jOsEpH mAlLoRd WiLlIaM TuRnEr urodził się w 1775 roku w Londynie, zmarł zaś w 1851 roku. Żył za-tem pod koniec XVIII i w 1. poł. XIX wieku. Turner był malarzembrytyjskim. Jeszcze sto lat wcześniej powiedzielibyśmy, że mieszkałw Anglii, jednak w 1707 Anglia (z Walią) i Szkocja połączyły sięw Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii, gdy malarz miał 25 latdo Zjednoczonego Królestwa dołączono Królestwo Irlandii. Turner byłzatem malarzem brytyjskim. Żył w tak zwanej epoce georgriańskiej(panowania królów Jerzego III i Jerzego IV, a potem Wilhelma IVz dynastii Hanowerskiej). W 1834 na tronie zasiadła 18-letnia Wiktoria.Jej dłuuugie panowanie do roku 1901 nazywamy epoką wiktoriańską.

W którym roku Ty się urodziłeś?Policz ile lat jesteś młodszy odWilliama Turnera.

8-12lat

Policz, ile lat panowała królowaWiktoria?

8-12lat

Czasy, w których żył Turner to początek zupełnie nowej epoki.Wszystko wkrótce miało się zmienić – społeczeństwo, sposób życia,przemieszczania się, porozumiewania i rozprzestrzeniania informacji.W tym czasie dokonano najważniejszych odkryć technicznych, którezmieniły rolnictwo i przemysł, powstała nowoczesna ekonomia i so-cjologia. Kształtował się świat, który znamy.

W 1805 miała miejsce bitwa morska pod Trafalgarem. Wygrana przezflotę brytyjską zablokowała plany Napoleona zdobycia Anglii, ale zakoń-czyła się śmiercią słynnego brytyjskiego dowódcy admirała Nelsona.Była to ostatnia w dziejach Europy bitwa wielkich żaglowców, w którejwsławiła się m.in. załoga pięknego statku o nazwie Téméraire.

30 lat później Wiliam Turner namalował obraz ukazujący ostatnią po-dróż żaglowca do portu. Ciągnięty przez posępny holownik napędzanyparą, widmowy, zbudowany jakby z delikatnej koronki żaglowiecprzynależy już do odchodzącej w przeszłość epoki.

WiElKa BrYtAnIa PoLsKa

JęZyK (lUb jĘzYkI)

ReLiGiE

UsTrÓj

GłOwA pAńStWa

HiStOrIa i kUlTuRaOpisz krótko, co wieszo historii i kulturze obupaństw w XIX w. Czymsię różniły, a co byłow nich podobne?

1772 – Wielka Brytania uznaje nie-

wolnictwo za nielegalne

1775-1783 – wojna o niepodległość

Stanów Zjednoczonych – Wielka

Brytania straciła swoje posiadłości

kolonialne w Ameryce Północnej

1789 – Wielka Rewolucja Francuska

1793 – Wielka Brytania przystąpiła

do koalicji przeciw rewolucyjnej

Francji a następnie rządom

Napoleona I, zakończonej wraz z jego

upadkiem w 1815

1830 – uznanie niepodległości

Grecji, powstanie w Belgii, rewolu-

cja lipcowa we Francji, powstanie

listopadowe w Królestwie Polskim

1848 – Wiosna Ludów

NaJwAżNiEjSzE wYdArZeNiA hIsToRyCzNe,

kTóRe mIaŁy mIeJsCe w cZaSaCh TuRnErA:

1

...........-1775=...........

Wielka Brytania a Polska(uzupełnij tabelkę)

14-18lat

Czy znasz jakieś inne państwaw Europie, które są lub były uniąkilku narodów?

12-16lat

Czy możesz wymienić nazwę jakie-goś przedmiotu, który znasz z prze-szłości, ale który współcześnie niejest już używany?

8-12lat

Ostatni rejsTéméraire’aJ. M. W. Turner

Obr

az z

naj

duje

się

w z

bior

ach

Nat

ional

Gal

lery

w L

ondy

nie

Co można powiedzieć o sposobierządzenia Elżbiety I.Jaką była osobą?

