniem, żeMoskwanaciskanaPragęwkwestiiTemelína.Tematemtymzajmowałsięna-tomiastrosyjskiwywiad,oczyminformowałwcorocznychraportachczeskikontrwywiad(InformacyjnaSłużbaBezpieczeństwa,BIS).Wedługbyłegomi-nistrasprawzagranicznychdwóchrosyjskichdyplomatóww2009rokumia-łozostaćuznanychzapersona non gratazuwaginaichdziałalnośćzwiązanązprzetargiem14.WpublicznychwystąpieniachprzedstawicieleRosatomuak-centowalinatomiastmożliwezyskidlaczeskiejgospodarki.JużobecnieRos-atomiinnerosyjskiefirmysąważnympartneremhandlowymikapitałowymdlaczeskiegoprzemysłuciężkiego,m.in.kupująkomponentywykorzystywa-newelektrowniachbudowanychwRosjii innychkrajach.Rosjaniepodkre-ślali również,żesągotowiwspółfinansowaćprojektrozbudowyEJTemelín,awraziepotrzebynawetpokryć całośćkosztów, comiałobynastępniepro-wadzićdopowołaniarosyjsko-czeskiejspółkizarządzającejfunkcjonowaniemnowejelektrownijądrowej.

Strategia amerykańska zakładała aktywniejsze wykorzystanie kanałówdyplomatycznych, coprzekładało sięnaregularnewizytyprzedstawicie-li amerykańskichwładzw Pradze oraz formalne zacieśnianiewspółpra-cy energetycznej i naukowo-technicznej. W marcu 2014 roku ministro-wieds.energetykipodpisaliumowęowspółpracywobszarzepokojowegorozwojuenergetykijądrowej15.WreakcjinaczeskiewątpliwościzwiązanezfinansowaniembudowynowychblokówjądrowychszefamerykańskiegoExport-Import Bank zadeklarował, że w przypadku zwycięstwaWestin-ghousebankjestgotówpożyczyćspółceČEZśrodkinasfinansowaniepo-łowykosztówinwestycjiwnoweblokiwTemelínie.Szefbankudodał,żepożyczytyle,nailepozwalająregulacjeOECD.ZdaniemszefaExImBankupożyczkamogłabybyćrozpisanana25 latprzyoprocentowaniuo1punktprocentowywyższymodoprocentowania10-letnichobligacjiUSA16.Stronaamerykańskasygnalizowałateżgotowośćrozmowyowspółfinansowaniuinwestycji w nowe bloki w zamian za udziały w firmie odpowiedzialnejza budowę elektrowni, powołując się na rozwiązanie zastosowane przez

14 Zob.raportyroczneBISza2012i2011rok(www.bis.cz)iwypowiedźKarelaSchwarzenber-gadlatygodnikaRespekt.O.Kundra,Dopastisechytil„Cestovatel”,Respekt,nr12,16.03.2015.

15 ČRaUSAbudouspolupracovatvjadernéenergetice,27.03.2014,www.euroskop.cz16 U.S.exportbankofferstoco-financeCzechnuclearplant,29.07.2013,www.reuters.com

PRA

CE

OSW

09/

2012

20

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

WestinghousewBułgarii (KozloduyNPP–NewBuild) iWielkiejBrytanii(NuGenerationLtd.)17.

Wmarcu2013rokuWestinghouseiMIR.1200dostałyodČEZwynikiwstępnejocenyofert.Jakpodkreślałastronaczeska,nieprzesądzałyowyniku,miałynatomiastzmotywowaćobakoncernydosilniejszejkonkurencji.RezultatytejocenyniezostałyoficjalnieopublikowanezewzględunaobawyČEZprzedichwykorzystaniemprzezArevęwprocesiesądowym.Zinformacjipodawanychprzezczeskiemedia,wewstępnejocenieČEZlepiejwypadłkoncernjapońsko--amerykański, głównie pod względem technicznych parametrów reaktora.Rosjanie, którzy dostali niższą ocenę całościową, zwyciężyli natomiast podwzględem ceny i kosztów eksploatacji. Oznacza to, że najprawdopodobniejwówczasČEZbyłbygotowywybraćofertęjapońsko-amerykańską,alechciałskłonićWestinghouse do zredukowania ceny, wykorzystując do tego ofertęMIR.1200.

Silnakonkurencjamiędzydwiemastronami i zaangażowanieWaszyngtonuorazMoskwywprestiżowyczeskiprzetargbyłynarękęczeskimwładzom,którestarałysięzewzrostuzainteresowaniaCzechamiuzyskaćdlakrajujaknajwiększeprofity.Służyłytemum.in.wizytypremieraPetraNečasawWa-szyngtoniew2011rokuiMoskwiedwalatapóźniej18.Jednąznajważniejszychkwestiiw negocjacjach z oferentami był stopień tzw. lokalizacji inwestycji,czyliwartośćumów,jakieoferentzamierzapodpisaćzkrajowymipodwyko-nawcami. Choćnie było to formalne kryteriumoceny ofert przetargowych,zarównoWestinghouse,jakiRosatomścigałysięwliczbieporozumieńzawie-ranychzczeskimifirmami.Japońsko-amerykańskaspółkaujawniłalistęok.150czeskichfirmbudowlanychienergetycznych,zktórymipodpisaławstępneporozumienia,iobiecywałauczynićzCzechswojetechnicznezapleczedoeks-pansjiwpozostałychkrajachEuropy19.

Konsorcjum MIR.1200 obiecywało natomiast, że do 75% wartości kontrak-tu może trafić do czeskich firm, co premier Rosji Dmitrij Miedwiediew po

17 Pomůžemesfinancovánímjadernýchzdrojů,nabízíČeskuWestinghouse,13.10.2014,http://ekonomika.idnes.cz

18 Zob. J. Groszkowski, Czesko-amerykańska dyplomacja jądrowa, Analizy OSW, 9.11.2011,http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2011-11-09/czesko-amerykanska-dyploma-cja-jadrowa;J.Groszkowski,Czesko-rosyjskadyplomacjajądrowa,Analizy OSW,5.06.2013,http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2013-06-05/czesko-rosyjska-dyplomacja--jadrowa

19 WestinghousezveřejnilseznamčeskýchdodavatelůproTemelín,10.04.2013,www.patria.cz

PRA

CE

OSW

09/

2012

21

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

spotkaniu z ówczesnymszefemczeskiego rząduPetremNečasemprzeliczyłnakwotędo6mldeuro20.Coistotne,wartośćtaobejmowałarównieżczeskiefirmykontrolowaneprzezkapitałrosyjski,zeŠkodaJSnaczele,należącądorosyjskiej grupy OMZ. Na konkurencjimiędzyWestinghouse a Rosatomemkorzystajączeskiefirmy,naprzykładVítkoviceMachineryGroup,którapod-pisałaumowyzarównozMIR.1200,jakizWestinghouse.Jejprezesemiwięk-szościowymwłaścicielemjestbiznesmenbliskiśrodowiskuprezydentaMilošaZemanairządzącejlewicy.

4. Kwestia zabezpieczenia opłacalności inwestycji

Największymwyzwaniemwkontekściebudowynowychbloków jądrowychw Temelínie zarówno dla ČEZ, jak i dla rządu, jest kwestia zabezpieczeniaopłacalności inwestycji. Wielomiliardowa wartość projektu w połączeniuzrekordowoniskimicenamienergiinagiełdachsprawiają,żewśródczeskichekonomistów zaczęły pojawiać się komentarze o samobójczejmisji czeskiejspółki.Przestrzegano,żegdybyw2014rokuČEZrozpocząłbudowęnowychblokówbezpaństwowychgwarancjiprzyówczesnychcenachenergii,praw-dopodobnieskończyłobysiętobankructwemspółki.

Wmarcu 2014 roku, niedługo przed decyzją o zakończeniu przetargu bezwskazaniazwycięzcy,giełdowacenajednejmegawatogodzinybyłaoponad60%niższaniżw2008roku,osiągającnapraskiejgiełdzieenergetycznejpo-ziom32,90eurona2015rok.Cenyzaenergięna2016rokbyłyjeszczeniższe21.

NiskacenatowdużejmierzeefekttaniejącychuprawnieńdoemisjiCO2orazutrzymującychsięniskichcenwęgla, jakrównieżsilniedotowanejenergiizOZE.Takasytuacjasprawia,żeelektrowniomatomowymtrudnojestkon-kurować ze źródłamiwęglowymi iOZE, tymbardziej żehojneniemieckiewsparcie dla odnawialnych źródeł zwiększa podaż energii na tamtejszymrynku,cobezpośrednioprzekładasięnasilniepowiązanyzniemieckimcze-skirynekenergii.

Czeską receptą na niskie ceny na hurtowym rynku energii, która pozwa-lałabyČEZbezpiecznie inwestowaćwnowebloki jądrowe,miałbyćmecha-nizmstabilizacyjnynawzórbrytyjskiegomodelucontract for difference(CfD).

20 Medveděv:RuskádostavbaTemelínapřineseČRaž156miliardkorun,27.05.2013,www.pa-tria.cz

21 P. Lukáč, Elektřina je na burzách nejlevnější za posledních 10 let, ušetří lidé i firmy,8.04,2014,www.ihned.cz

PRA

CE

OSW

09/

2012

22

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

Wpaździerniku 2013 rokuwWielkiej Brytanii rząd uzgodnił z francuskimkoncernemEDF, którymawybudować bloki jądrowewHinkley PointC, żeoptymalnacenaenergiiprodukowanejwtejelektrownipowinnaprzez35latwynosić92,50GBP(ok.110euro)za1MWhzuwzględnienieminflacji22.Wprzy-padkugdyrynkowacenabędzieutrzymywaćsięponiżejustalonejkwoty,pań-stwodopłaciEDFróżnicę,jeślinatomiastcenaprądunarynkuwzrośnie,EDFzwróciróżnicępaństwu.Wzorującsięnatymrozwiązaniu,jeszczezarządówpremieraPetraNečasaMinisterstwoPrzemysłuiHandluprzygotowałopro-jekt nowelizacji ustawy energetycznej, dopuszczający podobny mechanizmwCzechach,nieograniczającgojedyniedoenergetykijądrowej.Zgodniezza-łożeniamiodstronporozumieniamiałozależeć,najakimpoziomieustalanabyłabydocelowacenaenergiiinajakdługiokresumowabyłabyzawierana.Upadek rząduNečasa i przerwanie prac nadmechanizmem stabilizacji censkłoniłČEZdoodłożeniamomentuwyłonieniazwycięzcy23.

5. Stanowisko rządu Sobotki

Jeszczeprzedwyboramiparlamentarnymiwpaździerniku2013rokuCzeskaPartiaSocjaldemokratycznapremieraBohuslavaSobotkiotwarciedeklaro-wała,żejestprzeciwnarządowemuwsparciuinwestycjiwnoweblokijądro-wepoprzezmechanizmgwarantowanejcenywykupuenergii,postulowanyprzezČEZ.

Wkwietniu 2014 roku centrolewicowy rząd oficjalnie potwierdził to stano-wisko,coskłoniłoČEZdozakończeniaprzetargunarozbudowęTemelínabezwyłonieniazwycięzcy.Władzekoncernuuznały,że takduża inwestycja jestdlaspółkigiełdowejzbytryzykowna.Naanulowanieprzetarguwpłynęłytrzygłówneczynniki:konfliktrosyjsko-ukraiński,któryde factowykluczyłmoż-liwośćwybraniarosyjskiejofertyizredukowałwybór,przedjakimstałČEZ,dodroższej ofertykoncernuamerykańsko-japońskiego;negatywnawstępnaocena,jakąKomisjaEuropejskąwystawiłamechanizmowicontract for differen-ce,zastosowanemuwumowiemiędzybrytyjskimrządemafrancuskimkon-cernemEDFiprzedłużającasiędyskusjanadunijnympakietemklimatyczno--energetycznym,którejrezultatbyłtrudnydoprzewidzenia.

22 G.Chazan,S.Pfeifer,J.Pickard,UKagreesnuclearpowerdealwithEDF,21.10.2013,www.ft.com

23 Ekonom:SmlouvanaTemelínmůžemítpodpisvítězenajaře2015,říkágenerálníředitelČEZ,02.01.2014,http://byznys.ihned.cz

PRA

CE

OSW

09/

2012

23

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

RosyjskaagresjanaUkrainęmiałanieformalny,alebardzowyraźnywpływnaocenę rosyjsko-czeskiego konsorcjumMIR.1200w przetargu.W pierwszychdniach rosyjskich działań zbrojnych na Krymie dwóch członków czeskiegorządu:ministerobronyorazministerodpowiedzialnyzaprawaczłowiekaile-gislacjęniezależnieodsiebiestwierdzili,żeniewyobrażająsobie,abyrosyjskaofertamogławygraćwczeskimprzetargujądrowym.WypowiedzitełagodziłpóźniejpremierBohuslavSobotka,podkreślając,żedecyzjaowynikuprzetar-guniemacharakterupolitycznegoimożejąpodjąćjedynieČEZ,anierząd.Nie-mniejprawdopodobieństwo,żebyczeskiewładzezdecydowałysięwkontekścieukraińsko-rosyjskiegokonfliktunaumowęzRosatomem,radykalniezmalało.Coznamienne,politycy,którzywprzeszłościotwarciewspieralirosyjskąofer-tę(prezydentMilošZeman,ministerprzemysłuihandluJanMládek24),zaczęliopowiadaćsięzazakończeniemprzetarguirozpisaniemnowego,wktórymRo-sjanieponowniemoglibywziąćudział.DziękitemuofertaRosatomumogłabyzakilkalatodzyskaćszansenawygraną.Niejestjednakjasne,czywzwiązkuzproblemamigospodarczymiRosjitamtejszefirmybędąwstaniezapropono-waćCzechomtakatrakcyjnewarunkifinansowejakprzypierwszymprzetar-gu.PrzeszkodąwponownymzłożeniurosyjskiejofertymogąbyćteżproblemyfinansowerosyjskichzakładówprzemysłowychwCzechach.Wostatnichmie-siącachbankructwoogłosiłyfirmyChetengEngineering(OMZ)orazChladicívěžePraha(Rosatom).Czeskiemediaspekulująrównieżomożliwościwycofa-niasięOMZzkluczowejdlarosyjskiejofertyspółkiŠkodaJS25.

CentrolewicowygabinetBohuslavaSobotkiwkwietniu2014rokuwykluczyłmożliwośćwykorzystaniaCfD,najprawdopodobniejpodwpływemwstępnej,negatywnejocenyprzedstawionejprzezKomisjęEuropejskąwstyczniu26.KEzwróciławówczasuwagęnaszeregregulacji,któremogąbyćzakwalifikowa-ne jakoniedozwolonapomoc rządowadlafirmy, zaburzającakonkurencję27. Co istotne, w Wielkiej Brytanii beneficjent państwowych gwarancji zostałwybranywprzetargu,natomiastwCzechachČEZzostałwskazanywwynikudecyzjipolitycznej,cowprzypadkuzastosowaniaCfDniosłozesobądodatko-weryzykoproblemówprzyuzyskaniepozytywnejocenyKE.Pomimowstęp-nejkrytykiKomisjaEuropejskaostateczniezaakceptowałajednakbrytyjskie

24 Zvítězíme,zvolalMládekzČSSDnaakciRusůkTemelínu,19.06.2013,www.denikinsider.cz25 V.Gallistl,J.Zatloujal,Ruskáprohra,Euro,nr17/2015,27.04.2015,s.10–13.26 E.Gosden,NuclearsetbackasECattacksHinkleyPointsubsidydeal,31.01.2014,www.tele-

graph.co.uk27 A.Barker,G.Chazan,J.Pickard,UKnucleardealwithEDFcouldwaste£17.6bn,saysBrus-

sels,31.01.2014,www.ft.com

PRA

CE

OSW

09/

2012

24

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

rozwiązanie,oczymwewrześniu2014rokupoinformowałrzecznikprasowyunijnegokomisarzads.konkurencjiJoaquínaAlmunii.Kroktenwzbudziłjed-naksporekontrowersjewAustrii,którazapowiedziałazaskarżeniedecyzjiKEwEuropejskimTrybunaleSprawiedliwości.ChoćdecyzjaKEniemacharak-teruprecedensowego,miaładużeznaczeniedlaczeskiegoprogramurozwojuenergetyki jądrowej. Czeski rząd, który uważnie śledził zmagania Londynuz Brukselą,w pracach nadmechanizmemfinansowania inwestycjiw nowebloki,będzieterazprzyglądałsięsporowiBrukseliiWiednia.

Decyzjaoanulowaniuprzetarguzostałapozytywnieocenionaprzezfirmęra-tingowąStandard&Poor’sorazakcjonariuszyČEZ,dlaktórychtenkrokozna-czałmniejszeryzykospadkupoziomudywidendiwzrostuzadłużeniaspółki28.Startującewprzetargufirmyniekryły rozczarowania, ale jednocześnieza-deklarowały,żepozostajązainteresowaneudziałemwprzyszłymprzetargu.Westinghouse przyznał, że udziałw anulowanympostępowaniu przetargo-wymkosztowałfirmęok. 50mlndolarów,podobnekosztyponiosłokonsor-cjumMIR.1200.FirmyniezamierzajądomagaćsięodČEZzadośćuczynienia,możnajednaksięspodziewać,żestratybędąchciałyuwzględnićwkalkulacjiofertywnowymprzetargu.SamČEZszacujekosztyzwiązanezanulowanymprzetargiemnaok.300mlnzłotych.

Gabinet Bohuslava Sobotki wypracował plany rozwoju energetyki jądroweji całościowej koncepcji energetycznej kraju.Wmaju 2015 roku rząd przyjąłnowąwersjępaństwowejkoncepcjienergetycznejdo2040roku.Dokumenttenjednaknierozstrzyga,kluczowejdlaharmonogramuczeskiegoprojektujądro-wego,kwestiiprzyszłościlimitówterytorialnychnawydobyciewęglakamien-nego.Decyzjawtejsprawieplanowanajestnapołowę2015roku.Niezależnieodpracrządu,pracenadprojektembudowyblokówwTemelínieiDukovanachprowadziČEZ.Przedstawiciele rządu ikoncernuzgadzają się, żeprawdopo-dobnądatąrozpisanianowegoprzetargusąlata2016–2017,ajegorozstrzygnię-ciepowinnonastąpićdo2019roku.Posześciulatach,w2025roku,miałabyza-paśćostatecznadecyzjaoprzyszłościinwestycjiiewentualnymbudżetowymzabezpieczeniuopłacalnościinwestycji,aČEZ(alboinnaspółkarealizującain-westycję)miałabyuzyskaćpozwolenienabudowę.Oznaczatowięc,żewobec-nejkadencjiniezapadnieżadnawiążącadecyzjawsprawiebudowynowychblokówjądrowychwCzechach.

28 S&PchválíČEZzazrušenítemelínskéhotendru.Projektbyprodělal,14.04.2014,www.e15.cz

PRA

CE

OSW

09/

2012

25

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

6. Perspektywy

Czeską energetykę w najbliższych dziesięcioleciach czeka transformacja,wramachktórejznacznączęśćelektrowniwęglowychbędąmusiałyzastąpićźródłaniskoemisyjne.WCzechachdominujeopinia,żedotegozadanianajle-piejnadająsięelektrowniejądrowe.Zdanietopodzielarządiwiększośćklasypolitycznej,brakujejednakpomysłu,jaktozrobić,żebyinwestorniezbankru-tował,aspołeczeństwoniemusiałozbytdużodopłacaćdoinwestycji.Dyskusjeomodelufinansowania i ewentualnychpaństwowychgwarancjachopłacal-nościbudowynowychblokówbędąnajprawdopodobniejtrwałyprzynajmniejdo2025roku.Wówczas,zgodniezprzygotowanymprzezrządplanemdziałańnarzeczrozwojuenergetykijądrowej,miałabyzapaśćostatecznadecyzja,czybudowaćnowebloki.

Przeznajbliższe 10 latczeskiewładzeniewątpliwiebędąkontynuowałymo-dernizacjęobecnychelektrowni jądrowych,abymaksymalniewydłużyć ichżywotność.W przypadku projektu budowy nowych bloków spodziewać sięmożna jedynie postępu w zakresie ważnych, ale nie przesądzających o ni-czymkwestiiformalnych(pozwolenia,licencje,negocjacje).Istotnymelemen-temtychprzygotowańsąrozmowyzpotencjalnymidostawcamitechnologii.Wczerwcu2014rokupodczasCzesko-KoreańskiegoForumAtomowegowPra-dzekoreańskirządwyraziłzainteresowanieudziałemkoncernuKEPCOwno-wymprzetargu,awiceministrowieodpowiedzialnizaenergetykęwczeskimi koreańskim rządach podpisali memorandum o porozumieniu w sprawiewspółpracywenergetycejądrowej29.PodobnydokumentczeskirządpodpisałzchińskimiwładzamipodczaswizytyprezydentaZemanawPekiniewpaź-dzierniku2014roku.Czeskiewładzelicząnato,żeprzystąpieniekoreańskichichińskichoferentówobokdotychczasowychuczestnikówprzetarguprzełożysięnaobniżeniecenyipodniesieniejakościinwestycji.

Czeskielobbyprzemysłoweprzekonuje,żeinwestycjawnoweblokibyłabynietylko impulsemdlagospodarki,alerównieżważnymprojektemmoderniza-cyjnym,którypozwoliłbyutrzymaćkrajowekompetencjewwielupowiąza-nychzenergetykąjądrowądziedzinachnaukiiprzemysłu.TeczynnikimająbardzodużeznaczeniewCzechach,którechcązachowaćrenomękrajuzwyso-kowyspecjalizowanąprodukcjąprzemysłową.Taperspektywajestteżbliska

29 Park Si-soo,Korea to take part in bid for Czechnuclear project,www.koreatimes.co.kr,8.07.2014,ČeskárepublikaposilujespoluprácisKorejskourepublikouvjadernémsektoru,4.06.2014,www.mpo.cz

PRA

CE

OSW

09/

2012

26

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

współrządzącejczeskiej lewicy,dlategobardzomałoprawdopodobne jest,żeobecnyrządporzuciprojektbudowynowychblokówjądrowych.

Na razienaCzechachnie ciążyzbytwielkapresja czasu.Nowebloki jądro-webędąpotrzebneok.2035roku,codajewładzomwPradzeczasdonamysłu,wjakisposóbprzeprowadzićtakąinwestycję,ewentualniepozwalawskazaćalternatywneźródłaenergii.Problemwtym,żenicniewskazujenato,żebypodjęcietakiejdecyzjiwprzyszłościmiałobyćłatwiejsze.

