Dzieci przychodzą do szkoły w różnym stopniu przygotowane do podjęcia roli ucznia. Rozpoznanie ich potrzeb daje szansę na wczesne udzielenie odpowiedniego wsparcia i zapewnienie w miarę wyrównanych szans edukacyjnych i równy start na początku nauki szkolnej.

W Podstawie Programowej Edukacji Wczesnoszkolnej zapisano: „Szkoła oraz poszczególni nauczyciele podejmują działania mające na celu zindywidualizowane wspomaganie rozwoju każdego ucznia, stosownie do jego potrzeb i możliwości. Zadaniem szkoły jest: 1)realizowanie programu nauczania skoncentrowanego na dziecku, na jego indywidualnym tempie rozwoju i możliwościach uczenia się”. W zalecanych warunkach i sposobach realizacji podstawy programowej zapisano dalej: „3. Planując proces nauczania, nauczyciel, biorąc pod uwagę zróżnicowane możliwości uczniów, decyduje o doborze metod nauczania i środków dydaktycznych oraz tempie realizacji treści nauczania.” Z powyższych zapisów jasno wynika koniecznośd prowadzenia przez nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej obserwacji i diagnozy ucznia w celu rozpoznania jego możliwości i potrzeb rozwojowych. Dopiero na tej podstawie nauczyciel może odpowiednio planowad pracę ze swoimi uczniami. Poniżej, dla przypomnienia, zamieszczam podstawowe informacje dotyczące obserwacji i diagnozy dziecka. Obserwacja pedagogiczna jest ważną i przydatną metodą w poznawaniu dzieci Polega na świadomym, planowanym i celowym rejestrowaniu zachowao, zjawisk i zdarzeo.

Obserwacja to: • Ważna forma i sposób gromadzenia informacji. • Systematyczne rejestrowanie zachowao osoby obserwowanej. • Interpretacja uzyskanych danych.

OBSERWACJA I POZNANIE DZIECKA

Zestaw do ukierunkowanej obserwacji dziecka

• Przedmiotem obserwacji jest dziecko komunikujące się ze światem ludzi i przedmiotów za pomocą różnych form ekspresji.

• Ważna jest wiedza dotycząca cech charakterystycznych dla rozwoju psychicznego i fizycznego dziecka w danym wieku.

• Ważna metoda poznawania i rozumienia dzieci przez nauczyciela. „Obserwacją nazywamy metodę, której istotną cechą jest nieingerowanie w przebieg badanych zjawisk, ograniczanie się do rejestrowania ich naturalnego przebiegu” (Z. Babska, Metody badawcze stosowane w psychologii rozwojowej, s. 211).

Cechy dobrej obserwacji: Celowa. Zamierzona i mająca jasno określony cel. Wyznacza kierunek obserwacji, rodzaj i

ilośd cech lub elementów sytuacji, na które skierujemy uwagę. Cel określa nam aspekt, to pod „jakim kątem” będziemy obserwowad daną osobę lub zjawisko. CEL jest podstawą ustalenia planu obserwacji.

Zaplanowana. Plan obserwacji wyznacza treśd i kolejnośd spostrzeżeo oraz to, w jakich odstępach czasowych i w jakich sytuacjach będzie dziecko obserwowane. Plan obserwacji może przyjąd formę schematu istniejącego w naszym umyśle, albo pojawid się w formie pisemnych dyspozycji ułatwiających prowadzenie obserwacji

Systematyczna, dokładna i możliwie szczegółowa. Obiektywna - obserwator nie ujmuje faktów i zdarzeo pod kątem własnych oczekiwao, a

także nie ulega wcześniejszym nastawieniom. Selektywna. Spostrzeżenia dokonywane w trakcie obserwacji ograniczają się do niektórych

tylko cech obserwowanego obiektu czyli mają charakter selektywny, wybiórczy. Dokonanie właściwego wyboru cech zachowania mających byd przedmiotem obserwacji, wymaga aktywnej postawy umysłu.

Aktywna postawa umysłu „aktywne spostrzeganie” lub „spostrzeganie z namysłem” w trakcie obserwacji uruchamia procesy myślenia- analizę, syntezę, porównywanie, abstrahowanie, wnioskowanie dzięki, którym możliwe jest:

Dokonanie niezbędnych selekcji w przedmiocie obserwacji są podstawą do formułowania wniosków przy opracowywaniu zebranych materiałów. „Diagnoza to działalnośd rozpoznawcza, czyli zdobywanie informacji służących poznawaniu dzieci, uczniów. Umożliwia ona zrozumienie zachowao dziecka oraz jego wyników w nauce. Pozwala także zaplanowad dalszą pracę wychowawczo-dydaktyczną” (Strykowska J. 2003, s. 70)

Diagnoza to:

• Opis i wyjaśnienie sposobów rozpoznawania sytuacji wychowawczej i dydaktycznej dziecka, oraz zmian, jakie w nim zachodzą pod wpływem oddziaływania pedagogicznego.

