Obserwacja jako podstawowa metoda Obserwacja jako podstawowa metoda diagnozy całościowej dzieckadiagnozy całościowej dziecka

Opracowała: Agata MuńkoWojewódzki Ośrodek Metodyczny

Gorzów Wlkp.

„Czym gorączka, kaszel, wymioty dla lekarza, tym uśmiech , łza, rumieniec

dla wychowawcy. Nie ma objawu bez znaczenia.

Trzeba notować i zastanawiać się nad wszystkim, odrzucać, co przypadkowe,

łączyć, co pokrewne, szukać kierujących spraw”

J. Korczak(1919)

„Diagnozowanie to złożony proces rozwiązywania problemów, to przetwarzanie danych,

a nie rejestrowanie zachowań. Wiedza wykorzystywana przy wyjaśnianiu

jest oparta nie tylko na spostrzeganiu, lecz wymaga myślenia i wnioskowania”

W. J. Paluchowski

Obszary działań w diagnozieObszary działań w diagnozie

Określenie stanu – jaki jest Poszukiwanie przyczyn tego stanu Proponowanie działań w zakresie

zmiany stanu Prowadzenie działań

Diagnoza zatem nie może pozostać jedynie jako

stwierdzenie faktu na gruncie deklaracji.

Celem diagnozy jest zebranie informacji o indywidualnym rozwoju dziecka i jego

funkcjach poznawczo-motorycznych, fizycznych, emocjonalno-społecznych,

co wykaże braki i zaniedbania, a jednocześnie pozwoli na opracowanie

programu, który pomoże dziecku w podejmowaniu działań przy rozwiązywaniu trudności i niepowodzeń, a w konsekwencji

osiąganie efektów.

Współczesna pedagogika wyróżnia różne rodzaje diagnoz:

socjologiczną, medyczną, prognostyczną, genetyczno-rozwojową, psychologiczną, edukacyjną, polityki oświatowej.

Dla dokładnego i rzetelnego poznania dziecka należy prowadzić diagnozę

holistyczną, która cechuje się nie tylko ciągłością, ale przede wszystkim

polimodalnością – czyli ujmowaniem jednostki jako pewnej całości.

Elementy diagnozy całościowej Elementy diagnozy całościowej (holistycznej)(holistycznej)

Elementy diagnozy rozwojowo-genetycznej

Czynniki środowiskowe Elementy diagnozy pedagogicznej

Struktura diagnozy całościowej Struktura diagnozy całościowej (holistycznej)(holistycznej)

Symbol dziecka. Wiek dziecka (w latach i miesiącach). Opis czynników warunkujących rozwój w

okresie płodowym, okołoporodowym i wczesnego dzieciństwa.

Opis środowiska rodzinnego i lokalnego –uwzględniając elementy wpływające na nieprawidłowości rozwoju dziecka.

Struktura diagnozy całościowej Struktura diagnozy całościowej (holistycznej)(holistycznej)

Charakterystyka dziecka – jego cechy zachowań, kompetencje, właściwości oraz trudności, zaniedbania czy deficyty rozwoju.

O ile wymagana jest diagnoza psychologiczna, zamieszcza się wydane orzeczenie czy badanie psychologiczne.

Wnioski i wskazania.

Nieodzownym warunkiem skutecznego opracowania diagnozy

całościowej (holistycznej)jest prawidłowy dobór metod, które są sposobami zbierania informacji o

dziecku.

W okresie dzieciństwa nie możemy wykorzystać wszystkich proponowanych

metod czy technik przedstawionych w literaturze metodologicznej

czy diagnostycznej. W poznawaniu dziecka mają zastosowanie te

metody i narzędzia, które są dostosowane do jego możliwości rozwojowych i

kompetencji poznawczo-emocjonalnych.

Podstawowe metody diagnozowania Podstawowe metody diagnozowania dzieckadziecka

Obserwacja Analiza wytworów dziecka Dialog Testy diagnostyczne Analiza dokumentów

Efekty działań diagnostycznych zależą od rzetelności zastosowania

i wykorzystania metod. Diagnoza holistyczna musi się opierać

na kilku metodach diagnostycznych, a zgromadzony materiał winien być

opracowany całościowo.

ObserwacjaObserwacja

Jest podstawową i najczęściej stosowaną metodą badań

pedagogicznych. Bez niej niemożliwe byłoby wręcz wykonywanie jakichkolwiek funkcji

wychowawczo-dydaktycznych.

