Obserwacja jako podstawowa Obserwacja jako podstawowa metoda diagnozy całościowej metoda diagnozy całościowej

dzieckadzieckaOpracowała: Agata MuńkoWojewódzki Ośrodek Metodyczny

Gorzów Wlkp.

„Czym gorączka, kaszel, wymioty dla lekarza, tym uśmiech , łza, rumieniec dla wychowawcy. Nie ma objawu bez znaczenia.

Trzeba notować i zastanawiać się nad wszystkim, odrzucać, co

przypadkowe, łączyć, co pokrewne, szukać kierujących spraw”

J. Korczak(1919)

„Diagnozowanie to złożony proces rozwiązywania problemów,

to przetwarzanie danych, a nie

rejestrowanie zachowań. Wiedza wykorzystywana przy

wyjaśnianiu jest oparta nie tylko na spostrzeganiu, lecz wymaga

myślenia i wnioskowania”W. J. Paluchowski

Obszary działań w Obszary działań w diagnoziediagnozie

Określenie stanu – jaki jestPoszukiwanie przyczyn tego stanu

Proponowanie działań w zakresie zmiany stanu

Prowadzenie działań

Diagnoza zatem nie może pozostać jedynie jako stwierdzenie faktu na

gruncie deklaracji.

Celem diagnozy jest zebranie informacji o indywidualnym rozwoju

dziecka i jego funkcjach poznawczo-motorycznych, fizycznych,

emocjonalno-społecznych, co wykaże braki i zaniedbania,

a jednocześnie pozwoli na opracowanie programu, który pomoże dziecku w podejmowaniu

działań przy rozwiązywaniu trudności i niepowodzeń, a w konsekwencji

osiąganie efektów.

Współczesna pedagogika wyróżnia różne rodzaje diagnoz:

socjologiczną,medyczną,prognostyczną,genetyczno-rozwojową,psychologiczną,edukacyjną,polityki oświatowej.

Dla dokładnego i rzetelnego poznania dziecka należy

prowadzić diagnozę holistyczną, która cechuje się nie tylko

ciągłością, ale przede wszystkim polimodalnością – czyli

ujmowaniem jednostki jako pewnej całości.

Elementy diagnozy Elementy diagnozy całościowej (holistycznej)całościowej (holistycznej)

Elementy diagnozy rozwojowo-genetycznej

Czynniki środowiskoweElementy diagnozy pedagogicznej

Struktura diagnozy Struktura diagnozy całościowej (holistycznej)całościowej (holistycznej)

Symbol dziecka. Wiek dziecka (w latach i miesiącach). Opis czynników warunkujących

rozwój w okresie płodowym, okołoporodowym i wczesnego dzieciństwa.

Opis środowiska rodzinnego i lokalnego – uwzględniając elementy wpływające na nieprawidłowości rozwoju dziecka.

Struktura diagnozy Struktura diagnozy całościowej (holistycznej)całościowej (holistycznej)

Charakterystyka dziecka – jego cechy zachowań, kompetencje, właściwości oraz trudności, zaniedbania czy deficyty rozwoju.

O ile wymagana jest diagnoza psychologiczna, zamieszcza się wydane orzeczenie czy badanie psychologiczne.

Wnioski i wskazania.

Nieodzownym warunkiem skutecznego opracowania

diagnozy całościowej (holistycznej)jest prawidłowy

dobór metod, które są sposobami zbierania informacji o dziecku.

W okresie dzieciństwa nie możemy wykorzystać wszystkich

proponowanych metod czy technik przedstawionych w literaturze metodologicznej czy

diagnostycznej. W poznawaniu dziecka mają

zastosowanie te metody i narzędzia, które są dostosowane do jego

możliwości rozwojowych i kompetencji poznawczo-emocjonalnych.

Podstawowe metody Podstawowe metody diagnozowania dzieckadiagnozowania dziecka

ObserwacjaAnaliza wytworów dzieckaDialogTesty diagnostyczneAnaliza dokumentów

Efekty działań diagnostycznych zależą od rzetelności

zastosowania i wykorzystania metod.

Diagnoza holistyczna musi się opierać na kilku

metodach diagnostycznych, a zgromadzony materiał winien

być opracowany całościowo.

ObserwacjaObserwacja

Jest podstawową i najczęściej stosowaną metodą badań

pedagogicznych. Bez niej niemożliwe byłoby

wręcz wykonywanie jakichkolwiek funkcji

wychowawczo-dydaktycznych.

