Masaż w wybranych jednostkach chorobowych t. II - Adam Zborowski

MASA W WYBRANYCHJEDNOSTKACH CHOROBOWYCH

CZ II

5

Adam Zborowski

MASA W WYBRANYCH

JEDNOSTKACH CHOROBOWYCHCZ II

Kraków 1999

Korekta: Sabina wierkProjekt ok adki: Pawe Buszewicz

Wydanie IISBN 83-87046-00-0 caISBN 83-87046-02-7 cz IIWydawnictwo AZ Kraków, ul.Stawowa 179/4 tel (012) 63645 10

© 1999 by Adam Zborowski

Wszelkie prawa zastrze one.Reprodukowanie oraz publikowaniefragmentów lub ca ci niniejszej ksi kidopuszczalne jest za zgod autora.

Sk ad i amanie: Wydawnictwo AZ

Druk: Drukarnia PERFEKTKraków, ul. Bronowicka 63tel.(012)63617 96

SPIS TRE CI

Od autora ............................................................................................ 9Wprowadzenie .................................................................................. 11

wywiad ................................................................................... 15czas trwania masa u ............................................................... 16si a masa u ............................................................................. 17cz stotliwo zabiegów ........................................................... 17

I. CHOROBY UK ADU ODDECHOWEGO .................................. 181. Przewlek y nie yt oskrzeli ............................................................. 212. Rozstrzenie oskrzeli ...................................................................... 293. Dychawica oskrzelowa.................................................................. 334. Rozedma p uc............................................................................... 405. Zapalenie p uc p atowe ................................................................. 446. Zapalenie p uc odoskrzelowe ......................................................... 507. Zw óknienie p uc .......................................................................... 538. Zapalenie op ucnej........................................................................ 55

- wysi kowe zapalenie op ucnej.............................................. 579. Chirurgia klatki piersiowej ............................................................. 60

- lobektomia............................................................................ 61- pneumonektomia .................................................................. 61- torakoplastyka ...................................................................... 61

10.Pylica p uc.................................................................................... 67

II. CHOROBY SERCA I NACZY ........................................................ .681. Choroby serca................................................................................ 68

- zapalenie osierdzia................................................................ 72- zapalenie w óknikowe ................................................ 72- zapalenie wysi kowe.................................................. 73- przewlek e zapalenie osierdzia................................... 74

- choroby wsierdzia................................................................. 75- wady zastawek t tnicy g ównej ...................................78- wady zastawki dwudzielnej........................................ 79- niedomykalno zastawki trójdzielnej ......................... 80

- choroby mi nia sercowego................................................... 91-. ostre zapalenie mi nia sercowego............................. 91

5

- zw enie lub niedro no t tnic wie cowych......................... 93- dusznica bolesna........................................................ 94- zawa serca................................................................ 96

- chirurgia serca.................................................................... 101- rozrusznik serca....................................................... 101

2. Choroby naczy ........................................................................... 104- choroby t tnic..................................................................... 104

- stwardnienie t tnic (mia yca)................................. 104- zakrzepowo-zarostowe zapalenie naczy .................... 106- choroba Raynauda.................................................... 114- samoistna sinica ko czyn......................................... 119

- choroby ......................................................................... 121- zapalenie ........................................................... 121- zakrzepowe zapalenie ......................................... 122- ylaki podudzi......................................................... 126

III. CHOROBY NEUROLOGICZNE............................................ 1311. Objawy ogólne............................................................................ 133

- objawy psychiczne .............................................................. 133- objawy ruchowe.................................................................. 133- umiejscowienie pora enia.................................................... 136- odruchy .............................................................................. 137- zmiany od ywcze............................................................... 138- objawy czuciowe................................................................. 139- ataksja ............................................................................... 141- zmiany elektryczne.............................................................. 141- zniekszta cenie................................................................... 141

2. Klasyfikacja................................................................................. 1423. Wskazówki dla fizjoterapeutów .................................................... 1434. Choroby neuronów ruchowych ..................................................... 145

- uszkodzenie górnego neuronu ruchowego.............................145- pora enie po owicze.................................................145- dzieci ce pora enie mózgowe ................................... 162- pora enie spowodowane uszkodzeniamirdzenia kr gowego .................................................... 185

- uszkodzenia dolnego neuronu ruchowego............................. 192- ostre zapalenie rogów przednichrdzenia kr gowego .....................................................192

6

5. Choroby neuronów czuciowych ................................................... 200- wi d rdzenia .......................................................................200

6. Inne choroby mózgu i rdzenia kr gowego .....................................204- choroba Parkinsona............................................................. 204- stwardnienie rozsiane (SM).................................................. 207- poprzeczne zapalenie rdzenia .............................................. 212

7. Uszkodzenia nerwów obwodowych.............................................. 214- pora enie nerwu okciowego................................................218- pora enie nerwu po rodkowego ......................................... (! 22/- pora enie nerwu promieniowego......................................... 226- pora enie Erba ................................................................... 233- pora enie Klumpkego.......................................................... 238- pora enie nerwu udowego .................................................. 241- pora enie nerwu strza kowego wspólnego............................. 247- pora enie nerwu kulszowego ............................................... 250- pora enie nerwu twarzowego.............................................. 251

8. Zespo y bólowe korzeniowe.......................................................... 256- rwa kulszowa ...................................................................... 257- nerwoból mi dzy ebrowy i zapalenienerwów mi dzy ebrowych ................................................... 275- rwa barkowa ...................................................................... 278

IV. CHOROBY PRZEWODU POKARMOWEGO ...................... 2851. Choroby dka .......................................................................... 286

- nie yt dka..................................................................... 286- choroba wrzodowa dka ................................................ 290- zaburzenia napi cia cian dka ...................................... 292

- podwy szone napi cie cian dka........................ 292- obni one napi cie cian dka................................ 297

2. Choroby dwunastnicy i jelit.......................................................... 299- zaparcie nawykowe ............................................................. 299

- zaparcie typu spastycznego...................................... 302- zaparcie typu wiotkiego........................................... 318

- inne choroby dwunastnicy i jelit .......................................... 3243. Choroby w troby, dróg ciowych i p cherzyka ciowego.......... 325

V. CHOROBY UK ADU MOCZOWEGO.................................... 3261. Kamica nerkowa .......................................................................... 326

7

2. Przewlek e odmiedniczkowe zapalenie nerek................................ 329

3. Inne choroby uk adu moczowego ................................................ 331

VI. CHOROBY KOBIECYCH NARZ DÓW P CIOWYCH....... 332

VII. CI A I PO ÓG ................................................................... 3331. Ci a........................................................................................... 3332. Po óg........................................................................................... 334

- opracowanie blizny............................................................. 335- likwidowanie rozst pów...................................................... 335- stymulowanie wydzielania mleka......................................... 338

Bezwzgl dne przeciwwskazania do wykonywania masa u..................341Skorowidz.......................................................................................343Wybrane diagnozy...........................................................................352

OD AUTORA

Umiej tno wykonywania masa u nie gwarantuje je-szcze skuteczno ci leczenia. Dopiero odpowiednie po czenietechnik i ustalenie schematu leczenia masa em daje du eszanse powodzenia.

Ksi ka, któr oddaj Czytelnikowi do r ki, jest wzamierzeniach prób podania schematów post powania wnajcz ciej spotykanych jednostkach chorobowych. Oczywi-cie s to tylko schematy, które nale y modyfikowa w zale -

no ci od sposobu przebiegu choroby oraz cech psychofizycz-nych pacjenta.

Do korzystania z niniejszego opracowania koniecznajest znajomo poprzednich ksi ek:

Masa klasyczny",Masa segmentarny",Drena limfatyczny".

Ze wzgl du na obszerno materia u ksi ka zosta apodzielona na dwie cz ci. Cz pierwsza obejmuje: chorobyreumatyczne, urazy (zranienia, st uczenia, zmia enia, opa-rzenia, odmro enia, skr cenia, zwichni cia, z amania, ampu-tacje), zniekszta cenia ko czyn, kr gos upa, klatki piersioweji szyi.

Cz druga obejmuje choroby uk adów: oddechowego,kr enia, nerwowego, pokarmowego, moczowo - p ciowego.

Mam nadziej , e to dwutomowe opracowanie oka e siprzydatne zarówno przy nauczaniu masa u, jak i w pracyzawodowej wykwalifikowanych masa ystów.

Adam Zborowski

9

WPROWADZENIE

Przed omówieniem stanów chorobowych, z którymidziemy mieli kontakt przy wykonywaniu masa u, nale y

zda sobie spraw , jakie jest jego znaczenie w procesie lecze-nia. Zadaniem masa u, jak i ca ej fizjoterapii, jest d enie dozaleczenia stanu chorobowego, a tam gdzie jest to mo liwe dowyleczenia pacjenta.

Dla utrzymania stanu zdrowia wszystkich tkanek worganizmie potrzebna jest sta a wymiana p ynów: wewn trz-komórkowego i zewn trzkomórkowego. Zasadnicze znacze-nie dla utrzymania stanu prawid owego ma zatem uk ad kr e-nia, poniewa t drog odbywa si wymiana p ynów tkanko-wych, dowóz potrzebnych organizmowi substancji od yw-czych i gazowych oraz wydalanie zu ytych produktów prze-miany materii.

Poniewa wymiana gazowa polega zasadniczo na oddy-chaniu zewn trznym, uk ad oddechowy musi by równiesprawny.

Aby wykonywa ruchy bez wysi ku, stawy musz byruchome, a mi nie silne.

Wykonywanie dok adnych ruchów uwarunkowane jestprzyjmowaniem i interpretacj bod ców przez o rodkowyuk ad nerwowy, który kontroluje i koordynuje wszystkie pro-cesy w ustroju.

Tak wi c dla utrzymania stanu zdrowia organizmu iprawid owych jego czynno ci potrzebne s :

sprawny uk ad kr enia,sprawny uk ad oddechowy,zdrowe ko ci i stawy,silne i elastyczne tkanki mi kkie,sprawny o rodkowy i obwodowy uk ad nerwowy.

11

Nale y zdawa sobie spraw , e ka dy uraz tkanek,infekcja czy choroba wywo uje odczyn zapalny i zasadni-czym celem dzia alno ci fizjoterapeuty jest leczenie na-st pstw tego odczynu zapalnego.

Procesy metaboliczne zachodz ce przez ca e ycie worganizmie maj na celu utrzymanie go w stanie integralno ci,jednak e w nast pstwie urazu lub tocz cego si procesu pato-logicznego tkanki maj ograniczon zdolno regeneracji.Odnowa przez powstanie tkanki pierwotnej odbywa si wko ciach, tkance w óknistej i tkankach pochodzenia nab onko-wego. Bardziej zró nicowane tkanki, takie jak mi nie i tkankanerwowa, ulegaj zwyrodnieniu, poniewa odnowa odbywasi tu tylko za pomoc tkanki bliznowatej.

Ka dy odczyn zapalny w obr bie uk adu kr enia pro-wadzi do powstania zmian zwyrodnieniowych. Zasadniczymskutkiem tych zmian jest upo ledzenie kr enia. Tkanki po-zbawione krwi ulegaj martwicy.

Skóra staje si sucha i papierowa", atwo ulega p kni -ciom, które mog by wrotami zaka enia. Tkanka

óknista ulega zgrubieniu i obkurczeniu, utrudniaj cwykonywanie ruchów.Niemo no dostarczenia mi niom dodatkowej ilo citlenu sprawia, e ich si a jest zmniejszona, a zdolno dowysi ku niewielka. Przy d ej trwaj cym okresie niedo-krwienia w ókna mi niowe ulegaj zanikowi i tracswoje w ciwo ci.

W uk adzie nerwowym ju po stosunkowo krótkim czasiedochodzi do zw óknie , obumierania i martwicy. Odczynzapalny, wyst puj cy w którejkolwiek cz ci uk aduoddechowego, prowadzi do znacznej hipowentylacji. Nawetje eli nie ma zaburze w uk adzie kr enia, procesymetaboliczne nie mog przebiega prawid owo, poniewanasycenie tlenem jest niewystarczaj ce i dochodzi do groma-

12

dzenia si dwutlenku w gla. Wydolno uk adu kr enia niema zatem znaczenia, gdy dosz o do zaburzenia wentylacji i naodwrót.

Tkanka czna, b ca podstawow w organizmie ludz-kim, jest równie zasadnicz tkank bior udzia w procesieodnowy. Jej odpowiedzi na odczyn zapalny jest regeneracja.Do procesu regeneracji wykorzystywany jest w óknik, a nad-miar w óknika prowadzi do powstawania zrostów, które ogra-niczaj zakres ruchów i powoduj , e s one bolesne.

Odczyn zapalny w mi niach mo e równie doprowa-dzi do powstania zrostów. Po pierwsze dlatego, e uszkodze-nie w ókien prowadzi do powstania blizny i po drugie -poniewa mi nie s otoczone tkank czn . Obydwa teelementy prowadz do ograniczenia si y i czynno ci mi nia.

Odczyn zapalny w którejkolwiek cz ci uk adu nerwo-wego prowadzi do powstania nieodwracalnych zmian zwyro-dnieniowych (mimo zdolno ci do ograniczonej regeneracji).Dochodzi mo e mi dzy innymi do pora enia wiotkiego lubspastycznego, zaburzenia koordynacji ruchów, zaburzenia czu-cia.

Z powy szych rozwa wynikaj pewne zasadymaj ce zasadnicze znaczenie w rehabilitacji chorego.

1. Utrzymanie lub zwi kszenie wydolno ci uk adu kr e-nia i wymiany pomi dzy p ynem otaczaj cym i tkank .Ma to zasadnicze znaczenie dla prawid owego gojenia si izmniejszenia objawów miejscowych. Pobudzaj c miejscowokr enie i przemian materii, mo na u atwi gojenie, a jedno-cze nie zmniejszy ryzyko powstania zrostów (przez wch o-ni cie nadmiaru wysi ku zapalnego), usun produkty prze-miany materii lub obrz k. Dzi ki temu uzyskuje si zmniejsze-nie bólu i ograniczenia ruchu wywo ane uciskiem i obecno citoksyn.

13

2. Utrzymanie lub zwi kszenie ruchomo ci stawów. Abymóc wykona nawet prosty ruch, staw musi posiada mo liwienajwi ksz ruchomo . Nale y pami ta , e ka dy uraz uszka-dzaj cy jeden staw upo ledza funkcjonowanie innych stawów.Stwarza to bardzo cz sto konieczno leczenia i usprawnianiatak chorych, jak i zdrowych stawów.

3. Utrzymanie lub zwi kszenie si y mi niowej. Ruchomostawów jest ci le zwi zana z si mi niow . Os abienie si ymi ni uniemo liwia wykonanie pe nego ruchu w stawie.Utrzymanie odpowiedniej si y mi niowej i zakresu ruchu wstawach stwarza mo liwo sprawnego poruszania si pacjenta oraz pozwala na wykonywanie niektórych wicze , np.czynnych i czynnych z oporem.

4. Zapewnienie wystarczaj cego oddychania. Nasycenietkanek tlenem ma kolosalne znaczenie dla uzyskania poprawyogólnego stanu zdrowia. wiczenia oddechowe powinno sizatem wykonywa we wszystkich stanach chorobowych, nietylko w chorobach uk adu oddechowego i klatki piersiowej.

5. agodzenie objawów chorobowych. Nale y stara siagodzi takie objawy jak: ból, obrz k, przykurcz, poniewa

czyni one pacjenta niewydolnym, jak równie zaburzaj me-tabolizm i ograniczaj aktywno mi ni i stawów.

6. Zapobieganie powik aniom. Rodzaj powik uzale nio-ny jest od choroby, jednak zawsze nale y pami ta o mo liwo-ci powstania zmian troficznych, zrostów, przykurczów, po-

socznicy, zakrzepów, powik p ucnych itp.

7. Poprawa ogólnego stanu zdrowia. Dotyczy to szczególnieprzewlekle chorych oraz pacjentów w starszym wieku.

14

Obserwacje kliniczne pokazuj , e rzadko choroby prze-biegaj w sposób typowy, tak wi c i post powanie rehabilita-cyjne b dzie wymaga o bardzo indywidualnego podej cia,uzale nionego od wielu parametrów charakterystycznych dladanego pacjenta. Aby dobra optymalny sposób post powaniarehabilitacyjnego, cz stotliwo i czas trwania zabiegów, nie-zb dne jest (poza rozpoznaniem lekarskim) zebranie wnikli-wego wywiadu od pacjenta.

WYWIAD

Wywiad mo emy podzieli na trzy zasadnicze cz ci.1. Informacje sta e ustalone przed masa em, wynikaj ce zobserwacji, zadanych pyta i zapisów w karcie chorobowej:

nazwisko i imi ,wiek i p ,rodzaj wykonywanej pracy w okresie ostatnich pi ciu lat,rozpoznanie oraz choroby towarzysz ce,od kiedy choruje,czy by o wcze niej prowadzone leczenie i z jakim skutkiem,od kiedy pobiera zabiegi w obecnym cyklu leczenia,ilo wykonanych wcze niej masa y,aktualne zlecenie na masa ,stosowane zabiegi wspó towarzysz ce,jak pacjent reaguje na masa i inne zabiegi,jakie s wyniki bada .

Ca y czas obserwujemy pacjenta w celu uzyskania infor-macji na temat jego sprawno ci ogólnej, a szczególnie sposobuporuszania si , stania lub siedzenia.

2. Informacje zmienne okre laj ce stan zdrowia pacjentabezpo rednio przed masa em: temperatura cia a,

15

ci nienie krwi (nale y mierzy przed i po zabiegu),czy nie odczuwa dolegliwo ci sercowych,czy nie ma k opotów z oddychaniem,co si zmieni o, czy pojawi y si b ust pi y jakie dolegli-

wo ci,jak si pacjent czu po poprzednim masa u,czy nie by o k opotów ze stolcem i moczem (przy masa u

pow ok i narz dów jamy brzusznej),ogólne samopoczucie,je eli pacjentem jest kobieta, nale y upewni si , e nie jest

w okresie menstruacji, jak dawno spo ywa posi ek (przy masa u pow ok i narz dów

jamy brzusznej),jaki zabieg by wykonywany bezpo rednio przed przyj ciem

na masa , czy by y podawane jakie zastrzyki, je li tak jakie (istotne w

przypadku podania np. blokady).

3. Informacje dodatkowe.Wszelkie informacje mog ce mie zwi zek z chorob , uzyska-ne od pacjenta w rozmowie prowadzonej podczas masa u, np.:jakie powa niejsze choroby przechodzi ,czy prowadzi aktywny tryb ycia,czy w trakcie ycia mia du o urazów,czy by y wykonywane zabiegi chirurgiczne i dlaczego itp.

CZAS TRWANIA MASA U

Czas trwania masa u uzale niony jest od rodzaju scho-rzenia, wielko ci masowanej powierzchni, aktualnego stanuzdrowia oraz od tego, który to jest zabieg z kolei. Przy uwzgl -dnieniu tych elementów nale y przyj , e czas trwania masa-u cz ciowego wynosi od 10 do 30 minut, a masa u ogólnego

45 do 60 minut.

16

S A MASA U

Si a masa u wzrasta ze wzrostem liczby wykonywanychzabiegów przy uwzgl dnieniu reakcji pacjenta. Reakcja tauzale niona jest od wieku, p ci, zawodu, budowy cia a i stanuzdrowia chorego.

C STOTLIWO ZABIEGÓW

U wi kszo ci pacjentów masa mo na wykonywa co-dziennie. W schorzeniach, w których celem masa u jest korek-cja zniekszta cenia, masa mo e by wykonywany nawet trzyrazy w ci gu dnia.

Je eli ze wzgl du na jednostk chorobow istnieje takapotrzeba, mo na, jako drugi, wykona masa po kinezyterapii.Ten dodatkowy masa po wiczeniach nie mo e jednak obci -

uk adu kr enia i oddechowego. Dopuszczalnymi metoda-mi s tu: masa segmentarny, akupresura lub drena limfatycz-ny, niezale nie od metody zastosowanej w pierwszym masa u.

Je eli chorobie towarzysz zmiany organiczne lub nie-wydolno kr eniowo - oddechowa, cz stotliwo masa ynale y ograniczy do trzech, a nawet dwóch zabiegów natydzie .

Wi cej informacji na temat zasad wykonywania masa uCzytelnik uzyska w ksi kach:

Zborowski A., Drena limfatyczny, Kraków 1995,Zborowski A., Masa klasyczny, Kraków 1996,Zborowski A., Masa segmentarny, Kraków 1996.

17

I. CHOROBY UK ADUODDECHOWEGO

Ka dy odcinek dróg oddechowych mo e ulec zaka eniulub chorobie. Odpowiedzi jest odczyn zapalny. Natychmiastdochodzi do przekrwienia i obrzmienia, które utrudnia wenty-lacj p uc i powoduje niedotlenienie. Je eli taki stan utrzymujesi przez d szy czas, choroba przechodzi w okres przewle-

y, w którym mo e doj do zw óknienia tkanki p ucnej. Wuk adzie oddechowym, a zw aszcza w samych p ucachoznacza to utrat spr ysto ci z mo liwo ci trwa ego ograni-czenia wentylacji. Pogarsza si wymiana gazowa, a to prowa-dzi do niedotlenienia wszystkich tkanek w organizmie. Wnast pstwie tego stanu obserwuje si du m czliwo , os a-bienie mi ni, wady postawy. Wskutek uszkodzenia naczy

osowatych w p ucach dochodzi do przeci enia serca.Oprócz odczynu zapalnego w zaj tej okolicy zwi ksza

si wydzielanie luzu. Wraz z obrzmieniem powoduje toniedro no dróg oddechowych. W pewnych warunkach ist-nieje niebezpiecze stwo formowania si czopów luzowych wwietle drobnych oskrzeli. Cz tkanki p ucnej poni ej miej-

sca zablokowania zapada si , tworz c tzw. niedodm . Je elinie zastosuje si szybko rodków prowadz cych do ponowne-go rozpr enia, zapadni ta cz p uca ulega zw óknieniu iobumarciu. W niektórych przypadkach dochodzi do zropieniai, co za tym idzie, zniszczenia du ych obszarów tkanki p ucnej.

W leczeniu chorób p uc poza rodkami farmakologicz-nymi i zabiegami chirurgicznymi bardzo wa ne jest wie epowietrze, spokój i dobre od ywianie.

18

W leczeniu fizykalnym we wszystkich przypadkach cho-rób narz du oddechowego na plan pierwszy wysuwaj si dwa

ówne zadania:utrzymanie dro no ci dróg oddechowych,zwi kszenie wentylacji.

Utrzymanie dro no ci dróg oddechowych. W warun-kach prawid owych ruchy oddechowe uwalniaj nadmiar lu-zu, który zostaje przesuni ty do g ównego oskrzela. W oskrze-lu g ównym luz wyzwala odruch kaszlu, wskutek czegozostaje on wyrzucony do jamy ustnej i wydalony na zewn trz.W wi kszo ci zaka oskrzelowych i p ucnych, gdy luz jest

sty i lepki, potrzebne s bardziej energiczne rodki ni ruchyoddechowe. Dlatego w leczeniu tych chorób doskona e efektydaj oklepywania i wibracje. Aby te r koczyny by yskuteczne, nale y przy ich wykonywaniu zastosowaodpowiedni pozycj cia a pacjenta - tzw. eniedrena owe.

Zwi kszenie wentylacji. Dla uzyskania maksymalnejwentylacji musz by wykorzystane wszystkie cz ci p uc.Nale y pami ta , e klatka piersiowa mo e si porusza wewszystkich kierunkach (przednio - tylnym, bocznym, w gór iw dó ). Tkanka p ucna, podobnie jak mi niowa, jest zdolna doprzerostu, je eli obci a si j dodatkow prac . Tak wi cnawet w przypadku zw óknienia pewnej cz ci p uc po zasto-sowaniu wicze oddechowych, mo na uzyska zwi kszeniewentylacji.

Dla celów dydaktycznych choroby uk adu oddechowegomo na podzieli na:

choroby nosa i gard a,choroby drzewa oskrzelowego,choroby p uc i op ucnej.

19

Z chorobami górnych dróg oddechowych jako masa y-ci mamy niewiele do czynienia, natomiast w chorobach oskrze-

li, p uc i op ucnej fizjoterapia odgrywa bardzo wa rol .

Z punktu widzenia patogenezy wyodr bnia si :niewydolno wentylacyjn typu restrykcyjnego,niewydolno wentylacyjn typu obturacyjnego.

Niewydolno oddechowa wentylacyjna typu restryk-cyjnego charakteryzuje si zmniejszon rozszerzalno ci od-dechow p uc w wyniku:

uszkodzenia ciany klatki piersiowej (mi ni i elemen-tów kostnych),

zmian w op ucnej (zapalenie wysi kowe, zrosty), zmian w mi szu p ucnym (zmiany gru licze, mar-

sko , rozstrzenie oskrzeli, rozedma).

Niewydolno oddechowa wentylacyjna typu obtu-racyjnego charakteryzuje si czynno ciowym lub organicz-nym zw eniem oskrzeli wyst puj cym m.in. w stanach zapal-nych oskrzeli, dychawicy oskrzelowej, rozedmie.

Wyró niamy jeszcze niewydolno oddechow wen-tylacyjn mieszan (restrykcyjn i obturacyjn jednocze nie)wyst puj w rozstrzeni oskrzeli czy rozedmie p uc.

20

l. PRZEWLEK Y NIE YT OSKRZELI(BRONCHITIS CHRONICA)

Przewlek e zapalenie oskrzeli nale y do najpospolit-szych chorób uk adu oddechowego. Najcz ciej atakuje osobypo 40 roku ycia i ma tendencje do nawrotów w zimie.Zapadaj na nie równie dzieci, u których zapaleniu towarzy-szy przerost migda ka gard owego i powi kszenie migda kówpodniebiennych. U osób doros ych mo e wyst powa po gry-pie. Cz ciej zapadaj na nie m czy ni ni kobiety.

Przyczyn zapalenia oskrzeli bywa dwoinka zapaleniauc, pa eczka Pfeiffera.

Czynnikami usposabiaj cymi s :Nawracaj ce napady ostrego nie ytu, które maj ten-

dencj do przechodzenia w stan przewlek y.Wyst powanie chorób p uc, serca, nerek i innych, w

których utrudniony jest powrót krwi ylnej do serca.Infekcje zatok obocznych nosa, gard a lub migda ków.Ch odny i wilgotny klimat. Py y, gazy, dymy, które mog si przyczynia do

wywo ania zapalenia lub zaostrza proces chorobowy.

ona luzowa wy cie aj ca oskrzela mo e ulega zgru-bieniu lub zanikowi. W obu przypadkach komórki i gruczo yzanikaj i ostatecznie ulegaj zniszczeniu. W wi kszych oskrze-lach wytwarza si g sty, lepki luz. Pocz tkowo jest go du o,jednak w miar post puj cego zwyrodnienia komórek jegoilo si zmniejsza. W ókna b ony mi niowej ulegaj zaniko-wi i zwyrodnieniu. W ten sposób dochodzi do os abienia cianoskrzeli i ich rozci gni cia. Mo e to doprowadzi do tzw.rozstrzeni oskrzeli.

21

W ka dym przypadku utrudniony jest wydech. Wskutekutrudnionego oddychania i ustawicznego kaszlu tkanka p ucnaz czasem ulega rozci gni ciu. Stan taki nazywamy rozedm .Zmiany te nie pozostaj bez wp ywu na serce i uk ad kr enia.Ustawiczny kaszel obci a serce. W ci kich przypadkachprzy wspó istnieniu rozedmy wiele naczy w osowatych w

ucach ulega zamkni ciu. W zwi zku z tym prawa komoramusi wykonywa wi ksz prac , by przepompowa krewprzez zmniejszon ilo naczy . Prowadzi to do przerostu irozszerzenia cian tej komory. W wyniku tych zmian zwi kszasi ci nienie w uk adzie ylnym z nast powym zastojem wuk adzie y wrotnej.

Wyra nymi objawami i dolegliwo ciami s :Kaszel, który pojawia si szczególnie w zimie, jest

coraz bardziej uporczywy i z ka dym rokiem trwa d ej, wreszcie utrzymuje si przez ca y rok. Zwykle najsil-

niejszy jest w nocy i wczesnym rankiem.wiszcz cy oddech i zw enie wiat a oskrzeli (szcze-

gólnie rano).Plwocina sk pa lub obfita.Duszno objawiaj ca si szczególnie przy wysi ku,

np. wychodzeniu po schodach.

Stosowane zabiegi

W leczeniu istotnym czynnikiem jest ciep o, jednak nienale y przegrzewa chorego zbyt ciep o ubieraj c lub pozosta-wiaj c w przegrzanym, nie wietrzonym pomieszczeniu. Chorypowinien uprawia regularnie wiczenia i mie dostatecznilo snu.

Stosuje si leki u atwiaj ce odkrztuszanie plwociny wci gu dnia i u mierzaj ce kaszel w nocy. W razie potrzebypodaje si antybiotyki i rodki rozkurczaj ce oskrzela.

22

OKRES OSTRY

Fizykoterapia

W ramach fizykoterapii stosuje si inhalacje:z antybiotyków (jedynie w zak adach zamkni tych

by zdrowia),z leków dzia aj cych rozkurczowo,z leków dzia aj cych rozrzedzaj co na wydzielin

oskrzeli oraz u atwiaj cych jej odkrztuszanie,z leków dzia aj cych wykrztu nie,z leków dzia aj cych przeciwzapalnie i przeciwuczule-

niowo.Dodatkowo stosuje si naturalne wody mineralne (kura-

cja pitna), promieniowanie podczerwone i diatermi krótkofa-low .

Masa

W tym okresie choroby masa u nie wykonuje si .

Kinezyterapia

W tym okresie choroby nie wykonuje si wicze .

OKRES PRZEWLEK Y

Fizykoterapia

Stosuje si inhalacje jak w stanie ostrym oraz elektroae-rozole, promieniowanie podczerwone, promieniowanie nad-

23

fioletowe, pr dy interferencyjne, diatermi krótkofalow , dia-termi mikrofalow , ultrad wi ki, magnetoterapi , zabiegiwodne, k piele solankowo - jodowo - bromowe, kuracj pitn .

Masa

Celem stosowanego masa u jest:uelastycznienie mi ni oddechowych,pobudzenie i u atwienie usuwania zalegaj cego luzu,pobudzenie o rodków czuciowo-ruchowych systemu regula-

cji aparatu wykonawczego w uk adzie oddechowym,pog bianie fazy wydechu.

Mo emy wyró ni dwa sposoby post powania.

Pierwszy sposób - masa segmentarny.W przewlek ym zapaleniu oskrzeli pod wp ywem masa-

u segmentamego obserwuje si zwi kszenie odkrztuszania,rozrzedzenie g stej plwociny i popraw swobody oddychania.Rozlu nienie napi tych mi ni oraz stwardnie tkanki cznejusuwa podra nienia kaszlowe. Stosujemy post powanieomówione w ksi ce pt. Masa segmentarny", wyd. II, wrozdziale Masa w chorobach dróg oddechowych", str. 156.

W l ejszych przypadkach mo na zastosowa drugi spo-sób - masa klasyczny. Zabieg najlepiej wykonywa w u e-niu drena owym (Rys. 1). Stosujemy opracowanie rozlu niaj -ce napi cia mi niowe w obr bie grzbietu i klatki piersiowej.W masa u stosujemy: g askania, rozcierania, ugniatanie pod -ne, du o oklepywa eczkowych i miote kowych, a nawetpó pi stkowych (w celu odflegmienia), oraz wibracj w prze-strzeniach mi dzy ebrowych. Na zako czenie zabiegu do -czamy chwyt spr ynowania klatki piersiowej" z masa usegmentamego.24

Rys. 1. U enia drena owe przy masa u

Kinezyterapia

Zadaniem kinezyterapii jest:enie do odkrztuszenia i wydalenia luzu,

poprawa wentylacji p uc (pog bienie fazy wydechu),poprawa ruchomo ci klatki piersiowej,odci enie pracy serca.

25

Rys. 2. Segmenty p uca prawego:1. segment szczytowy,2. segment tylny,3. segment przedni,4. segment boczny,5. segment przy rodkowy,6. segment szczytowy p ata dolnego,7. segment podstawny tylny,8. segment podstawny boczny,9. segment podstawny przy rodkowy (sercowy),10. segment podstawny przedni

26

Rys. 3. Segmenty p uca lewego:1. segment szczytowo - tylny (dwucz ciowy),2. segment przedni,3. segment j zyczkowy górny,4. segment j zyczkowy dolny,5. segment szczytowy p ata dolnego,6. segment podstawny przy rodkowy (sercowy),7. segment podstawny przedni,8. segment podstawny boczny,9. segment podstawny tylny

27

UMIEJSCOWIENIE ZMIAN

ENIE CHOREGO.

aty górnesegmenty szczytowe

pozycja siedz ca lub pó siedz ca z rotacj na bok lub dc przodu,w zale no ci od umiejscowienia zmian

aty górnesegmenty przednie

enie p asko na plecach lub z lekk rotacj na bokprzeciwny przy jednostronnym umiejscowieniu zmian

aty górnesegmenty tylne

enie przy zmianach jednostronnych na bokuprzeciwnym z rotacj do przodu pod k tem 45 stopni

at rodkowy(p uco prawe)

enie poziome na plecach z rotacj tu owia w lewo o 45stopni, z pod on poduszk pod bok prawy od opatki dobiodra, ko czyny dolne uniesione pod k tem oko o 12 stopninad kiem

zyczek(p uco lewe)

enie na plecach z rotacj tu owia w prawo o 45 stopni zpod on poduszk pod lewy bok od opatki do biodra,ko czyny dolne uniesione pod k tem oko o 12 stopni nad

kiem

aty dolne(segmentyszczytowe -Nelsona)

enie na brzuchu, poduszka znajduje si podpodbrzuszem (ewentualnie z lekk rotacj na bok przeciwnyprzy jednostronnym umiejscowieniu zmian)

aty dolnesegmentypodstawne przednie

enie na wznak (ewentualnie z lekk rotacj na bokprzeciwny przy jednostronnym umiejscowieniu zmian),ko czyny dolne ugi te w stawach kolanowych i uniesione pod

tem oko o 18 stopni nad kiem

aty dolnesegmentypodstawne boczne

enie na boku przeciwnym, ko czyny dolne uniesione podtem oko o 18 stopni nad kiem, poduszka po ona pod

pacjentem pomi dzy biodro i dolne ebra

aty dolnesegmentypodstawne tylne

enie p askie na brzuchu (z ewentualn rotacj na boprzeciwny przy jednostronnym umiejscowieniu zmian),ko czyny dolne uniesione o oko o 18 stopni nad kiem

Tab. 1. Wykaz pozycji drena u u eniowego w zale no ci odumiejscowienia zmian chorobowych.

28

Zadania te realizuje si przez stosowanie drena u u e-niowego w odpowiedniej pozycji, zale nej od umiejscowieniazmian (Tab. 1). Chory powinien przebywa w tym u eniu 3razy dziennie po 1 godzinie lub 4-6 razy dziennie po pógodziny.

Ponadto stosuje si nauk oddychania dolno ebrowegoi przeponowego oraz wiczenia zmierzaj ce do rozlu nieniami ni mi dzy ebrowych zewn trznych, a tak e wiczeniaogólnousprawniaj ce.

2. ROZSTRZENIE OSKRZELI(BRONCHIECTASIS)

Choroba polega na sta ym rozszerzeniu cian mniej-szych oskrzeli i oskrzelików z powstawaniem workowatychrozszerze , w których zatrzymuje si wydzielina luzowa(Rys.4). Wydzielina ta ulega zaka eniu. Choroba charaktery-zuje si odpluwaniem obfitej luzowo-ropnej plwociny. Naj-cz ciej choruj na t chorob m czy ni w wieku 20 - 40 lat.

Choroba jest nast pstwem innych chorób oskrzeli lubuc, a w szczególno ci:

Przewlek ego nie ytu oskrzeli i rozedmy. Kaszel inieustannie utrudniony wydech (przez zw enie prze-wodu) przyczyniaj si do dalszego rozci gni cia ju itak os abionej ciany mi niowej.

Niedodmy i zw óknienia p uc. Tkanka w óknista kur-czy si i tworzy lity obszar w p ucach, poci gaj c os a-bione z powodu zwyrodnienia b ony mi niowe cianyoskrzeli i utrzymuj c je w stanie rozci gni tym. W tensposób powstaj si y skierowane w przeciwne strony,dzia aj ce pomi dzy zw óknia a i zdrow tkank p ucn ,co prowadzi do dalszego rozszerzania si oskrzeli (Rys.5).

29

Guzów lub t tniaka, który uciska i zamyka wiat ooskrzeli.

Odoskrzelowego zapalenia p uc.Gru licy.Infekcji wirusowej przebytej w dzieci stwie. Proces

chorobowy os abia cian mi niow oskrzeli,które wskutek jednej z wy ej wymienionych przyczyn ulegajrozszerzeniu.

Powstaj cy stan zapalny ciany oskrzelowej

prowadzi do dalszegoos abienia, rozszerzania,a niekiedy owrzodzeoskrzeli. Na miejscu na

onka migawkowego rozwijasi nab onek p aski,co jeszcze bardziej utrudniausuwanie luzu z

uc. ciany rozszerzeulegaj przekrwieniu i

Rys. 4 mog wyst pi krwawie-nia. Rozstrzenie oskrzeli mo e

obejmowa ka cz p uc, najcz ciej jednak zaj tebywaj p aty dolne. Ruchomo klatki piersiowej jestupo ledzona, a je eli proces chorobowy jest jednostronny,mo e doj do skrzywienia bocznego kr gos upa, wkl cizwróconego ku stronie chorej. Podstawowe objawy idolegliwo ci:

ytki oddech, duszno i sinica,cz cy kaszel i krwioplucie,

wykrztuszanie du ej ilo ci luzowo-ropnej plwociny,cuchn cy oddech,ogólne znu enie i os abienie,

30

zmiany radiologiczne i szmery oddechowe,palce u rak i nóg przybieraj kszta t pa eczko waty.

Choroba post puje powoli, dobrze reaguje na leczeniefarmakologiczne i fizykalne, jednak mo e si sko czy po-wstaniem serca p ucnego i niewydolno ci prawokomorow .

Rys. 5. A - Prawid owe oskrzelka ko cowe przechodz ce wprzewody p cherzykowe i p cherzyki p ucne,

B - Zniekszta cenia wywo ane procesem w óknienia

Stosowane zabiegi

Celem stosowanego leczenia fizykalnego jest zwalcza-nie zaka enia, os abienie kaszlu oraz zmniejszenie ilo ci wy-krztuszanej wydzieliny. Leczenie fizykalne jest przeciwwska-zane przy wyst powaniu krwioplucia, w stanach po przebytymkrwotoku p ucnym i u pacjentów z rozstrzeniem na tle zmiannowotworowych.

Fizykoterapia

Stosuje si inhalacje: z antybiotyków,

31

z leków rozszerzaj cych oskrzela,z leków rozrzedzaj cych wydzielin oskrzeli.

Poza tym mo na wykonywa diatermi krótkofalowdiatermi mikrofalow i magnetoterapi .

Masa

W masa u mo emy wyró ni dwa sposoby post powania.

Pierwszy sposób polega na wykonaniu masa u segmen-tarnego jak w chorobach dróg oddechowych wraz ze spr yno-waniem klatki piersiowej ( Masa segmentarny", wyd II,str.156).

Drugi sposób post powania polega na wykonaniu ma-sa u klasycznego w u eniu drena owym.

Opracowujemy grzbiet i klatk piersiow stosuj c: g a-skania, rozcierania, ugniatania poprzeczne i pod ne, oklepy-wania ( eczkowe), wibracj w okolicy segmentów zaj tychprocesem chorobowym i delikatne roztrz sania.

Na zako czenie masa u mo na wykona chwyt spr y-nowania klatki piersiowej" z masa u segmentarnego.

Kinezyterapia

Najwa niejsz cz ci post powania usprawniaj cegojest drena u eniowy. wiczenia wykonujemy jak w prze-wlek ym zapaleniu oskrzeli, do czaj c wiczenia oddechucelowanego. Polega on na tym, e prowadz cy wiczenia

adzie r na klatce piersiowej w okolicy chorego segmentui stawia opór w fazie wdechu, zmuszaj c pacjenta do intensyw-niejszego oddychania tym segmentem.

32

W przypadku leczenia chirurgicznego zarówno post po-wanie w masa u, jak i kinezyterapii jest takie jak po zabiegachtorakochirurgicznych.

3. DYCHAWICA OSKRZELOWA(ASTHMA BRONCHIALE)

Dychawica oskrzelowa jest chorob alergiczn . Polegana napadowym wyst powaniu duszno ci (utrudniony i niesku-teczny wydech) wywo anej skurczem mi niówki oskrzeli-ków wskutek podra nienia b ony luzowej przez substancje,na które chory jest uczulony. Choroba wyst puje cz ciej u

czyzn ni u kobiet. Alergenem mog by substancje zpowietrza (py ki ro lin, traw i kwiatów, pierze, sier ) lubsubstancje spo ywane, przede wszystkim bia ka (jaja, mleko,mi so, kraby).

W czasie napadu obserwuje si skurcz mi ni g adkichoskrzelików oraz obrzmienie b ony luzowej, któremu towa-rzyszy zwi kszone wydzielanie luzu.

W dychawicy oskrzelowej oskrzeliki pozostaj w stanieskurczu, wskutek czego wiat o przewodów oddechowych jestznacznie zmniejszone. Wdech jest stosunkowo atwy, gdyci nienie w klatce piersiowej jest niskie i wy sze ci nienieatmosferyczne powoduj e rozpr enie oskrzelików rozci gaj cmi nie i zmniejszaj c ich skurcz. Podczas wydechu natomiastci nienie w klatce piersiowej wzrasta. Mo e nawet doj dozaci ni cia oskrzelików. Do p uc zostaje wpuszczona du ailo powietrza, za tylko niewielka jego ilo mo e zostawypchni ta na zewn trz. P uca ulegaj rozd ciu.

Napad wyst puje z regu y w nocy. Chorego budzi uczu-cie duszenia si . Stan taki ko czy si gwa townym atakiemkaszlu. Atak mo e trwa od kilku minut do kilku godzin.

33

U ludzi z przewlek dychawic oskrzelow wyst pujetendencja do ukszta towania si klatki piersiowej beczkowa-tej" z uniesionymi ebrami, wysokimi barkami i wydatnymiprzednimi mi niami szyi. Ruchomo klatki piersiowej jestupo ledzona, a oddech powierzchowny. Chory oddycha wy-

cznie górn cz ci klatki piersiowej.

Stosowane zabiegi

OKRES NAPADU

Podstawowym warunkiem leczenia jest ustalenie i wye-liminowanie alergenu.

Fizykoterapia

W czasie ataku celem post powania jest jak najszybszeprzerwanie duszno ci. Stosuje si inhalacje ze rodków roz-szerzaj cych oskrzela i tlenu, leków rozrzedzaj cych wydzie-lin oskrzelow i leków dzia aj cych przeciwuczuleniowo iprzeciwskurczowo.

Stosuje si równie ultrad wi ki, promieniowanie nad-fioletowe, k piele r k i nóg (gor ce lub o zmiennej temperatu-rze).

Masa

W okresie napadu masa u nie wykonujemy. Jedynmo liw do wykonania form r koczynów jest masa punktóww kierunkach zaznaczonych na rysunkach: 6, 7, 8, 9. Sposóbwykonywania masa u punktów zosta przedstawiony w cz cipierwszej na str. 74 (Rys.5).

34

Rys. 6Rys. 7

35

Rys. 8

Rys. 9

36

Kinezyterapia

W czasie trwania napadu stosuje si tylko i wy czniepozycje rozlu niaj ce, których uczymy chorego w okresiemi dzynapadowym.

1 .Siad okraczny na krze le twarz do oparcia. Ramionazgi te spoczywaj na oparciu, g owa oparta bokiem naramionach.

2.Siad rozkroczny na pi tach ze skrzy owanymi ramionamiopartymi na siedzeniu krzes a, g owa zwrócona w bok,oparta na przedramionach. Chory powinien wykonywaswobodne wydechy przez usta z one jak do gwizdania lubwymawia dowolne s owa.

OKRES MIEDZYNAPADOWY

Celem stosowanych w tym okresie zabiegów jest:obni enie patologicznej wra liwo ci oskrzeli i p che-

rzyków p ucnych na alergeny wewn trzpochodne,dzia anie odczulaj ce,zwi kszanie ogólnej odporno ci.

Fizykoterapia

W okresie mi dzynapadowym stosujemy: promienio-wanie podczerwone, promieniowanie nadfioletowe, elektro-stymulacj przepony, pr dy diadynamiczne, pr dy interferen-cyjne, pr dy sinusoidalne modulowane, diatermi krótkofalo-

, diatermi mikrofalow , ultrad wi ki, inhalacje, aerojono-terapi , magnetoterapi , kuracje pitne, saun , natryski desz-czowe i wachlarzowe na klatk piersiow .

37

Masa

Wyró niamy dwa sposoby post powania.Sposób pierwszy polega na stosowaniu masa u seg-

mentarnego jak w chorobach dróg oddechowych (patrz Ma-sa segmentarny", wyd II, str.156). Przez oko o 10 zabiegównie wykonujemy spr ynowania klatki piersiowej.

W dychawicy oskrzelowej zmiany odruchowe upodab-niaj si do punktów maksymalnych. Przy stosowaniu masa ucz sto i nasilenie napadów ulegaj prawie zawsze zmniej-szeniu, a w du ej ilo ci przypadków udaje sieje powstrzyma .U dzieci zaleca si wykonanie wibracji mi niówki nosa jakotechniki dope niaj cej zabieg.

Drugim sposobem post powania jest wykonywanie ma-sa u klasycznego rozlu niaj cego mi nie oddechowe. Opra-cowujemy grzbiet i klatk piersiow , obr cz barkow , szyj ikark. Szczególn uwag nale y zwróci na obni enie napimi niowych, stosuj c g askania, rozcierania, ugniataniapod ne i uciski punktowe (w przestrzeniach mi dzy ebro-wych przy kr gos upie i przy mostku (Rys. 10), kresy karkowejdolnej oraz wa ów mi ni czworobocznych (Rys. 11).

Je eli masa jest stosowany tylko jako korekta wadypostawy, nale y zwróci uwag na wzmocnienie mi ni grzbietui brzucha oraz obni enie napi pasa barkowego.

Kinezyterapia

Stosujemy odpowiednie grupy wicze :W celu rozlu nienia mi ni w obr bie klatki piersio-

wej, obr czy barkowej, szyi i karku.W celu korekcji postawy (obni pas barkowy i

wci ga brzuch, oduczy garbienia si ).

38

Rys. 10

Rys. 11

39

Zaj cia sportowo-rekreacyjne, przede wszystkim p y-wanie w ciep ej wodzie.

wiczenia oddechowe z nauk kontrolowania oddy-chania.

wiczenia oddechowe wszystkimi torami.

4. ROZEDMA P UC(EMPHYSEMA PULMONUM)

Choroba polega na utracie spr ysto ci tkanki p ucnej irozszerzeniu lejków oraz p cherzyków p ucnych. W wynikutych zmian utrudniony jest wydech.

Wyró niamy dwa rodzaje rozedmy.1. Rozedma mi dzyzrazikowa, w której dochodzi do

kni p cherzyków p ucnych (przy kaszlu lub wysi ku). Wefekcie powietrze przez p kni te p cherzyki przedostaje si dotkanki ródmi szowej. Jest to tzw. odma chirurgiczna lubmi dzyzrazikowa.

2. Rozedma p cherzykowa, w której dochodzi do roz-ci gni cia i utraty spr ysto ci p cherzyków. Mo emy wyró -ni trzy postacie tej rozedmy:

Rozedma zast pcza (wdechowa). Wyst puje w p ucu,gdy drugie jest nieczynne np. z powodu zw óknienia lubmarsko ci. Rozedma starcza (zanikowa). Wyst puje w wieku

podesz ym wskutek zaniku p cherzyków p ucnych. Rozedma przerostowa (wydechowa). Polega na rozsze-

rzeniu p cherzyków p ucnych i utracie ich spr ysto ci,w efekcie czego utrudniony jest wydech. Z t postacimamy najcz ciej do czynienia.Przyczynami rozedmy mog by : wrodzone os abienie lub niedobór w ókien spr ystych

40

w cianach oskrzelików, lejków i p cherzyków,os abienie cian p cherzyków przez kaszel i utrudniony

wydech w nie ytach oskrzelowych,powtarzaj ce si napady dychawicy,os abienie zwi zane z wykonywanym zawodem (dmu-

chanie szk a, gra na instrumentach d tych). Wszystkiete przyczyny mog prowadzi do powstania

zmian patologicznych. Rozd cie p cherzków p ucnych pro-wadzi do zaniku przegród pomi dzy s siaduj cymi komorami,co powoduje, e cz si one ze sob . Naczynia w osowateoplataj ce p cherzyki p ucne tak e ulegaj rozci gni ciu iostatecznie zarastaj , a to jest powodem przeci enia prawejpo owy serca. Wszystko to prowadzi do niedostatecznej wy-miany gazowej, co odbija si na ogólnym stanie ut enowaniatkanek.

Wskutek ustalenia klatki piersiowej w pozycji wdecho-wej mo e dochodzi do przekrwienia narz dów jamy brzu-sznej . Dochodzi równie do zmiany kszta tu klatki piersiowej.

ebra podnosz si , a barki przyjmuj nienaturalnie wysokpozycj . Powstaje klatka piersiowa beczkowata".

Z powodu utraty ruchomo ci klatki piersiowej i tymsamym sp ycenia oddechu zmniejsza si dzia anie ss ce.

Podstawowymi objawami rozedmy p uc s :Duszno . Faza wdechu jest szybka i krótka, wydech

jest znacznie wyd ony. Pocz tkowo wyst puje to tyl-ko przy wysi ku, pó niej objaw ten utrzymuje si nawetw spoczynku.Sinica. Pojawia si w zaawansowanym okresie choroby

i jest wynikiem niedostatecznej wymiany gazowej.Os abienie. Chory czuje si zm czony. Mog wyst pi

wyra ne objawy sercowe.

41

Stosowane zabiegi

Celem stosowanych zabiegów jest przede wszystkim:udro nienie oskrzeli,poprawa wentylacji p uc,poprawa wymiany gazowej.

Do leczenia fizykalnego kwalifikuj si jedynie przy-padki rozedmy p uc wywo anej przewlek ymi nie ytami oskrze-li, dychawic oskrzelow oraz pylic p uc.

Fizykoterapia

Stosuje si inhalacje, elektroaerozole, promieniowaniepodczerwone, promieniowanie nadfioletowe, pr dy interfe-rencyjne, diatermi krótkofalow , diatermi mikrofalow , ultra-

wi ki, magnetoterapi , zabiegi wodne, k piele solankowo -jodowo - bromowe, kuracj pitn .

Masa

Celem stosowania masa u jest uruchomienie klatki pier-siowej i u atwienie oddychania, a szczególnie wydechu. Cz -stotliwo , intensywno i czas trwania masa u nale y dosto-sowa do wydolno ci sercowo - kr eniowej ogólnej i aktual-nej (w chwili masa u).

Mo emy wyró ni dwa sposoby post powania.Pierwszy sposób - masa segmentarny.

W przewlek ej rozedmie p uc zaj te s te same strefy cow dychawicy oskrzelowej. Nie nale y zapomina o ogólnymzesztywnieniu klatki piersiowej wskutek wzmo onego napi -cia mi ni mi dzy ebrowych. Dopiero usuni cie tych stanówumo liwia prowadzenie gimnastyki oddechowej. Wynik le-

42

czenia uzale niony jest od zmian cznotkankowych w p u-cach i jest on znacznie lepszy w przypadkach wie ych ani eliw utrwalonych rozedmach. Rozlu nienie napi tych mi nioraz stwardnie tkanki cznej usuwa podra nienia kaszlowe.Stosujemy post powanie omówione w ksi ce pt. Masasegmentarny", wyd. II, w rozdziale Masa w chorobach drógoddechowych", str. 156.

Chwyt spr ynowania klatki piersiowej" wykonujemydopiero po odzyskaniu elastyczno ci klatki piersiowej.

W l ej szych przypadkach mo na zastosowa drugi spo-sób - masa klasyczny. Wykonujemy masa rozlu niaj cynapi cia mi niowe w obr bie grzbietu i klatki piersiowej.

W masa u stosujemy: g askania, rozcierania, ugniataniepod ne i delikatne roztrz sanie.

Je eli wydolno chorego si poprawia, mo na do czyoklepywania i wibracj klatki piersiowej. Przy dalszej popra-wie stanu zdrowia mo na do czy chwyt spr ynowaniaklatki piersiowej".

Kinezyterapia

Stosuje si :nauk oddychania dolno ebrowego i przeponowego,wiczenia zmierzaj ce do rozlu nienia mi ni mi dzy-

ebrowych i uelastycznienia klatki piersiowej,wiczenia ogólnousprawniaj ce.

wiczenia nale y prowadzi ostro nie i z niewielkilo ci powtórze .

U chorych w starszym wieku ze zmianami w tkanceucnej i w sercu mo na prowadzi wiczenia jak w przypad-

kach kardiochirurgicznych.

43

5. ZAPALENIE P UC P ATOWE(PNEUMONIA LOBARIS)

Jest to zapalenie tkanki p ucnej jednego lub obu p ucwywo ane przez dwoink zapalenia p uc. Czasem przyczynbywaj równie gronkowce, paciorkowce i wirus grypy. Zapa-lenie p uc p atowe najcz ciej wyst puje u dzieci poni ej 10roku ycia oraz u ludzi w wieku podesz ym. Mo e jednakwyst pi w ka dym wieku.

Czynnikami usposabiaj cymi s :niedo ywienie,os abienie z powodu innych chorób,wszystkie czynniki zmniejszaj ce odporno organi-

zmu.Czynnikami wywo uj cymi mog by :

ozi bienie cia a,wyczerpanie po gwa townym wysi ku,operacja (powik anie pooperacyjne),zapalenie p uc odoskrzelowe.

Zaj te mo e by jedno lub oba p uca, a w nich jeden lubkilka p atów. Je eli zaj te jest jedno p uco, to najcz ciejprawe. Zmiany polegaj pocz tkowo na przekrwieniu, a pó -niej wype nieniu si w óknikowym wysi kiem. Po tym okresienast puje okres zdrowienia. Skrzepy w óknika pod dzia aniemenzymów ulegaj rozpuszczeniu i zamieniaj si w substancj

ynn , która cz ciowo zostaje wykrztuszona na zewn trz, acz ciowo wch oni ta i wydalona przez nerki. Dzi ki istnieniuantybiotyków choroba w wi kszo ci przypadków jest atwa dowyleczenia i nie wymaga zabiegów fizykalnych. Potrzeba takaistnieje natomiast przy wyst pieniu powik . Nale onewprawdzie do rzadko ci, jednak mo e utrzymywa si zapale-nie op ucnej, czasem rozwija si ropniak czy ropie p uc.

44

Po zapaleniu op ucnej cz sto dochodzi do bocznegoskrzywienia kr gos upa.

Poza mog cymi wyst pi powik aniami zdarza si , eniektórzy powracaj do zdrowia bardzo wolno (przeci ga sirozpuszczanie skrzepów w óknika) i leczenie fizykalne jestkorzystne.

W razie stwierdzenia wzrostu temperatury, przyspiesze-nia t tna lub jakichkolwiek niepokoj cych objawów leczeniefizykalne nale y natychmiast przerwa .

Stosowane zabiegi

Cel leczenia fizykalnego jest nieco inny ni w przypad-kach dot d opisanych. Przede wszystkim musimy doprowa-dzi do rozpr enia zaj tej tkanki p ucnej. Nale y to wykony-wa jednak bardzo ostro nie, zw aszcza we wczesnym okre-sie, aby nie doprowadzi do rozrywania si lub uszkodzeniatkanki p ucnej.

Ponadto mo e zaj konieczno leczenia bocznegoskrzywienia kr gos upa oraz ogólnego wzmocnienia organi-zmu pacjenta.

Przed przyst pieniem do zabiegów musimy skontrolo-wa temperatur , szybko t tna i oddechu.

OKRES I (NARASTANIA WYSI KU)

Fizykoterapia

Mo na stosowa promieniowanie podczerwone, pro-mieniowanie nadfioletowe, diatermi krótkofalow , diatermimikrofalow .

45

Masa

W tym okresie nie wykonujemy masa u.

Kinezyterapia

Z zabiegami wkraczamy bardzo wcze nie. Stosujemy tuprzede wszystkim u enie w pozycjach przeciwwzrostowych (np. wg Bruce'a (Tab.2)). Pozycje te nale yzmienia co 20 - 30 minut. Nale y równie nauczy choregope nego rozlu nienia mi ni w pozycji le cej.

OKRES II (UST POWANIA WYSI KU)

Fizykoterapia

Stosuje si : promieniowanie podczerwone, promienio-wanie nadfioletowe, diatermi krótkofalow , diatermi mikro-falow i magnetoterapi .

Masa

Do masa u przyst pujemy po prze omie choroby, chybae lekarz prowadz cy zadecyduje inaczej.

W tym okresie mo emy wykonywa tylko i wy czniemasa segmentamy. Masa segmentamy u atwia odkrztusza-nie, poprawia zmniejszon elastyczno klatki piersiowej iwp ywa uspokajaj co na uk ad nerwowy i kr enia.

Stosujemy post powanie omówione w ksi ce pt. Ma-sa segmentamy", wyd. II, w rozdziale Masa w chorobachdróg oddechowych", str. 156.

W tym okresie nie wykonujemy chwytu spr ynowaniaklatki piersiowej".

46

Pozycja Opis u enia

Po enie ci leboczne

owa le y na ma ej poduszce,ko czyny górne lekko zgi te u one

przed klatk piersiow ko czynydolne s ugi te w stawachbiodrowych, mi nie rozlu nione

Po enie z obrotem doprzodu

owa le y na ma ej poduszce, tu ówzwrócony nieco ku przodowi, ko czynagórna po stronie chorej zwisa w dó(lub jest podgi ta pod klatkpiersiow ), ko czyna górna po stroniezdrowej jest u ona wzd tu owia,ko czyny dolne s ugi te w stawachbiodrowych, mi nie rozlu nione

Po enie z obrotem doty u

owa le y na ma ej poduszce, tu ówjest odgi ty ku ty owi (bez pe negooparcia pleców), ko czyna górnastrony chorej odwiedziona i zgi ta wstawie okciowym spoczywa napoduszce, ko czyna górna po stroniezdrowej u ona jest wzd tu owia,ko czyny dolne s ugi te w stawachbiodrowych, mi nie rozlu nione

Tab. 2. U enia przeciwwzrostowe wg Bruce'a.

Kinezyterapia

W II okresie (5-10 dni po ust pieniu wysi ku) nale ywiczy oddychanie przeponowe z ugi tymi ko czynami dol-

nymi. W wiczeniach przechodzi si stopniowo od oddechówwolnych do wicze z dawkowanym oporem.

OKRES III (REKONWALESCENCJA)

Fizykoterapia


Masa

Celem stosowanego masa u jest:przywrócenie sprawno ci ruchowej eber,przywrócenie prawid owej czynno ci mi ni oddecho-

wych,poprawa ukrwienia w obr bie klatki piersiowej,zapobieganie powstaniu zrostów.

W masa u mo na wyró ni dwa sposoby post powania.

Pierwszy sposób - post powanie segmentarne. Stosuje-my post powanie omówione w ksi ce pt. Masa segmentar-ny", wyd. II, w rozdziale Masa w chorobach dróg oddecho-wych", str. 156. W miar poprawy stanu zdrowia do czamychwyt spr ynowania klatki piersiowej".

48

Drugi sposób - post powanie klasyczne. W masa unale y zwróci szczególn uwag na rozlu nienie mi ni mi -dzy ebrowych i prostowników grzbietu w odcinku piersio-wym. Stosujemy g askania, rozcierania, ugniatania pod ne idelikatne roztrz sanie.

W miar poprawy stanu zdrowia nale y do czy wibra-cj (w przestrzeniach mi dzy ebrowych i ca ej klatki piersio-wej) wykonywan przy pog bionym wdechu i pog bionymwydechu pacjenta oraz oklepywanie eczko we i spr yno-wanie klatki piersiowej".