Nieodłącznym składnikiemprawidłowej obserwacji

psychologicznej i pedagogicznej jest sam

obserwator

Dobry ObserwatorDobry Obserwator Posiada niezbędną wiedzę

do prowadzenia obserwacji. Wykazuje zainteresowanie osobami

i zjawiskami, będącymi przedmiotem obserwacji Posiada takie cechy jak: rzetelność, spostrzegawczość,obiektywizm.

WiedzaWiedza

Ukierunkowuje uwagę obserwatora. Ułatwia obserwację -dzięki niej

obserwator jest nastawiony na spostrzeganie tego, co istotne.

Utrudnia obserwację - gdy osoba obserwująca kieruje się głównie własną wiedzą o danym zjawisku, bez uwzględnienia innych opcji i założonych celów.

ZainteresowanieZainteresowanie

Zainteresowanie obserwatora osobami i zjawiskami, będącymi przedmiotem

obserwacji wpływa na: chęć poszerzenia swojej wiedzy

na temat obserwowanych zjawisk, zwiększenie motywacji do działania, podniesienie trafności i wnikliwości

obserwacji.

RzetelnośćRzetelność

Obserwator potrafi Zrezygnować z własnych zainteresowań, skłonności,

upodobań i nawyków, by podporządkować się celom i zadaniom obserwacji.

Widzieć i rejestrować to, co powinien a nie to, co jemu wydaje się ważne lub ciekawe.

Wnikliwie realizować zadania, wynikające z pełnionej przez siebie roli i reguł, ustalonych przez osoby, zbierające dane.

Dokładnie rejestrować zaobserwowane dane.

SpostrzegawczośćSpostrzegawczość

Obserwator potrafi Wyodrębnić dużą liczbę ważnych elementów sytuacji w

określonym czasie. Dostrzec nawet chwilowe aspekty ludzkich zachowań i

wzajemnych relacji. Szybko dostrzec szczegół i szybko zarejestrować go. Zauważyć czyjś mimowolny grymas twarzy lub mało

wyraźny gest, szczegóły wyglądu, ubrania. Być wrażliwy na zmiany rytmu i tonacji głosu.

ObiektywizmObiektywizm

Obserwator Potrafi rejestrować swoje spostrzeżenia zgodnie ze

stanem faktycznym, niezależnie od własnych przekonań opinii, uczuć, interesów.

Ujmuje fakty i zdarzenia zgodnie z dokonaną obserwacją - nie ulega wcześniejszym nastawieniom i oczekiwaniom.

Nie ocenia. Nie interpretuje.

Po co obserwujemy dziecko?Po co obserwujemy dziecko? Aby w jedną całość połączyć wiedzę teoretyczną z

doświadczeniami praktycznymi. Wykorzystać ją w odkrywaniu przyczyn powstałych problemów rozwojowych u wychowanków.

Aby ocenić poziom rozwoju różnych umiejętności dzieci: obserwacja służy jako narzędzie poznania i weryfikowania spostrzeżeń nauczyciela na temat dziecka z jego rzeczywistymi zachowaniami.

Po co obserwujemy dziecko?Po co obserwujemy dziecko?

Aby formułować obiektywnie oczekiwania i cele edukacyjne, sposoby ich realizacji, skuteczność działa, aby lepiej komunikować się z dziećmi, monitorując ich rozwój.

Wyniki obserwacji mogą być punktem wyjścia rozmowy indywidualnej lub prowadzenia zebrań, posługując się zrozumiałym i komunikatywnym językiem.

Po co obserwujemy dziecko?Po co obserwujemy dziecko? Obserwowanie dzieci pomaga nauczycielowi stawać się

coraz bardziej obiektywnym, skutecznym w planowaniu celów działania.

Na podstawie obserwacji dzieci, zdarzeń, w jakie są one uwikłane nauczyciel formułuje hipotezy, przypuszczenia, angażuje własną wiedzę teoretyczną, aby znaleźć właściwe rozwiązanie i zaplanować działania na przyszłość. Dowiaduje się również, dlaczego zaistniała konkretna sytuacja i pojawił się problem.

ObserwacjaObserwacjaJako metoda naukowa nie jest samym tylko postrzeganiem faktów, zdarzeń czy zjawisk.

Jest nią osobliwy sposób postrzegania, gromadzenia i

interpretowania poznawanych danych, w naturalnym ich przebiegu

i pozostających w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora.