8-12lat

Co w angielskiej polityce czasówElżbiety I było szczególnie ważne?

12-16lat

AnGlIa w dAwNyCh cZaSaCh Ilustracja przedstawia najsłynniejszą angielską królową – Elżbietę Iz dynastii Tudorów, która rządziła w latach 1558-1603. Czasy jej pano-wania nazywamy złotym wiekiem – to okres renesansu.

WiGoWiE i tOrYsI – lIbErAłOwIe i kOnSeRwAtYśCi

W Zjednoczonym Królestwie władzę sprawował nie tylko król. Wielkieznaczenie miał także rząd z premierem i dwuizbowy parlament obra-dujący w Westminsterze. W Izbie Lordów zasiadali przedstawicielearystokracji i szlachty, w Izbie Gmin zaś ziemiaństwo, właściciele stat-ków, kupcy, przedstawiciele inteligencji – słynni pisarze, czy prawnicy. Podobnie jak dziś w każdym niemal kraju, istniały tu tradycyjnie dwazwalczające się stronnictwa – konserwatywne, blisko związane z mo-narchią stronnictwo torysów oraz liberalne, dążące do zwiększenia roliparlamentu – wigów. Stronnictwa parlamentarne były zalążkiem póź-niejszych partii politycznych.

NiEzWyKłE cZaSy gEnIaLnYcH lUdZi

W czasach Turnera tworzyło wielu wybitnych myślicieli, artystówi wynalazców.

W 1834 roku Turner był świadkiem pożaru budyn-ków parlamentu, który uwiecznił na swoich obra-zach (obserwował ten spektakl siedząc w łodzipłynącej po Tamizie). Parlament odbudowanow stylu neogotyckim.

2

Technika, inżynieria(silnik parowy)

Muzyka

Powieściopisarstwo

Filozofia

Poezja, filozofia, badaniaz dziedziny nauk przyrod-niczych i optyki, polityka

Przemysł, socjalizm,spółdzielczość

Poezja, dramatopi-sarstwo, działalnośćniepodległościowa

Fizyka (magnetyzm i elek-tryczność), chemia

Filozofia, ekonomia, dzia-łalność społeczna

JoHaNn WoLfGaNg vOn GoEtHe(26 lat starszy od Turnera)

ArThUr ScHoPeNhAuEr(13 lat młodszy od Turnera)

KaRoL MaRkS(43 lata młodszy od Turnera)

AdAm MiCkIeWiCz(23 lata młodszy od Turnera)

JaNe AuStEn(rówieśnica Turnera)

JaMeS WaTt(39 lat starszy od Turnera)

LuDwIg vAn BeEtHoVeN(5 lat starszy od Turnera)

RoBeRt OwEn(4 lata starszy od Turnera)

MiChAeL FaRaDaY(16 lat młodszy do Turnera)

Do poniższych nazwisk postaciwspółczesnych malarzowi przypo-rządkuj dziedziny sztuki lub wie-dzy, którymi się zajmowali.

14-18lat

Przyjrzyj się ilustracji po lewej i odpowiedzna pytania:

Elżbieta Iz Wielką Armadąportret autorstwaGeorge'a Gowera

Obr

az z

naj

duje

się

w z

bior

ach

Nat

ional

Gal

lery

w L

ondy

nie

Obr

az z

naj

duje

się

w z

bior

ach

Cle

vela

nd M

use

um

of

Art

w C

leve

lan

d, O

hio

Przypomnij sobie, jacy królowiePolski byli wielkimi mecenasamii miłośnikami sztuki w epoce rene-sansu?

12-16lat

Pożar Parlamentu J. M. W. Turner

Poniżej znajduje się karykaturaukazująca przedstawicieli angiel-skiego społeczeństwa w końcuXVIII w. Przeczytaj opisy każdejz osób, a następnie wymyśl histo-ryjkę, w której mogłyby wystąpićprzedstawione postacie.

