Magisterska Teza

8/20/2019 Magisterska Teza

1/53

РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈАУНИВЕРЗИТЕТ „Св. Кирил и Методиј„ СкојеПРАВЕН !АКУЛТЕТ „Ј"#ти$иј%$ Први„ Скоје

Стабилноста на финансискиот систем наспроти иновативноста и

конкуренцијата во финансискиот сектор

Срна Илова, Доц. Јован42401 Зафировски

Скопје

јуни, 2014


2/53

Содрина

Вовед

&. Н%"'$% и о(те#тве$% ор%вд%$о#т $% те)%т%*. Пред)ет $% и#тр%+"в%,ето

-. ел $% и#тр%+"в%,ето/. О#$ов$% 0иоте1% $% и#тр%+"в%,ето2. Методоло3иј% $% и#тр%+"в%,ето

Прв дел

&. Пои) 4и$%$#и#ки #и#те)и

&.&. !и$%$#и#ки %1%ри

&.&.& П%1%р $% %ри

&.&.* П%1%р $% к%ит%л

&.&.- П%1%р $% деви1и &.*. !и$%$#и#ки и$#тит"5ии

&.*.&. Део1ит$и 4и$%$#и#ки и$#тит"5ии

&.*.&.&. Б%$ки

&.*.&.*. 6тед$и и кредит$и %#о5иј%5ии

&.*.&.-. 6тедил$и5и

&.*.&./. Кредит$и "$ии

&.*.*. Недео1ит$и 4и$%$#и#ки и$#тит"5ии

&.*.*.&. О#и3"рител$и ко)%$ии

&.*.*.*. Пе$1и#ки 4о$дови

&.*.*.-. И$ве#ти5и#ки 4одови

&.*.*./. !и$%$#и#ки ко)%$ии

&.-. !"$к5ии $% 4и$%$#и#киот #и#те)

Втор дел

&. Ер% $% и$ов%5ии&.&. При'и$и 1% 1%о'$"в%ето $% ер%т% $% и$ов%5ии&.*. !%ктори кои ј% реди1вик%% 4и$%$#и#к%т% револ"5иј%&.-. Ет%и $% ер%т% $% и$ов%5иите

*. 6то до7и #ветот од ер%т% $% и$ов%5ии8*.&. И$#тр")е$ти 1% 13оле)"в%,е $% ликвид$о#т% $% $е7%$к%р#киот

#ектор*.*. И$#тр")е$ти и %р%$+)%$и 1% тр%#4ер $% ри1икот*.-. Електро$#ки %ри

*


3/53

*./. Мо$ет%р$и е4екти

Трет дел

&. В%+$о#т% $% 4и$%$#и#к%т% #т%7ил$о#т&.&. Реви1иј%

&.&.&. Си#те) $% в$%тре($% ко$трол% и реви1иј% во Ре"7лик%М%кедо$иј%

&.&.&.&.&. Си#те) $% в$%тре($% ко$трол%&.&.&.&.*. В$%тре($% реви1иј%&.&.&.&.-. Н%дворе($% реви1иј%&.&.&.&./. Р%1лики о)е9" в$%тре($%т% и $%дворе($%т% реви1иј%

&.&.*. С"ерви1иј% во Ре"7лик% М%кедо$иј%

&.*. Б%1ел ::

&.-. Нов%т% евро#к% 4и$%$#и#к% #"ерви1иј%

З%кл"'ок&. И$ов%5ии и ко$к"ре$5иј% или 4и$%$#и#к% #т%7ил$о#т8

Кори#те$% литер%т"р%

!овед

1. "ау#на и оп$тествена оправданост на темата

Ко3% ;е #е #о)$е (то е дви+е'к% #ил% $% ед$о #то%$#тво< дви+е'к% #ил%

во ед$% др+%в%< % и во 5елок"$ото #овре)е$о о(те#тво рв%т% %#о5иј%5иј%

#ек%ко #е финансиите. !и$%$#иите< #и$о$и)от $% %рите 7е1 кои де$е# $е )о+е д%

-


4/53

#е 1%)и#ли 4"$к5и$ир%,ето $и еде$ о7и'е$ де$ $% л"9ето во ед$% др+%в%< $и

о#тое,ето $% т%% др+%в% и #е (то ј% дви+и и р%1вив%.

Секојд$ев$о р%1ли'$и #"7јекти р%#ол%3%%т #о р%1ли'$о коли'е#тво $%

4и$%$#и#ки #ред#тв%. Во одреде$ ериод $екои #"7јекти и)%%т ове;е 4и$%$#и#ки

#ред#тв% од колк" (то и) е отре7$о во )о)е$тот< др"3и #"7јекти и)%%т о)%лк"

4и$%$#и#ки #ред#тв% од коли'е#твото (то и) тре7% 1% 1%довол"в%,е $%

#екој$едв$ите отре7и. Мо+е д% #е #л"'и дв%т% #"7јекти д% #е во $ео#ред$%

7ли1и$% и д% о#тв%р"в%%т $ео#ред$% ко)"$ик%5иј% )е9" #е7е< % о$ој кој и)%

#"4и5ит $% #ред#тв% д% )" о1%ј)и 4и$%$#ики #ред#тв% $% о$ој кој и)% де4и5ит $%

и#тите. Но $%ј'е#то во ре%л$о#т% дв%т% #"7јекти $е)%%т $ео#реде$ ко$т%кт< $о

1%то% #овре)е$ото о(те#тво и) ово1)о+ило д% и)%%т 4и$%$#и#ки и$#тит"5ии и

5ел еде$ 4и$%#и#ки #и#те) 1% д% 3и вло+%т ви(окот $% 4и$%$#и#ки #ред#тв% илид% о1%ј)%т 4и$%$#и#ки #ред#тв%< 1%ви#$о од $ив$%т% отре7%.

!"$к5ио$ир%,ето $% 4и$%$#и#ките и$#тит"5ии кои #е о#ред$и5и о)е9"

#"7јектите кои 7%р%%т и #"7јектите кои ривре)е$о д%в%%т 4и$%#и#ки #ред#тв% к%ко

и #ите др"3и #ло+е$и и )е9"#е7е те#$о овр1%$и од$о#и< "#л"3и< %1%ри и

олитики 3о #о'и$"в%%т 4и$%$#и#киот #и#те).

!и$%$#и#ки #и#те) е #ло+е$ тер)и$. =о #о'"$"в%%т 3оле) 7рој ко)о$е$ти

и )о+е д% #е р%13лед"в% $% ове;е $иво%. Не3ов%т% #тр"кт"р%т% ј% #о'и$"в%%т>

%1%р $% %ри< %1%р $% к%ит%л< деви1$иот %1%р< део1ит$и и$#тит"5ии>

ко)ер5иј%л$и 7%$ки< (тедил$и5и< кредит$ите "$ии и $едео1ит$и и$#тит"5ии

о#и3"рител$и ко)%$ии< е$1и#ки и и$ве#ти5и#ки 4о$дови. А %к 3л%в$ите

4"$к5ии #е )о7или1%5иј% $% (теде,ето< 3е$ерир%,е и$4ор)%5ии 1%

оте$5иј%л$ите и$ве#ти5ии< дивер1и4ик%5иј% $% ри1икот< #леде,е и ко$трол% $%

ретриј%тиј%т%

Ако #е вр%ти)е $%$%1%д $и1 'ове'к%т% и#ториј% до%9%)е до и)ре#иве$

од%ток дек% о'ето5ите $% 4и$%$#и#ките тр%$#%к5ии #е д"ри и -??? 3оди$и ред

$%(%т% ер% к%де С")ер#ките док")е$ти #е #ведо5и 1% "отре7%т% $% кредитот<

$%ј'е#то 1% 1е)јодел#ки 5ели. По#тоел% д"ри и ре3"л%5иј% $% 4и$%$#и#ките

до3овори во В%вило$ &@?? 3оди$и ред $%(%т% ер% о4%те$% во A%)"р%7иевиот

1%ко$ок.

/


5/53

Но р%1војот $% 4и$%$#и#киот #и#те) од то3%( до о#лед$ите $еколк"

де5е$ии 7ил )$о3" 7%ве$ и #коро $е1$%'ителе$. Револ"5ио$ер$и ро)е$и во

4и$%$#и#ките #и#те)и #е к%р%ктери#тик% $% о#лед$ите трие#ети$% 3оди$и.

Пред и$д"#триј%т% д% 3о до1ивее #војот оде) 4и$%$#и#ките #и#те)и и)%ле

две о#$ов$и 4"$к5ии< р%1вој $% л%те+$ото #ред#тво 1% 1%)е$% и 4и$%$#и#р%,е $%

$%дворе($%т% тр3овиј%. Еде$ в%+е$ )о)е$т од )и$%тото кој 7ил )о+е7и и рв

'екор 1% 4и$%$#и#киот #и#те) д% #т%$е ое4ик%#е$ и оед$о#т%ве$ е

)о$ети1%5иј%т% $% #к%о5е$и )ет%ли од$о#$о "отре7%т% $% )ет%л$и %ри. Не(то

одо5$% во Ки$% во о#)иот век $% $%(%т% ер% #е ој%виле к$и+$ите %ри к%ко

ор%кти'$и и о'$%ле д% 3и оти#$"в%%т дото3%( "отре7в%$ите ков%$и %ри.

Сек%ко то3%( л"9ето #е #оо'иле и #о рв%т% 4и$%$#и#к% кри1% кој% $%#т%$%л% к%ко

ре1"лт%т $% рек")ере$ото и1д%в%,е $% 7%$к$$оти< % во &@ти век $% 4и$%$#и#к%т%#5е$% #т%"в%%т 5е$тр%л$ите 7%$ки кои до де$е# 3о 1%др+%ле ек#кл"1ив$ото р%во

$% и1д%в%,е %ри.

Тр3овиј%т% #о1д%л% отре7% #ред$овеков$ите 7%$к%ри о#о7е$о

ит%лиј%$#ките д% и)%%т и#тори#к% "ло3% #о то% (то о7е17едиле кредитир%,е $%

тр%$#%к5ии и вовед"в%јки о#и3"р"в%,е $% 7род#киот тр%$#орт 1% оределе$%

рови1иј%. И#кл"лител$о в%+е$ е &*Bот век ко3% #е ој%в"в% еде$ е4ик%#е$

и$#тр")е$т 1% 4и$%$#ир%,е $% )е9"$%род$%т% тр3овиј% C 7%$к%р#киот %к5ет< кој и

де$е# #е "отре7"в%.

Пото% #лед"в% ериодот $% и$д"#триј%ли1%5иј% од кој )о)е$т % до де$

де$е# 3оле)ите ретриј%тиј% #т%$%% ве+е$ дел од 4и$%$#и#киот #и#ите). Во &DBот

век од отре7%т% 1% и13р%д7% $% +еле1$и'ки р"3и кој% $е )о+ел% д% 7иде

1%доволе$% #о )%лите 7%$ки< #е ој%в"в%%т %к5ио$ер#ките др"(тв% #о о3р%$и'е$%

од3овор$о#т. Пото% #е #о1д%ле корор%5иите кои %к 3о отик$%ле р%1војот $%

е4ектив$и 7ер1и. Во #реди$%т% $% &DBот век $% 7ер1ите 3л%в$о #е тр3"в%ло #о

до)%($и и #тр%$#ки др+%в$и о7вр1$и5и и #о о7вр1$и5и и %к5ии $% +еле1$и5%т%<

$о во о)%л о7е). Во овој ериод 0%ртиите од вред$о#т $% и$д"#три#ките

ретриј%тиј% 7иле #о )%л%< #коро $е1$%'ител$% в%+$о#т< о#ве$ $ор)%л$о $%

E"јор(к%т% 7ер1%.

2


6/53

Бер1ите до7иле $% в%+$о#т во втор%т% олови$% $% &DBот век . То3%( и

7%$ките и о#и3"рител$ите ко)%$ии и#то т%к% 1$%'ител$о )$о3" 3и ро(иле

#воите %ктив$о#ти и $%дле+$о#ти и до7иле $% в%+$о#т. Ов% е ериод и ко3% #е

4ор)ир%%т $ови видови 4и$%$#и#ки и$#тит"5ии и то% е$1и#ките 4о$дови и

и$ве#ти5ио$ите ко)%$ии.