W tym okresie nale y zaj si równie korekcj bocz-nego skrzywienia kr gos upa. (Post powanie omówione wcz ci pierwszej w rozdziale pt. Zniekszta cenia kr gos upa",str. 255).

Kinezyterapia

Zadaniem kinezyterapii jest zapobieganie wytworzeniusi zrostów op ucnowych, wzmocnienie przepony, rozci ga-nie powsta ych zrostów op ucnej, poprawa i utrzymanie rucho-mo ci klatki piersiowej, poprawa wydolno ci oddechowej,korekcja wady postawy. Wprowadzamy wiczenia ogólnou-sprawniaj ce, najlepiej w pozycjach izolowanych.

W dalszej kolejno ci do czamy wiczenia korekcji po-stawy.

Usprawnianie powinno trwa co najmniej 3 miesi ce,bowiem tylko taki minimalny okres daje widoczny efekt.

49

6. ZAPALENIE P UC ODOSKRZELOWE

(BRONCHOPNEUMONIA)

Jest to zapalenie p uc, które obejmuje równie oskrzeli-ki. Z regu y zaj te bywaj oba p uca, a zmiany s zwyklerozsiane w tkance p ucnej. Choroba wyst puje najcz ciej wdzieci stwie i w wieku podesz ym. Zapalenie mo e by pier-wotne lub wtórne. Zapalenie pierwotne jest wynikiem infekcjipneumokokowej i wyst puje prawie wy cznie u dzieci poni-ej 3 roku ycia. Posta wtórna jest wynikiem np. p atowego

zapalenia p uc.Zapalenie rozpoczyna si w najdrobniejszych oskrzeli-

kach, sk d szerzy si na lejki i p cherzyki. W strukturach tychpojawia si przekrwienie i obrz k. Oskrzela i oskrzeliki zostajzablokowane luzem lub wysi kiem luzowo-ropnym. Prowa-dzi to do niedodmy* w cz ciach po onych dystalnie odmiejsca zamkni cia. W innych zrazikach wyst puj objawyrozedmy.

W postaci pierwotnej pocz tek, objawy i koniec choroby podobne jak w zapaleniu p uc p atowym.

W postaci wtórnej pocz tek jest stopniowy. Wyst pujebolesny kaszel, duszno , gor czka zwalniaj ca, t tno jestszybkie i niemiarowe.

Plwocina ma charakter luzowo-ropny. Powik ania srzadkie, z wyj tkiem niewydolno ci sercowej.

* Niedodma puca pojawia si , gdy dochodzi do niedro no ci oskrzela,wskutek czego wdychane powietrze nie mo e przej poza miejsce zablo-kowane. Powietrze znajduj ce si uprzednio w p cherzykach przechodzido krwi, a zaj te cz ci puca kurcz si i zapadaj wskutek ujemnegoci nienia wewn trz p cherzyków.

50

W niektórych przypadkach mo e powsta ropie p ucalbo ca e obszary p ucne mog ulec zgorzeli. Cz stym nast p-stwem bywa zw óknienie p uc i rozstrzenie oskrzeli.

OKRES OSTREGO ZAPALENIA

W tym okresie nie stosuje si adnych zabiegów.

OKRES REKONWALESCENCJI

Stosowane zabiegi

Celem stosowanych zabiegów jest oczyszczenie drógoddechowych, rozpr enie tkanki p ucnej, u atwienie wyde-chu i wdechu.

Przed przyst pieniem do zabiegów musimy skontrolo-wa temperatur , t tno i szybko oddechu pacjenta.


Fizykoterapia

Stosuje si promieniowanie podczerwone, promienio-wanie nadfioletowe, diatermi krótkofalow , diatermi mikro-falow i magnetoterapi .

Masa

Celem masa u jest przywrócenie sprawno ci ruchowejklatki piersiowej, u atwienie oczyszczenia dróg oddechowych,poprawa od ywienia tkanek w obr bie klatki piersiowej przezpopraw kr enia.

51

W masa u mo na wyró ni dwa sposoby post powania.Pierwszy sposób - post powanie segmentarne. Odo-

skrzelowe zapalenie p uc jest jednym z g ównych wskaza dostosowania masa u segmentarnego. Masa u atwia odksztu-szanie i poprawia zmniejszon elastyczno klatki piersiowej.

Stosujemy post powanie omówione w ksi ce pt. Ma-sa segmentarny", wyd. II, w rozdziale Masa w chorobachdróg oddechowych", str. 156. W miar poprawy stanu zdrowiado czamy chwyt spr ynowania klatki piersiowej".

Drugi sposób - post powanie klasyczne. W masa unale y zwróci szczególn uwag na rozlu nienie mi ni mi -dzy ebrowych i prostowników grzbietu w odcinku piersio-wym. Stosujemy g askania, rozcierania, ugniatania pod ne idelikatne roztrz sanie.

W miar poprawy stanu zdrowia nale y do czy wibra-cj w przestrzeniach mi dzy ebrowych oraz ca ej klatki pier-siowej, wykonywan przy pog bionym wdechu i pog bio-nym wydechu, oraz oklepywanie eczkowe i spr ynowanieklatki piersiowej.

Kinezyterapia

Przede wszystkim stosuje si :wiczenia oddechowe, od wicze wolnych do wi-

cze z dawkowaniem,wiczenia ogólnousprawniaj ce.

UWAGA!

W miar mo liwo ci wiczenia powinny by prowadzo-ne w pozycjach drena owych.

52

7. ZW ÓKNIENIE P UC(FIBROSIS PULMONUM)

Choroba polega na rozwoju tkanki w óknistej w miejscutkanki p ucnej. Ma ona charakter przewlek y i mo e trwa 15- 25 lat.

Zw óknienie jest z regu y spraw wtórn po przebytymprocesie zapalnym. Czasami jest zej ciem niedodmy czy odo-skrzelowego zapalenia p uc, rzadziej p atowego zapalenia

uc. Mo e wyst powa w przebiegu gru licy lub chorobynowotworowej. W tym przypadku nie wolno stosowa zabie-gów fizykalnych.

W zale no ci od przyczyny wywo uj cej mog by zaj -te oba lub jedno p uco. Tworz ca si tkanka w óknista zaciska

cherzyki p ucne i znajduj ce si w pobli u naczynia w oso-wate. Poniewa tkanka w óknista nie ma spr ysto ci, cianyoskrzelików rozszerzaj si , powoduj c powstanie rozstrzeni.

Zw óknienie mo e by rozlane lub ograniczone. Je elizw óknienie dotyczy jednego ca ego p uca, to drugie ulegarozedmie zast pczej. Wskutek utrudnionego przep ywu krwi izmniejszonej ilo ci naczy w osowatych dochodzi do przero-stu prawej komory serca. W przypadku zw óknienia ograni-czonego rozedma zast pcza wyst puje w innych cz ciachtego samego p uca.

Przewa nie pacjent cieszy si dobrym zdrowiem. Mogwyst powa kaszel, duszno wysi kowa i czasami sinica.W pó niejszym okresie mo e si do czy rozstrzenie oskrzeli.

W przypadkach zw óknienia jednostronnego chora po-owa klatki piersiowej cz sto ulega wci gni ciu. Jednocze niebark po tej stronie jest obni ony. Mo e do czy si boczneskrzywienie kr gos upa, wypuk ci zwrócone ku stronie

53

zdrowej. Obserwuje si równie zanik mi ni obr czy barko-wej po stronie chorej.

Stosowane zabiegi

ównym celem leczenia jest rozpr enie, o ile to mo -liwe, zaj tego p uca, a tak e zachowanie ruchomo ci klatkipiersiowej i zapobie enie powstaniu skrzywienia kr gos upa.

Fizykoterapia

Stosuje si : promieniowanie podczerwone, promienio-wanie nadfioletowe, diatermi krótkofalow , diatermi mikro-falow .

Masa

W masa u mo na wyró ni dwa sposoby post powania.Pierwszy sposób - post powanie segmentarne. Masa

poprawia zmniejszon elastyczno klatki piersiowej orazpowoduje zwi kszenie pojemno ci yciowej p uc.

Stosujemy post powanie omówione w ksi ce pt. Ma-sa segmentamy", wyd. II, w rozdziale Masa w chorobachdróg oddechowych", str. 156.

UWAGA!

Nie wykonujemy chwytu spr ynowania klatki piersio-wej".

Drugi sposób - post powanie klasyczne. W masa unale y zwróci szczególn uwag na rozlu nienie mi ni mi -dzy ebrowych i prostowników grzbietu w odcinku piersio-wym.

54

W przypadku zaników mi niowych czy skrzywieniakr gos upa do masa u nale y do czy odpowiednie post po-wanie (patrz: odpowiednie rozdzia y w cz ci pierwszej).

Stosujemy g askania, rozcierania, ugniatania pod ne,wibracje i delikatne roztrz sanie.

Przy wyst powaniu rozstrzeni oskrzeli masa nale ywykonywa w u eniu drena owym, a do technik masa umo na do czy delikatne oklepywanie eczko we.

Kinezyterapia

Je eli zw óknienie p uca nie jest ca kowite, stosuje siwiczenia w celu rozpr enia p uca (jak przy zapaleniu p uc,

lecz mo na je prowadzi energiczniej). W wiczeniach odde-chowych nale y zwróci uwag zarówno na faz wdechu, jaki faz wydechu.

Je eli nast pi o ca kowite zw óknienie p uca, mo emypróbowa zachowa jak najwi ksz ruchomo klatki piersio-wej oraz zapobiega powstaniu bocznego skrzywienia kr go-

upa. Do tych wicze nale y do czy wiczenia ogólnieusprawniaj ce oraz - w zale no ci od stanu p uc - wiczeniaoddechowe.

8. ZAPALENIE OP UCNEJ

(PLEURITIS)

Zapalenie op ucnej mo e dotyczy jednej lub obu stron.Przewa nie bywa zaj ta op ucna prawego p uca.

Zapalenie mo e by : 1. pierwotne - ograniczone tylkodo op ucnej i nie zwi zane z adn inn chorob ani infekcj ,

55

2. wtórne - b ce nast pstwem pierwotnej infekcji w innymmiejscu.

Wyró niamy dwie odmiany zapalenia op ucnej:Suche zapalenie op ucnej". Op ucna ulega przekrwieniu.

Na niej odk ada si w óknik, nadaj c jej nierówny kszta t ipowoduj c zlepianie si blaszki otrzewnej ze cian op ucnej.

Wysi kowe zapalenie op ucnej. W tej postaci mo na wy-ró ni trzy okresy choroby.

Okres wysi kowy, w którym powstaje wysi k p y-nu surowiczo - w óknistego. Je eli wysi k jest du y,mo e doj do zapadni cia si p uca, przemieszczeniaserca, du ych naczy , a nawet w troby i ledziony. Ruchprzepony jest bardzo ograniczony, i - co za tym idzie -oddychanie staje si bardzo trudne.

Okres wch aniania si wysi ku. P yn ulega stop-niowemu wessaniu, jednak niezale nie od jego ilo cipowstaj zrosty op ucno we i mo e równie doj dozw óknienia zapadni tego p uca.

Okres rekonwalescencji, w którym mo e do do powstaniawysi ku ropnego. Czasami p yn zamiast ulec wch oni ciu

zamienia si w p yn ropny. Zmiany takie nazywamyropniakiem (empyema) op ucnej. Suche" zapalenie op ucnejz regu y cofa si ca kowicie nie pozostawiaj c adnych zmian.

Nie wymaga równie leczenia fizykalnego. W przypadkachci szych mog by zlecone wiczenia oddechowe

nakierowane na mo liwie najwi ksze rozpr enie p uc wcelu zapobie enia powstaniu zrostów.

W wysi kowym zapaleniu op ucnej, j e eli p yn nie wch a-nia si samoistnie, zachodzi konieczno opró nienia op ucnejprzez jej nak uwanie.

W przypadku ropniaka op ucnej wskazane jest leczenieoperacyjne i dopiero po nim stosuje si post powanie fizykalneomówione w rozdziale Chirurgia klatki piersiowej".

56

8.1. WYSI KOWE ZAPALENIE OP UCNEJ(PLEURITIS EXSUDATIVA)

Celem stosowanej fizykoterapii jest przyspieszeniewch aniania si p ynu i zapobie enie powstaniu zrostów po-mi dzy obiema blaszkami op ucnej. Wa ne jest równie uzy-skanie pe nego rozpr enia zapadni tego lub cz ciowo za-padni tego p uca. W rehabilitacji zwraca si szczególn uwagna zwi kszenie wentylacji, utrzymanie lub zwi kszenie rucho-mo ci klatki piersiowej oraz zapobie enie bocznemu skrzy-wieniu kr gos upa.

Nale y jednak pami ta , e zapalenie op ucnej mo e bypochodzenia gru liczego, a w tych przypadkach nie wolnostosowa zabiegów fizjoterapeutycznych.


OKRES I (WYSI KOWY)

Fizykoterapia

Mo na stosowa promieniowanie podczerwone, pro-mieniowanie nadfioletowe, diatermi krótkofalow , diatermimikrofalow .

Masa

W tym okresie masa jest przeciwwskazany.

57

Kinezyterapia

Z zabiegami wkraczamy bardzo wcze nie. Stosujemy tuprzede wszystkim u enie w pozycjach przeciwzrostowych(np. wg Bruce'a - Tab.2, str.47). Pozycje te nale y zmienia co20-30 minut. Nale y równie nauczy chorego umiej tno cipe nego rozlu nienia mi ni w pozycji le cej.

OKRES II (WCH ANIANIA SIE WYSI KU)

Fizykoterapia


Masa

Do masa u przyst pujemy po prze omie choroby chyba,e lekarz prowadz cy zadecyduje inaczej.

W tym okresie mo emy wykonywa tylko i wy czniemasa segmentarny.

Je li stan chorego na to zezwala, zaleca si stosowaniemasa u ju we wczesnych stadiach choroby. Tego rodzajupost powanie zapobiega powstawaniu zrostów, jak równiezmniejsza objawy bólowe. Po wykluczeniu etiologii gru liczejju w kilka dni po ust pieniu wysokiej temperatury mo naprzyst pi do wykonywania masa u. Stosujemy post powanieomówione w ksi ce pt. Masa segmentarny", wyd. II, wrozdziale Masa w chorobach dróg oddechowych", str. 156.

58

UWAGA!

Nie wykonujemy chwytu spr ynowania klatki piersio-wej".

Kinezyterapia

Po 5-10 dniach od ust pienia wysi ku nale y wiczyoddychanie przeponowe z ugi tymi ko czynami dolnymi.Przechodzi si stopniowo od wiczenia oddechów wolnych dowicze z dawkowanym oporem.

OKRES III (REKONWALESCENCJA)

Fizykoterapia


Masa

W masa u mo na wyró ni dwa sposoby post powania.

Pierwszy sposób - post powanie segmentarne. Stosuje-my post powanie omówione w ksi ce pt. Masa segmentar-ny" wyd. II, w rozdziale Masa w chorobach dróg oddecho-wych", str. 156. W miar poprawy stanu zdrowia do czamychwyt spr ynowania klatki piersiowej".

Drugi sposób - post powanie klasyczne. W masa unale y zwróci szczególn uwag na rozlu nienie mi ni mi -

59

dzy ebrowych i prostowników grzbietu w odcinku piersio-wym. Stosujemy g askania, rozcierania, ugniatania pod ne,a w miar poprawy stanu zdrowia nale y do czy wibracj (wprzestrzeniach mi dzy ebrowych oraz ca ej klatki piersiowej,wykonywan przy pog bionym wdechu i pog bionym wyde-chu pacjenta). Przy ogólnie dobrym stanie pacjenta do czamyoklepywanie eczkowe, roztrz sanie i spr ynowanie klat-ki piersiowej".

Nale y zaj si równie korekcj bocznego skrzywie-nia kr gos upa. (Post powanie omówione w cz ci pierwszejw rozdziale pt. Zniekszta cenia kr gos upa", str. 255).

Kinezyterapia

Wprowadzamy wiczenia ogólnousprawniaj ce. Stosujesi du o wicze w pozycjach izolowanych.

W dalszej kolejno ci stosuje si wiczenia korekcjipostawy.

Usprawnianie powinno trwa co najmniej 3 miesi ce,bowiem tylko taki minimalny okres daje widoczny efekt.

9. CHIRURGIA KLATKI PIERSIOWEJ

Wszelkiego typu naci cia klatki piersiowej w celu usu-ni cia tworów zawartych w jamie op ucnej lub w ródpiersiunazywamy torakotomi . Do najcz ciej wykonywanych za-biegów torakotomii w chorobach p uc nale :

60

Lobektomia polega na wyci ciu ebra i usuni ciu ca ego lubcz ci p ata p uca, ci cie zwykle prowadzi si przez yskoVII i VIII ebra. Przy operacji przecina si mi nie: czworoboczny, najszerszy grzbietu, równoleg oboczny i z baty przedni.

Pneumonektomia polega na wyci ciu ebra i usuni ciuca ego p uca. Technika jest taka sama jak przy lobektomii, ztym e ci cie prowadzi si zwykle przez ysko V ebra.

Chory po operacji pozostaje z drena em zamkni tymprzez okres oko o 3-7 dni. Piel gnowanie nale y wykonywaw pozycji pionowej klatki piersiowej podtrzymywanej przezpoduszki tak, aby nie zaciska y drenu. Po ka dej operacjizwi zanej z u pieniem ogólnym w drogach oddechowychdochodzi do wzrostu wydzieliny, któr nale y usun , abyzapobiec powstaniu pooperacyjnej niedodmy, spowodowanejzatkaniem drobnych oskrzeli i oskrzelików. Dochodzi równiedo zbierania si krwi i p ynu tkankowego w przestrzeni zajmo-wanej uprzednio przez tkank p ucn . Wskutek przeci ciami ni pasa barkowego oraz opatki istnieje niebezpiecze -stwo powstania zrostów, które mog powa nie ograniczyruchomo zarówno barku, jak i klatki piersiowej. Mo e rów-nie wyst pi boczne skrzywienie kr gos upa.

Torakoplastyka. Zabieg ten wykonuje si tylko w przypad-kach, gdy istniej ce w p ucach jamy chcemy doprowadzi dozamkni cia przez uzyskanie trwa ego zapadni cia cz ci lubca ego p uca oraz w gru licy. Operacja polega na resekcjiszeregu eber. Zale nie od potrzeb usuwa si ich od czterechdo dziewi ciu. Operacj wykonuje si zwykle w dwóch lubtrzech etapach w odst pach dwu lub trzytygodniowych.

Usuni cie pierwszego ebra pozbawia punktów przy-czepu mi nie pochy e. Zostaj przeci te równie mi nie

61

opatkowe i mi nie pasa barkowego, co mo e prowadzi dopowa nych zniekszta ce :

sko ne ustawienie g owy i szyi z przegi ciem ku stroniezdrowej,przechylenie tu owia ku stronie operowanej,uniesienie i skr cenie do rodkowe barku po stronie

operowanej.Stosuje si równie jednorazow operacj , w której

pierwsze ebro pozostawia si na miejscu, usuwa si drugie,trzecie i czwarte. Jedno ebro przyszywa si w poprzek dowierzcho ka pozosta ych eber tak, aby wytworzy kostnyszczyt klatki piersiowej. Tak przeprowadzony zabieg nie po-woduje du ych zniekszta ce , a przede wszystkim nie naruszasi przyczepów mi ni pochy ych szyi i unika si przechylenia

owy i szyi w kierunku strony zdrowej.

Stosowane zabiegi

W leczeniu mo emy wyró ni dwa etapy:etap pierwszy - przedoperacyjny, przygotowawczy.etap drugi - pooperacyjny, który mo emy podzieli na:

- okres wczesny,- okres pó ny.

ETAP PRZEDOPERACYJNY

Fizykoterapia

Zarówno przed, jak i po zabiegu chirurgicznym mo nastosowa diatermi krótkofalow .

62

Masa

Celem prowadzonego masa u b dzie maksymalneusprawnienie uk adu oddechowego i kr enia oraz wzmocnie-nie mi ni, które w trakcie zabiegu ulegn uszkodzeniu. Jedno-cze nie nale y rozlu ni mi nie po stronie przeciwnej, g ów-nie mi nie pochy e szyi, mi sie mostkowo-obojczykowo-sutkowy. Zabiegi masa u rozpoczynamy oko o 10-20 dniprzed zabiegiem.

W celu usprawnienia uk adu kr enia i uk adu oddecho-wego nale y zastosowa masa segmentarny (post powanieomówione w ksi ce pt. Masa segmentarny", wyd. II), wzale no ci od potrzeb, jak w chorobach serca, naczy obwodo-wych czy dróg oddechowych.

Je eli stan chorego na to pozwala, wykonujemy oklepy-wanie i wibracj klatki piersiowej, u atwiaj c drena .

W obr bie mi ni pochy ych szyi i mi nia mostkowo-obojczykowo-sutkowego (po stronie, która b dzie poddanazabiegowi) wykonujemy masa pobudzaj cy stosuj c: inten-sywne g askania, rozcierania, ugniatania poprzeczne i uciskipunktowe przerywane (Rys. 12). Jednocze nie po stronie prze-ciwnej (zdrowej) wykonujemy masa rozlu niaj cy stosuj c:agodne g askania, rozcierania, ugniatania pod ne oraz uci-ski punktowe jednostajne. Takie post powanie ma zmniejszyskutki uszkodzenia mi ni pochy ych po stronie operowanej.

W obr bie mi nia równoleg obocznego i czworobocz-nego, po stronie nie obj tej zabiegiem chirurgicznym, stosuje-my techniki pobudzaj ce. A wi c g askania, rozcierania, ugnia-tania poprzeczne oraz oklepywania (je eli stan chorego na topozwala).

Opracowanie strony, która b dzie poddana operacji, macharakter typowo od ywczy. Tak wi c stosowa b dziemy

63

Rys.12

przede wszystkim g askania, delikatne rozcierania i delikatnepod ne ugniatania.

Kinezyterapia

Rozpoczynamy równie oko o 10-20 dni przed zabie-giem. Celem zabiegów jest:

nawi zanie kontaktu z pacjentem,wiczenia oddechowe z niewielk ilo ci powtórze ,

nauka odkrztuszania,wiczenia czynne z oporem mi ni szyi i ca ej obr czy

barkowej.

64

OKRES POOPERACYJNY WCZESNY

Masa

Okres ten zaczyna si 24 godziny po zabiegu. Stosujemybardzo delikatny masa szyi, karku i ramienia (po stronieoperowanej) z wykorzystaniem g aska i delikatnych rozcie-ra .

Kinezyterapia

Nale y zwróci szczególn uwag na prawid owe u e-nie pacjenta (klatka piersiowa wysoko, g owa prosto, stopypodparte pod k tem 90°). Stosujemy:

ruchy bierne i wspomagane ko czyny górnej po stronieoperowanej,

wiczenia czynne mi ni obwodowych ko czyn gór-nych i dolnych,

wiczenia oddychania przeponowego.Intensywno wicze zale y od indywidualnych mo liwo cichorego.

OKRES POOPERACYJNY PÓ NY

Okres ten rozpoczyna si oko o 10 dnia po zabiegu.

Masa

W masa u zwi kszamy intensywno i do czamy kolej-ne techniki. W ramach przygotowania do chodzenia opraco-wujemy masa em ko czyny dolne.

65

Po zagojeniu si rany stosujemy opracowanie blizny(patrz: tom pierwszy rozdzia pt. Rany i blizny").

W kolejnych masa ach przyst pujemy do uelastycznie-nia mi ni uszkodzonych podczas operacji i rozlu nienia mi -ni strony zdrowej stosuj c: agodne g askania, rozcierania,

ugniatania pod ne, wibracj poprzeczn i roztrz sanie.

Kinezyterapia

W zakresie kinezyterapii stosujemy:wiczenia wdechu i wydechu po czone z ruchami

barków i g owy,sk ony tu owia w p aszczy nie czo owej,sk ony i wyprosty tu owia w p aszczy nie strza kowej,

Rys. 13. Schemat ilustruj cy powstawanie oddychania para-doksalnego.A. Zapadanie si ciany klatki piersiowej podczas wdechu i przechodzeniepowietrza z chorego p uca do zdrowego;B. Przechodzenie powietrza z p uca zdrowego do chorego podczas wy-dechu z wydymaniem si os abionej ciany klatki piersiowej

wiczenia mi ni szyi,wiczenia oddychania przeponowego z w czeniem

mi ni brzucha,wiczenia czynne ko czyn dolnych przygotowuj ce do

chodzenia,bokie oddychanie w czasie chodzenia po sali.

W okresie pó niejszym, oko o 3-4 tygodni po zabiegu,prowadzimy pe ne usprawnienie poprzez wiczenia ogólnou-sprawniaj ce. Nale y zwróci szczególn uwag na wiczeniarozpr aj ce wykonywane w celu zmniejszenia mo liwo ciwyst pienia oddechu paradoksalnego (Rys. 13).

W tym okresie nie stosuje si ju drena u u eniowego,chyba e na specjalne zlecenie lekarza prowadz cego. Nale ykontrolowa symetryczno ustawienia g owy.

10. PYLICA P UC(PNEUMOCONIOSIS)

W nast pstwie cz stego przebywania w rodowisku py-ów (py w glowy, py azbestowy itp.) dochodzi do zmniejsze-nia wydolno ci oddechowej. Post powanie fizjoterapeutycznenie wp ywa na zmiany pierwotne wywo ane pylic , a jedyniena zmiany wtórne.

Metody leczenia fizykalnego s takie, jak w przypadkunie ytu oskrzeli lub rozedmy p uc. Szczególnie zaleca sistosowanie:

inhalacji,pieli kwasow glowych,

masa u klasycznego lub segmentarnego,gimnastyki leczniczej.

67

II. CHOROBY SERCA I NACZY

1. CHOROBY SERCA

Serce jest narz dem mi niowym otoczonym b on w ók-nist w kszta cie worka o podwójnych cianach zwan osier-dziem. Od wewn trz serce wy ciela delikatna b ona zwanawsierdziem. Choroby mog atakowa ka z tych cz ci.

Aby móc w sposób prawid owy prowadzi rehabilitacj ,nale y bardzo dok adnie pozna anatomi serca, na którejomówienie nie ma tu miejsca.

W celu lepszego zrozumienia problemów rehabilitacjizasygnalizujemy niektóre elementy fizjologii.

Skurcz sercaNale y pami ta , e bodziec powoduj cy skurcz serca

przebiega falowo od podstawy do wierzcho ka serca. Powstajeon w masie wyspecjalizowanych komórek zwanych w emzatokowo - przedsionkowym, po onym w prawym przed-sionku w pobli u uj cia y g ównej górnej. Z tego w apobudzenie przechodzi ku do owi przez ciany przedsionkówdo w a przedsionkowo - komorowego (p czka Hisa). P czekHisa przebiega w dó w przegrodzie mi dzykomorowej, anast pnie dzieli si na dwie odnogi, które rozprzestrzeniaj siw ka dej z komór. Je eli proces chorobowy przerwie lubuszkodzi ten p czek, wówczas niektóre lub wszystkie bod cezostan zablokowane i nie dochodz do komór.

68

Cykl pracy serca i dzia anie zastawekCyklem pracy serca nazywamy seri kolejno po sobie

wyst puj cych zjawisk, które zachodz w czasie jednej ewolu-cji serca. Serce wykonuje 70 - 75 ewolucji na minut . Ka da znich trwa oko o 0.8 sekundy.Podczas skurczu przedsionków uj cia wszystkich ulegajzamkni ciu i ustaje dop yw krwi do serca. Jednocze nie wzra-staj ce w przedsionkach ci nienie powoduje otwarcie zasta-wek przedsionkowo-komorowych (trójdzielnej i dwudziel-nej), przez które krew przedostaje si do komór.

Podczas skurczu komór przedsionki rozlu niaj si i krewponownie nap ywa z du ych do serca. Wzrastaj ce ci nie-nie w kurcz cych si komorach zamyka zastawki: trójdzielni dwudzieln i równocze nie powoduje otwarcie zastawekpó ksi ycowatych aorty i t tnicy p ucnej, dzi ki czemu krewzostaje wepchni ta do tych naczy .

Podczas rozkurczu ca e serce rozlu nia si . Poniewa ci nie-nie w du ych naczyniach staje si wi ksze ni w rozlu nionychkomorach, dochodzi do zamkni cia zastawek pó ksi ycowa-tych aorty i t tnicy p ucnej. Pozostaj one zamkni te do chwilirozpocz cia si ponownego skurczu komór, uniemo liwiaj ccofni cie si krwi. Zastawki przedsionkowo-komorowe otwie-raj si , gdy ci nienie wewn trzkomórowe spada, dzi ki cze-mu krew zaczyna nap ywa z przedsionków do komór.

Powstawanie i regulacja skurczów sercaSerce kurczy si dzi ki swoistej w ciwo ci mi nia

sercowego. Skurcze wyst puj wskutek bod ców z o rodko-wego uk adu nerwowego - przez nerw b dny i nerwy wspó -czulne. Nerw b dny zwalnia czynno serca, za nerwy wspó -

69

czulne - przyspieszaj . Istotny wp yw maj równie hormony,przede wszystkim adrenalina (pobudza uk ad wspó czulny).Sytuacje, w których dochodzi do zwi kszonego wydzielaniaadrenaliny (np. strach lub gniew), mog doprowadzi choreserce do przeci enia i niewydolno ci, gdy adrenalina: popierwsze przyspiesza czynno serca, po drugie powodujegwa towny wzrost ci nienia krwi, obkurczaj c naczynia krwio-no ne.

Wp yw wysi ku fizycznego na sercePodczas pracy mi ni zwi ksza si powrót krwi ylnej

do serca. Serce lepiej wype nione w czasie rozkurczu mo ewypchn wi cej krwi przy skurczu. Poniewa skurcz jestmocniejszy a obj to wyrzucanej krwi wi ksza, nast pujewzrost ci nienia krwi. Na drodze lokalnego odruchu nast pujerozszerzenie naczy w pracuj cych mi niach i jej dowóz domiejsc, gdzie jest najbardziej potrzebna.

Tak wi c prac serca zwi kszaj zarówno emocje, jak iwysi ek fizyczny. Zdrowe serce posiada pewn rezerw si , doktórej mo e si gn w razie nag ej potrzeby. Z chwil gdyzwi kszone zapotrzebowanie na krew ustaje, czynno sercaszybko powraca do swej normalnej cz sto ci i si y. Natomiastchore serce mo e by zmuszone do wykorzystania ca ej swojejrezerwy ju na samo utrzymanie kr enia w spoczynku i niepozostaje nic na pokrycie nag ego zapotrzebowania. Takienag e obci enie chorego serca mo e mie fatalne skutki.

Objawy ogólne w chorobach serca 1. Sinica.Wskutek zwolnionego kr enia krwi i upo ledzonej wymianygazowej w przekrwionych p ucach krew oddaje tkankomstosunkowo du o tlenu i zabiera od nich nadmiar dwutlenku

gla. Sinica jest najwyra niej sza na twarzy, która cz sto maodcie purpurowy z zasinionymi wargami.

70

W innych przypadkach skóra mo e by blada z powodu z egoukrwienia t tniczego.2. Duszno . Wskutek przekrwienia naczy krwiono nych w

ucach wyst puj trudno ci w oddychaniu.3. Obrz ki. Z powodu zwolnionego kr enia naczynia ulegajrozszerzeniu, ciany ich staj si cie sze i do tkanek przes czasi nadmierna ilo p ynu. Obrz ki wyst puj przewa nie nako czynach, ale w bardzo ci kich przypadkach, np. w niedo-mykalno ci zastawki trójdzielnej, nast puje przesi kanie p y-nu do jamy brzusznej, powoduj c wodobrzusze.4. Ból. Niektórym chorobom towarzyszy t py ból w okolicyserca, b ostry - promieniuj cy do szyi lub lewej r ki.Przyczyn tego bólu jest niedokrwienie serca. Zwykle jest tozwi zane ze zmianami w aorcie lub naczyniach wie cowych.5. Ko atanie. to szybkie, mocne i nieregularne uderzeniaserca odczuwane przez chorego. Ko atanie jest wynikiemwysi ku serca pompuj cego krew w niekorzystnych warun-kach. Ko atanie mo e mie charakter wy cznie czynno cio-wy.6. T tno. Charakter t tna zale y od rodzaju schorzenia.W przero cie serca t tno jest wysokie i rzadkie. W przypad-kach dekompensacji i niewydolno ci kr enia t tno staje sicz ste i niemiarowe.7. Objawy mózgowe. Na ogó pojawiaj si w wadach aorty.Objawy polegaj na omdleniu wskutek niedokrwienia mózgu.Cz sto wyst puj objawy psychiczne, takie jak: nadmiernapobudliwo i depresja. Mog si zdarza krwotoki mózgowe.8. Objawy brzuszne. Przekrwienie ylne w obr bie brzuchamo e by przyczyn zapar , niestrawno ci itp.

71

Choroby serca mo na podzieli na:choroby osierdzia - zapalenie osierdzia (pericarditis)

ostre lub przewlek e,choroby wsierdzia - zapalenie wsierdzia (endocarditis)

prowadz ce cz sto do powstania wad zastawkowych,choroby mi nia sercowego:

- ostre zapalenie mi nia sercowego (myocarditisacutd),- zwyrodnienie mi nia sercowego (myodegene-ratio cordis) - uszczowe lub w ókniste.

Istniej tak e choroby czynno ciowe", z których naj-bardziej znana jest nerwica serca, zwana tak e zespo emwysi kowym.

1.1. ZAPALENIE OSIERDZIA(PERICARDITIS)

Choroba atakuje ludzi w ka dym wieku. Nieco cz ciejchoruj m czy ni ni kobiety.

Zapalenie osierdzia rzadko bywa chorob pierwotn .Przewa nie jest powik aniem choroby go cowej, gru licy,szkarlatyny, zapalenia p uc lub posocznicy. Mo e wyst powaw pó nych okresach dny, zapalenia nerek lub cukrzycy.

Wyró niamy dwie postacie zapalenia osierdzia:zapalenie w óknikowe (pericarditis fibr osa),zapalenie wysi kowe (pericarditis exsudativa).

1.1.1. ZAPALENIE W ÓKNIKOWE

Zmiany s podobne do tych, jakie wyst puj wsuchym" zapaleniu op ucnej. W jamie osierdzia nie ma

wcale lub jest

72

tylko niewiele p ynu wysi kowego, natomiast na wewn trznejpowierzchni b on surowiczych (osierdzia) powstaj z ogi w ók-nika. Przewa nie odczyn zapalny jest rozleg y i nast pujepogrubienie osierdzia. Dochodzi do powstawania zrostów,które mog zespoli ze sob obie warstwy osierdzia.

Chory mo e skar si na bóle w okolicy przedserco-wej. Niekiedy ból o ró nym nasileniu promieniuje do innychcz ci cia a. Objawami towarzysz cymi mog by kaszel iduszno . Ból nasila si przy kaszlu, g bokim oddechu czyruchu. Temperatura bywa podwy szona do 38 stopni.

Suche" zapalenie osierdzia samo przez si nigdy niezagra a yciu, chocia choroba podstawowa mo e doprowa-dzi do zgonu. Czasami pozostaj zrosty cz ce mocno obiewarstwy osierdzia. Posta ostra cz sto przechodzi w przewle-

lub wysi kow .

1.1.2. ZAPALENIE WYSI KOWE

Osierdzie ulega rozci gni ciu przez p yn, który mo eby surowiczy, surowiczo - ropny lub ropny. Proces przebiegastopniowo lub nagle. Po ust pieniu sprawy chorobowej obiewarstwy pozostaj znacznie zgrubia e i zro ni te ze sob . Wmniejszym lub wi kszym stopniu bywa zaj ty mi sie serco-wy. Objawy spowodowane s cz ciowo zapaleniemosierdzia i serca, a cz ciowo ci nieniem wywieranym naotaczaj ce tkanki przez rozci gni ty worek osierdzia.

W okolicy serca pojawia si nieprzyjemne uczucie, aczasami ból. Ponadto wyst puj : kaszel, duszno , niepokój,bezsenno , czasami majaczenie (delirium). Duszno jestspowodowana utrudnion czynno ci serca oraz jegouciskiem na narz dy oddechowe. T tno jest przyspieszone inieregularne. Je eli wysi k jest ropny, wyst puj objawyostrej posocznicy i stan ogólny chorego jest bardzo ci ki.

73

W wi kszo ci przypadków, w których wysi k jest suro-wiczo - w óknikowy, chorzy powracaj do zdrowia, chozwykle pozostaje uszkodzenie samego mi nia sercowego.

Wysi k ropny stanowi zagro enie dla pacjenta.Wyzdrowienie w postaciach gru liczych jest rzadkie, a

postacie posocznicowe prawie nieuchronnie prowadz do zgo-nu.

1.1.3. PRZEWLEK E ZAPALENIE OSIERDZIA IPOZOSTA CI PO ZAPALENIU OSTRYM

Ostateczne nast pstwa zapalenia osierdzia zale odstopnia uszkodzenia b on surowiczych oraz od charakteru iumiejscowienia zrostów! Je eli zrosty wyst puj tylko pomi -dzy obiema warstwami osierdzia, objawy mog by nieznacz-ne. Sytuacja staje si powa niejsza, gdy zgrubienie i zw óknie-nie osierdzia osi gnie taki stopie , e zaciska serce, utrudnia-

c jego rozkurcz. Przy tego rodzaju zmianach dop yw krwiylnej do serca w fazie rozkurczu staje si utrudniony, nast pu-

je wzrost ci nienia w uk adzie ylnym i zmniejszenie rzutusercowego. Prowadzi to do powstania objawów ogólnych(patrz str.70), a niekiedy do wyra nych objawów brzusznychpodobnych do tych, jakie cechuj pierwotne uszkodzenie lubwzgl dn niedomykalno zastawki trójdzielnej. Pocz tkowosam mi sie sercowy przewa nie nie wykazuje adnych zmian,z czasem jednak mo e doj do zaniku w ókien mi niowych.

Stosowane zabiegi

Ostrego zapalenia osierdzia oczywi cie nie leczymymetodami fizykalnymi. Konieczny jest odpoczynek, leczeniefarmakologiczne i odpowiednie piel gnowanie chorego. Wci szych przypadkach mo e zachodzi konieczno opró -nienia worka osierdziowego z p ynu b przez nak ucie

74

strzykawk , b te przez operacyjne otwarcie jamy osier-dzia. Operacja taka nosi nazw paracentezy.

Po wyzdrowieniu lub przej ciu choroby w stan przewle-y mo na stosowa fizjoterapi . W wi kszo ci przypadków

post powanie jest takie samo, jak we wczesnym okresie naby-tych wad zastawek. Wa ne jest, aby nie podejmowa próbnaci gania zrostów pomi dzy osierdziem i klatk piersiow .Nie nale y równie wykonywa silnych ruchów wyprostnych.Przy masa u klasycznym nie wolno wykonywa energicznychoklepywa klatki piersiowej.

W l ejszych przypadkach, w których nie dosz o douszkodzenia serca lub uszkodzenie jest nieznaczne, a serce niejest skr powane zrostami, mo na zastosowa post powaniewed ug tych samych zasad, co w okresie pó niejszym wnabytych wadach zastawek.

1.2. CHOROBY WSIERDZIA

Choroby te doprowadzaj do zniekszta cenia jednej lubwi cej zastawek serca, które wskutek tego b nie mog sica kowicie otwiera , b te szczelnie zamyka . Wynikiemtych chorób bywa wada serca.

Najcz stsz przyczyn wad zastawkowych serca jest:Zapalenie wsierdzia (endocarditi ), które mo e by pocho-

dzenia go cowego b pozostawa w zwi zku z chorobamizaka nymi wieku dzieci cego, jak odra, szkarlatyna, zapalenie

uc.Stwardnienie t tnic (arte osclerosis), które doprowadza do

stwardnienia zastawek, zw aszcza pó ksi ycowatych aorty.Segmenty tych zastawek ulegaj pomarszczeniu lub pofa do-waniu, powoduj c niedomykalno .

75

Mimo e ca e wsierdzie znajduje si w stanie zapalnym,najwi ksze nasilenie zmian stwierdza si na zastawkach. Napowierzchni zastawki dwudzielnej pojawiaj si tzw. wyros abrodawkowate. Pocz tkowo sk adaj si one z niewielkiejilo ci z ogów w óknika i krwinek. Cz sto s po czone zpowierzchni zastawki za pomoc cienkiej szypu y i atwoulegaj oderwaniu. Pó niej wyros a ulegaj organizacji, prze-kszta caj c si w tkank czn . Najwi cej wyst puje ich nazastawce dwudzielnej, st d du e ryzyko zatorów przy wadzietej zastawki.

Zastawki mog ulec zgrubieniu, zniekszta ceniu lubpofa dowaniu, wskutek czego ich p atki nie stykaj si ze sob .Stan taki nazywamy niedomykalno ci zastawki {insufficien-tid). Je eli brzegi p atków zrastaj si ze sob tak, e zastawkanie mo e si ca kowicie otworzy , mówimy o zw eniu za-stawki {stenosis). Zw enie i niedomykalno cz sto kojarzsi ze sob i w konsekwencji zastawka ani nie otwiera sica kowicie, ani nie zamyka.

Nast pstwa wad zastawekCi nienie wsteczne. Naj atwiej b dzie wyja ni to zja-

wisko na przyk adzie. Przypu my, e mamy do czynienia zniedomykalno ci zastawek pó ksi ycowatych aorty. Podczasrozkurczu lewej komory, nast puj cym po fazie skurczu, czkrwi powraca z aorty do komory, która nie zostaje od niej ci leodgrodzona. Komora wype nia si nadmiern ilo ci krwi, gdymusi przyj nie tylko krew nadchodz z lewego przedsionka,ale równie t , która zostaje zarzucona z powrotem z aorty.Komora musi zatem wykona wi ksz prac , abyprzepompowa ten nadmiar krwi i dodatkowo jeszcze pokonaci nienie wsteczne wywierane na ni z aorty. Aby pomie cizwi kszon ilo krwi, komora ulega rozci gni ciu, a wskutek"* zwi kszonej pracy - przerostowi. Je eli jednak obci enie

76

komory staje si zbyt wielkie, wówczas rozszerzenie bierzegór nad przerostem. Otwór przedsionkowo - komorowy po-wi ksza si do tego stopnia, e brzegi p atków zastawki dwu-dzielnej nie stykaj si ze sob przy jej zamkni ciu. Taki stannazywamy niedomykalno ci czynno ciow lub wzgl dn . Wten sposób w czasie skurczu komory dochodzi do cofania sikrwi do lewego przedsionka. Nast puje przepe nienie przed-sionka lewego, co prowadzi do rozszerzenia i przerostu tejjamy serca. Jednak przedsionki nie s zdolne do du ego prze-rostu i dlatego rozszerzony i przepe niony lewy przedsionek wkrótkim czasie zaczyna stanowi przeszkod dla nap ywu krwiz p uc. Wzrasta ci nienie w kr eniu p ucnym. Przekrwienie

uc i wzrost ci nienia przenosi si wstecz do komory prawej,która - podobnie jak poprzednio komora lewa - ulega rozsze-rzeniu i przerostowi. Taki sam proces jak w lewej cz ci sercapowtarza si teraz w prawej jego po owie. Dochodzi do wzgl d-nej niedomykalno ci zastawki trójdzielnej. Prawy przedsio-nek, zdolny tylko do bardzo nieznacznego przerostu, ulegarozszerzeniu i przepe nieniu krwi . W ten sposób powstajwarunki do wzrostu ci nienia krwi w uk adzie ci nienia ylne-go, gdy powrót krwi do prawego przedsionka z y g ównejgórnej i dolnej jest utrudniony. Prowadzi to do powstaniapowa nych objawów wskutek przekrwienia ylnego w ca ymustroju, a szczególnie w jamie brzusznej.

Kompensacja. Chory z wad zastawkow serca mo epomimo tego d ugo i cieszy si wzgl dnym zdrowiem podwarunkiem, e nie podejmuje gwa townych wysi ków fizycz-nych, a serce nie bywa nara one na nag e przeci enia. Dziejesi tak dlatego, e mi sie sercowy, dopóki jest zdrowy, mo eprzystosowa si do zmienionych warunków, innymi s owymo e skompensowa , czyli wyrówna istniej wad . Ci -

a nadmierna praca serca prowadzi do jego przerostu a prze-

77

ro ni te serce ma wi cej si y ni zdrowe. T zwi kszon siserce wykorzystuje na utrzymanie swej normalnej pracy a tymsamym ma niewielk lub nie ma w ogóle rezerwy na wypadekzwi kszonego obci enia. Dochodzi wówczas do za amaniasi kompensacji. Tak wi c serce chorego z wad zastawkowzawsze jest znacznie bli sze punktu za amania si kompensa-cji, o czym nale y pami ta przy leczeniu takich chorób.

Nale y tak e pami ta , e kompensacja jest poj ciemwzgl dnym. Wada serca chorego mo e by np. dostateczniewyrównana dla potrzeb ustroju pozostaj cego w spoczynku i wpozycji le cej, ale ju nie w pozycji siedz cej; nieprawid o-wo mo e by wyrównana w pozycji siedz cej, ale nie wstoj cej.

1.2.1. WADY ZASTAWEK T TNICY G ÓWNEJ

1. Niedomykalno zastawek pó ksie ycowatych t tnicyównej jest najbardziej niebezpieczn ze wszystkich wad

zastawkowych, zw aszcza je li jest nast pstwem stwardnieniatnic. Cz krwi, która zostaje wyrzucona podczas skurczu

przez lew komor do t tnicy g ównej, cofa si przez niedo-mkni te zastawki do komory. W konsekwencji na obwóddostaje si mniej krwi i pod mniejszym ci nieniem. Zmniejszasi równie kr enie wie cowe. Je eli przyczyn niedomykal-no ci jest stwardnienie t tnic, to naczynia wie cowe równiemog by zaj te procesem chorobowym, a to jeszcze bardziejupo ledza dop yw krwi do mi nia sercowego. Dodatkowo wtej wadzie istnieje ryzyko oderwania si skrzepu od uszkodzo-nej zastawki i zamkni cia przez niego jednej z t tnic wie co-wych. Powsta y zator mo e pozbawi ca kowicie mi siesercowy dop ywu krwi, co powoduje zatrzymanie akcji serca.

Niedomykalno zastawek t tnicy g ównej zostaje wy-równana przez rozszerzenie i przerost lewej komory.

78

2. Zw enie lewego uj cia ylnego jest rzadk wad ,która cz sto kojarzy si z pewnego stopnia niedomykalno cizastawek pó ksi ycowatych. Jest to wada l ejsza ni niedo-mykalno . Kompensacja polega na rozszerzeniu i przero cielewej komory, jednak w znacznie mniejszym stopniu ni wniedomykalno ci.

Objawy s spowodowane niedostatecznym zaopatrze-niem w krew t tnicz wszystkich cz ci cia a. Pomimo kom-pensacji kr enie uk adowe jest zmniejszone i dlatego objawyprzypominaj niedokrwisto . Kr enie p ucne nie jest upo-ledzone (chyba e wspó istnieje wada zastawki dwudzielnej).

Objawy w niedomykalno ci s ci sze ni w zw eniu.Do najwa niejszych nale :

1. blado twarzy,2. ból przedsercowy,3. objawy mózgowe,4. ko atanie serca,5. duszno .Obrz ki oraz objawy brzuszne s nieznaczne.

1.2.2. WADY ZASTAWKI DWUDZIELNEJ

Niedomykalno zastawki dwudzielnej mo e by na-st pstwem choroby go cowej lub te mo e mie charakterczynno ciowy wskutek znacznego rozszerzenia lewej komo-ry. W wadzie mitralnej zwykle niedomykalno i zw eniewspó istniej .

Przy skurczu lewej komory cz krwi cofa si przezniedomykaj si zastawk dwudzieln do lewego przedsion-ka. W konsekwencji ulega on rozszerzeniu i przerostowi.Rozszerzenie lewego przedsionka jest przeszkod dla powrotu

79

krwi do serca z p ucnych. Dochodzi do zastoju i przekrwie-nia biernego w p ucach. Dla pokonania ci nienia wstecznegoprawa komora ulega równie rozszerzeniu i przerostowi.Wad kompensuj :

rozszerzenie i przerost lewego przedsionka,rozszerzenie i przerost lewej komory,rozszerzenie i przerost prawej komory.

Je eli prawa komora nie jest w stanie wyrówna wady,dochodzi do wzgl dnej niedomykalno ci zastawki trójdziel-nej.

W czystej stenozie mitralnej zmiany s podobne, z tró nic , e lewa komora nie ulega przerostowi.

Podczas gdy wady zastawek pó ksi ycowatych upo le-dzaj ukrwienie t tnicze, wady zastawki dwudzielnej wp ywa-

niekorzystnie na uk ad ylny. Objawy s zatem zwi zane zprzekrwieniem ylnym:1. sinica - szczególnie twarzy,2. duszno , kaszel i krwi oplucie,3. obrz ki - szczególnie na ko czynach, mo e równie wyst -pi wodobrzusze,4. ko atanie serca,5. objawy brzuszne,6. zatory w mózgu, t tnicach wie cowych itp.,7. tno mo e by niemiarowe.

1.2.3. NIEDOMYKALNO ZASTAWKI TRÓJDZIELNEJ

Niedomykalno zastawki trójdzielnej nie daje si wy-równa na d sz met , gdy prawy przedsionek nie jestzdolny do wi kszego przerostu. Z chwil gdy dojdzie dodekompensacji, wzrasta ci nienie w ca ym uk adzie kr enia.Niedomykalno zastawki trójdzielnej cz ciej jest nast p-

80

stwem wady lewej po owy serca ni choroby samej zastawki.Objawy s zwi zane ze wzrostem ci nienia w kr eniuylnym i s podobne do tych, jakie wyst puj w pó nym

stadium wady mitralnej, mianowicie:1. bardzo du a sinica,2. duszno ,3. obrz ki z wodobrzuszem,4. powa ne przekrwienie narz dów jamy brzusznej.

Stosowane zabiegi w leczeniu chorób zastawek

W leczeniu ka dego przypadku organicznej chorobyserca nale y pami ta , e najwa niejszym zadaniem jest wy-równanie (skompensowanie) wady. Niezale nie od tego zjakiego punktu widzenia rozwa amy przypadek: lekarskiego,piel gniarskiego czy fizjoterapeutycznego, nale y zawsze pa-mi ta o trzech g ównych zasadach post powania.1. Serce nale y maksymalnie odci i zagwarantowamo liwie najwi kszy spokój. Jest to szczególnie wa ne wewczesnym okresie, kiedy wydolno zaczyna si za amywa .Chory musi pozostawa w ku w zupe nym spoczynku.

ko mo na unie w nogach, aby u atwi powrót krwi ylnejdo serca. Dieta powinna by lekkostrawna. Podaje si odpo-wiednie leki, a w razie potrzeby stosuje si zabieg chirurgicz-ny.2. Nale y zwi kszy dop yw tlenu do narz dów i tkanek. Wwi kszo ci przypadków chorzy maj trudno ci zoddychaniemi nie mog pobiera dostatecznej ilo ci tlenu ani wydalaodpowiedniej ilo ci dwutlenku w gla. Dopóki stan taki siutrzymuje, procesy przemiany s upo ledzone i wszystkietkanki - z mi niem sercowym w cznie - pracuj s abiej.Dlatego mo e zaistnie potrzeba podawania tlenu przez masklub pod namiotem tlenowym.

81

3. Przerost jest kompensacj dokonywan przez sam orga-nizm w celu przetrwania i dlatego nale y go wspomaga .Dokonuje si tego przez ostro ne, stopniowe zwi kszanieobci enia serca a do uzyskania ca kowitego wyrównania.

Z chwil uzyskania wyrównania chory musi prowadzispokojny i regularny tryb ycia, wolny od zmartwie i nadmier-nych wysi ków fizycznych. Wa na jest kontrola wagi cia a.Nie jest wskazane przybywanie na wadze. Niebezpieczne sgor ce k piele, szkodliwe jest palenie papierosów i piciealkoholu. W warunkach idealnych chory powinien mieszka wzdrowym klimacie, jednak nie na zbyt du ej wysoko ci.

Fizykoterapia

Nie stosuje si adnych zabiegów.

Masa

Celem stosowanego masa u jest:odci enie serca przez u atwienie dop ywu krwi ylnej

do serca,usuwanie obrz ków,stopniowe zwi kszanie obci enia serca.

Mo emy wyró ni dwie metody post powania:

1. Metoda pierwsza, w której masa i kinezyterapia wykony-wane s osobno.

2. Metoda druga, w której elementy masa u i kinezyterapiiprzeplataj si wzajemnie.

82

Metoda pierwsza

Post powanie mo emy podzieli na dwa okresy:okres wczesny,okres pó niejszy.

OKRES WCZESNY

W okresie wczesnym mo emy wyró ni dwa sposobypost powania.

Sposób pierwszy polega na wykonywaniu drena u lim-fatycznego pocz tkowo na zmian , tzn. przy jednym zabiegu -ko czyn górnych, przy nast pnym - ko czyn dolnych (wgzasad omówionych w ksi ce pt Drena limfatyczny"). Je elilekarz prowadz cy zezwoli, drena wykonujemy maksymal-nie trzy razy w tygodniu. W miar poprawy stanu zdrowiazabieg mo na wykonywa codziennie. Je eli stan zdrowiapacjenta pozwala, mo na po czy opracowania z dwóch ko-lejnych dni, a wi c wykonywa w trakcie jednego zabiegudrena zarówno ko czyn dolnych, jak i górnych.

Sposób drugi polega na wykonywaniu powierzchnio-wych g aska i delikatnych ugniata pod nych pocz tkowotylko na ko czynach dolnych nie cz ciej ni trzy, a nawet dwarazy w tygodniu. W miar poprawy stanu zdrowia do czamyopracowanie ko czyn górnych. Po kilkunastu zabiegach, je elilekarz prowadz cy wyrazi zgod a stan pacjenta na to pozwala,masa wykonujemy nawet codziennie. Stopniowo zwi ksza-my si i czas trwania masa u.

Z chwil uzyskania stanu kompensacji, kiedy pacjento-wi wolno wsta z ka, przechodzimy do nast pnego okresu.

83

UWAGA!

W tym okresie nie wykonujemy masa u segmentarnego.

OKRES PÓ NIEJSZY

W okresie pó niejszym równie mo emy wyró ni dwasposoby post powania.

Sposób pierwszy polega na wykonywaniu masa u kla-sycznego. W tym okresie mo emy do czy delikatne rozcie-rania ko czyn. Je eli lekarz prowadz cy zezwoli, do masa udo czamy opracowanie klatki piersiowej i grzbietu (z wyko-rzystaniem: g aska , rozciera , ugniata pod nych, delikat-nych oklepywa i delikatnej wibracji).

Sposób drugi polega na wykonywaniu masa u segmen-tarnego jak w chorobach serca (patrz Masa segmentarny",wyd. II, str. 145). W przypadku zw enia zastawki dwudziel-nej nale y pami ta o wyst powaniu dodatkowych punktówmaksymalnych:

na mostkowych przyczepach lewych eber w segmentachThl-Th5,

w mi niu piersiowym wi kszym w segmentach Thl-Th6.W chwili gdy pacjent zacznie wykonywa wiczenia z

obci eniem, mo na zako czy wykonywanie masa y. Ostat-nie 3 - 4 zabiegi nale y wykonywa w odst pach wi kszych niw trakcie leczenia. Tak wi c, je eli masa e by y wykonywanecodziennie, ostatnie zabiegi wykonujemy co drugi dzie . Je elizabiegi by y wykonywane co drugi dzie , ostatnie - wykonu-jemy co trzeci dzie .

84

UWAGA!

Nie wolno gwa townie przerywa wykonywania masa-y. Nale y stopniowo odzwyczai organizm od zabiegu.

Kinezyterapia

Zadanie pierwsze - odci enie serca przez u atwieniedop ywu krwi ylnej. Osi ga si przez:

wiczenia bierne w tempie wolnym (zapobiegaj wyst powa-niu obrz ków),

wiczenia oddechowe, odci aj ce faz wydechu, w rytmiewolnym wg uznania pacjenta.

UWAGA!

Nale y zwraca uwag , aby oddechy nie by y zbyt inten-sywne, zw aszcza w wadzie mitralnej.

Zadanie drugie - dotlenienie serca.Osi ga si przez:

wiczenia dynamiczne oddechowe, zwi kszaj ce ruchomoklatki piersiowej - oddychanie torem przeponowym z dawko-wanym oporem r cznym stosowanym przez terapeut lubsamego pacjenta,

wiczenia poprawiaj ce postaw - wiczenia anty grawitacyj-ne w pozycji siedz cej.

UWAGA!

wiczenia nale y wykonywa przed lustrem. Przywyst powaniu wydzieliny w p ucach stosuje si drena

eniowy.

85

Zadanie trzecie - doprowadzenie do przerostu serca.Osi ga si przez:

wiczenia ze stopniowo wzrastaj cym wysi kiem,wiczenia czynne rozpoczynane od stawów dystalnych i

stopniowo wprowadza si wiczenia w stawach proksymal-nych, a tak e zwi ksza si ilo powtórze oraz rytm wicze .

UWAGA!

W miar post pu rehabilitacji mo na do czy ruchy czynnez dodatkowym oporem nie wi kszym ni 1/2 kg.

Przy ka dym zwi kszaniu oporu nale y zmniejsza ilopowtórze .

W ci kich przypadkach stosuje si tylko wiczenia odde-chowe i ruchy bierne.

Przed wiczeniami i po nich nale y mierzy t tno i ilooddechów.

Metoda druga

W ci kich przypadkach na pocz tku rehabilitacja pole-ga na wykonywaniu masa u, ruchów biernych i oddychania.

wiczenia powinny by krótkie i nie przekracza 15 minut.Zarówno przed, jak i po zabiegu nale y policzy i zanotowacz sto t tna i oddechów. Do czasu kiedy mo na zastosowawysi ek aktywny, warto ci te powinny by takie same napocz tku, jak i po zako czeniu wicze .1. Pó le c. Oddychanie.2. Pó le c. Masa ramion (z zastosowaniem g aska i ugnia-ta pod nych).3. Pó le c. Okr ne ruchy bierne r k w nadgarstkach.

86

4. Pó le c. Oddychanie ( opu ci w wadzie mitralnej).5. Pó le c. Masa obu nóg (z zastosowaniem g aska i ugnia-ta pod nych).6. Pó le c. Okr ne ruchy bierne stóp.7. Pó le c. Oddychanie.

Stopniowo nale y dodawa wiczenia bierne stawówokciowych, kolanowych, barkowych i biodrowych.

Po kilku dniach, gdy stan zdrowia chorego zacznie sipoprawia , przyst pujemy do wykonywania ruchów czyn-nych, rozpoczynaj c od ma ych stawów.

1. Pó le c. G bokie oddechy.2. Pó le c. Masa obu ramion (z zastosowaniem g aska iugniata pod nych).3. Pó le c. Aktywne zginanie i prostowanie r ki w nadgarstku(6 razy).4. Pó le c. G bokie oddechy.5. Pó le c. Masa obu nóg (z zastosowaniem g aska i ugnia-ta pod nych).6. Pó le c. Aktywne zginanie i prostowanie stóp (6 razy).7. Pó le c. G bokie oddechy.

W miar poprawy stanu zdrowia pacjenta nale y zwi k-sza wysi ek fizyczny poprzez:

Zwi kszanie liczby wykonywanych ruchów (ka dego dnia ojeden).

Zwi kszanie cz stotliwo ci wykonywanych ruchów.Przechodzenie do wykonywania ruchów w wi kszych sta-

wach (przy wprowadzaniu nowego wiczenia nigdy nie nale yprzekracza 6 ruchów w przypadku wicze ko czyn i 3ruchów w przypadku wicze tu owia).

Stopniowe zast powanie wicze wolnych wiczeniami opo-rowymi (przy zastosowaniu oporu nale y w czasie pierwszychzabiegów zmniejszy cz stotliwo ).