PRA

CE

OSW

09/

2012

27

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

II. SŁOWACJA

TEZY

• Słowacjajakokrajbezznaczącychzasobówwęgla,ropyigazu,w90%uza-leżniony od importu surowców energetycznych, traktuje energetykę ją-drową jakonajbezpieczniejszysposóbpozyskiwaniaenergii30.NaSłowa-cjidziałajączteryblokijądrowe,dwasąwbudowie,arealizacjakolejnychdwóch jestplanowana.Dwiesłowackieelektrownieatomowe–w Jaslov-skich Bohunicach iMochovcach – odpowiadają aż za 55% krajowej pro-dukcjienergiielektrycznej31.SytuujetoSłowacjęweuropejskiejczołówce.Energia jądrowa stanowi 24%w bilansie produkcji energii pierwotnej32.ZgodniezplanamirząduprodukcjaprąduwelektrowniachatomowychnaSłowacjimawzrosnąćzobecnych15,5TWhdo24,9–32,8TWhw2030roku.

• NaSłowacjipanujekonsensuscodopotrzebyrozwojuenergetykijądrowej.W kraju niema silnego ośrodka sprzeciwuwobec energetyki atomowej,za jejrozwojemopowiadasięok.70%społeczeństwa.Wśródelitprzewa-ża opinia o bezalternatywności energetyki atomowej, postrzeganej jakobezpieczne,niezawodne,niskoemisyjne ienergetycznieopłacalneźródłoenergii.Słowacjajestteżzainteresowanapodkreślaniemswojejspecjaliza-cjijądrowejnaforummiędzynarodowym.Naprzykładcoroczniegości(naprzemianzCzechami)powstałez inicjatywyKomisjiEuropejskiejEuro-pejskieForumEnergiiJądrowej(ENEF).

• Od2009rokutrwabudowa3.i4.blokujądrowegowMochovcach.Ichuru-chomienieprzywróciłobySłowacjistatuseksporteraenergiielektrycznej.Problememjestjednakcorazwiększeopóźnieniebudowyizwiązanyztymznacznywzrostkosztówinwestycji.Realizacjęprojektudodatkowokom-plikują starania włoskiego koncernu Enel o sprzedaż większościowychudziałówwspółceSlovenskéelektrárne,któraprowadziinwestycjęwMo-chovcach,oraznarastającyspórmiędzyrządemafirmąEnel.

30 Możliwedoeksploatacjizasobywęglabrunatnegoszacowanesąna100mlnton.Jesttojed-nakwęgielwydobywanymetodągłębinową,zdużązawartościąsiarkiipopiołu,coprze-kładasięnawysokiekosztywydobyciaorazgenerujedodatkowekosztyprzyspalaniu.Naj-większakopalnianaSłowacjiwydobywarocznieok.2mlntonwęgla.Zob.:EuropeanAsso-ciationforCoalandLignite,www.euracoal.org

31 EnergyPolicyoftheSlovakRepublic,11.01.2006,www.mhsr.sk32 NávrhenergetickejpolitikySlovenskejrepubliky,10.2014.

PRA

CE

OSW

09/

2012

28

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

• Od2008rokutrwająpracenadprojektembudowydwóchkolejnychblokówjądrowychwJaslovskichBohunicach.Małoprawdopodobnejednak,żebywiążącedecyzjewsprawiejejbudowyzapadłyprzeduruchomieniemno-wychblokówwMochovcach.GłównymproblememwrealizacjiinwestycjiwJaslovskichBohunicachjestto,żeczeskikoncernČEZ,pełniącyrolęstra-tegicznegopartnerawprojekciebudowynowychbloków,chcesięwycofać.PróbazastąpieniaČEZwtejrolirosyjskimkoncernemRosatomzakończyłasięfiaskiem,ponieważwrosyjsko-słowackichnegocjacjachnieudałosięwypracować kompromisu co do finansowania budowy nowych blokówjądrowych.PodobniejakwprzypadkuinnychtegotypuprojektówwUE,Słowacjamaproblemzeznalezieniemtakiegomodelufinansowaniainwe-stycji, który zagwarantowałby jej opłacalność.PonadtonaSłowacji trwadyskusja,czy inwestycjawelektrownię,zktórejprodukcjado2045rokuszłabywdużejmierzenaeksport,masens.

1. Rys historyczny. Rola atomu w krajowym systemie energetycznym

TradycjeenergetykijądrowejnaSłowacjisięgają1958roku,kiedynamocypo-rozumieniamiędzyCzechosłowacjąaZSRRrozpoczętobudowęelektrowniją-drowejwJaslovskichBohunicach.Pracezakończonow1972rokuuruchomie-niemreaktoranaciężkąwodęschładzanegodwutlenkiemwęgla.Wzwiązkuzkilkomaawariamielektrowniętęzamkniętopopięciulatach,mimotodo-świadczenie zdobyte w okresie jej budowy i funkcjonowania procentowałoprzykolejnych czechosłowackichprojektach jądrowych.RokpowyłączeniustaregoreaktorauruchomionowJaslovskichBohunicachpierwszyzczterechnowychblokówjądrowychomocy440MWkażdy,wybudowanychwtechno-logiiWWER-440.Dwapierwszereaktory–modelV-230–podłączonowlatach1978–1980,dwakolejne–modelV-213–podłączonow1984i1985roku.

PodczasnegocjacjiakcesyjnychprzedwejściemSłowacjidoUEBratysławazo-stałazmuszonadoodłączenia iwygaszeniadwóchreaktorówmodelV-23033.Bloki te zostały odłączone od sieciw 2006 i 2008 roku,niemniej decyzja tawciążnaSłowacjibudzikontrowersje.Jejprzeciwnicypodkreślają,żewlatach1991–1993 i 1996–2000elektrowniazostałapoważniezmodernizowanaibyławówczas najnowocześniejszym obiektem tego typu. Obecnie w JaslovskichBohunicach trwa wygaszanie zamkniętych bloków, nadzorowane przez

33 Decyzja ta dotyczyła również elektrowni jądrowychw Bułgarii (Kozłoduj) i na Litwie(Ignalina).

PRA

CE

OSW

09/

2012

29

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

państwowąspółkęJAVYS.ProcestenjestfinansowanyześrodkówKrajowegoFunduszuJądrowegoutworzonegow2006roku,któryzasilanyjestm.in.pie-niędzmizfunduszyeuropejskich.Dotychczaszfunduszyunijnychprzezna-czononatencel613mlneuro,kolejnych225mlneurozarezerwowanowunij-nejperspektywienalata2014–2020.Proceswygaszaniamazostaćzakończonyw 2025 roku. Dwa pozostałe bloki w Bohunicach (V-213) poddano w latach1999–2010modernizacji,copozwoliłozwiększyćmocelektrownido2x505MWiwydłużyćjejżywotnośćdoroku2025.Trwająkolejneprace,któremająpo-zwolićprzedłużyćfunkcjonowaniesiłowniażdo2045roku.

W 1982 roku rozpoczęła się budowa dwóch pierwszych bloków jądrowychwMochovcach,wnowocześniejszymwariancieV-213,pięćlatpóźniejrozpo-czętobudowę3.i4.bloku,omocy440MWkażdy.Zmianasystemupolityczne-goigospodarczegopo1989rokuskutkowałazmianąelementówsystemubez-pieczeństwazastosowanychwelektrowni, jednocześnie jednakw 1991 rokupojawiłysięproblemyzfinansowanieminwestycji.Budowę1.i2.blokuwzno-wionow1996rokuipodwóchlatachpodłączonopierwszy,apotrzechlatachdrugiblokjądrowy.Budowędwóchkolejnychblokówwznowionow2008roku.

Po uruchomieniu pierwszych dwóch bloków wMochovcach Słowacja stałasię samowystarczalnawprodukcjiprądu i eksportowałanadwyżkęenergii.Sytuacja tazmieniłasięw2006roku,kiedyodłączonyzostałpierwszy,apodwóchlatachkolejnyblokjądrowywJaslovskichBohunicach,przezcoSłowa-cjazostałaimporteremenergiielektrycznej.Wostatnichlatachimportener-giistopniowomaleje,zjednejstronyzewzględunaspadekkonsumpcjiprądu,zdrugiejwzwiązkuzmodernizacjąizwiększeniemmocydziałającychreak-torówjądrowych.W2013rokuimportstanowiłjedynie0,3%konsumpcjiprądunaSłowacji.

Elektrowniew JaslovskichBohunicach iMochovcachnależąodspółkiSloven-skéelektrárne(SE),któraod2006rokukontrolowanajestprzezwłoskikoncernEnel(66%akcji).Mniejszościowypakiet34%udziałówwspółcenależydoskar-bupaństwa34.PonadtopaństwojestobecnewsektorzejądrowympoprzezspółkiJAVYSiJESS.Pierwszaznich,wpełninależącadopaństwa,zajmujesięwygasza-niemdwóchstarychblokówjądrowychwBohunicach,neutralizacjąmateriałuradioaktywnegoizużytegopaliwajądrowego.W2009rokuJAVYSwrazzcze-skimkoncernemenergetycznymČEZpowołałyspółkęJESS,dzielącsięakcjami

34 PozaelektrowniamijądrowymiSEposiadarównieżelektrociepłowniewęgloweorazelek-trowniewodneisłoneczneołącznejmocy5737MW.

PRA

CE

OSW

09/

2012

30

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

wproporcjach51:49.CelemfirmyjestprzygotowanieprojektuibudowanowychblokówjądrowychwJaslovskichBohunicachorazpóźniejszezarządzanienimi.

2. Budowa 3. i 4. bloku jądrowego w Mochovcach

Koniecznośćodłączeniadwóchbloków jądrowychw JaslovskichBohunicachdodatkowozmobilizowałasłowackiewładzedopracnaddokończeniembudo-wydwóchblokówjądrowychwMochovcach.Wchwiliwstrzymaniainwesty-cjigotowebyło70%częścibudowlaneji30%częścitechnologicznej,copochło-nęłook.660mlneuro35.Stopieńzaawansowaniapracprzybudowie3.i4.blokupraktycznieniepozostawiał SE alternatywy, jak tylkokontynuowaćwspół-pracęzrosyjskimifirmami.W2009rokuSEpodpisałykontraktnadostawybrakującej technologii z  rosyjską firmą Atomstrojeksport i czeską Škoda JS(częśćrosyjskiejgrupyOMZ)orazsłowackimifirmamiVÚJE,Enseco i Inži-nierskestavby.Częśćprac,niezwiązanabezpośredniozfunkcjonowaniemre-aktora,zostałazleconawłoskiejfirmieENELIngegneria&Innovazione.Zgod-niezumowąnoweblokimająmiećmoc471MWkażdy.WładzeSlovenskichelektrárnichętniepodkreślają,żebudowaneblokibędąpierwszymispośródswego rodzaju, które spełniająwarunki określonenowymi przepisami bez-pieczeństwa,zaostrzonymipokatastrofiewjapońskiejelektrowniatomowejwFukushimie.Jednocześniejednak,budowanenaSłowacjireaktorysąpraw-dopodobnieostatnimibudowanymiwtechnologiiWWERnapodstawietech-nologiizlatosiemdziesiątych.

Zgodniezpierwotnymizałożeniami inwestycja, szacowanana2,7mldeuro,miałazakończyćsięuruchomieniempierwszegoblokuw2012rokuidrugiegow2013.Obecnieustalonybudżetprzekracza4,6mldeuro,azakończeniebu-dowyawizowanejestnakoniec2016i2017roku.Jakogłównąprzyczynęopóź-nień i wzrostu kosztów Enel podaje wydatki związane z bezpieczeństwemelektrowni,narzuconeprzezunijnestresstestypokatastrofiewJaponii.Sło-wackipremierRobertFicozarzuciłjednakwłoskiemukoncernowinadmiernewydatkiibrakdoświadczeniaztakdużymiprojektami,obciążającprzytymodpowiedzialnością centroprawicową opozycję, za której rządów sprzedanowiększościoweudziałySEEnelowi.

Jakdeklarowaływ2009rokuwładzeSE,środkinainwestycjemiałypocho-dzićzbudżetufirmy(2,2mldeuro)orazzkredytówiobligacji(0,5mldeuro).

35 SEpodpísalizmluvysdodávateľmidostavbyMochoviec,11.06.2009,www.obchodnici.sk

PRA

CE

OSW

09/

2012

31

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

JednocześniezarównoEnel,jakipaństwosłowackiezrzekłysiędywidendnaokresrealizacjiinwestycji.Podkoniec2012rokuEnelrozpocząłjednakrene-gocjacje budżetu, zmieniając jednocześnie kalendarz budowy. Do kwietnia2014rokurządbyłgotówzgodzićsięjedynienaograniczonezwiększeniebu-dżetuwwysokości345mlneuro.OstateczniejednakakcjonariuszeSEuzgod-nilizwiększenieśrodkównainwestycjedo3,8mldeuro.Dataoddaniablokówzostała wówczas przesunięta na lata 2015–2016. Pomimo porozumienia, wewrześniu2014rokuministergospodarkiwniósłoprzeprowadzeniekontroliwSEprzezNajwyższyUrządKontroli(NKÚ)wzwiązkuzezwiększeniembu-dżetu izmianąterminuukończenia inwestycji36.MiesiącpóźniejSEzaczęłypostulowaćkolejnezwiększeniebudżetuinwestycjidopoziomu4,63mldeuroiwydłużeniebudowyokolejnyrok.NowykompromismiędzyrządemaEne-lem,zezwoliłwłoskiejspółcezaciągnąćnapotrzebyinwestycjikredytwwy-sokości830mlneuro.Dodatkoworządprzeforsowałprzyjęciepakietureguł,któremająwzmocnićkontrolęnadrealizacją inwestycji iograniczyćryzykodalszychopóźnieńiwzrostukosztów.SłowackiewładzeniemająmożliwościdomaganiasięodEnelukarzaopóźnieniawrealizacjiinwestycji,problememdlawłoskiejspółkimoże jednakbyćmijającyw2017rokuterminobowiązy-waniapozwolenianabudowęiocenywpływuoddziaływanianaśrodowisko.

3. Sprzedaż udziałów w SE

Wlipcu2014 rokuwładzewłoskiegokoncernuEnelpotwierdziły, że zamie-rzająsprzedaćpakiet66%udziałówwspółceSlovenskéelektrárne, jakrów-nieżswojeaktywawRumunii.Prawopierwokupuakcjimasłowackiepaństwojakoakcjonariuszmniejszościowy,alezainteresowanieprzejęciemudziałówEneluzgłosiłyjużwęgierskiekonsorcjumMVMiSlovnaftuorazczeskikon-cernEPH37.SłowackiemediaszacująwartośćudziałówwSEnamiliardeuro,alepodwarunkiem,żesłowackirządprzejąłbynasiebieinwestycjęwMocho-vcach,któraobniżawartośćaktywów.

PlansprzedażysłowackichaktywówprzezEneldodatkowozwiększanapięciemiędzywłoskąspółkąarządem.PremierFicomówiwtymkontekściewprostokonflikcieinteresów:Enelowichodziosprzedażudziałówiwycofaniesięzesłowackiegorynku,strategicznyminteresemSłowacjijestnatomiastmożliwie

36 NajvyššíkontrolnýúradpreveríhospodárenieSlovenskýchelektrární,24.09.2014,www.energia.sk

37 Media spekulują równieżomożliwejofercieRosatomu,GDFSuez,fińskiejfirmyFortumiinwestorówchińskich.

PRA

CE

OSW

09/

2012

32

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

szybkie dokończenie budowy elektrowni w Mochovcach. Z tego względusłowackie władze nie zamierzają współpracować z Enelem przy sprzedażyudziałów,awręczsągotoweblokowaćtakątransakcjędoczasudokończeniainwestycji. Kompromisowym rozwiązaniemmógłby być podział słowackichaktywówEnelu,dziękiczemuwłoskikoncernmógłbysprzedaćudziaływnie-jądrowejczęścispółki,natomiastMochovceprzynajmniejdomomentuskoń-czeniabudowypozostałybyczęściąEnelu.

Przyokazjisprzedażysłowackirządchcewzmocnićswojąpozycjęwakcjona-riacieSEpoprzezzakup17%akcjibrakującychdozdobyciawiększościudzia-łówwSElubrenegocjacjęumowyakcjonariackiejznowymwspółwłaścicielemSE. Duże zainteresowanie słowackichwładz transakcją potwierdzają licznewypowiedzikluczowychpolitykównatentemat.MinisterfinansówPeterKa-žimírstwierdziłnaprzykład,żezewzględuna„dziesiątkiniewyjaśnionychsporów”i„wadyprawne”sprzedażSEbędzieniezmiernietrudna38.Ministergospodarkizadeklarowałnatomiast,żeprzedsprzedażąEnelpowiniendopła-cićpaństwu200mlneurowramachrozliczeńzaprywatyzacjęz2006roku39.SpórmiędzyrządemaEnelemdotyczyteżelektrowniwodnejGabčíkovo,któ-rąSEdzierżawiłyodpaństwa.Wmarcu2015rokusądwBratysławieorzekł,żeumowadzierżawyjestnieważna,poczympremierFicoogłosił,żepaństwoprzejęło kontrolę nad elektrownią. Ponadto słowackie władze domagają sięod koncernu 492mln euro, które Enelmiał bezprawnie zyskać korzystajączGabčíkova.Włoska spółkaodrzucawyrok sądu i oczekujeodpaństwaod-szkodowaniarzędu588mlneurozazerwanąumowędzierżawy.KolejnesporymiędzysłowackimrządemaEnelemnegatywniewpływająnaperspektywęsprzedażywłoskich udziałóww SE, co niewątpliwie jest celem Bratysławy.Niewykluczone też, że słowacki rządpróbujew ten sposóbobniżyćwartośćudziałówEnelu,coułatwiłobypaństwuprzejęciekontrolinadSE.

4. Projekt budowy nowego bloku jądrowego w Jaslovskich Bohunicach

Planbudowynowegobloku jądrowegowBohunicachzostałogłoszonyprzezrządw2008roku.DowspółpracyprzyrealizacjitegoprojektusłowackirządzaprosiłCzechów.Memorandumoporozumieniuz2008roku,podpisaneprzezministrówgospodarkiobukrajów,pozwoliłorokpóźniejutworzyćspółkęJESS

38 Kažimír:Slovenskéelektrárnemôžubyťnepredajné,1.10.2014,http://spravy.pravda.sk39 VládapožadujeodEneludoplatokzaSlovenskéelektrárne,24.09.2014,www.energia.sk

PRA

CE

OSW

09/

2012

33

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

(JadrováenergetickáspoločnosťSlovenska),którejudziałowcemjestsłowackapaństwowafirmaJAVYS(51%)orazkontrolowanyprzezczeskirządkoncernČEZ(49%)40.Zadaniemspółkijestprzygotowanieizabezpieczeniebudowyno-wejelektrowni,której JESSmabyćwłaścicielem.W2010roku JESSzwróciłsiędogłównychproducentówtechnologiijądrowychnaświeciezprośbąoin-formacjeoichnajnowszychprojektach.Pouzyskaniuodpowiedziodsześciuznichrozpoczęłysiępracenadstudiumwykonalności,prowadzoneprzezcze-skiInstytutBadańJądrowychŘež41.

ZgodniezestudiumwykonalnościwJaslovskichBohunicachmiałabypowstaćelektrowniaomocy2400MWzjednymbądźdwomablokamijądrowymi.Rządbierzejednakrównieżpoduwagębudowęmniejszejsiłowniomocy1200MWalbo1700MW.Autorzystudiumstwierdzili,żekażdyprojektzaproponowa-nyprzezsześciuwstępnychoferentówspełniaustaloneprzez JESSwymogi.Zgodniezichrekomendacjaminajkorzystniejszymrozwiązaniembyłobypod-pisaniekontraktunarealizacjęinwestycjipodklucz.Zczasowegoharmono-gramuwynika,żepróbneuruchomieniepierwszegoblokumogłobynastąpićw2025roku.Dotądniezapadły jednakwiążącedecyzjecodoprzyszłościtejinwestycji,mimoiżpremierRobertFicodeklarujepolitycznepoparciedlajejrealizacji. JESSkontynuuje jednakpracenadprojektemzgodniezharmono-gramem.Od jesieni 2013 rokuprowadzone są badania oddziaływania inwe-stycjinaśrodowisko,któremająsięzakończyćw2016roku.Wykupionesąjużniemalwszystkiegruntypotrzebnepodbudowę.

Największymzagrożeniemdlabudowyelektrowniw JaslovskichBohunicach jestobecnieplankoncernuČEZwycofaniasięztejinwestycji.W2012rokuČEZpoinformował,że jestzainteresowanysprzedażąswoichudziałówwJESSzewzględunakoniecznośćskoncentrowaniaswoichzasobówprzyprojekciebu-dowynowychblokówjądrowychwczeskimTemelínie42.Wstyczniu2013rokuJAVYSiČEZpodpisałymemorandumzrosyjskimkoncernemRosatom,które-muudostępniłypełnądokumentacjęprojektu43.Wglądwdokumentacjęmiałpozwolićrosyjskiejspółcepodjąćdecyzjęojejudzialewtymprojekcie.

40 JAVYSaČEZpostavínovoujadernouelektrárnunaSlovensku,29.05.2009,www.cez.cz41 Projektyujętewstudiumwykonalnościto:Atmea1100(Atmea),ERP1700(Areva),MIR.1200

(Rosatom),APR1400(KEPCO),APWR1700(Mitsubishi)iAP1000(Westinghouse).42 Projekttenjestobecniewstrzymanypotym,jakwkwietniu2014rokuČEZpodjąłdecyzję

ozakończeniuprzetargunadostawcętechnologiidonowychblokówbezwyłonieniazwy-cięzcy.