А$%ли1ир%ј;и ј% и#ториј%т% $% 4и$%$#и#киот #и#те) до%9%)е до 1%кл"'ок

дек% де$е($иот #тее$ $% р%1вие$о#т и овол$о#тите кои #е ре1"л%т%т $% то% 3и

дол+и)е $% и$ов%5иите< од$о#$о $ово#тите кои 7иле вовед"в%$и. И%ко ед$% од

3л%в$ите и о#$ов$и ри$5ии ко$ кои #е #тре)и еде$ 4и$%$#и#ки #и#те) е

#т%7ил$о#т% #е%к д%ли доколк" 4и$%$#и#ките и$#тит"5ии во 4и$%$#и#киот

#ектор $е вовед"в%ле и$ов%5ии кои во #е7е #ек%ко $о#еле ри1ик од $е"#е0 де$е#

;е #)е и)%ле в%к% р%1вие$ и е4ик%#е$ 4и$%$#и#ки #и#те)8FДе$е# во о3ро)$иот #ект%р $% 4и$%$#и#ки и$#тит"5ии трк%т% е 1% о3оле)

7рој клие$ти< % #о то% и о3оле) ро4ит. З% д% #е и1двој%т од тол%т% и д% 7ид%т

'екор ред ко$к"ре$5иј%т% )ор%%т д% вовед"в%%т $ови$и< ое4ик%#$и< одо#т%$и<

оед$о#т%в$и. Д%ли од в%к% воведе$ите и$ов%5ии #тр%д% #т%7ил$о#т%8F

И$ов%5иите и оттик$"в%,ето ко$к"ре$5иј% во 4и$%$#и#киот #ектор

#еко3%( ;е 7ид%т $% #ротив$% #тр%$% од #т%7ил$о#т% $% 4и$%$#и#киот #и#те).

6то е отре7$о 1% д% $е #и #)ет%%т еде$ $% др"38F Д%ли #ветот 7е(е рел%ве$ #о

7р%$ $% 4и$%$#и#ки и$ов%5и8 6то о#т%ви 1%д #е7е тој 7р%$8 Д%ли е вре)е 'овекот

д% ј% 1%"1д% кре%тив$о#т% кој% и #л"+и $% и$ов%5иите и д% #е #врти $% #тр%$%т% $%

#т%7ил$о#т% $% 4и$%$#и#ките #и#те)и8 6то #ветот рев1е)% во вр#к% #о

1%'"в"в%,е $% #т%7ил$о#т%8

Со )ојот )%3и#тер#ки тр"д ;е о7е17ед%) од3овор $% овие р%(%,% кои

рои1ле3"в%%т од #ортив#т%ве$о#т% $% #т%7ил$о#т% $% 4и$%$#и#киот #и#те) и

вовед"в%,ето и$ов%5ии. Gе 3о о7ј%#$%) #овр(е$иот 7%л%$# отре7е$ 1% двете

#ортив#т%ве$и #тр%$и д% 4"$к5ио$ир%%т 7е#рекор$о во еде$ 4и$%$#и#ки

#и#те)< $%"'$о открее$ и и1др+%$.

2. %редмет на истраува&ето

H


7/53

=л%ве$ ред)ет $% )%3и#тер#киот тр"д ;е 7иде #т%7ил$о#т% $%

4и$%$#и#киот #и#те) $%#роти и$ов%тив$о#т% и ко$к"ре$т$о#т% во 4и$%$#и#киот

#ектор.

Тр3$"в%ј;и од в%к% оределе$иот ред)ет $% и#тр%+"в%,е< во тр"дот ;е

7иде и1вр(е$% родл%7о'е$% %$%ли1% $% то% (то еде$ #и#те) 3о р%ви #т%7иле$<

$%#роти то% (то отик$"в% ко$к"ре$5иј%. Gе #е о7ид%) д% од3овор%) $%

р%(%,ето д%ли #еко3%( и$ов%тив$о#т% и $ово#тите вод%т до р%1вој. Д%ли )о+е7и

ток)" и$ов%тив$о#т% 7е(е ри'и$ител и $% #вет#к%т% 4и$%$#и#к% кри1%8 Кои

$ови$и #е #л"'иј% во реви1иј%т% и #"ерви1иј%т% 1% д% 3о "7л%+%т тре$дот $%

дере3"л%5иј%8

Gе #е д%де о7ј%#$"в%,е (то 1% еде$ #и#те) е ов%+$о д%ли #т%7ил$о#т% или

и$ов%тив$о#т% и ко$к"ре$5иј%т% и (то д% #е рев1е)е од #тр%$% $% др+%в%т% 1% идв%т% ри#т%и д% )о+%т $ере'е$о д% 4"к5ио$ир%%т во #л"+7% $% р%1вој $%

4и$%$#и#киот #и#те).

Во еде$ дел од тр"дот о#о7е$о в$и)%$ие ;е 7иде о#вете$о $% %$%ли1% $%

4и$%$#и#киот #и#те) $% Ре"7лик% М%кедо$иј% и к%кви )ерки $%(%т% др+%в%

рев1е)% 1% д% #е 1%(тити од ри1икот кој 3о $о#%т #вет#ките еко$о)#ки тре$дови< %

воед$о д% $е 3и "3"(и #о1д%в%,ето $% $ови 4и$%$#и#ки рои1води во кори#т $%

3р%9%$ите.

'.(ел на истраува&ето

ел $% и#тр%+"в%,е $% овој )%3и#тер#ки тр"д е д% #е "тврд%т< д% #е

%$%ли1ир%%т< ро"'%т и ре1е$тир%%т 3л%в$ите к%р%ктери#тики $% то% (то 3о р%ви

еде$ 4и$%$#и#ки #и#те) #т%7иле$ и (то отик$"в% ко$к"ре$5иј%< к%ко и д% #е

о#т%в%т овие и$#тр")е$ти $% дв%т% #ротив#т%ве$и кр%ј% $% еде$ 4и$%$#и#ки

#и#те) и д% #е рик%+%т е4екти кои 3и реди1вик"в%%т вр1 4и$%$#и#ките #и#те)и<

вкл"л"в%јки 3о и 4и$%$#и#киот #и#те) $% Ре"7лик% М%кедо$иј%.

Од в%кв%т% %$%ли1% ;е #е и1веде 1%кл"'ок 1% то% д%ли #овре)е$ите

4и$%$#и#ки #и#те)и< во кои #е в7рој"в% и Ре"7лик% М%кедо$иј%< тре7% д% #е

оредел%т 1% #и#те) кој #е те)ели вр1 то% д% #е 1%др+и #т%7ил$о#т%< или %к 1%

4и$%$#и#киот #ектор д% реовл%д"в% #о $% и$ов%тив$о#т и оттик$"в%,е

I


8/53

ко$к"ре$5иј%. Или д%ли е )о+$о д% 3о ро$%јд%т #овр(е$иот 7%л%$# о)е9" овие

две #ротив#т%ве$и ко)о$е$ти $% еде$ 4и$%$#и#киот #и#те).

4. )сновна *ипоте+а на истраува&ето

О#$ов$% 0иоте1% од кој% #е о%9% ри и1р%7отк%т% $% )%3и#тер#киот тр"д е

7%р%,ето $% иде%л$% #реди$% о)е9" ед$% )$о3" в%+$% ко)о$е$т% $%

4и$%$#и#киот #и#те)< % то% е $е3ов%т% #т%7ил$о#т и $еј1и$о одр+"в%,е и др"3%

)$о3" в%+$% к%р%ктери#тик% во #овре)е$ото о(те#тво и $% #овре)е$ите

и$#тит"5ии во 4и$%$#и#киот #ектор< % то% е вовед"в%,ето $% $ови$и< од$о#$о

и$ов%тив$о#т% кој% оттик$"в% ко$к"ре$5иј% и воед$о води до р%1вој< $о #о #е7е

$о#и и ри1ик.

. -етодолоија на истраува&ето

При и1р%7отк%т% $% тр"дот )етодоло(ки 3лед%$о ри7ир%,ето<

#и#те)%ти1ир%,ето< %$%ли1ир%,ето и ре1е$тир%,ето $% #о7р%$ите од%то5и<

%р3")е$ти и 4%кти ;е #е и1вр(и #о "отре7% $% ло3и'$о ор%вд%$< 1%окр"+е$ и

$%"'$оB4"$дир%$ ри#т%. При и#тр%+"в%,ето и и13отв"в%,ето $% )%3и#тер#киот

тр"д ;е 7ид%т кори#те$и ове;е )етоди #е #о 5ел о5ело#$% и родл%7о'е$%

%$%ли1% од кој% ;е )о+е д% #е и1вле'%т р%в$оBрелев%$т$и и $%"'$о ор%вд%$и1%кл"'о5и.

Со )етодот $% %$%ли1% ;е #е "тврд%т о#$ов$ите к%р%ктери#тики и $% дв%т%

ри#т%и од$о#$о #т%7ил$о#т% $% 4и$%$#и#киот #и#те) и и$ов%тив$о#т% и

ко$к"ре$5иј%т% $% 4и$%$#и#киот #ектор кои #е ред)ет $% и#тр%+"в%,е.

Де#критив$иот )етод ;е 3о ои(е и о7ј%#$и ред)етот $% и#тр%+"в%,ето. Gе #е

кори#ти и#тори#ки )етод и то% во о3лед $% и#тр%+"в%,ето 1% о'ето5ите $%

4и$%$#и#киот #и#те) и $е3овиот р%1вој $и1 3оди$ите #е до де$е#. Пото%<

о1итив$о C р%в$иот )етод #о кои ;е 7ид%т р%13лед%$и )$о3"7рој$ите 1%ко$#ки

%кти кои 3о ре3"лир%%т 5елок"$иот 4и$%$#и#ки #и#те). Методот $% ко)%%р%5иј%

;е о)о3$е ри #оред"в%,е $% 4и$%$#и#киот #и#те) $% Ре"7лик% М%кедо$иј%

$и1 3оди$ите и де$е# к%ко и 1% #оред7% $% М%кедо$#киот 4и$%$#и#ки #и#те) #о

воде'ките #вет#ки 4и$%$#и#ки #ектори. З% д% #е р%17ер%т е4ектите кои 3и

@


9/53

реди1вик"в% ри#т%от $% #т%7иле$ 4и$%$#и#ки #и#те) и о$ие е4екти кои #е

ре1"лт%т $% в$е#"в%,ето $ови$и и отик$"в%,ето ко$к"ре$5иј% ;е #е "отре7и

#т%ти#ти'киот )етод.

%рв дел

1. %оим финансиски систем

D


10/53

!и$%$#и#ки #и#те) C ј%дрото $% #овре)е$ото о(те#тво. Пои) #о о3ро)$о

1$%'е,е 1% #овре)е$иот 'овек< ои) #о 3оле) 7рој 4"$к5ии во #овре)е$иот #вет.

Сло+е$ тер)и$ #о и#релете$и од$о#и о)е9" ко)о$е$тите од кои е #о#т%ве$.

!и$%$#и#киот #и#те) рек" и$#тит"5иите кои 3о #о'и$"в%%т ово1)о+"в% тр%$#4ер

$% %ри'$и #ред#тв% од о)е9" (тед%'ите< од$о#$о о$ие кои и)%%т )о)е$т%л$о

#"4и5ит $% 4и$%$#и#ки #ред#тв% и о1%ј)"в%'ите $% кои тие %ри'$и #ред#тв% и)

#е отре7$и.

JИ%ко #о #вој%т% #тр"кт"р% и #ло+е$и 4"$к5ии и13лед% к%ко 4и$%$#и#киот

#и#те) д% е во #л"+7% #%)о 1% 3оле)и $е(т%< в#"($о#т 4и$%$#и#киот #и#те) е дел

од #екојд$евието $% #екој оеди$е5 и до)%ки$#тво. Директ$о влиј%е вр1

7л%3о#о#твој7%т% $% отро("в%'ите ово1)о+"в%ј;и д% тро(%т ове;е од

)о)е$т%л$о р%#оло+ливиот до0одK&. Еде$ #овре)е$ и р%1вие$ 4и$%$#и#ки #и#те)и3р% 3оле)% "ло3% ре%ли1ир%,е $% )о)е$т%л$ите +ел7и $% к""в%'ите и то%

о#о7е$о ри к""в%,е $% #к%и до7р%< к%ко %вто)о7или< к";и< #т%$ови. Ако

4и$%$#и#киот #ите) $е)% и$#тит"5ии л"9ето 7и тре7%ло д% (тед%т #о 3оди$и 1% д%

дојд%т до о#%к"в%$ото до7ро и то% )$о3" верој%т$о ко3% ве;е $е)% д% и) 7иде

отре7$о. Но 7идеј;и +ивотот е овде и #е3% о#тој%т тие 4и$%$#и#ките

и$#тит"5ии во #л"+7% $% 4и$%$#и#киот #и#те) кои ;е 3и о#тв%р%т 1%)и#ле$ите

+ел7и во )о)е$тот ко3% то% $и е $%јотре7$о #о одо7р"в%,е 1%е)и од одреде$и

"#лови.

И #ек%ко овој ко$5ет е ре3"лир%$ #о 1%ко$и< р%вил% и рои#и< 1% д% #е

1%(тити од 1ло"отре7% и 1% д% #е одр+и #т%7иле$ и д% #е 1%др+и довер7%т% $%

3р%9%$ите во и#тиот.