Schematy wicze w ró nych stadiach mog wygl danast puj co:

Schemat I

1. Pó le c. G bokie oddechy.2. Pó le c. Masa obu nóg (z zastosowaniem g aska i ugnia-ta pod nych).3. Pó le c na grzbiecie, kolana zgi te. Naprzemienne zgina-nie i prostowanie kolan (rozpoczynamy od 6 wicze i co-dziennie zwi kszamy ich ilo ). Uda powinny by podpartepoduszk .4. Pó le c. G bokie oddechy.5. Pó le c. Masa obu ramion (z zastosowaniem g aska iugniata pod nych).6. Pó le c. Naprzemienne zginanie i prostowanie ko czyngórnych w stawach okciowych (rozpoczynamy od 8 wiczei codziennie zwi kszamy ich ilo ).7. Pó le c. G bokie oddechy.

Schemat II

1. Pó le c. G bokie oddechy.2. Pó le c. Masa obu nóg (z zastosowaniem g aska i ugnia-ta pod nych).3. Pó le c. Naprzemienne podci ganie kolan (rozpoczynamyod 6 wicze i codziennie zwi kszamy ich ilo ).4. Pó le c. G bokie oddechy lub delikatne oklepywanieklatki piersiowej.5. Pó le c. Masa obu ramion (z zastosowaniem g aska iugniata pod nych).88

6. Pó le c. Zginanie i prostowanie obu ramion w boki i w dó(6 razy).7. Pó le c. G bokie oddechy.

Schemat III

1. Pó le c. G bokie oddechy.2. Pó le c. Masa obu nóg (z zastosowaniem g aska i ugnia-ta pod nych).3. Pó le c. Naprzemienne podci ganie kolan (14 razy w ci gu2 minut).4. Pó le c. G bokie oddechy.5. Siedz c. Skr ty tu owia 3 razy na przemian w ka stron .6. Pó le c. Masa obu ramion (z zastosowaniem g aska iugniata pod nych).7. Siedz c. Zginanie i prostowanie ramion w gór i w dó (6razy na minut przez dwie minuty).8. Pó le c. G bokie oddechy.

Schemat IV

1. Pó le c. G bokie oddechy.2. Pó le c. Masa obu ko czyn dolnych (z zastosowaniem

aska i ugniata pod nych).3. Pó le c. Naprzemienne podci ganie kolan (13 razy naminut przez 3 minuty).4. Siedz c (na brzegu ka). Naprzemienne skr ty tu owia(powoli, 6 razy w ka stron ).5. Pó le c. G bokie oddechy.6. Siedz c. Prostowanie grzbietu (4 razy).7. Pó le c. Masa obu ko czyn górnych (z zastosowaniem

aska i ugniata pod nych).8. Pó le c. Zginanie i prostowanie obu ramion w gór i w dó(8 razy w ci gu 3 minut).

89

9. Pó le c. G bokie oddechy.W okresie pó niejszym, kiedy choremu wolno ju wsta-

wa , oddziela si masa od kinezyterapii.

Masa wykonujemy jak przy zastosowaniu metodypierwszej - okres pó niejszy (sposobem klasycznym lub seg-mentarnym) lub rezygnujemy z jego wykonywania, je eli stanchorego jest odpowiednio dobry.

W kinezyterapii mo na stosowa nast puj cy schemat:1. Pó le c. G bokie oddechy.2. Siedz c. Skr ty g owy (r ce oparte na biodrach).3. Chodzenie (wyznaczony odcinek).4. Pó le c. G bokie oddechy ze skr tem ramion na zewn trz.5. Siedz c. Naprzemienne skr ty tu owia z oporem (nogizwarte, ramiona w bok).6. Siedz c w rozkroku z pochyleniem do przodu. Prostowaniegrzbietu.7. Siedz c, zginanie i prostowanie ramion w gór i w dó (8 razyna minut przez trzy minuty, z ci arkiem 0.5 kg - stopniowozwi kszamy obci enie).8. Pó le c. G bokie oddechy.

W ko cowej fazie rehabilitacji nale y do czy wcho-dzenie na schodek.

UWAGA!

Przedstawione schematy post powania zosta y spraw-dzone w praktyce. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, aby jemodyfikowa , oczywi cie przy zastosowaniu szczególnychrodków ostro no ci i w porozumieniu z lekarzem prowadz -

cym.

90

1.3. CHOROBY MI NIA SERCOWEGO

Zasadniczo mo emy wyró ni dwie postacie chorób:ostre zapalenie,przewlek e zwyrodnienie.

1.3.1. OSTRE ZAPALENIE MI NIA SERCOWEGO

Zapalenie mi nia sercowego przewa nie zwi zane jestz ostr chorob go cow , b onic , durem lub gryp . Zapaleniemo e si rozpocz w osierdziu i przechodzi na mi siesercowy. Wyst puj zmiany charakterystyczne dla stanu za-palnego. Serce jest os abione i mo e ulec bardzo du emurozszerzeniu.

Wyst puj ogólne objawy sercowe (ze zmiennym nasi-leniem):

1. sinica,2. duszno ,3. obrz ki,4. ból,5. ko atanie serca,6. zaburzenia t tna,7. objawy mózgowe,8. objawy brzuszne.W ci kich przypadkach t tno mo e by bardzo s abe i

niemiarowe. Dopóki utrzymuje si stan zapalny, temperatura zregu y jest podwy szona. W okresie rekonwalescencji cz stozdarzaj si omdlenia.

W tej chorobie, podobnie jak w wadach zastawek, majzastosowanie dwie pierwsze zasady post powania, tzn. sercenale y odci i zwi kszy dop yw tlenu. Trzecia zasada -doprowadzenie do przerostu - jest równie obowi zuj ca,

91

jednak ze wzgl du na tocz cy si proces zapalny wymaga onajak najwi kszej ostro no ci, du ego do wiadczenia terapeu-tów, cis ej wspó pracy z lekarzem prowadz cym i o wiele

szego czasu.

Stosowane zabiegi

Rozpocz cie fizjoterapii mo e okaza si mo liwe w 4- 6 tygodniu od pocz tku choroby. Leczenie powinno polegana wykonywaniu masa y i ruchów biernych przy ca kowicierozlu nionych mi niach pacjenta. Je eli pacjent nie jest wstanie si rozlu ni , najbezpieczniej b dzie wykonywa tylkomasa .

Fizykoterapia


Masa

Post powanie jest takie samo, jak w leczeniu choróbzastawek. W zale no ci od stanu chorobowego pacjenta wyko-nujemy masa jak w metodzie pierwszej w okresie wczesnymlub jak w okresie pó niejszym.

Kinezyterapia

Post powanie jest podobne do omówionego w leczeniuchorób zastawek.

UWAGA!

W okresie wczesnym wykonujemy tylko wiczenia bier-ne lub rezygnujemy nawet z nich.92

Realizacja zadania trzeciego przebiega o wiele wolniej iwymaga bardzo dok adnego dobierania wicze do stanu zdro-wia pacjenta.

Je eli wyst pi wzrost temperatury powy ej 37°C lubnajmniejsze przyspieszenie t tna ponad norm , wiczenia na-le y natychmiast przerwa .

1.4. ZW ENIE LUB NIEDRO NOTNIC WIE COWYCH

Wyst powanie klinicznych objawów niewydolno ciwie cowej zwi zane jest w 90% z mia ycowym uszkodze-niem t tnic wie cowych.

Najwa niejszymi czynnikami, od których zale y ujaw-nienie objawów klinicznych, s : umiejscowienie, rozleg istopie zaawansowania zmian. Zwykle najwyra niej ujawnia-

si zmiany zw aj ce wiat o jednej z trzech g ównychtnic wie cowych o ponad 70%.

Podstawowym mechanizmem patogenetycznym jest brakrównowagi pomi dzy zapotrzebowaniem mi nia sercowegoa dop ywem utlenowanej krwi. Zaopatrzenie to mo e bywystarczaj ce w spoczynku, natomiast pod wp ywem dodat-kowego wysi ku, emocji lub zimna mo e dochodzi do chwi-lowego niedotlenienia. Klinicznym objawem tego procesu jestból zwany dusznic bolesn . Post puj ce zw enie wiat a

tnicy wie cowej, a szczególnie powstawanie zakrzepów,nak adaj ce si na istniej ce zmiany mia ycowe, prowadzido ca kowitego przerwania przep ywu krwi przez zaj t tni-

wie cow i ostrego niedokrwienia mi nia sercowego wobszarze zaopatrywanym przez t t tnic . Klinicznym odpo-wiednikiem zamkni cia wiat a t tnicy wie cowej jest zawaserca.

93

1.4.1. DUSZNICA BOLESNA(ANGINA PECTORIS)

Stosowane zabiegi

Celem stosowanych zabiegów jest:usprawnienie pracy serca przez zmniejszenie oporów obwo-

dowych,zwolnienie czynno ci serca i poprawa jego ukrwienia,zmniejszenie dolegliwo ci podmiotowych,rozszerzenie t tnic wie cowych i obwodowych naczy t tni-

czych przedw osowatych,poprawa w ciwo ci kurczliwych mi nia sercowego,obni enie ci nienia skurczowego i rozkurczowego,poprawa tolerancji wysi ków fizycznych,obni enie poziomu kwasu moczowego w surowicy krwi.

W leczeniu wyró niamy dwa okresy.

OKRES LECZENIA SZPITALNEGO

Fizykoterapia

Stosuje si : helioterapi (promieniowaniem s onecznymprzesianym), promieniowanie nadfioletowe ogólne, jontofore-

(wapniow ), inhalacje radonowe, k piele radonowe i rado-nowo - siarczkowe, k piele kwasow glowe, kuracj pitn(woda ze ród a Jerzy").

Masa

Masa mo na wykonywa tylko u pacjentów w lekkimstanie chorobowym.

94

W leczeniu mo na wyró ni dwa etapy.Pierwszy etap - obejmuj cy 5 do 10 zabiegów polega na

wykonywaniu powierzchniowych g aska i rozciera ca d o-ni w okolicy przedsercowej. Przy pierwszym zabiegu czastrwania masa u wynosi maksymalnie 4 min. W miar poprawystanu zdrowia, przy kolejnych zabiegach, czas ten mo nawyd stopniowo do 6, 8, 10 i maksymalnie 12 min. Je elistan pacjenta na to zezwala, zabieg mo e by wykonywanynawet kilka razy dziennie.

Drugi etap trwaj cy do ko ca leczenia szpitalnego pole-ga na wykonywaniu masa u segmentarnego wg schematu izasad omówionych w ksi ce pt. Masa segmentamy", wyd.II, w rozdziale Masa w chorobach serca", str. 145.

Kinezyterapia

wiczenia maj na celu popraw ukrwienia mi niasercowego oraz szybsze odprowadzenie krwi z obwodu.

W ci szych przypadkach stosuje si post powanie jakod 10 dnia po zawale serca.

OKRES LECZENIA AMBULATORYJNEGO

Fizykoterapia

Stosuje si : promieniowanie nadfioletowe, k piele czte-rokomorowej ontoforez wapniow .

Masa

Wykonujemy masa segmentamy wg schematu i zasadomówionych w ksi ce pt. Masa segmentamy", wyd. II, wrozdziale Masa w chorobach serca", str. 145.

95

Kinezyterapia

W okresie stabilizacji choroby wykonujemy wiczenia:oddechowe,izometryczne ko czyn górnych i dolnych oraz tu owia

bez intensywnych sk onów,czynne wolne wszystkich grup mi niowych prowa-

dzone w wolnym tempie ze stopniowo wzrastaj trud-no ci wicze ,

ogólnie rozlu niaj ce, ze szczególnym uwzgl dnie-niem obr czy barkowej.

UWAGA!

wiczenia nale y prowadzi w rytmie oddechu chorego,c do zwi kszenia wysi ku bez przyspieszenia oddechu.

1.4.2. ZAWA SERCA(INFARCTUS CORDIS; INFARCTUS MYOCARDII)

Zawa mi nia sercowego jest najpowa niejszym na-st pstwem mia ycy t tnic wie cowych. Pod wzgl dem pa-tomorfologu jest koagulacyjn martwic mi nia sercowego.

Najcz stsz przyczyn zawa u serca jest zamkni ciewiat a t tnicy wie cowej, cho ca kowite zamkni cie t tnicy

wie cowej nie zawsze prowadzi do zawa u. Wielko zawa ujest na ogó proporcjonalna do przekroju zamkni tej lub zw -onej t tnicy. Najcz ciej obejmuje ca grubo mi nia

sercowego. Pod koniec pierwszego tygodnia w strefie granicz-nej zaczyna si tworzy unaczyniona ziarnina, która stopniowoprzekszta ca si w tkank bliznowat .

96

Do podstawowych i najcz stszych objawów klinicznychnale :

1. ból,2. wstrz s,3. ostra niewydolno lewokomorowa (obrz k p uc),4. zaburzenia rytmu i ewentualnie przewodnictwa.

Stosowane zabiegi

Usprawnienie chorych z zawa em serca dzieli si na trzyokresy:1. wczesny okres wie ego zawa u - usprawnienie wewn trz-szpitalne,2. okres rekonwalescencji - usprawnienie sanatoryjne,3. okres po rekonwalescencji (podtrzymuj cy) - usprawnienieambulatoryjne.

OKRES PIERWSZY

Fizykoterapia


Masa

Do masa u mo emy przyst pi po 10 -12 dniach choro-by. W tym okresie mo emy wyró ni trzy sposoby post powa-nia.

Sposób pierwszy polega na wykonywaniu drena u lim-fatycznego pocz tkowo na zmian , tzn. przy jednym zabiegu -ko czyn górnych, przy nast pnym - ko czyn dolnych (wgzasad omówionych w ksi ce pt Drena limfatyczny"). Je elilekarz prowadz cy zezwoli, drena wykonujemy maksymal-

97

nie trzy razy w tygodniu. W miar poprawy stanu zdrowiazabieg mo na wykonywa codziennie. Je eli stan zdrowiapacjenta pozwala, mo na po czy opracowania z dwóch ko-lejnych dni, a wi c wykonywa w trakcie jednego zabiegudrena zarówno ko czyn dolnych, jak i górnych.

Sposób drugi polega na wykonywaniu powierzchnio-wych g aska i delikatnych ugniata pod nych pocz tkowotylko w ko czynach dolnych nie cz ciej ni trzy, a nawet dwarazy w tygodniu. W miar poprawy stanu zdrowia do czamyopracowanie ko czyn górnych. Po kilkunastu zabiegach zwi k-szamy ich ilo . Je eli lekarz prowadz cy wyrazi zgod , masawykonujemy nawet codziennie. Stopniowo zwi kszamy rów-nie si i czas trwania masa u.

Z chwil uzyskania stanu kompensacji, kiedy pacjento-wi wolno wsta z ka, przechodzimy do nast pnego okresu.

Sposób trzeci polega na wykonywaniu masa u segmen-tarnego wg zasad omówionych w ksi ce pt. Masa segmen-tarny", wyd.II, str. 145.

Nale y pami ta , e bardzo cz sto wyst puje przeczuli-ca w obr bie lewej opatki. W tym przypadku nale y wykony-wa lekkie g askanie i koliste rozcieranie w obr bie segmen-tów C3 - C4, a dopiero po ust pieniu przeczulicy przyst pi dowykonywania masa u segmentarnego.

Kinezyterapia

Celem kinezyterapii jest:przeciwdzia anie nast pstwom unieruchomienia w ku,zapobieganie powik aniom zakrzepowo - zatorowym,

enie do kompensacji,poprawa stanu psychicznego pacjenta.

98

OKRES REKONWALESCENCJI

Fizykoterapia


Masa

Wyró niamy dwa sposoby post powania.

Sposób pierwszy polega na wykonywaniu masa u kla-sycznego. W tym okresie do opracowania klasycznego z pierw-szego okresu mo emy do czy delikatne rozcierania w obr -bie ko czyn. Je eli lekarz prowadz cy zezwoli, do masa udo czamy opracowanie lewego barku, klatki piersiowej igrzbietu (z wykorzystaniem: g aska , rozciera , ugniatapod nych, delikatnych oklepywa i delikatnej wibracji).

Sposób drugi polega na wykonywaniu masa u segmen-tarnego jak w chorobach serca (patrz Masa segmentarny",wyd. II, str. 145).

Kinezyterapia

W okresie obejmuj cym 3-4 tygodnie nale y zwi kszaczynno ci dnia codziennego, ale tylko do 40% maksymalnegoobci enia serca. T tno nie powinno przekracza 110 - 120uderze na minut w czasie wysi ku.

W 6 -10 tygodniu usprawnienia obci enie mo e wzro-sn do 120 - 130 uderze serca na minut .

W tym okresie-wykonuje si :wiczenia dynamiczne ko czyn górnych i dolnych,wiczenia kszta tuj ce tu owia w ró nych pozycjach,

99

wiczenia na rowerze,marsz,wchodzenie na schody,trening interwa owy.

OKRES PO REKONWALESCENCJI

Fizykoterapia


Masa

W tym okresie masa nie jest potrzebny.

Kinezyterapia

Jest to okres podtrzymuj cy, który trwa ca e ycie. Nale-y przeprowadza okresowo ocen wydolno ci fizycznej, na

podstawie której zaleca si trening lub inn form ruchu orazrodzaj wykonywanej pracy zawodowej i aktywno ci yciowej.

UWAGA!

W zale no ci od wyniku testu prognostycznego przepro-wadzonego przez lekarza kinezyterapi mo na prowadzi np.wg schematów opracowanych w Instytucie Kardiologii AM wWarszawie, w których rozpisany jest ka dy dzie rehabilitacjii sposób jej prowadzenia.

U chorych bez powik usprawnienie rozpoczyna si 4- 5 dnia po zawale. Przewiduje si , e pobyt w szpitalu b dzietrwa 21 - 28 dni.

100

U chorych z powik aniami lub w ci szym przebieguzawa u usprawnienie rozpoczyna si 2 - 3 tygodnie po wyst -pieniu zawa u. Przewiduje si , e pobyt w szpitalu b dzie trwa35 do 42 dni.

1.5. CHIRURGIA SERCA

W ostatnich latach w chirurgii serca dokona si wielkipost p dzi ki udoskonalonym metodom pozwalaj cym nautrzymanie kr enia krwi przy nieczynnym sercu, jak równiedzi ki ci gle zbieranym do wiadczeniom kardiochirurgów.

Stosowane zabiegi

Zasady post powania przed- i pooperacyjnego s zasa-dniczo takie same, jak przy torakotomii. Ci cie biegnie zwyklepo stronie przednio - bocznej od linii rodkowej przedniej a dopachowej tylnej. Istnieje jednak taka sama gro ba niedodmy,utraty ruchomo ci barku i zniekszta cenia postawy. Niezwyklewa ne jest utrzymanie dro no ci dróg oddechowych, a tymsamym odpowiedniej wentylacji, gdy ka de zaburzenie odde-chowe stanowi dodatkowe obci enie dla serca.

W zakresie kinezyterapii ka dy przypadek wymaga in-dywidualnego podej cia i odpowiednio dostosowanej rehabi-litacji.

1.5.1. ROZRUSZNIK SERCA

Je eli w przebiegu procesu chorobowego dojdzie douszkodzenia czy przerwania p czka Hisa lub jego odnóg,wówczas niektóre lub wszystkie bod ce zostaj zablokowanei nie dochodz do komór. Jedynym skutecznym rozwi zaniem

101

jest wszczepienie kardiostymulatora (rozrusznika). Wszcze-pienie rozrusznika nie Stawarza konieczno ci stosowania reha-bilitacji, jednak wa ne jest aby zarówno pacjent, jak i fizjote-rapeuta wiedzia , e stosuj c zabiegi przy leczeniu innychchorób, nale y podj pewne rodki ostro no ci.

Rys. 14. Najcz stsze miejsce wszczepienia rozrusznika i umo-cowania elektrody

Pacjenta nale y poinformowa , e przebywanie w poludzia ania urz dze elektrycznych du ej mocy (silników, trans-formatorów), linii wysokiego napi cia, radarów, nadajnikówradiowych i telewizyjnych, pieców indukcyjnych itp. mo ezak óci prac rozrusznika. Niebezpieczna jest naprawa insta-lacji zap onowej w samochodach. Istnieje ryzyko, e telefonkomórkowy a nawet systemy zabezpieczaj ce sklepy przedkradzie mog wywrze niekorzystny wp yw na dzia anierozrusznika.

W zakresie zabiegów medycznych niebezpieczne s :defibrylacja (pobudzenie pracy serca wysokim napi ciem),kardiowersja (regulacja rytmu serca), litotrypsja (rozbijaniekamieni), operacje no em elektrycznym.

W zakresie fizykoterapii zasadniczo nie stosuje si za-biegów pr dowych (jedynie na specjalne zlecenie i pod ciskontrol lekarza). Nie wolno wykonywa zabiegów radiotera-pii.

Je eli rozrusznik jest wszczepiony po lewej stronie wmasa u nale y bezwzgl dnie omija okolic obojczyka orazgórn cz klatki piersiowej po stronie umiejscowienia rozru-sznika, a masa stawu ramiennego nale y wykonywa bardzoostro nie, aby nie doprowadzi do mechanicznego uszkodze-nia rozrusznika, elektrody lub tkanek w ich pobli u.

W kinezyterapii nie stosuje si wicze rozci gaj cychtkanki w tej okolicy, szczególnie mi ni piersiowych.

103

2. CHOROBY NACZY

Niektóre z wymienionych chorób nie leczy si fizykal-nie. Omówimy je, poniewa mog one wyst powa u pacjen-tów wymagaj cych leczenia z powodu innych dolegliwo ci, awówczas nale y zastosowa pewne rodki ostro no ci.

2.1. CHOROBY T TNIC

2.1.1. STWARDNIENIE T TNIC (MIA YCA)(ATHEROSCLEROSIS)

Jest to przewlek y proces zapalny b ony wewn trznejtnic, prowadz cy do zwyrodnienia. W b onie tej pojawiaj

si nacieki, które albo rozmi kaj , albo twardniej wskutekodk adania si w nich soli wapnia. Proces rozprzestrzenia sina b on rodkow , w której ulegaj zwyrodnieniu w óknami niowe, oraz na b on zewn trzn , która ulega stwardnie-niu. Niekiedy proces chorobowy obejmuje równie y.

Stwardnienie t tnic wyst puj e w pewnym stopniu u osóbw starszym wieku, ale mo e pojawi si o wiele wcze niej wwyniku procesów patologicznych. Wa rol odgrywaj :czynnik dziedziczny, ci ka praca i procesy chorobowe powo-duj ce utrzymywanie si wysokiego ci nienia (dna, chorobanerek, zatrucia o owiem, zatrucia alkoholem itp.).

tnice powierzchowne, je li s zmienione chorobowo,daj si wyczu jako twarde i zgrubia e postronki nawet pozafal t tna. Ci nienie krwi jest wysokie, t tno napi te. Niektó-rzy chorzy odczuwaj ch ód i dr twienie stóp oraz kurcze wnogach. Jako pó ny objaw mo e pojawi si chromanieprzestankowe. Niekiedy wyst puj odbarwienia skóry iobrz k ko czyn dolnych. Lewa komora serca ulega przero-

104

stowi. Proces obejmuje równie t tnice wie cowe. Mo e todoprowadzi do dusznicy bolesnej, a nawet nag ej mierci zpowodu znacznego zw enia wiat a t tniczek, do któregodo cza si zakrzepica. Je eli w miejscu przerostu wyst pirozszerzenie komory, wówczas objawy b podobne jak wwadzie zastawkowej serca.

Nast pstwem stwardnienia t tnic mog by równie :tniak (zw aszcza w uku t tnicy g ównej),

zakrzepica,kni cie t tnicy (nawet z b ahego powodu).

Dla u atwienia wskaza leczniczych w okre laniu stop-nia niedokrwienia ko czyny mo na si pos ugiwa czterostop-niow skal wg R. Fontaine'a:

pierwszy stopie - zmiany bez objawów klinicznych,drugi stopie - chromanie przestankowe, trzecistopie - ból spoczynkowy bez zmian martwiczych,czwarty stopie - ból spoczynkowy z martwic lubowrzodzeniem.

Niektórzy lekarze wol jednak podzia podany przez A.Piskorza, w którym wyró niamy:

Okres I (niedokrwienie umiarkowane):A. chromanie nie post puj ce,B. chromanie post puj ce (zmniejszaj ce z czasem zakres chodzenia),

Okres II (niedokrwienie znaczne):A. ból spoczynkowy,B. owrzodzenie i zgorzel,C. ko czyna do odj cia.

105

Stosowane zabiegi

Pacjent powinien prowadzi spokojny tryb ycia, stoso-wa umiarkowany wysi ek fizyczny (bez przeci enia), od y-wia si skromnie, spo ywa proste pokarmy i unika nadmia-ru soli. Zabrania si palenia tytoniu i u ywania alkoholu.Nale y zapobiega obstrukcji.

Stwardnienie t tnic zasadniczo nie wymaga stosowaniafizjoterapii. W przypadkach ci kich stosuje si wiczeniaBurgera (patrz choroba Burgera).

Chorzy z mia yc wymagaj cy masa u i wicze zpowodu innego niedomagania musz by traktowani z wielkostro no ci . Oczywi cie w lekkich przypadkach mo liwowyrz dzenia szkody jest ma a, ale zawsze nale y pami ta :

warunkiem niezb dnym do wykonywania masa ujest wyst powanie reakcji na masa ze strony naczykrwiono nych,nie wolno doprowadza do przeci enia organizmu,nie wolno powodowa wzrostu ci nienia krwi, nie wolno stosowa technik mocnych (zw aszcza

ugniata ), jak równie technik rozgrzewaj cych (roz-ciera ).W masa u wsz dzie tam, gdzie jest to mo liwe, nale y

decydowa si na post powanie segmentarne.

2.1.2. ZAKRZEPOWO - ZAROSTOWEZAPALENIE NACZY

(CHOROBA BORGERA)(THROMBANGIITIS OBLITERANS)

Jest to choroba t tnic atakuj ca zwykle ko czyny dolne.Przyczyna choroby nie jest znana. Uwa a si , e znaczn rolodgrywa czynnik dziedziczny. Prawie zawsze choroba wyst -

106

puje u m czyzn. Wydaje si , e pozostaje ona w zwi zku zpaleniem tytoniu. Substancje zawarte w tytoniu powodujuszkodzenie cian t tnic u pewnych osób wykazuj cychnadwra liwo na t substancj . Czyni to cian t tnicy podat-

na zaka enie pewnymi bli ej nieznanymi bakteriami.W odró nieniu od mia ycy, która atakuje naczynia na

ca ej d ugo ci, w zakrzepowo - zarostowym zapaleniu t tniczmiany wyst puj tylko w pewnych odcinkach. Choroba obej-muje wszystkie trzy warstwy ciany t tniczej, które zostajobj te procesem zapalnym. Zapalenie b ony wewn trznej po-woduje powstawanie zakrzepów, które mog zamkn wiat onaczynia i doprowadzi do jego ca kowitego zwyrodnienia.Cz sto proces chorobowy rozszerza si równie na przylega-

i nerw. Ucisk na nerwy naczynioruchowe mo epowodowa skurcz t tnic.

Na pocz tku choroby obserwuje si uczucie zi bni ciastóp. Mog wyst powa objawy naczynioruchowe (jak wchorobie Raynauda). W dalszym ci gu nad powierzchownymi

ami mog pojawia si czerwone, bolesne plamki, podob-nie jak w zakrzepowym zapaleniu . Do g ównych objawównale y chromanie przestankowe. Chromanie przestankowepolega na pojawianiu si podczas chodzenia bólu w ydkachlub stopach, który zmusza chorego do zatrzymania si . Wczasie odpoczynku ból ust puje. Przyczyn bólu jest niedo-krwienie ko czyn. W miar post pu choroby ból si nasila,wyst puje wcze niej przy wysi ku i wolniej znika przy odpo-czynku.

W trakcie dalszego rozwoju choroby w ko czynachdolnych pojawiaj si zmiany troficzne, a nast pnie zgorzelzmuszaj ca do amputacji ko czyny. Ból towarzysz cy zgo-rzeli jest bardzo silny.

Choroba ma charakter post puj cy, cho mog wyst po-wa okresy remisji.

107

Dla u atwienia wskaza leczniczych w okre laniu stop-nia niedokrwienia ko czyny mo na si pos ugiwa , podobniejak w stwardnieniu t tnic, czterostopniow skal wg R. Fonta-ine'a lub pi ciookresow skal wg A. Piskorza.

Stosowane zabiegi

Niedokrwienie umiarkowane z chromaniem nie post -puj cym (okres I A) powinno by leczone zachowawczo.

U chorych z chromaniem post puj cym (okres IB), gdydolegliwo ci uniemo liwiaj wykonywanie pracy, nale yustali wskazania do leczenia operacyjnego.

Niedokrwienie znaczne (okres II) jest bezwzgl dnymwskazaniem do leczenia szpitalnego i najcz ciej operacyjne-go.

Fizykoterapia

W ramach fizykoterapii stosuje si : promieniowaniepodczerwone (na okolic brzucha w celu uzyskania odrucho-wego rozszerzenia naczy w ko czynach dolnych), budkPolano (o temperaturze wn trza powy ej 30° C i poni ej 40°C), promieniowanie nadfioletowe (na okolic przykr gos upo-

w segmentach Th8-L3), galwanizacj , jontoforez (z hista-miny, pridazolu, magnezu, pasty borowinowej), pr dy diady-namiczne, pr d Traberta, pr dy interferencyjne, diatermi krót-kofalow , terapi impulsowym polem magnetycznym wielkiejcz stotliwo ci, diatermi mikrofalow , ultrad wi ki (z wyj t-kiem III i IV okresu wg Fontaine'a), k piele lecznicze (terpen-tynowa, solankowa, jodo-bromowa).

108

Masa

Masa mo emy wykonywa tylko w I i II stopniu choro-by (wg Fontaine'a).

Celem stosowanego masa u jest:zmniejszenie dolegliwo ci podmiotowych,zwi kszenie przep ywu kapilarnego krwi,stworzenie korzystnych warunków dla powstania kr -enia obocznego,odprowadzenie produktów przemiany materii.

PIERWSZY STOPIE CHOROBY

Mo emy wyró ni dwa sposoby post powania.Pierwszy sposób - klasyczny sk ada si z dwóch faz.

UWAGA!

Je eli przed masa em wykonywane by y zabiegi fizyko-terapii rozgrzewaj ce okolic l wiow i brzuch, faz pierw-sz mo na pomin .

W fazie pierwszej - poprzez rozgrzanie okolicy brzuchai okolicy l wiowej uzyskujemy odruchowe rozszerzenienaczy w ko czynach dolnych. Stosujemy masa klasycznypow ok brzusznych, wg schematu przedstawionego w ksi cept Masa klasyczny", wyd. II, str.358, oraz masa odcinka

wiowo-krzy owego kr gos upa, wg schematu przedsta-wionego w ksi ce pt Masa klasyczny", wyd. II, str.289.

W fazie drugiej stosujemy post powanie klasyczne wy-korzystuj c: delikatne g askania dosercowe i odsercowe, deli-katne rozcierania, lekkie ugniatania pod ne i delikatne uciski

109

w miejscach poni ej i powy ej wyst powania zmian chorobo-wych. Mo e okaza si , e ju w pierwszym stopniu chorobynie mo na wykonywa rozciera po pierwsze ze wzgl du nazmiany troficzne skóry i tym samym mo liwo jej otarcia, jakrównie ze wzgl du na wyst powanie odczynu paradoksal-nego (obkurczenie si naczy krwiono nych pod wp ywem ichrozgrzania).

W trakcie wykonywania masa u mo na - je eli niesprawia to pacjentowi bólu - lekko unie ko czyn powy ejpoziomu celem u atwienia odp ywu ylnego.

Drugi sposób - segmentarny - mo liwy jest do zastoso-wania tylko w przypadkach, w których naczynia maj zdolnoreagowania na bod ce.

Post pujemy wg schematu omówionego w ksi ce pt.Masa segmentarny", wyd. II, str. 154 ( Masa w chorobach

naczy obwodowych ko czyn dolnych").

DRUGI STOPIE CHOROBY

Mo emy stosowa post powanie klasyczne lub segmen-tarne.

Pierwszy sposób - klasyczny - jest kontynuacj zabie-gów z pierwszego stopnia choroby i podobnie - sk ada si zdwóch faz.

UWAGA!

Je eli przed masa em wykonywane by y zabiegi fizyko-terapii rozgrzewaj ce okolic l wiow i brzuch, faz pierw-sz mo na pomin .

110

W fazie pierwszej - poprzez rozgrzanie okolicy brzuchai okolicy l wiowej uzyskujemy odruchowe rozszerzenienaczy w ko czynach dolnych. Stosujemy masa klasycznypow ok brzusznych, wg schematu przedstawionego w ksi cept. Masa klasyczny", wyd. II, str.358, oraz masa odcinka

wiowo - krzy owego kr gos upa, wg schematu przedsta-wionego w ksi ce pt. Masa klasyczny", wyd. II, str.289.

W fazie drugiej stosujemy post powanie klasyczne wy-korzystuj c: delikatne g askania dosercowe i odsercowe, lek-kie ugniatania pod ne i delikatne uciski w miejscach poni eji powy ej wyst powania zmian chorobowych. Mo e okazasi , e zastosowanie g aska , a nawet delikatnych ugniatapowoduje uszkodzenia skóry oraz wyst pienie odczynu para-doksalnego. W takim przypadku masa polega na wykonywa-niu tylko ucisków jednoczesnych.

W trakcie masa u mo na -je eli nie sprawia to pacjen-towi bólu - lekko unie ko czyn powy ej poziomu celem

atwienia odp ywu ylnego.

Drugi sposób - segmentarny - mo liwy jest do zastoso-wania tylko w przypadkach, w których naczynia maj zdolnoreagowania na bod ce.

Post pujemy wg schematu omówionego w ksi ce pt.Masa segmentarny", wyd. II, str. 154 ( Masa w chorobach

naczy obwodowych ko czyn dolnych").

UWAGA!

Mo e si okaza , e techniki stosowane w masa u seg-mentarnym b powodowa y pogorszenie stanu zdrowia.W takim przypadku nale y stosowa post powanie klasycznewg pierwszego sposobu.

111

Kinezyterapia

We wszystkich okresach choroby usprawnienie powin-no uwzgl dnia :

oddzia ywanie na psychik chorego,przywrócenie sprawno ci kr enia w mi niach ko -

czyn dolnych,dzia anie adaptacyjne (mo liwo wykonania tych sa-

mych wicze przy mniejszym zu yciu tlenu),dzia anie funkcjonalne (mo liwo wykonywania czyn-

no ci yciowych).

W leczeniu zachowawczym u chorych w I, II i III okresiechoroby stosuje si :

wiczenia u eniowe typu Burgera. W pozy ej i le cej ty empacjent unosi nog pod k tem 45° i utrzymuje w tej pozycjiprzez 2-3 min, nast pnie opuszcza nog w dó (poni ejpoziomu cia a) na okres 2 - 3 min (do wyst pienia zaczerwie-nienia). Nast pnie uk ada nog poziomo na okres 2-3 min (douzyskania normalnej barwy skóry). wiczenia prowadzi si ,powtarzaj c cykl 3-5 razy, 2 - 3 razy dziennie.

wiczenia wg Ratschowa. W pozycji le cej ty em pacjentunosi nogi pod k tem 90° proste w stawach kolanowych. Stopymog wykonywa ruchy zgi cia i wyprostu. Tak pozycjutrzymujemy a do wyst pienia bólu lub zm czenia (oko 2min). Nast pnie pacjent opuszcza nogi poni ej poziomu iwytrzymuje a do zaczerwienienia, po czym uk ada w pozycjipoziomej (odpoczynek) na okres 2-3 min. Taki cykl powtarza-my 3 - 10 razy dziennie.

W pozycji stoj cej wspi cie na palce i na pi ty (20 - 30 razyna min).

W le eniu na plecach ruchy imituj ce jazd na rowerze (2-3min).

112

Wchodzenie na schody, zaczynaj c od kilku stopni z wypo-czynkiem 1 - 2 min.

ywanie w ciep ej wodzie (tylko je eli nie ma zgorzeli imartwicy).

Trening marszowy z ustaleniem szybko ci marszu, d ugo citrasy i czasu wypoczynku.

Leczenie operacyjne

W zale no ci od stanu chorobowego pacjenta stosuje sitrzy rodzaje operacji:

1. Operacie odtwórcze t tnicJe eli operacja jest wykonywana w I lub II okresie

choroby, mo na wykonywa masa jak w fazie drugiej post -powania klasycznego, dostosowuj c post powanie do okresuchoroby. Nale y omija okolic miejsca operowanego doczasu zagojenia si rany.

Do wicze przyst puje si w 24 godziny po zabiegustosuj c:

wiczenia oddechowe,wiczenia czynne stóp i r k oraz po czenie tych

ruchów z pog bionym oddechem,w miar mo liwo ci wprowadza si wiczenia czynne

podudzi.

2. SympatektomiaPo operacjach usuwaj cych l wiowy zwój wspó czul-

ny prowadzi si szybk pionizacj . Chory mo e rozpoczchodzenie w 24 godziny po zabiegu.

Je eli operacja jest wykonywana w I lub II okresiechoroby, mo na wykonywa masa jak w fazie drugiej post -powania klasycznego, dostosowuj c post powanie do okresuchoroby.

113

W zakresie kinezyterapii stosuje si :wiczenia oddechowe,wiczenia czynne stóp i r k oraz po czenie tych

ruchów z pog bionym oddechem, w miar mo liwo ci wprowadza si wiczenia czynne

podudzi.

3. AmputacjeWykonuje si je w IV okresie choroby.Je eli nie ma przeciwwskaza , mo na stosowa masa

jak przy amputacjach.W kinezyterapii stosuje si post powanie jak przy ampu-

tacjach.

2.1.3. CHOROBA RAYNAUDA(MORBUS RAYNAUD)

Chorob mo na okre li jako napadowe zbledni cie,zasinienie, zaczerwienienie oraz dr twienie wyst puj ce podwp ywem zimna lub bod ców psychicznych. Przyczyn tychdolegliwo ci jest skurcz t tnic w cz ciach dystalnych (palce

k i nóg, r ce, p atki uszu, koniuszek nosa).Przyczyn choroby jest prawdopodobnie nieprawid owy

metabolizm noradrenaliny w obwodowych zako czeniachókien nerwowych uk adu wspó czulnego.

Choroba wyst puje 5 razy cz ciej u kobiet ni u m -czyzn. Najcz ciej pojawia si pomi dzy 20 a40 rokiem ycia.

W okresie napadu mo na wyró ni trzy okresy:1. Okres, w którym wyst puje miejscowe omdlenie ztowarzysz blado ci i utrat czucia palców r k.2. Okres miejscowej zamartwicy podczas której wyst -puje sine zabarwienie palców.3. Okres odruchowego rozszerzenia naczy .

114

W okresie zbledni cia arteriole, kapilary i ma e ki sobkurczone. W okresie sinicy arteriole s szersze, cz krwiprzep ywa do kapilarów, które s rozszerzone i wype nionekrwi . W okresie silnego zaczerwienienia przep yw wzmagasi i chocia kapilary staj si w sze ni w okresie sinicy,wida ich znacznie wi cej, poniewa s wype nione krwi .

Zbledni cie palców rozpoczyna si od opuszek i post -puje ku podstawom palców i ku d oniom. Kciuki najcz ciej swolne. W okolicy niedokrwionej chory odczuwa dr twienie,ucisk, pieczenie i ból. Palce staj si zimne i niekiedy pokrytepotem. Ruchy s ograniczone. Stan taki utrzymuje si przezokres od kilku minut do 2 godzin i ust puje samoistnie lub poogrzaniu ko czyny. W okresie ust powania objawów mo epojawi si lekki obrz k, uczucie mrowienia i pulsuj cy bólpalców.

W wyj tkowych przypadkach, równocze nie z zaburze-niami naczynioruchowymi palców r k, wyst puj podobnezaburzenia w naczyniach serca, siatkówki, mózgu i narz dówjamy brzusznej. Równocze nie z objawami Raynauda wyst -puj wtedy: d awica piersiowa, zaburzenia wzrokowe i inneobjawy brzuszne.

Cz sto powtarzaj ce si i d ugo trwaj ce napady wywo-uj zmiany troficzne w postaci owrzodze , zmian w p ytkachpaznokci (wskutek rozrzedzenia struktury i zmian zanikowychw ko ciach paznokciowych paliczków), twardziny (skóry pal-ców, nosa, twarzy i tu owia) i zgorzeli (wzd brzegu paznok-ci i na opuszkach palców).

Przebieg choroby Raynauda mo e by lekki, rednioci ki i ci ki. W postaciach lekkich zmiany s agodne iprzewa nie nie dochodzi do zgorzeli. Zmiany stabilizuj sina kilka lub kilkadziesi t lat i cz sto ust puj samoistnie. Wpostaciach ci szych napady wyst puj cz ciej (nawet podwp ywem niewielkiego och odzenia lub ma ej emocji), trwaj

115

ugo, trudno ust puj , szybko wywo uj zmiany troficzne.W ka dym okresie i nasileniu choroba mo e ust pi .

Chorob Raynauda (o pod u czynno ciowym) nale-y odró ni od zespo u Raynauda wyst puj cego jako objaw

w rozmaitych zmianach organicznych t tnic ko czyn, w zmia-nach organicznych w uk adzie nerwowym (jamisto rdzenia,zapalenie nerwów obwodowych itp.), w zatruciach (o owiem,arsenem, talem itp.), w zaburzeniach rozwojowych a tak e wchorobach zawodowych, którym towarzyszy uszkodzenie apa-ratu nerwowo - naczyniowego (przewlek e dzia anie drga izimna na r ce).

Choroba Raynauda, w odró nieniu od zespo u Raynau-da, charakteryzuje si tym, e:

napady kurczu naczy s wywo ane ozi bieniem lub stanamiemocjonalnymi,

zmiany wyst puj symetrycznie,palce, poza napadami, nie s zmienione lub wyst puje tylko

powierzchowna martwica,nie mo na wykry zmian uznanych za pierwotne.

Stosowane zabiegi

Bezwzgl dnie nale y chroni ko czyny przed dzia a-niem zimna. W tych przypadkach, w których napady s zwi -zane z menstruacj lub menopauz , nale y stosowa odpowie-dnie leczenie hormonalne.

W leczeniu stosuje si leki rozszerzaj ce naczynia orazzmniejszaj ce napi cie uk adu wspó czulnego.

W niektórych przypadkach wykonuje si sympatekto-mi szyjn (wyci cie górnych zwojów szyjnych) w celu zmniej -szenia napi cia naczynioruchowego w ko czynach górnych.

116

Zabiegi fizykalne stosuje si tylko mi dzy napadami, aich celem jest:

zmniejszenie napi cia cian naczy t tniczych,poprawa ukrwienia ko czyn,dzia anie przeciwbólowe,poprawa trofiki tkanek,usuni cie przyczyn sprzyjaj cych powstawaniu choroby.

Fizykoterapia

W zakresie fizykoterapii stosuje si : promieniowanienadfioletowe (co 3 do 4 dni), galwanizacj (m.in. ko nierzgalwaniczny wg Szczerbaka), k piele czterokomorowe jonto-forez (histaminow , jodow , magnezow , wapniow ), pr dydiadynamiczne, pr dy interferencyjne, diatermi krótkofalo-

, terapuls, ultrad wi ki, k piele o temperaturze stopniowa-nej, k piele o temperaturze zmiennej, masa wibracyjny (Aqu-avibron), masa wirowy, masa podwodny, k piele lecznicze(kwasow glowe, siarczkowo - siarkowodorowe), peloidotera-pi (zawijania, ok ady i k piele z pasty lub papki borowino-wej).

Masa

Masa , podobnie jak inne zabiegi, wykonujemy tylko wokresie mi dzynapadowym.

Mo emy wyró ni dwa sposoby post powania.Pierwszy sposób - klasyczny - polega na wykonywaniu

masa u grzbietu i kr gos upa ze szczególnym uwzgl dnie-niem odcinka szyjnego. W masa u wykorzystujemy technikirozlu niaj cych (g askania, delikatne rozcierania, ugniataniepod ne, uciski jednoczesne). Po oko o 3 zabiegach do cza-my klasyczne opracowanie ko czyn górnych stosuj c: g aska-nia, delikatne rozcierania, ugniatanie pod ne, uciski jedno-

117

czesne. G askania mo na wykonywa zarówno dosercowo,jak i odsercowo. Nale y równie doprowadzi do poprawykr enia w okolicy nosa i uszu.

UWAGA!

Je eli palce obj te s procesem martwiczym, masarozpoczynamy od ródr cza.

Drugi sposób - segmentarny - polega na wykonywaniuzabiegów wg schematu omówionego w ksi ce pt. Masasegmentarny", wyd. II, str. 150 ( Masa w chorobach naczyobwodowych ko czyn górnych").

Kinezyterapia

wiczenia powinny by prowadzone w pozycji le cej lubstoj cej celem unikni cia napi mi ni ko czyn dolnych.Stosuje si :

wiczenia czynne w stawach barkowych, okciowych inadgarstkowych (20 - 30 powtórze roz onych na ca ydzie ).

wiczenia r ki i palców (zaciskanie palców w pi ci iszerokie odwodzenie z wyprostem palców).

wiczenia u eniowe ko czyn górnych wg wicze Burge-ra. Rozpoczynamy w pozycji le enia ty em na w skiej kozetce.Pacjent unosi r ce w gór na odpowiedni okres czasu, nast p-nie opuszcza je w dó (poza ko), po czym uk ada na ku,czyli w u eniu poziomym. Cykl takich wicze nale y po-wtarza 3 do 4 razy dziennie.

wiczenia ogólno usprawniaj ce.Gry i zabawy ruchowe uwzgl dniaj ce ruchy ko czyn gór-

nych.Terapi zaj ciow (robótki r czne).

118

2.1.4. SAMOISTNA SINICA KO CZYN(ACR0CYAN0S1S; ERYTHROCYANOS1S)

Zmiany chorobowe znaj duj si najcz ciej na kostkach,pi tach, nadgarstkach i grzbiecie d oni, czasem na uszach, anawet na nosie. Palce, zarówno nóg, jak i r k, s z regu y wolne.Miejsca zaj te s stale sinopurpurowe, ch odne i spocone.

Przyczyna tych zmian nie jest znana. Zwykle przypisujesieje emu kr eniu". Poniewa jednak choroba wyst pujeu dzieci i m odych kobiet, u których nie stwierdza si innychobjawów ego kr enia", mo liwe, e stanowi ona odmianchoroby Raynauda o s abym nasileniu, w której ch ód powodu-je skurcz mi niówki ciany t tniczej. Nast pstwem tego jestpó niejsze przekrwienie. Choroba nasila si w okresie pokwi-tania i agodnieje po 20 roku ycia.

Rozpoznanie ustala si na podstawie:stwierdzenia zlewnego zasinienia r k, niekiedy nóg, bez

tworzenia si owrzodze i zaników,nasilenia si zmian w niskiej temperaturze,wyst powania choroby u m odych dziewcz t i kobiet,naczynioruchowego charakteru zaburze .

Rokowanie w samorodnej sinicy ko czyn jest dobre.Nasilenie zmian barwy skóry zmniejsza si z biegiem lat, acz sto ust puje ca kowicie podczas ci y.

Stosowane zabiegi

Pacjent powinien uprawia aktywne wiczenia na wie-ym powietrzu. Nale y si ciep o ubiera , jednak unika cia-

snej odzie y.Intensywno leczenia oraz dobór zabiegów zale y od

zaawansowania choroby i nasilenia objawów. Technika stoso-

119

wanych zabiegów jest w wi kszo ci taka sama jak w chorobieRaynauda.

Fizykoterapia

Stosuje si : promieniowanie podczerwone, promienio-wanie nadfioletowe, galwanizacj , jontoforez , pr dy diady-namiczne, pr dy interferencyjne, diatermi krótkofalow , ultra-

wi ki, masa wibracyjny (Aquavibron), masa wirowy, k -piele lecznicze (kwasow glowe, siarczkowe, radonowe), pelo-idoterapi .

Masa

Mo emy wyró ni dwa sposoby post powania.Pierwszy sposób - klasyczny - polega na wykonywaniu

masa u grzbietu, kr gos upa, ko czyn górnych i dolnych. Wmasa u grzbietu i kr gos upa wykorzystujemy technikirozlu niaj ce (g askania, delikatne rozcierania, ugniataniepod ne, uciski jednoczesne, wibracj poprzeczn ). W masa-u ko czyn górnych i dolnych stosujemy g askania (zarówno

dosercowo, jak i odsercowo), rozcierania (tylko w miejscachwolnych od zmian chorobowych), ugniatanie pod ne, uciskijednoczesne, wibracj poprzeczn .

Je eli istnieje taka potrzeba, nale y równie doprowa-dzi do poprawy kr enia w okolicy nosa i uszu.

UWAGA!

W miejscach obj tych procesem chorobowym zarównoaskania, jak i ugniatania wykonujemy bardzo delikatnie.

W tych miejscach nie wykonujemy rozciera .W przypadku pojawienia si , w miejscach zmienionych

120

chorobowo, p kni skóry rezygnujemy z masowania tychmiejsc.

Drugi sposób - segmentarny - polega na wykonywaniuzabiegów wg schematu omówionego w ksi ce pt. Masasegmentarny", wyd. II, str. 150, w rozdziale pt. Masa wchorobach naczy obwodowych".

Kinezyterapia

Rodzaj wicze i ich metodyka s takie same jak wchorobie Raynauda. Ze wzgl du na m ody wiek chorych wi-czenia mo na prowadzi z wi ksz intensywno ci .

2.2. CHOROBY

W chorobach uk adu ylnego zasadnicz rol odgrywajtrzy rodzaje patologii, które cz sto wi si ze sob , pog bia-

c sprawy chorobowe i pot guj c ich nast pstwa. S to:zapalenie ,zakrzepy ylne,ylaki (patologiczne poszerzenie ).

2.2.1. ZAPALENIE (PHLEBITIS)

Najcz stszymi przyczynami zapalenia s :1. Urazy naczynia - np. ucisk wywierany na naczynie przezciasn odzie lub przez guzy po one na ich przebiegu.2. ylaki.3. Zmiany zapalne lub posocznicowe powstaj ce wskutekprzej cia infekcji z tkanek otaczaj cych y, np. z zaka onychran.

121

Niekiedy nie udaje si stwierdzi widocznej przyczynyzapalenia.

Odczyn zapalny przewa nie obejmuje ca cian naczy-nia, a w zale no ci od nasilenia zmian mo na wyró ni posta-cie - l ejsz i ci sz . W postaci l ejszej przewa nie powstajezakrzep. W postaci ci szej proces zapalny mo e przechodzina tkanki otaczaj ce i mo e powsta ropie . Niezale nie odpostaci zapaleniu towarzyszy rozleg e zapalenie dróg ch on-nych.

Zapalenie wyst puje najcz ciej w ach ko czyn dol-nych (w ach udowych). Ból wyst puje wzd przebiegu

y. Towarzyszy mu twarde, postronkowate obrzmienie. Wprzypadku zapalenia y powierzchownej skóra nad ni jestciemna i obrzmia a.

Zaj ciu du ych, g bokich towarzyszy zwolnionekr enie ylne i bardzo du e wysiekanie limfy. Pojawia siobrz k. W przypadku zaka enia wokó zaj tego naczyniamog powstawa ropnie.

Choroba przebiega z dreszczami i gor czk , które nasi-laj si w przypadku zaka enia.

Stosowane zabiegi

Post powanie lecznicze jest bardzo podobne do post -powania w zakrzepowym zapaleniu .

2.2.2. ZAKRZEPOWE ZAPALENIE (THROMBOPHLEBITIS)

Choroba polega na zamkni ciu wiat a y przez po-wsta skrzeplin . Najcz ciej dochodzi do tego wskutek:

urazu naczynia (np. przy z amaniach),zapalenia ,

122

chorób zaka nych,chorób prowadz cych do zwolnienia kr enia krwi.

Cz ciany naczynia, obj ta procesem zapalnym, jestród em podra nienia. Odk ada si na niej w óknik z przep y-

waj cej krwi, prowadz c do powstania skrzepliny. Przy bardzozwolnionym kr eniu krew mo e si zatrzyma za niedomyka-

cymi si p atkami zastawek i tam krzepn . Skrzeplina mo eca kowicie wype ni i zamkn wiat o naczynia.

Losy skrzepliny mog by nast puj ce:Rozpuszczenie. Skrzeplina mo e ulec rozpuszczeniu przez

leukocyty i w tym przypadku kr enie w chorej yle powracado normy. Zdarza si to jednak rzadko.

Zw óknienie. W skrzeplinie tworzy si tkanka czna zmie-niaj ca j we w óknist mas , która wype nia i zamyka ca ko-wicie wiat o naczynia. Wskutek tworzenia si nowych kana-ów dochodzi do cz ciowego udro nienia naczynia.Zatory. Skrzeplina lub jej cz mo e si oderwa od ciany

naczynia i pop yn z pr dem krwi. Taka oderwana czskrzepliny nazywa si czopem. Czop stanowi niebezpiecze -stwo ze wzgl du na mo liwo zamkni cia du ego naczynia

tniczego w obr bie mózgu, p uc, serca itd.Rozmi kanie. Skrzeplina, przewa nie zaka ona, mo e si

rozpu ci , rozsiewaj c zaka enie z pr dem krwi po ca ymorganizmie. Mo e to prowadzi do powstania ropni w ró nychmiejscach.

W miejscu zakrzepu wyczuwa si wyra ny bolesnypunkt. Chory skar y si na ból przypominaj cy kurcz w otacza-

cych tkankach. W okolicy poni ej zakrzepu wyst puje znaczneobrzmienie. Mo liwo wykonywania ruchów jest bardzoograniczona. Spostrzega si znaczne powi kszenie obocz-nych. Mo e wyst pi wzrost temperatury.

123

Stosowane zabiegi

Najwa niejsz rzecz jest spokój i unieruchomienie za-tej okolicy. Chory przez pewien czas musi pozostawa wku z uniesion ko czyn . Stosuje si rodki przeciwzakrze-

powe. Miejscowo wykonuje si ok ady.W przypadkach nawracaj cego zapalenia stosuje si

niekiedy ich wyci cie.

Fizykoterapia

W ostrym okresie choroby przeciwwskazane s zabiegifizykalne. W okresie pó niejszym, w celu zapobiegania po-wstawaniu zakrzepicy stosuje si : krioterapi , elektrostymula-cj , pr dy interferencyjne, pr dy diadynamiczne, jontoforez ,promieniowanie nadfioletowe, laseroterapi .

Masa

Ze wzgl du na mo liwo oderwania zakrzepu i spowo-dowania jego przemieszczenia nie stosuje si masa u ani wzapaleniu , ani w zakrzepowym zapaleniu . Korzy ci,jakie mo e przynie masa , s niewspó mierne do szkody,jak mo e wyrz dzi oderwany zakrzep.

Mo e si jednak zdarzy , e zaistnieje koniecznowykonywania masa u ze wzgl du na inne dolegliwo ci upacjenta, który przechodzi zapalenie lub zakrzepowe zapale-nie . W takim przypadku nale y pami ta , e:

odleg e cz ci cia a mo na masowa od momentu,kiedy w ramach kinezyterapii pacjent na polecenie leka-rza rozpoczyna chodzenie, ko czyn symetryczn mo na masowa po oko o trzech

miesi cach od wyleczenia zapalenia,124

ko czyn , która by a obj ta zapaleniem, mo emy ma-sowa dopiero po up ywie sze ciu miesi cy licz c odchwili ust pienia objawów zapalenia,

miejsce, w którym by zlokalizowany zakrzep, zawszenale y masowa delikatnie.

Je eli zastosowano zabieg chirurgiczny i wyci to zmie-nione chorobowo y, do masa u nale y przyst pi w termi-nie ustalonym z lekarzem operuj cym i za jego zgod stosowadrena limfatyczny zdrowej ko czyny dolnej oraz cz ci ko -czyny chorej w celu usprawnienia odp ywu krwi ylnej.

Kinezyterapia

Post powanie kinezyterapeutyczne mo na rozpoczdopiero po ust pieniu stanu ostrego.

Przez ca y okres usprawniania stosuje si wy sze u e-nie ko czyn dolnych. Czasem stosowane jest unieruchomie-nie.

wiczenia rozpoczyna si ruchami biernymi stopy (wewszystkich p aszczyznach), stawów kolanowych, a pó niejstawów biodrowych.

W dalszej kolejno ci stosuje si :wiczenia Burgera,wiczenia oddechowe bez pog bionych oddechów (zbyt

intensywne oddychanie mo e doprowadzi do zatoru p ucne-go),

pionizacj .

UWAGA!

Do chodzenia na chor ko czyn pacjent zak ada opaskelastyczn lub specjaln po czoch elastyczn . Zak ada siejw pozycji le cej z wysoko uniesion nog .

125

W przypadku wyst pienia obrz ków limfatycznych sto-suje si u enie takie, jak przy ylakach podudzi.

2.2.3. YLAKI PODUDZI(VARICES CRURUM)

ylaki s to zmiany polegaj ce na rozszerzeniu, wyd u-eniu i powyginaniu oraz niedomykalno ci zastawek yl-

nych.Sk onno do ich powstawania mo e by dziedziczona.

Czynnikiem sprzyjaj cym jest praca zawodowa w pozycjistoj cej. y s wówczas stale nadmiernie rozci gni te, gdywskutek si y ci ko ci krew ma tendencje do gromadzenia siw dolnych cz ciach cia a. Brak jest równie dwóch podstawo-wych mechanizmów u atwiaj cych powrót krwi ylnej doserca - pompy mi niowej i wi kszych zmian ci nienia wklatce piersiowej.

Podobny wp yw wywieraj czynniki zwi kszaj ce ci-nienie w jamie brzusznej i utrudniaj ce odp yw krwi z ko -

czyn dolnych (ci a, guzy, ciasne gorsety).Najcz ciej ylaki powstaj w yle odpiszczelowej. Rów-

nie cz ste s ylaki odbytu (hemoroidy).Wskutek wzrostu ci nienia krwi na ciany naczynia

ulega ono wyd eniu, powykr caniu i rozszerzeniu. Rozsze-rzenie powoduje odsuni cie od siebie zastawek. Poniewa niemog one zamyka si szczelnie, trac swoj funkcj i pozwa-laj na cofanie si krwi. To powoduje jej wi ksze zaleganie, ato z kolei jest przyczyn dalszych deformacji naczynia. W tensposób powstaje b dne ko o.

Wskutek zwolnionego przep ywu krwi oraz jej zawiro-wa w okolicy niesprawnych zastawek mo e dochodzi dotworzenia si zakrzepów. Jednocze nie zaburzone kr enie iod ywienie sprawia, e ciany naczynia ulegaj zwyrodnieniu.

126

ona mi niowa zanika, natomiast b ona zewn trzna przera-sta.

Chory skar y si na ból i os abienie ko czyn. Mo edochodzi do skurczu mi nia trójg owego ydki (je eli roz-szerzona a przebiega g boko mi dzy mi niami).

W ko czynie wyst puje zastój i obrz k wskutek przepe -nienia rozszerzonych i nadmiernego ci nienia w naczy-niach w osowatych, a przez to zwi kszone przenikanie p ynu.Na skutek gorszego ukrwienia mi nie ulegaj os abieniu, askóra zmianom wstecznym. Zwiotcza e mi nie nie wspoma-gaj przep ywu krwi w ach i w ten sposób znów ustala si

dne ko o.

Stosowane zabiegi

Konieczne s okresy odpoczynku. Pacjent powinienle w ku z uniesion ko czyn . Mo e zaistnie koniecz-no zmiany charakteru pracy.

Chory powinien nosi elastyczn po czoch lub opask .Zak ada si j rano przed wstaniem z ka i nie nale y jejzdejmowa a do udania si na spoczynek nocny.

W ka dym przypadku zastoju ylnego zasadniczym ce-lem leczenia jest u atwienie odp ywu krwi. Mo na to osi gnprzez stosowanie fizykoterapii, odpowiednich wicze przyuniesionej ko czynie i ewentualnie masa u.

Fizykoterapia

W zakresie fizykoterapii stosuje si : pr dy interferencyj-ne, pr dy diadynamiczne, jontoforez (z acetylocholiny), elek-trostymulacj pr dami ma ej cz stotliwo ci, promieniowanienadfioletowe.