43 Do projektu výstavby nového jaderného zdroje v Jaslovských Bohunicíchmůže vstoupitpartner,15.01.2013,www.cez.cz

PRA

CE

OSW

09/

2012

34

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

PerspektywabudowyelektrowninaSłowacjijestatrakcyjnadlaRosjan,którzyaktywniezabiegająokontraktyatomowenaświecie.Potencjalneumocnieniepozycji rosyjskiego sektora atomowego na Słowacji uwiarygodniałoby firmyrosyjskiejakopodmiotyzdolnedosprostaniawygórowanymunijnymstandar-dombezpieczeństwa.UdziałRosatomuw słowackimprojekciemazatemdlaRosjanznaczenierównieżwkontekściestarańowygranąwprzetargachjądro-wychwkolejnychkrajach.Zaangażowanierosyjskiejspółkiwbudowęnowychbloków jądrowychw Jaslovskich Bohunicach byłoby teżwygodne dlawładzsłowackich,zktórychperspektywyRosjaniesąwtejdziedziniewiarygodnymisprawdzonympartnerem,aczkolwiekprzyjęcierosyjskiejofertybyłobypoli-tycznieutrudnionezewzględunawojnęrosyjsko-ukraińską.Rosatomprzeko-nuje,żebudowaelektrownibyłabybardzoopłacalnadlasłowackiejgospodarki.Pracęnabudowiemiałobyznaleźć6200osób,słowackiefirmymogłybyzarobićod1,2mlddo3mldeuro,czyliok.30%wartościinwestycji,apaństwowybudżetzarobiłby470mlneuro.Mimotopodkoniec2013rokurozmowyowspółpra-cySłowakówzRosatomemskończyłysięfiaskiem,ponieważstronyniedoszłydoporozumieniawzakresiezabezpieczeniaopłacalnościinwestycji.Rosatomoptował za ustaleniemdługoterminowej sztywnej cenywykupu energii, np.wramachbrytyjskiegomodelucontract for difference.Rosyjskafirmapropono-wałacenęok.70eurozaMWh,co–jakwyliczyłysłowackiemedia–oznaczało-bykoniecznośćdotowaniawykupuenergiiprzezbudżetpaństwawwysokościok.250mlneuroroczniealbopodniesieniacenenergii.Mimozakończeniaroz-mówobiestronysugerują,żesągotowepowrócićdonegocjacjiwprzyszłości.Rosjaniedeklarują,żeichfirmajestotwartanadowolnąpropozycjęstronysło-wackiej,którazagwarantowałabyRosatomowiekonomicznąopłacalnośćinwe-stycji.Wobecnejsytuacji,równieżzewzględunakonfliktrosyjsko-ukraiński,perspektywywznowieniarozmównatentematsąodległe.

5. Perspektywy

EnergetykajądrowanadługielatapozostaniekluczowymźródłemenergiinaSłowacji.UruchomienienowychblokówjądrowychwMochovcachprzywróciSłowacjistatuseksporteraprądudoczasuodłączeniadwóchpozostałychblo-kówjądrowychwJaslovskichBohunicach.JeśliSlovenskimelektrárnomudasięzgodniezplanemwydłużyćżywotnośćbohunickichreaktorówdo60lat,todo2045rokusześćblokówjądrowych(2wBohunicachi4wMochovcach)zapewniSłowakomnadwyżkęenergii44.Ewentualnakoniecznośćodłączeniu

44 SzacunkisłowackiegoMinisterstwaGospodarkimówiąonadwyżcerzędu4,7TWhw2030ro-kui3,1TWhw2035,NávrhenergetickejpolitikySlovenskejrepubliky,10.2014.

PRA

CE

OSW

09/

2012

35

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

bohunickichblokóww2025rokuiichwygaszenie,zgodniezrządowymisza-cunkami, spowodowałaby natomiast niedobór ok. 4–5 TWh prądu rocznie.Należyzatemspodziewaćsię,żerządoweplanybudowynowegoblokuwJa-slovskichBohunicachbędąściśleskorelowanezplanamiodłączeniaobecniedziałających tam reaktorów. Bardzo mało prawdopodobne, żeby słowackiewładzezdecydowałysięnabudowęiuruchomienienowychblokówwBohuni-cachprzedodłączeniemstarychreaktorów,ponieważpowstaławówczasnad-wyżkaprodukowanegoprąduwymagałabydodatkowychnakładównastabi-lizacjęsieciprzesyłowejiinwestycjiwinfrastrukturępozwalającąnaeksportznacznychilościenergii.

PRA

CE

OSW

09/

2012

36

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

III. WĘGRY

TEZY

• Dlaubogichw surowcenaturalneWęgier rozwój energetyki jądrowej topriorytet. Jestonauważanazanajlepszyśrodekzapewnieniataniej,bez-piecznej iprzyjaznejdlaśrodowiskaenergii.Rozbudowa jedynejwęgier-skiej elektrowni jądrowej –w Paks –ma służyć przedewszystkim pod-trzymaniuprodukcjienergiielektrycznejnaobecnympoziomie.Obecniewytwarzaonaokoło50%energiielektrycznejgenerowanejnaWęgrzech,a eksploatacja podłączonychdo sieciw latach osiemdziesiątych czterechreaktorówzostaniezakończonawlatach2032–2037.Budowanowychblo-kówwedług obecnego harmonogramu oznacza jednak, że przez pewienczas produkcja energii elektrycznej zostanie podwojona, aWęgrymogąstaćsięjejeksporterem.

• KondycjafinansowaWęgier oraz określeniewarunków inwestycji przezwęgierskirządstawiałyodpoczątkurosyjskikoncernRosatomwrolifa-woryta. Najbardziej zadłużone państwow regionie, powoli wychodzącezkryzysugospodarczegoostatnichlat,posiadabardzoograniczoneśrod-kiwłasne.ZarazemrządViktoraOrbánapostawiłwarunek,żewłasnośćelektrownimusiwcałościpozostaćwrękachpaństwa, couniemożliwiawejście do spółki podmiotu zagranicznego i sprawia, że cała inwestycjamusi być finansowana ze środków publicznych. Rosja, której zależy naekspansjienergetykijądrowejnarynkueuropejskim(WęgrysąpoFinlan-diidrugimkrajemUE,wktórymRosatommabudowaćreaktory),udzieliłaWęgromkredytuna80%wartościinwestycji.

• PowierzenieinwestycjiRosatomowiwpisujesięwszersząstrategięrzą-du Orbána, zakładającą realizację szeregu projektów energetycznychwoparciuobliskąwspółpracęzRosją.Służyłotemuskupieniewostat-nichtrzech latachwrękachpaństwowejspółkiMVM,doktórejnależyEJPaks,pozostałychkluczowychkwestiiwstosunkachenergetycznychzRosją(kontraktgazowyzGazpromemigazociągSouthStream).Niesieto zarazem poważne ryzyko pogłębienia uzależnienia energetycznego,ponieważ także z Rosji pochodzi zdecydowanawiększość dostaw gazuiropynaftowejnaWęgry.WspółpracaenergetycznazRosjąjestteżistot-nym elementem powodzenia projektu politycznego Orbána, ponieważmaonazapewnićtaniąenergiędlagospodarstwdomowych,inwestycjeinowemiejscapracy.

PRA

CE

OSW

09/

2012

37

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

• BudowadwóchnowychblokówjądrowychwPaksmożenapotkaćszeregprzeszkód,prowadzącychdoopóźnienia,anawetfiaskaprojektu.Wprzy-padkunasileniasięagresywnychdziałańRosjiwobecUkrainyrozszerze-niesankcjiUEwobecRosjimogłobyobjąćtakżekwestiewspółpracytech-nologicznejifinansowej,uniemożliwiająctymsamymrealizacjęprojektu.PogarszającasięsytuacjagospodarczaRosjistawiateżpodznakiemzapy-taniapowodzeniefinansoweinwestycji.MożeonanatrafićnazastrzeżeniainstytucjiUE,dotyczącewyboruinwestorabezprzetarguiformułyfinan-sowania.

• KwestiarozbudowyelektrowniPaksstałasięprzedmiotemwewnętrznejwalkipolitycznej.Rządwęgierskiargumentował,żepowierzenieinwesty-cjirosyjskiejspółceRosatompozwolinaoszczędnościiszybsząrealizacjęprojektuzpowoduominięciaproceduryprzetargowej,amiędzyrządowycharakterumowypozwolinauzyskanielepszychwarunkówfinansowychprojektu.Większośćpartiiopozycyjnychkrytycznieodniosłasiędotejde-cyzji, tymbardziej żeproceswyłanianiawykonawcybyłnieprzejrzysty.Małoprawdopodobnejestjednak,żebywnajbliższychlatachopozycjabyławstaniezagrozićpozycjipartiirządzącejidoprowadzićdorewizjiporozu-mieńzawartychprzezrządOrbána.

1. Rys historyczny. Rola atomu w krajowym systemie energetycznym

WęgrymająjednąelektrownięjądrowąwmiejscowościPaks,100kmnapołu-dnieodBudapesztu.Elektrowniazostałazbudowanawtechnologiisowieckiej,napodstawieumowymiędzypaństwowejzawartejprzezWęgierskąRepublikęLudowąiZSRRw1966roku.Budowarozpoczęłasięw1974roku,apierwszyreaktor elektrowni jądrowejwPaks został podłączonydo sieci elektrycznejw 1982 roku. Cztery bloki oddanew latach osiemdziesiątychmiały 30-letniokresużytkowania.W2005rokuparlamentWęgierzdecydowałoprzedłuże-niueksploatacjiokolejne20lat,cooznacza,żeczteryblokimająbyćstopniowowygaszanewlatach2032–2037.W2012rokuWęgierskaAgencjaEnergiiAto-mowej(OAH)przyznałalicencjęnaprzedłużeniefunkcjonowaniapierwszegozreaktorów,w2014drugiegoreaktora,awnajbliższychlatachnależysięspo-dziewaćnastępnych.

Elektrowniama cztery ciśnieniowe reaktorywodne (PWR), o łącznejmocy2000tys.MW.PaliwojądrowedostarczanejestprzezTVEL,kontraktztąrosyj-skąspółkązostałpodpisanyw1999rokuiobowiązujedomomentuwygaszenia

PRA

CE

OSW

09/

2012

38

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

reaktorów45. Odpady radioaktywne są przechowywane w trzech składowi-skach na terenieWęgier (w Paks, Püspökszilágy i Bátaapáti), część jest teżwysyłanadoRosji.ElektrowniajestwłasnościąijestobsługiwanaprzezMVMPaksiAtomerőműZrt.–spółkęcórkępaństwowegokoncernuelektroenerge-tycznegoMVM.

Nazwa Typ Moc (MW)

Rozpoczę-cie budowy

Podłączenie do sieci

Zakończenie eksploatacji

PAKS-1 WWER-440/213 500 1974 1982 2032

PAKS-2 WWER-440/213 500 1974 1984 2034

PAKS-3 WWER-440/213 500 1979 1986 2036*

PAKS-4 WWER-440/213 500 1979 1987 2037*

PAKS-5** WWER-1200 1200 2018 2023 2083

PAKS-6** WWER-1200 1200 2018 2025 2085

*proceswydłużanialicencjiwtoku;**planowane

Węgryposiadająniewielkiezasobysurowcówenergetycznych,dlategoenergiajądrowaodgrywabardzo istotnąrolęwbilansieenergetycznymkraju.Elek-trowniawPaksprodukujerocznie15tys.GWhenergiielektrycznej46.Stano-witookoło50%energiielektrycznejprodukowanejnaWęgrzech,coplasujetopaństwonaczwartymmiejscunaświeciepodwzględemudziałuatomuwge-neracjienergiielektrycznej(poFrancji,BelgiiiSłowacji)47.Współczynniktenznaczniewzrósłwostatnichlatachdziękipodniesieniuwydajnościelektrow-ni,aletakżewzwiązkuzograniczeniemprodukcjielektrownigazowych,spo-wodowanymwzrostemcengazuwstosunkudoceninnychsurowców.Opróczatomu najważniejszymi surowcami wykorzystywanymi w produkcji ener-giielektrycznejsągaz(25%),węgiel(20%)iodnawialneźródłaenergii(8%)48.

45 WęgryposiadająwłasnezłożaruduranuwgórachMecsek,napołudniukraju.Od1958rokuprowadzonowydobycieuranu,którybyłnastępnieeksportowanyiwzbogacanywZSRR,jednakw1997rokuzakończonoeksploatacjękopalnizewzględunaniskąopłacalność.Od2006rokulicencjenawydobycieposiadaaustralijskiWildHorseEnergy,któryodkilkulatrozważaponowneotwarciekopalni.

46 IntroductionofMVMPaksNuclearPowerPlantLtd,http://paksnuclearpowerplant.com47 NuclearShareofElectricityGenerationin2013,www.iaea.org48 StatisticalDataoftheHungarianPowerSystem2012,www.mekh.hu

PRA

CE

OSW

09/

2012

39

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

Wostatnich latachwzrósł także import energii elektrycznej zewzględunaspadekprodukcjiwęgierskichelektrownigazowychorazspadekcenenergiielektrycznejnarynkacheuropejskich.Około20%energiielektrycznejkonsu-mowanejnaWęgrzechpochodzi z importu–główniezeSłowacji iUkrainy.Węgry,choćwmniejszymstopniu,sątakżeeksporteremenergiielektrycznej,przedewszystkimdoChorwacji.

Ważną rolę atomu odzwierciedla przyjęta w 2011 roku Narodowa strategiaenergetycznadoroku203049,któraprzewidujeoparciewęgierskiejenergetykinaatomie,węgluiodnawialnychźródłachenergii(OZE).Strategiazakładaza-chowanieczołowejrolienergiijądrowejwmiksieenergiielektrycznej,utrzy-manieobecnegopoziomuprodukcjienergiiwelektrowniachwęglowychorazrozwijanieOZE.Energiajądrowapostrzeganajestjakoinstrumentzapewnie-nia niezależności energetycznej oraz kluczowy środek zmniejszania emisjidwutlenkuwęglaiwypełnianiazobowiązańpolitykiklimatycznejUniiEuro-pejskiej.Wstrategiizalecanejestzatemutrzymanielubzwiększenieudziałuatomuwprodukcjienergiielektrycznej.

2. Program rozbudowy EJ Paks

Pierwszekoncepcje rozbudowyelektrowniwPakspojawiły się jużwdrugiejpołowielatosiemdziesiątych,wrazzoddaniemdoużytkuwszystkichczterechreaktorów.Planten,zakładającybudowędwóchnowychblokówołącznejmocy2tys.MW,zostałjednakzarzuconywokresietransformacjiustrojowej.Wlatach1996–1997pojawiłasiękolejnapropozycjarozbudowy,leczzostałaonawówczasodrzuconajakoniezgodnazestrategiąenergetycznąrządu.Dokwestiibudowynowychblokówpowróconodekadępóźniej.W2007rokuspółkaMVMpowoła-łagrupęroboczą,którejzadaniembyłozbadaniemożliwościrozbudowyelek-trowniwPaks,anastępniew2009rokuparlamentWęgierniemaljednomyślniezdecydowałorozpoczęciuprzygotowańdoinwestycji.Ówczesnyrządlewicowyuzasadniałdecyzjęprognozamiwzrostuzapotrzebowanianaenergięelektrycz-nąorazkoniecznościązamknięciaszereguelektrowniwkolejnychlatach.

Dodatkowym impulsem do rozbudowy elektrowni było dojście Fideszu dowładzyw2010roku.Nominacjanasekretarzastanuds.energetycznychPálaKovácsa50,ekspertawdziedzinieenergiijądrowej,wieloletniegopracownika

49 NationalEnergyStrategy2030,2010–2014,www.kormany.hu50 WnowymrządzieOrbánaograniczonoliczbęministerstwdoośmiu,aenergetykazostała

podporządkowanaMinisterstwuRozwojuNarodowego.

PRA

CE

OSW

09/

2012

40

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

spółkizarządzającejEJPaks,świadczyłaodużejwadzeprzywiązywanejprzeznowąekipędoatomu.W2012rokupowołanotrzyosobowyRządowyKomitetEnergiiAtomowej,wktóregoskładweszlipremier,ministergospodarkiimi-nisterrozwoju,aprojektrozbudowyotrzymałstatusinwestycjipriorytetowej.RządOrbánazadeklarował,żeelektrowniaatomowawPakspozostaniewca-łościw rękachpaństwa, awykonawca inwestycji zostaniewyłonionyw ra-machmiędzynarodowegoprzetargu.Odpoczątkubranopoduwagękilkafirmoferującychciśnieniowereaktorywodne(PWR):Areva(EPR1600),Areva-Mit-subishi(Atmea1),Kepco/Doosan(APR1400),Rosatom(WWER-1000lub1200)i Toshiba-Westinghouse (AP1000). Dokumentacja przetargowa została przy-gotowanaprzezMVM,jednakmomentogłoszeniaprzetargubyłkilkukrotnieodkładany.Dopierowgrudniu2013rokupojawiłysięwypowiedziprzedstawi-cieliwładzy,żefaworyzowanajestofertarosyjska,comogłosugerowaćodstą-pienieodprzetargu51.

DlawęgierskiegorządunajwiększymwyzwaniembyłozapewnienieśrodkównarozbudowęPaks,najbardziejkosztownej inwestycjinaWęgrzechpo1989roku.Decyzjaparlamentuz2009rokuorozpoczęciuprzygotowańdorozbu-dowyelektrownijądrowejzbiegłasięzkryzysemfinansowym,którymocnouderzyłwWęgry.Choćwostatnichkilkulatachsytuacjagospodarczazaczę-ła siępowolipoprawiać,Węgrywciążmająnajwyższydługpublicznywre-gionie(ok.80%PKB),ajeszczenaprzełomie2011i2012rokumiałytrudnościzesprzedażąobligacjipaństwowych.OgraniczonymiśrodkamifinansowymidysponujeobecnietakżepaństwowykoncernelektroenergetycznyMVM.Po-nosionbowiemkosztyrealizacjirządowejstrategiizwiększeniarolipaństwanawęgierskimrynkugazowym,m.in.w2013rokuwykupiłonzakwotę900mlneuroodkoncernuE.Ondwiespółkizajmującesięhandlemimagazynowa-niemgazu.SpadłytakżezyskiMVMwwynikuwprowadzanychprzezrządod2013rokuobniżekcenenergiidlaodbiorcówindywidualnych.

DecyzjarząduOrbánaotym,żeelektrownia jądrowamapozostaćwcałościwłasnością państwa, wykluczyła możliwość udziału zagranicznego koncer-nu jakowspółwłaścicielaelektrownibądźwykorzystania tzw. formułyBOO(build-own-operate).Węgryniemiałybytakżewiększychszansnapozyskaniefinansowania na zasadzie rynkowej.Ograniczyło towybór do rozwiązania,wktórymkontraktnabudowęreaktorówbyłbypowiązanyzudzieleniemkre-dytuzespłatąrozłożonąnawielelat.Taksformułowanewymaganiastawiały

51 Hungary in advanced talkswithRussia to prolong life of Paksnuclear plant, 18.12.2013,Portfolio.hu

PRA

CE

OSW

09/

2012

41

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

w roli faworyta Rosatom.Dla rosyjskiego koncernu realizacja inwestycji naWęgrzechoznaczawejścienarynekUE52.ChoćbydlategorządRosjijestgotówzapewnićinwestycjifinansowaniepoprzezbankinależącedopaństwa.

3. Umowa z Rosją

PodczaswizytyOrbánawMoskwie14stycznia2014rokuogłoszonopowierzenieinwestycjiRosatomowibezprzetargu.Podpisanazostałaumowamiędzyrządo-wa,któraokreślaramowewarunkiinwestycji–rosyjskikoncernmawybudowaćdwablokiomocy1200MWkażdy,budowamabyćsfinansowanaw80%zrosyj-skiegokredytuwwysokoścido10mldeuro(wartośćinwestycjiszacowanajestna12,5mldeuro).Kolejnaumowamiędzyrządowaz1kwietnia2014rokuokre-śliła warunki finansowe projektu. Obie umowy zostały przegłosowane przezparlamentWęgier. 9 grudnia przedstawicieleMVM i Rosatomu podpisali trzykontrakty,dotyczącebudowynowychbloków,obsługielektrowniorazdostawypaliwa jądrowego i składowaniaodpadówpromieniotwórczych.Okołoczterechlatpotrwaprocesprzygotowawczyiuzyskiwaniezezwoleń,dlategorozpoczęciabudowynależy się spodziewaćnajwcześniejw 2018 roku. Podczaswizytypre-zydentaWładimiraPutinawBudapeszcie17lutego2015rokupodpisanoporozu-mieniedotyczące szkoleniawRosjipersoneluwęgierskiej elektrowni jądrowej.

Rosyjski kredytmapokryć aż 80%kosztówbudowydwóchnowychblokówjądrowych,akażdafakturamaw20%byćpokrytaześrodkówwęgierskich.Kredyt ma charakter międzypaństwowy - stronami są rosyjski bank pań-stwowyWnieszekonombankiwęgierskaAgencjaObsługiZadłużeniaPublicz-nego(ÁKK).Górnagranicawysokościkredytuwynosi10mldeuro,kwotatamazostaćwykorzystanawlatach2014–2025.Spłatakredytujestrozłożonana21lat(przezpierwsze7lat25%,przeznastępne7lat35%iostatnie7lat40%),wdwóchratachrocznie:15marcai15października.Pierwszaratamabyćspła-conabezpośrednioprzeduruchomieniemblokówjądrowych,aleniepóźniejniż15marca2026roku.Oznaczato,żewprzypadkuopóźnienia,częstegoprzyinwestycjach atomowych, spłata rozpoczęłaby się jeszcze przeduruchomie-niemreaktorów.Oprocentowaniewzmiennejwysokości3,95–4,95%53wydaje

52 21grudnia2013roku,niecałymiesiącprzedumowąwęgiersko-rosyjską,podpisanoumowędotyczącąprzejęciaprzezRosatom36%udziałówwfińskimkonsorcjumFennovoima,którema wybudować jeden blok jądrowy o mocy 1200 MW. Rozbudowa Paks byłaby jednakpierwsząinwestycjąatomowąwUE,którejgłównymwykonawcąbyłbyRosatom.

53 Douruchomieniareaktorówoprocentowaniebędziewynosiło3,95%,anastępniecosiedemlatmawzrastaćdo4,5%,4,8%i4,95%.

PRA

CE

OSW

09/

2012

42

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

siękorzystne.Konstrukcjakredytuniesie jednakze sobąpewne ryzyko.Popierwszejesttoryzykokursowe,ponieważkredytjestdenominowanyweuro,ajeślizostaniepodtrzymanytrendsłabnięciaforinta,możetoznaczniepod-nieśćkosztyobsługikredytu.Umowaprzewidujetakżewysokiekaryzaodej-ścieodharmonogramuspłat:przy15-dniowymopóźnieniukarawynosi150%raty,aprzyopóźnieniuprzekraczającym180dnistronarosyjskamożeodstą-pićodumowyizażądaćjednorazowejspłatycałejkwoty.

Budowanowychblokówmożeprzynieśćszeregdodatkowychkorzyścigospo-darcewęgierskiej,choćwątpliwejest,bywtakiejskali,jakzapowiadająwładzeWęgier.Deklarowanyudziałwęgierskichfirmwbudowienowychreaktorównapoziomieokoło40% jestmałoprawdopodobny.Zewzględunaograniczo-nypotencjałwęgierskichprzedsiębiorstwzbranżybudowlaneji inżynieryj-nejwyniesie on – zdaniemekspertów– około 20–30%.Również zapowiedziostworzeniu10tys.miejscpracywydająsiępoważniezawyżone,jakito,żeinwestycjaprzyniesie1%wzrostugospodarczegorocznie.Władzewęgierskieargumentują,żewybórrosyjskiejofertyjestnaturalnyzewzględunawielolet-niątradycjędobrejwspółpracywenergetyceatomowej.Ztechnicznegopunk-tuwidzenianieznajdujenatomiastpotwierdzeniaformułowanaprzezwładzeprzesłanka,żeskoroelektrowniawPakszostałazbudowanawtechnologiiso-wieckiej,ryzykownebyłobypowierzenieprojektuinnejfirmieniżrosyjskiej.Będątobowiemdwanoweblokijądrowe,którezdotychczasfunkcjonującymibędziełączyćjedynietasamalokalizacja.