З% #е д% 4"$к5ио$ир% 7е#рекор$о и д% 7иде во 4"$к5иј% $% еко$о)и#киот

р%#те+ отре7$% е ед$% )$о3" ко)лек#$% и #ло+е$% #тр"т"р% #о р%1ли'$и

ко)о$е$ти #екој% #о #вој% "ло3% во овој ро5е#. П% т%к%< 4и$%$#икиот #и#те) 3о

#о'и$"в%%т 4и$%$#и#ки %1%ри и 4и$%$#и#ки и$#тит"5ии кои вкл"'"в%%т 7е17рој

"'е#$и5и и тр%$#%к5ии #екој де$.

1.1. /инансиски па+ари

& Про4. ДBр. Ми0%ил Петков#ки Финансиски пазари и финансиски институции, 3л%в% & О#$ов$и ои)и $%#и#те) Пе'%т$и5% Или$де$ *?&?< #тр D

&?


11/53

И 4и$%$#и#ките %1%ри к%ко и #екој %1%р е )е#тото к%де (то #е #рет$"в%%т

о$"д%т% и о7%р"в%'к%т%< овој %т $% #ло7од$и 4и$%$#и#ки #ред#тв%.

!и$%$#и#ките %1%ри в#"($о#т #е )е0%$и1%) кој влиј%е вр1 оти)%л$%т%

%лок%5иј% $% 4и$%$#и#ки #ред#тв% и "р%)$оте+"в%,е $% ре%л$ите и$ве#ти5ии и

%ри'$%т% %к")"л%5иј%.

Тие #е #е5и4и'$и %1%ри. Т"к% #е тр3"в% #о #е5и4и'$% #ток% %ри<

к%ит%л< 0%тии од вред$о#т< $% #е5и4и'е$ $%'и$ #оред #е5и4и'$и "#лови.

1.1.1. %а+ар на пари 35 6789:

П%1%рот $% %ри е )е#то к%де (то #е тр3"в% #о кр%ткоро'$и 4и$%$#и#ки

о7%р"в%в%,%. Тие #е $%ј'е#то о7%р"в%,% #о ви#ок #тее$ $% ликвид$о#т и во

#е7е $е $о#%т 3оле)% ри1и'$о#т.Се5и4и'$о#т $% %1%рот $% %ри< вооед$о и к%р%ктери#тик% о кој% #е

р%1лик"в% од др"3ите %1%ри е (то %1%рот $% %ри $е)% ко$ктрет$% 4и1и'к%

лок%5иј% к%де (то #е тр3"в%. Во #овре)е$и "#лови довол$о е д% #е и)% теле4о$ 1%

#е 7иде дел од овој %1%р.

Совре)е$иот %1%р $% %ри е ре1"лт%т $% и$д"#три#киот и тр3ов#киот

р%1вој. И в%к% р%1вие$ е од #"(ти$#ко 1$%'е,е 1% еко$о)иј%т%.

П%1%рот $% %ри и3р% кл"'$% "ло3% во 4и$%$#ир%,е $% тр3овиј%т%. К%ко (то

е в%+е$ 1% тр3овиј%т% во ед$% 1е)ј%< и#то толк" е в%+е$ и 1% $%дворе($%т% тр3овиј%.

Пото'$о< 1% в$%тре($%т% и )е9"$%род$%т% тр3овиј%< в%+$и #е мениците кои #е

ди#ко$тир%%т од #тр%$% $% %1%рот $% %ри.

П%1%рот $% %ри и#то т%к% рек" и1д%в%,е $% комерцијални записи

о7е17ед"в% кр%ткор'$и кредити 1% 4и$%$#ир%,е $% о7рт$иот к%ит%л во

и$д"#триј%т%.

Ко)ер5иј%л$оте 7%$ки и)%%т ед$% 3л%в$% 5ел C ри0од од #воите ре1ерви<

$о и одр+"в%,е $% ликвид$о#т% 1%р%ди $еи1ве#$%т% о7%р"в%'$% $% (тед%'ите.

Ви(икот $% ре1ерви #е и$ве#тир%%т во ви#око ликвид$и #ред#тв% к%ко (то #е

краткорочни меници и $% тој $%'и$ %1%рот $% %ри и3р% 3л%в$% "ло3% во

1%р%7от"в%,ето ро4ит $% ко)ер5иј%л$ите 7%$ки 7е1 3"7е,е $% ликвид$о#т%.

&&


12/53

П%1%рот $% %ри и од о)о( и $% 5е$тр%л$%т% 7%$к%. Н% кр%ток рок #л"+и

к%ко и$дик%тор $% )о$ет%р$ите "#лови во 1е)ј%т% рек" к%)%т$ите #т%ки и ј% води

5е$тр%л$%т% 7%$к% ри ро5е#от $% до$е#"в%,е $% 7%$к%р#к% олитик%< % о$%т%к%

о)%3% и ри е4ектив$% и)ле)т%5иј% $% олитик%т%.

У'е#$и5и $% %1%рот $% %ри #е #ите #"7јекти кои $% кр%ток рок и)%%т

отре7% од 4и$%$#и#ки #ред#тв%< #"7јекти кои и)%%т ви(о5и $% 3отови %ри и

и$#тит"5ии кои #е о#ред$и5и о)е9" дв%т% вид% #"7јекти. Н%ј3оле)и "'е#$и5и #е

#ек%ко ко)ер5иј%л$ите 7%$ки кои #е $%о9%%т и $% #тр%$%т% $% о$"д%т% $%

4и$%$#и#ки #ред#тв% и $% #тр%$%т% $% о7%р"в%'к%т%. =оле)% "ло3% и)% и

5е$тр%л$%т% 7%$к% кој% 3о ре(%в% ро7ле)от #о ликвид$о#т $% ко)ер5иј%л$ите

7%$ки рек" о1%ј)и5и. И #ек%ко др+%в%т%< $%ј'е#то рет#т%в"в%$% од

Ми$и#тер#твото 1% 4и$%$#ии #о е)ит"в%,е $% кр%ткоро'$и 0%ртии 0%ртии одвред$о#т 1% 1%довол"в%,е $% #воите 4и$%$#и#ки отре7и.*

1.1.2. %а+ар на капитал ;7 6789:

П%1%рот $% к%ит%л рет#т%в"в% 17ир $% )е9"#е7$и од$о#и о)е9" о$"д%т%

и о7%р"в%'к%т% $% дол3оро'$и 0%ртии од вред$о#т. И овој 4и$%$#ик#и %1%р е

)е#то к%де (то #е #л"'"в% р%1)е$% $% %ри'$и #ред#тв% од о$ие кои и)%%т $%

о$оие кои и) #е отре7$и. Овој %т $% $%'и$ (то кори#$и5ите $% #ред#тв% и)

л%;%%т одреде$ $%до)е#т $% о1%ј)"в%'ите во вид $% к%)%т% к%ј о7р1$и5ите<

дивиде$т% к%ј %к5иите< к%ит%л$% до7ивк% кој% од3ов%р% $% р%1лик%т% )е9"

род%+$%т% и к"ов$%т% 5е$% $% 0%ртии од вред$о#т и #ли'$и и#л%ти.

A%ртиите од вред$о#т< %к5ии и о7рв1$и5и #е ре1"лт%т $% оер%5иите $%

%1%рот $% к%ит%л.

И1д%в%,ето $% 0%ртиите од вред$о#т и $ив$%т% род%+7% рет#тв%"в%

ри)%ре$ %1%р $% к%ит%л. А %к #о ве;е и1д%де$и 0%ртии од вред$о#т #е тр3"в%

$% #ек"$д%р$иот %1%р $% к%ит%л.

П%1%рот $% к%ит%л е ре3"лир%$ #о 1%ко$#ки рои#и и и#тиот е воде$ од

и$#тити5ии рек" кои #е ово1)о+"в%%т оер%5иите$% #ите "'е#$и5и.

* L"'о Тре#ки


13/53

Се #о)е$"в% ор3%$и1ир%$ и $еор3%$и1ир%$ %1%р $% к%ит%л. Н%јо1$%т

о7лик $% ор3%$и1ир%$ %1%р $% к%ит%л е 7ер1%т%. Бер1% е )е#то к%де (то #е одвив%

тр3"в%,ето #о 0%ртии од вред$о#т рек" овл%#те$и "'е#$и5и C 7рокери кои

тр3"в%%т 1% #)етк% $% #воите клие$ти.

Втор %лтер$%тиве$ о7лик $% ор3%$и1ир%$ %1%р $% к%ит%л е %1%р рек"

(%лтер C OPQR STQ UOVWSQR XYRZQS кој и)ето 3о до7ил од $%'и$ $% тр3"в%,е #о 0%ртии

од вред$о#т од )и$%тото ко3% л"9ето до%9%ле директ$о $% (%лтер и т%)" к""в%ле

или род%в%ле 0%ртии од вред$о#т. Нор)%л$о< $%вквиот $%'и$ е од%)$% и#'е1$%т<

$о де$е# ов% #е од$е#"в% $% тр3"в%,ето во #%)ите 7рокер#ки к";и во кои де$е# #е

одвив% о3ро)е$ дел од ро)етот #о 0%ртии од вред$о#т.

JНеор3%$и1ир%$иот %1%р $% к%ит%л о7и'$о #е одвив% кр%ј 7ер1ите и 1%

$е3о $е в%+%т 7ер1%$#ките р%вик% и рои#и. Т"к% $%ј'е#то "'е#тв"в%%т о)%лиретриј%тиј% кои $е 3и и#ол$"в%%т "#ловите 1% д% тр3"в%%т $% 7ер1ите.K-

У'е#$и5и $% %1%рот $% к%ит%л #е $%#еле$иQто кое #е ј%в"в% $%ј'е#то во

"ло3% $% $етоB доверител< од$о#$о $%ј'е#то л%#ир% #ред#тв%< #то%$#твото кое

и)% "ло3% $% $ето C кори#$ик < ове;е кори#ти #ред#тв% отколк" (то л%#ир%<

др+%в%т% и #ек%ко 7%$ките.

1.1.'. %а+ар на деви+и ?@AB73C 87: 6789:

Деви1е$ %1%р е $ео0оде$ 1% д% #е и1вр("в%%т тр%$#%к5ии о)е9" две

р%1ли'$и 1е)ји. Прек" $е3о %рите де$о)и$ир%$и во ед$% во ед$% в%л"т% #е

р%1)е$"в%%т #о %ри де$о)и$ир%$и во др"3% в%л"т%. Во оте#$% #)и#л% $% 17орот

%1%р $% деви1и е )е#то к%де #е #ре;%в%%т о$"д%т% и о7%р"в%'кт% $% #ло7од$и

деви1$и #ред#тв%. Во о(ирок% #)и#л% $% 17орот %1%рот $% деви1и 3и о4%;%

к"ород%+7%т% $% деви1и< деви1$% %р7итр%+%< деви1$и о1и5ии.

Jе$%т% $% ед$% в%л"т% и1р%1е$% во др"3% в%л"т% #е $%рек"в% деви1е$

к"р#.K/

П%1%рот $% деви1и е еди$#тве$ 3ло7%ле$ %1%р кој р%7оти $о$B #то. Тој $е

и$#тит"5о$%ли1ир%$ т"к" ре#т%в"в% )ре+% $% 3оле) 7рој 7%$ки и 4и$%$#и#ки

- L"'о Тре#ки


14/53

и$#тит"5ии (ир") #ветот 'ии од$о#и #е овр1"в%%т рек" #овре)е$и #ред#тв% 1%

ко)"$ик%5иј%.

У'е#$ик во %1%рот $% деви1и )о+е д% 7иде #екој оеди$е5 к%ко т"ри#т кој

к""в% деви1и во #тр%$#тво< $о в%квите 3отови$#ки тр%$#%к5ии #е #%)о )%л<

$е1$%'ителе$ дел од вк"$ото тр3"в%,е #о деви1и. П% 3л%в$ите "ло3и во овој

%1%р #е%к 3и и)%%т ко)ер5иј%л$ите 7%$ки 1е)%ј;и во редвид дек% #екој%

о3оле)% )е9"$%род$% тр%$#%к5иј% вкл"'"в% кредитир%,е $% #)етките $%

ко)ер5иј%л$ите 7$ки во р%1ли'$и 4и$%$#и#ки 5е$три< ото% т"к% #е корор%5иите

кои #е вкл"'е$и во )е9"$%род$%т% тр3овиј%< $е7%$к%р#ките и$#тит"5ии и

5е$тр%л$ите 7%$ки.

1.2. /инансиски институции

Во 4и$%$#и#киот #и#те) 4и$%#и#ките и$#тит"5ии #е и$#тит"5ии

ре3"лир%$и $%ј'е#то од др+%в%т% кои о7е17ед"в%%т 4и$%$#и#ки "#л"3и $% #воите

клие$ти.