• Sprawdzanie i ocenianie stanu osiągnięd dziecka.

• Wyjaśnienie przyczyn tego stanu.

• Przewidywanie rozwoju osiągnięd. Diagnozowanie jest procesem ciągłym, pozwalającym na uchwycenie wielkości i zakresu zmian

dokonanych – czy dokonujących się – w dziecku i określenie, co dalej czynid, by wspierad jego rozwój. Diagnoza rozwoju dziecka jest podstawą planowania procesu edukacyjnego w szkole.

Materiałem pomocnym w dokonywaniu obserwacji dziecka na pewno będzie profesjonalnie opracowany Zestaw do ukierunkowanej obserwacji dziecka autorstwa Wojciecha Brejnaka - psychologa, wykładowcy na Uniwersytecie im. Kardynała Wyszyoskiego w Warszawie, autora wielu publikacji dotyczących gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole. „Zestaw” wyposażony jest w pomoce, dzięki którym nauczyciel może określid wiedzę i umiejętności ucznia w zakresie wszystkich obszarów edukacyjnych, a także obszary wymagające wsparcia. Przeznaczony jest do pracy z całą grupą i do pracy indywidualnej. W „Zestawie” znajdziemy publikacje opisujące proces indywidualizacji nauczania oraz organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w placówce, a także karty do badania potrzeb i obserwacji postępów dziecka. Ważne jest też to, że z „Zestawem” możemy pracowad nie tylko na początku roku szkolnego podczas wstępnych obserwacji dziecka, ale również w ciągu całego roku szkolnego dokonywad cyklicznej obserwacji i monitorowad postępy ucznia. Autor „Zestawu” załączył listę pytao do badania i ukierunkowanej obserwacji, czy dziecko jest dojrzałe do nauki oraz do badania potrzeb. Z listy tych pytao mogą skorzystad rodzice ucznia, podczas obserwacji swojego dziecka. http://sklep.mojebambino.pl/zestaw-do-ukierunkowanej-obserwacji-dziecka.html

Uwaga! Nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej, podobnie, jak nauczyciel wychowania

przedszkolnego, ma szerokie możliwości i okazje do obserwacji dziecka. Możemy ją przeprowadzad podczas różnorodnej działalności ucznia podczas pobytu w szkole. Planując pracę dydaktyczno-wychowawczą dobrze jest przy każdej sytuacji edukacyjnej zastanowid się jakie umiejętności i zachowania dziecka możemy zaobserwowad i zapisad w planie.

Na przykład wybierając się na wycieczkę możemy zaobserwowad stopieo samodzielności dziecka podczas ubierania się w szatni, rozróżniania lewy – prawy but, znajomośd zasad ruchu drogowego.

Podczas prac plastycznych: sposób trzymania i posługiwania się narzędziem pisarskim, umiejętnośd posługiwania się pędzlem, nożyczkami, sprawnośd manualną (motorykę małą) i grafomotoryczną, wytrwałośd w wykonywaniu pracy i doprowadzanie jej do kooca, estetykę pracy itp.

Zabawa dzieci w kącikach zainteresowad pozwala na obserwację zachowao społecznych dziecka, umiejętności komunikowania się z rówieśnikami, rozwiązywania problemów. Każda działalnośd dziecka pokazuje poziom jego funkcjonowania w różnych sferach aktywności. Najlepiej obserwowad małe grupy i na bieżąco danego dnia dokonad krótkiej notatki.

Pamiętajmy o tym żeby nie etykietowad uczniów, nie stawiad szybkich ocen a notowad konkretne zachowania. Obserwacja musi byd wielokrotna! Po jednorazowej nie możemy dostatecznie stwierdzid, czy uczeo radzi sobie czy nie z danym zadaniem, by się upewnid musimy ją powtórzyd.

Planując obserwację będziemy mieli pewnośd, że sprawdziliśmy stopieo funkcjonowania ucznia we wszystkich obszarach edukacyjnych i żadnego nie pominęliśmy.

Mirosława Matczak Nauczyciel – Konsultant

ds. edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej WODN w Łodzi

www.mojebambino.pl, www.sklep.mojebambino.pl, www.insgraf.pl ,

www.akademiabambino.pl