Wybórwstyczniu2014rokuRosatomu–zpominięciemzapowiadanegowcze-śniejprzetargu–oznaczałtakżeznaczneprzyspieszenieprojektu.Jeśliinwe-stycjabędzieprowadzonazgodniezharmonogramem(podłączenieblokówdosieciwlatach2023–2026),anawetwwypadkukilkuletniegoopóźnienia,Wę-gryprzezpewienokresbędąprodukowaćznaczniewięcejenergiiniżobecnie.Wynikatonajprawdopodobniejzkalkulacji,żeimportująceok.20%konsumo-wanejenergiiWęgrymogąstaćsięwówczasjejeksporterem,cozbiegniesięzwiększympopytemnaenergięwregioniewrezultaciezapowiadanegowy-gaszaniaelektrowniatomowychwNiemczechiSzwajcarii.

Powierzenie inwestycji Rosatomowi wpisuje się w szerszą strategię rząduOrbána, zakładającą realizację szeregu projektów energetycznychw opar-ciuobliskąwspółpracęzRosją.InstrumentemprowadzeniatejpolitykijestpaństwowykoncernMVM,właścicielelektrownijądrowejwPaks.Ekspan-sjaMVMwbranżygazowejjestelementempolitykiodbudowywaniadużychprzedsiębiorstw państwowych, które w takich branżach, jak energetyka,

PRA

CE

OSW

09/

2012

43

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

majądominowaćnarynku.Pozwalazarazemskupićwrękachpaństwaklu-czowekwestiewstosunkachenergetycznychzRosją,coumożliwiaichkom-pleksowenegocjowanienapoziomiemiędzyrządowym.W2012rokuMVMwszedłdospółkizGazpromembudującejwęgierskiodcinekgazociąguSouthStream54.ChoćRosjawycofałasięwgrudniu2014rokuzjegobudowy,tospół-kapowołanaprzezMVMiGazprommożezgodniezzapowiedziamizostaćwykorzystanawrozważanychobecnienowychprojektachwmiejsceSouthStream.W2013rokuMVMkupiłodniemieckiegoE.Onspółkę,mającąpodpi-sanydługoterminowykontraktzGazpromemnadostawygazu.TymsamymkluczowakwestiapolitycznadlarząduOrbána,czyliniskiecenyenergiidlagospodarstwdomowych,także jestwgestiiMVM.Pogłębianiuwspółpracyenergetycznej towarzyszyłozacieśnieniestosunkówpolitycznych.PolitykazbliżeniazRosjązostałapodtrzymanaprzezrządOrbána takżepoaneksjiKrymuprzezRosjęijejagresywnychdziałaniachwobecUkrainy.Próbaba-lansowaniamiędzywspólnymstanowiskiemUniiEuropejskiej (Węgrypo-parłysankcje)azbliżeniemzRosjąwzbudzajednakcorazwięcejobawwśródsojusznikówWęgierwUEiNATO.

RosjabyławostatnichlatachbardzoaktywnawpodejmowaniupróbwejścianarynekenergetycznywregionieEuropyŚrodkowejiPołudniowo-Wschod-niej.UsilniezabiegałaoprzyznanieRosatomowikontraktunarozbudowęelek-trowniwPaks.Jużw2006roku,przedoficjalnymrozpoczęciemprzygotowańdo inwestycji,poruszył tękwestiępodczaswizytywBudapeszcieprezydentWładimirPutin55.PozmianiewładzynaWęgrzechrozbudowaelektrownibyłanajważniejszymtematempodczaswizytpremieraOrbánawMoskwiewlisto-padzie2010rokuistyczniu2013.Spośródpotencjalnychoferentówwrozbudo-wiewęgierskiejelektrownijądrowejRosatomprowadziłnajbardziejaktywnąakcjęlobbingową.Wlistopadzie2012rokuotworzyłanaWęgrzechbiurospół-ka córka Rosatomu, zajmująca się promocją rosyjskiej technologii atomowej–RusatomOverseas56.Firmapozyskałamenedżerazdużymdoświadczeniemwwęgierskiejenergetyce.JejszefemzostałZalánBács,którywcześniejzno-minacjiFideszupełniłfunkcjęwicedyrektorads.strategicznychwMVM,czyliwspółceskarbupaństwa,doktórejnależyelektrowniawPaks57.

54 WspółceDéliÁramlatZrt.GazpromiMVMmająpo50%udziałów.55 PopodpisaniuumowyzRosjąujawniłtoówczesnyprezydentLászlóSólyom.Źródło:Puty-

inmárSólyomLászlótisPakssalgyötörte20.01.2014,www.origo.hu56 Założonaw2011 rokufirmaopróczWęgiermabiuranaUkrainie,Słowacji,wCzechach,

Finlandii,RPAiSingapurze.57 Fidesz-holdudvarbólérkezettaRoszatommagyarképviselője,15.01.2014,www.hvg.hu

PRA

CE

OSW

09/

2012

44

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

ZabiegiRosjioudziałwprojektachjądrowychwUniiEuropejskiejprzyspie-szyłypodkoniec2013roku,gdytrwałyjużprotestynaMajdanieirosłynapię-ciamiędzyRosjąaUE.WgrudniufińskiekonsorcjumFennovoimapodpisa-łoumowęobudowie jednegoreaktoraprzezRosatom,natomiastwstyczniuzawarta została umowa węgiersko-rosyjska. Niespodziewane podpisanieumowymożewynikaćzeszczególnejdeterminacjistronyrosyjskiej,któraza-pewneliczyłasięzpogorszeniemstosunkówzUniąEuropejską.Nieulegawąt-pliwości,żeWęgromdużotrudniejbyłobyprzystąpićdoumowynawetkilkatygodnipóźniej,gdyRosjazajęłaKrym,anastępnierozpoczęłaingerencjęwewschodnichregionachUkrainy,cospotkałosięzpotępieniemUEinałożeniemsankcji,wktórychuczestniczątakżeWęgry.

4. Koniec konsensusu? Debata o energetyce jądrowej

NiespodziewanepodpisanieumowyzRosjązburzyłokonsensuspartyjnywo-becrozbudowyelektrowniwPaks.Jeszczedoniedawnaenergetykajądrowacieszyłasięszerokimpoparciemwszystkichpartiipolitycznych.W2009rokuogromnąwiększością głosów parlament przyjął uchwałę, która uprawniałarząddozbadaniamożliwościbudowynowychblokówjądrowych58.Wszystkiepartiepoparłytakżeproceswydłużeniaeksploatacjireaktorówpodłączonychdo sieciw latach osiemdziesiątych59.Wostatnich latachpoparcie dla atomuprzestałobyćjednomyślne,azawarcieumowyzRosjąstałosięprzedmiotemostregosporupolitycznego.

Rządzącaw latach 2002–2010WęgierskaPartiaSocjalistyczna (MSZP), choćtogabinettejpartiizainicjowałprocesrozbudowyelektrownijądrowej,prze-stałajednoznaczniepopieraćinwestycję.Jużw2011rokupokatastrofiewFu-kushimie lidersocjalistówAttilaMesterházyzacząłwyrażaćwątpliwościcodo projektu60.MSZP zagłosowało przeciw umowiewęgiersko-rosyjskiej po-wierzającej inwestycję Rosatomowi, a także umowie określającej finansoweramy projektu. Niejednoznaczne stanowisko zajęła Koalicja Demokratycz-na (DK) byłego premiera Ferenca Gyurcsánya, któraw 2011 roku oddzieliłasięodsocjalistów.PartiasceptycznieoceniłaumowęzRosją,jednakpodczasgłosowanianadniąposłowieDKniebyliobecniwparlamencie.Zdecydowa-

58 330posłówzagłosowałoza,6byłoprzeciw,a10wstrzymałosięodgłosu.59 SceptycznawobecenergiiatomowejzielonapartiaLMP(PolitykaMożeByćInna)wyraża

poparciejedyniepodwarunkiemrównoczesnegozwiększeniaudziałuodnawialnychźró-dełenergiiwbilansieenergetycznym.

60 MSZP-snemabővítésre,17.12.2011,nol.hu

PRA

CE

OSW

09/

2012

45

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

niekrytycznewobecrozbudowyPakssąpozostałeniewielkiepartieopozycjiliberalno-lewicowej:PolitykaMożeByćInna(LMP)orazkoalicjawyborczaRa-zem2014(E14)iDialogdlaWęgier(PM).Obieformacjenajgłośniejprotestowa-łyprzeciwkoumowiezRosją,azielonaLMPjest jedynąpartiąnaWęgrzechjednoznacznie sceptycznąwobec energii nuklearnej61. Za rozwojem energe-tyki jądrowej opowiada sięnatomiast skrajnieprawicowy Jobbik. Jako jedy-napartia opozycyjnaprorosyjski Jobbikpoparłpowierzenie inwestycjiRos-atomowi.Niemniejjednakposłowietejpartiiwstrzymalisięodgłosupodczasgłosowanianadumowądotyczącafinansowaniaprojektu,ponieważJobbikcodozasadysprzeciwiasięzagranicznymkredytom.

Opozycja,krytykując rządzaporozumieniezRosją,podkreślanieprzejrzystyproceswyłanianiawykonawcyinwestycji.ChoćRosatombyłuznawanyzafa-woryta,rezygnacjazprzetarguiniezapowiedzianepodpisanieumowyzRosja-namiwzbudziłolicznewątpliwości,czyofertarosyjskabyłarzeczywiścienaj-korzystniejsza,takżewświetlezaostrzającychsięstosunkówRosjizZachodem.PartieopozycyjnekrytykowałyrządzanieprzeprowadzeniedebatypublicznejieksperckiejnatematrozbudowyPaks.Zastrzeżeniawzbudziłotakżezawar-cieumowyramowejniecałetrzymiesiąceprzedwyboramiparlamentarnymi,atakżeunikanieprzezrządwokresieprzedwyborczyminformowaniaopostę-pachwdalszychrozmowachzRosjanami.Opodpisaniu 1kwietnia2014rokuwęgiersko-rosyjskiegoporozumieniafinansowegowęgierskiemediadowiedzia-łysięzprasyrosyjskiej.DopieronastępnegodniaszefKancelariiPremierapo-twierdził,żewarunkifinansoweprzedstawioneprzezrosyjskiegowiceministrafinansówSiergiejaStorczakaagencjiInterfaxsąprawdziwe.Parlamentprzyjąłwmarcu2015rokuustawęoutajnieniuna30latszeregudanychbiznesowychitechnicznychkontraktówdotyczącychrozbudowyEJPaks.Partieopozycyjnetwierdzą,żeutajnieniekontraktówmasłużyćtransferowiśrodkówpublicznychdofirmpowiązanychzrządzącąpartiąFidesz.

NiespodziewanepodpisanieumowyatomowejzRosjąwywołałopoczątkowodezorientacjętakżewkręgachpartiirządzącej.Fideszwywodzisięzestudenc-kiegoruchuantykomunistycznego,dlaktórejważnymelementemtożsamościpolitycznejjestpamięćoantysowieckimpowstaniuz1956roku.Decyzjajed-nakzostałauzasadnionakoniecznością„pragmatycznego”podejściadorelacjizRosjąwobliczugłoszonejprzezOrbánapotrzeby reagowaniana „głębokie

61 PartiaLMPorganizowałateższereghappeningówwparlamencie,którewyrażałysprze-ciwwobecprojektu.PogłosowaniuwparlamencienadumowązRosjąposłowiewystąpiliztransparentami:„Węgrysprzedawaneizadłużane”,„Niebędziemyrosyjskąkolonią!”.

PRA

CE

OSW

09/

2012

46

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

zmianywporządkuświatowym”m.in.poprzez„otwarcienawschód”.Niektó-rzyprawicowikomentatorzyargumentowalinawet,żezbliżeniezRosją jestkorzystne,bozwiększaWęgrompolemanewruwpolitycemiędzynarodowej.Poglądytakiegłosilim.in.organizatorzy„marszówpokoju”,czyliwielotysięcz-nychdemonstracjipoparciadlarząduOrbánaz2012i2013roku,którzyzapro-ponowalizorganizowaniepodobnegopochodupoparciadlazbliżeniazRosją.

Konsensuspartyjnybyłdoniedawnaskorelowanyzpozytywnymstosunkiemdoatomuwspołeczeństwie.Węgrynależądopaństw,wktórychenergetykajądrowacieszysięnajwiększympoparciem.Energia jądrowaprzezwiele latrzadkopojawiałasięwdyskusjipublicznej.ChoćpokatastrofachwelektrownijądrowejwCzarnobyluw1986rokuorazwFukushimiew2011pojawiałysięobawydotyczącebezpieczeństwa,miałyoneograniczonyzasięginiespowo-dowałyspadkupoparciadlaatomu.Pozytywnywpływnastosunekdoener-getykijądrowejmiałwysokipoziombezpieczeństwaelektrowniwPaks,którazwyjątkiemniewielkiegoincydentuz2003roku,funkcjonowałaprzezwielelatbezawaryjnie.

DecyzjarząduopowierzeniubezprzetarguRosatomowirozbudowyelektrow-niwywołała jednak falę dyskusji, któremogąw dłuższej perspektywie osła-bićpoparciedlaatomu.Toczyłysięonejednakprzedewszystkimwokółryzy-kafinansowegoipolitycznegoinwestycji,awmniejszymstopniu–zasadnościfunkcjonowaniaelektrownijądrowejnaWęgrzech.JakpodajeMVM,poparciewostatnichlatachkształtowałosięnapoziomieponad70%,jednaksątobadaniazleconeprzezkoncern,doktóregonależyelektrowniajądrowa.Wedługrapor-tuEurobarometruz2008rokupoparciedlaenergiiatomowejwynosiło63%62.NiemanatomiastdotądwiarygodnychsondażypokazującychpoziompoparciadlarozbudowyEJPaks.Obiestronysporuprzedstawiająbadania,wykazującesprzecznewyniki.WzleconymprzezMVMsondażuTNSHoffman58%osóbpo-parłorozbudowęelektrowni(wtymsamymsondażu74%ankietowanychopo-wiedziałosięzafunkcjonowaniemnaWęgrzechelektrowni jądrowej).ZkoleiwbadaniuagencjiIpsosprzeprowadzonymnazlecenieorganizacjiGreenpeace,zaledwie31%respondentówopowiedziałosięzarozbudową,natomiast59%byłoprzeciwko(wynikiobusondażyogłoszonowczerwcu2014roku).

OpozytywnywizerunekenergiijądrowejprzezwielelatzabiegałoMVM.Pań-stwowykoncerninwestowałzarównowedukacjędotyczącąenergii jądrowej,

62 Attitudestowardsradioactivewaste,SpecialEurobarometer297,June2008, ec.europa.eu

PRA

CE

OSW

09/

2012

47

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

jakiwewsparciespołecznościlokalnejwmiejscowościPaks,gdzieznajdujesięelektrowniajądrowa.Środowiskosceptycznewobecatomuogniskujesięwokółdziałającejod1990rokuorganizacjipozarządowejEnergiaKlub.Zajmujesięonamonitorowaniemrządowejpolitykienergetycznej,odwielulatprowadzizma-ganiazkoncernemMVMojawnośćfunkcjonowaniaelektrowniwPaks(wygra-łaszeregprocesówsądowychzpaństwowąspółką).DziałalnośćantynuklearnąprowadziteżwęgierskioddziałGreenpeaceorazkilkaniewielkichorganizacjiekologicznych.JednakzasięgtychkampaniijestnaWęgrzechniewielki.

5. Perspektywy

Rozbudowaelektrownima sięwedługplanurozpocząćw2018 roku, jednakmożenapotkaćdo tego czasu szeregprzeszkód.Popierwszeniemożnawy-kluczyćpojawieniasięzastrzeżeńKomisjiEuropejskiejwobecprojektu.Komi-sjadotądniewyrażałazastrzeżeńwobecramowychporozumieńatomowychzRosją.Będziejednakzapewnebadać,czywybórwykonawcyinwestycjizpo-minięciemproceduryprzetargowejjestzgodnyzprawemunijnym.Zastrzeże-niamożewzbudzićtakżeformułafinansowaniainwestycji,gdyżzostanieonawcałościzrealizowanaześrodkówbudżetupaństwa.Rozłożonynawielelatkredytfinansowymożeprzyczynićsiętakżedowzrostudeficytuidługupu-blicznegopaństwa.PoczątkowoAgencjaDostawEuratomuwyrażałazastrze-żeniawobec kontraktu na dostawy paliwa jądrowego, będącego elementemporozumieniazRosją,jednakotrzymałonakceptacjęposkróceniuokresujegoobowiązywaniaz20do10lat.

PodrugieprzyszłośćprojektubędziezależećtakżeodkształtustosunkówUniiEuropejskiejzRosją.NieprzewidywalnośćRosjiiewentualnerozszerzeniejejofensywnych działań nawschodzie Ukrainymoże poważnie skomplikowaćrealizację projektu.W przypadku rozszerzenia sankcji unijnych inwestycjamogłabynawetulec zamrożeniu.Węgrybędąponosić corazwiększekosztypolitycznewspółpracyzRosjąwenergetycejądrowej.PowodzeniuinwestycjimożezagrozićtakżepogłębiającysiękryzysgospodarczywRosji,któramożemiećtrudnościzudzieleniemkredytudenominowanegowobcejwalucie.

PotrzecieuzależnioneodrosyjskichsurowcówWęgryoddająwręceRosjire-alizacjęnajwiększej inwestycjipo1989roku,atakżezaciągajązobowiązaniefinansowenaponad30lat.ZwiększatozależnośćWęgierodRosjiiosłabiajejpozycjęwprzypadkuwystąpieniaewentualnychsporówdotyczących inwe-stycjizestronąrosyjską.Rosatomniebędzieudziałowcemspółkiprojektowej,cozmniejszajegoodpowiedzialnośćzaterminoweukończeniebudowy.

PRA

CE

OSW

09/

2012

48

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

IV. RUMUNIA

TEZY

• DziałającaoddrugiejpołowylatdziewięćdziesiątychelektrowniajądrowaCernavodă, leżącanadDunajemwDobrudży, zapewnia obecnie ok. 20%produkcjienergiielektrycznejwRumunii.Zarazemenergiajądrowasta-nowiok.8%wbilansieenergiipierwotnejRumunii.Udziałtenjestnajniż-szywporównaniuzinnymipaństwamiEuropyŚrodkowejiPołudniowo--Wschodniej,wykorzystującymienergięjądrową.

• Rumunia jako jednoznielicznychpaństwnaświeciewykorzystujecięż-kowodnereaktorykanadyjskiejtechnologiiCANDU.Ponadtojakojedynepaństwowregionieposiadapełnycyklpaliwajądrowegonaswoimtery-torium,tj.wydobywauran,produkujewłasnepaliwojądrowe,wypalajewelektrowniiskładujeodpadypromieniotwórcze.Wrezultacierumuńskimodelfunkcjonowaniasektorajądrowegomacharakterautonomiczny.

• Filaremrumuńskiejpolitykienergetycznejjestpoparciedlaenergetykiją-drowejorazdążeniedorozbudowyjejpotencjałupoprzezbudowędwóchnowychblokówelektrowniCernavodă.Motywowanejesttodążeniemdoosiągnięcianiezależnościenergetycznej,koniecznościąmodernizacjiprze-starzałegosektoraelektroenergetycznegoorazspełnieniaunijnychcelówpolitykiklimatycznej.Częstymargumentemna rzecz rozbudowypoten-cjałujądrowegojestteżdalszewsparciekompleksoworozwiniętegokrajo-wegoprzemysłujądrowego.

• Energetycejądrowejpoświęcasięzaskakującomałomiejscawrumuńskiejdebaciepublicznej.Źródłemtego jest szeroki i trwałykonsensuspoparciadlaenergiijądrowejwśródelitpolitycznychorazrozproszenieimałaaktyw-nośćśrodowiskprzeciwnychenergetyce jądrowej.Wkonsekwencjizasad-nośćrealizacjirumuńskiegoprogramujądrowegojestrzadkoprzedmiotemdebatypublicznej.Energiajądrowapojawiasiębardziejwszerszymkontek-ścierozważańobezpieczeństwieenergetycznym,politykimiędzynarodowej(budowaniestrategicznychrelacjizChinami)orazpatologiitowarzyszącychfunkcjonowaniusektoraelektroenergetycznego(korupcja).

• Dotychczasowewysiłki na rzecz rozbudowy elektrowniCernavodăkoń-czyłysięfiaskiemzewzględunaproblemyzpozyskaniemfinansowania,zniechęceniezachodnich inwestoróworazbrakklarownejwizji rozwoju

PRA

CE

OSW

09/

2012

49

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

sektoraenergetycznegowRumunii.Ostatnie latatookres intensywnychzabiegówopozyskanieChindlarealizacjiplanówrozbudowyelektrowniCernavodă.WtymceluwładzeRumuniizdecydowałysięm.in.oddaćChi-nomkontrolęwłasnościowąwnowej inwestycji irozważajądaleko idącemechanizmywsparcia inwestycji (kontrakt różnicowy).Niemniej Chiny dotychczas bardzo ostrożniewłączają sięw rumuński program jądrowyinaobecnymetapiejegorealizacjawciążniejestprzesądzona.

1. Rys historyczny

Rumuniaposiadajednąelektrownięjądrową,któraznajdujesięwmiejscowo-ściCernavodăwpołudniowo-wschodniejczęścikraju.Welektrownidziałajądwareaktoryołącznejmocy1413MW(realniewykorzystane1300MW,tzw.mocnetto).Pierwszyzreaktorówzostałuruchomionywgrudniu1996roku,natomiastdrugiwlistopadzie2007roku.TymsamymrumuńskaelektrownianależydonajmłodszychelektrownijądrowychdziałającychwEuropieŚrod-kowejiPołudniowo-Wschodniej.

Rumuniama sześćdziesięcioletnie tradycje związane z energetyką jądrową.Jużpodkoniec lat czterdziestychubiegłegowiekurozpoczętopierwszypro-grambadawczyzwiązanyzenergiąjądrową,natomiastw1956rokuurucho-mionopierwszyreaktorbadawczyopartynasowieckiejtechnologii.WokresiedyktaturyNicolaeCeaușescuintensywniezabieganoopozyskanietechnologiijądrowychdobudowyelektrowni.Wlatachsiedemdziesiątychudałosięna-wiązaćwspółpracęzKanadą,którawypracowaławłasnątechnologięCANDU.Jejwybór(kontraktpodpisanow1979roku)podyktowanybyłprzedewszyst-kimpolitykądystansowaniasięodblokusowieckiegoirozwijaniakontaktówzZachodem63.Obokpracnadbudowąelektrownirealizowanorównieżściśletajnyprogrambudowybronijądrowej,któryzostałwstrzymanywrazzupad-kiem dyktatury Ceaușescu. Cywilny program jądrowy kontynuowano, coumożliwiłouruchomienieelektrowniCernavodăpodkoniec1996roku.