1.2.1. Депо+итини финанскиски институции

Део1ит е 4и$%$#и#ки и$#тр")е$т рек" кој #е вло+"в%%т #ло7од$и

%ри'$и #ред#тв%. Соред то% 4и$%$#и#ките и$#тит"5ии 'ии о#$ове$ и1вор $%%ри'$и #ред#тв% #е део1итите $% 4и1и'ките и р%в$ите ли5% ре#т%в"в%%т

део1ит$и 4и$%$#и#ки и$#тит"5ии.

1.2.1.1. Dанки

Б%$ките #е $%јв%+$ите "'е#$и5и во 4и$%$#ки#киот #и#те). Мере$о рек"

$ив$ото "'е#тво во вк"$ите #ред#тв% $% 4и$%#и#киот #ектор тие #е $%ј1$%'%ј$ите

4и$%$#и#ки и$#тит"5ии.

Во #екој% 1е)ј% во #ветот о#тои о#е7е$ 1%ко$ 1% 7%$ки кој 3о де4и$ир%

ои)от банка.

Во Соед$и$етите \)ерик%$#ки др+%ви 4едер%л$ите 1%ко$и #е

коди4и5ир%$и во еде$ 1%ко$ик< З%ко$ик $% Соеди$етите др+%ви M]W^SQ_ `SYSQa

bO_QN к%де во о3л%вјето 1% 7%$к%р#ки и$#тит"5ии 7%$к%т% е де4и$ир%$% к%ко

&/


15/53

Jед$% 7%$к% или и$корорир%$и ко)%$ии кои р%7от%т #оред 1%ко$ите $% САД< 'ии

$%ј1$%'%е$ дел од р%7от%т% #е #о#тои од ри)%,е део1ити и о$"д% $% 1%е)и и

о"#ти к%ко и доверител#ки р%7оти #ли'$и $% о$ие $% 5е$тр%л$%т% 7%$к% кој% 3о

и)% %вторитетот $% ко$тролор $% в%л"т%т% и #е од $%1ор $% др+%в%т% или #ој"1е$

ор3%$ кој и)% $%дле+$о#т 1% $%д1ор $%д 7%$к%р#ки и$#тит"5ииK 2

Во 4р%$5"#киот )о$ет%ре$ и 4и$%$#и#ки 1%ко$ик 7%$к% #е де4и$ир% к%ко

Jкредит$% и$#тит"5иј% кој% и1вр("в% 7%$к%р#ки тр%$#%к5иK.H

Во =ер)%$иј% 7%$к% е кредит$% и$#тит"5иј%< % #о то% во З%ко$от 1% 7%$ки е

де4и$ир%$% к%ко JM&Nретриј%тие кое вр(и 7%$к%р#ки тр%$#%к5ии 1%

ко)ер5иј%л$и отре7и или во р%1)ер кој 7%р% ко)ер5иј%л$о ор3%$и1ир%$ 7и1$и#.

M*N Б%$к%р#ки тр%$#%к5ии #е ри4%;%,е $% #ред#тв% к%ко део1ити или др"3и

1%дол+ител$и 3отови$#ки #о7ир%,е $% %ри од ј%в$о#т%< доколк" р%вото 1%вр%;%,е $% %ри $% #о#тве$иот или во $%ло3от 1% дол3 $е е и#)е$о отврде$о<

7е1 олед $% то% #е $%до)е#т"в% #о к%)%т%.K I

Во )%кедо$#киот 1%ко$ 1% 7%$ки< 7%$к% е „р%в$о ли5е #о до1вол% од

3"вер$ерот $% Н%род$%т% 7%$к% $% М%кедо$иј% о#$ов%$о #о3л%#$о #о одред7ите $%

овој 1%ко$< 'иј% о#$ов$% деј$о#т е ри7ир%,е део1ити и др"3и овр%т$и и1вори $%

#ред#тв% од ј%в$о#т% и одо7р"в%,е кредити во #вое и)е и 1% #вој% #)етк%.J@

Соред делов$ите отре7и $% 7%$ките )о+е д% #е р%1лик"в%%т 5е$тр%л$и

7%$ки< ко)ер5иј%л$и< "$ивер1%л$и< и$ве#ти5ио$и< делов$и< #е5иј%ли1ир%$и или

3р%$#ки 7%$ки< ото% р%1вој$и< ре3ио$%л$и< )о$оB7%$ки< )"лти$%5ио$%л$и 7%$ки.

Ме9"то% и окр%ј одел7ите во #овре)е$иот 4и$%$#и#ки #вет 1% 7%$ки 3л%в$о #е

17ор"в% к%ко "$ивер1%л$и и ове;е"#л"+$и 4и$%$#и#ки и$#тит"5ии 7идеј;и тие

$"д%т )$о3" о(ирок #ект%р $% "#л"3и од тр%ди5ио$%л$ите C #о7ир%,е део1ити

и одо7р"в%,е кредити. Со то% (то #е р%ви р%1лик% о)е9" 5е$тр%л$%т% 7%$к% кој%

е ед$% во #екој% др+%в% и и)% ек#кл"1ив$о р%во д% е)ит"в% %ри и д% 3о ре3"лик%

отекот $% %ри рек" )о$ет%р$% олитик% и о#т%$%тите ко)ер5иј%л$и 7%$ки.

2 ]` bO_Q S^ScQ *H< `VdS^ScQ \< bTYeSQR &< `VdUTYeSQR f< gYRS &< h 2@&H \RS^UcQ i. -&&B& _Q UQ XjXQ bO_Q XOWkSY^RQ QS l^WYWU^QR I mRQ_^SnQaQWoQaQSp q & \da. & `. &< \da. &Y `. &< \da. &d@ З%ко$ 1% 7%$ките< „Сл"+7е$ ве#$ик $% Ре"7лик% М%кедо$иј%J 7р. HIr*??I.

&2

http://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%B0_%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D0%A0%D0%B5%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%98%D0%B0http://fr.wikipedia.org/wiki/Code_mon%C3%A9taire_et_financierhttp://fr.wikipedia.org/wiki/Code_mon%C3%A9taire_et_financierhttp://www.buzer.de/s1.htm?g=KWG&a=1http://www.buzer.de/s1.htm?g=KWG&a=1http://www.buzer.de/s1.htm?g=KWG&a=1http://www.buzer.de/s1.htm?g=KWG&a=1http://www.buzer.de/s1.htm?g=KWG&a=1http://www.buzer.de/s1.htm?g=KWG&a=1http://www.buzer.de/s1.htm?g=KWG&a=1http://www.buzer.de/s1.htm?g=KWG&a=1http://www.buzer.de/s1.htm?g=KWG&a=1http://www.buzer.de/s1.htm?g=KWG&a=1http://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%B0_%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D0%A0%D0%B5%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%98%D0%B0http://fr.wikipedia.org/wiki/Code_mon%C3%A9taire_et_financier


16/53

JКо)ер5иј%л$ите 7%$ки и)%%т 5е$тр%л$о )е#то во 4и$%$#и#киот #и#те)

7идеј;и $ив$ите %ктив$о#ти #е #о о3ро)$о 1$%'е,е 1% еко$о)иј%т%. Тие дел"в%%т

к%ко 4и$%$#и#ки о#ред$и5и. Но#ители #е $% л%т$иот ро)ет< 3и #$%7д"в%%т

л"9ето и ретриј%тиј%т% #о 3отови %ро< и1д%в%%т 'екови< 3и о7р%т"в%%т л%;%,% и

вр(%т електро$#ки ре$о# $% %рите )е9" #)етки.K D

Др"3о о7еле+је кое 3и р%1лик"в% ко)ер5иј%л$ите 7%$ки од др"3ите

4и$%$#и#ки и$#тит"5ии е то% (то ти #е дел од )о$ет%р$иот #и#те) $% 1е)ј%т%. Тие

"'е#тв"в%%т во #о1д%в%,ето $% %ри'$%т% )%#%< од$о#$о )о+%т д% ј% 13оле)%т

и#т%т%. Ов%% %ктив$о#т 7%$ките ј% и1вр("в%%т рек" кредитир%,ето. JОд$о#$о

рек" ро5е# $% кредитна мултипликација B одо7ре$ите кредити #е ој%в"в%%т во

7ил%$#ите $% 7%$ките к%ко $ови део1ити од "#лов клие$тите д% $е 3и овле'%т

#ред#тв%т% во вид $% 3отови %ри< и)%ј;и во редвид дек% део1итите к%ј 7%$ките#е дел од %ри'$%т% )%#%< и1ле3"в% дек% #о #%)ото одо7р"в%,е $% кредитите

7%$ките "#е%ле д% #о1д%д%т $ови %ри од$о#$о д% ј% 13оле)%т %ри'$%т% )%#% во

еко$о)иј%т%.K&?

Б%$ките $"д%т и др"3и 4и$%$#и#ки "#л"3и к%ко (то #е 7рокер#ки "#л"3и<

и$ве#ти5и#ко 7%$к%р#тво< )е$"в%'ко р%7оте,е< '"в%,е вред$и р%7оти во #е4ови<

и1д%в%,е 3%р%$5ии< и1д%в%,е %кредитиви и др"3и и$#тр")е$ти $% )е9"$%род$иот

л%те$ ро)ет< "р%в"в%,е #о и)оти< 4и$%$#и#ко #овет"в%,е и $екои %ктив$о#ти

во о7л%#т% $% о#и3"р"в%,ето.

1.2.1.2. Eтедни и кредитни асоцијации

Бидеј;и 7%$ките во &@Bот век ове;е 7иле $%#о'е$и ко$ 3оле)ите

корор%5ии< % $е довол$о о7р$"в%ле в$и)%$ие $% т.$. )%ли (тед%'и довело до

ој%в% $% еде$ $ов вид део1ит$и 4и$%$#и#ки и$#тит"5ии B штедни и кредитни

асоцијации или savi! a" #$a ass$%ia&i$s. Овие %#о5иј%5ии #е ој%виеле во

Велик% Брит%$иј% к%ко 3р"$и (е)и или #о3од7и о)е9" л"9е кои #е 1др"+"в%ле

1% д% о7е17ед%т 4и$%$#ир%,е 1% #воите о#$ов$и отре7и.

D =ор%$ Петрев#ки< 'правување со банките< Скоје> Еко$о)#ки 4%к"лтет< *??@< #тр.-I.&? =ор%$ Петрев#ки< 'правување со банките< Скоје> Еко$о)#ки 4%к"лтет< *??@< #тр. -@

&H


17/53

Својот о#иле$ р%1вој 3о до+иве%ле во текот $% &DBот век ко3% #е

тр%#4ор)ир%ле во тр%ј$и 4и$%$#и#ки и$#тит"5ии и 7идеј;и 7иле 3л%в$о

орие$тир%$и 1% одо7р"в%,е кредити 1% и13р%д7% $% к";и во Велик% Брит%$иј% #е

о1$%ти од $%1ивот 3р%де+$и др"(твY C dV^c_^Wo aOU^QS^Qa.

6тед$ите и кредит$ите %#о5иј%5ии 7иле во #о#тве$о#т $% $еј1и$ите

део$ет$и или во %к5ио$ер#к% #о#тве$о#т.

Ниве$ до)и$%$те$ и1вор $% #ред#тв% #е део1итите $% $%#еле$ието< %

тр%ди5ио$%л$о одо7р"в%%т 0иотек%р$и 1%е)и C XORSoYoQ cOYWa 1% к""в%,е

#т%$ови и к";и. Во о)%л дел д%в%%т и кредити 1% и13р%д7% $% о7јекти C

UOWaSRVUS^OW cOYWa.

1.2.1.'. Eтедилници

6тедил$и5ите #е део1ит$и 4и$%$#и#ки и$#титит"5ии кои #е ој%виле во

6кот#к% $% о'етокот $% &D век. Тие $"д%т 4и$%$#и#ки "#л"3и к%ко #о7ир%,е $%

(тед$и вло3ови $% 4и1и'ки ли5%< одо7р"в%,е кредити $% 4и1и'ки ли5% или $%

оеди$5и кои вр(%т #%)о#тој$% деј$о#т 7е1 #вој#тво $% р%в$о ли5е< к%ко и

еко$о)#ко C 4и$%$#и#ки ко$#%лти$3.

6тедил$и5ите и)%%т )$о3" о)%л делокр"3 $% р%7от% од 7%$ките.

Во Ре"7лик% М%кедо$иј% $%ј'е#то (тедил$и5ите $е "#ев%%т до кр%ј д% ј%

вр(%т #вој%т% 4и$к5иј% во 4и$%$#и#киот #и#те) и #о то% "ло3%т% $% (тедил$и5ите

#е )%р3и$%ли1ир%. Тие $е 7е% о4%те$и #о З%ко$от 1% 7%$ки од *??I 3оди$% к%ко

4и$%$#и#ки и$#тит"5ии.