127

Masa

Lekarze rzadko zlecaj masa z powodu samych tylkoylaków. Nale y bowiem pami ta , e ylakowato zmieniona

a mo e atwo ulec procesowi zapalnemu lub mo e doj dopowstania zakrzepu. Wydaje si , e podejmowanie takiegoryzyka nie jest uzasadnione. Je eli jednak lekarz tak zadecydu-je, mo na stosowa jeden z dwóch sposobów post powania.

Pierwszy sposób polega na wykonywaniu drena u lim-fatycznego ko czyn dolnych. Na ko czynie chorej nie wyko-nujemy drena u w miejscu bezpo rednio obj tym procesemchorobowym. Schemat post powania omówiono w ksi cept. Drena limfatyczny", str. 124 lub 247. Do opracowaniado czamy rozlu niaj cy masa klasyczny okolicy l wio-wo-krzy owej kr gos upa, brzucha i podbrzusza.

W ci kich przypadkach lepiej w ogóle nie stosowamasa u na chorej ko czynie.

Drugi sposób polega na wykonywaniu masa u segmen-tarnego ko czyn dolnych. Podobnie jak w pierwszym sposobiepost powania na ko czynie chorej nie wykonujemy masa u wmiejscu bezpo rednio obj tym procesem chorobowym, a wci kich przypadkach lepiej nie stosowa masa u na chorejko czynie. Schemat post powania omówiono w ksi cept Masa segmentarny", wyd.II, str. 154, w rozdziale pt.Masa w chorobach naczy obwodowych ko czyn dolnych".

W przypadku stwierdzenia wyst powania ylaków przyleczeniu innych spraw chorobowych nale y bezwzgl dnieomija miejsca wyst powania zmienionych naczy ylnych.

128

Kinezyterapia

wiczenia spe niaj zarówno zadania profilaktyczne,jak równie terapeutyczne. Stosuje si :

wiczenia oddechowe, które mog by prowadzone bezogranicze ,

wiczenia czynne wolne ko czyn dolnych w pozycji le cej,wiczenia na rotorze w pozycji le cej,

spacery w rytmie umiarkowanym,po d ugim chodzeniu odpoczynek w pozycji le cej ty em z

ko czynami uniesionymi i lekko zgi tymi w stawach kolano-wych.

UWAGA!

Opask elastyczn nale y zdejmowa i zak ada w pozy-cji le cej chorego.

Nie nale y prowadzi wicze w pozycji stoj cej anipozostawa d ugo w tej pozycji.

Nie nale y siedzie d ugo z opuszczonymi i zgi tyminogami.

Pod odpowiednie nogi ka nale y podstawi klocki,aby pacjent móg spa z nogami u onymi powy ej tu owia.

LECZENIE CHIRURGICZNE

W ci kich przypadkach stosuje si leczenie operacyjne.Polega ono na usuni ciu lub podwi zaniu ylakowato zmie-nionych .

129

Stosowane zabiegi

Operowan ko czyn mocno si banda uje. Poniewaistotne jest wczesne uruchomienie, zabiegi (g ównie kinezyte-rapi ) wykonuje si z zabanda owan ko czyn , co dodatko-wo uciska na y z zewn trz. Zwykle po dwóch lub trzechdniach od operacji pozwala si choremu przej niewielkodleg . Nale y jednak zwraca uwag , aby chory nie prze-bywa d ugo w pozycji stoj cej.

Masa

Przewa nie nie wykonuje si masa u ze wzgl du na jegoma skuteczno . Je eli jednak lekarz zleci jego wykonywa-nie, stosujemy opracowanie klasyczne ko czyny symetrycz-nej-zdrowej, wywieraj c wp yw konsensualny na ko czynoperowan .

Kinezyterapia

wiczenia rozpoczyna si w 24 godziny po zabiegu.Wykonuje si :

wiczenia u eniowe Burgera,wiczenia czynne wolne w stawach stopy, kolanowym

i biodrowym (w zakresie mo liwym do wykonania przyzabanda owanej ko czynie),

pionizacj i chodzenie (w drugiej lub trzeciej dobie pozabiegu).

UWAGA!

W miar mo liwo ci wyd a si dystans chodzenia,jednak nie nale y pozwala na zbyt d ugie przebywanie wpozycji pionowej.

130

III. CHOROBY NEUROLOGICZNE

Uszkodzenia którejkolwiek cz ci uk adu nerwowegomog by wywo ane urazem lub chorob .

ród urazów nale y wymieni z amania czaszki, kr -gos upa i ko czyn, przesuni cie tkanek lub dzia anie si ydostatecznie du ej, aby doprowadzi do st uczenia, rozerwa-nia, zmia enia lub innego uszkodzenia. W przypadkach

ama ko ci nerw mo e zosta uszkodzony w trakcie z ama-nia lub pó niej przez przemieszczon ko czy tworz sikostnin .

ród chorób nale y wyró ni :zaka enia drobnoustrojami (np.: nagminne pora enie

dzieci ce, wi d rdzenia, pob oniczne zapalenie nerwów),zatrucia (np.: o owiem, arsenem, alkoholem itp),guzy lub wady rozwojowe wywieraj ce ucisk na jak cz

uk adu nerwowego,uszkodzenia pochodzenia naczyniowego (np.: krwotok,

zakrzep, zator),go ciec, którego produkty powoduj ucisk na tkank

nerwow , inne czynniki wywo uj ce ucisk na tkank nerwow .

Istnieje równie grupa chorób uk adu nerwowego, których pochodzenie nie jest znane.

Patologia uk adu nerwowego polega na ostrym staniezapalnym lub przewlek ym zwyrodnieniu której z j ego cz ci.

131

W ostrym stanie zapalnym wyst puj atypowe zmiany.Naczynia krwiono ne ulegaj rozszerzeniu, pojawia si obrz ki zniszczenie komórek. Wskutek ucisku na neurony czuciowewyst puje ból. Zapalenie mo e:

ust pi - pozostawiaj c po sobie bardziej lub mniej trwa euszkodzenia,

post powa , powoduj c zgon pacjenta,przej w przewlek y proces zwyrodnieniowy.

Zwyrodnienie prowadzi do zniszczenia komórek i w ó-kien nerwowych. Tkanka nerwowa zostaje zast piona tkankglejow .

Pod wp ywem urazu komórka mo e zosta zniszczona.Ulega ona obumarciu. mier komórki poci ga za sob zni-szczenie ca ego neuronu i zwyrodnienie wszystkich wypustek.Znajduj ce si w okolicy naczynia krwiono ne równie ulegajzwyrodnieniu, a wiele z nich zanika. Stan taki nazywamystwardnieniem (scierosis). adna komórka nerwowa nie mazdolno ci regeneracji. Nie mo e równie wytworzy drugiejkomórki na drodze podzia u. Dopóki j dro komórki nerwowejpozostaje nie uszkodzone, mo e ona powróci do prawid owe-go funkcjonowania, mimo e ulega pewnym zmianom, nawetje li jest pozbawiona w ókna osiowego.

ókno nerwowe od czone od komórki, z której po-chodzi, obumiera. W przypadku neuronów ruchowych, umiej-scowionych w korze mózgowej i przednich rogach rdzeniakr gowego, zwyrodnienie wyst puje poni ej miejsca uszko-dzenia. Proces taki nazywamy zwyrodnieniem zst puj cym.Komórki neuronów czuciowych u one s obwodowe Ko-mórki najni szych neuronów znaj duj si w zwojach rdzenio-wych i ich w ókna osiowe przebiegaj w rdzeniu ku górze.Dlatego te , je li komórka lub w ókno neuronu czuciowegozostan uszkodzone, obumiera taj ego cz , która znajdujesi powy ej miejsca uszkodzenia. Mówimy wówczas ozwyrodnieniu wst puj cym.132

Proces zwyrodnienia w ókien rozpoczyna si od os onkimielinowej, która rozpada si na kuleczki t uszczu, a ten ulegaw ko cu resorpcji. W dalszej kolejno ci rozpada si i zanika

ókno osiowe. Os onka Schwanna zostaje zachowana i zwi k-sza si w niej ilo j der komórkowych. Pocz tkowo wype nia

substancja protoplazmatyczna, która stopniowo ulega zw ók-nieniu.

W odró nieniu od w ókien znajduj cych si w rdzeniulub mózgowiu obwodowe w ókna nerwowe maj zdolnoregeneracji. Musz jednak by spe nione dwa warunki. Popierwsze - ko ce przerwanego nerwu nie mog by zbytoddalone od siebie i po drugie - zewn trzna os onka nie mo eby uszkodzona. Nowy nerw ro nie z szybko ci oko o 1 mmdziennie.

1. OBJAWY OGÓLNE

Objawy chorobowe zale od umiejscowienia uszko-dzenia w uk adzie nerwowym.

1.1. OBJAWY PSYCHICZNE

Wyst puj one, je li uszkodzenie obejmuje czo oweaty mózgu lub gdy dosz o do uszkodzenia wa nego pola

kojarzeniowego.

1.2. OBJAWY RUCHOWE

Rozpatruj c wp yw zmian w o rodkowym uk adzie ner-wowym na mi nie i ruchy, nale y pami ta o istnieniu w jegoobr bie dwóch mechanizmów: pobudzaj cych i hamuj cych.Pierwsze z nich wywo uj skurcz mi ni, a drugie okre laj

133

stopie skurczu, czyli zapobiegaj nadmiernej czynno ci mi -ni. Sprawia to, e ruchy s p ynne i skoordynowane.

Zaburzenie funkcjonowania której z cz ci tego mecha-nizmu lub zaburzenie przewodnictwa nerwowego od niejmo e powodowa :

zwiotczenie mi ni z ca kowit utrat si y i ich zanikiem,wzmo one napi cie mi ni,ró nego rodzaju ruchy mimowolne,hipotoni (obni enie napi cia mi ni bez utraty si y) lub

atoni (brak napi cia mi ni).

Pora enie wiotkie z zanikiemStan taki jest charakterystycznym objawem uszkodzenia

dolnego neuronu ruchowego, tzn. komórek przednich rogówrdzenia kr gowego lub ich wypustek osiowych. Mi nie po-cz tkowo s blade i zwiotcza e, pó niej ulegaj silnemu zani-kowi, a ko czyna staje si zimna i zasiniona. Jest to spowodo-wane ca kowitym przerwaniem kontaktu pomi dzy mi niamii zaopatruj cymi je nerwami ruchowymi, przez które niedochodz pobudzenia. Na skutek tego mi nie ca kowicietrac zdolno kurczenia si , nie mo na za ich pomoc wyko-na adnego ruchu, a nawet utrzyma normalnego napi ciami ni w spoczynku. Poniewa komórki przednich rogówrdzenia kontroluj od ywianie mi ni, dochodzi do ich zaniku,spowodowanego nie tylko nieczynno ci , ale równie s abymod ywianiem tych mi ni. Zaburzenie kr enia w pora onejko czynie prowadzi do os abienia procesów regeneracyjnychi wzrostowych, co przy nie zako czonym jeszcze procesiewzrostu prowadzi do trwa ego niedorozwoju ko ci i tkanekmi kkich.

W przypadku mechanicznego uszkodzenia nerwu lubkomórek, do których dochodzi, pora enie wyst puje natych-miast. Ostry proces zapalny w obr bie neuronów wywo ujepora enie w przeci gu kilku dni, a nawet godzin.

134

Rozwój pora enia w przypadku procesu zwyrodnieniowegotrwa miesi ce lub lata.

Wzmo one napi cie mi niStan taki jest charakterystyczny dla uszkodzenia górne-

go neuronu ruchowego. Na skutek zniesienia hamuj cegodzia ania odpowiednich warstw mózgu i tworu siatkowategodolny neuron ruchowy pozostaje bez kontroli i wszystkiebod ce czuciowe powoduj nadmierne reakcje. Ponadto po-niewa pobudzenia zwi kszaj ce napi cie mi nia nie s wy-równywane przez pobudzenia hamuj ce, dochodzi do nienor-malego zwi kszenia tego napi cia i rozwoju stanu spastyczne-go.

Ruchy mimowolneIstnieje wiele ró nych rodzajów tych ruchów. Mog by

one wywo ane przez:1. Uszkodzenie zwojów podstawy, tzn. j der ogoniastego isoczewkowatego, mog ce spowodowa :a. ruchy a t e t o t y c z n e - dziwaczne ruchy polegaj ce nawykr caniu palców ko czyn górnych lub dolnych i czasamiobejmuj ce tak e g ow i nadgarstek, okie lub rami ;b. d r e n i a - s to delikatne dr ce ruchy utrzymuj ce si wczasie spoczynku ko czyny i mniej widoczne, gdy chorywykonuje zamierzone ruchy; ruchy takie obserwuje si wchorobie Parkinsona.

Zarówno ruchy atetotyczne, jak i tego rodzaju dr eniaspowodowane s utrat kontroli, szczególnie przez j dro ogo-niaste, nad ró nymi innymi grupami komórek, które nie hamo-wane powoduj powstanie zaburzonych ruchów. Na ruchycelowe (zamierzone) uszkodzenie to ma mniejszy wp yw zewzgl du na nast puj ce zwi kszenie aktywno ci kory mózgo-wej.

135

2. Uszkodzenie mó ku. Uszkodzenie to wywo uje dr eniew czasie wykonywania celowych ruchów (dr enie zamiarowe,oczopl s itd.). Mó ek kontroluje koordynacj w czasie ru-chu. Odpowiada za synergistyczn (wspó dzia aj ) czyn-no grup mi ni, okre lanie czasu i si y skurczu poszczegól-nych mi ni oraz utrzymywanie postawy i równowagi. Dlategouszkodzenie mó ku lub dróg doprowadzaj cych czy odpro-wadzaj cych wywo uje szarpi ce, nieskoordynowane ruchy.

3. Podra nienie nerwów ruchowych w jakiejkolwiek cz ciuk adu nerwowego. Podra nienie nerwów ruchowych po-wstaje w wyniku dzia ania ucisku lub produktów zapalenia nanerwy. Zmianami chorobowymi mo e by dotkni ty górnyneuron ruchowy - jak to si dzieje w pl sawicy - lub dolny - wró nych stanach kurczowych. Kurcze w takich przypadkachmog by t o n i c z n e lub k l o n i c z n e .

W kurczu tonicznym mi nie znajduj si w stanietrwa ego nadmiernego skurczu lub skurczu t cowego.

Kurcz kloniczny przejawia si seri drgawek lub szarp-ni .

Atonia lub hipotoniaAtonia oznacza utrat napi cia mi ni, a hipotonia -

obni enie napi cia mi ni poni ej stanu normalnego. Je liktóry z tych objawów wyst puje bez utraty si y skurczu, towówczas s uszniej jest sklasyfikowa go jako objaw czucio-wy, gdy zazwyczaj jest on wywo any uszkodzeniem drógdoprowadzaj cych (np. p czka smuk ego i klinowatego).

13. UMIEJSCOWIENIE PORA ENIA

Umiejscowienie pora enia zale y od miejsca uszkodze-nia. Pora enie bywa jednostronne lub obustronne wzale no ci

136

od tego, czy zaatakowana zosta a jedna czy obie strony mózgulub rdzenia. Mo e ono znajdowa si po przeciwnej lub po tejsamej stronie cia a co zmiana chorobowa w zale no ci od tego,czy wyst puj eona powy ej czy poni ej skrzy owania w ókienuszkodzonych neuronów. Pora enie mo e obj wiele lubtylko kilka ruchów lub mi ni. Ogólnie bior c: uszkodzeniedolnego neuronu ruchowego wywo uje pora enie zespo u lubcz ci zespo u mi ni, pojedynczego mi nia lub nawet tylkojego cz ci, gdy komórki unerwiaj ce poszczególne mi niele razem w przednich rogach rdzenia kr gowego.

Uszkodzenie górnego neuronu ruchowego powodujeraczej pora enie ruchów ni samych mi ni. Dzieje si takdlatego, e komórki w ruchowej okolicy kory mózgowej upo-rz dkowane s w zale no ci od ruchów, którymi kieruj a nieod mi ni.

1.4. ODRUCHY

Istnienie uku odruchowego pozwala na wywo anieodruchu. Warunkiem wyst powania odruchu jest istnienie nieuszkodzonej cie ki": od receptora (drog doprowadzaj )do o rodka w którym informacja zostaje zrozumiana i (drogodprowadzaj ) do efektora gdzie zostaje wys any impulsadekwatny do pobudzenia.

Je eli uszkodzona jest którakolwiek z cz ci wchodz -cych w sk ad uku odruchowego, odruch zostaje zniesiony.

W uszkodzeniach górnego neuronu ruchowego reakcjaodruchowa jest zwi kszona, poniewa uk odruchowy nie jestuszkodzony, natomiast znika czynno kontrolna komórekkory mózgowej.

Je eli uszkodzenie obejmuje zarówno bia , jak i szaristot rdzenia na jakim okre lonym poziomie, to odruchy wcz ciach zaopatrywanych przez komórki tego odcinka zostaj

137

zniesione. Ulegaj natomiast wzmocnieniu poni ej uszkodze-nia ze wzgl du na przerwanie w ókien górnego neuronu rucho-wego, biegn cego w drogach piramidowych do komórekprzednich rogów rdzenia poni ej miejsca uszkodzenia. Oczy-wi cie odruchy powy ej miejsca uszkodzenia pozostaj nor-malne. Cz sto istnieje obszar przeczulicy, odpowiadaj cy gór-nej granicy uszkodzenia.

W uszkodzeniach mó ku lub uszkodzeniach pozapi-ramidowych odruchy s ma o zmienione.

Odruchy maj bardzo du e znaczenie diagnostyczne wchorobach neurologicznych.

1.5. ZMIANY OD YWCZE (TROFICZNE)

Zanik mi ni jest cech charakterystyczn wy cznie dlauszkodze dolnego neuronu czuciowego i nie wyst puje winnych typach chorób nerwowych, chyba e jest rezultatembezczynno ci.

Przy uszkodzeniach dolnego neuronu ruchowego lubnerwów czuciowych mog równie wyst powa zmiany wobr bie skóry, paznokci, ko ci lub stawów. Skóra staje sipo yskuj ca, czasami grubieje i twardnieje, paznokcie nienor-malnie wykrzywiaj si i pojawiaj si na nich pod nesmugi. W okolicy dotkni tej zmianami chorobowymi mo ewyst powa zwi kszone lub zmniejszone wydzielanie potu.Na skórze mog pojawia si owrzodzenia, które goj sibardzo wolno. Ko ci staj si kruche i atwo ulegaj z ama-niom. U dzieci dochodzi do zahamowania wzrostu. W stawachmog wyst powa zmiany artretyczne lub mog sta si onemiejscem silnego wysi ku (stawy Charcota).

138

1.6. OBJAWY CZUCIOWE

W zakresie objawów czuciowych mog wyst powa :ból,anestezja (anaesthesia),spaczone czucie - parestezja (paraesthesia),przeczulica - hiperestezja (hyperaesthesia).

Ból -jest wywo any uciskiem wywieranym na czucioweókna nerwowe, w obr bie lub na zewn trz ich os onek, przez

produkty zapalenia, przemieszczon ko , tworz si kostni-n , tkank bliznowat itp.

Anestezja - poj cie to oznacza utrat czucia, spowodo-wan przerwaniem nerwów lub dróg czuciowych.

Anestezja wywo ana urazem nerwów obwodowychNale y pami ta o istnieniu dwóch rodzajów czucia -

powierzchniowego i g bokiego. Czucie powierzchniowe, czyliskórne, mo na podzieli na: c z u c i e p r o t o p a t y c z n ei c z u c i e e p i k r y t y c z n e przewodzone przez w ókna.

Protopatyczny typ czucia odpowiada za odbieranie bod -ców bólu, ucisku i notowanie du ych ró nic temperatury, a typepikrytyczny reaguje na lekkie dotkni cia, drobne ró nicetemperatury i pozwala okre li miejsce dzia ania bod ca naskór (tzn. informuje, który jej odcinek i gdzie jest dotykany,oraz czy w jednym czy w kilku miejscach jednocze nie itp.).

Czucie g bokie jest to czucie mi ni, ci gien stawów iko ci. Pobudzenia powstaj ce w tych narz dach stanowiczucie mi niowe (informuje mózg o stanie skurczu lub rozlu-nienia mi ni) i stawowe (informuje mózg o ustawieniu

stawów) lub - w przypadku ko ci - czucie wibracji. W narz -dach tych mo e by równie odczuwany ból i ucisk.

139

Po uszkodzeniu pojedynczego nerwu obwodowego niedochodzi - lub dochodzi tylko w nieznacznym stopniu - dopogorszenia czucia g bokiego, a utrata czucia epikrytycznegojest zawsze mniej rozleg a ni protopatycznego.

Anestezja wywo ana uszkodzeniem dróg w rdzeniu kr -gowym

ókna przewodz ce wszystkie powy sze rodzaje czu-cia dochodz do rdzenia poprzez tylne korzonki nerwowe izostaj rozmieszczone w ró nych drogach wst puj cych. Ogól-nie mówi c, istniej trzy g ówne drogi id ce do góry w kierun-ku mózgu:

1. czki smuk y i klinowaty - przewodz ce pobudzenieczucia mi niowego i stawowego oraz czucia dyskrymi-nacyjnego (ró nicuj cego), tzn. takiego, które pozwalabli ej okre li dotykany przedmiot;2. drogi rdzeniowo-wzgórzowe, przednia i boczna, prze-wodz ce czucie bólu i temperatury oraz prymitywneczucie dotyku i ucisku;3. droga rdzeniowo-wzgórzowa tylna, przewodz ca po-budzenie zwi zane z utrzymywaniem koordynacji i rów-nowagi (np. niektóre rodzaje czucia mi niowego).Je li wszystkie te drogi ulegaj zniszczeniu, to poni ej

poziomu uszkodzenia powstanie ca kowita anestezja. Je elidosz o do utraty jakiej szczególnej postaci czucia, podczasgdy inne jego rodzaje pozostaj nietkni te, mówimy o znie-c z u l e n i u r o z s z c z e p i o n y m .

Parestezja - oznacza nienormalne, spaczone czucie.Nerwy doprowadzaj ce przewodz fa szywe wra enia, takiejak: czucie chodzenia po wacie, siedzenie na szpilkach itp.

Parestezje spowodowane s cz ciowym uszkodzeniemnerwów lub dróg nerwowych. To ostatnie uszkodzenie mo etak e spowodowa os abienie lub opó nienie czucia.140

Hiperestezja (przeczulica) - Termin ten oznacza stannadmiernej wra liwo ci na bod ce spowodowany podra nie-niem nerwów.

1.7. ATAKSJA (BEZ AD, NIEZBORNO )

Niezborno mo na okre li jako patologiczny brakkoordynacji. Jest ona spowodowana uszkodzeniem dróg do-prowadzaj cych, pomimo e przejawia si zak óceniami ru-chu. Niezborno wynika g ównie z utraty czucia mi niowe-go i stawowego, przez co mózg lub mó ek nie mog koordy-nowa ruchów cia a.

1.8. ZMIANY ELEKTRYCZNE

W chorobach górnego neuronu czuciowego reakcje elek-tryczne s normalne.

W uszkodzeniu dolnego neuronu ruchowego spotyka sistan zwany elektrycznym odczynem zwyrodnienia. Cech cha-rakterystyczn tego odczynu jest - w pocz tkowej fazie -zwi kszenie pobudliwo ci na pr d galwaniczny i pr d typufaradycznego lub faradyczny. Po krótkim czasie nast pujeos abienie reakcji na pr d faradyczny, natomiast nasila siodpowied na pr d galwaniczny. W ko cu pr d faradyczny niewywo uje adnej reakcji, natomiast odpowied na pr d galwa-niczny utrzymuje si (je eli nie zdegenerowa si sam mi sielub dopóki to nie nast pi).

1.9. ZNIEKSZTA CENIE

Nast pstwem chorób nerwowych mog by zniekszta -cenia wywo ane przez przykurcze.

W uszkodzeniach dolnego neuronu ruchowego s onespowodowane brakiem oporu w stosunku do poci gania wy-

141

wieranego przez zdrowe mi nie antagonistyczne, czasamiskojarzonym z wp ywem wywieranym przez si ci ko ci.

W chorobach górnego neuronu ruchowego zniekszta ce-nia mog wyst powa pod wp ywem dzia ania spastycznychmi ni, utrzymuj cych cz cia a w nienormalnej pozycji.

2. KLASYFIKACJA

Ze wzgl du na specyfik tego opracowania wygodniejdzie zgrupowa choroby, które maj podobne zespo y obja-

wów oraz w zale no ci od tego, w którym neuronie lubneuronach rozwin y si zmiany.

Po kolei zostan zatem omówione:1. Uszkodzenia mózgu i rdzenia kr gowego:

a. uszkodzenia górnego neuronu ruchowego,b. uszkodzenia dolnego neuronu ruchowego,c. uszkodzenia dróg czuciowych,d. inne uszkodzenia.

2. Uszkodzenia nerwów obwodowych:a. urazy lub choroby pojedynczych korzonków lub pni

nerwowych,b. zapalenia nerwów - nerwoból i kurcz.

3. Choroby czynno ciowe:choroby, w których dotychczas nie znaleziono adnych

zmian patologicznych.

142

3. WSKAZÓWKI DLA FIZJOTERAPEUTÓW

W rehabilitacji chorych z uszkodzeniami mózgu i rdze-nia kr gowego napotykamy na zmiany patologiczne, którychnie mo na usun , gdy raz powsta e uszkodzenie tkankinerwowej jest trwa e i nieodwracalne. Uszkodzenia takie wy-wo uj dolegliwo ci, które do czaj swoje dzia anie okale-czaj ce do inwalidztwa spowodowanego przez samo uszko-dzenie. Fizjoterapeuta zajmuje si tymi dodatkowymi dolegli-wo ciami, gdy leczenie mo e znacznie z agodzi ich skutki.

Pierwotnym celem leczenia jest przywrócenie choremumaksymalnej wydolno ci czynno ciowej, tak aby móg siuniezale ni od innych przy wykonywaniu czynno ci osobi-stych. Ogólnie mówi c oznacza to:

1. agodzenie dolegliwo ci wywo uj cych inwalidz-two, np. stanu kurczowego,2. wy wiczenie zachowanych przez chorego zmys ówdo tego stopnia, aby mog y mu one zast pi utracone, np.nauczenie go pos ugiwania si wzrokiem i s uchem wmiejsce czucia mi niowego i stawowego,3. zapobieganie przykurczom i zniekszta ceniom,4. utrzymywanie i zwi kszanie ruchomo ci stawów,5. nauczenie chorego jak ma ze swoim inwalidz-twem, zarówno z fizycznego, jak i psychicznego punktuwidzenia.Aby leczenie przebiega o z maksymaln korzy ci dla

pacjenta, fizjoterapeuta musi znale odpowiedzi na nast pu-ce pytania: 1. W jakim stanie znajduje si chory?Czy mo e opuszcza ko?Czy jest stosunkowo ruchliwy i samowystarczalny?

143

2. Co wydaje si by g ówn przyczyn inwalidztwa? Czy pierwotnym objawem neurologicznym jest zwiot-

czenie, spastyczno czy brak koordynacji? Aby to usta-li , nale y:

- obserwowa pacjenta w ku, fotelu, podczaschodzenia,- zbada ruchy czynne i bierne,- przeprowadzi wywiad z chorym i jego rodzin .

3. Co chory mo e robi ?Jak wiele celowych porusze mo e wykona ?W jakim stopniu zdo wyrówna utracone mo liwo ci

ruchu?4. Czego chory nie mo e zrobi ?5. Co musi umie wykona , aby sta si niezale nym funk-cjonalnie, i jaka umiej tno jest najwa niejsza dla niegosamego i dla jego rodziny?6. Dlaczego chory nie mo e wykona pewnych czynno ci?

Czy inwalidztwo zosta o g ównie spowodowane przez:- utrat czynno ci ruchowych,- utrat czucia,- brak koordynacji,- spastyczno ,- os abienie mi ni,- zaburzenie wspó dzia ania mi ni,- brak woli?

7. W jaki sposób, po wykonaniu tej pierwszej oceny g ów-nych przyczyn inwalidztwa, nale y przyst pi do leczenia?

Nale y pami ta , e w przypadku chorób uk adu nerwo-wego napotykamy równie brak woli. Bardzo du e znaczeniema sposób zachowania si i podej cie fizjoterapeuty. Powinienon pobudzi zainteresowanie chorego i nak oni go do wspó -pracy.

144

4. CHOROBY NEURONÓW RUCHOWYCH

4.1. USZKODZENIE GÓRNEGO NEURONURUCHOWEGO

4.1.1. PORA ENIE PO OWICZE(HEMIPLEG1A)

Jest to pora enie spastyczne górnej oraz dolnej ko czynyi czasami twarzy. Poniewa tu ów i przepona maj unerwienieobustronne, nie s powa nie dotkni te zmianami chorobowy-mi.

Pora enie po owicze wyst puje po przeciwnej stronieni uszkodzenie mózgu.

Prawostronnemu pora eniu po owiczemu cz sto towa-rzyszy afazja, czyli utrata zdolno ci mówienia.

Rzadko spotykamy lewostronne pora enie po owicze.Nie wyst puj w nim zaburzenia mowy, jedynie u chorychlewor cznych, u których o rodek mowy znajduje si w prawejpó kuli.

Objawy w przypadkach nietypowych

Uszkodzenie pola ruchowego kory mózgowej powodujepora enie jednej ko czyny, po stronie przeciwnej do uszko-dzenia.

Uszkodzenie mostu powoduje pora enie po owicze gór-nej i dolnej ko czyny po stronie przeciwnej, a mi ni twarzy potej samej co uszkodzenie (w ókna nerwowe zosta y uszkodzo-ne po skrzy owaniu si w linii rodkowej, a w ókna piramido-we przed skrzy owaniem). Wyst puje tzw. pora enie naprze-mienne.

145

ówne przyczyny pora enia po owiczego:krwotok do mózgu, zator lub zakrzep jednej z t tnic

mózgowych,guzy lub stany zapalne mózgu,urazy i z amania czaszki.

KrwotokNajcz stszymi przyczynami krwotoku do mózgu s mia -

yca, t tniaki, choroby krwi. Przypadki krwotoku cz stospotyka si u ludzi wykonuj cych ci fizyczn prac(ci y wysi ek podwy sza ci nienie krwi, w dra nionych wten sposób cianach t tnic powstaj zmiany zwyrodnieniowe)lub u ludzi o okre lonym typie fizycznym (ci ka budowa,krótka, gruba szyja). Bezpo redni przyczyn krwotoku jestgwa towny wzrost ci nienia.

Zator i zakrzepSkrzeplin powsta na cianie naczynia krwiono nego

nazywamy zakrzepem. Zator natomiast jest to ca a skrzeplinalub jej fragment oderwany i unoszony przez pr d krwi dochwili, kiedy utkwi w jakiej t tnicy lub yle.

Zakrzepy mózgu s zazwyczaj wywo ane mia yc lubki cian naczy krwiono nych.

Zator jest najcz ciej powik aniem schorzenia zastawkidwudzielnej.

Objawy zakrzepu narastaj powoli, zatoru nagle. W ichnast pstwie dochodzi do zwyrodnienia cz ci mózgu, którajest pozbawiona dop ywu krwi.

GuzyPost p choroby jest bardzo powolny, trwa wiele miesi -

cy. Najpierw pojawia si ból, zawroty g owy i pi czka. Wyst -puj tak e objawy ogniskowe. Ich charakter zale y od umiej-scowienia guza.146

reprezentacjaruchowako czyny

dolnej

Rys. 15. Umiejscowienie uszkodze górnego neuronu rucho-wego (pora enie po owicze); A - kora ruchowa, B - torebkawewn trzna, C - most

W przebiegu choroby mo emy wyró ni trzy okresy:okres ostry (od 3. do 9. dnia po udarze),okres kompensacji (od 10. dnia do 6. tygodnia po udarze),okres adaptacyjny (od 6. do 12. tygodnia po udarze).

147

reprezentacjaruchowatwarzy

reprezentacjaruchowako czynygórnej

Okres ostryUdar charakteryzuje si wyst pieniem du ego krwotoku

i nag utrat przytomno ci. W wyniku wylewu podnosi sici nienie wewn trzczaszkowe, co zak óca prac ca ego mó-zgu. W czasie ataku twarz chorego ulega zaczerwienieniu,oddech staje si charcz cy, czasami nierównomiernie rozsze-rzaj si renice a t tno jest mocne. Ko czyny s ca kowiciepora one i zwiotcza e. Z powodu rozstrojenia ca ego uk adunerwowego wszystkie odruchy zostaj zniesione. Po stroniezdrowej wyst puje silniejsze napi cie mi ni.

Okres kompensacjiPo reakcji organizmu na udar nast puje przyspieszenie

tna i wzrost ciep oty. Chory staje si niespokojny, nawetzamroczony. Stopniowo powracaj odruchy po stronie zdro-wej. Mi nie, po stronie pora onej, ze stanu zwiotczeniaprzechodz w stan zwany wczesnym stanem kurczowym,cofaj cym si niekiedy przed wyst pieniem pó nego stanukurczowego. Najci szymi zmianami dotkni ta jest ko czynagórna, szczególnie r ka i palce. G owa chorego ustawiona jestnormalnie. Os abione s mi nie tu owia i brzucha.

Okres adaptacyjnyW okresie tym zaczynaj powraca odruchy po pora o-

nej stronie cia a. Ko czyna górna uk ada si w przywiedzeniu,zgi ta w stawie okciowym, z nawróconym przedramieniem,zgi tym nadgarstkiem i palcami. Ko czyna dolna jest usztyw-niona, nadmiernie wyprostowana w stawie kolanowym, stopaustawiona w silnym zgi ciu podeszwowym.

Najmniejsze jest pora enie nerwu twarzowego i ust pu-je najwcze niej. J zyk chorego po wysuni ciu zwraca si wstron pora onej cz ci cia a. Pora enie nie obejmuje waczyi zwieraczy.

148

Cz sto wyst puj zaburzenia czucia (szczególnie czuciapostawy i kinestatycznego).

Podczas chodzenia chory pochyla si w kierunku zdro-wej strony i przerzuca pora on ko czyn doln pó kolem doprzodu, gdy dzi ki obu tym ruchom mo e - przy utraconejzdolno ci zginania w stawie biodrowym i kolanowym - ode-rwa opadaj stop od ziemi.

W okresie pó niejszym, poza wspomnianymi objawa-mi, mog wyst pi : ruchy mimowolne, zmiany troficzne skó-ry, dr enie pora onych ko czyn, ruchy atetotyczne i zanikmi ni r ki.

Stosowane zabiegi

OKRES OSTRY

W tym okresie najwa niejsz spraw jest zapobieganiepowstawaniu:

odle yn,powik kr eniowo-oddechowych,usztywnie i przykurczów w pozycjach nienormalnych (nie-

funkcjonalnych).Osi ga si to przez dba o higien ka chorego i jego

cia a oraz przez cz st (co 2-3 godziny) zmian u eniapacjenta. Prawid owe, dopuszczalne u enia pacjenta s po-kazane na rys. 16,17,18. W l ejszym przebiegu udaru dodatko-wo mo na stosowa u enie na chorym boku (Rys. 19).

Masa

Je eli stan zdrowia pacjenta pozwala, mo na, ju od 3. -9. dnia po udarze, przy akceptacji lekarza prowadz cego wy-

149

konywa g askania redniej mocy i mocne w obr bie r ki istopy oraz g askania redniej mocy klatki piersiowej. Po kilkudniach mo na do czy delikatn wibracj w przestrzeniachmi dzy ebrowych.

Kinezyterapia

Od 5 - 6 dnia po udarze mo na przyst pi do wykonywa-nia:

wicze biernych strony pora onej (2-4 razy dziennie),wicze oddechowych statycznych - terapeuta wspo-

maga wydech, uciskaj c na dolne ebra, i wspomagawdech, unosz c lub odwodz c w niepe nym zakresieruchu rami po stronie chorej.

Rys. 16. U enie chorego na plecach. Przedrami i dskierowane ku górze " (pora enie prawostronne)

150

Rys. 17. U enie chorego na plecach. Przedrami i dskierowane ku do owi" (pora enie prawostronne)

Rys. 18. U enie chorego na zdrowym boku

Rys. 19. U enie chorego na chorym boku

OKRES KOMPENSACJI

Fizykoterapia

Oko o 4. tygodnia po udarze mo na pod kontrol lekarzarozpocz zabiegi fizykoterapeutyczne przygotowuj ce do ki-nezyterapii. S to: parafinoterapia, jontoforeza ródmózgowa(transcerebralna) z wapnia i jodu wg metody Bourguignona,jontoforeza ródmózgowa jodowa, jontoforeza ródmózgowamagnezowa, jontoforeza ródmózgowo-rdzeniowa z wapnialub jodu wg metody Bourguignona. Mo na stosowa : magne-toterapi i krioterapi - ok ady z lodu, na spastycznie napi temi nie, parokrotnie w ci gu dnia z przerwami trwaj cymi 3do 4 min. (spastyczno ust puje na 30 do 60 min.).

152

Masa

W miar poprawy stanu zdrowia pacj enta przy kolejnychzabiegach stopniowo zwi kszamy obszar obj ty masa em. Domasowanej r ki i stopy do czamy przedrami i podudzie. Pokilku kolejnych zabiegach masa em obejmujemy równierami i udo. W razie potrzeby do czamy opracowanie twarzy,klatki piersiowej i grzbietu.

Ca y czas wykonujemy masa g boki, ale lekki i wwolnym tempie. Stosujemy: g askania, delikatne rozcierania,ugniatanie pod ne, uciski jednoczesne.

Nieco mocniejszy masa mo na wykona przy opraco-waniu:1. na ko czynie górnej mi ni:

naramiennego, nadgrzebieniowego, podgrzebieniowe-go, ob ego mniejszego, trójg owego ramienia, prostow-ników nadgarstka (promieniowego i okciowego) orazprostowników palców i kciuka;

2. na ko czynie dolnej mi ni:po ladkowego wielkiego, po ladkowego redniego, na-pinaj cego powi szerok , dwug owego uda, pó ci -gnistego, pó oniastego, prostowników palców i palu-cha oraz mi ni strza kowych.Masa klasyczny mo na wspomóc masa em punktów

dzia aj cych pobudzaj co lub rozlu niaj co na odpowiedniemi nie i grupy mi ni ko czyn w zale no ci od potrzeb.

UWAGA!

nie wykonuje si masa u segmentarnego,nie wykonuje si g aska odsercowych (mog pot gowa

spastyk ),

153

nie wykonuje si wibracji (ka da wibracja w tej jednostcechorobowej pot guje spastyk ),ko czyn doln masujemy zawsze o wiele s abiej ni ko czy- górn (wyst puje sk onno do zakrzepowego zapalenia),

mi nie spastyczne masujemy o wiele s abiej ni ich antago-nistów.

Kinezyterapia

W ramach kinezyterapii wykonuje si :wiczenia oddechowe dynamiczne w odci eniu dla fazy

wdechu i wydechu w pozycji pó le cej lub w siadzie zopuszczonymi nogami,

wiczenia czynne wolne ko czyn zdrowych.

Z chwil wyrównania czynno ci uk adu kr eniowo-oddechowego i unormowania napi cia nerwowego prowadzisi :pionizacj czynn (zaczynaj c od siadu biernego przez siad

czynny, siad czynny z opuszczonymi nogami do stania zasekuracj ),chodzenie - pocz tkowo przy por czach, potem po sali z

balkonikiem, trójnogiem itp.,wchodzenie na schody krokiem dostawnym (zaczyna si

ko czyn zdrow z dostawieniem ko czyny chorej),schodzenie ze schodów krokiem dostawnym (zaczyna si

ko czyn chor z dostawieniem ko czyny zdrowej),wiczenia czynno-bierne, czynne wspomagane i w

odci eniu ca ych zespo ów dynamicznych,wiczenia koordynacji,wiczenia reedukacji ko czyn górnych,wiczenia w wodzie.

W okresie zwiotczenia mi niNajwi ksze znaczenie ma leczenie w okresie zwiotcze-

nia mi ni, gdy przyczynia si do zmniejszenia ko cowegoinwalidztwa. Leczenie zapobiega zesztywnieniu stawowi znie-kszta ceniom z przykurczów mi ni, przywraca niezale noczynno ciow , odtwarza czucie i zespo y ruchowe.

Zapobieganie zesztywnieniu stawów i zniekszta ceniomCodziennie powinny by wykonywane ruchy bierne wpe nym zakresie we wszystkich stawach ko czyn dotkni tychzmianami chorobowymi. Szczególn uwag nale y zwróci nastaw okciowy, który jest najbardziej wra liwy na uszkodze-nie. Wa ne jest ustawienie ko czyn chorego we w ciwejpozycji. Poniewa w okresie spastyczno ci ko czyna górnajest przywiedziona, zgi ta w stawie okciowym i obrócona dowewn trz z nawróconym przedramieniem, rami powinno byodsuni te od tu owia za pomoc poduszek, aby utrzymaustawienie przeciwne ni w stanie kurczowym. G owa i tu ówpowinny by wyprostowane. Zapobiega tak e nale y rotacjiko czyn dolnych na zewn trz, stosuj c woreczki z piaskiem.Kolano powinno by lekko zgi te a stopa utrzymana w zgi ciugrzbietowym. Nie zaleca si stosowania szyn.

Odtwarzanie czuciaNajwa niejsze jest obarczanie pora onej strony chorego

ci arem cia a. Nale y pami ta , e stan kurczowy ko czynygórnej jest zazwyczaj bardziej rozwini ty ni dolnej. Powinnosi chorego uk ada i, tak szybko jak to mo liwe, sadza napora onej stronie, potem przewraca z boku na bok, abyodczu " ró nic . Doln i górn ko czyn nale y podtrzymy-

wa w pozycji, w której chory mo e sam przenie ci ar cia ana r lub stop . Wa ne jest równie sk onienie chorego dojak najwcze niejszego wstawania i obci ania chorej ko czy-ny.

155

Odtwarzanie zespo ów ruchowychNale y zaleci usi owanie wykonywania ruchów bier-

nych razem z fizjoterapeut i wczuwanie" si w nie.Wykonujemy w pe nym zakresie ruchy zginania iprostowania ca ej ko czyny.

Przywracanie zdolno ci do wykonywania samodziel-nych czynno ci

Chorego pozostaj cego w ku trzeba nauczy prze-wracania si na boki, przesuwania si w gór i w dó ka,siadania i si gania samemu po potrzebne rzeczy. Jak najszyb-ciej nale y nauczy chorego, jak ma wspomaga pora onstron zdrowymi ko czynami. To pomaga utrzyma wydol-no ich mi ni.

W okresie spastyczno ci mi ni

Ko czyny chorego ustawione s w nienormalnej pozy-cji. Nale y os abi stan kurczowy, przywróci zdolno ruchu,wzmocni os abione mi nie i nada ruchom praktyczne zasto-sowania.

Os abienie stanu spastyczno ciStosujemy ruchy bierne, których pocz tek b dzie utru-

dniony. Powinny one by wolne i p ynne. Nie nale y wykony-wa brutalnych ruchów ko czyn, gdy powoduje to ponownyskurcz. U chorego mo e pojawi si stopotrz s, w czasie gdyusi uje wykona grzbietowe zgi cie stopy. Stopotrz s powsta-je z odruchu na rozci ganie w czasie ruchu biernego. Mo natego unikn , ustawiaj c kolano w pozycji wyprostowanej wczasie grzbietowego zginania stopy.

156

Metoda BobathObok metody stosowanej w neuropediatrii autorka opra-

cowa a, bazuj c na tych samych za eniach, metod stosowa- w usprawnieniu chorych doros ych po udarach mózgowych.

W zale no ci od stanu ruchowego chorego Bobath wydziela wprocesie usprawniania cztery etapy wicze . W pierwszym etapie, we wczesnym okresie choroby,

kiedy obserwuje si jeszcze obni one napi cie mi ni, wicze-nia polegaj na zapobieganiu pojawienia si spastyki w mi -niach szyi, barku, opatki, tu owia i ramienia oraz utrzymaniu

pe nego, bezbolesnego zakresu ruchu w stawie barkowym.Realizuje si to g ównie przez w ciwe u enie pacjenta.

Wbrew ogólnie przyj tym zasadom autorka jest prze-ciwna wykonywaniu w tym okresie jakichkolwiek wysi kówzdrowymi ko czynami.

wiczenia rozpoczyna si od cz ci bli szych i pocz t-kowo s to wiczenia bierne. W tym okresie wprowadza sirównie wiczenia równowagi w pozycji siedz cej.

W drugim etapie, kiedy pojawiaj si ruchy czynne wstawie barkowym i okciowym, przechodzi si do wiczeruchów selektywnych, rozpoczynaj c od cz ci bli szych.Maj one hamowa spastyczne wzorce ruchowe.

W trzecim etapie, w miar utrwalania si ruchów czyn-nych, wprowadza si wiczenia ca ciowe, w czaj c w tokwiczenia tu owia i ko czyn zdrowych ko czyn niedow ad-.

W czwartym etapie, w okresie powracania ruchów czyn-nych nadgarstka i palców, zwraca si uwag na czynne wicze-nia odcinków dalszych.

157

Metoda KabataW usprawnieniu ruchowym chorych doros ych po uda-

rach mózgowych najszersze zastosowanie znalaz a metodaKabata, znana pod nazw proprioceptywnego torowania ner-wowo-mi niowego" (PNF). Przez torowanie rozumie si tuzachodz cy podczas wicze proces obni ania pobudliwo cidra nionego miejsca na zasadzie sumowania pobudze pod-progowych w obr bie synaps.

Teoretyczn podstaw tej metody s prawid owo ci fi-zjologii rozwoju czynno ci ruchowych cz owieka. Kabat wy-chodzi z za enia, e cz owiek doros y mo e odzyska utra-con funkcj ruchow poprzez stopniowe uczenie si jej,wykorzystuj c swoje wcze niejsze do wiadczenia, wed ugschematów rozwoju ruchowego dziecka. St d w technikachwicze zaleca si :

Stosowanie ró nego rodzaju bod ców do wywo ywaniaodruchów bezwarunkowych.

Sta e powtarzanie czynno ci ruchowych z poszczegól-nych etapów rozwoju ruchowego, przy zachowaniu kolejno cisekwencji rozwoju: ruchy g owy, szyi, ko czyny górnej iko czyny dolnej (od cz ci bli szych do cz ci dalszych).

Na ladowanie w uk adzie wicze ruchów naturalnych,obserwowanych w czynno ciach ycia codziennego.

Metoda BrunnstromZa eniem tej metody jest wykorzystanie spontanicz-

nego powrotu funkcji ruchowej i mechanizmu synergii (rozu-mianej jako wspó dzia anie mi ni sprz onych ze sob czyn-no ciowo w grup ) jako podstawowego ukierunkowania wi-cze .

W metodzie mo na wyró ni cztery okresy: Wywo ywanie ruchów synergistycznych na podstawie

zachowania odruchów postawnych i innych.

158

Wywo ywanie ruchów synergistycznych w sposób do-wolny przez ich wzmocnienie i powtarzanie.

Uzyskanie kontroli nad wzorcami synergistycznymi przezczenie ich elementów sk adowych w dowolne ruchy.

Wywo anie dowolnych ruchów r ki i palców.

Metoda RoodPodstaw do opracowania tej metody sta y si wzorce

rozwoju uk adu nerwowo-mi niowego dziecka. Autorka za-ada, i równoleg e wiczenia uk adu somatycznego i wege-

tatywnego sprzyjaj powrotowi funkcji ruchowych. Autorkauwa a, e poprzez odpowiedni dobór wicze mo na odzy-ska utracon funkcj w sposób naturalny, taki w jaki onapowstaje. Dziel c mi nie namoblizuj ce (zginacze i przywo-dziciele) i stabilizuj ce (prostowniki i odwodziciele), Roodwyró nia cztery okresy:

Zwi zany z aktywno ci mi ni mobilizuj cych, cha-rakteryzuj cych si niskim progiem pobudliwo ci, wra li-wych na bod ce ka dego rodzaju i ró nego charakteru.

Zwi zany z rozwojem mi ni stabilizuj cych, charakte-ryzuj cych si wysokim progiem pobudliwo ci, wra liwychna bod ce d ugotrwa e, podtrzymywane.

W którym dochodzi do rozwoju funkcji mi ni mobili-zuj cych w oparciu o stabilizuj ce. W którym dochodzi do rozwoju funkcji mi ni mobili-

zuj cych niezale nie od stabilizuj cych, czyli do rozwojuzr czno ci.

Przywracanie zdolno ci ruchuwiczenia ruchów czynnych mo emy rozpocz po opa-

nowaniu stanu spastycznego. Pierwsze ruchy, wykonywanetylko w jednym stawie, powinny by jak najprostsze, aby chorymóg na nich skupi ca swoj uwag . Pó niej uczy si

159

utrzymywa jeden staw we w ciwym po eniu i przeprowa-dza jednocze nie wiczenia drugiego. W ten sposób chorystopniowo uczy si panowa nad ca ko czyn . Wykonywa-nie ruchów czynnych nale y rozpocz od stawów bli szych ikolejno w stawach po onych bardziej obwodowe W czasiegdy jedna ko czyna wykonuje ruchy czynne, druga powinnaby ustawiona w pozycji hamuj cej.

Du e znaczenie podczas przywracania zdolno ci ru-chów po os abieniu stanu kurczowego maj wiczenia wzawieszeniu i wiczenia bloczkowe. W pó niejszym okresieskuteczna jest terapia zaj ciowa i gra w pi . Wp ywaj onena odzyskiwanie ruchów i na ich koordynacj .

Wzmacnianie os abionych mi niAby wzmocni si mi ni, stosujemy wiczenia oporo-

we. Nale y jednak pami ta , i ich rozpocz cie jest mo liwepo zmniejszeniu stanu spastycznego.

W wyniku pora enia po owiczego mo e doj do obci -enia obj tej zmianami chorobowymi strony cia a i wtedy b

potrzebne wiczenia wzmacniaj ce poszczególne grupy mi -ni, a w szczególno ci prostowniki i odwodziciele uda.

Nadanie ruchom praktycznego zastosowania Poprzywróceniu zdolno ci ruchu nale y sk oni chorego dowicze praktycznych. Aby opanowa umiej tno chodzenia,

nale y nauczy go zgina biodro, kolano i stop w kierunkugrzbietowym. Wa ne jest, by chory unika przywodzeniabiodra i nadmiernego pochylania miednicy w czasieprzesuwania nogi do przodu. Nast pnym elementem b dzienauka wchodzenia i schodzenia ze schodów oraz nauka siada-nia i wstawania. S to ruchy z one i pocz tkowo powinno sije podzieli na cz ci sk adowe.

160

OKRES ADAPTACYJNY

Fizykoterapia

Mo na stosowa : parafinoterapi , pr dy interferencyj-ne, pr dy diadynamiczne, krioterapi - ok ady z lodu, galwani-zacj , jontoforez ródmózgow i ródmózgowo-rdzeniowwg Bouguignona, elektrostymulacj pora spastycznych wgHufschmidta, diatermi krótkofalow , terapuls, ultrad wi ki,

piele lecznicze (solankowe).

Masa

Sposób post powania nie odbiega od ko cowego etapupoprzedniego okresu. Stopniowo jednak zmniejsza si si iczas trwania masa u na korzy gimnastyki leczniczej.

Wskazane jest, aby mimo zako czenia leczenia szpital-nego pacjent w dalszym ci gu pobiera w ambulatorium lub wdomu zabiegi masa u i gimnastyki leczniczej przez okres dodwóch lat od wyst pienia udaru. Oczywi cie zabiegi nie po-winny odbywa si codziennie, lecz trzy lub tylko dwa razy wtygodniu.

Pacjent powinien nauczy si codziennych wicze iwykonywa je niezale nie od stosowanego masa u i gimnasty-ki leczniczej wykonywanej przez specjalist .

Kinezyterapia

Zaj cia z gimnastyki leczniczej, podobnie jak i masa ,powinny odbywa si trzy lub tylko dwa razy w tygodniu.Zaj cia obejmuj :

wiczenia samo wspomagane, których pacjent zostajenauczony, aby móg je wykonywa samodzielnie wdomu,

161

wiczenia bierne mi ni pora onych maj ce na celuutrzymanie pe nego zakresu ruchu w stawach,

doskonalenie czynno ci samoobs ugi.

4.1.2. DZIECI CE PORA ENIE MÓZGOWE(PARALYSIS CEREBRALIS INFANTILIS)

Jest to zespó zaburze czynno ci ruchowych i napi ciami ni wywo any uszkodzeniem mózgu lub nieprawid owo-ciami wjego rozwoju nabytymi przed urodzeniem. Przyczyny

wywo uj ce uszkodzenia mózgu s w wielu przypadkach nie-znane. Do szkodliwie dzia aj cych przed urodzeniem czynni-ków nale : zaburzenia rozwojowe, niedotlenienie, zatrucie izaka enie p odu. Przyczyny oko oporodowe to: uraz oko opo-rodowy, znacznie nasilona taczka i niedotlenienie. Istniejrównie przyczyny dzia aj ce po urodzeniu: niedotlenienienoworodka, krwawienie do mózgu, zaka enie o rodkowegouk adu nerwowego. Uszkodzenie mózgu nie pog bia si ,natomiast nasilone wydaj si by objawy kliniczne.

Ze wzgl du na zasi g i obszar pora wyodr bniamy:1. pora enia po owicze, które obejmuj górn i dolnko czyn po jednej stronie cia a (hemiplegia);2. pora enia obu dolnych lub obu górnych ko czyn(cz ciej dolnych, a niekiedy tylko jednej ko czyny -paraplegia);3. pora enia obustronne (wszystkich czterech ko czyn- diplegia - uadriplegid).

Wyst puj trzy typy pora :kurczowe,atetotyczne,ataktyczne.

162

Typ kurczowyPrzyczyn kurczowego pora enia jest zjawisko polega-

ce na wyzwoleniu o rodków pobudzaj cych od wp ywu niedzia aj cych normalnie mechanizmów hamuj cych, w wynikuczego nast puje zwi kszenie napi cia mi ni.

Na pocz tku choroby mi nie mog wygl da normal-nie, jednak po pewnym czasie dochodzi do zmian wtórnych,zaników, przykurczy. U dzieci z tego typu pora eniem ruchy spowolne, niekontrolowane, nie s p ynne. W pora eniu obu-stronnym lub paraplegii rozwój dziecka ulega opó nieniu.Wiele odruchów z okresu niemowl cego utrzymuje si przezca e ycie dziecka, nie nabywa ono natomiast bardziej skom-plikowanych odruchów. Czasem wyst puje chód no yco waty.Ucisk na podeszwy prowadzi do prostowania i krzy owaniako czyn dolnych, s one silnie przywiedzione i wyprostowane.Ze wzgl du na stan kurczowy ydki dziecko nie mo e oprzepi t o pod og . Odruch ten pojawia si w czasie rozci ganiakr gos upa, cz sto cznie ze zgi ciem ramion. W wynikustanu kurczowego mo e dochodzi do rozwoju zniekszta ce ,a szczególnie stopy ko skiej. Mo e tak e wyst pi afazja.

ównym celem leczenia jest zapobieganie przykur-czom, wywo anym nieproporcjonalnym rozci ganiem i wtór-nym skracaniem przykurczonych mi ni, lub usuwanie, je lido nich ju dosz o. Wa ne równie jest osi gni cie jak naj-wi kszego rozlu nienia mi ni, os abienie stanu kurczowegoi nauczenie dziecka podstawowych czynno ci.

W leczeniu mog by stosowane szyny, aparaty, szelki.Nale y przy tym pami ta , aby nie dopu ci do rozwojubocznego skrzywienia kr gos upa. Przy znacznych zniekszta -ceniach stosuje si zabieg chirurgiczny.

Dla odzyskania ruchomo ci i jej zachowania wa ne jeststosowanie ruchów biernych. Pomagaj one tak e os abi stankurczowy i ucz dziecko hamowa odruch z rozci gania.

163

Nale y nauczy dziecko, tak e w mo liwie najwi kszym stop-niu, rozlu nia mi nie celem odpoczynku oraz wykonywaproste ruchy, zespo y ruchów i codzienne czynno ci. Z chory-mi dzie mi nale y przeprowadza wiczenia prostych ruchówczynnych przy u yciu spastycznych mi ni i ich s abych anta-gonistów. wiczenia rozpoczynamy od pojedynczych sta-wów, pó niej przeprowadzamy je w kilku stawach jednocze-nie.

Nauk czynno ci codziennych rozpoczynamy od naukiunoszenia g owy, siedzenia oraz przewracania si z pozycjile cej na grzbiecie na brzuch i odwrotnie. Gdy dzieckonauczy si panowa nad wszystkimi ko czynami, musimy jenauczy stawa i chodzi . Stopniowo w czamy nauk umie-

tno ci potrzebnych w codziennym yciu. Zapoznajemy gotylko z jedn czynno ci na raz.

Niekiedy aby zmniejszy przykurcz mi ni ydki, przy-wodzicieli itp., wykonuje si operacje chirurgiczne.

Typ atetotycznyTego typu pora enie jest wywo ane uszkodzeniem cia a

pr kowanego. U dziecka wyst puj ruchy mimowolne. S todziwaczne, wij ce si ruchy r k, ramion czy innych cz cicia a. Dziecko przybiera bardzo dziwne pozycje. Odruchy snormalne. Ze wzgl du na sztywno mi ni wywo any przeznie ruch jest nienormalnie powolny. W przypadku kiedy zmia-ny obejmuj ko czyny górne i dolne, bardziej nasilone s onew górnych. Przedrami zazwyczaj ustawione jest w nawróce-niu, a rami odci gni te do ty u. Stopy mog by odwrócone,a palce u nóg nadmiernie wyprostowane. G ow dzieckoodchyla do ty u, usta ma rozwarte z wystaj cym j zykiem isprawia wra enie niedorozwini tego umys owo. wacze imi nie mowy tak e mog by obj te pora eniem.

164

ównym zadaniem w leczeniu jest zmniejszenie sztyw-no ci mi ni oraz nauka panowania nad niecelowymi ruchami.Aby to osi gn uczymy dziecko wiadomego rozlu nianiami ni i wykonywania ruchów w takim w nie stanie. Rozlu-nienie mi ni mo emy osi gn stosuj c nagrzewanie, ma-

sa , ruchy bierne. Pó niej do czamy nauk wiadomego roz-lu niania mi ni jednego stawu, poczynaj c od g owy i sta-wów bli szych (najmniej dotkni tych zmianami chorobowy-mi), a nast pnie przechodzimy do stawów dalszych (silniejzaatakowanych). Po uzyskaniu panowania nad mi niami roz-poczynamy wykonywanie ruchów czynnych przy zachowaniurozlu nionej pozycji cia a. Ruchy te nale y wykonywa powolii ogranicza si do prostych ruchów w jednym stawie.Stopniowo zwi kszamy ich szybko i ilo stawów obj tychwiczeniem.

Nauk czynno ci codziennych przeprowadza si tak, jaku dzieci z pora eniem typu spastycznego.

Typ ataktycznyJest to typ l ejszej odmiany pora enia, który wykazuje

sk onno do poprawy. Zak ócenia dotycz równowagi. Wy-st puje obni one napi cie mi ni, mo e wyst pi oczopl s imowa skandowana. Najcz ciej u dzieci z pora eniem obu-stronnym wyst puje niedorozwój umys owy. Objawy majcharakter mó kowy. Stosuje si takie leczenie, jak w bez a-dzie mó kowym i wi dzie rdzenia.

Zadaniem fizjoterapeuty jest nauczenie dziecka przysto-sowania si do kalectwa.

165

Stosowane zabiegi

Fizykoterapia

U starszych dzieci mo na stosowa zabiegi fizykotera-pii. Do najcz ciej wykonywanych nale : elektrostymulacjawg Hufschmidta, ultrad wi ki metod impulsow wg Ho-fmanna, krioterapia (zastosowanie jest uzale nione od reak-tywno ci chorego), galwanizacja, magnetoterapia.

Masa

Najskuteczniejsz i obecnie najcz ciej stosowan me-tod masa u jest hinduska metoda - masa Shantala.