2. Rola atomu w krajowym systemie energetycznym

ModelfunkcjonowaniarumuńskiejenergetykijądrowejjestunikalnywskaliEuropy.Rumuniajestjedynympaństwemeuropejskimijednymznielicznych

63 Kulisyrumuńskiegoprogramujądrowegozostałyopisanewpracy:E.Gheorghe,Romania’sNuclearNegotiationsPosturesinthe1960s:Client,MaverickandInternationalPeaceMe-diator,RomaniaEnergyCenter,WorkingPaper,Bukareszt2012,www.roec.ro

PRA

CE

OSW

09/

2012

50

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

państwnaświecie,którewykorzystujekanadyjskątechnologięCANDU64.Za-stosowanowniejreaktoryciężkowodne,wktórychpaliwemjesturannatu-ralny(niewzbogacony),achłodziwemimoderatorem–ciężkawoda.Głównązaletątej technologii jestmożliwośćpominięciakosztownegoprocesuwzbo-gacaniauranu.Reaktoryciężkowodnesąteżtradycyjniebardziejefektywneodpozostałychtypówreaktorów.Rumuńskiewładzechlubiąsiętym,żedwareaktoryelektrowniCernavodăzajmująpodwzględemefektywnościstalewy-sokiemiejsca.Podkoniec2012rokuzajmowałyone3. i40.miejscenaponadczterystadziałającychreaktorównaświecie65.Niemniejzastosowaniereakto-rów ciężkowodnychwymaga poniesieniawyższych kosztówpoczątkowych,związanychzkoniecznościąbudowyinstalacjidoprodukcjiciężkiejwody66.

Drugą cechą charakterystyczną rumuńskiej energetyki jądrowej jest silnieautonomicznycharakter.RumuniawprzeciwieństwiedopozostałychpaństwEuropy Środkowej i Południowo-Wschodniej nie musi importować paliwajądrowego. Zastosowanie reaktorów CANDU w połączeniu z wydobyciemiprzetwarzaniemkrajowychzłóżuranupozwalanazamknięciepełnegocy-klupaliwajądrowegonarumuńskimterytorium.Cyklpaliwajądrowegoobej-mujewydobycieuranu, jegokonwersję,produkcjęiwypaleniepaliwajądro-wegoażposkładowanieodpadówpromieniotwórczych.Rumuniajestjednymz32państwnaświecieposiadającychpełnycyklpaliwajądrowegonaswoimterytorium.

Wykorzystanie energii jądrowej w ogólnym bilansie nośników energii Ru-munii jest dość niskie, szczególniew porównaniu z innymi państwami re-gionu, wykorzystującymi energię jądrową.Wykorzystanie energii jądrowejw2013rokuwyniosło2,6mlntonekwiwalenturopynaftowej,stanowiąctymsamymwRumunii7,8%bilansuenergiipierwotnej.Istotniejsząrolęwbilansieodgrywająnatomiastgazziemny(34%),ropanaftowa(27%),węgiel(17%)ihy-droenergetyka (10%).Niespełna 8-procentowyudział energii jądrowejw bi-lansie energii pierwotnejRumunii jestnajniższymudziałemwporównaniuzpozostałymiwykorzystującymienergięjądrowąpaństwamiEuropyŚrodko-wejiPołudniowo-Wschodniej.Dlaporównania:dlaSłowacjiwyniósłon21,7%,Bułgarii–18,7%,Węgier–17,1%,adlaCzech–16,7%(daneza2013rok)67.

64 PozostałepaństwatoArgentyna,Chiny,Indie,Kanada,KoreaPołudniowaiPakistan.65 I.Bucur,T.Chirica,ThenuclearenergyinRomania,15January2013,www.bulatom-bg.org66 NuclearPowerReactors(UpdatedJanuary2015),www.world-nuclear.org67 DanezaBPStatisticalReviewofWorldEnergy,June2014,www.bp.com

PRA

CE

OSW

09/

2012

51

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

Energiajądrowajesttrzecimnajważniejszymźródłemprodukcjienergiielek-trycznejwRumunii.W 2013 roku bilans produkcji energii przedstawiał sięnastępująco:29%energiipochodziłozwykorzystaniakopalinstałych(przedewszystkimwęglakamiennegoibrunatnego);28,3%zhydroenergetyki;20,6%z energii jądrowej; 14,7% z gazu ziemnego; natomiast 7,1% z energiiwiatro-wej68.Wartopodkreślić,żeudziałenergiijądrowejwbilansieprodukcjiener-giielektrycznejutrzymujesięnadośćstabilnympoziomieioscylujewgrani-cach18–20%od2008roku(tj.oduruchomieniadrugiegoreaktoraelektrowniCernavodă).Natomiastwprzypadkuprodukcji energii zpozostałychźródełwidocznesąpoważnezmiany.Istniejem.in.wyraźnytrendspadkuznaczeniakopalinstałychwbilansieprodukcjienergiielektrycznej(w2011rokuudziałbyłbliski 40%)orazdynamicznegowzrostu znaczeniaodnawialnychźródełenergii(w2011rokuudziałOZEwynosiłniespełna2%).

Rumunia jako jedno z nielicznych państw Europy Południowo-Wschodniejeksportujeenergięelektryczną(doSerbii,BułgariioraznaWęgry).Niemniejznaczenie eksportu w ogólnym bilansie produkcji energii jest niewielkie.W2013rokueksportnettowyniósł2TWhprzyogólnympoziomie56,7TWhpro-dukcji(eksportnapoziomie3,5%całkowitejprodukcji).Ponadtoeksportpodle-gadużymwahaniomzewzględunawysokiudziałhydroenergetykiwogólnymbilansieprodukcji energii.W2011 rokudoszłodo całkowitegowstrzymaniaeksportuzpowodususzy,któraprzełożyłasięnaniskąprodukcjęhydroelek-trowni.Zcałąpewnościąbrakelektrownijądrowejuniemożliwiałbyeksportenergiielektrycznej,gdyżelektrowniaCernavodăcorokuprodukujeśredniook.11TWhenergii.

3. Krajowy przemysł jądrowy

Rumuńskiprzemysłjądrowyjestsilnierozwinięty.Wjegoskładwchodząm.in.elektrowniajądrowa,zakładyprodukcjipaliwajądrowegoiciężkiejwody,ko-palniauranuorazszeregprywatnychfirminżynieryjnychikonstrukcyjnych.Rumuniadysponujeteżrozwiniętymzapleczemnaukowo-badawczym,którem.in.wykorzystujedwareaktorydoświadczalne.Kluczowąspółkąsektorają-drowego jest Nuclearelectrica (SocietateaNationala Nuclearelectrica, SNN),którajestwłaścicielemioperatoremelektrownijądrowejwCernavodăpoprzezspółkęcórkęCernavodăNPP.Nuclearelectricajestteżproducentempaliwają-drowegopoprzezspółkęcórkęFCNPitești.Firmajestzaangażowanawprojekt

68 Raportmonitorizare piaţădeenergieelectrică–lunadecembrie 2013, AutoritateaNaţionalădeReglementareîndomeniulEnergiei, www.anre.ro

PRA

CE

OSW

09/

2012

52

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

rozbudowyelektrowniCernavodăpoprzezpowołanąnapoczątku2008rokuspółkęEnergonuclear.Wartopodkreślić,żepaństworumuńskieposiada91%udziałówwspółceNuclearelectrica,natomiastpozostałypakietakcjiznajdujesięwwolnymobrociegiełdowymodwrześnia2013roku.

Kolejną ważną firmą jest Państwowa Spółka Uranowa (Compania NationalaaUraniului–CNU)–operatoriwłaścicielznajdującejsięwokolicachSuczawykopalniuranu.Jestto jednazdwóchdziałającychwUEkopalniuranu(drugaznajdujesięwCzechach).SpółkaCNU,która jestwpełnikontrolowanaprzezpaństwo,zaspokajacałośćzapotrzebowanianaurandlaelektrowniwCerna-vodă.Wewrześniu2013rokurumuńskirządzatwierdziłplanyuruchomieniadrugiejkopalniuranu(wgminieGrinties,krajNeamț)przeznaczającnatencel92mlneuro.Powodem jestwyczerpywanie sięzłóżuranuwobecnejkopalni(bliższeinformacjedotyczącewielkościzłóżniesąujawniane).CNUpozawydo-byciemuranuzajmujesiętakżeprocesemjegowstępnejprzeróbkiwzakładachwmiejscowości Feldioara.Według wypowiedzi przedstawicieli rumuńskiegorządurozważanajestmożliwośćpołączeniaspółekNuclearelectricaiCNU.

Kolejnepodmiotyrumuńskiegosektorajądrowegotom.in.PaństwowyUrządJądrowy(RAAN),któryfunkcjonuje jakopaństwowaspółkaodpowiedzialnazaprodukcjęciężkiejwody.FirmanietylkodostarczajądoelektrowniwCer-navodă,ale takżeeksportujedoChin,KoreiPołudniowej,NiemiecorazSta-nówZjednoczonych69.RAANw2013rokuznalazłsięnagranicybankructwa,wzwiązkuzczymrządwydał specjalnerozporządzenieo restrukturyzacji.WjejramachzRAANwyłączonodwaznaneinstytutynaukowo-badawcze.

Na zaplecze naukowo-badawcze w zakresie energetyki jądrowej składa sięprzede wszystkim Państwowy Urząd Technologii dla Energetyki Jądrowej(RATEN – Regia Autonoma Tehnologii pentru Energia Nucleara), który po-wstałjesienią2013rokuporestrukturyzacjiRAAN.WskładRATENwchodziInstytutBadańNuklearnychwPitești(ICN)orazCentrumInżynieryjneTech-nologiiJądrowych(CITON)wBukareszcie.

Najważniejszymprojektem,wktórymobecnieuczestniczyICN, jestbudowawartego1mldeuroreaktorabadawczegoALFRED.Nowatorskiprojektbudo-wy reaktora chłodzonego ołowiem uzyskał dofinansowanie z Unii Europej-skiej i jest realizowanyprzez ICNwspólnie zwłoskimkonsorcjumAnsaldo

69 PlandereorganizareaactivităţiiRegieiAutonomepentruActivităţiNucleareDrobeta-Tur-nuSeverin,Ianuarie2014, www.raan.ro

PRA

CE

OSW

09/

2012

53

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

NucleareorazinstytutemENEA70.WswojejpracyICNwykorzystujeteżreak-tordoświadczalnywPitești.Drugizreaktorówdoświadczalnychdziaławmiej-scowościMăgurelewramachPaństwowegoInstytutuFizykiiInżynieriiNu-klearnych(IFINHH).WskładzapleczabadawczegowchodziteżPaństwowyInstytutTechnologiiKriogenicznychiIzotopowych.

WRumuniidziałateższeregprywatnychfirm,specjalizującychsięwpracachinżynieryjnychikonstrukcyjnychdlasektorajądrowego.DonajważniejszychnależyrumuńskafirmainżynieryjnaElcomexI.E.A.,któramadługietradycjewspółpracyzgłównymipartneramizagranicznymirumuńskiegoprzemysłujądrowego–włoskąAnsaldoorazkanadyjskąSNCLavalin.Elcomexwspólnieznimibyłazaangażowanawbudowędwóchpierwszychreaktorówelektrow-niCernavodăistartowaławprzetargunapracepodwykonawczeprzyplano-wanych dwóch kolejnych reaktorach elektrowni. Pozostałe prywatne firmyrównieżściślewspółpracujązespółkąNuclearelectrica.Należądonichm.in.Compcontrol,GeneralConcreteCernavodă,NimbConsmetal,RosealS.A.czyTitanEchipamenteNucleare.

4. Polityka wobec sektora jądrowego

WładzeRumuniiuznająwykorzystanieirozbudowępotencjałuenergetykiją-drowejzaważnysegmentpolitykienergetycznejkraju.Wskazująnatowszyst-kienajważniejszedokumentyokreślającekierunki rumuńskiejpolitykiener-getycznej,m.in.przyjętaw2007rokuprzezparlamentStrategiaenergetycznaRumuniinalata2007–202071;aktualizacjatejstrategiinalata2011–202072,atak-żeElementystrategiienergetycznejnalata2011–2035,opracowaneprzezMini-sterstwoGospodarki,EnergetykiiOtoczeniaBiznesowego73.Dokumentytebyłykrytykowanewmediachiśrodowiskacheksperckichzanieaktualnedaneinie-trafioneprognozy74.Dużymzaskoczeniembyłnp.bardzodynamicznierozwija-jącysięsektorodnawialnychźródełenergii.Zapowiedzianojużprzedstawieniekolejnejstrategii,alejejopracowaniestalesięopóźnia,coutrwalapermanentny

70 ConsortiumestablishedtobuildAlfred,20.12.2013,www.world-nuclear-news.org71 StrategiaenergeticăaRomânieipentruperioada2007–2020,http://lege5.ro72 Strategiaenergetică a Românieipentruperioada2007–2020, actualizatăpentruperioada

2011–2020,www.minind.ro73 Elementedestrategieenergeticăpentruperioada2011–2035.Direcţiişiobiectivestrategice

însectorulenergieielectrice,www.minind.ro74 C.Pirvoiu,Nouastrategieenergetica:Undocumentcucifreexpiratesicuproiectemari

uitate,www.hotnews.ro

PRA

CE

OSW

09/

2012

54

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

wręczstanniepewnościcodostrategicznychkierunkówrozwojurumuńskiejenergetyki.Władzepodkreślają, żeprzygotowywanaobecnie strategiabędziekontynuowaćplanrozbudowyelektrownijądrowej75.

Obecnieobowiązującastrategiaz2011rokuzakłada,żewlatach2016–2020zo-stanąwybudowanedwanowereaktoryelektrowniCernavodăołącznejmocy1440MW76.Przewidzianowniejpo2021rokurozpoczęciebudowynowejelek-trownijądrowej,którejłącznamocmawynieśćod2000do3200MW.WedługdokumenturozbudowaelektrowniCernavodăorazbudowanowejelektrow-nimapozwolićnapodwojenieudziałuenergiijądrowejwbilansieprodukcjienergiielektrycznejiosiągnięciepoziomu42%w2035roku.Inwestycjetesąuzasadnianekoniecznościąwymianymocyrumuńskiegokompleksuelektro-energetycznego.Wedługstrategiiistniejekoniecznośćwymianyaż5544MWmocywytwórczych do 2020 roku, co stanowi 28%wszystkich zainstalowa-nychmocy.Natomiastdo2035rokupowinnozostaćwymienionych11066MW,tj.55%zainstalowanychmocywytwórczych.Strategiazapowiadabudowęaż14800MWnowychmocydo2035roku.Lwiaczęść(6tys.MW,ok.40%nowychmocy) przypadnie na elektrownie węglowe i gazowe. Niemniej dokumentprzewidujeteżbudowęod3400do4600MWnowychmocyzenergetykijądro-wej,tj.od23%do31%nowychmocywytwórczych.Womawianymdokumenciestrategicznymwskazanotakżenaproblemzwiązanyzwyczerpywaniemsiękrajowychzłóżsurowcówenergetycznych.Dotyczytoprzedewszystkimropynaftowej i gazu ziemnego, które dotychczas decydowały o niskim poziomieuzależnienia importowego Rumunii. Według dokumentu całość krajowychzłóżropynaftowejigazuziemnegoulegniewyczerpaniujużokoło2025roku.Dane tenależy jednak traktowaćzdużąostrożnością. InformacjedotyczącewielkościzłóżsąwRumuniiniejawne.Wstrategiido2035rokupowtórzono–bezaktualizacjidanych–informacjedotyczącezasobównaturalnychpocho-dzącezpoprzednichstrategii,tj.dokumentówz2010i2007roku.PonadtoRu-muniawiążedużenadziejezodkrytymiw2012rokuznacznymizłożamigazunarumuńskimszelfieMorzaCzarnego.

Założeniadokumentówstrategicznychwdużejczęścipokrywająsięzplana-mi operatora sieci energii elektrycznej – państwowej spółki Transelectrica.W planie inwestycyjnymna lata 2014–2023wśród priorytetówwymieniona

75 RăzvanNicolescu:EnergianuclearăesteșivarămâneoprioritateapoliticiienergeticeaRo-mâniei,Agerpres4,Maj2014,www.agerpres.ro

76 Elementedestrategieenergeticăpentruperioada2011–2035.Direcţiişiobiectivestrategiceînsectorulenergieielectrice.DraftI,www.minind.ro

PRA

CE

OSW

09/

2012

55

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

jest – obokbudowy interkonektorów– intensywna rozbudowa sieci energe-tycznejwDobrudży.MaonaobsługiwaćrozbudowywanąelektrownięCerna-vodă,ale jestteżkoniecznadoobsługielektrowniwiatrowych,zlokalizowa-nychwpołudniowo-wschodniejczęścikraju77.

Rumuniaangażujesięwpromocjęenergetykijądrowejnapoziomieunijnymimiędzynarodowym.Bukaresztstaleodwołujesiędoznaczeniaenergetykiją-drowejwrozmowachopolityceklimatycznej,np.wmarcu2015rokurumuń-skiministerenergetykizainicjowałlistośmiupaństwUE(Rumunii,WielkiejBrytanii,Francji,Polski,Czech,Litwy,SłoweniiiSłowacji),wzywającKomisjęEuropejskądoudzielaniawiększegowsparciafinansowegoenergii jądrowejwramachprojektutzw.uniienergetycznej78.Rumuniajestteżjednymznaj-aktywniejszychpaństwregionuwewspółpracyzMiędzynarodowąAgencjąEnergii Atomowej (IAEA). Przykładem tego byłom.in. przekazanie 0,5mlneurona zabezpieczenie sarkofaguelektrowni atomowejwCzarnobylu79. Po-nadtoprzedstawicielewładzsilniepodkreślająswojezaangażowanienarzeczwzmocnieniaarchitekturybezpieczeństwajądrowego,m.in.poprzezaktyw-nyudziałwSzczytachBezpieczeństwaJądrowego.

5. Debata dotycząca energetyki jądrowej

Wśródrumuńskichelitpolitycznychistniejeszerokikonsensuscodopopar-ciaenergetykijądrowejiplanówrozbudowyelektrownijądrowejCernavodă.Trzy główneugrupowania, którew różnych konstelacjach rządząRumuniąod dekady: socjaldemokraci (PSD) oraz centroprawicowi narodowi liberało-wie (PNL) i demokratyczni liberałowie (PDL), konsekwentnie podkreślałyprzywiązaniedoenergetyki jądrowej80.Natomiastugrupowaniemniejszościwęgierskiej (UDMR),którepełni często rolę języczkauwagina rumuńskiejscenie politycznej, jest przede wszystkim adwokatem odnawialnych źródełenergii,alezarazemniewystępujeprzeciwkoenergiijądrowejiplanomroz-budowypotencjału.Wartojednakpodkreślić,żekwestieenergetykijądrowejpojawiająsięstosunkoworzadkowrumuńskiejdebaciepolitycznej.

77 PlanuldeDezvoltareaRETperioada2014–2023,www.transelectrica.ro78 ArthurNelesen,UKjoinsRomanianpushfornewEUnuclearaidpackage,4March2015,

www.theguardian.com79 K.Kubiak,Alittle-knownsuccessstory:ImplementationoftheNSSGoalsinCentralEuro-

pe,PolicyPaper(PISM),no9(92),May2014,www.pism.pl80 Podkoniec2014rokuugrupowaniaPDL iPNLogłosiłyzjednoczeniepodwspólnąnazwą

PNL.Formalnieprocesfuzjiobupartiimasięzakończyćw2016roku.

PRA

CE

OSW

09/

2012

56

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

NawetbezpośredniopokatastrofiewjapońskiejelektrowniFukushimawśródelitpolitycznychnierozgorzaładebatadotyczącakosztówizagrożeńzwiąza-nychzenergetyką jądrową.ŻadnezugrupowańpolitycznychniewystąpiłowówczasprzeciwkofunkcjonowaniuelektrowniCernavodăaniteżprzeciwkoplanomjejrozbudowy.Badanieprzeprowadzoneprzezorganizacjęekologicz-nąEcopolis pokazało co prawda, że 10% ankietowanychparlamentarzystówopowiedziałosięwówczaszazamknięciemelektrowniwCernavodă,akolejne40%opowiedziałosięzawstrzymaniemjejrozbudowy,alewątpliwościtenieznalazłyodzwierciedleniawotwarcieformułowanychpostulatachczydekla-racjach81.

Elitypolityczneuzasadniająpoparciedlaatomuprzedewszystkimwzględamibezpieczeństwaenergetycznego.Hasłoniezależności energetycznej jestbar-dzopopularne imadługie tradycje, a zarazem jest częstowiązanezpopar-ciemdlaenergetyki jądrowej.Rumunia jestcoprawda jednymznajbardziejsamowystarczalnychpodwzględemenergetycznympaństwUE,alepoparciedla ideiniezależnościenergetycznej jestbardzosilne82.Świadczyotymbar-dzoczęsteodwoływaniesiędohasełniezależnościenergetycznejprzezczo-łowychpolitykówkreującychdebatępublicznąwRumunii.Przekładasię toteżnakonkretneobietniceodpowiedzialnychzaenergetykęministrów.Byłyminister energetykiRăzvanNicolescupodkreślałnaprzykład, że celemru-muńskichwładzwpolityceenergetycznej jestuzyskaniepodobnegostatusujakDania,którajesteksporteremnettonośnikówenergii83.

Kolejnymargumentemnarzeczrozbudowyenergetykijądrowejjestto,żeRu-muniaponiosłajużznacznenakładywtymzakresie.Choćtrudnoodokładnewyliczenia,wprzestrzenipublicznejfunkcjonujeinformacjaoponadmiliar-dzie dolarów zainwestowanych dotychczas w projekt rozbudowy elektrow-ni jądrowej.Z tegowzględuwładzepodkreślają, żeniemożnazrezygnowaćz budowy elektrowni, gdyż inaczej oznaczałoby to utratę poniesionych jużnakładów84.Energia jądrowanie jestprzedmiotempoważnychkontrowersjispołecznych.Poparciedlaenergetykiatomowejutrzymujesięnaumiarkowa-

81 OMGsienergienuclearainRomania,www.ecopolis.org.ro82 Udziałimportunośnikówenergiiwcałościkrajowegozużyciaw2011rokuwynosiłzaled-

wie21%,podczasgdyśredniaunijnawynosiblisko54%.(LepszewynikiuzyskujątylkoDa-nia–jedynyeksporternettonośnikówenergiiwUE–orazEstonia).Daneza:Energy,trans-portandenvironmentindicators:http://ec.europa.eu/eurostat

83 Nicolescu:Româniaarenevoiedeinvestițiide4–5miliardeeuropean,timpde10ani,pen-truindependențăenergetică,Agerpres,9.09.2014,www.agerpres.ro

84 Moldovaarputeaficooptatăcaacționarlareactoarele3și4,4.12.2014,www.romanialibera.ro

PRA

CE

OSW

09/

2012

57

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

nympoziomie50–60%,wedługróżnychsondaży.BezpośredniopowypadkuwelektrowniatomowejFukushimapoparciespołecznedlaenergetykijądro-wejspadłowRumuniiz52do41%85.