1.2.1.4. Fредитни унии ;8G=: H3=3I

По'ето5ите $% кредит$ите "$ии #е вр1"в%%т 1% =ер)%$иј% $ек%де во

#реди$%т% $% &D век. Во то% вр)е 3р"и $% о#иро)%($и л"9е и) #е о7р%;%ле $%

7%$ките 1% одо7р"в%,е кредит #о 1%ло+"в%,е $% делови од $ив$иот и)от. По

одо7р"в%,е $% кредитот 'ле$овите $% "$иј%т% 1е)%ле одреде$ дел 1% отл%т% и

#екој од $ив о$%т%)" 7ил ли'$о од3овре$ 1% "ред$о и#л%;%,е $% #војот дел од

дол3от. sле$овите $% "$иј%т% 7иле )е9"#е7$о овр1%$и л"9е< ри%9%ле $% и#т%

и#т% ро4е#иј%< и#т% рели3иј%< +ивееле во и#т дел од 3р%дот.

&I


18/53

=л%в$% к%р%ктери#тик% е то% дек% $е )о+ел #екој д% део$ир% #ред#тв% или

д% о1%ј)"в%. З% д% #е кори#т%т "#л"3ите од кредит$%т% "$иј% отре7$о 7ило д% #е

7иде 'ле$< % то% одр%17ир%ло и#ол"в%,е $% одреде$и "#лови.

Кредит$ите "$ии $е о1$%в%ле %к5ио$ер#к% #о#тве$о#т т"к" тие 7иле

о#ед"в%$и од $еј1и$ите део$е$ти. Део1итите $% 'ле$овите #е $%рек"в%%т "дели.

Н%)е#то д% 1%р%7от"в%%т #о к%)%т%< 'ле$овите до7ив%ле дивиде$д%. И1$о#от $%

дивиде$тите е од$%ред оределе$< $о $е е 3%р%$тир%$ к%ко к%ј део1итите во

7%$ките.

Кредит$ите "$ии $%ј'е#то #е отир%%т $% до7ровол$% р%7от% од #тр%$% $%

#%)ите 'ле$ови кои р%7от%т 1% 1%ед$и'$и и$тере#&&.

1.2.2. "едепо+итни финансиски институции

Покр%ј део1ит$ите< во 4и$%$#и#киот #вет о#тој%т и 3оле) 7рој

$едео1ит$и 4и$%$#и#ки и$#тит"5ии кои )е9"#е7$о #е )$о3" р%1ли'$и. Се%к тие

во о#лед$иве 3оди$и р%#т%т #о $%ј3оле)% 7р1и$%.

1.2.2.1 )сиурителни комапании

О#и3"р"в%,е ре#т%в"в% и$#тр")е$т 1% (теде,е кој #л"+и во де$овите од

+ивотот ко3% #е #оо'"в%)е #о $ек%кв% $е#ре;%< 7е1 р%1лик% колк" 'е#то и д%ли

воо(то тие де$ови ;е 3и до+ивее)е. В#"($о#т рек" (теде,ето #е $%)%л"в%

4и$%$#и#к%т% $е#и3"р$о#т.

Во о#и3"рител$ите ко)%%$ии #е л%;% о#и3"рител$% ре)иј% 1% кој% #е

до7ив% о#3"рител$% оли#% кој% о$%т%)" 1%(тит"в% од 4и$%$#и#ки о#леди5и $%

$е#ре;$и $%#т%$и.

Бидеј;и о#и3"рител$ите ко)%%$ии рво #о7ир%%т о#и3"рител$и ре)ии< %

вр(%т и#л%т% ко3% и %ко #е #л"'и о#и3"ре$иот $%#т%$< тие 3и вло+"в%%т #о7р%$ите

ре)ии во и$ве#ти5ио$о орт4олио коие $о#и одреде$ ридо$е#. П% #о то%

о#и3"рител$ите ко)%$ии и)%%т дв% и1вори $% до0од о'е$иот о#и3"рителе$ до0од

и и$ве#ти5ио$иот кој $%#т%$"в% #о текот $% вре)ето.

&& Про4. ДBр. Ми0%ил Петков#ки Финансиски пазари и финансиски институции, 3л%в% & О#$ов$и ои)и $%4и$%$#и#киот #и#те) Пе'%т$и5% Или$де$ *?&?< #тр -*/

&@


19/53

И#л%т%т% $% о#и3"рител$ите оли#и ре#т%в"в%%т 3л%ве$ р%#0од $%

о#и3"рител$ите ко)%$ии и овие л%;%,% 1%ви#и од видот $% оли#и.

1.2.2.2. %ен+иски фондови

Н%јед$о#т%в$о к%+%$о е$1и#ките 4о$дови #е $%'и$ вр%7оте$ите

4и$%$#и#ки д% #е од3отв%т 1% е$1ио$ер#ките де$ови.

Де$е# е$1и#ките 4о$дови во #ветот #е 3оле)и и$ве#титори во р%1ли'$и

0%ртии од вред$о#т.

Соред то% кој е #о$1ор< е$1и#ките 4о$дови )о+%т д% 7ид%т рв%т$и и

др+%в$и.

По#тој%т др"3и одел7и< % т%к% #е #ре;%в%%т о#и3"ре$и и $ео#и3"ре$и

е$1и#ки 4о$дови< 4о$дови #о де4и$ир%$и ридо$е#и и 4о$дови #о де4и$ир%$ие$1ии< к%ит%ли1ир%$и и одк%ит%ли1ир%$и е$1и$#ки 4о$дови.

1.2.2.'. Инвестициски фондови

И$ве#ти5и#ки 4о$д к%ко ро4е#ио$%л$о "р%в"в%$% 4ор)% $% и$ве#тир%,е

#е о#$ов% 1%р%ди 1др"+"в%,е $% %ри'$и #ред#тв% од до)%($и и #тр%$#ки 4и1и'ки

и р%в$и ли5%< кои ото% #е вло+"в%%т $% %1%рот $% к%ит%л во $%јр%1ли'$и

0%ртии од вред$о#т> %к5ии< о7вр1$и5и< 1%и#и и #л. Со #ред#тв%т% $% 4о$дот

"р%в"в% др"(тво 1% "р%в"в%,е #о и$ве#ти5и#ки 4о$дови.

По#тој%т отворе$< 1%творе$ и рив%те$ и$ве#ти5и#ки 4о$д.

И$ве#ти5и#ките 4о$дови )о+%т д% #е одел%т и #оред видот $%

вло+"в%,%. Во тој #л"'%ј р%1лик"в%)е и$ве#ти5и#ки 4о$дови 1% %к5ии и

и$ве#ти5и#ки 4о$дови 1% о7вр1$и5и.

1.2.2.4. /инансиски комапании

!и$%$#и#ките ко)%$ии #е и$#тит"5ии кои $"д%т ви#окоер#о$%ли1ир%$и

кредит$и "#л"3и.

!и$%$#и#ките ко)%$ии $"д%т кр%ткоро'$и ко)ер5иј%л$и 0%ртии од

вред$о#т и дол3оро'$и о7вр1$и5и и %к5ии и то% е о#$ове$ и1вор $% $ив$ите

&D


20/53

#ред#тв%. Но тие и)%%т и кредит$и ли$ии к%ј ко)ер5иј%л$ите 7%$ки кои )о+%т д%

7ид%т и#кори#те$и д% 3и доол$%т $ив$ите отре7и од #ред#тв%.

И)% три о#$ов$и ти% $% 4и$%$#и#ки ко)%$ии отро("в%'ки 4и$%$#и#ки

ко)%%$ии MUOWaVXQR l^WYWUQ UOXeYW^QaN< род%+$и 4и$%$#и#ки ко)%$ии MaYcQa

l^WYWUQ UOXeYW^QaN и делов$и 4и$%$#и#ки ко)%$ииMdVa^WQaa l^WYWUQ UOXeYW^QaN.

1.'. /ункции на финансискиот систем

!и$%$#и#кот #и#те) окр%ј $е3ов%т% ри)%р$% 4"$ки5иј% д% вр(и

%лок%5иј% $% #ред#тв%т% од о$ие кои (тед%т ко$ о$ие кои 7%р%%т 1%е)и и)% и др"3и

4"$к5ии в%+$и 1% #овре)е$ото о(те#тво.

JЕд$% од 4"$к5иите е (тед$%т% 4"$к5иј% $% 4и$%$#и#киот #и#те)< од$о#$о

тој рек" %1%рите и и$#тит"5иите рет#т%в"в% )е0%$и1%) 1% )о7или1ир%,е $%

(теде,ето.K&* Пото%< 1% 4и$%$#и#киот #и#те) #е вели дек% е чувар на

бо(атството од$о#$о рек" 4и$%$#и#ките и$#тр")е$ти #е 1%'"в"в% вред$о#т% $%

(тед$ите вло3ови< % и #о текот $% вре)ето и#тите 3е$ерир%%т до0од рек" к%)%т$и

#т%ки.

Во #овре)е$ите о(те#тв% %рите 3л%в$о #е #о#тој%т од део1ити кои #е

'"в%%т во 7%$ки и 7%$ките тре7% д% #е #ре)$и во до3оворе$иот рок или доколк"

$е #е оро'е$и во )о)е$тот ко3% (тед%'от и)% отре7% од #воите %ри д% и)%%т3отови$% 1% д% 3и и#л%т%т. 6то 1$%'и 4и$%$#и#киот #и#те) и)% 4"$к5иј%<

од$о#$о и)% 1%д%'% д% одр+"в% ликвид$о#т.

!и$%$#и#киот #и#те) и)% кредит$% 4"$к5иј%< од$о#$о $"ди кредити C

о1%ј)е$и #ред#тв% кои #е д%в%%т во 1%)е$% 1% вет"в%,е 1% ид$% и#л%т%. &-

Еде$ др"3 )е0%$и1%) кој 3о $"ди 4и$%$#и#киот #и#те) е о$ој 1%

и1вр("в%,е $% л%;%,%.

З%(тит$%т% 4"$к5иј% е и#то к%р%ктери#тик% $% 4и$%$#и#киот #и#те)

$"деј;и и) $% #"7јектите < отро("в%'и< 4ир)и< % и $% др+%в%т% о#и3"рител$и

оли#и кои #е од$е#"в%%т $% 1%(тит% $% 1др%вјето< +ивотот< и)отот и до0одот.

&* Про4. ДBр. Ми0%ил Петков#ки Финансиски пазари и финансиски институции, 3л%в% & О#$ов$и ои)и $%4и$%$#и#киот #и#те) Пе'%т$и5% Или$де$ *?&?< #тр &?&- Про4. ДBр. Ми0%ил Петков#ки Финансиски пазари и финансиски институции, 3л%в% & О#$ов$и ои)и $%4и$%$#и#киот #и#те) Пе'%т$и5% Или$де$ *?&?< #тр &?

*?


21/53

И о#лед$о< $о $е о)%лк" в%+$о во #овре)е$ите о(те#тв%< рек"

4и$%$#и#киот #и#те) вл%дите ј% #ровед"в%%т еко$о)#к%т% олитик%. Се 1%др+"в%

#т%7ил$о#т% $% $%5ио$%л$%т% в%л"т%. Се #ровед"в%т 4и#к%л$% олитик%. И рек"

)о$ет%р$и олитики #е 1%+ив"в% еко$о)иј%т% или $%)%л"в%%т $е3%тив$ите е4екти

од и$4л%5иј%т%

!тор дел

1. Jра на ИновацииСветот #е )е$"в% о#тој%$о. К%ко (то #е )е$"в%%т #и#те)ите< еде$ #е

*&


22/53

р%#%9% др"3 #е #о1д%в%%< #е )е$"в%%т #т%вовите< $е(то (то до в'ер% 7ило т%7"

те)%< де$е# #ло7од$о #е р%13ов%р% и #е ри)е$"в% и#тото< #е )е$"в%%т тре$довите

во #екој %#ект $% #екојд$евието< т%к% #е )е$"в%%т и тре$довите во !и$%$#и#киот

#и#те).

Секо3%( $% ро3ре#ив$ите идеи $%јрво #е 3лед% #о до1% #кети5и1%)<

одо5$% #е ри4%;%%т< % #т%$"в%%т #екојд$евие.

У(те од #%)ите о'ето5и $% 'ове(твото и$ов%5иите 7иле тие кои 3о

дви+еле 'ове'киот р%1вој $%ред. Ко3% 'овекот од к%)е$и ор"диј% ре)и$%л $%

о7р%7отк% $% )ет%ли #и о)о3$%л и оле#$ил #е7е #и< $о и о)и$%л $иво о3оре во

р%1војот.

И т%к% #е додек% о(те#твото $е #т%$% р%1вие$о ко3% 'овекот 3о оле#$и

#воето #екојд$евие до )%к#и)")< ј% р%1ви те0$ик%т%< "#е% и$4ор)%5иите д% 3ире$е#"в% од еде$ #вет#ки кр%ј $% др"3 1% о)%лк" од #ек"$д%< #ветот #т%$%

3ло7%л$о #ело.