8-14lat

NiEbIeSkIe pOńCzOcHy

W końcu XVIII w. kobiety w Europie nie miały takich samych praw,jak mężczyźni. Wychodząc za mąż przestawały mieć znaczeniez punktu widzenia prawa – nie miały własnego majątku ani prawadziedziczenia.

Wykształcenie (gra na pianinie, znajomość języków obcych, rysunku,prac ręcznych, oczytanie) były raczej atutami przyszłej żony niż dro-gą do wiedzy i własnego rozwoju.

W XVIII w. kobiety, które chciały zajmować się badaniami naukowymii własną twórczością, założyły tzw. towarzystwo błękitnej pończochy(Blue-Stocking Society) odwołując się do tradycji, wg której w Wenecjiw XV w. wykształcone kobiety miały nosić błękitne pończochy. W 1792opublikowana została słynna książka Mary WollstonecraftObrona praw kobiet.

SpOłEcZeŃsTwO w cZaSaCh TuRnErA Angielskie społeczeństwo w czasach Turnera było podzielone na trady-cyjne klasy: arystokrację i szlachtę, mieszczaństwo, rzemieślników,chłopów. Od wieków władzę sprawowali w kraju przedstawiciele naj-wyższych sfer, posiadacze wielkich majątków i zaszczytnych tytułów.Wkrótce jednak rewolucja przemysłowa miała wszystko zmienić.Pojawiły się nowe możliwości zdobycia majątku – tworząc zakład prze-mysłowy, bank, prowadząc handel w licznych angielskich koloniach.W XIX w. tzw. klasa średnia (inteligencja, mieszczanie, kupcy, rze-mieślnicy) zaczęła odgrywać coraz większą rolę w życiu politycznymi kulturalnym Wielkiej Brytanii. Pogorszyły się za to warunki życiacoraz liczniejszej ludności zatrudnionej w przemyśle.

3

OjCiEc rOdZiNy - rozlicza rachunkii słone koszty niedawnej eskapadydo Maregate (modny nadmorski kurort)

PoDrYwAcZz rozczochranąfryzurą

Znana, młodai ładna

iNtRyGaNtKa

Bogaty kUpIeC

MoDnIsIao nienajlepszychmanierach

KaRyKaTuRa

To takie przedstawienie osoby lub zdarzenia,

w którym niektóre cechy zostają wyolbrzymione

i często przerysowane, po to by je ośmieszyć lub

skrytykować. Karykatury można używać także

w literaturze. Występuje w gatunku literackim,

który nazywa się satyra.

Satyra społeczna była bardzo popu-larna pod koniec XVIII w. Podaj na-zwisko polskiego autora satyropisujących przywary ludzi i spo-łeczeństwa.

14-18lat

Podaj tytuł dzieła literatury polskiejXIX w., w którym opisane jest ży-cie i zwyczaje drobnej szlachtyz tego czasu.

10-12lat

Wymień nazwiska kilku kobiet,które są znane ze względu ma swojądziałalność artystyczną, naukowąlub społeczną, a które żyływ XVIII lub XIX w.

12-14lat

W granicach jakiego kraju znajdo-wał się Szczecin w pocz. XIX w.?

12-14lat

SpOłEcZeŃsTwO w cZaSaCh TuRnErA Gdy nie znano telefonu, ani Internetu, a nawet dostęp do prasy i in-formacji był dużo bardziej utrudniony niż dziś – pisano listy. Obokfragment listu z zaproszeniem zaczerpnięty z tekstu Dumyi uprzedzenia.

4

1

2

3

4

5

6

7

Z jAkIeGo śRoDoWiSkA pOcHoDzIł TuRnEr?

William Turner był synem perukarza i golibrody. Nie pochodził zatemz wyższych sfer. Dzięki talentowi zdołał jednak uzyskać uznaniewspółczesnych. Turner ukończył studia w Królewskiej Akademii Sztuki, a gdy miał 26 lat został najmłodszym członkiem tej prestiżowej instytucji.