Aby masa by skuteczny, musz by spe nione pewnewarunki.

1. Masa ma dostarczy wra czuciowych, ale ichintensywno i ilo musz by dostosowane indywidualnie istopniowo zwi kszane w miar wykonywania zabiegów.

2. Aby wra enia odbierane przez dziecko by y dla niegomi e i przynios y oczekiwany rezultat, najlepiej je li masawykonuje osoba bliska dziecku - matka. W przeciwnym wy-padku przed rozpocz ciem serii zabiegów terapeuta musizosta poznany i zaakceptowany przez dziecko.

3. Nie wolno masowa dziecka przed up ywem jednejgodziny (ze wzgl du na cz ste spo ywanie posi ków), a najle-piej po dwóch godzinach od spo ycia posi ku.

4. Ze wzgl du na fakt, e do masa u rozbieramy dzieckodo naga, wa ne jest, aby pomieszczenie by o odpowiednioogrzane.

5. Je li to mo liwe, przez ca y czas nale y utrzymywaz dzieckiem kontakt wzrokowy i s owny.

166

6. W przypadku ma ych dzieci zabieg wykonujemy uk a-daj c je na w asnych udach. Dzieci starsze mo emy masowana materacu u onym na pod odze. Nie nale y wykonywamasa u na kozetce, gdy dziecko w obawie przed spadni ciem

dzie spi te.7. Masa wykonujemy lekko, wolno i co najwa niejsze

- w sta ym rytmie oraz bez odrywania d oni od cia a pacjenta.8. Ka dy ruch masa u powtarzamy od 3 do 5 razy.9. W trakcie masa u opracowujemy kolejno: klatk

piersiow , ko czyny górne, brzuch, ko czyny dolne, grzbiet itwarz.

Masa klatki piersiowejMasa ysta siedzi na pod odze z wyprostowanymi i z -

czonymi nogami. Ze wzgl du na mo liwo opró nienia dzieckapodczas masa u na nogi uk adamy ceratk i roz on pielu-ch . Uk adamy dziecko na plecach wzd nóg masa ysty tak,e g ówka dziecka znajduje si przy kolanach masa ysty.

1.Uk adamy d onie obok siebie na klatce piersiowej dziec-

ka tak, e palce s zwrócone w kierunku g ówki dziecka (Rys.20). Rozsuwaj c d onie na boki, równocze nie dwoma r kami

aszczemy od linii rodkowej do linii pachowych. Nast pnie,aszcz c nieco s abiej, wracamy do pozycji wyj ciowej.

2.Teraz r ce b pracowa y na zmian . Prawa r ka g a-

szcze od lewej po owy klatki piersiowej lekko skosem do góry,wychodz c na prawe rami dziecka. Wa ne jest, aby posuwa-

c si obok szyi delikatnie j musn pi tym palcem.

167

Rys. 20

Rys. 22

Rys. 23

169

Nast pnie lewa r ka masa ysty g aszcze od lewego ramieniadziecka lekko skosem w dó , dochodz c do prawej po owyklatki piersiowej (Rys.21). I znów, posuwaj c si obok szyinale y j delikatnie musn pi tym palcem. Nast pnie, nieodrywaj c r k, lecz g aszcz c nieco s abiej, przesuwamy r cedo pozycji wyj ciowej.

Masa ko czyny górnejUk adamy dziecko na dowolnym boku wzd nóg ma-

sa ysty. G ówka dziecka w dalszym ci gu znajduje si przykolanach masa ysty. Nie ma znaczenia, któr r czk b dziemymasowa najpierw.

1. dziecka unosimy do góry i trzymamy jedn r za

ródr cze. Drug r wykonujemy g askanie pier cieniowe,posuwaj c si od barku do nadgarstka. Po doj ciu do nadgar-stka r ka wykonuj ca g askanie przejmuje do trzymania r cz-

dziecka, a r ka, która trzyma a - uchwytem pier cieniowymnajpierw delikatnie zg askuje od nadgarstka do barku, a na-st pnie (nieco mocniej) wykonuje g askanie od barku do nad-garstka, i tak r ce pracuj na zmian (Rys. 22).

2.Jest to rodzaj lekkiego rozcierania. R ce pracuj jedno-

cze nie, lecz w przeciwnych kierunkach.Obejmujemy rami dziecka tak jak do g askania pier-

cieniowego, ale dwoma r kami (jedna powy ej drugiej).Wykonuj c ruchy poprzeczne, posuwamy si jednocze nie wkierunku nadgarstka. Po doj ciu do nadgarstka zatrzymujemysi d ej w tym miejscu i stopniowo zmniejszamy tempo a dozatrzymania si (Rys. 23). W dalszej kolejno ci zmniejszamyucisk i zg askujemy r kami do stawu ramiennego.

170

Rys. 24

Rys. 25

171

Rys. 26

3.Teraz przyst pujemy do masa u d oni. Je eli d dziec-

ka jest zwini ta, dajemy mu do trzymania palec wskazuj cy, akciukiem tej samej r ki g aszczemy od nadgarstka do ko cówpalców po stronie grzbietowej d oni (Rys. 24).

Po kilku g askaniach d dziecka powinna si otwo-rzy " na tyle, e mo na j po na naszej d oni, a drug

wykona g askanie ca d oni po stronie grzbietowejod nadgarstka do palców (Rys. 25). Nast pnie odwracamy

i wykonujemy g askanie po stronie d oniowej (Rys. 26).

W analogiczny sposób opracowujemy drug ko czyngórn . Oczywi cie wcze niej musimy odwróci dziecko nadrugi bok.

172

Masa brzuchaPonownie uk adamy dziecko na plecach wzd nóg

masa ysty tak, e g ówka dziecka znajduje si przy kolanachmasa ysty.

1.mi u onymi poprzecznie na zmian (raz jedna raz

druga) wykonujemy g askania od wyrostka mieczykowategodo spojenia onowego (Rys. 27). Po doj ciu do spojenia ono-wego nie odrywamy r ki, lecz - g aszcz c nieco s abiej -bokiem (ust puj c miejsca drugiej r ce) przesuwamy r dopozycji wyj ciowej.

2.Przedramieniem jednej r ki, u onym w poprzek cia a

dziecka, g aszczemy od wyrostka mieczykowatego do spoje-nia onowego. W tym samym czasie druga r ka unosi nó kidziecka pod k tem 45° - 60° (Rys. 28). Po doj ciu do spojeniaonowego nie odrywamy r ki, lecz g aszcz c nieco s abiej -przesuwamy j do pozycji wyj ciowej.

Masa ko czyn dolnychPost powanie jest analogiczne do omówionego przy

masa u ko czyny górnej. Dziecko le y na plecach. G ówkadziecka znajduje si przy kolanach masa ysty. Nie ma znacze-nia, któr nó b dziemy masowa najpierw.

173

Rys. 27

Rys. 28

174

Masa grzbietuPrzy masa u grzbietu musimy zmieni kierunek u e-

nia dziecka. Nale y je u na brzuszku w poprzek naszychnóg.

1.Wykonujemy g askanie poprzeczne podobne do g aska-

nia pi owego", posuwaj c si stopniowo w kierunku po lad-ków. R ce masa ysty u one sana kr gos upie na wysoko cikarku. Równocze nie dwoma r kami wykonujemy g askania,posuwaj c si od boku do boku pleców dziecka. Przy ka dejzmianie kierunku g askania r ce nieznacznie przesuwaj si wdó (do po ladków dziecka) tak, e po kilkakrotnej zmianiekierunku ruchu r ce masa ysty znajd si na po ladkach(Rys.29). Kontynuuj c zabieg, nieco s abiej i bez ruchów naboki, g aszczemy przesuwaj c si do pozycji wyj ciowej (dokarku).

2.Wykonujemy g askanie pod ne jedn r . R ka bli -

sza ko czyn dolnych dziecka stabilizuj e po ladki, a r ka druga,ona poprzecznie, wykonuje g askanie od wysoko ci karku

do po ladków (Rys.30). Po doj ciu do po ladków nie odrywa-my r ki, lecz nieco s abiej g aszczemy z powrotem w kierunkukarku.

3.ka bli sza ko czyn dolnych dziecka stabilizuje pi ty.

Druga r ka, u ona poprzecznie, wykonuje g askanie odkarku przez po ladki do pi t. Nie odrywamy r k, lecz nieco

abiej g aszczemy, przesuwaj c r do pozycji wyj ciowej(Rys.31).

175

Rys. 29

Rys. 30

176

Rys. 31

Masa twarzyUk adamy dziecko ponownie na plecach wzd nóg

masa ysty tak, e g ówka dziecka znajduje si przy kolanachmasa ysty.

1.Ca ymi d mi u onymi na czubku g owy g aszczemy

na boki, przez uszy, po bokach szyi i do wyrostków barkowych(Rys. 32).

2.mioma palcami g aszczemy od rodka czo a na boki i

do skroni (Rys. 33).

177

3.Kciukami: od nasady nosa po ukach brwiowych, po

zewn trznych k tach oczu do k cików ust i z powrotem popoliczkach do skroni (Rys. 34).

4.Kciukami: od nasady nosa po bokach do podstawy nosa

i z powrotem (Rys. 35).

5.Kciukami: od nasady nosa po bokach nosa do k cików

ust i stamt d po policzkach do skroni (Rys. 36).

178

Rys. 55

Rys. 56

179

Na zako czenie masa u Shantala wykonujemy trzywiczenia.

1.Chwytamy dziecko za nadgarstki i krzy ujemy r ce

dziecka na klatce piersiowej. Nast pnie wracamy do pozycjiwyj ciowej. wiczenie powtarzamy kilkakrotnie, za ka dymrazem zmieniaj c r znajduj si na wierzchu.

2.Chwytamy jedn r lew nog dziecka w okolicy

kolana, a drug r praw r dziecka w okolicy okcia.Doci gamy kolano do okcia, a nast pnie wracamy do pozycjiwyj ciowej. Teraz chwytamy jedn r praw nog dziecka wokolicy kolana, a drug r lew r dziecka w okolicyokcia. Doci gamy kolano do okcia, a nast pnie wracamy dopozycji wyj ciowej. wiczenie powtarzamy kilkakrotnie, zaka dym razem zmieniaj c ko czyny.

3.Chwytamy stopy dziecka najlepiej na wysoko ci stawów

skokowych. Ustawiamy zgi cie w stawach kolanowych orazzgi cie i odwiedzenie w stawach biodrowych. W tym ustawie-niu krzy ujemy podudzia i delikatnie dopychamy kolana dobrzucha. Nast pnie zwalniamy ucisk i prostujemy nogi wstawach kolanowych (w stawach biodrowych ca y czas ustalo-ne jest zgi cie i odwiedzenie). wiczenie powtarzamy kilka-krotnie, za ka dym razem zmieniaj c podudzie znajduj ce sina wierzchu.

181

Kinezyterapia

Zadania kinezyterapii zale od postaci i objawówwynikaj cych z rodzaju, lokalizacji, rozleg ci i stopniauszkodzenia o rodkowego uk adu nerwowego. W ka dymprzypadku nale y jednak przestrzega nast puj cych zasad.

1. Usprawnienie nale y rozpocz jak najwcze niej, nawetje li nie ma pewno ci co do rozpoznania (prowadzone zabieginie s przeciwwskazane u dzieci zdrowych).

2. Niezmiernie wa rzecz jest pe ne zaanga owanie rodzi-ców w proces rehabilitacji.

3. W rehabilitacji niezb dna jest ci i systematyczno .

4. Metody post powania rehabilitacyjnego musz by dobiera-ne indywidualnie do ka dego dziecka w zale no ci od stanurozwoju psychomotorycznego.

5. Nale y ci le przestrzega kolejno ci usprawniania rucho-wego zgodnie z fizjologicznymi etapami rozwoju dziecka.

Usprawnienie zaczyna si przewa nie w 6 - 8 miesi cuycia, stosujemy jedn wybran metod lub modyfikacj

kilku metod. Ka da z tych metod polega na wyrabianiuodruchów postawno-równowa nych, koniecznych doosi gni cia przez chore dziecko odpowiednich odruchówlokomocyjnych i umo liwiaj cych wykonanie ruchówczynnych dowolnych.

M e t o d a P h e l p s aPhelps stosowa masa e, ruchy bierne, ruchy czynne w

odci eniu, wolne lub oporowe, ruchy uwarunkowane, ruchy

182

samoczynne lub czone, leczenie spoczynkowe, rozlu nianiemi ni, ruch z pozycji rozlu nienia, si ganie i chwytanie orazwykonywanie ró nych czynno ci.

Zasad jego metody jest przywracanie czynno ci poje-dynczych mi ni i stopniowe przechodzenie do wykonywaniaró nych czynno ci. Leczenie dzieci z pora eniem typu spa-stycznego rozpoczynamy od wolnych ruchów biernych, potem

cza si ruchy czynne, zwi kszaj c stopniowo ich szybko .Pocz tkowo wiczenia odbywaj si w pojedynczych stawach,pó niej w dwóch lub wi cej jednocze nie. W przypadku mi -ni zwiotcza ych z przyczyn korowych stosuje si ruchy samo-

czynne.

M e t o d a T e m p l - F a y aWed ug Faya, ka dy osobnik przechodzi przez pewne

etapy rozwoju w zakresie wykonywanych ruchów. Normalne,zdrowe niemowl pe znie jak p az, potem porusza si jak gad,na koniec jak ssak.

Jego metoda polega na przeprowadzaniu ci gle rozbu-dowywanych wicze opartych o ruchy prymitywne. wicze-nia te u atwiaj w pó niejszym okresie zapoznanie dziecka zczynno ciami cz owieka - stawaniem i chodzeniem.

wiczenia te maj by uzupe nieniem innych form le-czenia.

M e t o d a D o m a n - D e l akat oMetoda ta jest ma o znana w naszym kraju. Rozwin a

si w Filadelfii w po owie lat 50-tych. Punktem wyj cia by yteoretyczne opracowania Templ-Faya.

M e t o d a B o b a t hW metodzie tej leczenie musi by nastawione na zwi k-

szenie kontroli hamowania wyolbrzymionych odruchów utrzy-

183

mywania postawy. G ównym jego celem jest nauczenie pano-wania nad prymitywnymi czynno ciami odruchowymi. Uzy-skuje si to dzi ki specjalnej technice przeprowadzania ru-chów biernych, nie pozwalaj cej na aden odruchowy skurcz.W miar zwi kszania si rozlu nienia mi ni i polepszeniakontroli chory stopniowo u wiadamia sobie dochodz ce wczasie leczenia normalne pobudzenie czuciowe. Nast pniechory uczy si , jak wykorzysta te nowe pobudzenia, które spodstaw uzyskania normalnych zespo ów ruchowych.

Metoda KabataPolega ona na proprioceptywnym pobudzaniu uk adu

nerwowo-mi niowego.Szczególne zastosowanie ma metoda odwrotnego roz-

lu nienia".

M e t o d a V oj tyJest oparta na pierwotnych odruchach pe zania i przeta-

czania w specjalnych pozycjach. Ruch dowolny jest wywo y-wany przez ucisk na pewne punkty (g ówne i pomocnicze),tzw. strefy wyzwolenia".

Zalet tej metody jest mo liwo stosowania jej bardzowcze nie, gdy nie wymaga ona kontaktu z chorym. Stymulu-

c rozwój psychomotoryczny dziecka umo liwia si wczesnewypracowanie wzorców ruchowych, nie dopuszczaj c do utrwa-lenia si odruchów patologicznych.

M e t o d a P toMetoda powsta a w latach powojennych na W grzech.

Istota jej polega na czeniu w jedn ca usprawnianiaruchowego z oddzia ywaniem psychopedagogicznym. W za-kresie tego ostatniego du rol przywi zuje si dowzajemnego oddzia ywania na siebie cz onków grupypoddawanej le-

184

czeniu. Proces usprawnienia ruchowego opiera si na wiado-mej kontroli postawy i ruchów, przy czym nacisk k adzie si namaksymaln koncentracj uwagi na przeprowadzanych wi-czeniach.

Zastosowanie muzyki w leczeniuMuzyka ma szczególne zastosowanie w leczeniu dzieci

z pora eniami. Prze amuje ona zahamowania i wyzwala skryteuczucia, oddzia ywuje na uczuciowo i wyobra ni , popra-wia rytmiczno ruchów. Oprócz oddzia ywania na koordyna-cj i opanowanie mi ni muzyka sprawia dzieciom przyjem-no . Dzi ki niej szczególnie dzieci ataktyczne mog siodpr i roz adowa frustracje psychiczne.

4.1.3. PORA ENIE SPASTYCZNE SPOWODOWANEUSZKODZENIAMI RDZENIA KR GOWEGO

Do pora enia dochodzi pod wp ywem urazu, który po-woduje zgniecenie lub przerwanie rdzenia. Przyczyn mo eby równie guz lub zapalenie rdzenia. Je eli uszkodzenieznajduje si w cz ci szyjnej dochodzi do pora enia wszyst-kich ko czyn, je li le y poni ej - do pora enia ko czyn dol-nych, je li umiejscawia si w cz ci piersiowej - pora enietu owia. Jest to pora enie o charakterze spastycznym.

Wyró niamy pora enie zgi ciowe i wyprostne.

Pora enie zgi ciowePora enie to charakteryzuje si skurczami zginaczy oraz

sk onno ci do przykurczów, które mog doprowadzi dotrwa ego usztywnienia ko czyn dolnych w pozycji zupe negozgi cia.

185

Poziomuszkodzenia

Zakresporami ni

Mo liwo ci adaptacji

do poziomuC4

szyja, barki,ko czyny, tu ów

brak samodzielno ci ruchowej,mo liwo niepe nego przystosowaniado wózków inwalidzkich codziennepionizowanie przez 1-2 godziny

poni ejC5

ramiona,przedramiona,tu ów, ko czynydolne

brak samodzielno ci ruchowej,mo liwo niepe nego przystosowaniado wózków inwalidzkich codziennepionizowanie przez 1-2 godziny

poni ejC7

ce, tu ów,ko czyny dolne

mo liwo cz ciowej samoobs ugiprzy u yciu pomocy ortopedycznych ipraca r czna w domu w pozycjisiedz cej

poni ejTh6

brzuch, grzbiet(dolny odcinek),miednica,ko czyny dolne

pe na samoobs uga, chód kangurowypo równym pod u w obr biepomieszcze

poni ejTh12

miednica,ko czyny dolne

chód kangurowy lub 2-4 taktowy zmo liwo ci pokonania nierówno citerenu i niewysokich schodów,prowadzenie samochodu, pracapoza domem

poni ejL2

podudzia, stopy,cz ciowo uda imiednica

chód samodzielny po ka dym terenie ischodach, korzystanie z komunikacjipublicznej

poni ejL4

podudzia, stopy chód samodzielny po ka dym terenie ischodach, korzystanie z komunikacjipublicznej

Tab. 3. Zakres osi galnej adaptacji przy ró nych poziomachuszkodzenia rdzenia

186

Pora enie wyprostneJest to pierwsze stadium w przypadku guza lub choroby

rdzenia. Objawia si ono najpierw os abieniem grzbietowychzginaczy stopy, pó niej os abieniem w ca ej grupie zginaczy,a na koniec kurczowym stanem dolnych ko czyn. Przybierajone ustawienie wyprostne w po czeniu z przywiedzeniem.

W obu typach pora wyst puje anestezja pora onejokolicy, po czona ze zmianami troficznymi. Pojawia sisk onno do obrz ku ko czyn na skutek braku napi cia mi -niowego. Pora enie obejmuje równie p cherz moczowy i

jelita.Bardzo wa ne jest jak najszybsze ustalenie rozpoznania

i podj cie decyzji o sposobie leczenia. Je eli przyczyn uszko-dzenia jest uraz, w post powaniu d y si do ustalenia prawi-

owych stosunków anatomicznych poprzez: u eniakoryguj ce, r czn repozycj w znieczuleniu ogólnym, wyci gprzed ony lub repozycj operacyjn . Niekiedy ponastawieniu z amania i usuni ciu zwichni cia stosuje siunieruchomienie chorego w opatrunku gipsowym na okres od3 do 6 miesi cy.

Na pierwszy plan wysuwa si zapobieganie powik a-niom p ucnym przez systematyczne wiczenia oddechowe,które nale y rozpocz bezpo rednio po przyj ciu chorego doszpitala i powtarza co godzin , zmniejszaj c cz stotliwo wmiar poprawy stanu zdrowia.

Drugim niezmiernie wa nym zadaniem jest zapobiega-nie odle ynom, które u tych chorych mog si pojawi ju wkilka godzin po uszkodzeniu rdzenia. Najskuteczniej sza jest tucz sta zmiana u enia chorego pocz tkowo co dwie, a pó niejco trzy godziny. Cia o chorego nale y my wod z myd em,potem delikatnie naciera spirytusem i pudrowa . Mo nazastosowa lekki masa i oklepywanie. Miejsca szczególniewra liwe zabezpiecza si stosuj c podk adki futrzane lubpier cienie.

187

Po ustabilizowaniu uszkodzonego odcinka kr gos upa ipodj ciu dzia zapobiegaj cych powik aniom p ucnym iodle ynom rozpoczyna si systematyczne usprawnienie lecz-nicze. Program usprawnienia jest ustalany indywidualnie wzale no ci od ogólnego stanu zdrowia, poziomu uszkodzeniai stopnia zaburze .

W przebiegu zmian pourazowych wyró niamy czteryzasadnicze okresy:

okres wstrz su rdzeniowego (od pierwszego dnia do 3-6 tygodni),

okres pojawienia si automatyzmu rdzeniowego (3-4miesi ce),

okres stabilizacji fizjopatologicznej - utrwalenie sizmian nieodwracalnych (od 6 do 24 miesi cy),

okres adaptacji psychosomatycznej i spo eczno-zawo-dowej.Dla procesu rehabilitacji leczniczej szczególne znacze-

nie ma pierwszy i drugi okres.

Stosowane zabiegi

OKRES WSTRZ SU RDZENIOWEGO

Fizykoterapia

W przypadkach zapale pourazowych mo na stosowadiatermi krótkofalow jako przygotowanie do kinezyterapii.

Masa

Nale y zda sobie spraw , e masa jest w tych przypad-kach tylko metod pomocnicz . G ówne dzia anie leczniczespoczywa na kinezyterapii. Je eli jednak stan pacjenta na to

188

zezwala, mo emy za zgod lekarza prowadz cego nawet 3razy dziennie wykonywa zabieg drena u limfatycznego wobr bie klatki piersiowej, brzucha i ko czyn. W przypadkuuszkodzenia odcinka szyjnego rdzenia dodatkowo mo na wy-konywa delikatne oklepywanie eczkowe klatki piersiowejw celu u atwienia usuwania nadmiernej ilo ci luzu z drzewaoskrzelowego.

Kinezyterapia

ównymi zadaniami kinezyterapii w tym okresie s :niedopuszczenie do powik uk adu oddechowego,zapobieganie przykurczom i zanikom mi niowym,zapobieganie odle ynom.

Zadania te realizuje si poprzez stosowanie:wicze oddechowych, które spe niaj zasadnicz rol

zw aszcza w przypadku uszkodzenia rdzenia w odcinkuszyjnym.W ramach tych wicze wykonuje si :

- wiczenia oddechowe statyczne i dynamiczne (czaswicze - 3 do 5 min co godzin ),

- w zale no ci od potrzeb mo na stosowa oklepywanieklatki piersiowej.

wicze biernych - wykonuj c ruchy ka dego pora onegomi nia z doci ni ciem powierzchni stawowych w celu pobu-dzenia uk adu proprioceptywnego. wiczenia te prowadzi siw seriach: po 10 ruchów w serii; 2-3 serie; 2-4 razy dziennie.W zale no ci od stanu chorobowego przy leczeniu pora bezpowik po oko o dwóch tygodniach od zachorowania mo naprzyst pi do wicze czynnych mi ni niepora onych (niewielka ilo powtórze kilka razy dziennie).

189

OKRES POJAWIENIA SIE AUTOMATYZMURDZENIOWEGO

Fizykoterapia

W ramach fizykoterapii mo na stosowa :elektrostymulacj antagonistów mi ni spastycznych,galwanizacj rdzenia kr gowego, galwanizacj p cherzamoczowego, masa podwodny, k piele (solankowe,kwasow glowe, siarczkowo-siarkowodorowe, aromatyczne).

Masa

Zdania na temat rodzaju wykonywanego masa u mi nipora onych spastycznie s podzielone.

Mo na stosowa masa oparty na technikach klasycz-nych (g askania i uciski jednoczesne), jednak b dzie on sku-teczny tylko wtedy, kiedy dostarczone bod ce bpodprogowe. W przeciwnym wypadku masa b dzie wzmagaspastyk . Ryzyko jest wi c niewspó mierne do korzy ci.

Mo na próbowa wykonywa masa antagonistów mi -ni spastycznych, jednak i tu ze wzgl du na zniesienie odruchu

z mi ni pobudzanych do mi ni antagonistycznyeh, polegaj -cego na obni eniu napi cia tych drugich, efekt masa u b dzieniewielki.

uszniejszym wydaje si zatem wykonywanie w dal-szym ci gu drena u limfatycznego w celu maksymalnegousprawnienia procesów od ywczych, umo liwiaj c uzyskanielepszego efektu w kinezyterapii.

Je eli oka e si , e nawet drena limfatyczny wzmagaspastyk , nale y bezwzgl dnie zaprzesta wykonywania ja-kiegokolwiek masa u mi ni spastycznych.

190

W obr bie mi ni zdrowych nale y wykonywa masaklasyczny o charakterze pobudzaj cym wykorzystuj c: g a-skania, rozcierania pod ne i porzeczne, ugniatanie pod nei poprzeczne, delikatne oklepywania, wibracje, roztrz sanie iwa kowania. W miar mo liwo ci masa em nale y wzmocnimi nie brzucha oraz mi nie grzbietu (szczególnie: prostow-niki grzbietu, mi sie czworoboczny l wi, mi sie najszer-szy grzbietu).

Kinezyterapia

Zadaniem kinezyterapii w tym okresie jest przede wszy-stkim:zmniejszenie stanu spastyczno ci,wyrobienie automatyzmu p cherza moczowego i odbytu,wzmocnienie napi cia mi ni powracaj cych do czynno ci,wzmocnienie mi ni zdrowych,pionizacja i nauka chodzenia,nauka czynno ci samoobs ugi.

Zadania te realizuje si poprzez stosowanie:wicze biernych prowadzonych jak w poprzednim okresie,

lecz z wi ksz intensywno ci (prowadzi si wiczenia zespo-ów mi niowych).Rytmicznego ucisku w okolicy p cherza moczowego, powo-

duj ce wyciskanie moczu (systematycznie o tej samej porze).wiczenia czynne i czynne z oporem dla mi ni zdrowych.wiczenia ogólnousprawniaj ce prowadzone w ku lub na

stole w pozycjach le enia ty em, przodem, w podporze przo-dem, bokiem oraz w kl ku podpartym.

Pionizacji biernej na stole pionizacyjnym.

191

Nauki chodzenia (je eli wysoko pora enia na to pozwala)zaczynaj c od stania w por czach ze stabilizacj kolan, bioder,ewentualnie w uskach lub aparatach (w zale no ci od rozle-

ci pora ).

4.2. USZKODZENIA DOLNEGO NEURONURUCHOWEGO

4.2.1. OSTRE ZAPALENIE ROGÓW PRZEDNICHRDZENIA KR GOWEGO

(NAGMINNE PORA ENIE DZIECI CE)(POLIOMYELITIS ANTERIOR ACUTA; PARALYS1S EPIDEMICAINFANTIUM)

(CHOROBA HEINEGO - MEDINA)

Jest to zapalenie rogów przednich istoty szarej rdzeniakr gowego wywo uj ce pora enie wiotkie.

Przyczyn choroby jest jeden z kilku wirusów atakuj cyi niszcz cy przede wszystkim komórki rogów przednich rdze-nia kr gowego, chocia mo e tak e wywo zmiany w istocieszarej pnia mózgu i komórkach ruchowych kory mózgowej.

Choroba mo e mie charakter epidemiczny lub spora-dyczny, pojawiaj c si zazwyczaj pó nym latem lub w jesieni.

Posta epidemiczna atakuje zarówno dzieci, jak i doro-ych i cz sto jest miertelna ze wzgl du na pora enie przepo-

ny i mi ni mi dzy ebrowych. W zwi zku z prowadzonymiszczepieniami ochronnymi w Polsce przez ostatnie 40 lat niezanotowano oznak epidemii.

Posta sporadyczna bardzo rzadko jest miertelna, chomo e pozostawia po sobie fatalne nast pstwa.

Zaka enie nast puje drog kropelkow , drogpokarmow lub przez kontakt. Okres wyl gania chorobywynosi 7 do 14 dni.

192

Wirus atakuje rogi przednie rdzenia. Naczynia krwiono-ne ulegaj rozszerzeniu, rozwija si proces zapalny i dochodzi

do przekrwienia opon wokó zaj tej cz ci rdzenia. Pocz tko-wo komórki ruchowe przednich rogów rdzenia powi kszajsi , a nast pnie wyrodniej . Zwyrodnienie przechodzi na ko-rzenie nerwowe brzuszne i pocz tkowe odcinki nerwów. Do-chodzi w ten sposób do rozpadu elementów tkanki nerwowej,a ich miejsce zajmuje tkanka glejowa. Wskutek zniszczenianeuronów mi nie pozbawione o rodków troficznych równiewykazuj objawy zwyrodnienia, ulegaj c zwiotczeniu i zani-kowi. Je li zostanie zniszczony ca y mi sie , pozostaje po nimjedynie w óknista lub t uszczo wata masa.

Wyró niamy trzy postacie choroby:posta mózgowa (opuszkowa) - dochodzi do zaj cia

nerwów czaszkowych, szczególnie nerwu twarzowego iodwodz cego;posta b e z p o r a e n n a (poronna) - wyst puje

gor czka lub pojawiaj si przemijaj ce objawy przypo-minaj ce zapalenie opon mózgowych;posta p o r a e n n a (rdzeniowa).

Masa ysta przewa nie styka si z postaci pora ennachoroby. Wyró niamy tu trzy okresy choroby:okres ostry,okres zdrowienia,okres przewlek y (trwa ego kalectwa).

Okres ostry mo emy podzieli na dwa podokresy:przedpora enny,pora enny.

Podokres przedpora enny rozpoczyna si zazwyczajostro, z gor czk osi gaj najwy sz warto oko o trzecie-go dnia. Okres ten mo e by poprzedzony okresem z ego

193

samopoczucia, bólu g owy lub gard a trwaj cym od czterechdo siedmiu dni. Po kilku dniach pojawia si przeczulica,sztywno karku, wra liwo ko czyn na ucisk, wymioty,drgawki i pora enie. Bolesno ko czyn utrzymuje si przezkilka tygodni i nasila si podczas wykonywania ruchu. Powyst pieniu pora enia w mi niach nast puje skurcz.

Podokres pora enny. Na pocz tku pora enie jest cz stobardzo rozleg e i mo e obejmowa cztery ko czyny i tu ów. Wmiar ust powania zaka enia zmniejsza si skurcz i przeczu-lica mi ni. Proces ten trwa od dwóch do pi ciu tygodni. Potym czasie rozpoczyna si okres zdrowienia.

Okres zdrowienia. Zasi g pora jest bardzo zmienny,mog one w ró nym stopniu obejmowa wszystkie ko czyny,jedn grup mi ni lub tylko poszczególne mi nie. Zmianydotycz cz ciej ko czyn dolnych, zw aszcza grupy przedniejmi ni podudzia, mi ni strza kowych, mi nia czworog owe-go uda i mi ni po ladkowych. W obr bie ko czyny górnejnajcz ciej pora ony bywa mi sie naramienny. Przewa niepora enie nie jest symetryczne. Mo e ono obejmowa mi niegrzbietu, brzucha i oddechowe.

Okres przewlek y. Pora ona cz cia a pocz tkowonie ró ni si od tkanek zdrowych. Stopniowo uwidacznia sizanik. Je eli zmiany dotycz ca ej ko czyny, to ulega onazasinieniu i staje si zimna. W okolicach obj tych pora eniemdochodzi do utraty odruchów oraz zmian troficznych, któremog by przyczyn niedorozwój u ko czyny. W pó niejszymokresie wskutek zak ócenia równowagi si mo e dochodzi dozniekszta ce zarówno w obr bie ko czyny, jak równie wkr gos upie (skrzywienia).

194

Stosowane zabiegi

OKRES OSTRY

Okres ten obejmuje pocz tek choroby i trwa od dwóch dosze ciu tygodni.

W tym okresie najwa niejsze jest leczenie spoczynkowepo czone ze stosowaniem w ciwych rodków leczniczych iodpowiednim piel gnowaniem. Nale y zachowa ostro no ,aby zapobiec zaka eniom.

Dopóki ko czyny s bolesne i wra liwe na dotyk, g ów-nym celem leczenia jest zmniejszenie bólu i skurczu orazzapobieganie zniekszta ceniom i wytworzenie przekrwieniaczynnego, aby zmniejszy post puj ce zaniki mi niowe.

Fizykoterapia

W ramach fizykoterapii stosuje si : kocowanie (wgsiostry Kenny), parafinoterapi , elektrostymulacj mi ni po-ra onych.

Masa

Masa mo emy wykonywa dopiero po ust pieniunadwra liwo ci na czynniki mechaniczne. Zadaniem masa ujest podtrzymanie kr enia w pora onych mi niach.

Stosujemy du o g aska , delikatne rozcierania w okoli-cy stawów oraz delikatne uciski jednoczesne. Pocz tkowomasa powinien trwa maksymalnie 5 min i dopiero w miarpoprawy stanu zdrowia mo na go wyd , nie bardziejjednak (w tym okresie) ni do 10 min. Dodatkowo w celustymulacji, kilka razy dziennie, mo na wykonywa muskaniagrzbietow stron palców na obszarze obj tym pora eniem.

195

Nale y zaznaczy , e w ka dym przypadku pora eniawiotkiego, szczególnie we wczesnym okresie, bardzo atwomo na uszkodzi mi nie pora one. St d te masa musi bywykonywany szczególnie delikatnie. Nale y tak e pami ta ,e atwo jest przedawkowa masa , doprowadzaj c do nad-

miernego rozszerzenia naczy krwiono nych, które wskutekpora enia nie s w stanie powróci do fizjologicznej wielko ci.W ten sposób mo na pog bi skutki pora enia.

Kinezyterapia

Podstawowym zadaniem kinezyterapii jest w tym okresieprzeciwdzia anie bólowi i tworz cym si przykurczom.Uzyskuje si to przez:

Odpowiednie u enie chorego, zapobiegaj ce nadmierne-mu rozci ganiu mi ni i nerwów oraz deformacji w stawach,polegaj ce na hiperkorekcji ustawienia ko czyn.

wiczenia oddechowe (w przypadku zalegania i stanówzapalnych stosuje si drena u eniowy i oklepywanie klatkipiersiowej jak przy zapaleniu oskrzeli).

wiczenia bierne, po przygotowaniu zabiegami fizykotera-peutycznymi i masa em, prowadzone bardzo ostro nie, beznadmiernego rozci gania i powodowania bólu.

OKRES ZDROWIENIA

Okres ten trwa od 2. miesi ca do dwóch lat. Czas ten manajwi ksze znaczenie z punktu widzenia fizjoterapeuty, gdyzdrowienie mo na nie tylko przyspieszy , ale uczyni je kom-pletnym. Prawdziwe zdrowienie odbywa si w ci gu pierw-szych sze ciu miesi cy, ale widoczne polepszenie sprawno ciruchowej jest zauwa alne w przeci gu dwóch lat od rozpocz -cia leczenia.

196

Zadaniem stosowanych w tym okresie zabiegów jestzapobieganie rozwojowi przykurczów i zniekszta ce , zaha-mowanie zaniku mi ni i mo liwie najwi ksze usprawnieniechorego.

ciwie dopiero w tym okresie mo na ustali rzeczy-wisty stopie uszkodzenia. Uszkodzone mi nie mo na po-dzieli na trzy grupy:

mi nie, których czynno najprawdopodobniej niedzie przywrócona ze wzgl du na zupe ne zniszczenie

zwi zanych z nimi komórek przednich rogów rdzeniakr gowego;

mi nie, które b mog y w pewnym stopniu odzyskaczynno , mimo e unerwiaj ce je komórki zosta y powa nieuszkodzone;mi nie, które powinny ca kowicie odzyska czynno , gdy

unerwiaj ce je komórki nerwowe zosta y jedynie lekkouszkodzone.

Do podtrzymywania ko czyn wa ne jest stosowanieodpowiednich szyn lub podpórek: po pierwsze dla zapobie e-nia skróceniu zdrowych mi ni, po drugie w celu unikni ciarozci gania mi ni pora onych. Je eli pora enie obejmujerównie mi nie grzbietu, mo e okaza si konieczne nosze-nie gorsetu.

Fizykoterapia

Stosuje si : k piele gor ce (temp. 37° do 42°C), k pielew ciep ych basenach kinezyterapeutycznych, galwanizacj ,jontoforez , masa podwodny, masa wirowy, k piele leczni-cze (solankowe, siarczane, aromatyczne), pelodoterapi (ok a-dy borowinowe).

197

Masa

Przy opracowaniu mi ni pora onych stosujemy: du oaska , rozcierania, lekkie ugniatania poprzeczne, uciski jed-

noczesne i wibracj pod . Czas masa u wyd a si (wstosunku do poprzedniego okresu), tzn. masa trwa oko o 20min. Nale y pami ta , e w tym okresie równie atwo mo nauszkodzi mi nie pora one. Tak wi c masa musi by wyko-nywany delikatnie, aczkolwiek mocniej ni w poprzednimokresie.

Opracowanie cz ci cia a nie obj tych pora eniem jestuzale nione od sprawno ci ogólnej pacjenta i potrzeb (np.masa ko czyn górnych, aby pacjent móg sprawnie poruszasi o kuli lub kulach). Oczywi cie w stosunku do tkanekzdrowych nie ma adnych ogranicze do wykonywania masa-u. Stosuje si post powanie klasyczne z wykorzystaniem

wszystkich technik.

Kinezyterapia

Po up ywie 4-6 tygodni i ust pieniu ostrych objawów mo naprzyst pi do wykonywania wicze biernych (intensywniej-szych ni w pierwszym okresie) z jednoczesnym biernymrozci ganiem przykurczonych mi ni.

Reedukacja metod torowania proprioceptywnego, np.metod Kabata. W zale no ci od si y (wg skali Lovetta) wprowadza si

stopniowo:- wiczenia izometryczne - dla mi ni bardzo s abych,zdolnych jedynie do wykonywania czynnego skurczu;- wiczenia w odci eniu - z zastosowaniem ró nychtechnik odci enia.

198

Hydrokinezyterapia - czas trwania od 5 do 30 min, temp.wody 36° do 37°C.

wiczenia czynne w ciwe i wolne w ró nych pozycjachizolowanych dla mi ni, które mog pokona ci ar odcinkawiczonego.

wiczenia ogólnie usprawniaj ce w pozycjach niskich, pro-wadzone w umiarkowanym rytmie i przeplatane wiczeniamioddechowymi.

wiczenia korekcji postawy oraz koordynacji potrzebnej donauki chodzenia.

OKRES PRZEWLEK Y

Fizykoterapia

Wykonuje si zabiegi wybrane z pierwszego i drugiegookresu choroby, szczególnie parafinoterapi .

Masa

W tym okresie pacjent rzadko korzysta z masa y, gdynie jest on niezb dny. Je eli jednak chory zdecyduje si nazabiegi masa u, g ównie w celu poprawy kr enia w pora o-nych mi niach, stosujemy post powanie klasyczne z wyko-rzystaniem wszystkich technik, ze szczególnym uwzgl dnie-niem: rozciera , ugniata , oklepywa i wibracji (mo liwouszkodzenia tkanek jest teraz niewielka).

Mo na wybra jeden ze sposobów post powania:ustali trzy lub tylko dwa zabiegi w tygodniu i stosowa je

przez d szy okres czasu,zdecydowa si na wykonanie serii 20 zabiegów w kolejnych

dniach, po których nast pi np. pó roczna przerwa.

199

Kinezyterapia

Pacjent umie pos ugiwa si protez oraz wie, jakiewiczenia ma wykonywa w celu utrzymania sprawno ci

ogólnej. Nie ma zatem potrzeby organizowania dodatkowychzabiegów z udzia em kinezyterapeuty.

5. CHOROBY NEURONÓW CZUCIOWYCH

5.1.WI D RDZENIA(TABES DORSALIS, ATAXIA LOCOMOTORIA)

Choroba polega na post puj cym zwyrodnieniu tylnychkorzonków nerwowych, zwojów rdzeniowych, p czka smu-

ego i p czka klinowatego.Wi d rdzenia jest zazwyczaj pó nym nast pstwem ki y

i od czasu wprowadzenia antybiotyków wyst puje stosunkoworzadko. Mo liwe, e w sporadycznych przypadkach wyst pie-nie wi du rdzenia wywo uje jaka inna trucizna.

Choroba wyst puje cz ciej u m czyzn ni u kobiet ipojawia si mi dzy dwudziestym a pi dziesi tym rokiemycia.

W procesie zwyrodnienia dochodzi do zniszczenia w ó-kien nerwowych i zwi kszenia si ilo ci tkanki glejowej.

W niektórych przypadkach stwardnienie mo e przecho-dzi na inne s upy doprowadzaj ce, takie jak droga rdzeniowo-wzgórzowa boczna lub droga rdzeniowo-mó kowa tylna.Zmiany chorobowe mog obejmowa nerw wzrokowy oraznerwy ruchowe ga ki ocznej.

200

Pocz tek choroby jest trudny do ustalenia, a jej przebiegbardzo powolny. Choroba w zwyk ej postaci niekiedy zatrzy-muje si w zaawansowanym stadium.

W przebiegu wi du rdzenia mo na wyró ni trzy okresy,z których ka dy trwa oko o 10 lat:okres poprzedzaj cy niezborno ,okres z niezborno ci ,okres pora eniowy.

Okres poprzedzaj cy niezborno charakteryzuje siwyst pieniem:

boli strzelaj cych skierowanych prostopadle do osi ko czynyi sprawiaj cych wra enie pchni cia no em,uczucia opasania, które mo e by tak rozlane, e sprawia

wra enie pancerza,parestezji, najcz ciej polegaj cych na dr twieniu pode-

szwowych powierzchni stóp,objawów ocznych:

- brak reakcji renicy na wiat o przy zachowanej ako-modacji,- opadanie górnej powieki,- podwójne widzenie,- zw enie renic,- lepota.

Zarówno parestezje jak i objawy oczne mog pojawisi w nast pnym okresie.

Okres z niezborno ci charakteryzuje si brakiem ko-ordynacji spowodowanym utrat czucia mi niowego i stawo-wego. Chory maj c zamkni te oczy, nie jest w stanie okre lipozycji stawów ani zasi gu swoich ruchów. Równie przyzamkni tych oczach nie mo e sta ze z czonymi stopami,

201

poniewa chwieje si i upada. Podczas chodzenia chory unosistopy zbyt wysoko, wyrzuca je do przodu z nadmiern si i,stawiaj c najpierw pi ty, mocno uderza nimi o ziemi . W celu

atwienia sobie utrzymania równowagi chory rozstawia nogii przewraca si , gdyje z czy. Wielk trudno sprawia pacjen-towi omini cie przeszkody. W okresie tym pojawiaj sirównie zmiany polegaj ce na:

obni eniu lub utracie napi cia mi niowego,zniesieniu odruchów,pog bieniu si parestezji i przej ciu w anestezj ,zmianach troficznych (cz sto rozwija si wrzód dr cy

stopy),pojawianiu si w ró nych narz dach ataków bólu - tzw.

prze omów (np.: dkowe z bólem i wymiotami, krtaniowe zatakami kaszlu i duszno ci , nerkowe, trzewne itd),

zaburzeniach w funkcjonowaniu p cherza moczowego(zatrzymania moczu lub os abienie kontroli nad zwiera-czami).

W okresie pora eniowym dolegliwo ci nasilaj si dotego stopnia, e pacjent nie mo e chodzi i zostaje unierucho-miony w ku. Nasilaj ce si zaburzenia p cherza mogdoprowadzi do jego zapalenia lub choroby nerek. Choryzazwyczaj umiera albo z tego powodu, albo na skutek innejchoroby - przewa nie zapalenia p uc.

Stosowane zabiegi

Chory powinien by wolny od zmartwie , nie doprowa-dza do wyczerpania organizmu i dobrze si od ywia .

W leczeniu nale y d do usprawnienia pozosta ciczucia mi niowego, a je li pacjent jest go pozbawiony, to

202

nale y nauczy go pos ugiwa si zast pczo wzrokiem i s u-chem. Ca y czas musimy dba o ogólny stan fizyczny pacjenta.Podczas prowadzonej rehabilitacji pami tamy, e nie wolno

czy chorego, jednak nie nale y przywi zywa uwagi douczucia zm czenia zg aszanego przez pacjenta.

Masa

Masa ma tu niewielkie znaczenie. Je eli lekarz takzadecyduje, nale y wykonywa masa o charakterze lekkopobudzaj cym. Mo na stosowa : g askania, ugniatania po-

ne i poprzeczne, uciski jednoczesne i naprzemienne orazdelikatne oklepywania w obr bie ko czyn. W przypadku poja-wienia si boli strzelaj cych zaatakowan okolic masujemystosuj c g askania odsercowe i uciski jednoczesne.

Kinezyterapia

Chorego leczy si tylko wiczeniami Frenkela. Sk adajsi one z serii zaplanowanych wicze , maj cych na celuumo liwienie choremu u ywania pozosta ego mu czucia mi -niowego.

203

6. INNE CHOROBY MÓZGU I RDZENIA

KR GOWEGO

6.1. CHOROBA PARKINSONADR CZKA PORA NA

(MORBUS PARKINSON)(PARALYSIS AGITANS)

Jest to choroba zwi zana z uszkodzeniem zwojów pod-stawy. Poniewa pojawia si zazwyczaj po 50 roku ycia,przyjmuje si , e jest form zwyrodnienia starczego. Chorobawyst puje cz ciej u m czyzn ni u kobiet, post puje powolii jest nieuleczalna.

W istocie czarnej ródmózgowia i w ciele pr kowanymzachodz zmiany zwyrodnieniowe polegaj ce na utworzeniusi jamek. W zwi zku z uszkodzeniem tych struktur dochodzido utraty ruchów automatycznych (np. ruchy r kami podczaschodzenia), sztywno ci i dr enia.

SztywnoW wyniku utraty kontroli napi cia mi niowego docho-

dzi do jego wzmo enia we wszystkich grupach mi niowych,co daje obraz rozlanej sztywno ci zwanej sztywno ci rury

owianej" (podczas ruchów biernych w ca ym zakresie utrzy-muje si taki sam opór). Zmiany te powoduj charakterystycz-ny chód i postaw oraz wyraz twarzy.

Chód okre la si jako przyspieszony. Chory drobi krocz-ki" (chodzi coraz szybszymi, drobnymi krokami). Brak jestbalansowania r kami.

Twarz przybiera maskowaty wygl d (staje si nierucho-ma i bez wyrazu).

204

Mowa mo e by ostra i monotonna lub po pewnymwahaniu pacjent zaczyna mówi gwa townie i szybko.

Os abienie mi ni powoduje szybkie ich m czenie. Os a-bienie i zaburzenia koordynacji charakteryzuj si najsilniejutrat precyzji ruchów, zw aszcza r k.

Dr enieZaczyna si od jednej r ki i jest charakterystyczne dla tej

jednostki chorobowej. Polega na naprzemiennym zginaniu iprostowaniu palców, szczególnie w stawach ródr czno-pal-cowych. Kciuk w tym czasie oparty jest o palec wskazuj cy ipojawiaj si ruchy jak przy ulepianiu ma ej kuleczki z plaste-liny. Dr enie to utrzymuje si przewa nie w spoczynku, nato-miast znika przy wykonywaniu ruchów zamiarowych. Nasilasi w okresach podenerwowania, a ustaje podczas snu.

Wszystkie wymienione objawy okre la si wspólnymmianem - p a r k i n s o n i z m .

Stosowane zabiegi

Zabiegi fizykalne stanowi jedynie leczenie pomocni-cze.Celem ich stosowania jest obni enie wzmo onego napi ciami niowego, poprawa miejscowej przemiany materii, a tak ewp yw na p ytki ko cowe nerwów ruchowych oraz na procesydepolaryzacji potencja u b on komórkowych.

Fizykoterapia

W ramach fizykoterapii stosuje si : elektrostymulacjpr dami ma ej cz stotliwo ci metod Hufschmidta, ultrad wi -ki, masa podwodny, k piele lecznicze (pere kowe, kwasow -glowe, solankowo-pere kowe, radonowe).

205

Masa

Nale y zwróci szczególn uwag , aby w trakcie wyko-nywania masa u pomieszczenie mia o odpowiedni tempera-tur . Chorzy s bardzo wra liwi na zimno, które nie tylkozwalnia powierzchniowe kr enie, ale tak e wywo uje skurczmi ni.

Masa wykonuje si w celu poprawy kr enia oraz dlauzyskania rozlu nienia mi ni.

W zale no ci od potrzeb stosuje si masa ogólny lubmasa samych ko czyn. W masa u wykorzystujemy: g aska-nia dosercowe, delikatne rozcierania (je eli pacjent toleruje),lekkie i powolne ugniatanie pod ne, uciski jednoczesne i

askania odsercowe.Je eli takie po czenie technik nie daje efektu rozlu nie-

nia, nale y zrezygnowa z ugniatania pod nego.

Kinezyterapia

Podstawowymi celami w kinezyterapii s :zmniejszenie napi cia mi niowego,poprawa koordynacji ruchowej,poprawa ogólnej sprawno ci i wydolno ci chodu. Cele te

osi ga si przez stosowanie:wicze biernych w wolnym rytmie, w pe nym zakresie

ruchów prowadzone we wszystkich stawach;wicze metod Kabata (skurcz izotoniczny po skurczu

izometrycznym),wicze czynnych wolnych w pe nym zakresie ruchu z

kontrol rytmu, najlepiej z g nym liczeniem lub z wykorzy-staniem rytmicznej muzyki (pacjenci maj tendencj do gubie-nia rytmu i sp ycania ruchów);

wicze Frenkela,

206

gimnastyki zbiorowej ogólnie usprawniaj cej w grupachjednorodnych (5-8 osób), z du ilo ci wicze oddecho-wych i bez wicze intensywnych;

wicze samoobs ugi,wiczenia chodzenia po wyznaczonych odcinkach z kontrol

tempa (nale y pilnowa , aby pacjent nie przyspiesza chodu) iodpoczynkiem na ko cu odcinka.

6.2. STWARDNIENIE ROZSIANE (SM)(SCLEROSIS MULTIPLEX; SCLEROSIS DISSEMINATA)

Choroba polega na powstaniu ognisk zapalnych, a pó -niej stwardnie rozrzuconych (rozsianych) w obr bie uk adunerwowego. Zmiany pocz tkowo lokalizuj si w istocie bia-ej, a z czasem równie w istocie szarej. W wi kszo ci przy-padków ogniska zapalne pojawiaj si najpierw w rdzeniukr gowym, a pó niej rozsiewaj si w innych cz ciachuk adu nerwowego, jednak zmiany te bardzo rzadkowyst puj w o rodkach o yciowym znaczeniu. Wpowsta ych ogniskach zapalnych stopniowo rozwija sizwyrodnienie, prowadz c do stwardnie i martwicy.

Choroba wyst puje cz ciej u kobiet i pojawia si po-mi dzy 20 a 40 rokiem ycia. Przyczyna choroby nie jest znana,natomiast jej atak mo e wyst pi po du ym urazie, stresie,niektórych swoistych chorobach zaka nych czy po okresieci y.

Przebieg choroby jest d ugi i powolny. W trakcie jejtrwania obserwuje si okresy zaostrze (rzutów) i okresyzwolnienia (remisji). Pocz tkowo rzuty wyst puj rzadko, apowsta e w okresie ich trwania zmiany cofaj si prawieca kowicie w okresie remisji, do tego stopnia, e sam chory ichnie zauwa a. Ka dy kolejny rzut jest nieco gorszy. Trwa

ej, pozostawiaj c coraz wi ksze uszkodzenia.

207

Pierwszymi dolegliwo ciami, które sprawiaj , e pa-cjent udaje si do lekarza, s : os abienie nóg, du a m czliwow czasie chodzenia po czona z pow óczeniem jednej ko czy-ny. Ju w tym okresie mog pojawi si dolegliwo ci wko czynach górnych polegaj ce na utracie zr czno ci i precy-zji ruchów, zw aszcza w obr bie palców. Wa cech rozpo-znawcz s objawy oczne (zamglone lub podwójne widzenie,a nawet przej ciowa utrata wzroku) spowodowane uszkadza-niem j dra nerwu wzrokowego i nerwów ruchowych mi niga ek ocznych. W pó niejszym okresie choroby mo e sipojawi czasowa utrata kontroli nad p cherzem moczowym iodbytnic za spraw zaburze w funkcjonowaniu zwieraczy.

W okresie pó nym choroby obserwuje si trzy charakte-rystyczne objawy uznawane za rozpoznawcze. S to:

oczopl s - polegaj cy na pojawieniu si ywaj cych ga ekocznych" podczas patrzenia w bok,

dr enie zamiarowe - pojawiaj ce si tylko w czasiewykonywania jakiego okre lonego ruchu,

mowa skandowana - chory wymawia oddzielnie kolejnesylaby ka dego s owa.

W obr bie mi ni pojawia si stan kurczowy wyprostny,przewa nie niesymetryczny (tzn. bardziej nasilony w jednej zko czyn), który w bardzo pó nych okresach choroby przecho-dzi w stan kurczowy zgi ciowy. Chód chorego mo e miecharakter spastyczny (jak w pora eniu po owiczym), cz ciejjednak jest podobny do chodu no ycowego lub jest niezborny(chwiejny i zataczaj cy si ) jak w wi dzie rdzenia. We wszy-stkich przypadkach pojawia si utrata si y mi niowej. Cha-rakterystyczne dla tej jednostki chorobowej s zmiany intelek-tu oraz zmiany charakterologiczne (chory staje si euforyczny,sk onny do miechu z byle powodu). W miar post pu chorobyutrata panowania nad zwieraczami staje si nieodwracalna, take chory nie trzyma moczu i ka u.

208

W procesie leczenia nale y zdawa sobie spraw zeono ci objawów, które mog wyst pi . Aby proces lecze-

nia by skuteczny, nale y uwzgl dni co najmniej dwa, aprzewa nie trzy rodzaje leczenia:1. Leczenie agodz ce (paliatywne) - polegaj ce na usprawnie-niu ko czyny obj tej zmianami.2. Leczenie wyrównawcze - polegaj ce na odpowiednimwzmocnieniu i usprawnieniu cz ci cia a nie dotkni tych cho-rob , aby mog y przej funkcj lub u atwi wykonywanieczynno ci przez cz ci cia a zmienione chorobowo.3. Leczenie zapobiegawcze - polegaj ce na zachowaniu do-tychczasowej sprawno ci lub, je li to mo liwe, poprawieniufunkcjonowania cz ci cia a, na które choroba jeszcze niepodzia a lub podzia a w niewielkim stopniu.

Zadaniem fizjoterapeuty jest mo liwie jak najd ejutrzymywa niezale no czynno ciow chorego, gdy tylkomo na, zwi ksza j albo pomóc mu odzyska pewien zakrestej niezale no ci. W tym celu przed rozpocz ciem leczenianale y bardzo dok adnie zbada chorego. Nale y rozpocz odobserwacji jego zachowa , sposobu poruszania si i wykony-wania ró nych czynno ci; najlepiej je eli pacjent nie wie, ejest obserwowany. Spostrze enia pozwol ukierunkowa dal-sze badanie. Nast pnie, w pozycji le cej lub pó le cej,nale y zbada zakres ruchów (biernych i czynnych) we wszyst-kich stawach. Badanie to pozwoli na ustalenie: co chory mo erobi , czego robi nie mo e i dlaczego.

Stosowane zabiegi

Szczególnie w tej chorobie przy ustalaniu zabiegówniezb dne jest bardzo indywidualne podej cie do pacjenta.Nale y równie pami ta , e powa nym problemem u wszyst-kich chorych jest zm czenie. W procesie leczenia nale y zatem

209

uwzgl dnia okresy odpoczynku, a nawet w miar potrzebzmienia charakter leczenia. Zbyt du e obci enie uk adunerwowo-mi niowego mo e prowadzi do zaostrzenia cho-roby.

Leczenie nale y stosowa bardzo ostro nie i nigdy wokresie rzutu choroby.

Fizykoterapia

W zakresie fizykoterapii stosuje si : krioterapi (ok adyz lodu), elektrostymulacj metod Hufschmidta, ultrad wi kimetod Seltzera, k piele ca kowite lub pó piele ch odne,

piele lecznicze (solankowe, pere kowe, z jonami: siarki,magnezu, chloru, potasu, elaza, fosforu, pochodnych manga-nu), paloidoterapi (ok ady z pasty borowinowej), magnetote-rapi .

Masa

Celem stosowania masa u jest usprawnienie kr enia iod ywienia tkanek zmienionych chorobowo. Podobnie jakinnych zabiegów nie wykonuje si go w okresie rzutu choroby.Nale y cz sto konsultowa si z lekarzem w celu ewentualnejzmiany sposobu czy zakresu masa u.

Wyró niamy dwa sposoby post powania.

Pierwszy sposób - klasyczny, w którym w zale no ci odpotrzeb wykonuje si masa ogólny lub masa wybranychcz ci cia a.

W pocz tkowym okresie stosujemy: g askania doserco-we, lekkie i powolne rozcierania, lekkie i powolne ugniataniepod ne, uciski jednoczesne i g askania odsercowe.

W pó niejszym okresie choroby mo e si okaza , eugniatanie pod ne, a nawet delikatne rozcierania powoduj

zm czenie mi ni i nasilenie spastyki. W takim przypadkunale y zrezygnowa z ich wykonywania.

W miar potrzeb do masa u mo na do czy opracowa-nie podbrzusza z wykorzystaniem g aska i rozciera (z tech-nik klasycznych) oraz chwytu na p cherz (z technik segmentar-nych).

UWAGA!Dodatkowo mo na wykonywa g askania i delikatne

rozcierania mi ni przykr gos upowych i mi ni czworobocz-nych bezpo rednio przed zabiegiem ultrad wi ków, co zwi k-szy efekt zabiegu.

Drugi sposób polega na wykonywaniu zabiegów drena-u limfatycznego cz ciowego lub ogólnego w zale no ci od

potrzeb.

Kinezyterapia

Przy wyst powaniu spastyczno ci mi ni stosuje sirozlu nienie treningiem autogennym Schultza lub technikamiproprioceptywnego torowania wg Bobathów, Vossa, Knothalub Kabata.

Przy wyst powaniu niezborno ci ruchu prowadzi siwiczenia koordynacji i równowagi w ró nych pozycjach cia a

z zamkni tymi i otwartymi oczami. Zaleca si równie wicze-nia Frenkela.

Przy os abionej sile mi niowej prowadzi si wiczeniawzmacniaj ce w zale no ci od si y mi ni.

Przez ca y okres choroby prowadzi si wiczenia chodu,dobieraj c aparaty ortopedyczne do aktualnych mo liwo cipacjenta.

W celu poprawienia ogólnej sprawno ci chorego i jegosamopoczucia stosuje si wiczenia czynne wolne zdrowychmi ni.

211

W okresie pó niejszym, kiedy wyst puj znaczne przy-kurcze, mo na stosowa lekk redresj (po przygotowaniuzabiegami fizykalnymi), po której zak ada si szyny lub uskistabilizuj ce w pozycjach fizjologicznych.

6.3. POPRZECZNE ZAPALENIE RDZENIA(MYELITIS TRANSVERSA)

Choroba polega na ostrym zapaleniu rdzenia kr gowegow obr bie istoty bia ej i szarej b tylko szarej.

Przyczyny choroby mog by ró norodne. Mo e wyst -pi w nast pstwie ró nych ostrych zaka lub urazów rdze-nia, a nawet zmarzni cia. Mog j równie wywo bakterielub toksyny. Choroba wyst puje cz ciej u m czyzn ni ukobiet i atakuje ludzi niezale nie od ich wieku.