Но 'овекот е $е$%#ите$ во #вој%т% t"7оит$о#т и #е"(те $% #ветот 3лед%

к%ко $ере#"(е$ и1вор $% )о+$о#ти и #е"(те открив% и )е$"в%.

Не#о)$е$о е дек% во о#лед$иве две де5е$ии и#кори#т"в%ј;и 3и

7л%3одетите $% р%1вие$%т% те0$оло3иј% 1% д% #и оле#$%т #е7е< д% ривле'%т ове;е

клие$ти< % и 1% д% 7ид%т ред др"3ите 4и$%$#и#ките и$#тит"5ии о'$%% д%

#)и#л"в%%т $ови$и и и$ов%5ии кои о'$%% и то% к%ко д% 3о )е$"в%%т 4и$%$#и#киот

#и#те).

JНиеде$ дв%е#ет 3оди(е$ ериод во 4и$%$#и#к%т% и#ториј% $е 1%7еле+%л

д"ри $и ри7ли+$% ер"5иј% $% и$ов%тив$и %ктив$о#тиK&/

Не)% #о)$е$ие дек% #тр"кт"р%т% $% 4и$%$#и#киот #и#те) е од влиј%$ие $%

ед$% 3оле)% #вет#к% ро)е$%.

Сек%ко овие ро)е$и $е $%#т%$"в%%т $%#ек%де #о и#т и$те$1итет и $е #е

)%$и4е#тир%%т и#то во #ите 1е)ји< $о тре$довите $е#о)$е$о #е (ир%т. Но $е)%

#о)$е$ие дек% и$ов%5ите #е тие кои вод%т до )одер$и1%5иј% и о3оле)%

е4ик%#$о#т $% 4и$%$#и#ките #и#те)и.

&/ uQRSOW f. u^ccQR< Jv^WYWU^Yc :WWOPYS^OW> wTQ iYaS wnQWSx yQYSa YW_ wTQ zQ{SK |ORWY Ol v^WYWU^Yc YW_ }VYWSYS^PQ\WYcxa^a< ~QU. &D@H< eYoQ /2D

**


23/53

Про5е#от $% #о1д%в%,е $ови 4и$%$#и#ки рои1води #екој$ев$о

р%#те и 4и$%$#и#ките и$#тит"5ии во о#ле$иве де$5е$ии о#тој%$о #е $%#о'е$и

ко$ то% д% ро$%јд%т $ови< одо7ри и до#т%$и ре(е$иј% 1% клие$тите.

1.1. %ри#ини +а +апо#нува&е на ерата на иновации

Ако 1%д #екое "7и#тво #тои )отив< т%к% и 1%д #екој% ој%в% во 4и$%$#и#киот

#и#те) #тој%т )отивите кои ј% $%'$%ле ов%% ој%в%.

Не#о)$е$о е C и$ов%5иите #е ој%в"в%%т к%ко ре1"лт%т $% +ел7%т% $%

4и$%$#и#ките и$#тит"5ии д% о#тв%р%т ро4ит. Новите 4и$%$#и#ки рои1води к%ко

и "#овр("в%,е и )одер$и1ир%,е $% #т%рите 4и$%$#и#ките и$#тит"5ии 3и

кори#т%т к%ко %л%тк% 1% ривлек"в%,е (то о3оле) 7рој клие$ти< % #о то% и

)%к#и)%ли1ир%,е $% ро4итот.•ел7%т% 1% ро4ит к%ко рв и о#$ове$ )отив< % %к ко$к"ре$5иј%т%

ридр"+е$. С%к%ј;и д% #е и1двој%т од др"3ите 4и$%$#и#ките и$#тит"5ии #о1д%в%%т

$ови 4и$%$#и#ки рои1води и "#л"3и.

JИ#к"#твото од р%1вие$ите 1е)ји ок%+"в% дек% $%)%л"в%,ето $% 5е$ите $%

4и$%$#и#ките "#л"3и< реди1ивик%$о од еколи1иј%т% и$ов%5ии води до

редвидлив ре1"лт%тт > 1$%'ител$о 13оле)"в%,е $% о7е)от $% тр%$#%к5ии $%

4и$%$#и#ките %1%ри.K&2

1.2. /актори кои ја преди+викаа финансиската револуција

!и$%$#и#к%т% теориј% и)% 1%в1е)е$о #т%в дек% 3л%в$и 4%ктори од$о#$о

$%#т%$и кои $ео#ред$о влиј%еле 1% #ти)"л%5иј% $% ро5е#от $% #о1д%ве,е еде$

5ел $ов 4и$%$#и#ки #вет #е ред #е ор%#тот $% к%)%т$ите #т%ки и тре$дот

ре#триктив%$т%т% )о$ет%р$% олитик% кој% 3о 1%4%ти #ветот.

Нор)%л$о 1% оттик$"в%,е $% 4и$%$#и#к%т% револ"5иј% влиј%еле и р%1војот

$% те0$оло3иј%т% од$о#$о #о1д%в%,е $% ко)ј"тер#ки #и#те)и и #о то% 1$%'ител$о

оле#$"в%,е $% ко)"$ик%5иј%т% и ре$о#от $% и$4ор)%5ии. Повр1%$о #о то% др"3

4%ктор е и 13оле)е$%т% и$4ор)ир%$о#т $% директ$ите "'е#$и5и $% %1%рот. Не

&2 Про4. ДBр. Ми0%ил Петков#ки Финансиски пазари и финансиски институции, 3л%в% & О#$ов$и ои)и $%4и$%$#и#киот #и#те) Пе'%т$и5% Или$де$ *?&?< #тр &H

*-


24/53

)о+е % д% $е #е #о)$е 3ло7%ли1%5иј%т% и ој%в% $% )е9"$%род$и 4и$%$#и#ки

%1%ри. А к%ко ре1"лт%т $% то% и 13оле)е$%т% ко$к"ре$5иј% $% 4и$%$#и#к%т% #5е$%.

И дере3"л%5иј%т% е тре$д кој влиј%е(е вр1 #т%ртот $% ер%т% $% #о1д%в%,е $%

$ови 4и$%$#и#ки ро1иводи.

1.'. Jтапи на ерата на иновациите

И%ко теориј%т% #)ет% дек% 17орот Jревол"5иј% е #о#е)% #оодвете$ 1%

ои("в%,е $% ро)е$ите кои #е #л"'иле во 4и$%$#и#ките и$#тит"5ии о#лед$иве

дв%е#ет 3оди$и J &H #е%к д% тр3$е)е )%лк" оод%)$%.

По'еток $% ер%т% $% и$ов%5ии )о+е д% #е ло5ир% во еде#етитите 3оди$и

к%де е ло5ир%$ #т%ртот $% тре$дот $% 4и$%$#и#ки и$+и,ери$3.&I

)* Во еде#етите и (ее#етите 3оди$и до%9% до #о1д%в%,е $% рел%тив$о ј%ки %1%ри $% кои #е одвив% ро)ет #о $ови и$%$#и#ки и$#тр")ети>

краткорочни др+авни артии од вредност и комерцијални записи

кои )о+еле д% 3и е)ит"в%%т о3оле)ите корор%5ии #о до7р%

ре"т%5иј% и ви#ок% кредит$% #о#о7$о#т. До тој ериод 3л%ве$

4и$%$#и#ки и$#тр")е$т 7иле кр%ткоро'$ите др+%в$и 0%ртии од

вред$о#т. Новите и$#тр")е$ти $%ј'е#то 7иле кори#те$и 1%

и#л%;%,е $% кредите во ко)ер5иј%л$ите 7%$ки. Нив$%т% ро'$о#т

7ил% од 'етири до ет )е#е5и. ))* Во #ед)де#етите 3оди$и р%ид$о р%#те и #е р%1вив% )е9"$%род$ото

рив%т$о 7%$к%р#тво.

Т%7ел% &. Сликовит рик%1 $% и$ов%тив$иот #ти)"л и 4и$%$#ки#к%т% ко$к"ре5иј%

&H uQRSOW f. u^ccQR< Jv^WYWU^Yc :WWOPYS^OW> wTQ iYaS wnQWSx yQYSa YW_ wTQ zQ{SK |ORWY Ol v^WYWU^Yc YW_ }VYWSYS^PQ\WYcxa^a< ~QU. &D@H< eYoQ /2?&I Про5е# $% #о1д%в%,е $ови 4и$%$#и#ки рои1води

*/

Пор%#т $%и$4л%5иј%т%

Р%#т $%

$о)и$%л$ите и ре%л$ите деви1$ик"р#еви

З3оле)е$%$е#т%7ил$о#т $%деви1$итек"р#еви

Стимулација на

финансиски

иновации

З3оле)е$% 4и$%$#и#к%о#етливо#т $%тр%$#%к5иите

Отворе$и ро5е#и $%дере3"л%5иј% $%4и$%$#и#киот #и#те)

=ло7%л$и 4и$%$#и#ки%1%ри

Р%1вој $%телеко)"$ик%5иј%т% ико)ј"тер#ките #и#те)и

З%о#тре$%4и$%$#ик#% 7ор7%$% 4и$%$#и#%т%#5е$%


25/53

По#ле рвиот и вториот $%4те$ "д%р во #ед")де#етите 3оди$и

$еи17е+$о #лед"в%(е и 13оле)",е $% #тее$от $% и$4л%5иј% о#о7е$о

во ви#око р%1вие$ите к%ит%ли#ти'ки 1е)ји. То% ре1"лтир%(е #о р%#т $%

$о)и$%л$ите и ре%л$ите деви1$и к"р#еви к%ко и #о 13оле)"в%,е $%

#т%7ил$о#т% $% деви1$ите к"р#еви Yко #е 1е)е во редвид дек% во тој

ериод 4и$%$#и#ките %1%ри р%#ол%3%ле #о о3ро)$и 4и$%$#и#ки

ре#"р#и ред #е $% о#$ов $% ре5иклир%,е $% $%4те$ите дол%ри. Т%к%

до(ло до #ти)"лир%,е $% 4и$%$#и#ките и$ов%5ии. По (то #лед"в%

тре$дот $% дере3"л%5иј% $% 4и$%$#и#ките #и#те)и #о %к5е$т $%

дере3"лир%,е $% к%)%т$ите #т%ки. Сек%ко и 3ло7%ли1%5иј%т% е ро5е#

кој и)% и1вр(е$о влиј%$ие вр1 #тр"кт"р%т% $% 4и$%$#и#ките #и#те)ио#о7е$о ој%в%т% $% #ло7од$иот ре$о# $% %ри и к%ит%л од еде$ во

др"3 #вет#ки 4и$%$#и#ки 5е$т%р. И $% кр%ј од овој ериод #е р%1вил%

телеко)"$ик%5иј%т% и ко)ј"тер#киот #и#те) кои #о1д%до% те0$и'ки

те)ели 1% #т%рт $% ер%т% $% 4и$%$#и#ките и$ов%ии. Т"к% и 7ор7%т% $%

4и$%$#и#киот %1%р о)е9" и$#тит"5иите #т%$"в% #е о+е#ток%.

:::. Во о#")де#етите 3оди$и #е #л"'"в%%т кр"$и ро)е$и во 4и$%$#и#к%т%

#тр"кт"р% во р%1ввие$ите 1е)ји #о о3о$от $% 4и$%$#и#ките дерив%ти и

#е ој%в"в%%т 0е[и$3 тр%$#%к5иите B TQ_o^Wo SRYWaYUS^OW. Вид $% тр%$#%к5ии

кои #е вр(%т #о #тр%$#ки в%л"ти и и)%%т о3р%$и'е$ и$ве#ти5и#ки ри1ик

од$о#$о #е о#и3"р%$и од $ередвидливо#т% $% деви1$иот к"р#.

:€. И во деведе#етите 3оди$и #о ри)е$% $% ви#окор%1вие$%т% те0оло3иј% и во

ко$к"ре$т#к%т% трк%т% $% 4и$%$#и#ките и$#тит"5ии #е #л"'"в% ви#ти$#к%

револ"5иј% во 4и$%$#и#киот #вет 'ии рои1води #е де$е($ие електро$#ки

(%лтер< 7%$ко)%ти< електро$#ко 7%рк%$#тво< електро$#ки %ри< о$л%ј$B

о#и3"р"в%,е и #ли'$и рои1води кои до ред дв%ети$% 3оди$и $е )о+е% $и

д% #е 1%)и#л%т.

2. Eто доби светот од на ерата на иновацииK

*2


26/53

Од о'етокот $% еде#етите 3оди$и до де$е# о'и3лед$о дек% и$ов%тив$иот

7р%$ кој 3о 1%4%ти 4и$%$#и#киот #вет $е и13"7и $и )%лк" од #вој%т% #ил%.