Przez lata wykładał w niej zasady perspektywy. Malarz był powszech-nie szanowany, choć historia nie darowała mu nieco wybuchowegocharakteru i faktu, że nie był znakomitym mówcą.

Wiele podróżował po Europie. Był we Francji, Włoszech, Holandii,Niemczech, Austrii, Czechach, Szwajcarii. Przejeżdżał nawet przezSzczecin. W tamtych czasach, aby zdobyć wykształcenie, poznać sztu-kę i historię wyruszano w tzw. Grand Tour (wielką podróż).W Rzymie, Florencji, Wenecji poznawano słynne dzieła mistrzówrenesansu i baroku, a także dzieła sztuki starożytnej.

Co to jest perspektywa?Czy Turner często stosował jej zasa-dy w swoich dziełach?

12-18lat

Dziś bardzo łatwo poznać noweosoby, a znajomości nie są ograni-czone odległością – istnieje wielesposobów zawierania przyjaźni.Wymień kilka z nich.

8-12lat

Wiejskie, spokojne życie angielskiej szlachty – jej zwyczaje i typyspołeczne bardzo dobrze opisuje literatura tego czasu. Jedną z naj-bardziej znanych powieściopisarek tej epoki jest Jane Austen.Portretuje ona środowisko, które najlepiej znała – drobną szlachtę(gentry). Pisze wiele o pozycji kobiet i instytucji małżeństwa w jejczasach.

W powieści Jane Austen Duma i uprzedzenie matka pięciu córek nawydaniu chwali się swoimi rozległymi kontaktami towarzyskimi.Benetowie mają wśród znajomych 24 rodziny, z którymi umawiająsię na przyjęcia.

Spróbuj wyrazić to samo w tekściesms-a składającego się z 50 znaków.

12-14lat

Droga Przyjaciółko!

Jeśli nie będziesz na tyle litościwa, by zjeśćdzisiaj obiad z Luizą i ze mną, obawiam się,że znienawidzimy się do końca życia, bo takiecałodzienne tête à tête dwóch kobiet musi sięskończyć kłótnią. Przyjedź jak najszybciej,natychmiast po otrzymaniu tej kartki. Brati panowie będą dziś obiadować z oficerami.

Wymyśl własną Grand Tour – zapiszmiasta i zabytki, które chciałbyśzobaczyć.

8-12lat

Wyobraź sobie, że jesteś wielkim odkrywcą i w XVI wieku docieraszdo nieznanego wcześniej, tajemni-czego lądu. Przygotuj pięć pytań,które chciałbyś zadać spotkanymtam ludziom.

8-12lat

PaŃsTwO, w kTóRyM nIe zAcHoDzI sŁoŃcE Czy możliwe jest, by w jakimś państwie nigdy nie zachodziło słońce?Aby tak było, musiałoby rozciągnąć się na obu półkulach ziemi!Takim krajem była w XIX w. Wielka Brytania.

To, że dziś w wielu krajach mieszkańcy posługują się językiem angiel-skim, jest jedną z konsekwencji kolonializmu. Brytyjskie koloniei wpływy sięgały wszystkich kontynentów – Ameryki Północnej,Afryki i Australii.

Bardzo potężną instytucją była tzw. Kompania Wschodnioindyjska– istniejąca od XVI kompania handlowa, której wpływy były takwielkie, że faktycznie sprawowała ona władzę w uzależnionych ekono-micznie i politycznie od Wielkiej Brytanii częściach Azji (przede wszyst-kim w Indiach). Kompania przestała istnieć w latach 70. XIX w., od1876 roku królowa Wiktoria tytułowała się cesarzową Indii.

5

Ze

zbio

rów

Mu

zeu

m N

arod

oweg

o w

Kra

kow

ie

1616 – mapa Nowej Anglii z Jamestown autorstwa Johna Smitha

filiżanka, Anglia, 1. poł. XIX w.

Wymień kraje, gdzie język angielskijest jednym z języków urzędowych.

8-14lat

Jakie towary sprowadzano doEuropy z zamorskich kolonii?