Uszkodzenia szyjnej cz ci rdzenia zazwyczaj ko czsi mierci ze wzgl du na zaj cie nerwu przeponowego ipora enie przepony. Do zgonu mog równie doprowadzipowik ania zapalenia rdzenia w postaci zapalenia nerek lub

cherza moczowego. Je li dochodzi do wyzdrowienia, torzadko jest ono ca kowite. Najpierw ust puje anestezja, a popewnym czasie w wi kszym lub mniejszym stopniu tak epora enie.

Zasady leczenia zale od rodzaju pora enia. Wa nejest zapobieganie przykurczom i zniekszta ceniom poprzezodpowiednie u enie chorego, a nawet, je li istnieje takapotrzeba, przez zastosowanie odpowiednich szyn i usek.Nale y równie pami ta o mo liwo ci powstawaniaodle yn.

Stosowane zabiegi

Do leczenia mo na przyst pi po ust pieniu stanu ostrego.

212

U chorych z pora eniem wiotkim stosuje si post powanieomówione przy zapaleniu rogów przednich rdzenia.

Zgrubienie szyjne Dolny odcinekpiersiowy

Zgrubieniewiowe

ko czynygórne

- pora enie wiotkieko czyn górnych,- zanik i inne zmianyod ywcze,- utrata odruchów,- ca kowita anestezja

bez zmian bez zmian

tu ów - mo liwe jest zaj cienerwu przeponowe-go, prowadz ce dozgonu

prawdopodobniewyst pi uczucieopasania oumiejscowieniuodpowiadaj cymgórnej granicyuszkodzenia

bez zmian

ko czynydolne

- spastyczne pora enie obu ko czyn zprzykurczami,- zmiany od ywczespowodowane utratczucia,- wygórowanieodruchów: klonus iobjaw Babi skiego,- ca kowitaanestezja

- spastyczne pora enie obu ko czyn zprzykurczami,- zmiany od ywczespowodowane utratczucia,- wygórowanieodruchów: klonus iobjaw Babi skiego,

- ca kowitaanestezja

- pora enie wiotkie,-zanik mi ni i innezmiany od ywcze(odle yny),- zniesienie odru-chów,- ca kowita anestezja

zwieracze - p cherz moczowy:zatrzymanie moczuspowodowanestanem kurczowym,pó niej nietrzymaniemoczu,- odbytnica:zaparcie, pó niejnietrzymanie stolca

- p cherz moczowy:zatrzymanie moczuspowodowanestanem kurczowym,pó niej nietrzymaniemoczu,- odbytnica:zaparcie, pó niejnietrzymanie stolca

cherz i odbytnica:ca kowitenietrzymanie moczu istolca spowodowanezaj ciem ich

rodków w rdzeniukr gowym

Tab. 4. G ówne, typowe objawy wyst puj ce w poprzecznymzapaleniu rdzenia kr gowego (istoty bia ej i szarej)

213

Pora enie spastyczne, z którym mamy do czynieniacz ciej ni z wiotkim (poniewa choroba cz ciej atakujerdze kr gowy w dolnym odcinku piersiowym), jest trudniej-sze do leczenia ze wzgl du na wyst puj cy cz sto gwa townyskurcz, nawet przy lekkim dotyku. Post powanie rehabilita-cyjne jest wtedy takie jak w przypadku pora enia spastyczne-go spowodowanego uszkodzeniami rdzenia kr gowego" zokresu adekwatnego do stanu zdrowia pacjenta.

Przy uszkodzeniach nieca kowitych post powanie reha-bilitacyjne jest dostosowane do objawów chorobowych.

7. USZKODZENIA NERWÓWOBWODOWYCH

W sk ad obwodowego uk adu nerwowego wchodz :nerwy obwodowe,sploty nerwowe,korzenie rdzeniowe.

Uszkodzenia której kol wiek cz ci tego uk adu prowadzido charakterystycznych zmian patologicznych.

Najcz stszymi przyczynami tego stanu rzeczy s :urazy mechaniczne (przeci cie, zgniecenie, st uczenie,

rozci gni cie, niedokrwienie, cz sto powtarzaj ce simikrourazy),procesy zapalne,procesy zwyrodnieniowe.

Rozpoznanie ustala si na podstawie wywiadu i badania,w których stwierdza si :

pora enie wiotkie lub niedow ad w obr bie mi ni zaopatry-wanych przez dany nerw,

upo ledzenie czucia w tym samym obszarze,

214

Typuszkodzenia

Zmiany patologiczne Objawy kliniczne

Neuropraksja przej ciowe przerwanieczynno ci nerwowej bezzmian strukturalnych

przej ciowe pora enie lubniedow ad, przej ciowenieznaczne zaburzenieczucia, brak zaniku mi ni iodczynu zwyrodnienia, brakzmian elektromiograficznych

Axonotmesis ca kowite przerwanieókien osiowych przy

zachowaniu os onek

pe ny obraz pora eniaobwodowego z zanikiemmi ni i odczynem zwyro-dnienia,mo liwy powrót do stanuprawid owego po d szymokresie leczenia

Neurotmesis przerwanie ca kowiteókien osiowych i ich

os onek

obraz trwa ego i ca kowitegopora enia obwodowego, brakmo liwo ci powrotu do stanuprawid owego, cz stostwierdza si obecnonerwiaków i koniecznoleczenia chirurgicznego

Tab. 5. Zmiany patologiczne i kliniczne w uszkodzeniu nerwówobwodowych wg S. Grochmala

zaburzenia przewodnictwa nerwowego,zaburzenia naczynioruchowe,bóle i parestezje.

Kompensacji mog ulega uszkodzenia niepe ne. Wa-runkiem powrotu funkcji ruchowej, wskutek regeneracji ner-wu, jest zachowanie komórki ruchowej i czno ci z niuszkodzonego odcinka nerwu, przynajmniej za po rednic-twem zachowanej os onki cznotkankowej.

215

Ca kowita regeneracja nast puje w tych przypadkachdopiero po wielu miesi cach (zale nie od rozleg ci uszko-dzenia), poniewa w ókna osiowe odrastaj z szybko ci oko-o 1 mm na dob , a sam proces regeneracji rozpoczyna si poup ywie oko o 50 dni od uszkodzenia.

W przypadkach zniszczenia komórek ruchowych w ro-gach przednich rdzenia lub pe nego przerwania czno ci zpniem nerwu nie mo na si spodziewa pe nej regeneracjiuszkodzonych jednostek ruchowych. Rokowanie w tych przy-padkach zale y od liczby zachowanych komórek ruchowychoraz od mo liwo ci wytworzenia przez nie sieci dodatkowychrozga zie i przej cia kontroli nad jak najwi ksz liczbodnerwionych w ókien mi niowych.

Poniewa proces pe nego zwyrodnienia nerwu nast puj eoko o 3 miesi ca od uszkodzenia, wykonanie bada dodatko-wych w nie po tym okresie pozwoli oceni nie tylko stopiei dynamik pora enia, ale tak e rokowanie. Brak zauwa alne-go post pu w sprawno ci mi ni nie daje pomy lnych roko-wa . Równie niepomy lnie rokuje obecno mi ni jednoli-cie zanik ych w obr bie grupy funkcjonalnej. Pojawienie sinawet niewielkiej funkcji w mi niach uprzednio bezw ad-nych rokuje dalsz popraw stanu zdrowia przy odpowiednioprowadzonej rehabilitacji.

Zale nie od stopnia i rozmiaru nieodwracalnych zmianustala si wskazania do zabiegów operacyjnych lub, je lioperacja nie jest mo liwa do przeprowadzenia, rodzaju zaopa-trzenia ortopedycznego, które pozwoli na przystosowanie sipacjenta do inwalidztwa.

Zasady leczenia urazowych uszkodze nerwów obwo-dowych pozostaj wspólne dla wszystkich postaci i s to:

1. Zapobieganie przykurczom. Jest ono szczególnie wa ne,poniewa odnerwione mi nie gwa townie zanikaj i kurcz

216

si . Przewa nie dla opanowania przykurczu wystarczy stoso-wanie masa u i wicze biernych w pe nym zakresie wewszystkich stawach. Nale y przy tym uwa , aby nie dopro-wadzi do nadmiernego rozci gania nerwu.

2. Zapobieganie zanikom mi niowym. Je eli masa em i wi-czeniami biernymi nie uda si zapobiec zanikom mi niowym,mo e doj do zw óknienia mi ni odnerwionych i nawetpowrót do pe nej sprawno ci nerwu nie przywróci czynno citych mi ni. Utrzymanie masy mi ni osi ga si przez wspo-maganie masa u i kinezyterapii zabiegami pr dowymi, stosu-

c przede wszystkim pr d sta y przerywany. W przypadkupora enia ko czyny bardzo wa ne jest równie zlikwidowanieobrz ku, który powstanie, gdy ze wzgl du na utrat napi ciami ni rozszerzaj si naczynia krwiono ne i wzrasta ichprzepuszczalno do przestrzeni ródmi szowych. Uzyskujesi to przez stosowanie: masa u (drena u limfatycznego),wicze biernych, odpowiedniego u enia ko czyny i opasek

elastycznych.

3. Usprawnianie mi ni podczas powrotu nerwu do czynno ciosi ga si kinezyterapi wspomagan zabiegami masa u.

UWAGA!

Dla celów rehabilitacji, a szczególnie masa u, wa nejest ró nicowanie uszkodze nerwów przebiegaj cych z pora-eniem mi ni, z uszkodzeniami, w których pora enia nie

wyst puj . W tym drugim przypadku mamy do czynienia zzapaleniami czy nerwobólami, w których sposób post powa-nia ró ni si zasadniczo od post powania w uszkodzeniach zpora eniem.

Post powanie w zapaleniach nerwów i splotów oraz wnerwobólach jest omówione w rozdziale 8.

217

W uszkodzeniach przebiegaj cych z pora eniem mi nimo emy wyró ni trzy podstawowe okresy:

okres pora ,okres kompensacji,okres adaptacji.

7.1. PORA ENIE NERWU OKCIOWEGO(C8 - Thl)

(PARALYSIS NERVI ULNARIS)

Rys. 37. Przebieg nerwuokciowego

Nerw okciowy najcz -ciej ulega uszkodzeniu w obr -

bie okcia.Przyczyn uszkodzenia

przewa nie:zwichni cie stawu,rozerwanie w czasie z amania,

ugotrwa y ucisk.Rzadziej, przewa nie

wskutek zranienia, mo e docho-dzi do uszkodzenia w obr bienadgarstka.

Pora one s : mi nie mi -dzykostne i glistowate po stro-nie okciowej, mi nie k bika,mi sie przywodziciel kciuka.Przy uszkodzeniu w obr bie ok-cia dodatkowo pora one s : mi -sie zginacz okciowy nadgarst-ka i mi sie zginacz g boki pal-ców.

218

Chory nie mo e przywodzi i odwodzi IV i V palca,zgina ich w stawach ródr czno-paliczkowych, prostowa wstawach mi dzypaliczkowych, a tak e przywodzi kciuka.

ka przyjmuje u enie szponiaste.W przypadku uszkodzenia nerwu na wysoko ci okcia

wyst puje zaburzenie czucia po stronie okciowej r ki. Przyuszkodzeniach w obr bie nadgarstka przewa nie czucie pozo-staje niezaburzone.

Stosowane zabiegi

OKRES PORA ENIA

Jedyn terapi w tym okresie, trwaj cym od 5 do 12 dni,jest terapia spoczynkowa. Nie stosuje si adnych zabiegów,natomiast nale y jak najszybciej za pacjentowi szynkorekcyjn .

OKRES KOMPENSACJI

Fizykoterapia

W tym okresie mo na ju wykonywa zabiegi. W zakre-sie fizykoterapii stosuje si : promieniowanie podczerwone (zniebieskim filtrem), galwanizacj miejscow , jontoforez , pr dyinterferencyjne, pr dy diadynamiczne, k piele lecznicze (so-lankowe, siarczane). Podstawowym zabiegiem jest elektrosty-mulacja.

Masa

W przypadku pojawienia si obrz ku podczas kilkuna-stu pierwszych zabiegów nale y wykonywa drena limfa-tyczny.

219

W innych przypadkach od pocz tku stosuje si opracowanieklasyczne.

W przypadku uszkodzenia nerwu w okolicy stawu ok-ciowego masa em obejmujemy d , staw promieniowo-nad-garstkowy, przedrami i rami a w pó niejszym okresie - stawokciowy.

W przypadku uszkodzenia nerwu w okolicy nadgarstkaopracowujemy: d i przedrami a w pó niejszym okresie -staw promieniowo-nadgarstkowy.

Pocz tkowo leczenie polega na wykonywaniu masa uponi ej i powy ej miejsca uszkodzenia. Samego miejsca uszko-dzenia nie masujemy, aby nie zaburzy procesu regeneracji,czy nawet dodatkowo nie uszkodzi nerwu.

W pobli u uszkodzenia masa wykonujemy delikatnie iwolno oraz bez nadmiernego naci gania tkanek.

Poni ej miejsca uszkodzenia szczególnie wa ny jestmasa d oni. Wykonujemy: g askania ca ej d oni, delikatnerozcierania wszystkich palców, a szczególnie IV i V, delikatneugniatanie pod ne mi ni k bika oraz uciski na przestrzeniemi dzykostne.

Masa tkanek powy ej miejsca uszkodzenia ma miedzia anie przede wszystkim od ywcze. Stosuje si : g askania,rozcierania powierzchowne, uciski jednoczesne i wibracjpoprzeczn .

Rozpoczynaj c od masa u bardzo delikatnego (przypierwszych zabiegach), stopniowo zwi kszamy si i czastrwania masa u. Stopniowo te wprowadzamy opracowanierozci gna d oniowego. Polega ono na wykonywaniu du ejilo ci rozciera (przede wszystkim poprzecznych) i wibracjipoprzecznej.

Po pojawieniu si oznak regeneracji nerwu do czamyopracowanie miejsca uszkodzenia. Polega ona na wykonywa-niu delikatnych g aska pod nych i okr nych rozcierapowierzchownych (ca d oni ) oraz ucisków jednoczesnych.

220

W miejscach oddalonych od miejsca uszkodzenia (za-równo powy ej jak i poni ej) w obr bie mi ni pora onychstopniowo wprowadzamy ugniatania poprzeczne i pod ne,uciski naprzemienne i wibracj pod . W obr bie tkanekzdrowych stosujemy: g askania, rozcierania, ugniatania pod -ne i uciski jednoczesne. Tkanki nie obj te pora eniem masu-jemy s abiej ni pora one, musimy bowiem pami ta , emi nie zdrowe zareaguj na bod ce mocniej ni mi niepora one.

Kinezyterapia

W zakresie kinezyterapii (w okresie wczesnym) stosujesi wiczenia bierne zapobiegaj ce zw óknieniu rozci gna

oniowego i zrostom pomi dzy ci gnami i ich pochewkamiw obr bie IV i V palca. W okresie pó niejszym, kiedy pojawiasi ruchomo palców, g ówny nacisk k adzie si na:odwodzenie i przywodzenie palców,poruszanie palcami oddzielnie i jednocze nie,przeciwstawianie kciuka palcom (kolejno II, III, IV, V),przywodzenie kciuka i pozosta ych palców,prostowanie palców po kolei,

czynno ci manipulacyjne (pisanie, sznurowanie bu-tów, zapinanie guzików).

OKRES ADAPTACJI

Fizykoterapia

Stosuje si wybrane zabiegi z okresu kompensacji, aszczególnie elektrostymulacj .

221

Masa

ówny nacisk k adzie si na zwi kszenie masy i si ymi ni oraz uaktywnienie przep ywu krwi przez mi nie pora-one. Do masa u w miejscu uszkodzenia stopniowo w czamy

ugniatania pod ne i poprzeczne. W miejscach oddalonych,przy masa u mi ni pora onych, wykorzystujemy ju wszyst-kie techniki z wyj tkiem oklepywa . Du o uwagi po wi camyugniataniom, zarówno poprzecznym, jak i pod nym, orazwibracji.

Kinezyterapia

Zabiegi kinezyterapii s kontynuacj post powania zokresu kompensacji. G ówny nacisk k adzie si na czynno cimanipulacyjne, które umo liwi samodzieln obs ug pacjen-ta.

7.2. PORA ENIE NERWU PO RODKOWEGO(C5 - Thl)

(PARALYSIS NERVI MEDIANI)

Wyst puje przewa nie w obr bie przedramienia i nad-garstka. W tym przypadku pora eniu ulegaj jedynie wewn -trzne mi nie d oni, mi nie k bu i mi nie glistowate.

Rzadko dochodzi do uszkodzenia w dole pachowym i wobr bie okcia. Wówczas pora eniu ulegaj : mi nie nawraca-

ce, zginacz promieniowy nadgarstka, zginacz g boki pal-ców, mi nie kciuka, mi nie glistowate po stronie promienio-wej.

Chory nie mo e odwodzi , przeciwstawia i zginakciuka. Drugi i trzeci palec mo e zgina jedynie w stawach

222

ródr czno - paliczkowych, a czwarty i pi ty we wszystkichstawach, cho s abiej ni normalnie. Ze wzgl du na obni eniei u enie kciuka w p aszczy nie pozosta ych palców r kaprzybiera kszta t ki ma piej".

W uszkodzeniu nerwu po rodkowego mo e dochodzido zaburze naczynioruchowych (obrz k), przykurczu Volk-manna, objawów zespo u kana u nadgarstka z parestezjami wobr bie I, II i III palca oraz upo ledzeniem przewodnictwanerwowego.

Stosowane zabiegi

OKRES PORA ENIA

Jedyn terapi w tym okresie, trwaj cym od 5 do 12 dni,jest terapia spoczynkowa. Nie stosuje si adnych zabiegów,natomiast nale y jak najszybciej za pacjentowi szynkorekcyjn z cz ciowym zgi ciem palców, odwiedzeniem iprzeciwstawieniem kciuka.

W ci szych przypadkach, przy du ym nasileniu bólówkauzalgicznych, stosuje si zabieg sympatektomii.

OKRES KOMPENSACJI

Fizykoterapia

W zakresie fizykoterapii stosuje si : promieniowaniepodczerwone (z niebieskim filtrem), ga wanizacj miejscow ,jontoforez , pr dy interferencyjne, pr dy diadynamiczne, k -piele lecznicze (solankowe, siarczane). Podstawowym zabie-giem jest elektrostymulacja. W przypadku pojawienia si

223

kauzalgii stosuje si zimne, wilgotne ok ady lub jontoforezlignokainow .

Masa

Niezale nie od miejsca uszkodzenia masa em obejmu-jemy ca ko czyn .

Poniewa w tym uszkodzeniu cz sto dochodzi do zabu-rze naczynioruchowych (obrz k), podczas pierwszych 15 do20 zabiegów wykonujemy drena limfatyczny powy ej i poni-ej miejsca uszkodzenia.

Po tym okresie wykonujemymasa klasyczny, omijaj cpocz tkowo miejsce uszkodzenia. Wmasa u stosujemy: g askania,rozcierania (w pobli u uszkodzeniatylko powierzchowne), uciskijednoczesne i wibracj poprzeczn .Du o uwagi po wi camy opracowaniupalców i grzbietu d oni, do czaj cstopniowo do omówionych technik:rozcierania poprzeczne stronygrzbietowej i d oniowej r ki,ugniatania pod ne k bu i k bika,uciski naprzemienne mi ni d oni iuciski na przestrzenie mi dzykostne.

Rozpoczynaj c od masa ubardzo delikatnego (przypierwszych zabiegach), stopniowozwi kszamy si i czas trwania

masa u.

224

Rys. 38. Przebieg nerwupo rodkowego

Od momentu pojawienia si oznak regeneracji stosuje-my post powanie klasyczne z opracowaniem miejsca uszko-dzenia.

Poni ej miejsca uszkodzenia, w obr bie mi ni pora o-nych, wykonujemy: g askania, rozcierania, ugniatania poprzecz-ne, uciski naprzemienne i wibracj pod .

W obr bie tkanek zdrowych wykonujemy masa l ejszyni pora onych. W masa u wykorzystujemy: g askania, roz-cierania, ugniatanie pod ne, uciski jednoczesne i wibracjpoprzeczn .

W obr bie r ki, w kolejnych zabiegach, stopniowo zwi k-szamy intensywno masa u i do czamy ugniatanie poprzeczne

bu i k bika oraz uciski naprzemienne i wibracj poprzecz- grzbietu r ki.

Od tej chwili masujemy równie miejsce uszkodzenia.Stosujemy pocz tkowo: g askania pod ne i okr ne orazrozcierania powierzchowne. W miar wzrastania ilo ci zabie-gów zwi kszamy intensywno masa u wprowadzaj c g bo-kie rozcierania i delikatne ugniatanie pod ne, uciski jedno-czesne oraz wibracj poprzeczn .

Powy ej miejsca uszkodzenia, je eli nie ma innychprzeciwwskaza , wykonujemy masa stosuj c wszystkie tech-niki klasyczne z wyj tkiem oklepywa .

UWAGA!Przy pojawieniu si kauzalgii zabiegi nale y bezwzgl -

dnie przerwa .

Kinezyterapia

Stosuje si wiczenia o charakterze terapii zaj ciowej(chwytanie i przenoszenie drobnych przedmiotów, ugniataniepi ek gumowych itp.). W przypadku k opotów z czynno cichwytn r k stosuje si specjalne aparaty, które j przywracaj .

225

UWAGA!

Przy pojawieniu si kauzalgii zabiegi nale y przerwa .

OKRES ADAPTACJI

Fizykoterapia


Masa

ówny nacisk k adzie si na zwi kszenie masy i si ymi ni oraz uaktywnienie przep ywu krwi przez mi nie pora-one. W masa u wykorzystujemy wszystkie techniki z wyj t-

kiem oklepywa . Du o uwagi po wi camy ugniataniom, za-równo poprzecznym, jak i pod nym, oraz wibracji.

Kinezyterapia

Okres ten jest kontynuacj wicze z okresu kompensa-cji. Stosuje si przede wszystkim wiczenia o charakterzeterapii zaj ciowej.

7.3. PORA ENIE NERWU PROMIENIOWEGO(C5 - C8)

(PARALYSIS NERVI RADIALIS)

Nerw promieniowy lub jego odga zienia mog zostauszkodzone: 1. W obr bie do u pachowego (zazwyczaj podwp ywem

226

ucisku np. kul). Pora enie w tym przypadku obejmuje:mi sie trój g owy ramienia (zniesienie prostowania okcia),mi sie ramienno-promieniowy (os abienie zginania okcia),mi sie odwracacz przedramienia (zniesienie odwracania, z

wyj tkiem gdy przy zgi tym okciu ruch ten wykonuje mi siedwug owy ramienia),

wszystkie mi nie prostownikiki oraz mi nie prostownikiugie palców i kciuka (zniesienie

prostowania r ki, wszystkichstawów kciuka i stawów ród-

czno-paliczkowych pozosta ychpalców).

2. W bru dzie nerwu promie-niowego lub poni ej okcia (przy

amaniach ko ci ramiennej lubprzy urazach stawu okciowego).Pora enie w tym przypadkuobejmuje:

wszystkie prostowniki nadgarstka(z wyj tkiem mi nia prostownikapromieniowego d ugiegonadgarstka, który mo e wykonabardzo s abe zgi cie nadgarstka),

prostowniki palców i kciuka(zniesienie prostowania wszystkichstawów kciuka i stawówródr czno-paliczkowych pozo-

sta ych palców),

mi sie odwracacz przedramienia(os abienie odwracania).

227

Rys. 39. Przebieg nerwupromieniowego

Charakterystyczna dla tego uszkodzenia jest tzw. r kaopadaj ca". Pacjent trzyma ko czyn zgi w stawie okcio-

wym (nawet pod k tem 90°) oraz r w nawróceniu zezgi tymi stawami ródr czno-paliczkowymi. Podczas próbywyprostu palców nast puje zgi cie nadgarstka przez mi niesynergistyczne.

Ze wzgl du na liczne po czenia nerwu promieniowegoz innymi nerwami rzadko dochodzi do zaburze czucia. Je litakie zaburzenia wyst puj , to obejmuj okolic zaopatrywanprzez odga zienie nerwu promieniowego - nerw skórny tylnyprzedramienia.

Zmiany od ywcze przewa nie s niewielkie.Rokowanie przy urazach nerwu promieniowego (nawet

przy jego przerwaniu) jest znacznie lepsze ni w przypadkachuszkodzenia nerwu po rodkowego czy nerwu okciowego.

Stosowane zabiegi

OKRES PORA ENIA

Jedyn terapi w tym okresie, trwaj cym od 5 do 12 dni,jest terapia spoczynkowa. R w ustawieniu fizjologicznymuk ada si na specjalnej szynie. Stawy ródr czno-paliczkowemog by podtrzymywane w pozycji niewielkiego (fizjolo-gicznego) zgi cia. Pozosta e palce powinny zosta swobodne.Kciuk powinien by odwiedziony i wyprostowany.

228

OKRES KOMPENSACJI

Fizykoterapia

W tym okresie mo na ju wykonywa zabiegi. W zakre-sie fizykoterapii stosuje si : promieniowanie podczerwone (zniebieskim filtrem), galwamzacj miej scow jontoforez , pr dyinterferencyjne, pr dy diadynamiczne, k piele lecznicze (so-lankowe, siarczane). Podstawowym zabiegiem jest elektrosty-mulacja.

Masa

Je eli dosz o do uszkodzenia w okolicy do u pachowe-go, masa em obejmujemy pocz tkowo tylko tkanki poni ejmiejsca uszkodzenia. Miejsce uszkodzenia omijamy. Wa nejest dok adne opracowanie r ki, stawupromieniowo-nadgarst-kowego, przedramienia (szczególnie strona grzbietowa) orazgrupy prostowników i zginaczy stawu okciowego.

Przy opracowywaniu r ki stosujemy: g askania, delikat-ne rozcierania, ugniatania pod ne k bu i k bika oraz uciskina przestrzenie mi dzykostne.

Masuj c staw promieniowo-nadgarstkowy i okciowykoncentrujemy si na: g askaniach, rozcieraniach i uciskachjednoczesnych.

Przy opracowywaniu przedramienia wykorzystujemy:askania, rozcierania, delikatne ugniatania pod ne (po stro-

nie grzbietowej), uciski jednoczesne oraz wibracj poprzecz-.

W obr bie ramienia nie wykonujemy rozciera g bo-kich i ugniata , gdy mog one poprzez du e przesuni ciatkanek poci ga nerw i doprowadzi do pog bienia uszkodze-nia. Stosujemy: g askania, delikatne rozcierania powierzchow-ne i bardzo delikatne uciski jednoczesne.

229

Rozpoczynaj c od masa u bardzo delikatnego (przypierwszych zabiegach), stopniowo zwi kszamy si i czastrwania masa u.

Po oko o 10 zabiegach mo emy do czy delikatny ma-sa klasyczny okolicy opatki stosuj c g askania okr ne,rozcierania okr ne i uciski punktowe wokó opatki (czasjednego ucisku 5 do 10 sekund, odleg punktów od siebieoko o 2 cm) po kilkunastu zabiegach je li pacjent toleruje takieopracowanie opatki mo na stopniowo wprowadza technikisegmentarne (chwyt oko opatkowy, chwyt na mi sie nad-grzebieniowy, podgrzebieniowy i dolny k t opatki oraz chwytpod opatkowy).

Po pojawieniu si oznak regeneracji nerwu do czamyopracowanie miejsca uszkodzenia. Polega ono na wykonywa-niu delikatnych g aska pod nych i okr nych oraz rozcierapowierzchownych (ca d oni ) i ucisków jednoczesnych.

W obr bie mi ni pora onych do czamy: g bokie roz-cierania a w miar wzrastania ilo ci zabiegów: ugniataniepoprzeczne, uciski naprzemienne oraz wibracj pod .

Tkanki nie obj te pora eniem masujemy s abiej nipora one.

W masa u wykorzystujemy: g askania, rozcierania,ugniatania pod ne, uciski jednoczesne i wibracj poprzecz-

.

W przypadku uszkodzenia w okolicy stawu okciowegopocz tkowo wykonujemy tylko masa tkanek poni ej i powy-ej miejsca uszkodzenia. Samego miejsca uszkodzenia nie

masujemy, aby nie zaburzy procesu regeneracji czy nawetdodatkowo nie uszkodzi nerwu.

Poni ej miejsca uszkodzenia szczególnie wa ny jestmasa r ki i stawu promieniowo-nadgarstkowego. Wykonuje-my: g askania, delikatne rozcierania pod ne i poprzeczne,uciski jednoczesne i wibracj poprzeczn .

230

Przy opracowywaniu przedramienia stosuje si : g aska-nia, delikatne rozcierania, uciski i delikatn wibracj .

Masa tkanek powy ej miejsca uszkodzenia ma miedzia anie przede wszystkim od ywcze. Stosuje si : g askania,rozcierania powierzchowne, uciski jednoczesne i wibracjpoprzeczn .

W tym okresie nie wykonujemy rozciera g bokich iugniata szczególnie w pobli u uszkodzenia, gdy mog one,poprzez du e przesuni cia tkanek poci ga nerw i doprowa-dzi do pog bienia uszkodzenia.

Rozpoczynaj c od masa u bardzo delikatnego (przypierwszych zabiegach) stopniowo zwi kszamy si i czastrwania masa u.

Po pojawieniu si oznak regeneracji nerwu do czamyopracowanie miejsca uszkodzenia. Polega ono na wykonywa-niu delikatnych g aska pod nych i okr nych oraz rozcierapowierzchownych (ca d oni ).

W obr bie mi ni pora onych stopniowo do czamy:ugniatania poprzeczne i pod ne, uciski naprzemienne i wi-bracj pod .

Tkanki nie obj te pora eniem masujemy s abiej nipora one. W masa u wykorzystujemy: g askania, rozcierania,ugniatanie pod ne, uciski jednoczesne i wibracj poprzecz-

.W miejscach powy ej uszkodzenia do czamy rozciera-

nia g bokie oraz ugniatania poprzeczne i pod ne.

Kinezyterapia

wiczenia obejmuj g ównie prostowniki okcia, r ki,palców i kciuka. wiczenia czynne chwytne wykonuje si waparacie stabilizuj cym. Do wicze biernych zdejmuje siaparat.

231

W miar powrotu czynno ci mi ni wiczenia prowadzisi w pozycji siedz cej przy stole, z ustabilizowanym ramie-niem i nadgarstkiem. wiczenia polegaj na wykonywaniuruchów wyprostnych.

OKRES ADAPTACJI

Fizykoterapia


Masa


kiem oklepywa . Du o uwagi po wi camy ugniataniom (za-równo poprzecznym jak i pod nym) oraz wibracji, szczegól-nie w obr bie mi ni pora onych.

Przy uszkodzeniach w obr bie do u pachowego mo naw tym okresie do czy opracowanie stawu barkowego i karku.Masa (o charakterze rozlu niaj cym, z przewag rozciera )tych okolic ma likwidowa zesztywnienia" i os abienia mi -ni z nieczynno ci.

Kinezyterapia

Okres ten jest kontynuacj wicze z okresu kompensa-cji. Dodatkowo wprowadza si wiczenia o charakterze terapiizaj ciowej ( gra na pianinie", rozwieranie palców, przepycha-nie palcami po stole drobnych przedmiotów, prztykanie"

232

palcami, ci cie no yczkami, chwytanie drobnych przedmio-tów).

7. 4. PORA ENIE ERBA(C5 - C6)

(PARALYSIS ERB)

Pora enie spowodowane jest uszkodzeniem pi tego iczasami cz ci szóstego korzonka szyjnego (górna cz splo-tu ramiennego). Najcz ciej wyst puje w wyniku urazu poro-dowego, spowodowanego rozci gni ciem tkanek pomi dzy

ow a barkiem dziecka. U osób doros ych pora enie mo ewyst pi w wyniku obra . Wa ne jest ustalenie przyczynypora enia, poniewa podobny obraz chorobowy mo e wywo-

ebro szyjne.W przypadku uszkodzenia pi tego korzonka szyjnego

pora eniu ulegaj mi nie: równoleg oboczne, naramienny,nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy, ob y mniejszy, dwug o-wy ramienia, ramienno-promieniowy, odwracacz. W konse-kwencji dochodzi do zniesienia: przywodzenia opatki dokr gos upa, odwodzenia ramienia, obracania na zewn trz ra-mienia, zginania stawu okciowego i odwracania przedramie-nia.

Je eli zostanie uszkodzony szósty korzonek szyjny, towówczas pora enie mo e obj niektóre prostowniki nadgar-stka (po stronie promieniowej).

Ko czyna zwisa lu no przy boku chorego, przedramijest wyprostowane, maksymalnie nawrócone, tak e dzwrócona jest na zewn trz. Przy braku leczenia zapobiegaw-czego mo e wyst pi przykurcz mi nia pod opatkowego iwi zad a kruczo-ramiennego.

233

Zaburzenia czucia wyst -puj bardzo rzadko. Je eli sipojawi , to obejmuj obszarunerwiany przez w ókna wycho-dz ce z pi tego korzenia szyjne-go-

Zmiany od ywcze nie wy-st puj ub s minimalne.

Je li mamy do czynienia znoworodkiem, ko czyn usta-wia si w szynie w odwiedzeniuna poziomie barku i w odwróce-niu ze zgi tym do po owy sta-wem okciowym oraz z odwró-conym przedramieniem i wy

prostowanym nadgarstkiemRys. 40 (Rys.40).

Wi kszo dzieci leczonych w ten sposób od urodzeniapowraca do zdrowia po 3 - 6 miesi cach.

Chorych doros ych, u których uszkodzenie spowodowa-ne jest urazem, mo na leczy za pomoc ramy odwodz cej lubszyny. Przewa nie jednak konieczny jest zabieg chirurgiczny.

Stosowane zabiegi

W przypadku noworodków, je li opiek rozpocz to za-raz po urodzeniu, poza kontrolowaniem szyny i jej zmian wmiar wzrostu dziecka nie stosuje si leczenia metodamifizycznymi. W celu zapobiegania przykurczom mo na wyko-nywa delikatne ruchy bierne i powodowa , aby dzieckowykonywa o ruchy np. si gaj c po zabawki.

234

W przypadku osób doros ych, u których uszkodzenie jestspowodowane nag ym urazem, leczenie przebiega z zachowa-niem zasad post powania rehabilitacyjnego uwzgl dniaj cychtrzy okresy.

OKRES PORA ENIA

Jedyn terapi w tym okresie, trwaj cym od 5 do 12 dni,jest terapia spoczynkowa. R uk ada si na specjalnej szynie.

OKRES KOMPENSACJI

Fizykoterapia

W tym okresie mo na ju wykonywa zabiegi. W zakre-sie fizykoterapii stosuje si : promieniowanie podczerwone (zniebieskim filtrem), galwanizacj miejscow , jontoforez , pr dyinterferencyjne, pr dy diadynamiczne, k piele lecznicze (so-lankowe, siarczane). Podstawowym zabiegiem jestelektrostymulacja.

Masa

Od momentu rozpocz cia masa y du o uwagi po wi ca-my opracowaniu opatki, utrzymuj c w trakcie zabieguzalecan pozycj z eniow ko czyny chorej. Stosujemy

askania, rozcierania i ugniatania pod ne, nieprzekraczaj c linii wyznaczonej przez grzebienie opatek.Je eli istnieje taka potrzeba, wykonujemy masa w obr bie

ki, nadgarstka, przedramienia, stawu okciowego i ramieniaz zastosowaniem: g aska , rozciera , ugniata pod nych,ucisków jednoczesnych, wibracji i delikatnego roztrz sania.W obr bie ramienia rezy-

235

gnujemy z wykonywania technik, które mog podra ni uszko-dzone korzonki poprzez poci ganie tkanek.

Po pojawieniu si oznak regeneracji mo emy przyst pido opracowywania tkanek powy ej linii wyznaczonej przezgrzebienie opatek i do czy opracowanie stawu ramiennego.Równie w obr bie ko czyny mo emy zintensyfikowa masazwi kszaj c si zabiegu oraz wprowadzaj c techniki o dzia a-niu pobudzaj cym przede wszystkim ugniatania poprzeczne iuciski naprzemienne.

Kinezyterapia

Stosuje si :wiczenia odwodzenia w pozycji le cej na grzbiecie i na

brzuchu,wiczenia nawracania w u eniu na wznak i na zdrowym

boku,wiczenia odwracania w pozycji le cej, a w pó niejszym

okresie siedz cej, z u eniem ko czyny jak przy unierucho-mieniu w okresie pora enia,

wiczenia zginania stawu okciowego w pozycji le cej a wpó niejszym okresie siedz cej z u eniem ko czyny jak przyunieruchomieniu w okresie pora enia.

OKRES ADAPTACJI

Fizykoterapia


236

Masa


kiem oklepywa . Du o uwagi po wi camy ugniataniom (za-równo poprzecznym, jak i pod nym) oraz wibracji, szcze-gólnie w obr bie mi ni pora onych. W tym okresie mo emydo czy klasyczne opracowanie karku i mi nia czworobocz-nego po stronie uszkodzonej z do czeniem technik masa usegmentarnego takich jak: chwyt oko opatkowy, chwyt nami sie nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy i dolny k t opat-ki oraz chwyt pod opatkowy.

Kinezyterapia

Stosowane zabiegi s kontynuacj post powania z okre-su kompensacji. Stopniowo przechodzi si od wicze wpozycjach le cych do wicze w pozycjach siedz cych. Wmiar poprawy stanu zdrowia wiczenia wykonuje si zodpowiednim oporem.

UWAGA!

U starszych dzieci, u których zaniedbano wczesne lecze-nie, oraz u osób doros ych, u których uszkodzenie jest rozleg elub dopuszczono do skrócenia mi ni i wi zade po wewn trz-nej stronie stawu ramiennego, stosuje si post powanie opera-cyjne.

W ramach zabiegu chirurgicznego mo na wykona : przeci cie mi nia pod opatkowego i wi zad a kruczo-

ramiennego,

237

otwarcie torebki stawowej i przestawienie g owy ko ciramiennej,

zszycie przerwanych nerwów.

Dalsze post powanie jest omówione w rozdziale 7.10.

7. 5. PORA ENIE KLUMPKEGO(C8-Thl)

(PARALYSIS KLUMPKE)

Pora enie tego typu jest spowodowane uszkodzeniemósmego korzonka szyjnego i pierwszego korzonka piersiowe-go (dolna cz splotu ramiennego). Do uszkodzenia dochodziprzewa nie wskutek zadzia ania si wyrywaj cych ko czyn .

Je eli uszkodzeniu uleg y oba korzenie, mamy do czy-nienia z ca kowitym pora eniem i zanikiem wszystkich mi nigrupy rodkowej r ki oraz d ugich zginaczy nadgarstka ipalców. Pora enie jest podobne do wyst puj cego przy uszko-dzeniu nerwu po rodkowego i okciowego na poziomie okcia.Zostaj zniesione wszystkie ruchy r ki z wyj tkiem prostowa-nia w stawach ródr czno-paliczkowych i prostowania wszy-stkich stawów kciuka. Wyst puje równie niemo no zgina-nia nadgarstka.

Ustawienie r ki stanowi po czenie r ki ma piej" i r kiszponiastej. Palce s szponiaste, a kciuk le y w p aszczy niepozosta ych palców. Wyst puje zanik i zwiotczenie ca ej r ki,a w okolicy unerwionej przez uszkodzone korzenie przewa -nie pojawia si anestezja.

238

Stosowane zabiegi

OKRES PORA ENIA

Jedyn terapi w tym okresie, trwaj cym od 5 do 12 dni,jest terapia spoczynkowa. R w ustawieniu fizjologicznymuk ada si na specjalnej szynie. Palce musz by zgi te wstawach ródr czno - paliczkowych i tylko lekko zgi te wstawach mi dzypaliczkowych. Kciuk musi by zgi ty i prze-ciwstawiony w pozycji po redniej pomi dzy przy wiedzeniemi odwiedzeniem. Nadgarstek powinien by lekko zgi ty.

OKRES KOMPENSACJI

Fizykoterapia


Masa

W przypadku pojawienia si obrz ku, podczas kilkuna-stu pierwszych zabiegów mo na wykonywa drena limfa-tyczny.

W innych przypadkach od pocz tku stosuje si opraco-wanie klasyczne.

Masa em obejmujemy d , stawpromieniowo-nadgar-stkowy, przedrami , staw okciowy i rami . Samego miejscauszkodzenia nie masujemy, aby nie zaburzy procesu regene-racji, czy dodatkowo nie uszkodzi nerwu.

239

Poni ej miejsca uszkodzenia szczególnie wa ny jestmasa d oni. Wykonujemy: g askania ca ej d oni, delikatnerozcierania wszystkich palców, delikatne ugniatanie mi ni

bu i k bika oraz uciski przestrzeni mi dzykostnych.W obr bie przedramienia stosuje si : g askania, rozcie-

rania, ugniatanie pod ne, uciski jednoczesne oraz wibracjpoprzeczn .

W obr bie ramienia stosuje si : g askania, rozcieraniapowierzchowne, uciski jednoczesne i wibracj poprzeczn .

Rozpoczynaj c od bardzo delikatnego masa u (przypierwszych zabiegach), stopniowo zwi kszamy jego si i czastrwania. Stopniowo te wprowadzamy opracowanie rozci gna

oniowego. Polega ono na wykonywaniu du ej ilo ci rozcie-ra (przede wszystkim poprzecznych), ugniatan i wibracjipoprzecznej.

Po pojawieniu si oznak regeneracji zwi kszamy inten-sywno masa u i wprowadzamy techniki o charakterze pobu-dzaj cym:

w obr bie przedramienia - ugniatania poprzeczne i uciskinaprzemienne,

w obr bie ramienia - delikatne ugniatania poprzeczne ipod ne.

Kinezyterapia

Pocz tkowo wykonuje si ruchy bierne we wszystkichstawach r ki:zginanie kciuka i palców w pe nym zakresie z przytrzyma-

niem nadgarstka w fizjologicznym u eniu,przeciwstawianie, odwodzenie i przywodzenie kciuka,odwodzenie i przywodzenie poszczególnych palców,pe ne zgi cie w stawie nadgarstkowym, prostowanie stawów mi dzypaliczkowych przy zgi tych

stawach ródr czno - paliczkowych.

240

OKRES ADAPTACJI

Fizykoterapia


Masa


kiem oklepywa . Du o uwagi po wi camy ugniataniom, za-równo poprzecznym, jak i pod nym, oraz wibracji. Mo nado czy opracowanie stawu barkowego, karku i opatki. Ma-sa tych okolic (o charakterze rozlu niaj cym z przewagrozciera ) ma likwidowa zesztywnienia" (szczególnie wobr bie opatki) i os abienia mi ni z nieczynno ci.

Kinezyterapia

Okres ten jest kontynuacj wicze z okresu kompensa-cji. Stopniowo wprowadza si wiczenia o charakterze terapiizaj ciowej.

7. 6. PORA ENIE NERWU UDOWEGO(L2 - L4)

(PARALYSIS NERVI FEMORALIS)

Urazy nerwów w obr bie ko czyny dolnej spowodowa-ne s przewa nie wypadkami komunikacyjnymi lub niektóry-mi chorobami neurologicznymi.

241

Uszkodzenie nerwu udowegowyst puje stosunkowo rzadko.Dochodzi do pora enia i zanikumi nia czworog owego uda(szczególnie g owy przy rodkowej) imi nia krawieckiego. O ilepora enie mi nia krawieckiego niema wi kszego znaczenia, topora enie mi nia czworog owegouniemo liwia prostowanie kolana.W konsekwencji mo e doj doprzykurczu zgi ciowego w stawiekolanowym.

Je eli uszkodzeniu ulegnodga zienia id ce do mi nia

biodrowego (przy urazach wobr bie miednicy), dochodzi do

os abienia zginania biodra wskutek pora enia mi nia biodro-wo-udowego, mi nia prostego uda i mi nia krawieckiego.

Zniesienie czucia wyst puje na:przy rodkowej i przedniej powierzchni uda,przy rodkowej i przedniej powierzchni podudzia,kostce przy rodkowej,przy rodkowym brzegu stopy.

Stosowane zabiegi

OKRES PORA ENIA

Jedyn terapi w tym okresie, trwaj cym od 5 do 12 dni,jest terapia spoczynkowa. Kolano powinno by ustawione w

242

Rys. 41. Nerw udowy

minimalnym zgi ciu. Zarówno na dzie , jak i na noc nako czyn zak ada si szyn obejmuj nog od ty u i zacho-dz na stop . Nie wolno jednak dopu ci do uci ni ciapora onego mi nia obejmami czy opaskami mocuj cymiszyn .

OKRES KOMPENSACJI

Fizykoterapia


Masa

Pocz tkowo omijamy miejsce uszkodzenia. Masa emobejmujemy stop , staw skokowy, podudzie i staw kolanowy.Poniewa te cz ci cia a s zdrowe, nie ma przeciwwskaza dowykonywania masa u z zastosowaniem wszystkich technikklasycznych. Jedynie nieco s abiej masujemy w miejscach, wktórych jest zaburzone lub zniesione czucie.

Je li istnieje taka potrzeba, przynajmniej dwa razy wtygodniu, a pó niej nawet codziennie, nale y wykonywamasa ko czyn górnych i ewentualnie zdrowej ko czyny dol-nej oraz kr gos upa, aby wzmocni mi nie i przygotowapacjenta do chodzenia z aparatem podporowym.

W obr bie mi ni tylnej i bocznej strony uda stosujemymasa o charakterze rozlu niaj cym z wykorzystaniem: g a-ska , delikatnych rozciera , powolnych lecz g bokich ugnia-ta pod nych.

243

Na stronie przedniej i przy rodkowej uda wykonujemyaskania, rozcierania powierzchowne, uciski jednoczesne i

wibracj poprzeczn .Stopniowo zwi kszamy si i czas trwania masa u, szcze-

gólnie w obr bie przedniej i przy rodkowej strony uda, a popojawieniu si oznak regeneracji wprowadzamy sukcesywnietechniki o dzia aniu pobudzaj cym: intensywne, g bokie roz-cierania, ugniatanie poprzeczne, uciski naprzemienne, wibra-cj pod i roztrz sanie. Do masa u do czamy rozlu nia-nie i gimnastyk rzepki.

Gimnastyk rzepki (Rys.42,43) przeprowadzamy po jejrozlu nieniu. Palcami skierowanymi w stron g owy pacjentai u onymi wzd ko czyny masowanej zahaczamy za rzep-

i delikatnie poci gamy w kierunku stóp pacjenta. Nast pniepolecamy pacjentowi napi mi nie uda tak, aby podci gn yone rzepk powoduj c zeskoczenie naszych palców.

Od chwili kiedy pacjent zaczyna chodzi , nale y do -czy opracowanie stawu biodrowego i odcinka l wiowo-krzy owego kr gos upa.

Kinezyterapia

Pocz tkowo wiczenia przeprowadza si w u eniu nazdrowym boku. Pomi dzy nogi pacjenta wk ada si deseczkposypan talkiem (u atwia przesuwanie nogi) i pacjent wiczyruch wyprostu w stawie kolanowym. Deseczka mo e byustawiana pod ró nymi k tami, utrudniaj c b u atwiaj cwykonanie ruchu. wiczenia te mo na równie przeprowa-dza z ko czyn podwieszon na podwieszkach.

Stopniowo przechodzi si do wykonywania wicze wpozycji siedz cej. Prowadzi si równie wiczenia wzmacnia-

ce ko czyny zdrowej i ko czyn górnych aby u atwi chodze-nie z aparatem podporowym.

244

Rys. 42Rys. 43

245

W miar poprawy stanu zdrowia i przyrostu si y wprowadza sinauk chodzenia.

OKRES ADAPTACJI

Fizykoterapia

Stosuje si wybrane zabiegi z okresu kompensacji, aszczególnie elektro stymulacj .

Masa

ówny nacisk k adzie si na zwi kszenie masy i si ymi ni oraz uaktywnienie przep ywu krwi przez mi nie pora-one. W masa u przedniej i przy rodkowej strony uda wyko-

rzystujemy wszystkie techniki z wyj tkiem oklepywa . Strontyln i boczn uda masujemy o wiele s abiej. Du o uwagipo wi camy ugniataniom, zarówno poprzecznym, jak i pod -nym, wibracji, roztrz saniu i wa kowaniu.

Kinezyterapia

Prowadzone wiczenia s kontynuacj zabiegów z po-przedniego okresu. W miar poprawy stanu zdrowia uczymypacjenta obywa si bez aparatu podporowego.

246

7. 7. PORA ENIE NERWU STRZA KOWEGOWSPÓLNEGO (L4 - S2)

(PARALYSIS NERVI PERONEI; FIBULARIS)

Pora enie nerwu strza kowego wspólnego jest najcz -ciej wyst puj cym w ród pora nerwów obwodowych.

Do pora enia dochodzi przewa nie w przypadku z amaniaokolicy g ówki strza ki. Czasami do uszkodzenia dochodziprzed lub w czasie porodu wskutek ucisku miednicy na t cznerwu kulszowego, która zawiera w ókna przechodz ce donerwu strza kowego.

Obserwuje si pora enie i zanik przedniej grupy mi nigoleni, mi nia krótkiego prostownika palców i mi ni strza -kowych. Wskutek pora enia chory nie mo e chodzi na pi -tach (chód brodz cy), przy czym stopa zwisa w u eniuko sko-szpotawym.

Nast puje zniesienie: zgi ciagrzbietowego w stawie skokowym,prostowania palców, nawracania stopy ios abienie odwracania (mo liwe tylko wzgi ciu grzbietowym). Na bocznejpowierzchni podudzia (dolne 2/3),grzbiecie stopy i palców (z wyj tkiemostatnich paliczków) obserwuje sizniesienie czucia. Wskutek zaburzeniaprocesów od ywczych pojawiaj sizmiany w obr bie skóry i paznokci, ana podudziu cz sto tworz siowrzodzenia. Rys. 44. Nerwstrza kowy wspólny

247

N. skórny grzbietowyprzy rodkowy

N. skórny grzbietowyboczny

Stosowane zabiegi

OKRES PORA ENIA

Jedyn terapi w tym okresie, trwaj cym od 5 do 12 dni,jest terapia spoczynkowa. Stosuje si szyn gipsow lub spr -yn podtrzymuj palce i stop w zgi ciu grzbietowym,

czasami z lekkim odwróceniem.

OKRES KOMPENSACJI

Fizykoterapia

W zakresie fizykoterapii stosuje si : promieniowaniepodczerwone (z niebieskim filtrem), galwanizacj miejscow ,jontoforez , pr dy interferencyjne, pr dy diadynamiczne, k -piele lecznicze (solankowe, siarczane). Podstawowym zabie-giem jest elektrostymulacja.

Masa

Przy pojawieniu si zmian skórnych i owrzodze podu-dzi ko czyny chorej nie masujemy. Je eli nie ma innychprzeciwwskaza , mo emy wykonywa masa ko czyny zdro-wej wywieraj c wp yw konsensualny. W masa u wykorzystu-jemy wszystkie techniki klasyczne.

Je eli zmiany od ywcze nie wyst puj lub s nieznacz-ne, za zgod lekarza prowadz cego mo emy wykonywa ma-sa .

Przy uszkodzeniu oko oporodowym masa em obejmu-jemy ca ko czyn .

248

Je eli do uszkodzenia dosz o w okolicy g ówki strza ki,pocz tkowo omijamy to miejsce. Masa em obejmujemy sto-

, staw skokowy, dolne 2/3 podudzia i udo. Masa macharakter od ywczy. Stosujemy g askania, delikatne rozciera-nia i uciski jednoczesne. Stopniowo w czamy mocniejszerozcierania i ugniatania pod ne. W obr bie stawu skokowe-go stosujemy du o rozciera poprzecznych w celu zapobie e-nia zesztywnieniu pochewek ci gnistych, ci gien i torebkistawowej.

Od chwili pojawienia si oznak regeneracji ró nicujemymasa mi ni zdrowych (techniki rozlu niaj ce) od masa umi ni pora onych (stopniowo wprowadzamy techniki pobu-dzaj ce: ugniatanie poprzeczne, uciski naprzemienne, wibra-cj pod ).

Masa em obejmujemy równie miejsce uszkodzenia.Stopniowo od technik lekkich i powierzchownych (g askaniai powierzchowne rozcierania) przechodzimy do technik moc-niejszych (delikatne ugniatania pod ne, uciski naprzemien-ne).

Kinezyterapia

Pocz tkowo wykonuje si ruchy bierne w obr bie pal-ców (zginanie i prostowanie), stawów ródstopno-palcowychi stawu skokowego w pe nym zakresie.

W miar poprawy stanu zdrowia przechodzi si dowicze czynnych, a przede wszystkim prostowania palców i

zginania grzbietowego stopy.Pod koniec tego okresu wprowadza si wiczenia jak

przy stopie p askiej, wykonywane w pozycji siedz cej lubstoj cej, oraz nauk chodzenia (z klinem ko lawi cym).

249

OKRES ADAPTACJI

Fizykoterapia


Masa

ówny nacisk k adzie si na zwi kszenie masy i si ymi ni oraz uaktywnienie przep ywu krwi przez mi nie pora-one. Du o uwagi po wi camy ugniataniom zarówno po-

przecznym, jak i pod nym, wibracji, roztrz saniu i wa ko-waniu.

Kinezyterapia

Prowadzone wiczenia s kontynuacj z poprzedniegookresu.

7. 8. PORA ENIE NERWU KULSZOWEGO(L4 - S3)

(PARALYSIS NERVIISCHIADICI)

Przyczyn uszkodzenia nerwu mog by : rany ci te ipostrza owe, z amanie ko ci miednicy i uda, guzy miednicy,ucisk g owy p odu podczas porodu, niew ciwe wykonanieiniekcji domi niowej do po ladka. W tym ostatnim przypad-ku bezpo rednio po iniekcji rozwija si niedow ad stopy, a pokilku godzinach lub kilku dniach pojawia si ból.

250

Stosowane zabiegi

Post powanie rehabilitacyjne jest takie samo jak przypora eniu nerwu strza kowego.

7. 9. PORA ENIE NERWU TWARZOWEGO(PARALYSIS NERVI FACIALIS)

Nerw twarzowy jest VII. nerwem czaszkowym unerwia-cym mi nie mimiczne poza mi niem d wigaczem powieki

górnej. Nerw ma tylko jedno odga zienie czuciowe, któreodbiera pobudzenie z przednich 2/3 j zyka. J dro ruchowenerwu twarzowego stanowi grupa komórek w mo cie, b capocz tkiem neuronu dolnego nerwu twarzowego. J dro jestpo czone z kor mózgow za po rednictwem w ókien stano-wi cych neuron górny.

Nerw twarzowy mo e ulec uszkodzeniu w ró nych od-cinkach:

Górny neuron - mo e zosta uszkodzony w przypadku krwo-toku, zakrzepu, guza itp. Uszkodzenie takie wyst puje zazwy-czaj przy pora eniu po owiczym. Jest ono najbardziej widocz-ne w dolnej cz ci twarzy, gdy do górnej dochodz w óknanerwowe z obu pó kul, a do dolnej tylko z pó kuli pora onej poprzeciwnej stronie.

Dolny neuron -j dro nerwu lub jego w ókna w obr bie mostuzostaj czasami zaatakowane przez chorob Heinego-Medinalub uszkodzone przez krwotok, guzy itp.

W ókna obwodowe - po wyj ciu z mostu mog zostauszkodzone albo w kanale nerwu twarzowego, albo po przej-

251

ciu do mi ni twarzy. S to przypadki, z którymi b dziemymieli najcz ciej do czynienia. Mog one by wynikiem zapa-lenia ucha rodkowego, ran, z ama czaszki, stanu zapalnegotkanek w obr bie otworu rylcowo-sutkowego, przech odzenia,st uczenia itp.

W tym miejscu omówimy objawy i leczenie obwodowejpostaci pora enia nerwu twarzowego nazywanej cz sto pora-eniem Bella.

Uszkodzenie nerwu w otworze rylcowo-sutkowym.Wyst puje jednostronne pora enie wiotkie i zanik wszy-

stkich mi ni mimicznych po owy twarzy oraz zniesienie potej stronie ruchów wiadomych i emocjonalnych. W rezultacie:

Chory mo e otwiera oko, ale nie mo e go zupe niezamkn . Wskutek zniesienia odruchu mrugania oko nie jestwystarczaj co chronione przed kurzem i dlatego wyst pujesk onno do zawienia, a nawet stanów zapalnych spojówki.

Po stronie pora onej opada k cik ust i chory nie mo e gounie . W czasie jedzenia pomi dzy z bami a policzkiemzbiera si pokarm, poniewa chory nie mo e utrzymanapi cia mi nia policzkowego, gdy jest on pora ony.

Chory nie mo e gwizda .Upo ledzone jest wymawianie spó osek wargowych (m,n).Po stronie pora onej chory nie mo e marszczy czo a ani w

kierunku poziomym, ani w pionowym. Je li przed pora eniempacjent mia zmarszczki, to teraz ulegaj one wyg adzeniu.

Nast puje wyg adzenie fa du nosowo-wargowego izniesienie wiadomego rozszerzania nozdrzy.

252

Uszkodzenie nerwu powy ej otworu rylcowo-sutkowego.Poza wymienionymi objawami dochodzi do utraty czu-

cia smaku w przedniej cz ci j zyka, lub te , w zale no ci odpoziomu uszkodzenia, do nadwra liwo ci na pewne d wi ki.Zmiany mog obejmowa równie nerw s uchowy.

Stosowane zabiegi

W przebiegu choroby trwaj cej dwa do trzech miesi cy(w pora eniach na tle zapalnym) mo emy wyró ni trzy okre-sy:

okres ostry,okres podostry,okres przewlek y.

OKKI.SOSIKY

Leczenie w tym okresie ma charakter objawowy. Pacjentmusi unika och odze , przeci gów i kurzu. Na oko zak ada siopatrunek zabezpieczaj cy przed zabrudzeniem. W celu pod-trzymania k cika ust stosuje si haczyk z drutu, zaczepiony zaucho.

Nie wykonuje si masa u ani kinezyterapii.

Fizykoterapia

W tym okresie mo na stosowa miejscowo agodnezabiegi cieplne.

2531

OKRES PODOSTRY

Fizykoterapia

Poza stosowaniem zabiegów cieplnych wykonuje sielektrostymulacj tylko za pomoc przerywanego pr du gal-wanicznego, niezale nie od tego czy wyst puje odczyn zwy-rodnienia, czy te nie. Nie stosuje si pr dów faradycznych,gdy mog wywo wtórne przykurcze. Czasami zaleca sistosowanie parafinoterapii, diatermii krótkofalowej. Mo natak e wykonywa jontoforez jodow .

Masa

Ze wzgl du na niebezpiecze stwo rozci gni cia mi nizaleca si w tym okresie stosowanie masa u twarzy metoduciskow (patrz Masa klasyczny", wyd. II, str. 392).

Najwygodniejsze dla pacjenta jest wykonywanie masa-u w pozycji le cej.

Kinezyterapia

W czasie wicze chory powinien by sam w pokoju(aby nie by skr powany) wyposa onym w lustro. Patrz c wlustro pacjent mo e kontrolowa poprawno wykonywanegowiczenia. Chory powinien stara si wykonywa nast puj ce

ruchy:zamykanie oczu,

miechanie si ,gwizdanie i dmuchanie,zaciskanie warg,

miechanie si z ods oni ciem z bów i uniesieniem wargigórnej,

254

pionowe i poziome marszczenie czo a,rozszerzanie nozdrzy, wykrzywianie ca ejtwarzy, wymawianie s ów zawieraj cychspó oski.

OKRES PRZEWLEK Y

Fizykoterapia

Stosuje si zabiegi jak w poprzednim okresie.

Masa

Ze wzgl du na uzyskane w poprzednim okresie wzmoc-nienie mi ni i ich powrót do czynno ci ryzyko rozci gni ciajest du o mniejsze. Dlatego te zaleca si w tym okresiestosowanie masa u klasycznego twarzy (patrz Masa kla-syczny", wyd. II, str. 372). Nale y zwróci szczególn uwagna techniki o charakterze pobudzaj cym (ugniatania i oklepy-wania).