До#ти3$%т е р%1вој во о3ро)$и р%1)ери. Вр(е,ето #ек%кви тр%$#%к5ии е оле#$ето<

#е вр(и од #ек%де во #ветот и во #екое вре)е #о "отре7% #%)о $% )о7иле$

теле4о$ или ко)ј"тер. Н% 4и$%$#и#ките и3р%'и и) $"ди 5ел еде$ о3ро)е$ #ект%р

$% 4и$%$#и#ки рои1води и "#л"3и.

2.1. Инструменти +а +олемува&е на ликвидноста на небанкарскиот

сектор

Депозитни сертификати - certificates of deposits (CDs) –

0%ртии од вред$о#т кои 3и е)ит"в%%т ко)ер5иј%л$ите 7%$ки #о

5ел 13оле)"в%е,е $% кредито#о#о7$о#т%. Ко)ер5иј%л$ите7%$ки #е ве;е и$#тит"5ии кои %ктив$о )о+%т д% вод%т олитик%

1% 13оле)"в%,е $% кредит$иот оте$5иј%л #о 13оле)"в%,е $%

1%дол+"в%,%т% $% 7%1% $% део1ит$ите #ерти4ик%ти. К""в%'и #е

$%ј'е#то корор%5иите. При'и$% (то #е о"л%р$и )е9"

корор%5иите е о3оле)%т% к%)%т$% #т%к% (то 7%$ките ј%

л%;%%т #ореде$о #о ре%л$ите к%)%т$и #т%ки $% (тед$ите

део1ити. Но окр%ј к%)%т$иот )отив т"к% е и 4%ктот дек%

део1ит$ите #ерти4ик%ти #е ре$о#ливи и )о+%т д% 7ид%т

род%де$и $% %1%рот $% %ри ред и#текот $% одреде$ рок. !" с#етки – e$otia%&e order of 'itdra'a& – #е $ов о7лик

део1ит$и #)етки кои рет#т%в"в%%т ко)7и$%5иј% $% 'ек и

(тед$% #)етк%. К%р%ктери#ти'$о 1% $ив е (то 7%$ките и

(тедил$и5ите $% z‚ део1итите л%;%%т к%)%тY ор%ди (то

овие део1ити #е оривле'$и 1% $е7%$к%р#ките и$#тит"5ии.

З$%'%ј$о е и дек% о$ие кои и1вр("в%%т тр%$#%к5ии )о+%т д%овле'%т #ред#тв% 1% и1вр("в%,е л%;%,е од z‚ део1итите.

ран*#ан на рек+по,ни о,рзни.и – rep/rcase a$ree0e1ts –

#е #о#тој%т во то% д% 7%$ките рво род%в%%т % ото% овтор$о

к""в%%т $екои 0%ртии од вред$о#т. При то% 5е$%т% $%

овтор$ото к""в%,е е 4ик#ир%$% ве;е во )о)е$тот $% $ив$%т%

*H


27/53

род%+7%. Н% тој $%'и$ %р%$+)%$от $% рек"ов$и о7вр1$и5и е

в#"($о#т кредит кој $екој и 3о д%в% $% 7%$к%т% #о то% (то овој

кредит е окрие$ #о 0%ртии од вред$о#т. Зо(то тр%$#%к5иите #е

вр(%т во 3оле)и и1$о#и кори#$и5и #е $%ј'е#то 3оле)и

ко)%$ии. С"(ти$%т% $% овој %р%$+)%$ е во то% д% ко)%$иите

вр(%т ривре)е$о ко$вертир%,е $% ви(о5ите %ри кои #е

$ек%)%то$о#$и во 0%ртии од вред$о#т кои #е к%)%то$о#$и.

Ар%$+)%$ите $% рек"ов$ите о7вр1$ии )о+$о е д% #е третир%%т

к%ко #крие$ о7лик $% к%)%то$о#$и тр%$#%к5и#ки део1ити. 2345 6епозити – Cas s'eep acco/1ts – рет#т%в"в%%т

%р%$+)%$и о)е9" о$ие кои и1вр("в%%т тр%$#%к5ии и 7%$ките

#оред кои тр%$#%кторот одред"в% редетер)и$%ле$ )%к#и)%ле$и )и$и)%ле$ ли)ит 1% #вој%т% 'еков$% #)етк%. Ако #%лдото $%

тр%$#%к5и#к%т% #)етк% 3о о)и$"в% и1$о#от $% )%к#и)%л$иот

ли)ит ре)% и$дивид"%л$иот %р%$+)%$ #о 7%$к%т% то3%(

%вто)%т#ки #е ре4рл%%т $% д$ев$% или $едел$% 7%1% #ите

ви(о5и $% #ред#тв% и #е л%#ир%%т во одреде$и к%)%то$о#$и

0%ртии од вред$о#т. Ако #ред#тв%т% $% тр%$#%к5и#киот део1ит

%д$%т од до3оворе$иот ли)ит 7%$к%т% %вто)%т#ки вр(и

тр%$#4ер $% #ред#тв%т% кои $едо#т%#"в%%т $% #)етк%т% $% 0%ртии

од вред$о#т $% тр%$#%кторот. 7ае6ни8ки сре6ст,а на пазарот на пари – 9o1e: 0ar;et

0/t/a& fa1s (999


28/53

!=er draft с#етки – ов% #е тр%$#%к5и#ки #)етки кои )о+%т д%

7ид%т ре'екоре$и #о то% (то $% ли)итир%$иот и1$о# $%

ре'екор"в%,е #е л%;% к%)%т% о к%1$е$% #т%к%. >ре6итни карти8ки – #о кредит$ите к%рти'ки 3р%9%$ите )о+%т

д% к""в%%т рои1води и "#л"3и во 1е)ј%т% и во #тр%$#тво 7е1

3отови$%. По#тои одреде$ ли)ит $% кори#те,е $% #рет#тв%т% $%

кредит$%т% к%рти'к% кој е одреде$ #о #%лдото $% део1ити $%

тр%$#%к5и#к%т% #)етк%.

2.2. Инструменти и аранмани +а трансфер на ри+икот

2,апо,и – ?'aps – ов% #е до3овор$и тр%$#%к5ии во кои две или

ове;е до3овор$и #тр%$и р%1)е$"в%%т и$#тр")е$ти во и#т% или

во $еколк" р%1ли'$и в%л"ти 1% од$%ред де4и$ир%$ вре)е$#киериод и о од$%ред де4и$ир%$и к%)%т$и #т%ки. По#тој%т

в%л"т$и #в%ови кои ово1)о+"в%%т д% #е вр(и о7е17ед"в%,е од

ри1ик $% ро)е$ите $% деви1$иот к"р# и р%1лик"в%)е> в%л"те$

#в% #о 4ик#$и к%)%т$и #т%ки< #о в%риј%7ил$и к%)%т$и #т%ки

и в%л"те$ #в% #о 4ик#$и $%#роти в%риј%7ил$и к%)%т$и

#т%ки. По#тој%т и к%)%т$и #в%ови кои рет#т%в"в%%т р%7от$и

%р%$+)%$и 1% 1%(тит% од ри1икот $% ро)е$% $% к%)%т$ите

#т%ки. Т"к% #т%$"в% 17ор 1% %р%$+)%$ во кој ед$%т% до3овор$%

#тр%$% и л%;% 4ик#$% к%)%т$% #т%к% $% др"3%т% % %к ов%% и

л%;% в%риј%7ил$% к%)%т$% #т%к% $% о#$ов% $% "тврде$%

к%)%т$% #т%к% и до3оворе$ и1$о# $% 3л%в$и5%т% 1%

вре)етр%е,ето $% #во до3оворот. @п.ии – !ptio1s - О5иите #е до3овор$о р%во $о $е и о7вр#к%

д% #е к"и или род%де #е5и4и5ир%$ и1$о# $% 4и$%$#и#ки

и$#тр")е$т о 4ик#$% 5е$% $% одреде$ иде$ д%т") или ред то%. AB+8рси –


29/53

#кл"'"в%,е $% до3оворот. Н%ј'е#то видот $% )%териј%ли #о кои

#е тр3"в% одред"в% д%ли 4ј"'р#от е рои1воде$ или 4и$%$#и#ки. ер#и8ки трансак.ии –


30/53

Електро$#ките %ри #е #е5и4и'$% монетарна имформација кој% о %т $%

електро$#ки и)"л# )о)е$т%л$о вр(и ре$о# о)е9" тр%$#%кторите.

Со )о)е$т%л$иот #тее$ $% р%1вој во и$д"#три#ките %1%р$и еко$о)ии о#тв%ре$ е

#и#те) $% електро$#ки ре$о# $% #ред#тв% M %ри N B ƒvw. Прито% р%1војот $% ƒvw

)о+е д% и)% две ди)е$1ии>

B електро$#ки ре$о# $% тр%$#%к5и#ки %ри ор%ди л%;%,ето во ро)ет$ите

ро5е#и или л%;%,ето 4и$%$#и#ки о7вр#ки

B електро$#ки ре$о# о)е9" р%1ли'$и к%ре3ории 4и$%$#и#ки %ктиви к%ј и#т

тр%$#%ктор или о)е9" тр%$#%ктори

О7ли5ите $% електро$#ките %ти рете+$о #е вр1%$и 1% л%;%,ето $%

$%#еле$ието< % )о+%т д% 7ид%т>

&. Електро$#ки ре$о# $% #ред#тв% $% то'ки $% род%+7% B #екори#ти во 3оле)и род%в$и5и во кои #е и$#т%лир%$и

ко)ј"тер#ки тер)и$%ли. Со $ив$% о)о( к""в%'ите )о+%т

вед$%( д% ре4рл%т #ред#тв% од #вој%т% #)етк% $% тр%$#%к5и#к%т%

#)етк% $% род%в$и5%т%. Прито% ко)ј"терот ровер"в% д%ли

к""в%'от и)% довол$о #ред#тв% $% #вој%т% #)етк%.*. И$#т%лир%,е $% %вто)%ти 1% и#л%;%,е $% %ри

=р%9%$ите )о+%т д% оди3$%т ли)итир%$ и1$о# $% 3отови$% од

#вој%т% тр%$#%к5и#к% #)етк% #о кори#те,е $% л%#ти'$% к%рти'к%

и ли'е$ иде$ти4ик%5ио$е$ 7рој.

-. До)%($о 7%$к%р#тво B во $%ред$иот ериод #е редвид"в%

о3оле)% ри)е$% $% ли'$ите ко)ј"тери #о 5ел л%;%,е и

вр(е,е др"3и 4и$%$#и#ки тр%$#%к5ии од до)от.

Р%1војот $% електро$#ките %ри ридо$е#е д% о'$е д% #е $%)%л"в%

о7%р"в%'к%т% $% %ри и л"9ето д% о'$%т #е ове;е д% 3и кори#т%т 7р1ите

електро$#ки л%;%,% и д% ј% кори#т%т ред$о#т% $% 7р1и тр%$#%к5ии оелектро$#ки %т.

2.4. -онетарни ефекти

-?


31/53

!и$%$#и#ките #и#те)и и "'е#$и5ите во $е3о $е до7иј% #%)о овол$о#ти и

13оле)е$ #ект%р $% 4и$%$#и#ки "#л"3и т"к" ер%т% $% и$ов%5ии реди1вик%

)о$ет%р$и е4екти. Еде$ од $ив е 13оле)е$ото 1$%'е,е $% деви1$ите к"р#еви и

к%)%т$ите #т%ки к%ко к%$%л $% тр%$#)и#иј% $% )о$ет%р$ите олитики. З% то%

дори$е#е 13оле)е$%т% )о7ил$о#т $% к%ит%лот $% )е9"$%род$%т% 4и$%$#и#к%

#5е$%. Овој 4%ктор е $%јве;е и1р%1е$ во #ред$ите и ви#око р%1вие$и %1%р$и

еко$о)ии. Т"к% е в%+е$ и 4%ктот дек% )е9"1%ви#$о#т% $% $%5ио$%л$ите еко$о)ии е

#е ои1р%1е$. З%ед$о #о $едо#т%токот $% )%кроеко$о)#ки олитики о)е9"

$%5ио$%л$ите еко$о)ии< води до р%1дви+"в%,е $% $о)и$%л$ите и ре%л$и деви1$и

к"р#еви к%ко и $% р%1дви+е$и $о)и$%л$и и ре%л$и к%)%т$и #т%ки. Про5е#от $%

#о1д%в%,е $% 4и$%$#и#ки и$ов%5ии дел"в%(е во р%ве5 $% $%3л%#"в%,е $% "ло3%т%

$% деви1$ите к"р#еви и к%)%т$ите #т%ки к%ко тр%$#)итер $% )е0%$и1)ите $%)о$ет%р$ите олитики. С"(ти$%т% $% ро5е#от е во 1%ј%к$"в%,е $% %1%р$%т%

ко$к"ре$5иј% о)е9" 4и$%$#и#ките и$#тит"5ии #о (то #лед"в% и 1%ј%к$"в%е,е $%

"ло3%т% $% 5е$ов$ите критери")и $% )о$ет%р$ите олитики.