Szerokikonsensuselitpolitycznychsprawia,żedebatatoczysięgłówniewokółsposobudziałaniaspółeksektorajądrowegoorazformułyrealizacjiprogramujądrowego,aniewokółsamejzasadnościrozwijaniaenergetykijądrowej.Stądgłównymprzedmiotemdebatsąraczejkwestienieprawidłowościfunkcjonowa-niaposzczególnychfirmsektorajądrowegoorazopóźnieńprogramurozbudowyelektrownijądrowej.Pojawiałysięoneprzedewszystkimwokresierządówcen-troprawicowegorząduEmilaBoca(2008–2012)wzwiązkuzestopniowymwy-cofywaniemsięinwestorówzprogramurozbudowyelektrowni.Pojawiałysięwówczaszarzutyonieudolnośćwładzwzakresiewdrażaniaprogramujądro-wegoorazpodejrzeniaokorupcję,mającebyćgłównąprzyczynąodstręczaniainwestorów86.Tymbardziejżeprasadonosiłaoprzyznawaniuintratnychkon-traktów przez spółkęNuclearelectrica firmompodejrzewanym o powiązaniapolityczne.DotyczyłotoprzedewszystkimfirmElcomexorazGeneralConcrete,którychszefowieniekryli,żewspieralifinansowokampaniewyborczeposzcze-gólnychugrupowańpolitycznych87.WtrakcierządówVictoraPontyczęstymte-matemrozmówbyłyprzyczynybankructwainieprawidłowościwfunkcjono-waniuzakładuprodukcjiciężkiejwodyRAAN.

Kwestiekorupcyjnewsektorzeenergiielektrycznejsąbardzoważnymkon-tekstemdyskusjioenergetycejądrowej.Szczególnieważnyjestproblemnie-transparentnychiniekorzystnychdlapaństwowychelektrownikontraktów,jakiezawierałyonezprywatnymispółkamiobrotuisprzedażyenergiielek-trycznej.Spółkiobrotukupowałyenergiępoznaczniezaniżonychcenach,coprzyczyniłosiędobankructwanajwiększegoproducentaenergii–państwo-wejspółkiHidroelectrica–wpołowie2013roku.Odtegoczasuwalkazpatolo-giamiwhandluenergiąstałasięjednymzgłównychhasełcentrolewicowegorząduVictoraPonty.Wimięwalkize„sprytnymichłopakami”(wrumuńskiejdebaciepublicznejtakokreślasięspółkikorzystającezintratnychkontraktówzpaństwowymielektrowniami)wprowadzonoobowiązeksprzedażyenergiiwyłącznie za pośrednictwem giełdy OPCOM, uniemożliwiając tym samym

85 Sondaj:RomâniisetemdeunincidentnuclearînRomânia,21.04.2011,www.evz.ro86 Zarzutyteformułowanebyłyzazwyczajprzezmniejznaczącychpolityków,m.in.socjalde-

mokratycznegosenatoraSerbanaValecee,www.bitpress.ro87 CentralaNuclearaCernavoda,impartitapealgoritmpolitic,23.05.2007,http://m.romania-

libera.ro

PRA

CE

OSW

09/

2012

58

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

zawieraniebezpośrednichkontraktówdługoterminowych.JesttounikatowerozwiązaniewUE,którebudziostrysprzeciwczęścifirmprodukującychihan-dlującychenergią.StowarzyszenieDostawcówEnergiiElektrycznejwRumu-nii(AFEER)podkreśla,żeobecnerozwiązaniaprawne,nakazującesprzedażenergiielektrycznejwyłączniepoprzezgiełdęOPCOM,de factouniemożliwia-jąpodejmowaniedługoterminowychdecyzjiobudowienowychmocy,wtymteżrozbudowyelektrownijądrowej88.

Wdebaciedotyczącejenergiijądrowejaktywnisąprzedstawicielekrajowychprzedsiębiorstwsektorajądrowego,którzyaktywnielobbująnarzeczrozwi-jania potencjału atomowego Rumunii. Poza spółką Nuclearelectrica, którejprzedstawicielesączęstoobecniwmediach,istotneznaczeniemateżstowa-rzyszenieROMATOM,któregromadziwszystkienajważniejsze spółkiobec-newrumuńskimprzemyślejądrowym.Stowarzyszeniewpołowie2013rokuogłosiło,żeudziałrumuńskiegoprzemysłujądrowegowbudowiedwóchno-wych reaktorówCernavodămoże stanowić aż 40–45%wpracachpodwyko-nawczych.Wskazywało też, że ewentualne zarzucenie inwestycji oznaczaćbędzieutratęok.3mldeuro89.Wśródśrodowiskpopierającychenergetykęją-drowąjestteżAREN–RumuńskieStowarzyszenieEnergetykiJądrowej,którekoncentrujesięnaorganizacjisympozjóworazszkoleńnaukowych.

Środowiskaprzeciwnikówenergiiatomowejsąnatomiastrozproszoneipra-wieniewidocznewdebaciepublicznej.Rozbudowieenergetykijądrowejsprze-ciwiająsięprzedewszystkimpartiaZielonych(nieobecnawparlamencie)orazszeregorganizacjipozarządowychiekologicznych.Donajaktywniejszychna-leżąm.in. ekologiczne stowarzyszenieTerraMillenui III,MamaTerra,ECOCounsellingCenterGalați90.Charakterystycznejestjednak,żekwestiejądro-wenieznajdują sięwysokowśródgłównych tematóworganizacji ekologicz-nych.Wostatnichlatachskupiałysięonewswojejdziałalnościprzedewszyst-kimnakrytyceprojektówbudowykopalnizłotaRoșiaMontană–którastałasięsymboleminwestycjinietransparentnej izagrażającej środowisku–orazplanówposzukiwańieksploatacjigazułupkowego.

88 Afeer,apellaautorități:Meditațilanecesitateareintroduceriicontractelorbilateralepen-truadezghețainvestițiile!,www.afeer.ro

89 Abandoningreactors3and4wouldcauseEUR3bnlosses,28.05.2013,www.nineoclock.ro;PotențialaparticipareaindustrieinucleareromâneștilafinalizareaUnităților3și4Cernavo-dă,evaluatăla40–45%dinproiect(studiu),28.05.2013,www.agerpres.ro;Renunţarealacon-strucţiareactoarelor3şi4delaCernavodănueosoluţie,30.05.2013,http://energielive.ro

90 TerraMileniulIII’s1commentsregardingNationalProgressReportforRomaniaonimple-mentationofEUStressTests,10.10.2011,www.joint-project.org

PRA

CE

OSW

09/

2012

59

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

ZapowiedzirząduVictoraPontybudowaniastrategicznegopartnerstwazChi-namioraz jego intensywne zabiegi opozyskanie chińskiego inwestoraprzyprojekcierozbudowyelektrowniCernavodănadałynowywymiardyskusjomdotyczącymenergetyki jądrowej.PrezydentTraianBăsescuwyrażałwątpli-wości, czy Chiny dysponują odpowiednią technologią, co zdecydowanie od-rzucałpremierVictorPonta91.AdministracjaprezydentaBăsescusceptycznieodnosiłasiędoefektówrealizowanejprzezpremieraPontępolitykirozwija-niastrategicznegopartnerstwazChinami,widzącwtymswoistenaruszenieprzez rząd prerogatyw prezydentaw zakresie polityki zagranicznej.Wartojednakpodkreślić,żesamodążeniedozacieśnieniawspółpracyenergetycznejzChinaminierodziwiększychkontrowersjinarumuńskiejsceniepolitycznej.Przeważaopinia,żewspółpracatamawymiarczystoekonomicznyiniepod-ważaeuroatlantyckiejorientacjipolitykizagranicznejRumunii.

6. Stan i perspektywy programu jądrowego

Głównymelementemdziałańpaństwawzakresiepolitykiatomowejsąprzy-gotowaniadorozbudowyelektrownijądrowejCernavodă.Planyzaczętoroz-ważaćjużw2000roku.Początkowozakładanobudowętylkojednegoreaktora.Późniejzmienionojednakplanynabudowędwóchreaktorów,abyzwiększyćzainteresowanie zagranicznych inwestorów. Zapowiedziano też atrakcyjnymodel finansowania budowy elektrowni, który zakładał brak kontrolnegopakietupaństwowej SNNwnowej elektrowni.Wkonsekwencji zaintereso-wanieudziałemwinwestycjiwyraziłoażpiętnaściespółekenergetycznych.OstateczniedoprojekturozbudowyelektrownizpaństwowąSNNprzystąpiłosześciuinwestorów:niemieckaRWE,francuskaGDFSuez,czeskiČEZ,włoskiEnel,hiszpańskaIberdrolaorazrumuńskiproducentstaliArcelorMittal.

W trakcie powoływania spółki projektowej władze rumuńskie powróci-ły jednak do wcześniejszej koncepcji posiadania przez państwową spółkęNuclearelectricapakietukontrolnegowelektrowni.Ówczesnyministergo-spodarkiuzasadniałtędecyzjębadaniamiopiniipublicznej,zgodniezktó-rymi inwestycjamiaławiększepoparcieprzy założeniu zachowaniaprzezskarb państwa pakietu kontrolnego. Wydaje się jednak, że był to jedyniepretekst uzasadniający tradycyjne dążenia do silnej obecności państwawsektorzeenergetycznym.WRumuniiwciążniemalwszystkiespółkipro-dukujące energię elektryczną sąkontrolowaneprzezpaństwo, apróby ich

91 PontaîirăspundeluiBăsescupetemaCNE:Chineziiautehnologie,celcarevorbeştearămasînurmă,11.07.2013,http://www.romanialibera.ro

PRA

CE

OSW

09/

2012

60

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

prywatyzacji (wynikającezewspółpracyzMiędzynarodowymFunduszemWalutowym) byływielokrotnie opóźniane. Ostateczny skład udziałowcówspółki celowej Energonuclear powołanej na początku 2009 roku przedsta-wiałsięnastępująco:SNN51%,spółkiEnel,ČEZ,GDFSuezorazRWEPowerpo9,15%,natomiastIberdrolaiArcelorMittalGalatipo6,2%.Przewidywanykosztinwestycjiwzrósłteżz2,5do4mldeuro.

Wlatach2010–2012doszłodowycofaniasięwszystkichzachodnichudziałow-cówzprojektujądrowegoidodziśrumuńskiewładzestarająsiępozyskaćno-wychinwestorów.Spółki tłumaczyłyswojądecyzjękryzysemgospodarczymi zmianą strategii inwestycyjnych, m.in. wdrażaniem dużych programówoszczędnościowych (głównie niemieckie spółki energetyczne). Niemniej ru-muńskaprasaspekulowała,żezniechęciłyjeprzedewszystkimrosnącekosztyinwestycjiorazniekonsekwencjarumuńskichwładzcodomodelufinansowa-nia.Mimowycofania się zachodnich inwestorówniewstrzymano przygoto-wańdorealizacjiinwestycji.Wgrudniu2010rokuprojektrozbudowyCerno-avodăuzyskałcertyfikatzestronyKomisjiEuropejskiej.Rozpisanoteżprzetargnapraceinżynieryjneikonstruktorskie.Zgłosiłosiędoniegotrzechgłównychkonkurentów:(a)amerykańskaspółkaBechtel,(b)kanadyjsko-włosko-rumuń-skiekonsorcjumspółekSNCLavalin,Ansaldo iElcomexoraz(c)konsorcjumczterechrosyjskichfirmAtomTechnoProm(przetargniezostałrozstrzygnię-ty).Zaczętoteżaktywnieposzukiwaćnowychinwestorów,przedewszystkimnarynkachazjatyckich.Odbywałysięspotkaniazprzedstawicielamikoreań-skiejspółkiKEPCOorazchińskiejChinaGeneralNuclearPowerGroup(CGN,dawniejznanąjakoChinaGuangdongNuclearPowerGroup).

Podojściudowładzyantyprezydenckiejkoalicjisocjaldemokratówinarodo-wychliberałówwdrugiejpołowie2012rokumożnabyłozaobserwowaćzna-czącą intensyfikację zabiegówopozyskanie chińskich inwestorów.Stało siętowręcznajważniejszymmotywemforsowanejprzezpremieraVictoraPontępolityki budowania rumuńsko-chińskiego partnerstwa strategicznego. Pod-czasszereguspotkańponawianebyłypróbyprzyciągnięciachińskichinwe-storównietylkodoprojekturozbudowyelektrowniCernavodă,aletakżesze-reguinnychdużychinwestycjienergetycznych,m.in.odkładanegoprzezlataprojektubudowykompleksuhydroelektrowniTarniţa–Lăpuşteşti.PodczaszorganizowanegowBukareszcieszczytuEuropaŚrodkowo-Wschodnia–Chi-ny(tzw.format16+1)NuclearelectricapodpisałazCGNmemorandumdotyczą-cewspółpracywsektorzeenergetycznym(jegotreśćniezostałaujawniona),które rumuńskie władze przedstawiają jako milowy krok na drodze zain-westowaniachińskiegopodmiotuwrozbudowęelektrowni.Tymbardziejże

PRA

CE

OSW

09/

2012

61

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

kanadyjskaCANDUwpołowie2014rokupodpisałamemorandumzjednązespółekcórekCGNowspółpracyprzybudowiereaktorówCANDU92.

Wewrześniu2014rokuchińskaspółkajakojedynazgłosiłasiędoprzetargunarozbudowęelektrowniCernavodă.Wedługzapowiedzirumuńskichwładzrumuńsko-chińska spółka (51%CGN,49%Nuclearelectrica)będzienie tylkowykonawcąreaktorów,alerównieżwłaścicielemioperatoremnowychblokówelektrowni93.Inwestycjamakosztowaćok.6,5mldeuro.Nuclearelectricaza-powiada,żebędzieuczestniczyćwprojekciemaksymalniedopoziomu2mldeuro, a jejwkład obejmowałbym.in.wieloletniedostawypaliwa jądrowego.Zarząd spółki Nuclearelectrica informował, że rozważamożliwość zastoso-wania brytyjskiego modelu finansowania elektrowni, który wykorzystanow przypadku elektrowni Hinkley Point C, czyli wprowadzić tzw. kontraktróżnicowy(contract for difference).Zgodnieztymmechanizmempaństwogwa-rantujecenęsprzedażyenergiinaokreślonympoziomie–wprzypadku,gdy-byonaspadłanarynku,topaństwopokrywaróżnicę,takabyinwestycjasięzwróciławdługimterminie.Możliwośćzastosowaniategomechanizmujestrozważanatakżeprzezrumuńskiewładze94.

PerspektywyrozbudowyelektrowniCernavodăorazudziałwprojekciechiń-skiego partnera nie są przesądzone. Podpisane dotychczas porozumienia towciążmemorandailistyintencyjne,aniewiążącekontrakty.Choćdogrudnia2014rokumiałapowstaćrumuńsko-chińskaspółkads.realizacjiinwestycji,ne-gocjacjewtejsprawieprzeciągnęłysię.Możnajedyniespekulować,żepunktemspornympozostajekwestiazbytwysokichzyskówdla stronychińskiej.ByłyministerenergetykiRăzvanNicolescu,będąc jużpozarządem,sugerował,żewkalkulacjachprzyjętozawysoką,15-procentowąstopęzwrotuzinwestycji95.NiemniejrumuńskiewładzewydająsięgotowenadalekoidącekoncesjewobecChin.Sprzyjatemuszerokikonsensuselitpolitycznychwsprawierozwijania

92 Candu Energy and ChinaNuclear Power Engineering Company Sign Cooperation Agre-ementforTwoCANDUReactorsinRomania,24.08.2014,www.candu.com

93 Reactoare„madeinChina“laCernavodă:Chineziivorsăfieşiinvestitor,şiconstructorşioperatorpentrureactoarele3şi4.8.07.2014,http://adevarul.ro

94 Dragnea:TermenulscrisoriideintențieaChinaGeneralNuclearPowerGrouppentruNuc-learelectricaarputeafiprelungi,Agerpres,21.03.2014;www.agerpres.ro;Cefacilitaticerinvestitoriichinezicarevorsaconstruiascareactoarele3si4delaCernavoda.CeroljoacaBruxelles-ulinaprobareaafacerii,Hotnews,06.10.2014,www.hotnews.ro.

95 A.Mosaianu,FostulministrudelegatpentruEnergie,peFacebook:Esteinacceptabilcasta-tulsălegarantezechinezilorrentabilitatede15%laCernavodă,EnergyReport,17.12.2014,www.energyreport.ro

PRA

CE

OSW

09/

2012

62

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

energetykijądrowej,brakwiększychspołecznychkontrowersjiorazaktywnylobbingkrajowychprzedsiębiorstwsektorajądrowego.

Przyszłość rozbudowy projektu Cernavodă wydaje się więc zależeć przedewszystkimodpostawystronychińskiej.Pytanieojejdeterminacjępozostajeotwarte.Chińskaspółkazdajesięwykazywaćdalekoidącąostrożnośćwobecrumuńskiegoprojektu.Wstępneporozumienia,będąceefektemrozmówroz-poczętychw2010roku,nieprzesądzająorealizacjiinwestycjiiudzialechiń-skiegoinwestora.MimotowejścieprzezCGNwprojektbudowyizarządzaniadwomareaktoramirumuńskiejelektrowniCernavodăjestpodwielomawzglę-damikorzystnedlachińskiejspółki.Popierwsze,umożliwiłobynawiązaniewspółpracyzkanadyjskąspółkąCANDUEnergy,któramadostarczyćreak-torydlarumuńskiejelektrowni.Nawetjeśliudziałchińskiejspółkiwprojek-cieograniczałbysiętylkodozapewnieniafinansowania,toitakdałbyonCGNszansenachoćbypośrednikontaktztechnologicznymknow-howKanadyjczy-ków(chińskaCGNniemadoświadczeńzreaktoramitypuCANDU).Podrugie,rumuńskiprojektwydajesiębyćatrakcyjnyzewzględówfinansowychiobar-czonyniskimryzykiempolitycznym.Rumuńskiewładzesągotowenaistotnemechanizmywsparciawrealizacjiprojektuzewzględunaprzywiązaniedoideirozbudowyenergetykijądrowejiponiesionejużwtymzakresienakłady.RumuniatradycyjnieutrzymujebardzodobrekontaktypolitycznezChinamiizależyjejnazacieśnianiuwspółpracy.Zdrugiejstronyudziałwrumuńskimprojekciewpisywałbysięwchińskąstrategięekspansjisektorajądrowegozagranicą.UdziałCGNwprojekciebyłbydowodem,żechińskiespółkisąwiary-godnympartneremwrealizacjiprojektówenergetycznych.

PRA

CE

OSW

09/

2012

63

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

V. BUŁGARIA

TEZY

• BułgariazdziałającąodczterechdekadelektrowniąjądrowąKozłodujmajednąznajdłuższychtradycjiwykorzystywaniaenergiijądrowejwEuro-pieŚrodkowejiPołudniowo-Wschodniej.Energiajądrowastanowiniemal19%wbilansiekonsumpcjienergiipierwotnej,azarazemdostarczaok.33%krajowejprodukcji energii elektrycznej.Wkraju funkcjonuje teżdobrzerozwiniętasiećfirminżynieryjnych,specjalizującychsięwtechnologiachnuklearnych.Bułgarskiewładzetradycyjniepodkreślają,żeenergiajądro-wa stanowi tanie, bezpieczne i przyjazne środowisku źródło energii.Dokluczowych celów polityki energetycznej zalicza się przedłużenie funk-cjonowaniaelektrownijądrowejKozłodujorazdalszepowiększaniemocyprodukcyjnychenergetykijądrowej.

• Kwestiezwiązanezenergetykąjądrowąodlatzajmująważnemiejscewde-batachdotyczącychnietylkokondycjisektoraelektroenergetycznego,aletakżestanubułgarskiejdemokracji.Od2013roku,gdydoszłodogwałtow-nychprotestówprzeciwkowysokimcenomenergii,politykaenergetycznaznajdujesięcentrumuwagiopiniipublicznej.Wtymkontekściesektorją-drowypojawiasięwręczjakomodelowyprzykładkorupcjiiniegospodar-nościorazniejawnychpowiązańprzedstawicielipolityki ibiznesu.Brakprzejrzystości i wątpliwości dotyczące ekonomicznej racjonalności pro-gramówjądrowych,którerealizowanesązwieloletnimiopóźnieniami,sączęstoprzedstawianejakonajbardziej jaskrawyprzykład„zawłaszczeniapaństwa”przezwąskiegrupyoligarchicznemającezakulisowywpływnapolitykę.

• NiemalwszystkieugrupowaniapolitycznewBułgariipopierająwykorzy-stanieenergiijądrowejiopowiadająsięzadalsząrozbudowąpotencjałują-drowego.OgromnekontrowersjebudzijednakkwestiazasadnościbudowynowejelektrownijądrowejBelene–inwestycjinajkosztowniejszejireali-zowanejzprzerwamiod latosiemdziesiątych.Dominującanasceniepo-litycznejcentroprawicowapartiaGERBpoczątkowopopierałainwestycję,alezewzględunabrakśrodkówfinansowychw2012rokudoprowadziłado jejwstrzymania. Jednocześnie rozpoczęła pracenad rozbudową elek-trowniKozłoduj.Opozycyjnisocjaliścizasadniczoniesprzeciwiająsiępla-nomrozbudowytejsiłowni,aleakcentująkoniecznośćkontynuacjibudo-wyelektrowniBelene.Wskazująnajużponiesionewtymzakresiekoszty

PRA

CE

OSW

09/

2012

64

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

finansowe,któremogądodatkowowzrosnąćwzwiązkuzroszczeniemro-syjskiejspółkiAtomstrojeksport,którapodpisałakontraktnabudowęBe-lene,omiliardeuroodszkodowania.