Nieodłącznym składnikiemprawidłowej obserwacji

psychologicznej i pedagogicznej

jest samobserwator

Dobry ObserwatorDobry ObserwatorPosiada niezbędną wiedzę

do prowadzenia obserwacji.Wykazuje zainteresowanie osobami

i zjawiskami, będącymi przedmiotem obserwacji

Posiada takie cechy jak: rzetelność,spostrzegawczość,obiektywizm.

WiedzaWiedzaUkierunkowuje uwagę obserwatora. Ułatwia obserwację -dzięki niej

obserwator jest nastawiony na spostrzeganie tego, co istotne.

Utrudnia obserwację - gdy osoba obserwująca kieruje się głównie własną wiedzą o danym zjawisku, bez uwzględnienia innych opcji i założonych celów.

ZainteresowanieZainteresowanie

Zainteresowanie obserwatora osobami i zjawiskami, będącymi

przedmiotem obserwacji wpływa na: chęć poszerzenia swojej wiedzy

na temat obserwowanych zjawisk,

zwiększenie motywacji do działania,podniesienie trafności i wnikliwości

obserwacji.

RzetelnośćRzetelność

Obserwator potrafiZrezygnować z własnych zainteresowań,

skłonności, upodobań i nawyków, by podporządkować się celom i zadaniom obserwacji.

Widzieć i rejestrować to, co powinien a nie to, co jemu wydaje się ważne lub ciekawe.

Wnikliwie realizować zadania, wynikające z pełnionej przez siebie roli i reguł, ustalonych przez osoby, zbierające dane.

Dokładnie rejestrować zaobserwowane dane.

SpostrzegawczośćSpostrzegawczość

Obserwator potrafi Wyodrębnić dużą liczbę ważnych elementów

sytuacji w określonym czasie.Dostrzec nawet chwilowe aspekty ludzkich

zachowań i wzajemnych relacji.Szybko dostrzec szczegół i szybko

zarejestrować go.Zauważyć czyjś mimowolny grymas twarzy

lub mało wyraźny gest, szczegóły wyglądu, ubrania.

Być wrażliwy na zmiany rytmu i tonacji głosu.

ObiektywizmObiektywizm

ObserwatorPotrafi rejestrować swoje spostrzeżenia

zgodnie ze stanem faktycznym, niezależnie od własnych przekonań opinii, uczuć, interesów.

Ujmuje fakty i zdarzenia zgodnie z dokonaną obserwacją - nie ulega wcześniejszym nastawieniom i oczekiwaniom.

Nie ocenia. Nie interpretuje.

Po co obserwujemy Po co obserwujemy dziecko?dziecko?

Aby w jedną całość połączyć wiedzę teoretyczną z doświadczeniami praktycznymi. Wykorzystać ją w odkrywaniu przyczyn powstałych problemów rozwojowych u wychowanków.

Aby ocenić poziom rozwoju różnych umiejętności dzieci: obserwacja służy jako narzędzie poznania i weryfikowania spostrzeżeń nauczyciela na temat dziecka z jego rzeczywistymi zachowaniami.

Po co obserwujemy Po co obserwujemy dziecko?dziecko?

Aby formułować obiektywnie oczekiwania i cele edukacyjne, sposoby ich realizacji, skuteczność działa, aby lepiej komunikować się z dziećmi, monitorując ich rozwój.

Wyniki obserwacji mogą być punktem wyjścia rozmowy indywidualnej lub prowadzenia zebrań, posługując się zrozumiałym i komunikatywnym językiem.

Po co obserwujemy Po co obserwujemy dziecko?dziecko?

Obserwowanie dzieci pomaga nauczycielowi stawać się coraz bardziej obiektywnym, skutecznym w planowaniu celów działania.

Na podstawie obserwacji dzieci, zdarzeń, w jakie są one uwikłane nauczyciel formułuje hipotezy, przypuszczenia, angażuje własną wiedzę teoretyczną, aby znaleźć właściwe rozwiązanie i zaplanować działania na przyszłość. Dowiaduje się również, dlaczego zaistniała konkretna sytuacja i pojawił się problem.

ObserwacjaObserwacja

Jako metoda naukowa nie jest samym tylko postrzeganiem faktów, zdarzeń czy zjawisk. Jest nią osobliwy sposób postrzegania, gromadzenia

i interpretowania poznawanych danych, w

naturalnym ich przebiegu i pozostających w

bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora.