12-16lat

FiVe o’cLoCk

To pochodzący z czasów wiktoriańskich zwy-

czaj raczenia się herbatą (z mlekiem) i cia-

steczkiem. Ten pozornie niewinny napój był

przedmiotem poważnych politycznych roz-

grywek! Brytyjska Kompania Wschodnioin-

dyjska miała monopol na handel herbatą

sprowadzaną z Chin aż do 1834 roku. Wysy-

panie do morza skrzyń z herbatą w 1773

roku, dało początek wojnie o niepodległość

Stanów Zjednoczonych!

JaMeStOwN

To pierwsza angielska osada w Ameryce

Północnej, założona w 1607 roku. Powstała na

ziemiach zamieszkanych przez Indian z ple-

mienia Powhatan, osada narażona była na

konflikt z pierwotnymi mieszkańcami tych

ziem. Jednak, gdy brytyjski admirał John

Smith został pojmany – wstawiennictwo cór-

ki wodza, słynnej z wielu legend pięknej

Pocahontas uratowało mu życie.

PiRaCi z kArAiBóW

Jeden z bohaterów tego popularnego filmu, postać grana przez OrlandoBlooma, nazywa się tak, jak malarz, którego prace oglądasz – WilliamTurner. Piraci z Karaibów istnieli naprawdę! Łupili zwłaszcza hisz-pańskie statki handlowe, wiozące kolonialne bogactwa do Europy.W 1724 roku ukazała się książka słynnego kapitana Charlesa Johnsonazatytułowana Historia najsłynniejszych piratów, ich zbrodnicze wy-czynki i rabunki, nasze wyobrażenie o życiu piratów pochodzi jednakz innej powieści Wyspy skarbów Roberta Louisa Stevensona opubli-kowanej w 1883 roku. To w niej pojawia się postać „stereotypowego”pirata – jednonogiego i jednookiego zawadiaki z papugą na ramieniui opis pirackich zwyczajów.

PaŃsTwO, w kTóRyM nIe zAcHoDzI sŁoŃcE

Handlarze niewolnikówwyrzucający za burtęmartwych i umierającychJ. M. W. Turner

6

Wymień negatywneskutki kolonializmu.

14-18lat

Obr

az z

naj

duje

się

w z

bior

ach

Muse

um

of

Fine

Art

s w

Bos

ton

ie

Wyobraź sobie, że dokonujesz abor-dażu jednego z żaglowców nama-lowanych przez Williama Turnera.Gdzie chciałbyś nim popłynąć?Stwórz trasę podróży i dziennikpokładowy.

8-12lat

Pirat zakopujący skarb– rysunek z 2. poł. XIX w.

Na jednym z płócien William Turner przedstawił dramat niewolnikówwyrzucanych za burtę podczas sztormu. Wielka Brytania była jednymz krajów, którego kupcy czerpali zyski ze sprzedaży niewolnikówz Afryki na plantacje Nowego Świata. Ocenia się, że w XVIII w. z Afrykiwywieziono na statkach, w strasznych warunkach, nawet 8 mln ludzi.

KaRaIbY

To rejon wysp między Ameryką

Północną i Południową. W XVIII

w. część wysp należała do Anglii,

część do Hiszpanii, a część do

Francji.

Po lewej przedstawione zostały krót-kie opisy czym jest zamek, dwóri pałac (w ten sposób określamytypy rezydencji w języku polskim)oraz rysunki przedstawiająceopisane budynki. Poniżej każdegorysunku dopisz typ rezydencji,który przedstawia.

8-16lat

ArChItEkTuRa I DuChY ArChItEkToNiCzNe

DwOrY i pAłAcE

Angielska wieś w 1. poł. XIX w. to rozległe ziemie i przepiękne, częstozachowane do dziś rezydencje, budowane w różnych stylach. Zamki,pałace, zamieszkane dawne opactwa do dziś rozbudzają wyobraźniępisarzy, a także reżyserów filmowych.