• Kluczowedecyzjedotycząceenergetyki jądrowejwBułgariibyłyzazwy-czajuwarunkowaneszerszymkontekstembułgarskiejpolitykizagranicz-nej.OzamknięciuczęścireaktorówelektrowniKozłodujprzesądziłapresjaUniiEuropejskiej.Natomiastwznowieniepracprzybudowie elektrowniBelenew2005 rokubyłopochodnązamknięciaelektrowniKozłoduj, jaki elementem kompleksowego wzmacniania współpracy energetycznejz Rosją. Częstym argumentem przytaczanymna rzecz Belene byławolautrzymaniasilnejpozycjiBułgariinabałkańskimrynkuenergiielektrycz-nej.ObecnynacisknarealizacjęprojekturozbudowyelektrowniKozłodujwydajesiębyćtakżewarunkowanywzględami(geo)politycznymi.Rozbu-dowaelektrownimasiębowiemodbyćwewspółpracyzjapońsko-amery-kańskimWestinghouse,atymsamymzmniejszyćuzależnienieBułgariiodrosyjskichtechnologiijądrowychidostawpaliwajądrowego.

• Zkońcemmarca2015rokuminąłtermin,wktórymspółkaWestinghousemiałapodjąćdecyzjędotyczącąudziałuwprojekcierozbudowyelektrowniKozłodujw charakterze inwestora strategicznego. Spółkawciąż podtrzy-mujezainteresowanieprojektem,alewielewskazujenato,żeprojektde fac-toponiósłjużfiasko.Bułgarskiewładzeborykająsięzpoważnymkryzysemsektora elektroenergetycznego.W rezultacie nie mają możliwości samo-dzielnegosfinansowaniaprojektu iniechcązdecydowaćsięnamechani-zmywsparciainwestycji(np.państwowychgwarancjikredytowych).Zara-zemWestinghousezainteresowany jestprzedewszystkimdostarczeniemtechnologii,aniefinansowaniemprojektu.Nawetwprzypadkuznalezie-niainnegoinwestoraewentualnąrealizacjęambitnychplanówrozbudowypotencjałujądrowegobędądodatkowokomplikowaćsilnesporypolitycznedotycząceróżnychwariantówrozbudowypotencjałujądrowego.

1. Rola atomu w krajowym systemie energetycznym

Energetykajądrowaodgrywaistotnąrolęwbułgarskimsystemieenergetycz-nym.Wbilansiekonsumpcjipierwotnychnośnikówenergiikluczoweznacze-niezajmującoprawdawęgiel(34,5%)iropanaftowa(24%),aleenergiajądrowaplasuje się na trzecimmiejscu z udziałem 18,7%. Pozostałe pozycjew bilan-sie togazziemny(14%),hydroenergia (5,2%)orazodnawialneźródłaenergii(3,5%).Niemal19-procentowyudziałenergiijądrowejwbilansiejestdrugimpo

PRA

CE

OSW

09/

2012

65

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

Słowacji(21,7%)najwyższymudziałemwśródpaństwEuropyŚrodkowejiPo-łudniowo-Wschodniej96.

Dużą rolę atomu w systemie energetycznym potwierdza też wysoki udziałenergiijądrowejwbilansieprodukcjienergiielektrycznej.Wedługdostępnychdanychw2012rokukluczowąrolęwprodukcjienergiielektrycznejodgrywa-łyopalanewęglemelektrociepłownie(48,8%),natomiastelektrowniajądrowaKozłodujzajmowaładrugiemiejscezudziałem33,4%wcałościprodukcjiener-giielektrycznej97.

Bułgariajestjednymznielicznych(obokRumunii)eksporterównettoenergiielektrycznejwEuropie Południowo-Wschodniej. Eksportnettow 2012 rokuwyniósł8,3TWh,costanowiło17,5%produkcjienergiielektrycznej98.Bezener-getyki jądrowejeksportbyłbyniemożliwy,gdyżelektrowniajądrowaKozło-dujprodukujeśrednio15,5TWhenergiirocznie.Energiajesteksportowanadowszystkichpaństwsąsiednich–Rumunii,Turcji,Grecji,MacedoniiiSerbii.

Bułgariamaznacznenadwyżkimocyprodukcyjnychwsektorzeelektroener-getycznym.Zainstalowanemocewytwórczewynosiły13,8GWpodkoniec2012roku.Zarazemmaksymalneobciążenienieprzekroczyło7,4GWmiesięcznie(54% zainstalowanychmocy) i przez 90% rokuwynosiło poniżej 5,5GW.NastrukturalnycharaktertegoproblemuwskazywałraportKomisjiEuropejskiejz2013roku,którypowstałponajwiększychprotestachprzeciwkopodwyżkomcenenergiielektrycznej99.

Bułgariamarozbudowanyprzemysłjądrowy.NajważniejsząfirmąjestKozło-dujNPP,którawchodziwskładkontrolowanegowcałościprzezskarbpań-stwaBułgarskiegoHoldinguEnergetycznego(BEH).SpółkaKozłodujNPPjestdrugimnajwiększymproducentemenergiielektrycznejwkraju–większąrolęodgrywatylkonajwiększynaBałkanachkomplekselektrociepłowniMarticaIztok2(równieżwramachBEH).ElektrowniajądrowaKozłodujznajdujesięwpółnocno-zachodniejczęścikraju.Wykorzystujerosyjskieciśnieniowere-aktorywodne,którychzainstalowanamocbruttowynosi3760MW.Obecniedziałajednaktylkopiątyiszóstyreaktorołącznejmocy2tys.MW,awyłączenie

96 DanezaBPStatisticalReviewofWorldEnergy,June2014,s.41;www.bp.com97 ESOAnnualReport2012,s.17,www.eso.bg98 Ibidem,s.19.99 FindingsandrecommendationsrelatedtoBulgarianenergypolicy,www.mi.government.bg

PRA

CE

OSW

09/

2012

66

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

pozostałychreaktorów(pierwszedwaw2002,dwakolejnew2006roku)wy-nikałozzobowiązańpodjętychwzwiązkuzestaraniamioczłonkostwowUE.PaliwojądrowedostarczarosyjskaspółkaTVELnamocy20-letniegokontrak-tupodpisanegow2006roku.

WBułgariidziałateżsiećspółekspecjalizującychsięwtechnologiachjądro-wych.Kluczową z nich jest Risk Engineering, którawielokrotnie była kon-sultantemprzymodernizacji elektrowniKozłoduj i budowieelektrowniBe-lene.FirmąkierujeBogumiłManczew–znanybiznesmeniszefbułgarskiegostowarzyszenia przemysłu jądrowego BULATOM. Struktura własnościowaspółkijestniejasna.Dopozostałychbułgarskichspółekkonsultingowychiin-żynieryjnychnależyteżm.in.EnergoremontHolding,Atomenergoprojekt,En-proConsult,Enemona,VelgrafGroup.

2. Rys historyczny – elektrownie Kozłoduj i Belene

BułgariamajednąznajdłuższychtradycjiwykorzystywaniaenergiijądrowejspośródpaństwEuropyŚrodkowejiPołudniowo-Wschodniej.Pierwszyreak-torbadawczyzostałyuruchomionyjużw1961roku.PięćlatpóźniejSofiaiMo-skwapodpisałyporozumienia,któredoprowadziłydopowstaniaelektrowniKozłoduj–pierwszedwareaktoryuruchomionoodpowiedniow1974i1975roku.Kolejneczteryreaktorybyłyoddawanedoużytkukolejnowlatach1980,1982,1988 i 1993.Równolegledouruchamianych reaktorów rozpoczętopracenadbudowąnowejelektrowni.BułgarskiewładzepodjęłydecyzjęobudowiewBe-lenew1981roku.Pomimozaawansowanegostanurealizacjiprojektuzostałonjednakzarzuconywpierwszychlatachtransformacjiustrojowej.Wynikałotozbrakśrodkówfinansowychigłębokiegokryzysugospodarczego.Pewnąrolęodegrałyteżprotestyspołeczneorganizowaneprzedewszystkimprzezekolo-gicznyruchEkogłasnost(byłzalążkiemopozycjiantykomunistycznejiwszedłwówczasdoekipyrządzącej)orazraportBułgarskiejAkademiiNaukowyso-kimryzykusejsmicznymwrejoniebudowy.

Pod wpływem opinii międzynarodowej, obawiającej się o bezpieczeństwoczterechnajdłużej funkcjonujących reaktorówelektrowniKozłoduj,naBuł-gariiwymuszonodecyzjęoichstopniowymwygaszeniu.PoczątkowoBułgariazapowiadaławyłączeniereaktorówjużw1998roku(wramachporozumieniazEuropejskimBankiemOdbudowyiRozwojuzawartymw1993roku).Wyłą-czeniereaktorównastąpiłojednakznaczniepóźniej–namocyporozumieniapremieraIwanaKostowazKomisjąEuropejskąz1999roku,zgodniezktórympierwszedwareaktorymiałybyćzamkniętew2002roku.Datazamknięcia

PRA

CE

OSW

09/

2012

67

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

dwóchkolejnychniezostaławówczasdokładnieokreślona.KomisjaEuropej-skapodkreślała,żeopowiadasięzaichzamknięciemw2006roku100.Niemniejbułgarskiewładzeczyniłynieustannewysiłkinarzeczprzedłużeniadziała-niareaktorów.Napoczątkulatdwutysięcznychm.in.zmodernizowanotrzeciiczwartyreaktororazuzyskanopozytywneocenycodomożliwościdalszejicheksploatacjizestronymiędzynarodowychagencjiIAEAiWANO.NiemniejKomisjaEuropejskaorazpaństwaczłonkowskieniezgodziłysięnaprzedłu-żenie funkcjonowania reaktorów i zamknięto je ostatecznie z końcem2006roku,bezpośrednioprzedwejściemBułgariidoUE.

WzwiązkuzkoniecznościąwygaszeniaczęścireaktorówelektrowniKozło-duj bułgarskiewładzepowróciły do idei budowy elektrowniBelene. Pierw-szadecyzjawtejsprawiezapadław2002roku,awkwietniu2005rokurządSymeona Sakskoburggotskiego, stojącego na czele tzw. trójstronnej koalicjipodjąłoficjalnądecyzjęowznowieniuinwestycji.Wpaździerniku2006rokuwprzetargunazaprojektowanie ibudowędwóchreaktorówo łącznejmocy2tys.MWwybranorosyjskąspółkęAtomstrojeksport(wprzetargustartowa-łateżkonsorcjumnaczelezespółkąŠkoda).Spółkęwybrano,podkreślając,żeumożliwitowykorzystaniedotychczasowychurządzeńwykonanychwlatachosiemdziesiątych i składowanychwBelene.W2007rokurozstrzygnięto teżprzetarg na inwestora strategicznego w projekcie. Spośród dziesięciu chęt-nychwybranoniemieckąspółkęRWE,któramiałaobjąć49%udziałówwprzy-szłejelektrowni.Wstyczniu2008rokupodpisanokontraktmiędzybułgarskąPaństwową Spółką Elektryczną (NEK) a rosyjskim Atomstrojeksportem nazaprojektowanieibudowędwóchreaktorów.Kontraktformalnieopiewałna3,99mldeuro,aleczęść jegowarunkówmiałabyćdoprecyzowanawodręb-nychaneksach.Z jednejstronyuruchomionoproces inwestycyjny (namocy„porozumieniakontraktowego”AtomstrojeksportwykonywałczęśćpracdlaNEK),alezdrugiejstronywciążniebyłaokreślonaostatecznawartośćkon-traktu.Ztegoteżwzględuwpóźniejszychlatachwskazywano,żepracewBe-lenerealizowano,nieustanniełamiącprawozamówieńpublicznych101.

Pracetedośćszybkoznalazłysięwimpasie.Popierwszepojawiłysięniejasno-ścidotycząceposzczególnychpostanowieńkontraktuzAtomstrojeksportem.Zabrakłownimokreśleniakosztówbudowy infrastruktury,umożliwiającejprzesyłenergiizelektrownidosieci,ponadtopowstaływątpliwościdotyczące

100 EUCommissionwelcomesdecisionofBulgariaonearlyclosureofunits1–4ofKozloduynuc-learplant,Brussels,30November1999,europa.eu

101 BottomlessBeleneinprosecutors’sights,http://sofiaecho.com

PRA

CE

OSW

09/

2012

68

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

metodyindeksowanawartościkontraktu.Pozwalałotonastałepodnoszenieostatecznych kosztów budowy –w 2011 roku strona rosyjska twierdziła, żewyniosąone6,3mldeuro,podczasgdystronabułgarskadomagałasię,abynieprzekroczyły5mldeuro.Podrugiewpaździerniku2009rokuRWEwycofałasięzprojektuzewzględunakryzysfinansowy.Wzwiązkuztymrozpoczęłosięposzukiwanieźródełfinansowaniaprojektu inowegoinwestora.Bułgar-skirządBojkiBorisowa,któryobjąłwładzęwpołowie2009roku,wykluczałpropozycjewzięciarosyjskiegokredytunafinansowanieinwestycjiipodkre-ślał,żemodelfinansowypowinienobejmowaćwejściezachodniegoinwestorastrategicznego.ZarazemjednakAtomstrojeksportkontynuowałprzygotowa-niadoinwestycji,m.in.wykonująckonkretnezamówieniazpodwykonawca-mi.Niejasnościdotyczącekosztówbudowysprawiły,żerządBojkiBorisowaw2011rokuzleciłbankowiHSBCprzygotowanieekspertyzydotyczącejkosz-tów inwestycji iposzukiwaniepotencjalnego inwestora (bankgo jednaknieznalazł).PełnaanalizaopłacalnościelektrowniBeleneniezostałaujawniona.Znanajestjedynieskrótowaprezentacja,któraszacowałakosztybudowyBele-nena10,3mldeuro102.Natejpodstawiewładzepodjęłydecyzjęoodstąpieniuodinwestycjiwmarcu2012roku.WzwiązkuzewstrzymaniemprojekturosyjskaspółkaAtomstrojeksportzłożyładotrybunałuwParyżuskargęnabułgarskąspółkęNEK,domagającsięzwrotu1mldeurozawykonanepraceprzyrealiza-cjiinwestycji103.

RównolegledozarzuceniaBelenebułgarskirządpodjąłdecyzjęorozbudowieelektrowniKozłodujonowy,siódmyreaktor.Studiumwykonalnościprojek-turozbudowyelektrowniKozłodujmiałorozpatrzyćdwiemożliwewersje:(a)przywykorzystaniurosyjskiegoreaktorazamówionegodoelektrowniBelene,jaki (b)nowegozachodniegoreaktora.Przetargnawykonaniestudiumwy-grałaamerykańsko-japońskaspółkaWestinghouse,którazaleciławprzygo-towanej ekspertyziewykorzystanie produkowanychprzez siebie reaktorówAP1000.Wsierpniu2014rokufirmaKozłodujpodpisałazWestinghousepo-rozumienieopowołaniuspółkiprojektowejds.budowyizarządzanianowymblokiemelektrowni.ZgodniezporozumieniemWestinghousemiałamiećza-gwarantowanewspółce30%udziałów,alezarazemmożliwośćwycofaniasięzinwestycjiprzeduruchomieniemelektrowni.Porozumieniepodpisanojed-nak„warunkowo”wzwiązkuzkryzysempolitycznym,jużwówczasbyłobo-wiemwiadomo,żerządPłamenaOreszarskiegopodasiędodymisjiirozpisane

102 ProjectBelene.PresentationoftheOperationalModel,www.mi.government.bg103 ASEboostsBeleneclaim,12.09.2012,www.rosatom.ru

PRA

CE

OSW

09/

2012

69

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

zostanąprzyspieszonewyboryparlamentarne.WwyborachzwyciężyłGERB,którystworzyłkoalicjęz trzemamniejszymiugrupowaniami.Rządpremie-raBojkiBorisowazacząłkrytykowaćwarunkiporozumieniazWestinghouseidomagaćsię,aby japońsko-amerykańskaspółkaobjęłapakiet49%wbudo-wanymblokuelektrowniKozłodujiniemiałamożliwościwyjściazprojektu.Wmarcu2015rokuupłynąłtermin,zgodniezktórymWestinghousemiałzde-cydowaćsięnawarunkinowegoporozumienia.Niepowołanodotegoczasuspółkiprojektowej.ZarządWestinghousezadeklarował,żejestnadalzainte-resowanyudziałemwprojekcie,alewypowiedzipremieraBorisowawskazują,żeprojektde factoupadł.

3. Polityczne dyskusje o atomie

Kwestiezawiązanezwykorzystaniemenergetykijądrowejsąistotnączęściąbułgarskich debat dotyczących polityki energetycznej i zagranicznej orazważną osią sporówpomiędzy poszczególnymi ugrupowaniami. Z przebiegudebatwyraźniewynika,żeistniejedośćszerokifrontpoparciadlaenergetykijądrowejjakotakiej.Żadnezgłównychugrupowańpolitycznychniesprzeci-wia sięwykorzystaniu energetyki jądrowej ani planom jej rozbudowy. Pod-kreślasię,żeenergiajądrowajestprzedewszystkimtanimźródłemenergii,któregowykorzystaniejestuzasadnioneunijnąpolitykąklimatycznąiwzglę-damibezpieczeństwaenergetycznego.DanotemuwyraźniewyrazwstrategiienergetycznejBułgariido2020roku,którazostałaprzyjętawformieustawywczerwcu2011roku.Dokumentprzewidujebudowę2tys.MWnowychmocyenergiijądrowejzewzględunabardzowysokieuzależnienieoddostawgazuiropynaftowejzjednegokierunku-Rosji.Dokumentmotywujepoparciedlaenergii jądrowej takżebogatymdoświadczeniemwzakresiewykorzystaniaenergiijądrowejorazwzględamipolitykiklimatycznej104.

Wbułgarskiejdebaciepublicznejenergetykajądrowabyłatradycyjnieprzed-stawianajakoprzedmiotdumynarodowej.Widocznetobyłoprzedewszystkimwlatachdziewięćdziesiątychinapoczątkulatdwutysięcznych.Gdyprawico-wyrządIwanaKostowaw1999rokupodpresjąUEzgodziłsięnazamknięciereaktorów,opozycyjnalewicauznałatowręczzazdradęinteresunarodowe-goizgodęna„historycznąniesprawiedliwość”.ZamknięcieczęścireaktorówelektrowniKozłodujposłużyłozaargumentna rzeczwznowieniapracprzy

104 Енергийна Стратегия На Република България До 2020 Г., Държавен Вестник, Брой43, 7Юни 2011 Г., s. 13.WersjaangielskadokumentudostępnajestnastronachbułgarskiegoMinisterstwaGospodarkiiEnergii:www.mi.government.bg/bg

PRA

CE

OSW

09/

2012

70

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

budowieelektrowniBelenenapoczątkulatdwutysięcznych.Zarazeminwe-stycjanabieraławyraźniegeopolitycznegocharakteruiwpisywałasięwplanyutworzeniazBułgarii„energetycznego”centrumBałkanów.Podkreślano,żeprogramjądrowypozwoliutrzymaćczołowąrolęBułgariiwregioniewzakre-sieeksportuenergiielektrycznej.Wpisywałosiętoteżwszerszyplanwzmoc-nieniastrategicznejwspółpracyenergetycznejzRosją.Wartopodkreślić,żekontraktzAtomstrojeksportemzostałpodpisanypodczaswizytyprezydentaWładimira Putinaw Sofii, towarzyszyłomu podpisaniewstępnych porozu-mieńdotyczącychdwóchinnychwielkichprojektówinfrastrukturalnych:ga-zociąguSouthStreamiropociąguBurgas–Aleksandroupolis.WładzeBułgariizaczęłyokreślaćtrzyprojektymianem„wielkiegoszlema”,comiałopotwier-dzaćjakościowyprzełomwrelacjachzRosjąizasadniczewzmocnieniepozycjienergetycznejBułgariiwregionie105.

ZarzuceniebudowyelektrowniBelenew2012rokustałosiękolejnymimpul-semdoogólnonarodowejdebatydotyczącejzasadnościwykorzystaniaenerge-tykijądrowej.Charakterystycznebyłoto,żecentroprawicowyGERB,wstrzy-mującrealizacjęelektrowniBelene,całyczaspodkreślał,żeopowiadasięzadalszymrozwojemenergetykijądrowej,alewmniejszejskali–poprzezrozbu-dowęelektrowniKozłoduj.ZarzucenieBelenewywołałojednakostreprotestyopozycyjnychsocjalistów,którzyzorganizowalipierwszewhistoriidemokra-tycznejBułgariiogólnonarodowereferendumwsprawieenergetykijądrowej.Jesienią2012rokuzebraliprawie800tys.podpisów(ponadpółmilionabyłoważnych)wsprawiereferendum,któreodbyłosięwstyczniu2013roku.Pyta-niereferendalnebrzmiało:„CzyaprobujeszrozwójenergetykijądrowejwBuł-gariipoprzezbudowęnowejelektrowni jądrowej?”.Ostatecznie referendumniebyłowiążące(frekwencjawyniosła20%,podczasgdykoniecznebyłopo-nad 50%), ale zdecydowanawiększość głosujących (61%) opowiedziała się zabudowąnowejelektrowni.Socjaliścipodkreślaliwówczas,żereferendumpo-kazało,iżwiększośćspołeczeństwapopierabudowęnowejelektrowni.GERBzkoleiwskazywałnabardzoniskąfrekwencję,comiałodowodzićobojętnościspołeczeństwawobectejinwestycji.

Wtrakciekampaniireferendalnejsocjaliści–atakżepartieskrajnieprawico-wenaczelezprorosyjskąpartiąAtaka–przekonywali,żeBelenezapewnini-skiecenyenergiielektrycznejimożestaćsiękołemzamachowymbułgarskiejgospodarki. Przekonywali również, że zarzucenie inwestycji było błędem,

105 Първанов: С газопровода ударихме „Голям шлем”,www.dnevnik.bg

PRA

CE

OSW

09/

2012

71

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

gdyżoznaczautratęponiesionychnakładównabudowęikoniecznośćwypła-ty odszkodowań dla rosyjskiegoAtomstrojeksportu. Z kolei rządzący GERBwtrakciekampaniizajmowałniejednoznacznestanowisko.Przekonywał,żejestprzeciwnybudowieelektrowniBelene,alebędzierealizowałrozbudowęelektrowniKozłoduj.Wykreśliłzpytaniareferendalnegobezpośrednieodwo-łaniedobudowyBelene–formalniezewzględówprawnych,wpraktyce,za-pewnepoto,abywprzypadkuzdecydowanegopoparciadla„nowejelektrow-niatomowej”głosić,żebudowanowegoreaktoraelektrowniKozłodujjestde factorealizacjąpostulatówreferendalnych.