Др"3% ро)е$% во 4и$%$#и#киот #вет е (то #е 13оле)и кори#те,ето $%

в%риј%7ил$и к%)%т$и #т%ки. Ако $еко3%( во тр%ди5ио$%л$ите 4и$%$#и#ки

#и#те)и ро)е$%т% $% теков$ите к%)%т$и #т%ки )о+ел% и то% к%ко д% влиј%е вр1

о7%р"в%'к%т% $% кредити де$е# то% $е е #л"'%ј. Де$е# #е воведе$и 4лек#и7ил$и

к%)%т$и #т%ки кои #е ре3"лир%%т #о тр%$#)и#ио$е$$ )е0%$и1%) $% )о$ет%р$%т%

олтик% % д"ри #е овр1"в%%т #о ор%$о ор%)$"в%,е $% кредит$ите дол3ови.

Но< од др"3% #тр%$% ер%т% $% и$ов%5ии ј% 13оле)и $е#т%7ил$о#т% во

од$о#ите $% )о$ет%р$ите в%риј%7ли и еко$о)#ките %ктив$о#ти. Ако 7р1и$%т% $%

електро$#ките %ри ј% 1е)е)е к%ко рел%5иј% о)е;" $о)и$%л$ите о(те#тве$и

рои1води и тр%$#%к5и#ките %ри< ;е дојде)е до 1%кл"'ок дек% $% дол3 вре)е$#ки

рок о#тој%т 1%7р1"в%,% 1%р%ди то% (то р%1ли'$ите %ри'$и 4ор)и од$о#$о

)о$ет%р$ите #"#тит"ти 3и оти#$"в%%т $ек%)%то$о#$ите тр%$#%к5и#ки %ри во

вр(е,е $% 4"$к5иј%т% #ек"$д%р$и ре1ерви.

И#то т%к% дојде до 1%ј%к$"в%,е $% %1%рите $% 0%ртии од вред$о#т #о (то #е

оти#$% "ло3%т% $% 7%$ките % д"ри )о+е7и и $% #ите 4и$%$#и#ки и$#тит"5ии во

тр%$#4ерот $% 4и$%$#и#ки ви(о5и. Ов% )о+е д% #е $%ре'е тре$д $%

-&


32/53

$ео#ред$и(тво кој 1$%'и директ$и од$о#и о)е9" кр%ј$ите де7итори и кр%ј$ите

кредитори. !и$%$#и#ките и$ов%5ии дел"в%% во р%ве5 д% 1$%'%е$ дел и$#тр")е$ти

$% %1%рот $% 0%ртии од вред$о#т и)% 13оле)е$ #тее$ $% ликвид$о#т< #о (то

"ло3%т% $% ко)ер5иј%л$ите 7%$ки и (тедил$и5ите $% #5е$%т% $% %1%рот $% 0%ртии

од вред$о#т #е $%)%ли.

Тре$дот $% дере3"л%5иј%< ко$к"ре$5иј% и и$ов%5ии $% 4и$%$#и#киот #вет

)" ј% до$е#е и отре7%т% 1% одо7р% коорди$%5иј% $% ре3"л%тив$ите )е0%$и1)и.

Дојде ериод ко3% #е реи#ит"в% ре3"л%5иј%т% и )е0%$и1)ите $% 5е$тр%л$ите

7%$ки во #ветот и ко3% ;е тре7% д% #е $%)%л%т р%1ликите о)е;" ко)ер5иј%л$ите

7%$ки и о#т%$%тите 4и$%$#и#ки и$#тит"5ии.

Се #о1д%до% 4и$%$#и#ки #"ер)%ркети. То% #е т%кви и$#тит"5ии кој #е

1%$и)%в%%т #о #ите тиови 4и$%$#и#ки "#л"3и. Одо7р"в%%т кредити< ри)%%тдео1ити< и1д%в%%т кредит$и к%рти5и и вр(%т о#и3"р"в%,е $% и)от и ли5%. П%

д"ри и $е4и$%$#и#ки ко)%$ии де$е# )о+%т д% 7ид%т 4и$%$#и#ки #"ер)%ркет<

о#о7е$о ко)%$ии #о р%13р%$ет% )%лород%+$% тр3ов#к% )ре+%. В%квите ко)%$ии

#е д"ри и во ред$о#т ор%ди дирек$иот ко$т%кт #о 3оле) 7рој отро("в%'и.

И $% кр%ј< $е)о+е % д% $е #е #о)е$е 3ло7%ли1%5иј%т% $% 4и$%$#и#ките

%1%ри. Про5е#от $% дере3"л%5иј% $% до)%($ите 4и$%$#и#ки %1%ри ј% 13оле)и

ко$к"ре$5иј%т% о)е9" 4и$%$#и#ките и$#тит"5ии ор%ди 4%ктот (то $% ед$%

$%5ио$%л$% 4и$%$#и#к% #5е$% )о+е д% и)% )$о3" #тр%$#ки 4и$%$#и#ки и3р%'и. Со

#овре)е$ите телеко)"$ик%5и#ки оре)и и ко)ј"тер#к#% те0$оло3иј% #е

ели)и$ир%% ро#тор$ите и вре)е$#ките 7%риери о)е9" $%5ио$%л$ите

4и$%$#и#ки %1%ри. Со #ето ов% 4и$%$#и#киот #вет и)% #е о3оле)% отре7% од

)е9"$%род$% коорди$%5иј% $% )%кроеко$о)#ките олитики и )е0%$и1)ите $%

)"лтил%тер%л$ите $%д1ори $% #вет#ки л%$ 1% д% #е о#ти3$е #ровед"в%,е $% тое

олитики.

-*


33/53

Lрет дел

1. !аноста на финансиската стабилност

Од и#кл"'ител$о 1$%'е,е 1% еко$о)иј%т% и воо(то 1% 5ел%т% др+%в%<

де$е# д"ри и 3ло7%л$о е 4и$%$#ки#иот #и#те) д% 7иде #т%7иле$.

Ст%7иле$ 4и$%$#и#ки #и#те) о$ој кој вр(и е4ик%#$% %лок%5иј% $%

ре#"р#ите< детектир% 4и$%$#и#ки ри1и5и и "#е($о и $% вре)е #е #р%в"в% #ои#тите< ј% од+"в% #т%к%т% $% вр%7оте$о#т #о3л%#$о #о $ивото $% рироде$ р%#т $%

еко$о)иј%т% и 3и еле)и$ир% ви#оките дви+е,% $% 5е$ите ред #е $%

$едви+$$о#тите и 4и$%$#и#ките #ред#тв% 1% д% одр+и )о$ет%р$% #т%7ил$о#т.

Во #л"'%ј $% )о+$и еко$о)#ки (окови #т%7иле$ 4и$%$#и#ки #ите) 3и

ели)и$ир% #%)о коректив$и C )е0%$и1)и и #ре'"в% (ире,е $% $е#%к%$ите

о#леди5и од и#тите.

Но 4%кт е дек% р%т% $% и$ов%5ии $е $и до$е#е #%)о р%1вој< $%редок и $ови

рои1води. З3оле)е$%т% ко$к"ре$5иј% и $%ливот $% и$ов%5ии и то% к%ко #о #е7е

до$е#о% и ви#ок ри1ик.

Се3% и)%)е )$о3" 4и$%$#и#ки рои1води< 7%$ките $"д%т #е оовол$и

"#лови 1% д% ривле'%т клие$ти и кредитети #е ле#$о до#т%$и. !и$%$#и#ките

и$#тит"5ии и)%%т 5ели ти)ови кои р%7от%т и креир%%т $ови$и кои ;е 3о оле#$%т

--


34/53

тр3"в%,ето $% 4и$%#и#ките %1%ри. Де$е# )о+е)е #о еде$ клик д% л%ти)е $е(то

$% др"3иот кр%ј $% #ветот< )о+е)е 1% #ек"$д% д% и#р%ти)е %ри $% #ек%де во

#ветот< л%;%)е #)етки од до)%< л%;%)е во дви+е,е од )о7иле$ теле4о$. Де$е#

7е1ите #е електро$#ки< #ите и$4ор)%5ии 1% 0%ртиите од вред$о#т #е ле#$о

до#т%$и до#т%$и. П%рите ле#$о #е ко$ве$тир%%т од ед$% в%л"т% во др"3%. Л"9ето

д"ри и о'$"в%%т д% 3и од1%7ор%в%%т #т%рите $%'и$и $% л%;%,е и вер"в%%т дек%

7%$к$отите и )о$етите $%#коро ;е 1%)и$%т во и#ториј%т%.

Д%< де$е# 3и и)%)е #ите тие )о+$о#ти кои 3о ро)е$иј% 4и$%$#и#киот

#и#те) 1%#еко3%( $о и#то т%к% де$е# и)%)е и $е#т%7ил$и в%л"ти< $е#т%7ил$и

и$#тит"5ии< р%1$и(%$и 7ер1и. sовекот 3о р%1ви 4и$%$#и#киот #вет< $о #о #%)ото

то% и 3о р%#тре#е.

Свет#киот тре$д $% дере3"л%5иј%< $и#кото $иво $% к%)%т$и #т%ки и$е#оодвет$%т% #"ерви1иј%% ре1"лтир%(е #о $%)%ле$% ликвид$о#т $% 7%ките во

Соеди$етите %)ерик%$#ки др+%ви< % #о то% и $иве$ кол%#. Но 4и$%$#и#киот #вет

$е о#т%$% #%)о $% то%< ро%9%,ето $% %)ерик%$#ките 7%$ки овле'е #о #е7е и кр%ј

$% )$о3" 4и$%$#и#ки и$#тит"5ии к%ко %дови $% 7ер1%$#ките %1%ри +ир")

#ветот.

J!и$%$#и#к%т% кри1% $% $%ј$едво#)и#ле$ и директе$ $%'и$ ок%+% дек%

%1%рите $е #е ер4ект$и< $е #е #%)оре3"лир%'ки< % дек% ове;е од отре7$о

др+%в%т% д% 3и ре3"лир% (титеј;и 3и отро("в%'ите и и$ве#титорите кои $%ј'е#то

3и $е)%%т #ите отре7$и и$4ор)%5ии 1% д% до$е#%т $%јр%вил$и одл"киK&@

И т%к% 4и$%$#и#киот #ветот #е 1%#ити од о#леди5ите $%#т%$ти од ер%т% $%

и$ов%5ии и о'$% д% '"в#тв"в% отре7% од #т%7ил$о#т.

Светот #е #врти ко$ реви1иј%т%< #"ерви1иј%т%< в$%тре($%т% ко$трол%<

о7%р% о)о( од 1%ко$ите и т%к% )о+е7и 1%о'$% еде$ $ов ериод кој 1%#т%$% $%

#т%р$%т% $% #т%7ил$о#т% $% 4и$%$#и#киот #и#те).

JПо1$%ти #е е4ектите $% 4и$%$#и#киот #и#те) вр1 5елок"$%т% еко$о)иј%

кој% е 1%ви#$% од 4и$%$#и#киот #ектор од к%де 3и 5ри #редт#в%т% 1% и$ве#ти5ии

(то е $ео0од$о 1% $ере'е$% р%7от% $% еко$о)#ките #"7јекти и 3р%9%$ите. Од

&@ ДBр Јов%$ З%4иров#ки Пре3лед$% $%"'$% #т%тиј% &.?* JЗ% $ов%т% евро#к% #"ерви1иј%K

-/


35/53

овие ри'и$и #"ерви1иј%т%< од$о#$о %декв%т$%т% ко$трол% $% р%7от%т% $%

4и$%$#и#ките и$#тит"5ии #е #)ет% 1% јавно добро. J&D

1.1. Mеви+ија

И во в%ков 7р1 #вет к%ко де$е($иот реви1иј%т% #тои $% #т%р$%т% $%

#т%7ил$о#т% $% 4и$%$#и#киот #и#те) колк" и д% и) #е #роти#т%в"в%%т и$ов%5иите

во 4и$%$#и#киот #ектор.

З7орот реви1иј% ети)оло(ки отек$"в% од л%ти$#киот 17ор RQP^_QRQ (то

1$%'и Jд% #е и#ит%K< Jд% #е и1вр(и ре3ледK и од $овол%ти$#киот RQP^aO (то 1$%'и

Jовтор$о ре3лед"в%,еK< Jд% #е види "(те ед$%(K.

JВ#"($о#т реви1иј% е $е1%ви#$о и#ит"в%,е $% 4и$%$#и#ките и1ве(т%и

или ко$#олидир%$ите и1ве(т%и и $% 4и$%$#и#ките и$4ор)%5ии< #о 5ел д% #еи1р%1и )и#ле,е во вр#к%

Magisterska Teza

Documents

Transcript of Magisterska Teza