71. Dwór Chopina Żelazowa Wola2. Buckingham Palace Londyn(oficjalna siedziba królewska)3. Bodiam Castle położony nad wodą zamek z XIV w.

1

2

3

W tradycji słowiańskiej kult zmar-łych ma charakter podniosły i pełentajemniczości. W którym z arcy-dzieł polskiego romantyzmu opi-sane jest święto poświęconeduchom przodków? Jak nazywa sięto święto?

14-18lat

ZaMeKzespół budowlio charakterze obron-nym (wały, mury,baszty, fortyfikacje)i mieszkalnym

pAłAcreprezentacyjna sie-dziba pozbawionacech obronnych

dWóRw Polsce niewielkasiedziba ziemiańska.W Anglii taka nie-duża rezydencjanosi nazwę hall lubmanor

MaŁy kUrS jĘzYkA aNgIeLsKiEgO

– tYpY rEzYdEnCjI

cottage – wiejski domek

abbey – dawne opactwo zamienione

w protestanckiej Anglii w reprezen-

tacyjną siedzibę

park – zamek otoczony rozległym

parkiem

court – zamek poprzedzony rozleg-

łym dziedzińcem

hall – dwór

manor – dwór, majątek ziemski

MaŁy kUrS jĘzYkA aNgIeLsKiEgO

– rOdZaJe dUcHóW

ghoul – duch żywiący się ludzkim ciałem,

szczególnie wydobywanym z grobów

house ghost – duch związany z konkretną

siedzibą

bedroom ghost – duch sypialniany, objawia-

jący się tylko podczas przebywania

nawiedzanych w łóżku

jinn – duch przybierający formy ludzkie

lub zwierzęce, jego odmianą jest big black

dog – duch wielkiego, czarnego psa

poltergeist – złośliwy i hałaśliwy duch,

przedstawiający domowe sprzęty, dmucha-

jący przeraźliwym zimnem

kobold – duch straszący w podziemiach

i lochach

project ghost – duch urojony, występujący

tylko w wyobraźni nawiedzanej osoby

W czasach Williama Turnera pisarze i artyści fascynowali się światemfantazji, snu, tym, co nieracjonalne. Zastanawiali się, co kryje się pozamożliwościami ludzkiego poznania za pomocą intelektu i rozumu.

Jednym z ważnych źródeł inspiracji w sztuce angielskiej w czasachTurnera było średniowiecze oraz mityczne pradzieje tych ziem, zapisanew legendach i podaniach ludowych. Podróżując po Anglii wszędzie możnaspotkać pozostałości architektury średniowiecznej – zwłaszcza sztukigotyckiej, która trwała tu aż do XVI w. Gotyk jednak nigdy nie został za-pomniany i w 2. poł. XVIII w. powrócił, jako styl prywatnych rezydencji,a z czasem także wielkich, ważnych budowli, jak siedziba parlamentu.

W pradawnych zwyczajach ludów zamieszkujących Wielką Brytanię,kult zmarłych odgrywał bardzo ważną rolę. W tradycji celtyckiej– z której wywodzi się święto hallowe'en – kontakt z zaświatami niebudził wcale nabożnej grozy, zmarli zaś często komunikowali sięz żyjącymi, którzy na ich święto przygotowywali uroczysty poczęstunek.W tradycji germańskiej również raz do roku oczekiwano na kontaktze zmarłymi – podczas święta zwanego wakes, tańczono, ucztowanoa nawet organizowano zawody sportowe.

ArChItEkTuRa I DuChY ArChItEkToNiCzNe HoRaCy WaLpOlE

zamożny arystokrata, syn premiera Wielkiej Brytanii, był wielkimmiłośnikiem badania tajemniczej przeszłości. Jest on autorem słynnejpowieści gotyckiej Zamczysko w Otranto, której akcja rozgrywa sięw nawiedzonym przez duchy średniowiecznym zamku. Walpolenie poprzestał jednak na wyobraźni. Jego własna – neogotycka siedziba– o nazwie Strawberry Hill (truskawkowe wzgórze) - wygląda jak sce-neria powieści grozy. To przykład romantyzmu w architekturze. Fanta-zja spotyka się tu z rzeczywistością.