Kinezyterapia

Pacjent w dalszym ci gu wykonuje wiczenia jak wpoprzednim okresie. Przy niektórych wiczeniach mo na terazzastosowa lekki opór.

255

8. ZESPO Y BÓLOWE KORZENIOWE

Najcz stsz przyczyn tych dolegliwo ci s zmiany zwy-rodnieniowe w obr bie kr gów, ich po cze stawowych, tarczmi dzykr gowych i wi zade . Zmiany te mog doprowadzido mechanicznego ucisku na korzenie nerwowe lub naczyniakrwiono ne z nast powym niedotlenieniem, obrz kiem tka-nek i odruchowym napi ciem mi ni, które wzmaga objawybólowe wywo uj c objaw dnego ko a" przyczyn i skut-ków.

Rzadsz przyczyn bólów kr gos upa s procesy zapal-ne o charakterze zaka nym i nowotworowym.

Ustalenie w ciwej przyczyny jest cz sto bardzo trud-ne, jednak niezb dne do prawid owego leczenia. Inne przyczy-ny ni zmiany o charakterze zwyrodnieniowym wymagajspecjalistycznego leczenia.

Omówimy tu jedynie leczenie dolegliwo ci, które snast pstwem procesów zwyrodnieniowych.

Zespo y bólowe kr gos upa mo na podzieli na:szyjno-piersiowe,

wiowo-krzy owe.Bólom w odcinku szyjno-piersiowym mog towarzy-

szy objawy niedomogi t tnicy kr gowej i podstawnej mózguz zaburzeniami równowagi, wzroku, s uchu, nudno ciami iutratami przytomno ci.

Bólom w okolicy l wiowo-krzy owej, najcz ciej ocharakterze rwy kulszowej, mog towarzyszy zaburzenianaczyniowe i objawy ubytkowe w postaci pora enia ko czynylub ko czyn.

256

8.1. RWA KULSZOWA(ISCH1ALGIA)

(NEURALGIA NERVI ISCHIADICI)(ISCHIAS)

Rys. 45. Nerw kulszowy

Najcz stsz przyczynbólów w odcinku l wiowo-krzy owym s zaburzenia o cha-rakterze statyczno-dynamicz-nym oraz zmiany zwyrodnienio-we w aparacie kostno-wi zad o-wym i kr kach mi dzykr go-wych.

W pierwszej fazie choro-by pojawiaj si nawracaj cebóle okolicy l wiowo-krzy o-wej. Pocz tkowo s one t pe iprzewa nie pojawiaj si powysi ku lub pracy w pozycji po-chylonej . Mog te wyst powabóle nocne. Pó niej do czajsi okresowe (trwaj ce kilkadni), ostre bóle po czone zusztywnieniem kr gos upa iprzykurczem mi ni (postrza ).Ten wst pny okres choroby roz-ci ga si na wiele miesi cy, anawet lat. W ciwa rwa kulszo-wa rozpoczyna si przewa nieostro, cz sto po d wigni ciuznacznego ci aru, po przezi -bieniu, a nawet kichni ciu.

257

Wyst puj ce w pocz tkowym okresie choroby urazy izmiany zwyrodnieniowo-zapalne prowadz do uszkodzeniakr ków mi dzykr gowych. Uszkodzenie pier cienia w ókni-stego w obr bie kr ka prowadzi do nierównomiernego naci-sku kr gów na j dro mia yste, co powoduje jego wyci ni -cie najcz ciej w kierunku wi zad a pod nego tylnego. Stantaki okre lamy mianem wypukliny kr ka {protrusio disci). Wpó niejszym okresie zmiany mog si nasila i prowadzi doprzerwania pier cienia w óknistego oraz wypadni cia j dramia ystego do kana u kr gowego (prolapsus disci). Docho-dzi do przepukliny dyskowej i ucisku na korzenie nerwowe,wchodz ce w sk ad nerwu kulszowego (najcz ciej na pozio-mie L5-S1 oraz L4-L5), z wtórnym obrz kiem i niedotlenie-niem. Stan zapalny, który powstaje w tej sytuacji, cz stobardziej wp ywa na objawy chorobowe ni sam ucisk.

Rys. 46. Schematyczne przedstawienie wypadni cia j dramia ystego kr ka mi dzykr gowego

W badaniu stwierdza si zniesienie fizjologicznej lordo-zy l wiowej, boczne skrzywienie kr gos upa (wypuk ci

258

w stron zdrow ) oraz objaw Lasegue'a*. Niekiedy wyst pu-je niedow ad mi ni stopy i palców, zaburzenia czucia po-wierzchniowego w odpowiednim zakresie oraz os abienie lubzniesienie odruchu skokowego.

Stosowane zabiegi

OKRES OSTRY

W okresie ostrym zaleca si le enie w pozycjach prze-ciwbólowych, czyli takich w których mi nie s maksymalnierozlu nione, a pacjent nie odczuwa adnego bólu lub tylkominimalny. Dopuszczalne s u enia na plecach, brzuchu izdrowym boku z wykorzystaniem poduszek podk adanychpod brzuch, plecy czy nogi. Najcz ciej stosowan pozycjjest jednak u enie na plecach z nogami zgi tymi w stawachbiodrowych i w stawach kolanowych pod k tem prostym. Podnogi podk ada si du , tward , specjaln poduszk (Rys.47).

Fizykoterapia

Je eli lekarz prowadz cy zadecyduje, mo na stosowa :pr dy diadynamiczne ( blokada" wg Konarskiej), galwaniza-cj , diatermi mikrofalow , promieniowanie podczerwone (zniebieskim filtrem), krioterapi , magnetoterapi , laserotera-pi .

* Objaw Lasegue'a polega na tym, e gdy chory ma ca kowiciewyprostowane kolano i stop ustawion w zgi ciu grzbietowym, wówczasnie mo na mu zgi biodra, nawet w niewielkim stopniu, bez wywo aniasilnego bólu, spowodowanego bezpo rednim rozci gni ciem nerwu. Tosamo zjawisko zachodzi przy ruchu tu owia, tak, e chory nie mo e pochylisi do przodu w pozycji stoj cej lub usi z wyci gni tymi nogami.

259

Rys. 47

Masa

W okresie ostrym nie wykonujemy zabiegów.

Kinezyterapia

Mo na wykonywa wiczenia oddechowe.

OKRES PODOSTRY

Fizykoterapia

Do zabiegów z poprzedniego okresu mo emy teraz do-czy ultrad wi ki, promieniowanie nadfioletowe (np. wgepskiego), laseroterapi , magnetoterapi .

Masa

Pocz tkowo stosujemy tylko post powanie klasyczne.Poniewa nie mo emy u pacjenta na brzuchu, nie da siwykona masa u segmentarnego.

Wykonujemy masa klasyczny w u eniu pacjenta nazdrowym boku. Nogi s zgi te w stawach biodrowych orazkolanowych i u one jedna na drugiej. W celu rozlu nieniaokolicy l wiowo-krzy owej pomi dzy kolana pacjenta wk a-damy poduszk w kszta cie wa ka lub klina (Rys.48).

Rys. 48

W tym u eniu pacjenta wykonujemy:

1. G askania i ugniatania pod ne okolicy l wiowo-krzy o-wej kr gos upa.

261

Rys. 49

2. Masa stawu biodrowego (patrz Masa klasyczny", wyd. II,str. 267). W masa u stosujemy: g askania, ugniatanie pod nei uciski.

3. Masa uda wykonany analogicznie do opisanego w ksi cept. Masa klasyczny", wyd. II, str. 257, z zastosowaniem:

aska , ugniatania pod nego i ucisków jednoczesnych.

4. Masa kolana i do u podkolanowego wykonany analogicz-nie do opisanego w ksi ce pt. Masa klasyczny", wyd. II, str.245, z wykorzystaniem technik stosowanych przy zgi tymstawie kolanowym. W masa u stosujemy: g askania, ugniata-nia pod ne i uciski.

262

5. Masa podudzia wykonany analogicznie do opisanego wksi ce pt. Masa klasyczny", wyd. II, str. 235. W masa ustosujemy: g askania, ugniatanie pod ne i uciski jednocze-sne.

6. Masa stawu skokowego wykonany analogicznie do opisa-nego w ksi ce pt. Masa klasyczny", wyd. II, str. 228. Wmasa u stosujemy: g askania, ugniatanie pod ne i uciski.

7. Masa stopy wykonany analogicznie do opisanego w ksi -ce pt. Masa klasyczny", wyd. II, str. 209. W masa u stosuje-my: g askania, ugniatanie pod ne i uciski.

8. Masa palców wykonany analogicznie do opisanego wksi ce pt. Masa klasyczny", wyd. II, str. 208, lub w miarpotrzeby - opisanego na str. 80.

9. Uciski punktowe (Rys.49):pomi dzy wyrostkami kolczystymi od L4 - SI,w zatoce pomi dzy ko ci biodrow krzy ow a trzonem

pi tego kr gu l wiowego.w dole kulszowym (delikatny),w rowku mi dzy guzem kulszowym a kr tarzem,na tylnej stronie uda wzd przebiegu nerwu,po bokach do u podkolanowego,od punktu pod g ówk strza ki osiem punktów do kostki

zewn trznej (Rys.50).

10. Uciski punktowe (Rys.51):na guzie pi towym,pomi dzy guzem pi towym a punktem pod kostk

zewn trzn ,pod kostk zewn trzn ,

263

Rys. 50

od punktu znajduj cego si pomi dzy guzem pi towyma punktem pod kostk zewn trzn dwa punkty w kierun-ku stawu kolanowego, jeden od drugiego w odleg cioko o dwóch centymetrów, od guza pi towego dwa punkty w kierunku stawu

kolanowego po ci gnie Achillesa, jeden od drugiego wodleg ci oko o dwóch centymetrów.

UWAGA!

Je eli przy pierwszym zabiegu pacjent le reaguje namasa w obr bie ko czyny, wówczas przez 3-5 zabiegówopracowujemy tylko tkanki w okolicy l wiowo-krzy owejkr gos upa.

W miar poprawy stanu zdrowia, kiedy pacjent mo e bezbólu le na brzuchu, przechodzimy do wykonywania masa u

nie w tym u eniu. Pod brzuch, biodra i stopy podk ada-my niewysokie poduszeczki, aby utrzyma nieznaczne zgi ciew stawach biodrowych i kolanowych.

Mo emy teraz zdecydowa si na post powanie seg-mentarne lub kontynuowa post powanie klasyczne.

W post powaniu segmentarnym wykonujemy masazgodnie z opisem przedstawionym w ksi ce pt. Masasegmentarny", wyd. II, str. 197.

Post powanie klasyczne jest takie samo jak w u eniuna boku. Na tym etapie leczenia mo na stopniowo wprowa-dza technik rozcierania.

265

Kinezyterapia

wiczenia prowadzi si celem rozlu nienia napi mi -niowych w obr bie grzbietu. S to przede wszystkim wicze-

nia czynne ko czyn dolnych, prowadzone w pozycjach zugi tymi kolanami.

W celu odbarczenia stosuje si ró nego typu wyci gi(krzese kowy, za biodra, grawitacyjny itp.).

OKRES PRZEWLEK Y

Fizykoterapia

Stosuje si : parafinoterapi , galwanizacj , jontoforez ,pr d Traberta, pr dy diadynamiczne, diatermi krótkofalow ,diatermi mikrofalow , natrysk nitkowaty, natrysk deszczowy(o zmiennej temperaturze), natrysk wachlarzowy, masapodwodny, k piele solankowe, k piele siarczkowo-siarkowo-dorowe, k piele aromatyczne, ok ady i zawijania borowinowe,laseroterapi i magnetoterapi .

Masa

Mo emy kontynuowa post powanie segmentarne roz-pocz te pod koniec poprzedniego okresu (bez wprowadzaniazmian) lub w dalszym ci gu bazowa na masa u klasycznym.

W post powaniu klasycznym do masa u z poprzednie-go okresu (poza zmian pozycji do u enia na brzuchu)do czamy pocz tkowo uciski oraz wibracje wykonywanewzd przebiegu nerwu kulszowego, a w pó niejszym okresiegimnastyk w rwie kulszowej.

266

Rys. 52

Rys. 53

267

Rys. 54

Rys. 55

268

Rys. 56

Rys. 57

269

Rys. 58

Rys. 60

Rys. 61

271

11. Uciski wzd przebiegu nerwu kulszowego od czwartegokr gu l wiowego przez po ladek, tyln powierzchni uda,dó podkolanowy, tyln powierzchni podudzia do guza pi towego i z powrotem do L4 (Rys.52):

jednoczesne kciukami (Rys.53),naprzemienne kciukami (Rys.54),czterema palcami z obci eniem (Rys.55),

mioma palcami jednoczesne (Rys.56),mioma palcami naprzemienne (Rys.57),

rowerek" (Rys. 58,59).

12. Wibracia od guza pi towego do do u kulszowego. W dolekulszowym przez d szy czas wibrujemy w miejscu, a nast p-nie przechodzimy do wibracji pionowej (Rys.60) i grzebycz-kowej (Rys.61).

Rys. 62

272

Rys. 63

Rys. 64

213

W miar poprawy stanu zdrowia mo emy zrezygnowaz wykonywania ucisków punktowych (pkt. 9 i 10 post powa-nia).

Kiedy stan zdrowia pacjenta jest zadowalaj cy, wykonujemy poka dym masa u gimnastyk w rwie kulszowej. Gimnastykapolega na wykonywaniu:

zginania i prostowania nogi w stawie kolanowym przyuniesieniu stopy niezb dnym do jej przesuni cia popod u,

zginania i prostowania nogi w stawie kolanowym zestopniowym jej unoszeniem (Rys.62),

unoszenia prostej nogi,zgi cia nogi w kolanie, nast pnie wyprostowaniu do

góry i powolnym jej opuszczeniu na kozetk ,zgi cia w stawie kolanowym i wyprostowaniu do góry,

nast pnie wykonaniu ruchów wahad owych (góra - dó )w odpowiednim uchwycie (Rys.63),

zgi cia w stawie kolanowym, wyprostowaniu do góryi wykonaniu naci gania nerwu kulszowego (w odpowie-dnim uchwycie) poprzez poci ganie stopy do zgi ciagrzbietowego (Rys.64).

Kinezyterapia

W zakresie kinezyterapii prowadzi si wiczenia zbioro-we w pozycjach odci aj cych kr gos up oraz wiczenia indy-widualne wzmacniaj ce mi nie brzucha i grzbietu, prowa-dzone ze wzrastaj cym oporem w pozycjach izolowanych.

Dobre efekty daj wiczenia w wodzie o temperaturzeoko o 30°C, prowadzone w celu rozlu nienia i uzyskaniape nego zakresu ruchu w obr bie kr gos upa i ko czyny dol-nej.

274

8. 2. NERWOBÓL MI DZY EBROWYI ZAPALENIE NERWÓWMI DZY EBROWYCH

(NEURALGIA INTERCOSTALIS)(NEURITIS INTERCOSTALIS)

Schorzenie to wywo ane jest przewa nie go cem mi -niowym lub urazem g bszych warstw mi ni grzbietu czy

mi ni mi dzy ebrowych. Mo e równie by spowodowanezmianami dyskopatycznymi.

ównym objawem jest ostry newralgiczny ból, nasila-cy si podczas g bokiego wdechu z powodu rozci gania

nerwów mi dzy ebrowych. Przewa nie ból wyst puje jedno-stronnie ub, w przypadku obustronnego, jest silniejszy pojednej stronie.

U chorych ze zmianami go cowymi, w mi niach wy-czuwalne s guzki, bolesne przy dotyku. W przypadkachurazowych - w przestrzeniach mi dzy ebrowych, wyst pujmiejsca o szczególnej wra liwo ci bólowej:

w pobli u wyrostka kolczystego,w linii pachowej,w pobli u mostka.

Stosowane zabiegi

OKRES OSTRY

Chory, umieszczony w ciep ym pomieszczeniu, powi-nien le na zdrowym boku lub, je li dolegliwo jest obu-stronna, na zmian na jednym i drugim.

275

Fizykoterapia

Bardzo korzystne jest stosowanie krioterapii, magneto-terapii, laseroterapii, promieniowania podczerwonego, diater-mii krótkofalowej.

Masa

W okresie ostrym zasadniczo nie wykonuje si masa u.Jednak przy agodnym przebiegu nerwobólu ju w tym okresie,za zgod lekarza prowadz cego, mo na wykonywa g askaniai delikatne uciski w przestrzeniach mi dzy ebrowych. Zabiegwykonujemy w u eniu na boku. Rozpoczynamy od wykony-wania g aska w przestrzeniach mi dzy ebrowych w kierunkuod mostka do linii pachowej, a nast pnie od kr gos upa do liniipachowej. Nast pnie wykonujemy uciski w przestrzeniachmi dzy ebrowych. Podobnie jak przy g askaniach rozpoczy-namy od okolicy mostka i dochodzimy do linii pachowej, anast pnie rozpoczynamy od kr gos upa i równie dochodzimydo linii pachowej. Uciski w okolicy mostka, kr gos upa i liniipachowej wykonujemy s abiej.

Kinezyterapia

W ostrym przebiegu nerwobólu nie wykonujemy wi-cze . Je eli przebieg jest agodny, ju w tym okresie mo nazaleci pacjentowi wykonywanie skr tów i wolnych sk onówtu owia na boki.

276

OKRES PODOSTRY

Fizykoterapia

Stosuje si : magnetoterapi , laseroterapi , promienio-wanie podczerwone, diatermi krótkofalow .

Masa

Wyró niamy dwa sposoby post powania:

1. Stosujemy agodny masa klasyczny klatki piersio-wej w u eniu na boku (patrz Masa klasyczny", wyd. II,str.341) bez oklepywania, roztrz sania i wa kowania. Pocz t-kowo rezygnujemy równie z rozciera .

2. Masa segmentarny klatki piersiowej bez chwytuspr ynowania (patrz Masa segmentarny", wyd. II, str. 113).

Kinezyterapia

Po zmniejszeniu bólu wprowadza si wiczenia:bokiego oddychania,

wyprostne (unoszenie ko czyn górnych lub wykonywaniesk onów w bok w pozycji stoj cej w rozkroku lub siedz cej).

OKRES PRZEWLEK Y

Fizykoterapia

Mo na stosowa : magnetoterapi , laseroterapi , pro-mieniowanie podczerwone, diatermi krótkofalow .

277

Masa

Wyró niamy dwa sposoby post powania:

1. Stosujemy masa klasyczny klatki piersiowej w u o-eniu na boku (patrz Masa klasyczny", wyd. II, str.341) z

wykorzystaniem wszystkich technik.2. Masa segmentarny klatki piersiowej (patrz Masa

segmentarny", wyd. II, str.l 13) z chwytem spr ynowania.

Kinezyterapia

Prowadzi si wszelkiego typu wiczenia uruchamiaj ceklatk piersiow , wiczenia oddechowe i wzmacniaj ce mi -nie kr gos upa.

8. 3. RWA BARKOWA(BRACHIALGIA)

(NEURALGIA BRACHIALIS)(NEURALGIA PLEXUS BRACHIALIS)

Rwa barkowa jest zespo em chorobowym charakteryzu-cym si bólem, który promieniuje od karku do ramienia i

wzd ca ej ko czyny górnej, a niekiedy równie do opatki iklatki piersiowej.

Do g ównych przyczyn nale :zapalenia ko ci i stawów oraz zwyrodnienia zniekszta caj ce

w obr bie szyjnej cz ci kr gos upa,dyskopatia,obecno ebra szyjnego (leczenie chirurgiczne),stany kurczowe i zw óknienia mi ni lub go ciec mi niowy.

278

Stosowane zabiegi

OKRES OSTRY

Jest to okres leczenia spoczynkowego. Chory powinienpozostawa przez pewien czas w ku z ko czyn podpartpoduszkami lub podwieszon w p tli.

UWAGA!

Wszystkie osoby cierpi ce na to schorzenie s wra liwena zimno. Dlatego te zarówno odcinek szyjny kr gos upa, jaki bark oraz ko czyna górna musz by trzymane w cieple.

Fizykoterapia

W zakresie fizykoterapii mo na stosowa krioterapi .

Masa

W okresie ostrym nie wykonuje si masa u w obr biechorej ko czyny. Mo na masowa ko czyn symetrycznuzyskuj c wp yw konsensualny. W tym przypadku stosujemymasa klasyczny rozpoczynaj c od palców, a ko cz c nastawie ramiennym z wykorzystaniem wszystkich technik ma-sa u (je eli nie ma innych przeciwwskaza ).

Kinezyterapia

Je eli przyczyn rwy s zmiany dyskopatyczne i nie maprzeciwwskaza , mo na stosowa wyci gi.

279

OKRES PODOSTRY

Fizykoterapia

W zakresie fizykoterapii mo na stosowa : promienio-wanie podczerwone, galwanizacj , pr dy diadynamiczne, pr -dy interferencyjne, diatermi krótkofalow , diatermi mikro-falow ultrad wi ki, magnetoterapi , jontoforez , k piele lecz-nicze (solankowe, jodo-bromowe, siarczkowo-siarkowodoro-we), paloidoterapi (zawijania papk borowinow ).

Masa

UWAGA!

Podczas masa u chory powinien siedzie lub le zko czynami opartymi na poduszkach.

Poniewa konieczne jest utrzymanie ko czyny w cieple, wczasie masa u nie nale y niepotrzebnie ods ania adnej cz cicia a.

Je eli podczas wykonywania masa u ból si pot guje, nale ynatychmiast przerwa zabieg.

Podczas kilku pierwszych zabiegów masa ograniczamydo wykonywania ucisków w obr bie mi ni karku i obr czybarkowej po stronie chorej.

W miar poprawy stanu zdrowia zwi kszamy obszarobj ty masa em, wykonuj c uciski równie na ramieniu (wkierunku od stawu okciowego do stawu ramiennego). Mo e-my teraz do czy uciski punktowe rozlu niaj ce napi cia wobr bie ko czyny górnej (Rys.65,66).

280

Rys. 65

Rys. 66

281

Nast pnie próbujemy uzupe ni post powanie o delikat- wibracj i g askania (pocz tkowo tylko odsercowe, a pó -

niej w obydwu kierunkach). Mo e si okaza , e g askaniapot guj dolegliwo ci. W takim przypadku nale y jeszczepoczeka z ich wykonywaniem.

Po kolejnych kilku do kilkunastu zabiegach w obr biemi ni karku i obr czy barkowej mo emy próbowa do czydelikatne ugniatania pod ne. W obr bie przedramienia do -czamy uciski, wibracj i ewentualnie g askania. Masa wyko-nujemy w kierunku od stawu nadgarstkowego do stawu okcio-wego.

W dalszej kolejno ci do czamy: g askania, uciski iwibracj w obr bie d oni.

Stopniowo zaczynamy wykonywa ugniatania pod nena ramieniu, a nieco pó niej na przedramieniu i w obr bie

oni.

UWAGA!

Przy ka dym zabiegu obowi zuje tzw. kolejno seg-mentarna". Na przyk ad, gdy masa em obj ta jest ca a ko czy-na, opracowujemy w kolejno ci: mi nie karku i odcinekszyjny kr gos upa, obr cz barkow po stronie chorej, stawramienny, rami , staw okciowy, przedrami , staw promienio-wo-nadgarstkowy, ródr cze i palce. Jednocze nie zachowu-jemy w masa u kierunek dosercowy, a wi c np. rami masuje-my od stawu okciowego do stawu ramiennego.

Kinezyterapia

Na pocz tku okresu podostrego wprowadza si , bardzodelikatnie wykonywane, wiczenia bierne. Powinny one miecharakter ruchów rozlu nionych. Celem ich stosowania jest

282

zapobieganie powstaniu przykurczów i zesztywnie w obr bietkanek mi kkich i stawów.

W miar poprawy stanu zdrowia przechodzimy do wy-konywania delikatnych wicze czynnych. Pocz tkowo s towiczenia w odci eniu wykonywane w zakresie nie wywo u-cym bólu. Stopniowo przechodzimy do wicze wolnych

oraz wicze polegaj cych na wykonywaniu ruchów wahad o-wych.

OKRES PRZEWLEK Y

Fizykoterapia

Podobnie jak w okresie podostrym mo na stosowa :promieniowanie podczerwone, galwanizacj , pr dy diadyna-miczne, pr dy interferencyjne, diatermi krótkofalow , diater-mi mikrofalow , ultrad wi ki, magnetoterapi , jontoforez ,

piele lecznicze (solankowe, jodo-bromowe, siarczkowo-siarko wodorowe), paloidoterapi (zawijania papk borowino-

).

Masa

W dalszym ci gu wykonujemy zabieg w tzw. kolejno-ci segmentarnej". Masa em obejmujemy: odcinek szyjny

kr gos upa, mi nie karku i obr czy barkowej oraz ca ko -czyn górn . Stosujemy ju wszystkie techniki masa u kla-sycznego o dzia aniu rozlu niaj cym (g askania, rozcierania,ugniatanie pod ne, uciski jednoczesne, wibracj i delikatneroztrz sanie). Szczególn uwag zwróci nale y na dok adneopracowanie stawów, ci gien i pochewek ci gnistych zwykorzystaniem rozciera zarówno pod nych, jak i po-przecznych.

283

Zwracamy tak e uwag na opracowanie napi w obr -bie opatki. W tym celu poza ogólnym masa em grzbietustosujemy chwyt oko opatkowy oraz chwyt na mi sie nad-grzebieniowy, mi sie podgrzebieniowy i dolny k t opatki(techniki segmentarne). W pó niejszym okresie mo na, powykonaniu masa u grzbietu w pozycji le cej, przej doopracowania opatki w pozycji siedz cej stosuj c: chwyt oko-

opatkowy, chwyt na mi sie nadgrzebieniowy, mi siepodgrzebieniowy i dolny k t opatki oraz chwyt pod opatko-wy.

Kinezyterapia

Poza kontynuacj wicze z poprzedniego okresu wpro-wadza si ogólne wiczenia ko czyny, których celem jestwzmocnienie mi ni i zmniejszenie sztywno ci, szczególnie wobr bie obr czy barkowej w zakresie mi ni odwodz cychrami .

Poza wiczeniami wolnymi stopniowo wykorzystuje siwiczenia oporowe i rozci gaj ce.

284

IV. CHOROBY PRZEWODUPOKARMOWEGO

Dolegliwo ci ze strony przewodu pokarmowego zdarza- si dosy cz sto. Zarówno przy chorobach organicznych

jak i zaburzeniach czynno ciowych objawy s bardzozbli one. Dlatego te masa ysta nie mo e podejmowaleczenia, dopóki lekarz nie postawi w ciwej diagnozy.Istnieje bowiem ca y szereg przeciwwskaza , którychzbagatelizowanie, b brak rozpoznania, mo e doprowadzido przykrych konsekwencji.

U du ej ilo ci pacjentów b dziemy mieli do czynienia zprzypadkami po przebytych zabiegach chirurgicznych, w któ-rych zadaniem b dzie: zmi kczenie blizny, zlikwidowaniezrostów, poprawa lokalnego kr enia i usprawnienie mi nibrzucha.

W cz ci przypadków spotkamy si z zaburzeniamiwegetatywnymi, w których celem stosowania masa u b dzieodruchowe uregulowanie czynno ci wydzielniczej i napi ciacian cz ci przewodu pokarmowego.

W wi kszo ci przypadków wskazanych do masa u sto-suje si post powanie segmentarne, które dok adnie omówio-no w ksi ce Masa segmentarny", wyd. II, 1996 r.

285

1. CHOROBY DKA

1.1 NIE YT DKA(GASTRITIS)

ównymi przyczynami nie ytu dka s stres i nieod-powiednie od ywianie: posi ki zbyt s one, kwa ne, gor ce,ci kostrawne, zbyt szybko jedzone (z niedostatecznym prze-uwaniem). Mo e on równie towarzyszy dnie, gru licy,

cukrzycy, niedokrwisto ci, chorobom: serca, p uc, nerek czytroby.

Niektóre produkty ywno ciowe dzia aj dra ni co naon luzow dka. Inne, ci kostrawne pozostaj w o-dku przez d ugi czas i ulegaj fermentacji, prowadz c rów-

nie do podra nienia b ony luzowej. Podra niona b ona lu-zowa ulega przekrwieniu, co prowadzi do wzmo onego wy-dzielania luzu. Nadmiar luzu zatyka uj cia gruczo ów produ-kuj cych sok dkowy. Przewa nie najbardziej uszkodzone

gruczo y wpustu, wytwarzaj ce pepsyn i kwas solny.Niedobór kwasu solnego sprzyja wi kszej fermentacji, która zkolei pog bia podra nienie b ony luzowej. Ustala si dneko o" przyczyn i skutków.

Stosowane zabiegi

Najistotniejszym czynnikiem jest zmiana diety. Wska-zane s odpowiednie wiczenia i regularny tryb ycia.

286

Rys. 67. Rzut dka na cian przedni brzuchaWpust i od wierni/c s unieruchomione, natomiast wielko i po o-enie innych cz ci dka s zale ne od stanu jego wype nienia,

napi cia mi niówki i postawy cia a. Dodatkowo istniej ró niceosobnicze.

STAN OSTRY

Fizykoterapia

Stosuje si : ciep e, wilgotne lub suche ok ady na okolicdka (temp. 32 - 37° C), diatermi krótkofalow i magneto-

terapi .

Masa

Mo liwe jest post powanie segmentarne (patrz: Masasegmentarny", wyd. II, str. 160).

287

Wykonywanie masa u w tym okresie choroby wymagadoskona ej umiej tno ci i ego dawkowania i usuni cia wszyst-kich zmian odruchowych. Je eli masa ysta nie ma du egodo wiadczenia, lepiej nie wykonywa masa u.

Kinezyterapia

Nie stosuje si adnych wicze .

OKRES PRZEWLEK Y

Fizykoterapia

W nie ytach dka stosuje si : kuracje pitne, promie-niowanie nadfioletowe, diatermi któtkofalow , pr dy diady-namiczne, promieniowanie podczerwone, natryski deszczo-we, k piele kwasow glowe.

Masa

Wykonujemy masa segmentarny (patrz Masa seg-mentarny", wyd. II, str. 160).

W nie ytach dka z nadkwa no ci przed przyst pie-niem do usuwania zmian odruchowych w obr bie brzuchamusimy usun napi cia na grzbiecie w segmentach Th7-Th8przy kr gos upie oraz w segmentach Th4-Th5 na dolnym k cieopatki. Nieprzestrzeganie tej kolejno ci mo e spowodowazwi kszenie wydzielania soku dkowego.

W nie ytach dka z niedokwa no ci zaleca si wy-konywanie tylko i wy cznie rozciera skóry na przedniejcianie klatki piersiowej po stronie lewej w segmentach Th5-

Th9, do czasu wyrównania kwasowo ci.

288

Kinezyterapia

Zadaniem kinezyterapii jest poprawa kr enia wrotnegoi zmniejszenie przekrwienia dka.

W nie ycie dka z niedokwa no ci stosuje si :wiczenia ogólnousprawniaj ce prowadzone w formie

gimnastyki porannej,wiczenia czynne ko czyn dolnych i górnych prowa-

dzone pocz tkowo w pozycji le cej, w miar poprawystanu zdrowia w pozycji siedz cej, a nast pnie stoj cej,

wiczenia tu owia pocz wszy od wspomaganych ru-chów prostowania tu owia ze stopniowym zwi ksza-niem zakresów oraz p aszczyzn ruchu,

wiczenia t oczni brzucha po czone z wiczeniamioddechowymi (torem przeponowym) i z koordynowany-mi ruchami ko czyn.

UWAGA!

wicze tych nie wykonujemy w nie ycie dka znadkwa no ci .

Nie wykonuje si wicze mi ni przywodzicieli ud,gdy prowadz one do du ego przekrwienia dka.

W nie ycie dka z nadkwa no ci stosuje si marszew zró nicowanym tempie oraz chwyty i rzuty pi . Tempowicze jest uzale nione od mo liwo ci chorego.

289

1.2. CHOROBA WRZODOWA DKA(MORBUS ULCEROSUS VENTRICULI)

Wrzód umiejscawia si przewa nie w okolicy od wier-nika lub na krzywi nie mniejszej dka. Po zagojeniu siwrzodu tkanka bliznowata rozwijaj ca si w tym miejscu mo edoprowadzi do znacznego zniekszta cenia dka, a nawetdo niedro no ci od wiernika. Innym powik aniem mo e bykrwotok i przebicie wrzodu prowadz ce do zapalenia otrzew-nej. Dlatego nigdy nie wolno wykonywa zabiegów fizykal-nych bez uzyskania zlecenia od lekarza prowadz cego.

Pierwszymi objawami wrzodu s :ból w podbrzuszu pojawiaj cy si zazwyczaj bezpo re-

dnio po jedzeniu,wymioty po jedzeniu,dobry apetyt,wymioty krwawe.

W przypadku wyst pienia krwawych wymiotów nale ychorego natychmiast po na plecach z uniesion g ow itu owiem. Chorego nie wolno porusza przed przybyciemlekarza. W adnym wypadku nie wolno nic podawa doustnie!

Stosowane zabiegi

OKRES OSTRY

Wszelkie zabiegi fizjoterapeutyczne s bezwzgl dnieprzeciwwskazane.

290

OKRES REMISJI

Fizykoterapia

W po czeniu z uregulowanym i ci le okre lonym wy-ywieniem stosuje si kuracj pitn . Poza tym zaleca si :

promieniowanie podczerwone, pr dy sinusoidalne modulo-wane, jontoforez wapniow ogóln wg Wermela, pr dy inter-ferencyjne, diatermi krótkofalow , diatermi mikrofalowultrad wi ki, terapuls, laseroterapi , magnetoterapi .

Masa

Stosujemy post powanie segmentarne omówione wksi ce pt. Masa segmentarny", wyd. II, str. 160.

Kinezyterapia

Wykonuje si :wiczenia ko czyn górnych i dolnych,wiczenia oddychania przeponowego,wiczenia tu owia pocz wszy od wicze izometrycznych

mi ni brzucha, grzbietu i obr czy biodrowej ze stopniowymprzej ciem do wicze czynnych tu owia i wicze koordyna-cyjnych w pozycji siedz cej, a nast pnie stoj cej,

wiczenia rozlu niaj ce mi nie dolnego odcinka klatkipiersiowej.

UWAGA!

Przeciwwskazane s biegi i wszelkiego rodzaju skoki, awysi ek musi by dawkowany bardzo ostro nie.

291

1.3. ZABURZENIA NAPI CIA CIAN DKA

Przewa nie mamy do czynienia z zaburzeniami ocharakterze wegetatywnym. Jednak zawsze przed podj -ciem leczenia musimy upewni si , e nie ma zmian orga-nicznych, które wywo ywa yby ten stan ub by y przeciw-wskazaniem do wykonywania masa u.

W zaburzeniach napi cia cian dka rzadko stosujesi post powanie rehabilitacyjne, jednak stosowanie odpowie-dniego masa u mo e w krótkim czasie doprowadzi do wy-równania tonusu.

Mo emy mie do czynienia z dwoma ró nymi stanami:1. podwy szone napi cie,2. obni one napi cie.

Obydwa te stany zaburzaj prac dka, a przedewszystkim procesy wydzielnicze wp ywaj ce na trawienie.Mog równie wywo ywa objawy uogólnione w postaci:zawrotów g owy, dolegliwo ci sercowych, bólów g owy, nud-no ci, s abo ci, a nawet dr enia nóg, uczucia rozd cia",trudno ci w wykonaniu g bokiego wdechu itp.

1.3.1. PODWY SZONE NAPI CIE CIAN DKA

Masa

Do masa u mo emy przyst pi najwcze niej po up ywiedwóch godzin od spo ycia posi ku przez pacjenta.

292

W masa u mo emy wyró ni dwa sposoby post powa-nia: segmentarne i klasyczne.

W post powaniu segmentarnym wykonujemy masaomówiony w ksi ce pt. Masa segmentamy", wyd. II, str.160.

W post powaniu klasycznym rozpoczynamy od wyko-nania rozlu niaj cego masa u grzbietu i kr gos upa, szczegól-nie odcinka szyjnego i piersiowego (patrz Masa klasyczny",wyd.II, str. 289 do 336). Nale y wychwyci i usun ewentu-alne napi cia po lewej stronie kr gos upa.

Nast pnie polecamy pacjentowi, aby u si na ple-cach. W celu rozlu nienia pow ok brzusznych masa wykonu-jemy przy ko czynach zgi tych w stawach biodrowych i kola-nowych tak, aby udo tworzy o z pod em k t 30-60°. Podkolana podk adamy wa ek. W takim u eniu kolejno wykonu-jemy:

Rys. 68

293

Rys. 69

1. G askanie brzuchaaskanie wykonujemy pocz tkowo czterema palcami, w mia- jak zataczane ko a s odpowiednio du e, g askanie wykonu-

jemy ca d oni . Rozpoczynamy na p pku. G aszcz c wokópka, zataczamy coraz wi ksze ko a i ko czymy po doj ciu

do prawego talerza biodrowego (Rys.68).askanie powtarzamy minimum pi razy.

2. G askanie okolicy dkaW sposób pokazany na rysunku 69 ca d oni lub czteremapalcami jednej r ki wykonujemy g askanie od wyrostka mie-czykowatego mostka ukiem do p pka.

askanie powtarzamy minimum pi razy.

294

Rys. 70

3. Rozcieranie spiralne okolicy dkaWzd linii pokazanej na rysunku 69 czterema palcami wyko-nujemy rozcieranie spiralne (klasyczne), posuwaj c si odwyrostka mieczykowatego mostka ukiem do p pka.

4. Rozcieranie koliste okolicy dkaWzd linii pokazanej na rysunku 69 czterema palcami wyko-nujemy rozcieranie spiralne (segmentame), posuwaj c si odwyrostka mieczykowatego mostka ukiem do p pka.

5. Uciski punktoweCzterema palcami ustawionymi pionowo (w punktach zazna-czonych na rysunku 70) wykonujemy uciski. Kolejno uci-sków jest zaznaczona na rysunku 70.

295

Technika wykonania ucisku. Ustawiamy palce wmiejscu ucisku. W chwili kiedy pacjent wykonuje wydech ibrzuch si obni a, uciskamy z obci eniem oko o 0.5 kg.Kiedy pacjent wykonuje wdech i brzuch si unosi, niepozwalamy, aby nasza r ka unios a si wraz z nim. Abyutrzyma r na tej samej wysoko ci, musimy wi cnieznacznie zwi kszy nacisk. Gdy pacjent ponownie wyko-nuje wydech, zag biamy si wraz z brzuchem, a przy kolej-nym wdechu znów nie pozwalamy, aby nasza r ka si unios a.W chwili kiedy poczujemy twardy opór", nie zwi kszamy junacisku, natomiast wykonujemy rozcieranie koliste w miejscunajpierw w jedn , a potem w drug stron . Ca operacji(ucisk z rozcieraniem w jednym punkcie) trwa 30 do 60sekund. Po tym czasie bardzo delikatnie zwalniamy ucisk iprzenosimy r w miejsce kolejnego ucisku.

UWAGA!

W przypadku gdy ucisk w jakim punkcie jest dla pacjentabolesny, nale y ten punkt omin .

6. Rozcieranie spiralne okolicy dkaWzd linii pokazanej na rysunku 69 czterema palcami wyko-nujemy rozcieranie spiralne (klasyczne), posuwaj c si odwyrostka mieczykowatego mostka ukiem do p pka.

7. Rozcieranie koliste okolicy dkaWzd linii pokazanej na rysunku 69 czterema palcami wyko-nujemy rozcieranie spiralne (segmentame), posuwaj c si odwyrostka mieczykowatego mostka ukiem do p pka.

296

8. Roztrz sanie okolicy dkaasko u on r , tak aby p pek znajdowa si na

wysoko ci stawu ródr czno-paliczkowego kciuka, a palceby y skierowane do g owy, wykonujemy bardzo delikatne, leczrytmiczne roztrz sanie.

9. G askanie brzuchaaskanie wykonujemy pocz tkowo czterema palcami, w miar

jak zataczane ko a s odpowiednio du e, g askanie wykonu-ejmy ca d oni . Rozpoczynamy na p pku. G aszcz c wokó

pka, zataczamy coraz wi ksze ko a i ko czymy po doj ciudo prawego talerza biodrowego (Rys.68).

UWAGA!

Wszystkie techniki wykonujemy bardzo wolno i p yn-nie.

1.3.1. OBNI ONE NAPI CIE CIAN DKA

Masa

Do masa u mo emy przyst pi najwcze niej dwie go-dziny po spo yciu posi ku przez pacjenta.

W masa u wyró niamy dwa sposoby post powania:segmentarne i klasyczne.

W post powaniu segmentarnym wykonujemy masaomówiony w ksi ce pt. Masa segmentarny", wyd. II, str.160.

W post powaniu klasycznym rozpoczynamy od wyko-nania rozlu niaj cego masa u grzbietu i kr gos upa, szczegól-

297

Rys. 71

Rys. 72

298

nie odcinka szyjnego i piersiowego (patrz Masa klasyczny",wyd. II, str. 289 do 336). Nale y wychwyci i usun ewentu-alne napi cia po lewej stronie kr gos upa.

Nast pnie polecamy pacjentowi, aby u si na ple-cach. W celu rozlu nienia pow ok brzusznych masa wykonu-jemy przy ko czynach zgi tych w stawach biodrowych i kola-nowych tak, aby udo tworzy o z pod em k t 30-60°. Podkolana podk adamy wa ek.

W takim u eniu wykonujemy:

1. Energiczne rozcieranie czterema lub o mioma palcamiobszaru zaznaczonego na rysunku 71 na bia o. Rozcieraniawykonujemy w kierunku od linii bia ej do linii pachowej postronie lewej.

2. Wibracj pionowa gaj ca') - pionowo ustawion r wkolejnych punktach zaznaczonych na rysunku 72.

2. CHOROBY DWUNASTNICY I JELIT

2.1. ZAPARCIE NAWYKOWE(OBSTIPATIO HABITUALIS)

Zaburzenia przechodzenia tre ci pokarmowej dotycznajcz ciej jelita grubego. Nale y pami ta , e opró nienienormalne jest mo liwe jedynie wtedy, gdy wszystkie odcinkiprzewodu pokarmowego s zdrowe i funkcjonuj prawid owo.

Pokarm opuszcza dek w 2 do 4 godzin po jegospo yciu. Po up ywie oko o 5 godzin zaczyna przechodzi zjelita cienkiego do jelita grubego, a w 15 do 20 godzin pó niejnie wch oni te resztki wydalane s przez odbytnic . Rozd cie

299

Rys. 73. Rzut okr nicy na cian przedni brzucha oraznajcz ciej spotykane warianty po enia a. po enieprawidowe; b. po enie w ykowate; c. po enie w ksztacie litery U ";d. po enie w kszta cie litery V ". Dodatkowo po enie okr nicypoprzecznej zale y od stanu wypenienia oraz postawy cia a.

odbytnicy ka em wywo uje potrzeb wypró nienia, do któregodochodzi wskutek rozlu nienia mi nia zwieracza odbytu orazmi ni g adkich esicy i odbytnicy. Dodatkowo skurcz mi nibrzusznych i dna miednicy wspomaga proces opró nienia.

Najcz stszymi przyczynami zapar s :

1. Os abienie mi ni ciany jamy brzusznej.Os abienie takie mo e by spowodowane: oty ci ,

niedorozwojem, siedz cym trybem ycia, ci , wyniszczaj - chorob , operacj w obr bie brzucha lub brakiem odpowie-

dnich wicze .

300

2. B dy dietetyczne.Pokarm, który po strawieniu i wch oni ciu substancji

od ywczych pozostawia zbyt ma o resztek, nie spowodujeniezb dnego do wypró nienia rozd cia jelita grubego.

Pokarm, który pozostawia resztki dra ni ce jelito, mo edoprowadzi do jego skurczu i w konsekwencji do zaparcia.

Przyczyn zapar mo e by równie pokarm zawieraj -cy ma o p ynów. Tre jelita grubego jest zbyt sucha, cozaburza ruchy perystaltyczne.

3. Sta e u ywanie rodków przeczyszczaj cych.Zbyt cz sto u ywane rodki przeczyszczaj ce dra ni

mi niówk ciany jelita i zako czenia nerwów sympatycz-nych sprawiaj c, e jelito staje si niewra liwe i nie mo epracowa normalnie bez tego typu dodatkowych bod ców.

4. Nawyk nieregularnego oddawania stolca.Pobudzenie oddawania stolca jest wywo ane rozci gni -

ciem odbytnicy. W przypadku cz stego hamowania oddawa-nia stolca mo e doj do wyga ni cia tego pobudzenia.

5. Uszkodzenie przewodu pokarmowego lub innych narz dówzwi zanych z trawieniem.

Chodzi tu g ównie o uszkodzenia wp ywaj ce na wy-dzielanie soków trawiennych lub ruchy jelit (np.: zapalenie

ony luzowej dka, zapalenie b ony luzowej jelit, choro-by przebiegaj ce z wysok gor czk , uszkodzenia w troby,zatrucia itp.).

6. Zastój tre ci jelitowej.Zastój mo e by efektem ca kowitego lub cz ciowego

zamkni cia wiat a jelita. Niedro no mo e by spowodowa-

301

na np.: zagi ciem jelita, zrostami pomi dzy p tlami jelit,guzem w obr bie wiat a jelita.

7. Zaburzenia nerwowe organiczne lub czynno ciowe.Zaburzenia organiczne przewa nie wywo ane s uraza-

mi lub chorobami o rodkowego uk adu nerwowego. Zaburze-nia czynno ciowe wyst puj najcz ciej w przebiegu nerwic,neurastenii lub histerii.

Stosowane zabiegi

Leczenie zaparcia zale ne jest od przyczyny, która gowywo uje. Jest to przede wszystkim leczenie internistycznelub chirurgiczne. Fizjoterapi stosuje si jako leczenie pomoc-nicze i przede wszystkim w zaburzeniach wegetatywnych.

W praktyce mo emy spotka si z zaparciami typuspastycznego lub wiotkiego.

2.1.1. ZAPARCIE TYPU SPASTYCZNEGO

Fizykoterapia

Stosuje si : promieniowanie podczerwone, k piel czte-rokomorow galwaniczn , jontoforez ogóln wapniow wgWermela, pr dy diadynamiczne, elektrostymulacj pr demimpulsowym ma ej cz stotliwo ci, pr dy interferencyjne, dia-termi krótkofalow , ultrad wi ki, natrysk deszczowy (temp.34-42°C), natrysk biczowy (temp. 3 8-42°C), nasiadówki (temp.36-46°C), g bokie p ukanie jelit podwodne, k piele aroma-tyczne i igliwiowe, kuracj pitn .

302

Masa


Masa segmentarny wykonujemy w sposób omówionyw ksi ce pt. Masa segmentarny", wyd. II, str. 164.

Po masa u grzbietu i miednicy przyst pujemy do opra-cowania okr nicy w kolejno ci:

zst pnica w kierunku do esicy,poprzecznica w kierunku do zst pnicy,wst pnica w kierunku do poprzecznicy.

Przy opracowaniu stosujemy: g askania, agodne rozcie-rania, agodn wibracj oraz, je li nie ma przeciwwskaza ,wstrz sanie miednicy.

W masa u klasycznym nale y uwzgl dni dwie fazy:faza I - rozlu niaj cy masa narz dów jamy brzusznej, fazaII - przepychanie mas ka owych".

Masa narz dów jamy brzusznej

a s k a n i a

1. G askanie okolicy dka (Rys.74)W sposób pokazany na rysunku, czterema palcami jednej r kiwykonujemy g askanie od wyrostka mieczykowatego mostkaukiem do p pka.

2. G askanie okolicy w troby (Rvs.75)W sposób pokazany na rysunku, czterema palcami jednej r ki

303

aszczemy od wyrostka mieczykowatego mostka, wzduku eber do prawej linii pachowej.

3. G askanie brzucha I (Rys.76,77)Rozpoczynamy czterema palcami. G aszcz c wokó p pka,zataczamy coraz wi ksze ko a i ko czymy po doj ciu doprawego talerza biodrowego. Teraz ca d oni g aszczemy doprawego uku ebrowego. Skr camy d oni i g aszczemy domomentu, kiedy palce masa ysty dojd do lewego uku ebro-wego. Traktuj c czubki palców jak rodek obrotu, wykonuje-my skr t r tak, e nasada d oni przesunie si z prawegopod ebrza do lewego talerza biodrowego. Nast pnie wykonu-

c delikatny ucisk palcami, przesuwamy jednocze nie r ,wsuwaj c koniuszki palców pod ebra. Nast pnie przesuwa-my d , g aszcz c palcami od lewego uku ebrowego dolewego talerza biodrowego.

4. G askanie brzucha II (Rys.76,78)Podobnie jak przy poprzednim g askaniu rozpoczynamy czte-rema palcami, wykonuj c okr ne ruchy o coraz wi kszympromieniu. Po doj ciu do prawego talerza biodrowego zatrzy-mujemy si i, pozostawiaj c palce przy prawym talerzu biodro-wym, uk adamy ca d nasad w kierunku lewego talerzabiodrowego. G aszczemy teraz ca d oni do chwili doj cianasad d oni do lewego talerza biodrowego. Traktuj c nasad

oni jako rodek obrotu, przekr camy d g aszcz c tkankizgodnie z ruchem wskazówek zegara do momentu, kiedy palceznajd si w okolicy lewego pod ebrza. Delikatnie uciskaj cpalcami, wsuwamy koniuszki palców pod ebra. Nast pnie

aszczemy ca d oni od lewego uku ebrowego do lewegotalerza biodrowego.

304

Rys. 74Rys. 75

305

5. G askanie wzd okr nicy (Rys.79) askaniewykonujemy rozpoczynaj c od prawego talerza biodrowego.Posuwaj c si wzd wst pnicy, po doj ciu do prawego ukuebrowego przestawiamy d na poprzecznic , traktuj c palce

jako rodek obrotu. G aszcz c dalej, ci gniemy palce popoprzecznicy, a nast pnie zst pnicy do lewego talerzabiodrowego.

6. G askanie ca ymi d mi naprzemienne ( kierownica")(Rys.80)Lew r wykonujemy g askanie po ca ym brzuchu w kierun-ku zgodnym z ruchem wskazówek zegara. Praw r równiewykonujemy g askania w tym samym kierunku, jednak znaj-duje si ona po przeciwnej stronie zataczanego ko a w stosun-ku do r ki lewej. W chwili krzy owania si r k odrywamy namoment r praw i przepuszczamy r lew , po czym

adziemy praw r i wykonujemy g askanie dalej. Ruchyk przypominaj czynno ci wykonywane przez kierowc przy

ostrym skr cie kierownic w praw stron .

7. G askanie obur cz po okr nicy (Rys.81)ce masa ysty u one s poprzecznie do wst pnicy, jedna

obok drugiej. W tym u eniu wykonujemy g askanie, docho-dz c do prawego pod ebrza. Nie odrywaj c r k, zmieniamykierunek g askania i posuwamy si w kierunku zst pnicy. Przytym u eniu r k opracowany zostaje obszar zawarty pomi -dzy ebrami a p pkiem. Po doj ciu do zst pnicy zmieniamykierunek g askania i posuwamy si teraz w dó w kierunkutalerza biodrowego.

8. G askanie paliczkoweGrzbietow stron zgi tych i rozlu nionych palców g aszcze-my od prawego talerza biodrowego po okr nicy do lewegotalerza biodrowego.306

Rys. 76Rys. 77

Rys. 78

Rys. 79

308

Rys. 80Rys. 81

309

R o z c i e r a n i a

1. Rozcieranie okolicy dkaW pa mie opisanym przy g askaniu okolicy dka wykonu-jemy rozcieranie czterema palcami.

2. Rozcieranie okolicy w trobyW pa mie opisanym przy g askaniu okolicy w troby wykonu-jemy rozcieranie czterema palcami.

3. Chwyt na w trobUk adamy d jak na rys. 82. Palec wskazuj cy znajduje si nauku ebrowym. W chwili kiedy pacjent wykonuje wydech,zwi kszaj c nieco nacisk przesuwamy r o oko o pi ciu cmw kierunku linii pachowej. Kiedy pacjent wykonuje wdech,zmniejszaj c nacisk cofamy nieznacznie r . Tak post puj cdochodzimy do prawej linii pachowej.

4. Rozcieranie po okr nicyRozpoczynamy czterema palcami. G aszcz c wokó p pka,zataczamy coraz wi ksze ko a i ko czymy po doj ciu doprawego talerza biodrowego (Rys.76). Teraz do czamy drug

. Podk adamy j pod pierwsz (Rys. 83) i rozcieraj c dwo-ma r kami naprzemiennie, opracowujemy okr nic .

5. Rozcieranie ca ymi d mi naprzemiennie ( kierownica")Lew r wykonujemy rozcierania po ca ym brzuchu wkierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara. Praw rrównie wykonujemy rozcierania w tym samym kierunku,jednak znajduje si ona po przeciwnej stronie zataczanego ko aw stosunku do r ki lewej (Rys.84).

Rys. 82Rys. 83

311

Rys. 84

Rys. 85

312

W chwili krzy owania si r k odrywamy na moment praw i przepuszczamy r lew , po czym k adziemy

praw r i wykonujemy rozcieranie dalej. Ruchy r k (pozaruchem rozcierania) przypominaj czynno ci wykonywaneprzez kierowc przy ostrym skr cie kierownic w praw stro-

.

6. Rozcieranie grzebyczkowe" naprzemienne ( kierownica")Sposób wykonania tego chwytu jest taki sam jak poprzednie-go. Ró nica polega na tym, e zamiast ca ymi d mi rozcie-ranie wykonujemy r kami zwini tymi w pi ci.

U c i s k i

1. Uciski kciukami w okolicy zagi cia ledzionowego (Rys.85)Uk adamy kciuki na zagi ciu ledzionowym jelita grubego i nazmian (raz jednym, raz drugim kciukiem) wykonujemy uci-ski.

2. Uciski pionowo ustawionymi rekami (Rys. 86) kamiustawionymi jak na rysunku wykonujemy uciski dwoma

kami jednocze nie. Pocz tkowo uciskamy po wst pnicy domomentu, kiedy jedna z r k znajdzie si przy uku ebro-wym. Nast pnie nie zmieniaj c u enia r k uciskamy, posu-waj c si stopniowo w kierunku zst pnicy. Po doj ciu dozst pnicy, w dalszym ci gu nie zmieniaj c u enia r k, uci-skamy posuwaj c si do lewego talerza biodrowego.

3. Uciski k bamiTechnika wykonania tego chwytu jest taka sama jak poprze-dniego. Ró nica polega na tym, e zamiast pionowo ustawio-nymi palcami uciski wykonujemy k bami.

313

4.Uciski czterema palcamiW kolejno ci punktów i w kierunkach zaznaczonych na rys.87wykonujemy uciski zsynchronizowane z oddechem pacjenta.W momencie wydechu wykonujemy ucisk, a w momenciewdechu zwalniamy ucisk.

5. Uciski o mioma palcamiW sposób identyczny jak przy uciskach czterema palcamiwykonujemy uciski w dwóch punktach jednocze nie, cz cuciski punktów 1 i 3, 2 i 4 oraz 2 i 5.

5. Uciski punktoweCzterema palcami ustawionymi pionowo (w punktach zazna-czonych na rysunku 88) wykonujemy uciski.

Technika wykonania ucisku jest omówiona na stronie296.

a g o d n a w i b r a c j a

oni po on p asko wykonujemy delikatn wibra-cj . Rozpoczynamy od prawego talerza biodrowego. Opraco-wuj c okr nic , dochodzimy do lewego talerza biodrowego.

R o z t r z s a n i e

Stosuj c technik roztrz sania opracowujemy najpierwzst pnic , potem poprzecznic i zst pnic , a nast pnie wst p-nic , poprzecznic i zst pnic .

Je eli nie ma przeciwwskaza , mo na wykona wstrz -sanie miednicy w pozycji le cej.

314

Rys. 86Rys. 87

315

Rys. 88

Rys. 89

316

Faza II - Przepychanie mas ka owych

Przepychanie mas ka owych polega na wykonywaniuspecyficznego rozcierania (Rys.89). R u on jak na ry-sunku wykonujemy g boki ruch zagarniania palcami. W ko-lejno ci opracowujemy:

ko cowy odcinek zst pnicy,doln 1/3 zst pnicy,dolne 2/3 zst pnicy,ca zst pnic ,lew 1/3 poprzecznicy i zst pnic ,lewe 2/3 poprzecznicy i zst pnic ,ca poprzecznic i zst pnic ,górn 1/3 wst pnicy, poprzecznic i zst pnic ,górne 2/3 wst pnicy, poprzecznic i zst pnic ,ca wst pnic , poprzecznic i zst pnic .

Opracowanie powtarzamy kilka, a nawet kilkana cie razy.

Kinezyterapia

ównym zadaniem jest rozlu nienie pow ok brzusznychi mi ni miednicy przez:

wiczenia oddychania dolno ebrowego z lekk wibracjmi ni brzucha w czasie wdechu,

roztrz sania mi ni brzucha i miednicy.Nale y nauczy pacjenta umiej tno ci rozlu niania mi -

ni w ró nych pozycjach (le enie, siedzenie, kl czenie itp.).

317

2.1.2. ZAPARCIE TYPU WIOTKIEGO

Fizykoterapia

Zabiegi stosuje si w celu uzyskania bezpo redniegowp ywu na motoryk jelita grubego poprzez pobudzenie mi -niówki g adkiej do rytmicznych skurczów. Podstawowym

zabiegiem jest elektrostymulacja pr dem impulsowym ma ejcz stotliwo ci wg Knauth lub Miki i Ku my. Dodatkowostosuje si : pr dy interferencyjne, natryski na brzuch o tempe-raturze zmiennej (deszczowy, wachlarzowy), masa e podwod-ne, ch odne k piele nasiadowe, zimne k piele nóg, g bokiepodwodne p ukanie jelit.

Masa


Masa segmentarny wykonujemy w sposób omówionyw ksi ce pt. Masa segmentarny", wyd. II, str. 164.

Po masa u grzbietu i miednicy przyst pujemy do opra-cowania okr nicy w kolejno ci:

zst pnica w kierunku do esicy,poprzecznica w kierunku do zst pnicy,wst pnica w kierunku do poprzecznicy.

Przy opracowaniu stosujemy: g bokie g askania, roz-cierania, g bokie ugniatania mi ni brzucha, siln wibracjoraz wa kowanie.

318

W masa u klasycznym nale y uwzgl dni trzy fazy:faza I - wyrównanie tonusu mi niowego (przygotowawcza),faza II - przepychanie mas ka owych", faza III - energicznymasa zwi kszaj cy napi cie mi niówki cian narz dówwewn trznych jamy brzusznej.

Faza I - wyrównanie tonusu mi niowego

a s k a n i a

1. G askanie brzucha I (Rys.76,77)Rozpoczynamy czterema palcami. G aszcz c wokó p pka,zataczamy coraz wi ksze ko a i ko czymy po doj ciu doprawego talerza biodrowego. Teraz ca d oni g aszczemy doprawego uku ebrowego. Skr camy d oni i g aszczemy domomentu, kiedy palce masa ysty dojd do lewego uku ebro-wego. Traktuj c czubki palców jak rodek obrotu, wykonuje-my skr t r tak, e nasada d oni przesunie si z prawegopod ebrza do lewego talerza biodrowego. Nast pnie wykonu-

c delikatny ucisk palcami, przesuwamy jednocze nie r ,wsuwaj c koniuszki palców pod ebra. Nast pnie przesuwa-my d , g aszcz c palcami od lewego uku ebrowego dolewego talerza biodrowego.

2. G askanie brzucha II (Rys.76,78)Podobnie jak przy poprzednim g askaniu rozpoczynamy czte-rema palcami, wykonuj c okr ne ruchy o coraz wi kszympromieniu. Po doj ciu do prawego talerza biodrowego zatrzy-mujemy si i, pozostawiaj c palce przy prawym talerzu biodro-wym, uk adamy ca d nasad w kierunku lewego talerzabiodrowego. G aszczemy teraz ca d oni do chwili doj cianasad d oni do lewego talerza biodrowego. Traktuj c nasad

319

oni jako rodek obrotu, przekr camy d g aszcz c tkankizgodnie z ruchem wskazówek zegara do momentu, kiedy palceznajd si w okolicy lewego pod ebrza. Delikatnie uciskaj cpalcami, wsuwamy koniuszki palców pod ebra. Nast pnie

aszczemy ca d oni od lewego uku ebrowego do lewegotalerza biodrowego.