Cechy prawidłowej obserwacjiCechy prawidłowej obserwacji

1. Celowość2. Obiektywność3. Planowość4. Selektywność5. Dokładność

CelowośćCelowość

Polega na jasnym sprecyzowaniu i określeniu celu, jaki ma być realizowany w

wyniku postępowania obserwacyjnego.Pytania:

1. Co chcę obserwować?2. Kogo chcę obserwować?3. Co muszę wiedzieć na ten temat?

! ! ! Im węższy cel obserwacji, tym łatwiej o precyzyjne jego określenie, a tym samym

skuteczną jego realizację.

ObiektywnośćObiektywność

Polega na postrzeganiu i rejestrowaniu tego, co jest jej przedmiotem niezależnie od

osobistych doświadczeń, czyli subiektywnego nastawienia do danego zjawiska lub

oczekiwań obserwatora.Obiektywność pozwoli rozgraniczyć spostrzeżenia od interpretacji, uniknąć

przedwczesnego stwierdzenia i wyciągania wniosków.

PlanowośćPlanowość

Umożliwi zebranie materiału, zgodnie z przyjętym postępowaniem.

Obserwacja zatem powinna być prowadzona według ustalonego planu, który określa:

1. Termin, czas trwania;2. Poszczególne etapy;3. Sposób prowadzenia obserwacji i rodzaj zapisu;4. Warunki i sytuacje, w jakich odbywa się

obserwacja zachowań dziecka;5. Zasady interpretacji zgromadzonego materiału

obserwacyjnego.

SelektywnośćSelektywność

Polega na ścisłym postrzeganiu przygotowanego uprzednio rejestru kategorii zachowań dziecka.

Nauczyciel musi wiedzieć, jakie zachowania będzie obserwował i dokładnie je

rejestrował. Taki rejestr ułatwia uwzględnienie istotnych cech badanego.

Selektywny charakter dotyczy również miejsca i czasu badanego zjawiska.

DokładnośćDokładność

Dokładna obserwacja jest:1. Wierna (gdy obserwowane zjawiska

nie zostały zniekształcone);2. Wyczerpująca (umożliwia obserwacje

szczegółów);3. Wnikliwa (uwzględnia wzajemne relacje,

następstwa, zmiany obserwowanych faktów i zjawisk).

Braki i błędy w prowadzeniu Braki i błędy w prowadzeniu obserwacjiobserwacji

Powierzchowność i ogólnikowość, fragmentaryczność (ogranicza się do krótkich notatek sprawozdawczych lub wypełniania arkusza, co nie odzwierciedla wiernego obrazy zachowań dziecka);

Brak ujmowania istotnych cech (koncentrowanie się na ocenie osiągnięć programowych, a nie na podstawach wiedzy z zakresu rozwoju dziecka);

Braki i błędy w prowadzeniu Braki i błędy w prowadzeniu obserwacjiobserwacji

Wyprowadzanie przedwczesnych wniosków –„etykietowanie „(brak wystarczającej ilości przeprowadzonych obserwacji w różnych sytuacjach, koncentrowanie się na wypełnianiu arkusza obserwacji);

Brak ujmowania zachowania dziecka na tle sytuacji i niewłaściwa interpretacja;

Braki i błędy w prowadzeniu Braki i błędy w prowadzeniu obserwacjiobserwacji

Brak obiektywizmu obserwatora (niewłaściwe zachowania, uleganie wpływom własnych emocji, uprzedzeń i oczekiwań);

Brak wiedzy psychologiczno-pedagogicznej nauczyciela (powoduje nieprawidłowości w prowadzeniu obserwacji i wyciągania wniosków).

Zalety obserwacjiZalety obserwacjiUmożliwia bezpośrednie poznanie

zachowania dzieci w naturalnych warunkach i okolicznościach;

Ułatwia sformułowanie hipotezy roboczej lub wprowadzenie w niej zmian i poprawek we wstępnej fazie, jak również częściowe jej zweryfikowanie;

Umożliwia sprawdzenie twierdzeń, uzyskanych za pomocą innych metod, przez co pogłębia przekonanie o ich słuszności;

Zalety obserwacjiZalety obserwacji Pozwala na uzyskanie informacji o dzieciach, które

trudno zdobyć innymi metodami badań (np. kwestionariusz wobec dziecka sześcioletniego, ale reakcja dziecka w chwili pochwały);

Sprzyja ciągłemu ulepszaniu pracy dydaktyczno-wychowawczej nauczyciela, który uważnie obserwuje dzieci, widzi w nich niejako odbicie swoich braków i niedociągnięć w postępowaniu pedagogicznym. W przyszłości będzie im zapobiegać.