Burza śnieżna – parowiec u wyjścia z portuJ. M. W. Turner

8

Obr

az z

naj

duje

się

w z

bior

ach

Tat

e G

alle

ry w

Lon

dyn

ie

Wyobraź sobie Strawberry Hillprzeniesione w rzeczywistość pej-zażu namalowanego przez WilliamaTurnera. Napisz krótkie opowiada-nie o tajemniczych wydarzeniachrozgrywających się w tym zamczy-skum podczas burzy.Wytnij rysunek Strawberry Hilli umieść go w dowolnym miejscuna obrazie.

8-16lat

Strawberry Hill

ArChItEkTuRa I DuChY ArChItEkToNiCzNe

9

1

2

3

45

Styl w architekturze XIX w. polega-jący na naśladowaniu architekturywcześniejszych epok nazywa sięhistoryzmem. Wymień style do któ-rych nawiązywano najczęściej.

14-18lat

Schematycznybrytyjski domek

Historyzm romantyczny w architek-turze polegał na fantazyjnym uży-waniu tzw. kostiumu stylowego.A Ty, wolałbyś mieszkać w rezyden-cji neogotyckiej, czy neoklasycznej?„Ubierz” swoją rezydencję w jedenz kostiumów stylowych.

8-16lat

Zestaw palladiański (klasycystyczny)

Zestaw neogotycki (gothic revival)

2 4 5

3

1

13

42 5

ReWoLuCjA PrZeMySłOwA Anegdota głosi, że James Watt przyglądając się parze wypychającejw górę pokrywkę czajnika z gotującą się wodą, postanowił wykorzy-stać tę siłę i skonstruował silnik poruszany parą. Wkrótce dziękitej sile pracowały silniki w lokomotywach, na statkach, w maszynachwykorzystywanych w przemyśle.

10

Siewnik mechaniczny

Użycie prostych maszynrolniczych – zwiększeniewydajności upraw

Samochód

Rozwój transportu

Mechaniczna przędzarka

Kolonie jako nowerynki zbytu

Zanik lokalnychkultur

Parowóz

Gruźlica

Transatlantyk

Statua Wolnościw Nowym Jorku

Katastrofalne warunkipracy robotników

Silnik elektryczny

Rozwój medycyny

Wielkie fabryki

Migracja ludnościze wsi do miast

Lot w kosmos

Zapotrzebowanie nawiększą ilość żywności

Wzrost liczby ludności(eksplozja demograficzna)

Rozwój wielkich miast- industrializacja

Złoża węgla kamiennegoi rudy żelaza

Związki zawodowe

Jakimi źródłami energii posługiwa-no się przed wynalezieniem silnikaparowego?

10-14lat

James Watt

Rewolucja przemysłowa – mimo żew stosunkowo krótkim czasie zmie-niła cały świat, była złożonym proce-sem. Poniżej rozsypane zostałyokreślenia opisujące zjawiska zwią-zane z rozwojem przemysłu(XVIII-XX w.), a także nazwy ma-szyn i obiektów, które towarzyszyłytym przemianom. Wytnij elementyi ułóż je w ciągi przyczyn i skutków.W puste kratki wpisz inne ogniwa,które Twoim zdaniem są związanez rewolucją przemysłową. Mogąmieć związek z najnowszymiczasami.

12-18lat

NiEzApOmInAjKa

wYnAlAzKi ePoKi pRzEmYsŁoWeJ:

1784 – maszyna parowa

1807 – pierwszy statek parowy

1809 – telegraf

1814 – lokomotywa

1825 – pierwsza kolej żelazna

1828 – maszyna do pisania

1848 – zapałki

1853 – lampa naftowa

LoNdYn nAjWiĘkSzE mIaStO śWiAtA W XIX w. Londyn był centrum świata – do tutejszego por-tu przypływały statki wyładowane egzotycznymi towaramiz najdalszych zakątków globu, rozwijał się handel i prze-mysł, z całego kraju przybywali zrujnowani chłopi i bieda-cy szukający pracy. Było to miasto wielkich kontrastów– od wielkich fortun do ludzi żyjących w skrajnej nędzy,w dramatycznych warunkach.

11

RoK 1825 1850 1875 1900

LiCzBa lUdNoŚcI1 mLn

335 tYs

2 mLn

320 tYs

4 mLn

241 tYs

6 mLn

480 tYs

William Turner urodził się w londyńskiej dzielnicy CoventGarden. Znajdował się tu ogromny targ, na którym sprze-dawano towary sprowadzane z kolonii oraz znana dzielnicarozrywek: kawiarni, kabaretów, nocnych lokali i domówpublicznych. Ta część Londynu nie cieszyła sięw XVIII w. najlepszą reputacją.

Brytyjską stolicę z I poł. XIX w. wraz z jej posępnym obli-czem nędzy i społecznych nierówności opisał CharlesDickens. Poniżej znajdują się rysunki ukazujące Londynczasów Dickensa. To ilustracja do komiksowego wydaniaOlivera Twista.

Podaj nazwę miasta w Polsce, którerozwinęło się w XIX w. dziękiprzemysłowi.

10-14lat

Wymień tytuły kilku utworów lite-rackich lub filmów, których akcjarozgrywa się w Londynie.

14-18lat

Co możesz powiedzieć o życiuw Londynie na podstawie tych ilu-stracji? Odpowiedz na pytania.

12-18lat

Oli

ver

Tw

ist,

tom

es 1

à 5

, D

auvi

llie

r, D

eloy

e, d

’aprè

s C

har

les

Dic

ken

s©

Gu

y D

elco

urt

Pro

duct

ion

s –

2007

à 2

011

1 – jaką rolę odgrywała w mieście rzeka?

2 – w jaki sposób zaznaczały się nierówności

społeczne?

3 – czy patrząc z dzisiejszego punktu widzenia,

ówczesny Londyn był miastem nowoczesnym?

4 – chcąc przeciwdziałać problemom wielkich

przemysłowych miast zaczęto w końcu

XIX w. i w 1. poł. XX w. myśleć o wznosze-

niu osiedli wolno stojących domów lub wie-

lorodzinnych bloków, w zieleni, poza

miastem. Opisz problemy, które chciano

w ten sposób rozwiązać.

BiBlIoGrAfIa i źRóDłA:

Wojciech Lipoński, Dzieje kultury brytyjskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006

Turner. Malarz żywiołów. Hamburg – Kraków – Margate, 2011–2012, publikacja

Bucerius Kunst Forum pod redakcją Ortrud Westheider i Michaela Philippa,

wyd. Muzeum Narodowe w Krakowie, 2011

Muzeum Historii Londynu: www.museumoflondon.org.uk

KaRtY pRaCy tOwArZySzĄcE wYsTaWiE:

Turner. Malarz żywiołów

Muzeum Narodowe w Krakowie

15 października 2011 - 8 stycznia 2012

Zadania przeznaczone są dla dzieci i młodzieży, rozpisane w różnych kategoriach

wiekowych. Pomyślane zostały jako materiał pomocniczy dla nauczycieli do wykorzy-

stania w szkole, podczas lekcji przygotowawczej do zwiedzania wystawy w Muzeum

Narodowym w Krakowie lub jako zadania uzupełniające przebieg lekcji muzealnej

„Para buch i … narodziny nowej epoki” prowadzonej w przestrzeni ekspozycji.

Mogą być pomocą dla grup szkolnych lub indywidualnych zwiedzających.

TeKsT: Dorota Jędruch (sekcja edukacji Muzeum Narodowego w Krakowie)

OpRaCoWaNiE gRaFiCzNe: Magdalena Stasik

KoReKtA: Agnieszka Fryz-Więcek

MeCeNaS MuZeUm NaRoDoWeGo w KrAkOwIe: PZU

SpOnSoR dZiAłAń eDuKaCyJnYcH: Nordea Bank Polska