3. G askanie wzd okre nicy (Rys.79)askanie wykonujemy rozpoczynaj c od prawego talerza

biodrowego. Posuwaj c si wzd wst pnicy, po doj ciu doprawego uku ebrowego przestawiamy d na poprzecznic ,traktuj c palce jako rodek obrotu. G aszcz c dalej, ci gniemypalce po poprzecznicy, a nast pnie zst pnicy do lewego talerzabiodrowego.

4. G askanie ca ymi d mi naprzemienne ( kierownica")(Rys.80)Lew r wykonujemy g askanie po ca ym brzuchu w kierun-ku zgodnym z ruchem wskazówek zegara. Praw r równiewykonujemy g askania w tym samym kierunku, jednak znaj-duje si ona po przeciwnej stronie zataczanego ko a w stosun-ku do r ki lewej. W chwili krzy owania si r k odrywamy namoment r praw i przepuszczamy r lew , po czym

adziemy praw r i wykonujemy g askanie dalej. Ruchyk przypominaj czynno ci wykonywane przez kierowc przy

ostrym skr cie kierownic w praw stron .

Faza II - przepychanie mas ka owych"

Przepychanie mas ka owych polega na wykonywaniuspecyficznego rozcierania (Rys.89). R u on jak na ry-sunku wykonujemy g boki ruch zagarniania palcami. W ko-lejno ci opracowujemy:

320

ko cowy odcinek zst pnicy,doln 1/3 zst pnicy,dolne 2/3 zst pnicy,ca zst pnic ,lew 1/3 poprzecznicy i zst pnic ,lewe 2/3 poprzecznicy i zst pnic ,ca poprzecznic i zst pnic ,górn 1/3 wst pnicy, poprzecznic i zst pnic ,górne 2/3 wst pnicy, poprzecznic i zst pnic ,ca wst pnic , poprzecznic i zst pnic .

Opracowanie powtarzamy kilka, a nawet kilkana cie razy.

Faza III - energiczny masa zwi kszaj cy napi ciemi niówki cian narz dów wewn trznych jamy brzusz-nej

R o z c i e r a n i a

1. Rozcieranie po okr nicyRozpoczynamy czterema palcami. G aszcz c wokó p pka,zataczamy coraz wi ksze ko a i ko czymy po doj ciu doprawego talerza biodrowego (Rys.76). Teraz do czamy drug

. Podk adamy j pod pierwsz (Rys. 83) i rozcieraj c dwo-ma r kami naprzemiennie, opracowujemy okr nic .

2. Rozcieranie ca ymi d mi naprzemiennie ( kierownica")Lew r wykonujemy rozcierania po ca ym brzuchu wkierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara. Praw rrównie wykonujemy rozcierania w tym samym kierunku,jednak znaj duj e si ona po przeciwnej stronie zataczanego ko aw stosunku do r ki lewej (Rys.84). W chwili krzy owania si

k odrywamy na moment r praw i przepuszczamy r

321

lew , po czym k adziemy praw r i wykonujemy rozciera-nie dalej. Ruchy r k (poza ruchem rozcierania) przypominajczynno ci wykonywane przez kierowc przy ostrym skr ciekierownic w praw stron .

3. Rozcieranie grzebyczkowe" naprzemienne ( kierownica"')Sposób wykonania tego chwytu jest taki sam jak poprzedniego. Ró nica polega na tym, e zamiast ca ymi d mi rozcieranie wykonujemy r kami zwini tymi w pi ci.

U g n i a t a n i a

Wykonujemy ugniatania z opracowania pow ok brzu-sznych (patrz Masa klasyczny", wyd.II, str. 365).4. Ugniatanie po okre nicy

5. Ugniatanie w kszta cie litery V"

6. Ugniatanie ma e X"

7. Ugniatanie du e X"

8. Ugniatanie krzy owe

9. Ugniatanie pod ne

U c i s k i

10. Uciski pionowo ustawionymi rekami (Rys. 86)kami ustawionymi jak na rysunku wykonujemy uciski dwo-

ma r kami jednocze nie. Pocz tkowo uciskamy po wst pnicydo momentu, kiedy jedna z r k znajdzie si przy uku ebro-

322

wym. Nast pnie nie zmieniaj c u enia r k uciskamy, posu-waj c si stopniowo w kierunku zst pnicy. Po doj ciu dozst pnicy, w dalszym ci gu nie zmieniaj c u enia r k, uci-skamy posuwaj c si do lewego talerza biodrowego.

11. Uciski k bamiTechnika wykonania tego chwytu jest taka sama jak poprze-dniego. Ró nica polega na tym, e zamiast pionowo ustawio-nymi palcami uciski wykonujemy k bami.

E n e r g i c z n a w i b r a c j a

oni po on p asko wykonujemy energiczn wibra-cj pionow . Rozpoczynamy od prawego talerza biodrowego.Opracowuj c okr nic dochodzimy do lewego talerza bio-drowego.

R o z t r z s a n i e

Roztrz sanie wykonujemy jedn lub dwoma r kamionymi na brzuchu pacjenta.

Kinezyterapia

W zale no ci od wieku i stanu zdrowia pacjenta wicze-nia prowadzi si ze stopniowo wzrastaj cymi tempem i nat -eniem. Wykonuje si :wiczenia czynne wzmacniaj ce mi nie brzucha i miednicy,wiczenia prawid owego wdechu i wydechu,wiczenia napinania mi ni miednicy i zwieraczy odbytu,wiczenia anty grawitacyjne mi ni prostowników grzbietu i

po ladków,wiczenia sportowe: marsze, biegi, skoki, p ywanie itp.

323

2.2. INNE CHOROBY DWUNASTNICY I JELIT

Podobnie jak w chorobach dka masa jest metodwspomagaj . Wi kszo tych dolegliwo ci daje stany wzmo-onego lub obni onego napi cia mi niowego w segmentach

Th7-S3 i prawie zawsze istnieje wspó dzia anie odcinka C4.Stosuje si tylko post powanie segmentarne. Ma ono na

celu zlikwidowanie dolegliwo ci i usuni cie zmian odrucho-wych, utrzymuj cych si po ust pieniu stanu ostrego. Pierwszeoznaki poprawy wyst puj ju po 4-7 zabiegach. Je eli po 10zabiegach nie stwierdzono poprawy, zaleca si masa segmen-tów szyjnych i g owy.

Wskazania, przeciwwskazania oraz sposób post powa-nia segmentarnego omówione s w ksi ce pt. Masa segmen-tarny", wyd. II, str. 164.

324

3. CHOROBY W TROBY, DRÓGCIOWYCH

I P CHERZYKA CIOWEGO

ównym wskazaniem s cz ste zaburzenia ruchoweprzewodów ciowych. Do normalizacji tych zaburze do-chodzi wy cznie w przypadkach, kiedy nie nast pi y nieod-wracalne zmiany organiczne.

Stosuje si tylko post powanie segmentarne. Masa ,powoduj c lepsze ukrwienie w troby i p cherzyka ciowe-go, doskonale leczy przewlek e stany zapalne. Powi zaniatrzewno-trzewne wymagaj uwzgl dnienia w toku leczeniazaburze w funkcjonowaniu wszystkich narz dów jamy brzusznej,a szczególnie dka i jelit.

Wskazania, przeciwwskazania oraz sposób post powa-nia segmentarnego omówione s w ksi ce pt. Masa segmen-tarny", wyd. II, str. 167.

325

V. CHOROBY UK ADU

MOCZOWEGO

1. KAMICA NERKOWA(NEPHROLITHIASIS)

W przebiegu choroby dochodzi do tworzenia si wmiedniczkach nerkowych lub w samym mi szu nerkowymtwardych z ogów, zwanych kamieniami. Z ogi te powstaj zsubstancji, które normalnie s w moczu ca kowicie rozpu-szczone. Z miedniczek mog si one przesuwa do moczowo-dów i do p cherza moczowego.

Sk onno do tworzenia si kamieni moczowych jest wniektórych przypadkach uwarunkowana dziedzicznie.

Czynnikami sprzyjaj cymi wytwarzaniu kamieni mo-czowych s :

zaka enia dróg moczowych,zastój moczu,wysokie st enie w moczu substancji kamicorodnych,nadmierne wydalanie jonów fosforanowych, wapniowych i

kwasu moczowego.Przypuszcza si , e wa rol odgrywa brak w moczu

lub zaburzenie równowagi tzw. koloidów ochronnych, prze-ciwdzia aj cych wykrystalizowaniu si cia tworz cych z ogi.

326

W praktyce najcz ciej spotyka si kamienie z one zeszczawianów, fosforanów i moczanów. Rzadziej wyst pujkamienie cystynowe, ksantynowe, w glowo-wapniowe czymagnezowe.

Objawy kliniczne mog by ró ne. S one zale ne przedewszystkim od wielko ci i umiejscowienia z ogów. Drobnekamienie, czyli tzw. piasek, mog przesuwa si przez drogimoczowe. Du e kamienie zalegaj w miedniczkach nerko-wych i cz sto przez wiele lat nie daj adnych dolegliwo cipoza okresowymi niewielkimi pobolewaniami w okolicy l -

wiowej. Je eli jednak kamie jest na tyle du y, e mo ewsun si do moczowodu, ale nie mo e przej przez cajego d ugo , to dochodzi do skurczów moczowodu objawia-

cych si niezwykle silnymi bólami (tzw. kolka nerkowa lubmoczowodowa). Bóle te umiejscawiaj si w okolicy l wio-wej promieniuj c do podbrzusza, do zewn trznych narz dów

ciowych i do wewn trznych powierzchni ud. Bóle s taksilne, e mog powodowa omdlenia, silne poty i niepokójruchowy. Zwykle pojawiaj si te nudno ci, a nawet wymioty.

W zale no ci od stanu chorobowego pacjenta leczeniemo e by zachowawcze lub chirurgiczne.

Fizykoterapia

Po ust pieniu bólów w czasie napadu kolki stosuje si :piele gor ce ca kowite (37-42°C), k piele nasiadowe gor -

ce, wlewy doodbytnicze, pr dy diadynamiczne wg Knauth,diatermi krótkofalow , podwodne p ukanie jelit metod Bro-scha, kuracje pitne, ultrad wi ki, masa podwodny.

327

Masa

W przypadku zastosowania zabiegu chirurgicznego wmasa u nale y uwzgl dni opracowanie blizny.

Przy leczeniu zachowawczym stosuje si post powaniesegmentarne.

Po wyszukaniu stref segmentarnych zmienionych choro-bowo stosuje si opracowanie grzbietu i miednicy. Nast pnienale y usun napi cia nad grzebieniem biodrowym i w mi -niu równoleg obocznym oraz zmiany w okolicy l wiowej.

Na zako czenie wykonuje si masa przedniej cz ci jamybrzusznej (podbrzusze i spojenie onowe).

W schorzeniach, w których zale y nam na zwi kszeniuwydzielania moczu, nale y dostarczy ciep a, szczególnie wobr bie stref zmienionych odruchowo.

Kinezyterapia

Stosuje si wiczenia w celu poprawy ukrwienia mi niaczworobocznego l wi i mi nia l wiowo-udowego orazw celu obni enia napi cia mi nia prostownika grzbietu od-cinka l wiowego:

rytmiczne napinanie i rozlu nianie powi zi nerkowej tylnej,wiczenia oddechowe czynne torem przeponowym w pozy-

cjach: le cej, siedz cej, kl cz cej i stoj cej,wiczenia czynne wolne mi nia czworobocznego l wi i

mi nia l wiowo-udowego w pozycji kl ku podpartego,wiczenia czynne izometryczne mi ni prostych i sko nych

brzucha w le eniu ty em z ugi tymi nogami (mi nie napina siw fazie wydechu).

328

2. PRZEWLEK E ODMIEDNICZKOWE

ZAPALENIE NEREK(PYELONEPHR1TIS CHRONICA)

Jest to przewlek e, najcz ciej obustronne, post puj cezapalenie miedniczek i mi szu nerkowego. Przewa nie jeststanem zej ciowym zapalenia ostrego.

Nerki s zazwyczaj ma e (chyba e istnieje wodonercze),ich powierzchnie pokrywaj blizny, kora pod bliznami jestcie cza a, a ciany miedniczek s zaczerwienione.

W badaniu mikroskopowym obserwuje si wa eczkikoloidowe w wietle cewek i nacieki w mi szu nerek, z one

ównie z limfocytów i plazmocytów. W pewnych obszarachmog pojawia si zmiany ropne.

Choroba rozwija si i trwa wiele lat. W przebiegu choro-by obserwuje si okresy zaostrze na przemian z okresamiremisji. W okresie zaostrze wyst puj :

gor czka,bóle w okolicy l wiowej,nadci nienie,w moczu - leukocyty, bakterie i w niewielkiej ilo ci

bia ko.W okresie remisji objawy s sk pe, b nie wyst puj .Po latach trwania zapalenia wytwarzaj si zmiany o

charakterze marsko ci, prowadz ce do nadci nienia i pe nejniewydolno ci nerek z mocznic .

Czasami pojawiaj si objawy zapalenia p cherza mo-czowego.

Leczenie jest d ugotrwa e, a do uzyskania pe nej ja o-wo ci moczu.

329

Fizykoterapia

Stosuje si : promieniowanie podczerwone, gor ce k -piele ca kowite, gor ce pó piele, nasiadówki, k piele kwa-sow glowe i kuracj pitn . Je eli wyst pi zapalenie p cherzamoczowego, dodatkowo stosuje si diatermi krótkofalow na

cherz moczowy,

Masa

Stosowanie masa u wymaga post powania segmentar-nego.

Po wyszukaniu stref segmentarnych zmienionych choro-bowo stosuje si opracowanie grzbietu i miednicy. Nast pnienale y usun napi cia nad grzebieniem biodrowym i w mi -niu równoleg obocznym oraz zmiany w okolicy l wiowej.

Na zako czenie wykonuje si masa przedniej cz ci jamybrzusznej (podbrzusze i spojenie onowe).

W schorzeniach, w których zale y nam na zwi kszeniuwydzielania moczu, nale y wykonywa du o rozciera , szcze-gólnie w obr bie stref zmienionych odruchowo.

Kinezyterapia

Stosuje si :wiczenia napinania zwieracza odbytu w pozycji kl ku

obuno nego rozkrocznego,w tej samej pozycji wyj ciowej napinanie dna miednicy

ma ej,w pozycji le enia ty em wiczenia czynne z oporem rotato-

rów wewn trznych oraz wiczenia izometryczne krótkie rota-torów zewn trznych.

330

3. INNE CHOROBY UK ADU

MOCZOWEGO

Odruchowe objawy chorobowe w chorobach nerek wy-st puj zarówno w przypadkach zaj cia miedniczek nerko-wych i moczowodów, jak równie w schorzeniach mi szo-wych.

Stosuje si tylko post powanie segmentarne.Przy wykonywaniu masa u nale y pami ta , e dostar-

czenie ciep a, zw aszcza w obr bie stref, zwi ksza wydziela-nie moczu, za ozi bienie - zmniejsza.

Wskazania, przeciwwskazania oraz sposób post powa-nia segmentamego omówione s w ksi ce pt. Masa segmen-tarny", wyd. II, str. 170.

331

VI. CHOROBY KOBIECYCHNARZ DÓW P CIOWYCH

Wi kszo schorze kobiecych narz dów p ciowychpowoduje wyst powanie zmian odruchowych w okolicy l -

wiowej, w miednicy, na podbrzuszu oraz na udach.Na cykl owulacyjny wp ywa mo na nie tylko przez

podawanie hormonów, ale równie przez oddzia ywanie nasprz one segmentamie tkanki na powierzchni cia a w obr biezak óconego kr gu czynno ciowego.

Stosuje si tylko post powanie segmentarne.Wskazania, przeciwwskazania oraz sposób post powa-

nia segmentamego omówione s w ksi ce pt. Masa segmen-tarny", wyd. II, str. 173.

332

VII. CI A I PO ÓG

1. CI A

Ci a i poród s procesami fizjologicznymi, dlatego tenie powinny by zaburzane czynnikami zewn trznymi. Cz stojednak zdarza si , e dochodzi do zmian chorobowych wobr bie narz du ruchu lub zaburze czynno ciowych narz -dów wewn trznych. Je eli lekarz zleci wykonywanie zabie-gów, nale y pami ta , e jedyn dozwolon metod masa-u w okresie ci y jest masa segmentarny.

Post powanie b dzie uzale nione od rodzaju zaburze .I tak na przyk ad:je eli dosz o do zmian w nerkach, zastosujemy post powanie

jak w chorobach uk adu moczowego, je eli dosz o do zaburze naczyniowych (obrz ki ko czyn

dolnych), zastosujemy post powanie jak w chorobach naczyobwodowych itd.

UWAGA!

Nie wolno uk ada kobiety ci arnej na brzuchu.Nie stosuje si opracowania miednicy. Przy opracowaniu ko czyn dolnych omijamy górn 1/3

przy rodkowej powierzchni uda.

Ka dy poród kryje w sobie niebezpiecze stwo uszko-dzenia narz du rodnego, a nast pnie zaka enia. Do najcz st-

333

szych uszkodze porodowych nale y p kni cie krocza, po-chwy i szyjki macicy. Dochodzi do nich przewa nie w przy-padku porodu kleszczowego czy bardzo szybkich porodów itp.

sytuacje, kiedy poród naturalny mo e zagra zdrowiu, anawet yciu kobiety lub dziecka. W takich sytuacjach stosujesi cesarskie ci cie. Je eli zachodzi konieczno bardzo szyb-kiego wydobycia dziecka z ona matki, stosuje si znieczuleniepodpaj czynówkowe dzia aj ce natychmiast. Je li czas nienagli, mo na zastosowa znieczulenie zewn trzoponowe. Wprzypadku gdy nie mo na zastosowa jednego z tych znieczu-le (np. z powodu zwyrodnienia kr gos upa), kobieta jestusypiana.

Najcz ciej wykonuje si poprzeczne naci cie pow okbrzusznych i to nie tylko ze wzgl dów estetycznych. Naci ciepod ne (od p pka do spojenia onowego stwarza niebezpie-cze stwo powstania, nawet po wielu latach od zabiegu, prze-pukliny .Naci cie pod ne jest jednak niezb dne na przyk adprzy ci y mnogiej.

Po wydobyciu dziecka naci te narz dy i pow oki sszyte.

2. PO ÓG

Na skutek licznych otar luzówki pochwy i macicybardzo atwo mo e doj do zaka enia po ogowego lub po-wstania zmian zapalnych narz du rodnego. Ka dy z tychstanów wymaga d szego leczenia i jest przeciwwskazaniemdo wykonywania masa u w okresie ostrym.

Jednym z ci szych powik poporodowych jest za-krzep, który usadawia si najcz ciej w ko czynach dolnych.Równie w tym przypadku leczenie wymaga bezwzgl dnegospokoju przez okres kilku do kilkunastu tygodni i wszelkiezabiegi masa u s zabronione.

334

Po wyleczeniu powik poporodowych lub je eli niewyst pi y, mo na stosowa masa , którego celem b dzie:

opracowanie blizny (je eli by o stosowane cesarskie ci cie),likwidowanie rozst pów,stymulacja wydzielania mleka.

2.1. OPRACOWANIE BLIZNY

W celu zmi kczenia blizny i zlikwidowania zrostówstosujemy post powanie omówione w ksi ce pt. Masa wwybranych jednostkach chorobowych cz. I", str.l 13.

2.2. LIKWIDOWANIE ROZST PÓW

W celu likwidowania rozst pów stosuje si specyficznepost powanie sk adaj ce si z dwóch faz.

W pierwszej fazie pacjenta u onego na boku (naj-pierw jednym, potem drugim) wykonujemy masa rozlu nia-

cy:mi nia czworobocznego l wi,mi ni sko nych brzucha,mi nia poprzecznego brzucha.

Stosujemy g askania, du o rozciera i ugniatania pod -ne. Po takim opracowaniu przechodzimy do fazy drugiej.

W drugiej fazie wykonujemy masa w u eniu pacjentana wznak. W pasmach zaznaczonych na fot. 90 opracowujemytkanki, posuwaj c si od boku do linii bia ej. Przy opracowaniupasma na bli szym boku uk adamy r ce jak na fot. 91.Palcami r k zagarniamy tkanki, posuwaj c si tym samym wkierunku linii bia ej.

335

Fot. 90

Fot. 91

336

Fot 92

Fot. 93

337

Kciuki s nieruchome i stanowi spychacz" ci gni typrzez pozosta e palce. Po doj ciu do linii bia ej ugniatamypoprzecznie mi sie prosty brzucha od p pka do wyrostkamieczykowatego (Fot. 92) oraz od p pka do spojenia onowe-go-

Nast pnie przechodzimy do opracowania jednego pa-sma na dalszym boku. Uk adamy r ce jak na fot. 93. Terazkciuki zagarniaj tkanki powoduj c, e r ce przesuwaj si wkierunku linii bia ej. Pozosta e palce s nieruchome i stanowispychacz" ci gni ty przez kciuki. Po doj ciu do linii bia ej

ponownie ugniatamy poprzecznie mi sie prosty brzucha odpka do wyrostka mieczykowatego (Fot. 92) oraz od p pka do

spojenia onowego.Teraz opracowujemy drugie pasmo na bli szym boku.

Nast pnie ugniatamy poprzecznie mi sie prosty brzucha,potem opracowujemy drugie pasmo na dalszym boku itd.

2.3. STYMULOWANIE WYDZIELANIA MLEKA

W celu zwi kszenia wydzielania mleka stosuje si post -powanie sk adaj ce si z trzech faz.

W fazie pierwszej wykonujemy g askania i rozcieraniamioma palcami naprzemiennie wokó gruczo ów piersio-

wych oraz g askania z delikatnymi uciskami wykonywane odobwodu do brodawki.

W fazie drugiej wykonujemy masa ko czyn górnych.

W fazie trzeciej wykonujemy energiczne rozcierania wsegmentach Th4-Th6.

338

Masa mo e by wspomagany k pielami piersi na prze-mian w zimnej i ciep ej wodzie. Polegaj one na stosowaniuok adów zmoczon gaz lub g bk . Poprzez naprzemiennekurczenie si i rozkurczanie naczy dochodzi do pobudzeniakr enia w obr bie gruczo ów i zwi kszenie wydzielania mle-ka.

UWAGA!

Poza wymienionymi dzia aniami nale y uwzgl dni li-kwidowanie zmian, które mog y towarzyszy ci y: kurcze,obrz ki, ylaki, p askostopie, wady postawy, zaburzenia kr -enia, ylaki odbytu itp.

Aby unikn powstania zakrzepu, je li tylko nie maprzeciwwskaza , mo liwie jak najwcze niej nale y rozpoczchodzenie. Je eli jest to niemo liwe, lekarz prowadz cy mo ezleci wykonywanie masa u ko czyn dolnych. Omijaj c gór-

1/3 przy rodkowej powierzchni uda, wykonujemy masa zzastosowaniem pocz tkowo: g aska , ugniata pod nych,ucisków jednoczesnych, wibracji i roztrz sania. Po kilku za-biegach do czamy rozcierania.

Od pocz tku okresu po ogu bardzo wa ne s wiczeniaoddechowe i wiczenia mi ni miednicy, stóp i podudzi.

Kobietom z nadmiernym wydzielaniem mleka nie wolnowykonywa adnych wicze ko czyn górnych i obr czybarkowej.

Bardzo wa ne jest prawid owe piel gnowanie piersi,zw aszcza w pierwszych dniach, kiedy dziecko nie potrafijeszcze mocno ssa i gruczo y mog ulec przepe nieniu, aprzewody zatkaniu.

339

BEZWZGL DNE PRZECIWWSKAZANIADO WYKONYWANIA MASA U

Nie wykonujemy masa u:u chorych gor czkuj cych,w krwotokach lub przy zagro eniu ich wyst pienia,w chorobach zaka nych,w ostrych stanach zapalnych,w chorobach skóry, którym towarzysz p cherze, wypryski i

przerwanie ci ci,w III i IV stadium choroby Burgera,w jamisto ci rdzenia,w zapaleniu szpiku kostnego z przetokami,w amliwo ci ko ci,we wczesnych stanach po z amaniu ko ci,przy zaka onym owrzodzeniu podudzi,w stanach ropnych,w zapaleniu ,przy wie ych zakrzepach,w daleko posuni tej mia ycy,w niewyrównanych wadach serca,przy wyst powaniu t tniaków,w okresie ci y (z wyj tkiem post powania segmentamego),w okresie menstruacji,w chorobach nowotworowych.

Masa pow ok brzusznych jest przeciwwskazany:w chorobie wrzodowej z krwawieniami,w chorobach jelit z krwawieniami i przy przewlek ych nie-

dro no ciach,w ostrych zapaleniach narz dów miednicy mniejszej.

341

SKOROWIDZ

A

acrocyanosis 120 afazja145 anaesthesia 139anestezja 139 anginapectoris 94arteriosclerosis 75asthma bronchiale 33ataksja 141 ataxialocomotona 200atherosclerosis 104atonia 136

B

bez ad 141 brachialgia278 bronchiectasis 29bronchitis chronica 21bronchopneumonia 50

Cchoroba Burgera 106

- Heinego-Medina 194- Parkinsona 204- Raynauda 114- wrzodowa dka 290

choroby wsierdzia 75chromanie przestankowe 104ci a 333ci nienie wsteczne 76

cykl pracy serca 69 czucieepikrytyczne 139 -protopatyczne 139

D

dr enia 135delirium 73diplegia 162drena u eniowy 28dr czka pora na 204dr czka pora na 204dusznica bolesna 93, 94dychawica oskrzelowa 33dzia anie zastawek 69dzieci ce pora enie mózgowe 162

Eelektryczny odczyn zwyrodnienia 141emphysema pulmonum 40endocarditis 72, 75 erythrocyanosis120

Ffibrosis pulmonum 53fibularis 247

Ggastritis 286

Hhemiplegia 145, 162hiperestezja 139, 141

344

hipotonia 136hyperaesthesia 139

Iinfarctus cordis 96infarctus myocardli 96ischialgia 257 ischias 257

Kkamica nerkowa 326 klatkapiersiowa beczkowata 34, 41kompensacja 77 kurcze kloniczne136 -toniczne 136

Llikwidowanie rozst pów 335lobektomia 61

Mmasa Shantala 166Metoda Bobath 157, 183

- Brunnstrom 158- Doman - Delakato 183-Kabata 158, 184 -Petó184 -Phelpsa 182 -Rood159

-Templ - Faya 183 -Vojty184 mia yca 104

morbus Parkinson 204- Raynaud 114- ulcerosus ventriculi 290

myelitis transversa 212myocarditis acuta 72myodegeneratio cordis 72

Nnagminne pora enie dzieci ce 194nephrolithiasis 326 nerwobólmi dzy ebrowy 275 neuralgiabrachialis 278

- intercostalis 275- nervi ischiadici 257- plexus brachialis 278

neuritis intercostalis 275niedodma 18, 50niedomykalno zastawki 76

- czynno ciowa zastawki 77- wzgl dna zastawki 77- zastawek pó ksi ycowatych 78- zastawki trójdzielnej 80

niedro no t tnic wie cowych 93niezborno 141nie yt dka 286

Oobjaw Lasegue'a 259obni one napi cie cian dka 297obstipatio habitualis 299odczyn paradoksalny 110odma chirurgiczna 40

346

odma mi dzyzrazikowa 40ostre zapalenie mi nia sercowego 91

- rogów przednich rdzenia kr gowego 192

P

parkinsonizm 205 paraesthesia139 paralysis cerebralis infantilis162

- agitans 204- epidemica infantium 194 -Erb 233-Klumpke 238- nervi facialis 251

-femoralis 243- ischiadici 250- mediani 222- peronei 247 -radialis 226- ulnaris 218

paraplegia 162parestezja 139, 140pericardi is 72

- exsudativa 72- fibrosa 72

phlebitis 121pleuritis 55

- exsudativa 57 pneumoconiosis 67pneumonektomia 61 pneumonia lobaris 44podra nienie nerwów ruchowych 136podwy szone napi cie cian dka 292

347

poliomyelitis anterior acuta 194po óg 334poprzeczne zapalenie rdzenia 212pora enie ataktyczne 162 -atetotyczne162

- Erba 233- Klumpkego 238 -kurczowe 162- nerwu kulszowego 250

okciowego 218- po rodkowego 222- promieniowego 226- strza kowego wspólnego 247 -twarzowego 251- udowego 241

-po owicze 145- wiotkie z zanikiem 134-wyprostne 187-zgi ciowe 185

powstawanie i regulacja skurczów serca 69pó ny stan kurczowy 148przeczulica 139, 141przewlek e odmiedniczkowe zapalenie nerek 329

- zapalenie osierdzia 74przewlek y nie yt oskrzeli 21pyelonephritis chronica 329pylica p uc 67

Qguadriplegia 162

348

Rrozedma p uc 40

- mi dzyzrazikowa 40- p cherzykowa 40- przerostowa 40- starcza 40 -zast pcza 40

rozrusznik serca 101rozstrzenie oskrzeli 21, 29ruchy atetotyczne 135 -mimowolne 135 rwabarkowa 278

- kulszowa 257

Ssamoistna sinica ko czyn 119sclerosis disseminata 207

-multiplex 207skurcz serca 68 SM207spaczone czucie 139stenosis 76 stwardnienierozsiane 207

-t tnic 75, 104 stymulowaniewydzielania mleka 338sympatektomia 113

Ttabes dorsalis 200 thrombagiitisobliterans 106 thrombophlebitis122

torakoplastyka 61torakotomia 60

Uenia przeciwzrostowe 47enie drena owe 19, 24

uszkodzenie mó ku 136- zwojów podstawy 135

Vvarices crurum 126

Wwady zastawki dwudzielnej 79wczesny stan kurczowy 148wi d rdzenia 200wyros a brodawkowate 76wysi kowe zapalenie op ucnej 57wywiad 15wzmo one napi cie mi ni 135

Zzakrzepowe zapalenie 122zakrzepowo - zarostowe zapalenie naczy 106zapalenie osierdzia 72

- p uc odoskrzelowe 50- p uc p atowe 44- nerwów mi dzy ebrowych 275- op ucnej 55- osierdzia w óknikowe 72

-wysi kowe 73 -wsierdzia 75

350

zapalenie 121zaparcie nawykowe 299

- typu spastycznego 302-typu wiotkiego 318

zawa serca 93, 96 zespóRaynauda 116 znieczulenierozszczepione 140 zw enielewego uj cia ylnego 79

- t tnic wie cowych 93-zastawki 76

zw óknienie p uc 53

ylaki podudzil 126

WYBRANE DIAGNOZY

Abscessus pulmonis

Achlorhydria

Acidosis renalis Acne

vulgaris iuvenilis

Acrocyanosis

Adenoma bronchi

Adipositas

Adncxitis

Amyloidosis renum

Anaciditas

Anaemia

Angiitis rheumatica

Ropie p uca

Bezkwa no soku dko-wego

Kwasica nerkowa

Tr dzik pospolity m odzie -czy

Samoistna sinica ko czyn

Gruczolak oskrzela

Oty

Zapalenie przydatków

Skrobiawica nerek

Bezkwa no soku dko-wego

Niedokrwisto - anemia

Reumatyczne zapalenie na-czy krwiono nych

352

Angina

Angina pectoris

Anomaliae posturae

Anthracosis

Apoplexia cerebri

Appendicitis

Appendicitis acuta

Apraxia

Arrhythmia completa

Arrhythmia extrasystolica

Arteriosclerosis Arthritis

rheumatoidea

Arthritis urica

Ostre zapalenie migda kówpodniebiennych

Dusznica bolesna

Wady postawy

Pylica w glowa

Udar mózgu

Zapalenie wyrostka robacz-kowego

Ostre zapalenie wyrostka ro-baczkowego

Apraksja, niezdolno wyko-nania ruchów wiadomych

Niemiarowo ca kowita

Niemiarowo polegaj ca nadodatkowych skurczach ser-ca

Stwardnienie t tnic

Reumatoidalne zapalenie sta-wów (RZS)

Dnawe zapalenie stawów,dna stawowa

353

Arthrosis

Asthma bronchiale

Ataxia

Atelectasis pulmonum

Atheromatosis

Atherosclerosis

Atherosclerosis obliterans

Atrophia musculorum exinactivitate

Atrophia nervi optici

Brachialgia

Bronchiectasia

Bronchicctasis

354

Choroba zwyrodnieniowastawów

Dychawica oskrzelowa

Niezborno ruchów, bez ad

Niedodma p uc

Mia yca t tnic

Mia ycowe stwardnienietnic, mia yca t tnic

Zarostowe, mia ycowestwardnienie t tnic, mia y-ca zarostowa

Zanik mi ni z nieczynno ci

Zanik nerwu wzrokowego

BRwa ramienna

Rozstrzenie oskrzeli

Rozstrzenie oskrzeli

Bronchitis

Bronchitis acuta

Bronchopneumonia

Bursitis

Byssinosis

Calcar calcanei

Candidiasis

Candidomycosis

Candidosis

Carcinoma bronchi

Carcinoma renis

Carcinoma ventriculi

Carditis rheumatica

Cephalgiae

c

Zapalenie oskrzeli Ostre

zapalenie oskrzeli

Odoskrzelowe zapalenie p uc

Zapalenie kaletki maziowej

Pylica bawe niana

Ostroga pi towa

Zaka enie dro akowe

Zaka enie dro akowe

Zaka enie dro akowe

Rak oskrzela

Rak nerki

Rak dka

Reumatyczne zapalenie ser-ca

Bóle g owy

355

Cervicoarthrosis

Cholangitis

Cholangitis acuta

Cholangitis chronica

Cholecystitis

Cholecystitis acuta

Cholelithiasis

Chorea minor

Chorioiditis oculi

Cicatrices Cicatrix

Cirrhosis hepatis

Climactcrium Colitis

Choroba zwyrodnieniowakr gos upa szyjnego

Zapalenie dróg ciowych

Ostre zapalenie dróg cio-wych

Przewlek e zapalenie drógciowych

Zapalenie p cherzyka cio-wego

Ostre zapalenie p cherzykaciowego

Kamica ciowa

Pl sawica zwyk a

Zapalenie naczyniówki oka

Blizny

Blizna

Marsko w troby

Klimakterium, przekwitanie

Zapalenie jelita grubego

Colitis chronica

Colitis ulcerosa

Collapsus hemodynamicus

Combustio Commotio

cerebri Congelatio

Contractura Contractura

Dupuytren

Contractura ischaemica

Volkmann

Contusio

Contusio cerebri

Contusio thoracis

Cor pulmonale chronicum

Costa cervicalis

Przewlek e zapalenie jelitagrubego

Wrzodziej ce zapalenie jeli-ta grubego

Zapa kr enia pochodze-nia hemodynamicznego

Oparzenie

Wstrz nienie mózgu

Odmro enie

Przykurcz

Przykurcz rozci gna d onio-wego, choroba Dupuytrena

Przykurcz niedokrwiennyVolkmana

St uczenie

St uczenie mózgu

St uczenie klatki piersiowej

Serce p ucne przewlek e

ebro szyjne

357

Coxa vara

Coxarthritis

Coxarthrosis

Coxitis

Cystis pulmonum

Cystitis

Cystitis acuta

Cystopyelitis

Biodro szpotawe

Zapalenie stawu biodrowe-go

Zwyrodnienie stawu biodro-wego

Zapalenie stawu biodrowe-go

Torbiel p uc

Zapalenie p cherza moczo-wego

Ostre zapalenie p cherzamoczowego

Zapalenie p cherza moczo-wego i miedniczek nerko-wych

DDecubitus

Decubitus massivi inregione sacrali

Odle yna

Rozleg e odle yny w okoli-cy krzy owej

Deformationes pedis Zniekszta cenia stopy

358

Deformationcs pedisacquisitae

Dermatitis seborrhoica

Dermatomyositis

Diabetes insipidus

Diabetes mellitus

Diathesis urica

Diplcgia cerebralis

Discopathiae

Dissociatio conductivitatisatrioventricuIaris

Dissociatio conductivitatissinoatrialis

Distorsio

Dorsalgia

Dorsarthrosis

Zniekszta cenia stopy naby-te

ojotokowe zapalenie skóry

Zapalenie skórno-mi niowe

Moczówka prosta

Moczówka cukrowa, cukrzy-ca

Skaza moczanowa, skazadnawa, dna

Obustronne pora enie mó-zgowe

Schorzenia kr ków mi dzy-kr gowych

Blok przedsionkowo-komo-rowy

Blok zatokowo-przedsionko-wy

Skr cenie

Ból grzbietu

Choroba zwyrodnieniowakr gos upa piersiowego

359

Dorsum concavum

Dorsum planum Dorsum

rotundoconcavum Dorsum

rotundum Dyskinesis

biliaris

Dysmenorrhoea

Dysplasia et luxatio coxaecongenita

Dystrophia musculorumprogressiva

Embolta arteriae mesente-ricae

Embolia arterialis

Emphysema pulmonum

360

E

Plecy wkl e

Plecy p askie

Plecy okr o-wkl e

Plecy okr e

Zaburzenie kurczliwo cidróg ciowych, dyskineza

ciowa

Zaburzenia miesi czkowania

Wrodzona dysplazja i zwich-ni cie stawu biodrowego

Post puj ca dystrofia mi ni

Zator t tnicy krezkowej

Zator t tniczy

Rozedma p uc

Emphysema senile

Empyema pleurae

Endocarditis

Endocarditis rheumatica

Enteritis catarrhalis

Enteritis chronica

Enterobiosis

Enterocolitis acuta

Enterocolitis chronica

Epicondylitis genus

Epicondylitis humcri

Erosio simplex cervicisuteri

Erysipelas

Starcza rozedma p uc

Ropniak op ucnej

Zapalenie wsierdzia

Reumatyczne zapaleniewsierdzia

Nie yt jelit

Przewlek e zapalenie jelit

Owsica

Ostre zapalenie jelita cien-kiego i okr nicy

Przewlek e zapalenie jelitacienkiego i okr nicy

Zapalenia (nadk ykciowe)oko ostawowe kolana

Zapalenie oko ostawowe ok-cia

Nad erka prosta szyjki ma-cicy

Ró a

361

Extrasystolae Dodatkowe skurcze serca,niemiarowo ekstrasysto-liczna

FFebris rheumatica

Fibrillatio atriorum

Fibrosis pulmonum

Fibrositis

Flagellatio atriorum

Folliculitis staphylogenesacuta

Folliculitis staphylogeneschronica

Fractura

Fractura basis cranii

Fractura fibulae sinistrae

Fractura multifragmenta-ris femoris dextri

Gor czka reumatyczna

Migotanie przedsionków

Zw óknienie p uc

Zapalenie tkanki cznejóknistej, go ciec pozasta-

wowy

Trzepotanie przedsionków

Ostre ropne zapalenie miesz-ków w osowych

Przewlek e ropne zapaleniemieszków w osowych

amanie

amanie podstawy czaszki

amanie lewej ko ci strza -kowej

amanie wielood amoweprawej ko ci udowej

362

Furunculosis cutis Czyraczno skóry

Gastritis Gastritis

acuta Gastritis

chronica Genu

valgum Genu varum

Glomerulonephritis

Glomerulonephritis acuta

Glomerulonephritis chro-nica

Glomerulonephritis suba-cuta

Gonarthritis

Gonarthrosis

GNie yt dka

Ostry nie yt dka

Przewlek y nie yt dka

Kolano ko lawe

Kolano szpotawe

Kl buszkowe zapalenie ne-rek

Ostre k buszkowe zapale-nie nerek

Przewlek e k buszkowe za-palenie nerek

Podostre k buszkowe zapa-lenie nerek

Zapalenie stawu kolanowe-go

Zwyrodnienie stawu kolano-wego

363

GonitisZapalenie stawu

kolanowego

H

Haemothorax

Krwiak op ucnej

Hallux valgus et fixatus

Paluch ko lawy i

sztywny

HemikraniaPo owiczy ból g owy,migrena

HemiplegiaPora enie po owicze

Hemiplegia spasticaKurczowe pora eniepo owicze

Hepatitis epidemicaNagminne zapalenie

troby

Hepatitis infectiasaNagminne zapalenie

troby

Hepatitis sine icteroZapalenie w troby bez -taczki

Hepatitis viralisWirusowe zapalenie w troby(WZW)

Herpes zosterPó pasiec

Hydradenitis suppurativaRopne zapalenie gruczo ów

potowych

Hypercorticalismus

Hyperparathyreoidismusprimarius

Hypertensio arterialis

Hyperthyreosis

Hypertonia arterialis

Hypertonia essentialis

Hypertrophia prostatae

Hypoparathyreoidismus

Hypoplasia apparatusgenitalis

Hypotensio

Hypothyreosis

Hypotonia

Ichthyosis

Nadczynno kory nadnerczy

Pierwotna nadczynno przy-tarczyc

Nadci nienie t tnicze

Nadczynno tarczycy

Nadci nienie t tnicze

Nadci nienie samoistne

Przerost gruczo u krokowe-go

Niedoczynno przytarczyc

Niedorozwój narz du p cio-wego

Obni one ci nienie krwi

Niedoczynno tarczycy

Obni one ci nienie krwi

iRybia uska

365

Icterus Ileus

Infarctus cordis

Infarctus myocardii

Infarctus pulmonis

Infiltrationes post iniec-tionem

Influenza

Insufficientia circulatoria

Insufficientia renum

Insufficientia renumacuta

Insufficientia respiratoria

Insufficientia valvulaemitralis

Insultus cerebri

Iridocyclitis

taczka

Niedro no jelit, skr t jelit

Zawa serca, mi nia serco-wego

Zawa mi nia sercowego

Zawa p uca

Nacieki po zastrzyku

Grypa

Niewydolno kr enia

Niewydolno nerek Ostra

niewydolno nerek

Niewydolno oddechowa

Niedomykalno zastawkidwudzielnej

Udar mózgu

Zapalenie t czówki i cia arz skowego

366

Ischialgia

Ischias

Rwa kulszowa

Rwa kulszowa

KKyphosis iuvenilis Kifoza m odzie cza, choro-

ba Scheuermanna

Laesiones discorum inter-vertebralium

Laryngitis

Leucaemia acuta

Lichen ruber planus s.Wilson

Lumbago

Lumbalisatio

Lupus erythematosus sys-tematicus (disseminatus)

Uszkodzenia kr ków mi -dzy kr gowych

Zapalenie krtani

Ostra bia aczka

Liszaj czerwony p aski czyliWilsona

Postrza

Lumbalizacja

Liszaj (tocze ) rumieniowa-ty uk adowy (uogólniony)

367

Luxatio

Luxatio coxae congenita

Luxatio humeri

Luxatio iliaca coxaecongenita

Lymphogranulomatosismaligna

Mastitis puerperalis

Metritis

Moniliasis

Mononeuritis

Monoparesis

Monoplegia

Morbilli

368

Zwichni cie

Wrodzone zwichni cie sta-wu biodrowego

Zwichni cie stawu ramien-nego

Wrodzone zwichni cie sta-wu biodrowego

Ziarnica z liwa

MZapalenie sutka po ogowe

Zapalenie macicy Bielnica,

kandydoza Zapalenie

jednego nerwu Niedow ad

jednej ko czyny Pora enie

jednej ko czyny Odra

Morbus Burger

Morbus coronarius

Morbus Duplayi

Morbus Graves-Basedow

Morbus hypertonicus

Morbus Little

Morbus Raynaud

Morbus rheumaticus

Morbus Scheuermann

Morbus Sprengel

Morbus Sudeck

Morbus ulcerosus duode-ni

Morbus ulcerosus ventri-culi

Morbus ulcerosus ventri-culi et duodeni

Myalgia

Choroba Burgera Choroba

wie cowa Choroba

Duplayia Choroba Graves-

Basedowa Choroba

nadci nieniowa Choroba

Littlea

Choroba Raynauda

Choroba reumatyczna

Choroba Scheuermanna

Choroba Sprengela

Choroba Sudecka

Choroba wrzodowa dwunast-nicy

Choroba wrzodowa dka

Choroba wrzodowa dkai dwunastnicy

Mi nioból

369

Myelitis

Myocarditis

Myocarditis chronica

Myocarditis rheumatica

Myodegeneratio cordis

Myopathiae

Myositis

Myxoedema

>

Neoarthrosis

Nephritis

Nephritis circumscripta

370

Zapalenie rdzenia kr gowe-go

Zapalenie mi nia sercowe-go

Przewlek e zapalenie mi -nia sercowego

Reumatyczne zapalenie mi -nia sercowego

Zwyrodnienie mi nia serco-wego

Choroby mi ni

Zapalenie mi nia (mi ni)

Obrz k luzowaty

NStaw rzekomy, staw nowowytworzony

Zapalenie nerek

Ogniskowe zapalenie nerek

Nephritis focalis Nephritis

interstitialis

Nephrocalcinosis

Nephrolithiasis

Nephropathia gravidarum

Nephrosclerosis vascularis

Neuralgia Neuralgia

brachialis

Neuralgia infercostalis

Neuralgia nervi ischiadici

Neuralgia nerv i trigemini

Neuralgia occipitalis

Neuralgia plexus brachia-lis

Ogniskowe zapalenie nerek

Zapalenie nerek ródmi -szowe

Wapnica nerek

Kamica nerek

Choroba nerkowa ci arnych

Stwardnienie nerek naczy-niopochodne (mia y copo-chodne)

Nerwoból

Nerwoból splotu ramienne-go

Nerwoból mi dzy ebrowy

Nerwoból nerwu kulszowe-go

Nerwoból nerwu trój dzielne-go

Nerwoból nerwu potyliczne-go

Nerwoból splotu ramienne-go

371

Neuritis

Neuritis multiplex

Neurosis

Nuchalgia

Zapalenie nerwu

Zapalenie wielonerwowe

Nerwica Ból karku

OObesitas

Obstipatio habitualis

Oedema malignum

Oedema pulmonum

Oedema Quincke

Osteoarthrosis

Osteoarthrosis palmae

Osteochondronecrosisdeformans iuvenilis dorsi

Oty

Zaparcie stolca nawykowe

Obrz k z liwy, zgorzel ga-zowa

Obrz k p uc

Obrz k Quinckego

Choroba zwyrodnieniowastawów, go ciec zwyrodnia-

cy kostno-stawowy

Zmiany zwyrodnieniowo-wytwórcze stawu d oni

Kifoza m odzie cza, choro-ba Scheuermanna

372

Osteochondrosis

Osteomalacia

Osteonecrosis

Osteoporosis

Osteoporosis senilis

Ostitis chronica

Oxyuriasis

Panaritium Pancreatitis

acuta Pancreatitis

chronica

Pancreatolithiasis

Paralysis plexus brachia-lis

Zwyrodnienie kostno-chrz stne

Rozmi kanie ko ci

Martwica ko ci

Osteoporoza, zrzeszotnienieko ci

Osteoporoza starcza

Przewlek e zapalenie ko ci

Zaka enie owsikami

pZastrza , zanokcica

Ostre zapalenie trzustki

Przewlek e zapalenie trzust-ki

Kamica trzustki

Pora enie splotu ramienne-go

373

Paralysis plexus brachia-lis et nervi mediani

Paralysis plexus brachia-lis et nervi radialis

Paralysis plexus brachia-lis et nervi ulnaris

Paralyses plexus brachia-lis posttraumaticae

Paralysis

Paralysis agitans

Paralysis cerebralis infan-tilis

Paralysis cerebralis infan-tium

Paralysis epidemicainfantium

Paralysis nervi peronei

Paralysis periphericanervi facialis374

Pora enie splotu ramienne-go i nerwu po rodkowego

Pora enie splotu ramienne-go i nerwu promieniowego

Pora enie splotu ramienne-go i nerwu okciowego

Pourazowe pora enia sploturamiennego

Pora enie, bezw ad

Dr czkapora enna, dr cz-ka pora na

Mózgowe pora enie dzieci -ce

Mózgowe pora enie dzieci -ce

Pora enie dzieci ce nagmin-ne, ostre zapalenie rogówprzednich rdzenia, chorobaHeinego-Medina

Pora enie nerwu strza kowe-go

Pora enie obwodowe nerwutwarzowego

Paralysis s. paresis nerviphrenici

Parametritis et perimetri-tis

Paraparesis

Paraparesis inferior

Paraparesis superior

Paraplegia

Paresis

Pectus carinatum

Pectus excavatum

Pectus gallinaceum

Pectus infundibuliforme

Periarteriitis nodosa

Periarthritis coxae

Pora enie albo niedow adnerwu przeponowego

Zapalenie przymacicza iomacicza

Niedow ad poprzeczny

Niedow ad obu ko czyn dol-nych

Niedow ad obu ko czyn gór-nych

Pora enie poprzeczne

Niedow ad

Klatka piersiowa kurza

Klatka piersiowa lejkowata

Klatka piersiowa kurza

Klatka piersiowa lejkowata

Zapalenie oko o t tnicze guz-kowe

Zapalenie oko ostawowe sta-wu biodrowego

375

Periarthritis genus

Periarthritis humerosca-pularis

Pericarditis

Pericarditis rheumatica

Periostitis

Peritendinitis

Peritonitis acuta circum-scripta

Peritonitis acuta diffusa

Peritonitis diffusa chroni-ca

Perniones

Pes calcaneus

Pes calcaneus congenitus

Pes equinovarus

Zapalenie oko ostawowe ko-lana

Zapalenie oko ostawowe bar-ku, zespó bolesnego barku

Zapalenie osierdzia

Reumatyczne zapalenieosierdzia

Zapalenie okostnej

Zapalenie oko ci gnowe

Ostre ograniczone zapalenieotrzewnej

Ostre rozleg e zapalenieotrzewnej

Przewlek e rozleg e zapale-nie otrzewnej

Odmroziny mnogie

Stopa pi towa

Stopa pi towa wrodzona

Stopa ko sko-szpotawa

376

Pes equinus Pes

excavatus Pes

planovalgus Pes

planus Pes valgus Pes

varus Pharyngitis

Pleuritis exsudativa

Pleuritis purulenta

Pleuritis sicca

Pneumoconiosis

Pneumonia

Pneumonia lobaris

Pneumonia lobularis

Pneumonia pneumococci-ca

Stopa ko ska

Stopa wydr ona

Stopa p asko-ko lawa

Stopa p aska

Stopa ko lawa

Stopa szpotawa

Zapalenie gard a

Zapalenie op ucnej wysi ko-we

Zapalenie op ucnej ropne

Zapalenie op ucnej suche

Pylica p uc

Zapalenie p uc

Zapalenie p uc p atowe

Zapalenie p uc zrazikowe

Zapalenie p uc pneumokoko-we

377

Pneumothorax Odma op ucnowa

Poliomyelitis anterioracuta

Poliomyelitis anterioracuta infantilis

Pollinosis

Polyarthritis chronicaevolutiva

Polyarthritis chronicaiuvenilis

Polyarthritis chronicaprogressiva

Polyneuritis

Polyneuropathia

Polyposis intestini tenuis



Katar sienny

Reumatoidalne zapalenie sta-wów (RZS), go ciec przewle-kle post puj cy (GPP)

RZS posta m odzie cza

Reumatoidalne zapalenie sta-wów (RZS), go ciec przewle-kle post puj cy (GPP)

Zapalenie wielonerwowe

Uszkodzenie wielu nerwówobwodowych

Polipowato jelita cienkie-go

378

Prostatitis

Prostatitis chronica

Pseudoarthrosis

Pseudospondylolisthesis

Psoriasis

Pyelitis

Pycloncphritis acuta

Pyelonephritis chronica

Pyrosis

Zapalenie gruczo u krokowe-go

Przewlek e zapalenie gruczo-u krokowego

Staw rzekomy, staw nowoutworzony

Kr gozmyk rzekomy

uszczyca

Zapalenie miedniczek nerko-wych

Ostre odmiedniczkowe zapa-lenie nerek

Przewlek e odmiedniczkowezapalenie nerek

Zgaga

RRachitis Krzywica

Radiculitis lumbosacralis Zapalenie korzonków l -wiowo-krzy owych

379

Retinitis Retrolisthesis

Rhizarthrosis pollicis

Rubeola

Sacralisatio

Sacroiliitis

Sarcoidosis

Scapula alta congenita

Scleroderma

Sclerodermia

Sclerosis disseminata

Sclerosis latcralis amyo-trophica

380

Zapalenie siatkówki

Ty ozmyk kr gowy

Zmiany zwyrodnieniowe upodstawy I ko ci ródr cza

Ró yczka

sSakralizacja

Zapalenie stawu krzy owo-biodrowego

Sarkoidoza, ziarnica

opatka skrzyd owata"

Twardzina skóry

Twardzina skóry

Stwardnienie rozsiane (SM)

Stwardnienie boczne zaniko-we

Sclerosis multiplex

Scoliosis

Shock

Silicosis

Sinobronchitis

Spermatocystitis

Spina bifida

Spondyloarthritis ankylo-poetica

Spondyloarthrosis

Spondylolisthesis

Spondylolysis

Spondylosis

Stwardnienie rozsiane (SM)

Boczne skrzywienie kr go-upa

Wstrz s

Zatrucie krzemem, krzemica

Zapalenie zatok i oskrzeli,zespó zatokowo-oskrzelowy

Zapalenie p cherzyków na-siennych

Rozszczepienie kr gu, tardwudzielna

Zesztywniaj ce zapaleniestawów kr gos upa (ZZSK)

Choroba zwyrodnieniowastawów kr gos upa

Kr gozmyk

Os abienie wi za pomi dzykr gami

Choroba zwyrodnieniowakr gos upa, zesztywnieniekr gos upa

381

Status post amputationemextremitatum superiorumet inferiorum

Status post operationesextremitatum superiorumet inferiorum

Status post resectionemventriculi

Status posttraumatici

Stenocardia

Stenosis intestinorum

Stenosis ostii arteriosisinistri

Stenosis ostii venosisinistri

Sterilitas

Struma parenchymatosatoxica

Syncope

Syndroma algodystrophi-ca humerus-manus

Stan po amputacji ko czyngórnych i dolnych

Stany pooperacyjne ko czyngórnych i dolnych

Stan po wyci ciu dka

Stany pourazowe

Dusznica bolesna

Przew enie j li

Zw enie lewego uj cia t t-niczego

Zw enie lewego uj cia yl-nego

Bezp odno

Wole mi szowe toksyczne

Omdlenie Zespó

bark-r ka

382

Syndroma periarthritishumeroscapularis

Syndroma post cholecy-steotomiam

Syndroma post phlebiti-dem

Syndroma post phleboth-rombosim membroruminferiorum

Syndroma pulmocardiale

Zespó bolesnego barku(PHS), zapalenie oko osta-wowe barku

Zespó po wyci ciu p che-rzyka ciowego

Zespó pozakrzepowy

Zespó pozakrzepowy ko -czyn dolnych

Zespó serca p ucnego

T

Tachycardia paroxysmalis

Taenia saginata

Taenia solium

Tendinosis

Tendoyaginitis

Cz stoskurcz napadowy, na-padowe ko atanie serca

Tasiemiec nieuzbrojony

Tasiemiec uzbrojony

Zwyrodnienie ci gien

Zapalenie pochewek ci gni-stych

383

Tenosynovitis

Tetanus Tetraparesis

Tetraplegia

Thrombangitis obliterans

Thromboangitis oblite-rans

Thrombophlebitis

Thrombosis arteriaecoronariae cordis

Thrombosis arteriaemesentericae

Thrombosis venae lienalis

Thrombosis venae portae

Thyreoiditis

Zapalenie pochewek ci gni-stych

ec

Niedow ad czterech ko czyn

Pora enie czterech ko czyn

Zakrzepowo-zarostowe za-palenie naczy krwiono-nych, choroba Burgera

Zakrzepowo-zarostowe za-palenie naczy krwiono-nych, choroba Burgera

Zakrzepowe zapalenie (ZZ )

Zakrzep t tnicy wie cowejserca

Zakrzep t tnicy krezkowej

Zakrzep y ledzionowej

Zakrzep y wrotnej

Zapalenie tarczycy

384

Thyreoiditis Hashimoto

Thyreoiditis subacuta deQuervain

Thyreotoxicosis

Tinnitus aurium

Tonsillitis acuta

Torticollis

Torticollis acquisita

Torticollis congenitamyogenes

Torticollis congenitaosteogenes

Torticollis habitualis

ToxopIasmosis

Tracheitis

Trauma cerebri

Trauma chronicum

Zapalenie tarczycy typu Ha-shimoto

Podostre zapalenie tarczycytypu Quervaina

Nadczynno tarczycy

Szum w uszach, dzwonieniew uszach

Ostre zapalenie migda ków

Kr cz szyi

Kr cz szyi nabyty

Kr cz szyi wrodzony pocho-dzenia mi niowego

Kr cz szyi wrodzony pocho-dzenia kostnego

Kr cz szyi nabyty

Toksoplazmoza

Zapalenie tchawicy

Uraz mózgu

Uraz przewlek y

385

Trichinosis Tubeculosis

ossium Tuberculosis

pulmonum Tuberculosis

renum

Ulcus cruris varicosum

Uraemia

Urethritis idiopathica

Urolithiasis

Varicella

Varices cruris

386

nica

Gru lica ko ci

Gru lica p uc

Gru lica nerek

uZylakowate owrzodzeniegoleni

Mocznica

Idiopatyczne zapalenie cew-ki moczowej

Kamica moczowa

vOspa wietrzna

ylaki podudzia

Varices haemorrhoidales

VarioIa vera

Venosclerosis

Vitia cordis acquisita

Vitia cordis congenita

Vulnera contusa regionisfrontalis capitis etantebrachii

Vulnus

Vulvovaginitis

ylaki odbytu, guzy krwawi-cze, hemoroidy

Ospa prawdziwa

Stwardnienie y ( )

Wady serca nabyte

Wady serca wrodzone

Rany t uczone okolicy czo-owej g owy i przedramienia

Rana

Zapalenie sromu i pochwy

387

BIBLIOGRAFIA

1. ABC rehabilitacji dzieci, t. 1-2, Warszawa 19892. Blicharski J., Zarys chorób wewn trznych dla stomatolo-gów, Warszawa 19803. Brain Bannister, Neurologia kliniczna, Bielsko-Bia a 19924. Cendrowski W., Stwardnienie rozsiane, Warszawa 19935. Choroby naczy , red. Rykowski H., Warszawa 19906. Choroby wewn trzne, red. Kokot F., Warszawa 19917. Choroby wewn trzne, red. P dich W., Warszawa 19898. Choroby wewn trzne, red. Wojtczak A., Warszawa 19959. Fuller G., Badanie neurologiczne - to proste, Warszawa199510. Jakimowicz W., Neurologia kliniczna w zarysie, Warsza-wa 197311. Mika T. fizykoterapia, Warszawa 199312. Mózgowe pora enie dzieci ce, red. Micha owicz R., War-szawa 199313. Problemy uzdrowiskowe, zeszyt 1-6, Warszawa 198614. Prusi ski A., Neurologia praktyczna, Warszawa 199815. Rudnicki S., Smolis R., Rehabilitacja fizyczna po zawaleserca, Warszawa 198716. Siero A. i in., Magnetoterapia i laseroterapia, Katowice199417. Straburzy ski G., Straburzy ska-Lupa A., Medycyna fizy-kalna, Warszawa 1997

389

18. Tidy N. M., wiczenia poprawcze i masa leczniczy,Warszawa 196519. Wald I., Cz onkowska A., Neurologia kliniczna, Warsza-wa 198920. Warlow Ch., Neurologia, Warszawa 199621. Weiner H. L., Levitt L. P., Neurologia, Wroc aw 199722. Zborowski A., Drena limfatyczny, Kraków 199523. Zborowski A., Masa klasyczny, Kraków 199624. Zborowski A., Masa segmentarny, Kraków 1996

390

Masaż w wybranych jednostkach chorobowych t. II - Adam Zborowski

Documents

Transcript of Masaż w wybranych jednostkach chorobowych t. II - Adam Zborowski