Cechy prawidłowej Cechy prawidłowej obserwacjiobserwacji

1. Celowość2. Obiektywność3. Planowość4. Selektywność5. Dokładność

CelowośćCelowość

Polega na jasnym sprecyzowaniu i określeniu celu, jaki ma

być realizowany w wyniku postępowania obserwacyjnego.

Pytania:1.Co chcę obserwować?2.Kogo chcę obserwować?3.Co muszę wiedzieć na ten temat?

! ! ! Im węższy cel obserwacji, tym łatwiej o precyzyjne jego określenie, a tym samym

skuteczną jego realizację.

ObiektywnośćObiektywność

Polega na postrzeganiu i rejestrowaniu tego, co jest jej przedmiotem

niezależnie od osobistych doświadczeń, czyli subiektywnego

nastawienia do danego zjawiska lub oczekiwań obserwatora.

Obiektywność pozwoli rozgraniczyć spostrzeżenia od interpretacji,

uniknąć przedwczesnego stwierdzenia i wyciągania

wniosków.

PlanowośćPlanowość

Umożliwi zebranie materiału, zgodnie z przyjętym postępowaniem.

Obserwacja zatem powinna być prowadzona według ustalonego planu, który określa:

1.Termin, czas trwania;2.Poszczególne etapy;3.Sposób prowadzenia obserwacji i rodzaj

zapisu;4.Warunki i sytuacje, w jakich odbywa się

obserwacja zachowań dziecka;5.Zasady interpretacji zgromadzonego

materiału obserwacyjnego.

SelektywnośćSelektywność

Polega na ścisłym postrzeganiu przygotowanego uprzednio rejestru

kategorii zachowań dziecka. Nauczyciel musi wiedzieć, jakie zachowania będzie obserwował i

dokładnie je rejestrował. Taki rejestr ułatwia uwzględnienie istotnych cech

badanego. Selektywny charakter dotyczy również

miejsca i czasu badanego zjawiska.

DokładnośćDokładność

Dokładna obserwacja jest:1.Wierna (gdy obserwowane

zjawiska nie zostały zniekształcone);

2.Wyczerpująca (umożliwia obserwacje szczegółów);

3.Wnikliwa (uwzględnia wzajemne relacje, następstwa, zmiany obserwowanych faktów i zjawisk).

Braki i błędy w prowadzeniu Braki i błędy w prowadzeniu obserwacjiobserwacji

Powierzchowność i ogólnikowość, fragmentaryczność (ogranicza się do krótkich notatek sprawozdawczych lub wypełniania arkusza, co nie odzwierciedla wiernego obrazy zachowań dziecka);

Brak ujmowania istotnych cech (koncentrowanie się na ocenie osiągnięć programowych, a nie na podstawach wiedzy z zakresu rozwoju dziecka);

Braki i błędy w prowadzeniu Braki i błędy w prowadzeniu obserwacjiobserwacji

Wyprowadzanie przedwczesnych wniosków – „etykietowanie „(brak wystarczającej ilości przeprowadzonych obserwacji w różnych sytuacjach, koncentrowanie się na wypełnianiu arkusza obserwacji);

Brak ujmowania zachowania dziecka na tle sytuacji i niewłaściwa interpretacja;

Braki i błędy w prowadzeniu Braki i błędy w prowadzeniu obserwacjiobserwacji

Brak obiektywizmu obserwatora (niewłaściwe zachowania, uleganie wpływom własnych emocji, uprzedzeń i oczekiwań);

Brak wiedzy psychologiczno-pedagogicznej nauczyciela (powoduje nieprawidłowości w prowadzeniu obserwacji i wyciągania wniosków).

Zalety obserwacjiZalety obserwacjiUmożliwia bezpośrednie poznanie

zachowania dzieci w naturalnych warunkach i okolicznościach;

Ułatwia sformułowanie hipotezy roboczej lub wprowadzenie w niej zmian i poprawek we wstępnej fazie, jak również częściowe jej zweryfikowanie;

Umożliwia sprawdzenie twierdzeń, uzyskanych za pomocą innych metod, przez co pogłębia przekonanie o ich słuszności;

Zalety obserwacjiZalety obserwacji Pozwala na uzyskanie informacji o

dzieciach, które trudno zdobyć innymi metodami badań (np. kwestionariusz wobec dziecka sześcioletniego, ale reakcja dziecka w chwili pochwały);

Sprzyja ciągłemu ulepszaniu pracy dydaktyczno-wychowawczej nauczyciela, który uważnie obserwuje dzieci, widzi w nich niejako odbicie swoich braków i niedociągnięć w postępowaniu pedagogicznym. W przyszłości będzie im zapobiegać.