Zdecydowanie przeciwne budowie elektrowni Belene oraz planom dalszejrozbudowypotencjałujądrowegojestzmarginalizowaneigłębokopodzieloneśrodowiskopartiiprawicowych.Ichgłównymreprezentantemjestbyłypre-mierIwanKostow.WdyskursieprawicyBelenestałosięgłównymsymbolemkorupcyjnychpatologiisektoraenergetycznego,czegodowodemmająbyćnie-jasnościwkontrakcieorazmożliwośćwindowaniakosztówbudowy.Podkre-ślano,żeBelenesłużyprzedewszystkimrealizacjirosyjskichinteresówstra-tegicznychijestelementemkorumpowaniabułgarskichelit.

GłównymwyrazicielemsprzeciwuwobecBelene jest jednakprzedewszyst-kim szeroki front różnorodnych organizacji społecznych i ekologicznych,które piętnują zagrożenia korupcyjne i ekologiczne związane z projektamijądrowymi.Wartopodkreślić, żewBułgarii istnieje silny ruchekologiczny,którywywodzisięjeszczezczasówkomunistycznychijużwtedybrałudziałwprotestachprzeciwkoenergetycejądrowej(ruchEkogłasnost).Różnorodneorganizacjeekologicznebyłycałyczasaktywneprzezlatadziewięćdziesiąteidwutysięczne,aktywnielobbującnarzeczzamknięciareaktorówKozłoduj.Bezpośredniopowznowieniupracnad elektrowniąBelenepowstał komitetprzeciwników inwestycji „BeleNE”, który gromadził 17 organizacji pozarzą-dowych.Weszływjegoskładm.in.organizacjeekologiczne,takiejakZieloni,InstytutPolitykiEkologicznej,ZaZiemię.PodkreślałyoneprzedewszystkimryzykasejsmicznewBelene.

WśródprzeciwnikówBeleneiszerszegowykorzystaniaenergiijądrowejcha-rakterystyczny jest też bardzo szeroki udział różnego rodzaju organizacjispołecznych piętnujących korupcję i brak przejrzystości życia publicznego.Wskazująonem.in.nabrakprzejrzystościw trakcie rozpisywaniaprzetar-góworazwiarygodnychanalizekonomicznychiprognozwzrostupopytunaenergię.Częstoteżpodkreślanesąwzględygeopolityczneito,żeprojektde fac-toskazujeBułgarięnaścisłązależnośćenergetycznąodRosji.Istniejebardzo

PRA

CE

OSW

09/

2012

72

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

bogataliteraturadotyczącazagrożeńzwiązanychzprojektemBelene,wyda-wanam.in.przezCentrumStudiównadDemokracją106, InstytutGospodarkiRynkowej107,InstytutStudiówRegionalnychiMiędzynarodowych108,CentrumStudiówBałkańskichiCzarnomorskich109.Zkrytyką–takżezestronyprzed-stawicielisektorajądrowego–spotykasięteżpodjętawbardzoszybkimtrybiedecyzjaorozbudowieelektrowniKozłoduj.Krytykowanoprzedewszystkimfakt,iżstudiumwykonalnościprojekturozbudowywykonałaspółkaWesting-house,któranastępniezasugerowaławybórwłasnychreaktorówdowykona-niainwestycji.

W bułgarskiej debacie publicznej kwestie jądrowe są często łączone z ha-słem „mafii energetycznej” – niejasnymi powiązaniamimiędzy politykami,państwowymi firmami energetycznymi i siecią spółek podwykonawczych.Wynikatoznieprzejrzystościfunkcjonowaniasektoraorazdoniesieńonad-użyciach finansowych firm działającychw sektorze elektroenergetycznym.W2013rokuujawnionom.in. fakt,żepaństwowespółkienergetyczneprze-chowywały środki finansowe tylko w jednym z banków – kontrolowanymprzez wpływowego biznesmena Cwetana Wasilewa Korporacyjnym BankuHandlowym(KTB).Banktenzbankrutowałwpołowie2014roku,aWasilewprzebywazagranicą.

Bułgarskadebatanadenergetykąjądrowąwpisujesięwszersządyskusjędo-tyczącą kondycji bułgarskiego sektora elektroenergetycznego. W 2013 rokudoszło domasowych protestów społecznych spowodowanych wysokimi ce-namienergiielektrycznej.SkalaigwałtownośćprotestówwymusiłydymisjęcentroprawicowegorząduBorisowa.Władzęobjęłakoalicjasocjalistówipartiireprezentującejmniejszość turecką, ale ich rządy–naznaczone skandalamikorupcyjnymiiwielotysięcznymiprotestami–zakończyłysięporoku.Wpaź-dzierniku2014 rokudowładzywrócił centroprawicowyGERBzpremieremBorisowem, który stara się przeprowadzić głęboką reformę sektora energe-tycznego.Bułgarskisektorelektroenergetycznyznalazłsięwfinansowejza-paści.GłównygracznarynkuenergiipaństwowaspółkaNEK(jejspółkącórkąjestKozłodujNPP)nakoniec2014rokubyłazadłużonanaponad1,6mldeuro.Generuje to problemy z płynnością finansową całego bułgarskiego sektoraenergetycznego.

106 EnergyandGoodGovernanceinBulgaria.TrendsAndPolicyOptions,www.csd.bg107 K.Stanchev,ThePublicOpiniononBelene,25.01.2013,http://ime.bg108 O.Minchev,APolicyOverviewofBulgaria’sEnergySystem,http://iris-bg.org109 I.Vassilev,TheBeleneNPPproject–missionimpossible,February2012,3e-news.net

PRA

CE

OSW

09/

2012

73

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

4. Perspektywy

Napoczątkukwietnia2015 roku stało się jasne, że spółkaWestinghousenieosiągnęła porozumienia z bułgarskim rządem w sprawie warunków reali-zacji projektu rozbudowy elektrowni Kozłoduj. Minął wówczas ostatecznyterminpodpisaniawiążącegoporozumieniaopowołaniuspółkiprojektowej.Westinghouse zapowiada, że jest nadal zainteresowany realizacją projek-tu,alepremierBojkoBorisowjużogłosiłfiaskoprojektu.Istotnie,trudnosięspodziewać,żepowstanąnowebloki jądrowewBułgarii.Państwotoniemaśrodkównarealizacjętakwielkiejinwestycjiiborykasięzkoniecznościąpo-prawykatastrofalnejsytuacjifinansowejjużdziałającychspółeksektoraelek-troenergetycznego.PozatymwciążniejestrozstrzygniętyspórprawnyzRosjąwsprawieporzuceniabudowyelektrowniBelene.EwentualnaprzegranaBuł-gariiikoniecznośćwypłaceniaRosjiodszkodowańwzwiązkuzponiesionymikosztamidodatkowoutrudniłabywszelkiedziałaniainwestycyjne.Kolejnymproblememjestwysokieryzykopolitycznezwiązanezprojektem.Kwestiepo-litykijądrowejsąsilnieupolitycznione,aprojektrozbudowyKozłoduju–choćpowszechnieakceptowanyprzezwszystkiegłównepartiepolityczne–jestza-razemtraktowanyprzezczęśćznichjakomniejistotnyniżpowrótdobudowyelektrowniwBelene.

PRA

CE

OSW

09/

2012

74

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

VI. SŁOWENIA I CHORWACJA

TEZY

• Słoweniajestnajmniejszympaństwemkorzystającymzenergiiatomowej.NajejterytoriumznajdujesięjednaelektrowniajądrowawmiejscowościKrško,położonejpomiędzy ZagrzebiemaLublaną.ZostałaonazbudowanawspólnieprzezSłowenięiChorwację,gdywchodziłyonewskładSocjali-stycznejFederacyjnejRepubliki Jugosławii.Welektrowniznajdujesię je-denciśnieniowyreaktorwodny(PWR)omocy696MW,zbudowanyprzezamerykańskikoncernWestinghouse.

• Słowenia iChorwacja topaństwazbytmałe i zbyt zadłużone, abymóc sa-modzielnie zbudować elektrownię atomową.W obecnych warunkach jestbardzomałoprawdopodobne,abynarealizacjętakiegoprojektunakomer-cyjnychzasadachzdecydowałsięinwestorzagraniczny.Obapaństwawnaj-bliższymczasiebędąsięskupiaćraczejnazwiększeniuefektywnościenerge-tycznej,inwestycjachwzielonetechnologieikonwencjonalneźródłaenergii.PrzedłużenieżywotnościelektrowniwKrškodo2043rokupozwalanaodło-żeniedecyzjiodalszymrozwojuenergetykiatomowejoconajmniejdekadę.

1. Rys historyczny

Jugosławiarozwijałaprogramjądrowyodpóźnychlatczterdziestych.Składałsięonzdwóchkomponentów:wojskowegoorazcywilnego,którymiałnaceluwykorzystanieenergiijądrowejdoprodukcjienergiielektrycznej.WJugosła-wiipowstałytrzyośrodkibadańnuklearnych:w1948rokuwSerbiiotwartoInstytutBadańNuklearnychVinca,w1949wSłoweniipowstałInstytutJošefStefan,aw1950rokuwChorwacji–InstytutRudjerBosković.MimobadańnadenergiąatomowąJugosławiinieudałosięanizbudowaćbombyjądrowej,aniopracowaćtechnologiiprodukcjienergiielektrycznej.

W1970rokuChorwacja iSłowenia–dwiezsześciurepublik tworzącychfe-deracyjną Jugosławię - podpisały umowę o budowie elektrowni jądrowejwsłoweńskiejmiejscowościKrško(wJugosławiiplanowanowówczasbudowępięciuEJ).PrzetargnabudowęreaktorawygrałaamerykańskafirmaWesting-house.Budowaelektrowni rozpoczęła sięw 1974 roku,w 1981podłączono jądosieci,aw1983rokurozpoczętokomercyjnąprodukcjęenergiielektrycznej.Umowachorwacko-słoweńskazakładałarównieżbudowędrugiejelektrowniatomowejtegosamegotypuwchorwackiejmiejscowościPrevlaka.Inwestycja

PRA

CE

OSW

09/

2012

75

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

tamiałazostaćzrealizowanawlatach1985–1992,alekatastrofawCzarnobyluw1986rokuspowodowałaspadekpoparciaspołecznegodlategoprojektuiza-wieszeniejegorealizacji.Chorwackiparlamentodroczyłpodjęciedecyzjiwtejsprawie,awlistopadzie1987rokusłoweńskiparlamentwprowadziłmorato-riumnabudowęelektrowniatomowejdo2000roku.MiesiącpóźniejpodobnydokumentprzyjąłparlamentfederalnyJugosławii.

Ogłoszenie niepodległości przez Słowenię i Chorwację w 1991 roku zaowoco-wałoszeregiemsporów,takżesądowych,dotyczącychwspólnegozarządzaniaelektrowniąatomowąKrško.Głównymipunktamisporubyły:podziałkosztówmodernizacjielektrowniiskładowaniaodpadówjądrowych,nieuregulowanieprzezChorwacjępłatnościzaprąd,składkinafunduszwygaszaniaelektrowniorazzasadyzatrudnianiawelektrowniobywatelichorwackich110.Dokulmina-cjisporudoszłow1998roku,gdySłoweniawyłączyłalinięelektroenergetycz-ną łączącąEJKrškozChorwacją,odcinając jąoddostawenergiielektrycznej.W2001rokuwieloletnienegocjacjeumożliwiłypodpisanienowejumowyregu-lującejstosunkiwłaścicielskieiwycofaniewzajemnychpozwów.Porozumienie,któreweszłowżyciezopóźnieniemw2003roku,pozwoliłonaprzywróceniedostawenergiizEJKrškodoChorwacji.Zgodniezumowąwłaścicielemiope-ratorem elektrowni jest słoweńsko-chorwacka spółka Nuklearna ElektrarnaKrško(NEK),wktórejspółkipaństwowe-słoweńskafirmaGENEnergijaichor-wackaHrvatska ElektroprivredaHEP d.d. - posiadają po 50%udziałów.Obiefirmyotrzymująpo50%energiielektrycznejprodukowanejwelektrowni,azanadzóribezpieczeństwoobiektuodpowiadaadministracjasłoweńska.Obapań-stwamajątakżeosobnefunduszenarzeczwygaszaniaelektrowni.Chorwacjauzyskałarównieżrekompensatęodwładzsłoweńskichzabrakdostawodlutego2002dokwietnia2003rokuwwynikupostępowaniaprzedMiędzynarodowymCentrumRozstrzyganiaSporówInwestycyjnychwWaszyngtonie,którezakoń-czyłosięw2009roku.

W2009rokuzarządNEKwystąpiłozgodęnaprzedłużenieżywotnościreak-torao20latdo2043roku.W2012rokuSłoweńskaAdministracjaBezpieczeń-stwaEnergetycznegotakązgodęwydała.Obecnieelektrowniaprzechodzimo-dernizację,któraumożliwijejdłuższedziałanie.

Oprócz elektrowni Krško na terytorium Słowenii znajduje się także jedenreaktorbadawczy (TRIGAMark II250kW),uruchomionyw1966roku,oraz

110 Ž.Tomscić,ExperiencefromsharingoftheKrskoNPPbetweenCroatiaandSlovenia,Uni-versityofZagreb,October2010,www.iaea.org

PRA

CE

OSW

09/

2012

76

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

tymczasowe składowisko odpadów radioaktywnych na terenie elektrowniwKrško. Ponadtow latach 1982–1990w kopalni Žirovski Vrhwydobywanouran.Obecniekopalniajestobjętaprocesemdekontaminacji.

2. Rola atomu w systemach energetycznych Słowenii i Chorwacji

WelektrowniatomowejwKrškoprodukowanejest5,75TWhrocznie,czyliok.35%produkcjienergiielektrycznejwSłowenii111.NominalnieSłoweniamaje-denzwyższychwspółczynnikówprodukcjienergiielektrycznejzatomuieks-portuenergiielektrycznejwUE.Jeślijednakweźmiemypoduwagą,żepołowaenergiiprodukowanejwKrškonależydopartnerówchorwackich,Słoweniamusi importowaćenergięelektryczną.RównieżznaczenieenergiiatomowejwkonsumpcjienergiibruttoSłoweniioddekadypozostajenapodobnympo-ziomie iwynosiok.20%112.Opróczatomuenergiaelektrycznaprodukowanajesttakżezeźródełodnawialnych(30%),węgla(31%)igazu(4%).

Słowenianie posiada istotnych złóż gazu ani ropy i jest całkowicieuzależ-nionaodimportutychsurowców.Naobszarzetegopaństwaznajdująsięna-tomiastznacznezłożawęglabrunatnego,któresąeksploatowaneiwykorzy-stywanedoprodukcjienergiielektrycznej.Dużyudziałźródełodnawialnych,energii jądrowej (traktowanej jakowłasne źródło energii) oraz elektrowniwęglowychwprodukcjienergiielektrycznejpowoduje,żeuzależnienieSło-weniiodimportuwenergetycenieodbiegaodśredniejunijnejiw2013rokuwynosiło47%113.

W przypadku Chorwacji rola energii atomowej jest mniejsza. Elektrow-niaatomowawKrškoprodukuje 15%energii elektrycznejwykorzystywanejwtympaństwie(rocznezapotrzebowanieok.17,7TWh)114.WsamejChorwacjienergięelektrycznąprodukujesięprzedewszystkimwhydroelektrowniach(49%),elektrowniachwęglowych (18%)orazz ropy (16%) igazu (17%).Nomi-nalneuzależnienieChorwacji od importuwynosi 53,6% i jest spowodowaneprzedewszystkimimportemropynaftowejienergiielektrycznejzelektrowniKrško(8%wbilansieenergetycznym).

111 Slovenia.CountryOverview,www.energy.eu112 Ibidem.113 Energy,Slovenia,2013–provisionaldata,www.stat.si114 Wstatystycejesttojednakuwzględnioneniejakoenergiazelektrowniatomowej,alejako

energiaelektrycznazimportu.

PRA

CE

OSW

09/

2012

77

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

3. Perspektywy

BudowadrugiegoreaktorawKrškoomocy1000–1600MWbyłajednymzprio-rytetowychprojektówrozwojowychwplanieinwestycjinarodowychnalata2007–2023przyjętymw2006roku115.Inwestycjatamiałazostaćzrealizowanado2017roku.W2007rokuspółkaGENEnergijarozpoczęłaprzygotowaniastu-diumwykonalnościnowejinwestycji,aw2010rokuzłożyławniosekdoMini-sterstwaGospodarkiozgodęnabudowędrugiegoreaktora.WedługprojektuprzygotowanegoprzezGENEnergijabudowaelektrowni jądrowejmiałabyćrealizowanabezwsparciapaństwaześrodkówwłasnychfirmy,kredytóworazemisjiobligacji.Budowanowegoreaktoratrzeciejgeneracji,któryroczniepro-dukowałby7,5–12TWh,wedługróżnychwstępnychszacunków,miałakoszto-wać3,5–6mldeuro.Nieplanowanożadnychspecjalnychsubsydiówczypomo-cypaństwawrealizacjitejinwestycji116.Budowadrugiejelektrowniatomowejmiałabyćodpowiedziąnadwagłówneproblemysłoweńskiejenergetyki–braksurowcówiuzależnienieodimportu,awkonsekwencjiniskipoziombezpie-czeństwaenergetycznegoorazkoniecznośćograniczeniaemisjiCO2.Takdużainwestycjamiała się takżeprzyczynić doprzyspieszenia rozwoju gospodar-czego izapewnićdobrzepłatne,wysokospecjalistycznemiejscapracy.Taniaenergiamiała również zwiększyćkonkurencyjność gospodarki słoweńskiej.Wpierwszymokresienowaelektrowniamiałaprzedewszystkimprodukowaćenergięelektrycznąnaeksport,gdyżwedługówczesnychprognozwkolejnejdekadziecałyregionmiałydotykaćznaczneniedoborywdostawachprądu.

Kryzys gospodarczy oraz niestabilność polityczna w Słowenii spowodowa-ły opóźnienie i rewizję planów inwestycyjnych117. Projekt nowej Narodowejstrategii energetycznej, przedstawiony do konsultacji społecznych w 2011roku,wktórymza głównypriorytet uznanobudowędrugiej elektrowni ją-drowej,niezostałprzyjętyprzezparlament.UstawodawcaniezaakceptowałtakżewnioskuGENEnergijaobudowędrugiegoreaktora.Obecniewparla-mencieniemaugrupowań,którejednoznacznieopowiadałybysięzabudowądrugiej elektrowni atomowej. PremierMiro Cerar i jego partia rządząca sąsceptyczniwobec tej inwestycji i zapowiadająprzeprowadzenie referendum

115 Resolutiononnationaldevelopmentprojectsfortheperiod2007–2023,www.slovenijajutri.gov.si

116 S.Renner,H.Hirsch,ReportonthetechnicalconsultationontheproposalofthenationalenergyprogrammeoftheRepublicofSloveniaforthe2010–2030period,Vienna2011,www.umweltbundesamt.at

117 Odlipca2011rokuwSłoweniinieudałosięutworzyćrządu,którysprawowałbywładzędłu-żejniż14miesięcy.

PRA

CE

OSW

09/

2012

78

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

konsultacyjnegowtejsprawie.Zarazemjednakwiększośćpartiipolitycznychpopieraplanprzedłużeniażywotnościelektrowniatomowejdo2043roku.

ZkoleikryzysgospodarczyspowodowałspadekzapotrzebowanianaenergięelektrycznąnietylkowsamejSłowenii,alewcałymregionie.Zrewidowanezostałytakżeprognozyznacznychniedoborówenergiielektrycznejwnajbliż-szychlatach,copodważyłoekonomicznysensbudowydrugiejelektrowniato-mowej.Wobecnejsytuacjitrudnobędzieznaleźćinwestora,któryzdecydujesięnarealizacjętegoprojektunakomercyjnychzasadach.

WSłowenii spada takżepoparciedlarozwojuenergetyki jądrowejwspołe-czeństwie.Choćwedługrządowychdokumentówpoparciedlabudowynowejelektrowni jądrowej oscyluje na poziomie 55–60%, towskaźników tych niepotwierdziłybadaniaopiniipublicznej,przeprowadzoneprzezKomisjęEu-ropejskąw2010roku.Wedługnichjedynie16%obywateliuważa,żerolaener-getykijądrowejpowinnabyćzwiększona,a58%twierdzi,żeryzykazwiązanezenergiąatomowąprzewyższająkorzyścizniejpłynące118.Cowięcejpojawi-ły się takżewątpliwości dotyczące lokalizacji samej elektrowni. FrancuskiInstytutOchronyRadiologicznej iBezpieczeństwaJądrowego(IRSN)w2013rokurekomendowałspółceGENEnergijarozważenieinnejlokalizacjiinwe-stycjizewzględunaryzykosejsmiczne119.Budowiekolejnejelektrownisprze-ciwiasiętakżeAustria,którajednocześniezabiegaojaknajszybszezamknię-cieelektrowniwKrško.WopiniiaustriackichwładzelektrowniaznajdujesięnaobszarzeaktywnymsejsmicznieistanowizagrożeniedlabezpieczeństwaAustrii.

WprzyjętejprzezChorwacjęw2009rokuNarodowejstrategiienergetycznejwprawdzieprzewidujesiębudowęwłasnejelektrownijądrowej,aleniejesttoinwestycjapriorytetowa120.Dotychczasniepodjętożadnychznaczącychpracprzygotowawczychdorealizacjitegoprojektu.W2009rokurozważanobudo-węwspólnejelektrownizAlbaniączywspółpracęzRosją,aleszansenareali-zacjętychkoncepcjisąniewielkie.

118 EuropeansandNuclearSafety,Report,March2010,ec.uropa.eu119 O.Scotti,PresentationofIRSNreportonpossibleNPPKrskoIIsite.Whataretheimplica-

tionsofthisreport?www.nuclear-transparency-watch.eu120 EnergyStrategyoftheRepublicofCroatia,Zagreb,June2009,www.mingo.hr

PRA

CE

OSW

09/

2012

79

RA

PO

RT

OSW

06/

2015

Mapa.IstniejąceiplanowaneprojektyjądrowewEuropieŚrodkowejiPołudniowo-Wschodniej

Dunaj

Belene

Belgrad

Sarajewo

Zagrzeb

Podgorica

SkopjeTirana

Vlore

Prisztina

Budapeszt

Bratysława

Praga

Bukareszt

Kiszyniów

Sofia

Wiedeń

Lublana

UKRAINA

BIAŁORUŚ

TURCJA

RUMUNIA

BUŁGARIA

GRECJA

AUSTRIA

WŁOCHY

CZECHY

WĘGRY

CHORWACJA

Bośniai

Hercegowina

SERBIA

CZARNOGÓRAKOSOWO

MACEDONIAALBANIA

MOŁDAWIA

SŁOWACJA

POLSKANIEMCY

SŁOWENIA

/

Kozłoduj

Krško

Chmielnicki

Równe

Mochovce

JaslovskéBohunice

Temelín

Dukovany

Cernavodă

Paks

istniejące rozbudowywane planowana rozbudowaELEKTROWNIE ATOMOWE: